Hedabide sozialak
Hedabide sozialak edo komunikabide sozialak deritze edukia erabiltzaileek berek sortzen duten lineako komunikazio-plataformei. Hedabide sozial, zehazki, Euskaltermen jasotzen da eta honela definitzen du:
Komunikabide sozialak Interneten eta Web 2.0 teknologien bitartez erabiltzen diren komunikazio-plataformetako bakoitza dira. Plataforma horietan erabiltzaileek edukiak sortu, editatu, argitaratu eta trukatu egin ditzakete, elkarren artean komunikatzeko.[1]
Komunikabide sozialtzat hartzeko, ezaugarri hauek izan behar ditu:
- Komunikabide sozialak Interneten eta Web 2.0 teknologietan oinarritutako aplikazioak dira.[2]
- Erabiltzaileek sortutako edukia (User Generated Content) erakundearen mamia da.[3]
- Erabiltzaileek gune edo aplikaziorako zerbitzu-profil espezifikoak sortzen dituzte, komunikabide sozialen antolaketak diseinatu eta mantentzen dituenak.[4]
- Komunikabide sozialek online gizarte-sareen garapena errazten dute, erabiltzaile baten profila beste pertsona edo pertsona taldeekin konektatzean.[5]
2019an, Merriam-Websterrek honela definitu zituen komunikabide sozialak: "komunikazio elektronikorako moduak. Horien bidez, erabiltzaileek lineako komunitateak sortzen dituzte informazioa, ideiak, mezu pertsonalak eta beste eduki batzuk partekatzeko."[6]
Sare sozialen historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Konputazio goiztiarra
[aldatu | aldatu iturburu kodea]PLATO edo Programmed Logic Automated Teaching Operations sistema 1960an merkaturatu zen Illinoisko Unibertsitatean garatu eta, ondoren, Control Data Corporationek merkaturatuta. Sare sozialetako funtzioen forma goiztiarrak eskaini zituen 1973ko garaiko berrikuntzekin, besteak beste: Notes, PLATO mezu-foroaren aplikazioa; TERM-talk, berehalako mezularitza-funtzioa; Talkomatic, lineako lehen txat-gela, agian; News Report, lankidetza irekiko lineako egunkaria; blogak eta sarbide-zerrendak; nota-artxibo baten edo beste aplikazio baten jabeari erabiltzaile-multzo jakin baterako sarbidea mugatzeko aukera ematen diona, adibidez, lagunentzako, ikaskideentzako edo lankideentzako.
ARPANET 1967an jarri zen abian lehen aldiz, eta, 1970eko hamarkadaren amaieran, gobernuz kanpoko/enpresetako ideien eta komunikazioen truke kultural aberatsa garatu zuen, MITeko adimen artifizialeko laborategiko konputazioari buruzko 1982ko eskuliburu batean deskribatutako sarearen etiketak (edo netiketa) erakusten duen bezala[7]. ARPANET Internet bihurtu arte garatu zen, 1974an Vint Cerf, Yogen Dalal eta Carl Sunshine enpresek idatzitako Transmisio Kontroleko Protokoloaren (TCP) RFC 675en (Interneteko transmisioa kontrolatzeko programaren zehaztapena) lehen espezifikazioa argitaratu ondoren[8]. Hori Tom Truscottek eta Jim Ellisek, 1979an, Ipar Carolinako Chapel Hilleko Unibertsitatean eta Dukeko Unibertsitatean sortutako Useneten base bihurtu zen, eta 1980an ezarri zen.
