Iglu
Iglua (Inuiteraz: igdlu, Inuktitut silabarioan: ᐃᒡᓗ; pluralez: igluit, ᐃᒡᓗᐃᑦ [iɣluˈit]) elurrezko blokez egindako aterpea da. Gehienetan, kupula-forma hartzen du. Kanadan, hango eskimalen neguko edo ehiza-garaiko etxea izaten da.
Igluak elur-mokorrez egiten dira, eta esfera-erdiaren itxura izaten dute. Mackenzie ibaiaren deltaren eta Labrador penintsularen arteko lurraldeko eskimalek egiten dituzte igluak. Udan, foka-larruzko eta oihalezko etxeetan bizi dira.
Eraikin hauek ez dute inolako euskarri-egiturarik, bloke bakoitza (elur zapalduaz egina) behekoan finkatzen baita. Elurraren isolamendu termikoari esker, tenperatura atseginak lor daitezke barnean. Elur trinkoa mokorretan mozten da elurretako labanaz. Mokor bakoitza 60 cm luze eta 20 cm zabal izan ohi da gutxi gorabehera. Lehen errenkadan, biribilean jartzen dira elur-puskak. Puska horien gaineko zatiak biribila itxiz doaz; gero eta biribil itxiagoak egiten dira, goian zulotxo bakarra geratzen den arte. Sarrera estua eta sabai biribilekoa egiten zaio igluari. Era horretara, eta iglu barreneko zola sarrera baino gorago jarriz, aire berotua iglu barrenean pilatzen da, kanpora atera gabe.
Gehienetan, familia bakarrarentzat izaten dira. Eskimal trebeek bi orduan eraiki dezakete iglu bat.
Nomenklatura
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Iglu hitza Inuiten hizkuntzako igdlu (pluralez igluit) izenetik dator eta etxe edo etxebizitza esan nahi du.[1] Elurrez eginiko etxeei (Inuktitut silabarioan: ᐃᒡᓗᕕᔭᖅ, igluvijaq; pluralean igluvijait) zein beste materialez eginiko etxebizitzei (kanpindendak, zohi-etxeak, egurrezko etxeak zein eraikin modernoak) erreferentzia egiteko erabiltzen da.[2][3] Iglulik (herria) eta iglurirmuit (Inuit-talde baten izena) hitzen erro berbera du.
Motak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Hiru iglu mota tradizional daude, tamaina zein funtzio ezberdinak betetzen dituztenak.
- Txikienak.[4]
- Tarteko tamainakoak.
- Handiak.
Eraikitzea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Elurrezko igluak ez dira esferikoak, kurba katenario bat jarraitzen dute. Forma hau jarraituz, elurrak zahartzeean eragiten duen estres eta presio konpresiboak egitura desegitea ekiditen du, nahiz eta denborarekin txikitzen doan.[5]
Eraikitzeko erabiltzen den elurra, egitura sendoko materiala izan behar da, moztu eta pilatu ahal izateko. Elur egokiena haizeak garraiatua izandakoa da, mugimendu horrek elurra konpaktatu eta bere barne-egitura izotz-kristalak eratzen ditu. Ordea, lurrean geldirik egondako elurra ez da erabilgarria.[6][7]
Aurkituriko elur egoki hori, lau aldeko adreilutan mozten da zerra edo matxete antzeko labainekin. Kasu batzuetan, 5 edo 6 aldeko formak ere mozten dira eraikinaren barne-lotura handitzeko (Inka inperioan erabili zen antzera).[8] Mozturiko elur azpian utziriko zulo hutsak, eraikinaren edo babsgunearen behealdea bezala erabiltzen dira.[6]
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ «livingdictionary.com - livingdictionary; Resources and Information.» web.archive.org 2019-08-27 (Noiz kontsultatua: 2022-11-02).
- ↑ «Wayback Machine» web.archive.org 2012-04-01 (Noiz kontsultatua: 2022-11-02).
- ↑ «Wayback Machine» web.archive.org 2009-03-26 (Noiz kontsultatua: 2022-11-02).
- ↑ (Ingelesez) Smith, Craig S.. (2017-06-21). «A Lost Art in the Arctic: Igloo Making» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2022-11-02).
- ↑ Handy, Richard L.. (1973-01-01). «The Igloo and the Natural Bridge as Ultimate Structures» ARCTIC 26 (4): 276–281. doi:. ISSN 1923-1245. (Noiz kontsultatua: 2022-11-09).
- ↑ a b Amundsen, Roald. (1908). The North West Passage, being the record of a voyage of exploration of the ship "Gyöa" 1903-1907. London, Constable (Noiz kontsultatua: 2022-11-09).
- ↑ (Ingelesez) What house-builders can learn from igloos. 2008-04-02 (Noiz kontsultatua: 2022-11-09).
- ↑ Building An Igloo. (Noiz kontsultatua: 2022-11-09).
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- (Ingelesez) Nola eraiki iglu bat pausoz pauso
