Lanperna-musu

Lanperna-musu
	Irudi gehiago
Iraute egoera
	; Kaltebera (IUCN 3.1)
Sailkapen zientifikoa
Klasea	Aves
Ordena	Charadriiformes
Familia	Alcidae
Generoa	Fratercula
Espeziea	Fratercula arctica; Linnaeus, 1758
Banaketa mapa
Datu orokorrak
Masa	376 g
Zabalera	55 cm

Lanperna-musua (Fratercula arctica) Fratercula generoko animalia da. Hegaztien barruko Alcidae familian sailkatuta dago. Ozeano Atlantikoko iparraldean bizi da, Euskal Herritik Zembla Berriraino eta Groenlandiatik Ingalaterra Berriaraino.

Deskribapena

28-30 cm luze da eta 47-63 zentimetroko hego-zabalera du. Ez du sexu dimorfismorik, baina arra normalean emea baino pixka bat handiagoa izaten da. Aurpegi gris argia eta azpialde zuria ditu, buruaren atzealdea eta bizkarra beltzak dira. Hanka laranja-gorriak ditu. Haren ezaugarri nabariena moko triangeluarra da, puntan gorria eta aurpegitik gertu, beltza. Hainbat marra ditu: haien kopuruak hegaztiaren adina adierazten du. Mokokada indartsua du^[1]. Neguan koloreak apaldu egiten zaizkio. Gaztea denean, masailak eta mokoa grisak izaten dira.

Lurrean ez da bere familiako beste espezieak bezain baldarra, ez ibiltzean, ezta lurra hartzen duenean ere. Sarritan uretan murgiltzen da eta igerilari bikaina da.

Habitata

Migrazioak

Lanperna-musuak udazkena eta negua iparraldeko itsaso zabaletan igarotzen ditu eta udaberrian kostaldera itzultzen da, itsaslabarretan habia egin eta kumatzera^[2]. Kumatze garaian talde handiak eratzen baditu ere, negu aldean hegazti bakartia da^[3].

Koloniak

Lanperna-musu gehienak (5 milioi bikote baino gehiago) Europan bizi dira eta % 60k Islandian kumatzen du^[4]. Europan, Errusia iparraldeko uharteetan, Norvegian, Faroe uharteetan eta Eskoziako uhartedietan ere da. Amerikako kolonia handiena Ternuako Witless Bay erreserba ekologikoan dago eta 260.000 bikote inguru ditu^[5].

Elikadura

Arrainak (Ammodyteak, sardinzarrak, panekak...) eta krustazeoak jaten ditu gehienbat, baita molusko eta itsas zizareak ere^[6]. 7 cm inguruko harrapakinak hartzen ditu eta lanperna-musu heldu bakoitzak haietako 40 ale inguru jaten ditu egunero. Lehendabizi harrapakina detektatzen du, airetik edo burua uretan sartuta eta, azkar murgildu ondoren, arrainaren atzetik egiten du igeri. Hamabost metroko sakonerara iristen da baina 60 metroraino ere murgil daiteke^[3]. Harrapakinak mokoan garraiatzen ditu eta azkar irensten ditu gainerako itsas hegaztiek lapur ez diezazkioten^[2].

Hartzen duen gatz soberakina giltzurrunetan iragazi eta sudurzuloetako guruin berezietatik kanporatzen du^[7].

Ugalketa

Kumatze aroan, arrantza baliabide handiak dauden eremuetako kostaldean kolonia handiak eratzen ditu Labarretan zuloak egiten dituzte: metro bateko luzerako tunela eraikitzen dute barnean eta zulo labirinto batean hainbat bikote ezartzen diren arren, bikote bakoitzak habia bera darabil^[8]. Emeak arrautza zuri bakarra erruten du eta berak 40-43 egunean txitatzen du; bitartean, arrak habia atontzeko lanak hartzen ditu^[9].Txitak jaiotzen direnean, guraso biek elikatu eta zaintzen dituzte eta 38-40 egunean erabat garatzen dira. Habia uzten dutenean hegan egiteko gai direnez, kolonia berehala uzten dute. Ez dira handik bi urtera arte itzultzen^[2].

Taxonomia

Carl von Linneok 1758an Systema naturae liburuan deskribatu zuen eta Fratercula arctica izena eman zion. Fratercula Erdi Aroko latinetik dator eta "fraidea" esan nahi du, monasterioetan erabiltzen ziren toga jantzita duela ematen baitu^[10]. Arctica izena Artikoaren inguruan bizi delako jarri zion: izen hori grekerazko άρκτος ("arktos") hitzetik dator eta "hartza" esan nahi du.

Lanperna-musuak hiru azpiespezie ditu:^[11]