Iragarki-taula sistemaren aitzindari bat, Community Memory izenekoa, 1973an agertu zen. Benetako BBS elektronikoak Chicagoko Computer Bulletin Board System-ekin iritsi ziren, eta 1978ko otsailaren 16an jarri zen martxan lehen aldiz. Denbora gutxian, hiri garrantzitsu gehienek BBS bat baino gehiago zituzten TRS-80, Apple II, Atari, IBM PC, Commodore 64, Sinclair eta antzeko ordenagailu pertsonaletan. IBMren PCa 1981ean sartu zen, eta ondorengo Mac eta PC ordenagailuen ereduak 1980ko hamarkadan erabili ziren. Modem ugarik, telekomunikazioetako hardware espezializatuak jarraituta, erabiltzaile asko aldi berean linean egotea ahalbidetu zuten. Compuserve, Prodigy eta AOL BBSko enpresa handienetako hiru izan ziren, eta, 1990eko hamarkadan, Internetera migratzen lehenak izan ziren. 1980ko hamarkadaren erdialdetik 1990eko hamarkadaren erdialdera, BBSak hamarnaka mila ziren Ipar Amerikan[9]. Mezuen foroak (sare sozialen egitura espezifiko bat) 1980ko hamarkadan eta 1990eko hamarkadaren hasieran sortu ziren BBS fenomenoarekin batera. World Wide Web (WWW, edo 'webgunea') 1990eko hamarkadaren erdialdera Internetera gehitu zenean, mezuen foroak webgunera migratu ziren, eta Interneteko foro bihurtu ziren, batez ere sarbide pertsonalerako merkeagoak zirelako, baita telekomunikazioetako modem bankuak baino pertsona gehiago aldi berean maneiatzeko gaitasuna zutelako ere.
Irudi digitalen eta erdieroaleen irudi-sentsoreen teknologiak sare sozialen garapena eta gorakada erraztu zituen[3]. Metal-oxido-erdieroaleen (MOS) gailu erdieroaleen fabrikazioan egindako aurrerapenak, mikra eta submikra maila txikiagoak lortuz 1980 eta 1990eko hamarkadan pixel aktiboen (APS) NMOSen (n motako MOS) sentsoreak garatzera eraman zituen Olympusen 1985an[5][10], eta ondoren, 1993an[5][11], NASAren Jet Propultsio Laborategian (JPL) MOS (CMOS) sentsore aktibo osagarriak (CMOS) pixel sentsoreak (CMOS) kamera digitalen eta kamera-telefonoen ugaritzea ahalbidetu zuen, eta horrek sare sozialen gorakada indartu zuen[3].
Motak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Garatzen ari diren gizarte-sare autonomo eta integratuen zerbitzuen aniztasunak zaildu egiten du komunikabide sozialak definitzea, baina oro har, komunikabide sozialak 13 gizarte-sare mota dira.
Blogak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Blog (edo weblog) bat Interneten argitaratutako eztabaida- edo informazio-webgune bat da. Testu-sarrera diskretuak ditu, askotan informalak, eguneroko estilokoak. Argitaratutakoak alderantzizko ordena kronologikoan agertzen dira normalean, hau da, berriena lehenik agertzen da web-orriaren goiko aldean eta lehena publikatutakoa azpiko aldean.
2009. urtera arte, blogak pertsona bakar baten lana izan ohi ziren, batzuetan talde txiki batena, eta sarritan gai bakar bat hartzen zuten. 2010eko hamarkadan "blog-multiegileak" sortu ziren, hainbat autoreren erredakzioarekin, eta, batzuetan, profesionalki argitaratuak. Egunkarietako, beste komunikabide batzuetako, unibertsitateetako, hausnarketa-taldeetako, defentsa-taldeetako eta antzeko erakundeek gero eta blog gehiago sortzen dute.
Ingelesez eta beste hizkuntza batzuetan, Blog aditz gisa ere erabil daiteke, eta horrek edukia blog batean gordetzea edo gehitzea esan nahi du.
Blog-mota asko daude, eduki-motaren arabera ez ezik, edukia entregatzeko edo idazteko moduaren arabera ere desberdinak direnak. Adibidez, blog pertsonalak, talde-blogak, mikroblogak eta blog korporatiboak.
