Kanal Handia (Txina)
| Kanal Handia (Txina) | |
|---|---|
 UNESCOren gizateriaren ondarea | |
 | |
| Kokapena | |
| Koordenatuak | 30°15′41″N 120°13′26″E / 30.2614°N 120.2239°E |
 | |
| Arkitektura | |
| Dimentsioak | 1.011 ( ) km |
| Azalera | 20.819,11 ha |
| Gizateriaren ondarea | |
| Irizpidea | (i), (iii), (iv) eta (vi) |
| Erreferentzia | 1443 eta 1443bis |
| Eskualdea[I] | Asia eta Ozeania |
| Izen-ematea | 2014 (XXXVIII. bilkura) |
| 7-1973-3-009 | |
| |
Kanal Handia munduko ibai edo kanal artifizial luzeena da. Bere arteria nagusia, txinatarrek Jing – Hang edo Pekin – Hangzhou Kanal Handia bezala ezagutzen dutena, 1.776 km-tan (1.104 mi) hedatzen da eta 6 zati nagusitan banatzen da.
Horrela, Zhejiang, Jiangsu, Shandong, Hebei, Tianjin eta Beijing-eko probintziak eta udalerriak zeharkatzen ditu. 2014an, Txinako Gobernuak eta UNESCOk Gizateriaren Ondarea Zhejiang Ekialdeko Kanala onartu zuten. Geroago, Hangzhoutik Ningboraino, Tongji eta Yongji kanal zaharretan zehar, Kanal Handiaren osagai ofizial gisa onartu zuten.
Ubidearen garaierarik handiena 42 m-koa da (138 ft) Shandongeko mendi-hegaletan iristen den itsas mailaren gainetik.[1] Txinako kanaletako ontziek ez zuten arazorik izan igoera altuagoak lortzeko, Song Qiao Weiyueko ofizial eta ingeniariak X. mendean blokeo esklusa asmatu ondoren.[2]
Historian zehar, bisitari askok kanala miretsi dute: Ennin monje japoniarra (794–864), Rashid al-Din Hamadani historialari persiarra (1247–1318), Choe Bu ofizial korearra (1454–1504) eta Matteo Ricci misiolari italiarra (1552–1610).[3][4]
Erabilerak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Garraioa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Tang dinastiatik Qing dinastiara, Kanal Handia Txinako iparraldearen eta hegoaldearen arteko arteria nagusia izan zen, Pekinera garia garraiatzeko funtsezkoa izan zen. Nahiz eta batez ere aleak bidaltzeko erabili, beste merkantzia batzuk ere garraiatu zituen, eta kanalean zeharreko korridorea gerriko ekonomiko garrantzitsu batean garatu zen. Erregistroek erakusten dutenez, bere garaieran, 8.000 txalupa urtero baino gehiagok eramaten zituzten lau eta sei milioi dano (240.000 – 360.000 tona metriko) ale.[5]
Garraioaren erosotasunari esker, agintariek ikuskapen-ibilbideak Txinako hegoaldera egin ahal izan zituzten. Qing dinastian, Kangxi eta Qianlong enperadoreek hamabi bidaia egin zituzten hegoaldera, kasu guztietan bat izan ezik; Hangzhoura izan zena.
Kanal Handiak, gainera, truke kulturala eta integrazio politikoa Txinako iparraldearen eta hegoaldearen artean ahalbidetu zituen. Kanalak zirrara nabarmena eragin zuen Txinako lehen europar bisitariengan.
Marko Polok, Kanal Handiko zubi arkupedunak kontatu zituen, baita XIII. mendeko hirietako biltegiak eta merkataritza oparoa ere bai. Matteo Ricci XVI. mendearen amaieran, erromatar misiolari katoliko ospetsua Nanjingetik Pekinera ubidean zehar joan zen.
1949an Txinako Herri Errepublika sortu zenetik, kanala, batez ere, adreiluak, legarra, harea, gasolioa eta ikatza bezalako handizkako merkantzia ugari garraiatzeko erabili da. Jianbi ontziak Yangtze ibaian, urtero 75.000.000 tona inguru erabiltzen ditu, beste aldetik; Li kanaladatozen urteetan 100.000.000 tonara iritsiko da.
Lehen aldiz eraiki zenean, kanala garraiobide garrantzitsua izan zen, Txinako iparraldea eta hegoaldea lotzen zituena. Baina Txina modernoan expressways, trenbideak eta abiadura handiko trenbideak sartzearekin batera,,kanalean bidaiatzea ohikoa izaten utzi zuen.[6]
Gaur egun, itsasontziak Jiningerarte baino ezin dira joan. Jiningetik Pekinerako zatia ez dago erabilgarri garraiorako, Ibai Horitik zetazko metaketa dagoelako eta ur iturririk ez dagoelako.[7]
Baina, Tai 'anerako garraioa berrezartzeko planak daude.[8]
Hegoaldetik iparraldera ura transferitzeko proiektua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Kanal Handia gaurkotzen ari dira, Hego-Iparreko ura transferitzeko proiektuaren ekialdeko ibilbidea egiteko.[9][10] Yangetik (Jiangdun, Yangzhoutik gertu) kanalera ur gehiago ponpatuko da, 400 m3/s (14.000 cu ft/s) ponpatze-estazioa erabiliz.
Gero, ur gehigarria maldan gora hornituko da, ibilbideko ponpaketa-estazioen bidez, eta tunelen bidez Ibai Horiaren azpitik igaroko da, eta handik maldan behera Tianjin inguruko urtegietara joan daiteke. Proiektua 60ko hamarkadatik moztuta dago, eta Jiangdu ponpaketa-estazioa 80ko hamarkadan eraiki zen; baina Ekialdeko Ibilbidea 2002ko abenduaren 27an eraikitzen hasi ziren.
Ur garbi edangarria 2012rako Tianjinera iritsi behar izan zen; baina, proiektu honen bideragarritasunean iturriko eta ibilbideko uraren kutsadurak, eragina izan du.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ Needham, Volume 4, Part 3, 307.
- ↑ Needham, Volume 4, Part 3, 350–352
- ↑ Needham, Volume 4, Part 3, 308 & 313.
- ↑ Brook, 40–51.
- ↑ China at War: An Encyclopedia ISBN 978-1-598-84415-3 p. 141
- ↑ Tsao, R.. (2016). «THE GRAND CANAL of CHINA» Chinese American Forum 32 (2): 31–34..
- ↑ «京杭运河» Ministry of Water Sources.
- ↑ 京杭运河山东泰安段预计2019年初全面复航. people.com.cn.
- ↑ «Quenching the Thirsty Dragon: The South-North Water Transfer Project—Old Plumbing for New China?» Woodrow Wilson International Center for Scholars.
- ↑ «New channel in huge south-north water transfer project to bring relief to parched Beijing» South China Morning Post.
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q31347
Multimedia: Grand Canal of China / Q31347