Proiektuen elkarlaneko kudeaketa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Proiektuen elkarlaneko kudeaketa proiektu banatu eta konplexuak planifikatu, koordinatu, kontrolatu eta monitorizatzeko erabiltzen den metodoa da. Sailetako, korporazioko eta nazioko mugetatik haratago laguntzeko aukera ematen die proiektu-taldeei, baita proiektuaren gero eta konplexutasun handiagoa menderatzeko ere. Proiektuko informazio guztia eskura dezakete denek, hala nola lanak, mezuak, dokumentuak, eta abar. Informazio hori denbora errealean eguneratzen da aldaketak gertatzen direnean. Lankidetza-softwarearen etorrerarekin, proiektu-talde gehiagok lankidetza-tresnak erabiltzen dituzte bere proiektuetan.
Enpresen sare sozialak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Enpresen sare sozialak interes edota enpresa-jarduerak partekatzen dituzten pertsonen arteko lineako sare sozialak erabiltzen ditu. Askotan, enpresen gizarte-softwarearen instalazioa dira, eta funtsean enpresa-testuinguruetan erabiltzen den gizarte-softwarea da. Intranet korporatiboak (intranet sozialak) eta enpresa handiek komunikazioa, lankidetza eta intraneten beste alderdi batzuk antolatzeko erabiltzen dituzten beste software-plataforma klasiko batzuk ere sartzen dira. Oro har, enpresa-sare sozialetan sartzen da kanpoko sare sozial estandarren zerbitzu bat, enpresa batentzat ikusgarritasuna sortzeko.
Sare profesionalak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Sare profesionalak sare sozialeko zerbitzu mota bat dira, elkarreragin eta harreman komertzialetan soilik oinarritzen direnak, elkarreragin pertsonalak eta ez-komertzialak sartu beharrean.
Sare profesionaleko zerbitzu bat negozio-pertsonek erabiltzen dute harreman profesionalak ezarri eta mantentzeko, lana bilatzeko edo bizitza profesionalean aurrera egiteko, baita sareak sortzeko baliabideak eta aukerak lortzeko ere.
Sare profesionaleko zerbitzu guztiak ez dira negozio bat sustatzen laguntzen duten lineako guneak. Zerbitzu batzuek erabiltzailea beste zerbitzu batzuekin lotzen dute, eta horiek lagundu egiten dute negozioa sustatzen, lineako guneak ez diren beste zerbitzu batzuekin; adibidez, zerbitzuak ematen dituzten telefono- eta Internet-konpainiekin, eta berariaz diseinatuta daude negozio baterako sustatzen duen guztia egiteko, bai linean, bai aurrez aurre.
Sare profesionalen adibiderik ezagunena LinkedIn da.
Foroak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Foroak, edo mezu-taula, Internet bidezko gai bati buruzko eztabaida-gune bat da, non pertsonek elkarrizketak izan baititzakete argitaratutako mezu gisa. Mezuak testu-lerro bat baino luzeagoak izaten diren txat-aretoetan ez bezala, mezuak aldi baterako artxibatzen dira. Gainera, erabiltzaile baten sarbide-mailaren edo foroaren konfigurazioaren arabera, baliteke argitaratutako mezu bat moderatzaile batek onartu behar izatea publikoki ikusi baino lehen.
Foroek haiei lotutako jerga-multzo zehatz bat dute; adibidez: elkarrizketa bakar bati "hari" esaten zaio, edo gai bati.
Eztabaida-foroa hierarkikoa edo zuhaitz-formakoa da, egituran: foro batek zenbait azpiforo izan ditzake, eta horietako bakoitzak hainbat gai izan ditzake. Foro baten gaiaren barruan, hasitako eztabaida berri bakoitzari hari gidaria esaten zaio, eta nahi adina pertsonak erantzun dezakete.
Foroaren konfigurazioaren arabera, erabiltzaileak anonimoak izan daitezke, edo foroan erregistratu eta gero saioa hasi mezuak bidaltzeko. Foro gehienetan, erabiltzaileek ez dute sartu behar mezuak irakurtzeko.
Mikroblogak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Mikroblogak online zabaltzeko bitartekoa da, eta blogging-modu berezi gisa dago. Mikroblog bat ez dator bat blog tradizional batekin, non edukia txikiagoa izan ohi baita artxibo erreal eta agregatuaren tamainan. Mikroblogen bidez, "erabiltzaileek eduki-elementu txikiak truka ditzakete, hala nola esaldi laburrak, banakako irudiak edo bideo-estekak", eta hori izan daiteke beren ospearen arrazoi nagusia. Mezu txiki horiei batzuetan mikropostak deitzen zaie.
Blog tradizionalekin bezala, mikroblogueroek ere gai bakunak argitaratzen dituzte: "orain egiten ari naizena", "kirol-autoak"... Mikroorganismo komertzialak webguneak, zerbitzuak eta produktuak sustatzeko eta erakunde baten barruan lankidetza sustatzeko ere badira. Mikroblogging zerbitzu batzuek pribatutasun-konfigurazioak eskaintzen dituzte, erabiltzaileek kontrola dezaten nork irakur ditzakeen mikroblogak edo web interfazeaz gain sarrerak argitaratzeko beste modu batzuk. Testu-mezuak, bar-bateko mezularitza, posta elektronikoa, audio digitala edo bideo digitala izan daitezke.
Argazkiak partekatzea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Irudiak partekatzea, edo argazkiak partekatzea, argazki digitalak linean argitaratzea edo transferitzea da. Irudiak trukatzeko webguneek hainbat zerbitzu eskaintzen dituzte, hala nola karga, ostatua, kudeaketa eta argazki-trukea (publikoa edo pribatua). Funtzio hau webguneen bidez eta irudiak kargatzeko eta bistaratzeko aplikazioen bidez ematen da. Terminoa modu malguan aplika daiteke sareko argazki-galerien erabilerari ere, banakako erabiltzaileek, fotoblogak barne, sortu eta kudeatzen baitituzte. Partekatzeak esan nahi du beste erabiltzaile batzuek irudiak ikus ditzateke, baina ez nahitaez deskargatu, eta erabiltzaileek autore-eskubideen aukera desberdinak hauta ditzakete beren irudietarako.
Erreseina tokia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Erreseina toki bat pertsonei, negozioei, produktuei edo zerbitzuei buruzko iruzkinak argitaratzeko webgune bat da. Gune horiek Web 2.0 teknikak erabil ditzakete gunearen erabiltzaileen aipamenak biltzeko, edo idazle profesionalak erabil ditzakete gunearen intereseko gaiari buruzko autoreak berrikusteko.
Berrikuste-tokien lehen adibideetan Consumidores Democracia acy.com, Complts.com, planetfeedback.com, eta Epinions.com sartu ziren.
Markatzaile sozialak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Markatzaile soziala lineako zerbitzu bat da, erabiltzaileei web-dokumentuen estekak bildu, sailkatu, gehitu, idatzi, editatu eta partekatzeko aukera ematen diena.
Markatzaileak online kudeatzeko zerbitzu askok merkaturatu dute 1996az geroztik; Delicious-ek, 2003an sortua, "gizarte-markatzailea" eta "etiketatzea" hitzak zabaldu zituen. Etiketatzea gizarte-markatzaileen sistemen ezaugarri esanguratsu bat da. Etiketatzea edo folksonomia, edukia era kolaboratiboan eta hierarkizaziorik gabe sailkatzeko prozedura da, egindako sailkapenak beste erabiltzaileekin partekatzeko aukera ematen duena.
Jolas sozialak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Jolas soziala (bideo-joko soziala edo lineako joko soziala ere) sare sozialen bidez jokatzen den lineako joko-mota bat da. Oro har, jokalari anitzeko joko-mekanika dute. Sare sozialen jokoak nabigatzaile-joko gisa ezarri ziren hasiera batean. Mugikorrak gehiago erabiltzen hasi ziren heinean, jokoak ere mugikorretara eraman ziren. Bideo-joko tradizionalen alderdi asko partekatzen dituzten arren, jolas sozialek, askotan, bereizten dituzten beste batzuk erabiltzen dituzte. Tradizioz, jolas sozialak ustekabeko jokoak izatera bideratuta daude.
Sare sozialak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Sare sozialak pertsonek antzeko eduki pertsonal edo profesionalak, interesak, jarduerak, aurrekariak edo bizitza errealaren loturak partekatzen dituzten pertsonekin sare sozialak edo harreman sozialak eraikitzeko erabiltzen duten plataforma da.
Sare sozialen zerbitzuak formatu eta ezaugarri kopuruaren arabera aldatzen dira. Informazio- eta komunikazio-tresna berriak izan ditzakete, mahai gaineko ordenagailuetan eta ordenagailu eramangarrietan funtzionatzen dutenak, bai eta gailu mugikorretan ere, hala nola tableta-ordenagailuetan eta telefono adimendunetan. Oro har, sarean eduki-mota bat baino gehiago trukatzeko kontaktu-sare bat eraikitzea errazten duten webguneak dira, eta sare sozialetako guneek elkarrekintzarako espazio bat eskaintzen dute, pertsona-elkarrekintzetatik haratago jarraitzeko. Ordenagailuz bideratutako elkarrekintza horiek hainbat saretako kideak lotzen dituzte, eta harreman sozial eta profesional berriak sortzen, mantentzen eta garatzen lagun dezakete.
Bideo-ostatuak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Bideo-ostatuko zerbitzu batek ematen duen lineako bideo-plataforma batek (OVP) aukera ematen die erabiltzaileei Interneten bideo-edukiak igo, bihurtu, gorde eta erreproduzitzeko, sarritan, diru-sarrerak sor ditzakeen eskala handiko sistema egituratu baten bidez. Erabiltzaileek, normalean, bideo edukia igoko dute ostatuaren, aplikazio mugikorraren edo mahaigainaren edo beste interfaze baten (API) bidez. Kargatutako bideo-edukia edozein motatakoa izan daiteke: film laburrak, telebistako programak eta iraupen luzeko filmak. Bideohostak bideoa zerbitzarian biltegiratzen du, eta erabiltzaileei bideoaren edukia ikusteko aukera ematen dieten kodeak edo estekak gaitzeko aukera ematen die. Batez ere bideoa ostatatzeko webgune gisa erabiltzen den webguneari bideoa trukatzeko webgunea deitzen zaio.
Mundu birtualak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Mundu birtual bat (espazio birtuala ere deitzen zaio) ordenagailu bidez simulatutako ingurune bat da, eta erabiltzaile askok bizi dezakete. Erabiltzaile horiek abatar pertsonal bat sor dezakete, eta aldi berean eta independenteki arakatu mundu birtuala, bere jardueretan parte hartu eta beste batzuekin komunikatu. Gorabehera horiek testu-irudikapenak, grafikoak edo zuzeneko bideoak izan daitezke, entzumen- eta ukipen-sentsazioekin.
Elementuak eta funtzioak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Eduki birala
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Sare sozialetako gune batzuek han argitaratutako eduki potentziala dute sare sozialen bidez birusen moduan hedatzeko. Terminoa infekzio biralen kontzeptuarekiko analogia bat da, gizabanakotik gizabanakora azkar heda daitezkeenak. Sare sozialen testuinguru batean, "biralak" (edo "biral bihurtzen" direnak) diren edukiak edo webguneak dira erabiltzaileek beren sare sozialera bidalitako edukiak (beste erabiltzaile batek bidalitakoak) berriz partekatzeko probabilitate handiena dutenak, eta horrek trukaketa handiagoa dakar. Kasu batzuetan, erabiltzaile askok eduki herrikoiak edo hedapen handiko albisteak dituzten argitalpenak azkar partekatzen dituzte biral bihurtuz.
Bot
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Bot-ak Interneten jarduten duten programa automatizatuak dira, eskarian hazi direnak, komunikazio-lan asko automatizatzeko duten gaitasunagatik, eta, ondorioz, bot-hornitzaileen industria berri bat sortu da.[12]
Giza interakzio naturalak imitatzeko programatuta daude txatbotak eta gizarte-botak, hala nola gustua, iruzkinak eta jarraipena sare sozialetan. Enpresek merkatu-kuota handiagoak eta entzule gehiago lortu nahi dituzten neurrian, Interneteko botak ere garatu dira, gizarte-sareak errazago merkaturatzeko. Gizarte-botak eta txatbotak daudenez, marketin-industriak ere krisi analitiko bati egin dio aurre, bot horiek zaildu egiten baitute gizakien arteko elkarreraginak eta bot-en elkarrekintza automatizatuak bereiztea. Adibidez, zenbait bot-ek eragin negatiboa izan dute marketin-datuetan, eta "kanibalismo digitala" sortu dute sare sozialen marketinean.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2021-11-23).
- ↑ (Ingelesez) Obar, Jonathan A.; Wildman, Steve. (2015-10-01). «Social media definition and the governance challenge: An introduction to the special issue» Telecommunications Policy 39 (9): 745–750. doi:. ISSN 0308-5961. (Noiz kontsultatua: 2021-10-15).
- ↑ a b c «CMOS Sensors Enable Phone Cameras, HD Video | NASA Spinoff» spinoff.nasa.gov (Noiz kontsultatua: 2023-02-05).
- ↑ boyd, danah m.; Ellison, Nicole B.. (2007-10-01). «Social Network Sites: Definition, History, and Scholarship» Journal of Computer-Mediated Communication 13 (1): 210–230. doi:. ISSN 1083-6101. (Noiz kontsultatua: 2021-10-15).
- ↑ a b c Fossum, Eric R.. (1993-07-01). Active pixel sensors: are CCDs dinosaurs?. , 2–14 or. doi:. (Noiz kontsultatua: 2023-02-05).
- ↑ (Ingelesez) «Definition of SOCIAL MEDIA» www.merriam-webster.com (Noiz kontsultatua: 2021-10-15).
- ↑ Stacy, Christopher C. (September 7, 1982). "Getting Started Computing at the AI Lab" (PDF). MIT Artificial Intelligence Laboratory. Archived (PDF) from the original on 2019-03-23
- ↑ Information on RFC 0675 » RFC Editor. (Noiz kontsultatua: 2023-02-05).
- ↑ (Ingelesez) Edwards, Benj. (2016-11-04). «The Lost Civilization of Dial-Up Bulletin Board Systems» The Atlantic (Noiz kontsultatua: 2023-02-05).
- ↑ Matsumoto, Kazuya; Nakamura, Tsutomu; Yusa, Atsushi; Nagai, Shohei. (1985-05-01). «A New MOS Phototransistor Operating in a Non-Destructive Readout Mode» Japanese Journal of Applied Physics 24: L323–L325. doi:. ISSN 0021-4922. (Noiz kontsultatua: 2023-02-05).
- ↑ Fossum, Eric R.; Hondongwa, Donald B.. (2014-05). «A Review of the Pinned Photodiode for CCD and CMOS Image Sensors» IEEE Journal of the Electron Devices Society 2 (3): 33–43. doi:. ISSN 2168-6734. (Noiz kontsultatua: 2023-02-05).
- ↑ (Ingelesez) «Global chatbot market 2025» Statista (Noiz kontsultatua: 2021-10-15).
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Datuak: Q202833
Multimedia: Social media / Q202833