Familiar

Familiarrak elikatzen duen sorgin baten XVI. mendeko ilustrazio ingelesa

Erdi Aroko eta Aro Modernoko Europa Mendebaldeko folklorean, familiarrak (edo izpiritu familiarrak edo laguntzaileak) naturaz gaindiko entitateak zirela uste zen, dimentsio desberdinen arteko izakiak, sorginak eta jende "espirituala" babestu edo laguntzen zituztenak bere jardun magiko eta espiritualetan. "familiar" hitzari, lagun hurkoa, edo lagun esanahi ematen zaio kasu horretan.

Badirudi batez ere Britainia Handiko, Irlandako eta Frantziako folklorean agertzen direla, nahiz eta Antzinako Grezian idatzitako zenbait pasadizotan ere agertzen dira, eta beste herrialdetako folkloretan detekta daiteke, hain definituak ez badaude ere. Europa mendebaldeko Erdi Aroko eta Aro Modernoko erregistroen arabera, familiako espirituekin harremana izan zutela argudiatzen zutenek jakinarazi zuten forma ugari hartuta ager zitezkeela, gehienetan animalia gisa, baina batzuetan giza edo giza irudiarekin, eta honela deskribatu zituzten: "forma argi eta garbi definituak, hiru dimentsiokoak..., kolorez biziak eta mugimenduz eta soinuz animatuak", mamuen deskribapenei kontrajarriz, "forma zehaztugabea, kearen antzekoa" zutelako.

Familiarrei buruzko datu gehienak XVI. eta XVII. mendeetan Ingalaterran eta Eskozian egindako sorginen epaiketen transkripzioetatik datoz.

Ingalaterran sorginei animalia txiki baten itxura zuen familiar batek laguntzen ziela sinesten zuten, eta familiar mota hau ez zen agertzen Ingalaterratik kanpo. Kasu horretan, familiarra izena zuen eta hudo, katua, sagua, satorra, apoa eta zenbaitetan, txakur itxura izan zezakeen.

Sorginei zerbitzatzen zietenean, askotan, gaiztoak zirela pentsatzen zen, baina bestelako magia egiten zuten jendearentzat lan egiten zutenean, onberatzat hartzen zituzten sarri (nahiz eta anbiguotasun pixka bat egon kasu bietan). Lehenengoak deabru gisa kategorizatzen ziren maiz; bigarrenak, berriz, "fairy" gisa pentsatu eta deskribatzen ziren maizago. Familiarren helburu nagusia sorgina zerbitzatzea zen, botere berriak lortu ahala, babesa eskainiz.

XX. mendeaz geroztik praktikatzaile magiko batzuek, Wiccako erlijioko kideak barne, familiarren kontzeptua erabiltzen dute, magia forma zaharrenekin duten lotura dela eta. Praktikatzaile garaikide horiek maskotak edo abere basatiak erabiltzen dituzte, edo familiarren bertsio ikusezinak laguntzaile magiko gisa jokatzen dutela uste dute.

Definizioak

"40 urtez izpiritu familiar bat erabili zuen apaiz baten" istorioa, Pierre Boaistuauren Histoire Prodigieus liburuaren Ingalaterrako Elisabet I. aren kopian ilustratuan.

Pierre A. Riffard filosofo eta esoterismoan adituak definizio hori eta aipuak proposatu zituen: {{Aipua|Izpiritu familiarra (alter ego, "doppelgänger", deabru pertsonala, totem pertsonala, izpiritu-laguna) indibiduo baten bikoitza, alter egoa da. Ez dirudi bereak diren interesak dituenik. Bizitza independentea izan arren, pertsonari oso lotuta dago. Izpiritu-laguna animalia izan daiteke (animali laguna).

Adolphus Peter Elkin australair antropologoa eta apaizak Australiako aborigenen artean espiritu familiarren inguruko sinesmena aztertu zuen:

«

Ohiko metodo edo azalpen bat da sendatzaileak bere izpiritu familiarra bidaltzen duela (bere totem laguntzailea, zakur-izpiritua, ume-izpiritua edo dena delakoa) informazioa biltzera. Hori gertatzen den bitartean, gizakia harkor geratzen da, lotan edo trantzean. Fraseologia modernoan, bere izpiritu familiarrak egoera kontrolatzen du.

»

Mircea Eliade filosofo, idazle eta erlijioen historian adituak izpiritu familiar gisa katalogatu zituen Siberiako goldiarren sinismenetan aipatzen ziren naturaz gaindiko izaki batzuk

«

Goldiarrek [Siberiako nanai herria] argi eta garbi bereizten dituzte xamanaren alde egiten duen izpiritu babesleak (ayami) eta haren menpe dauden espiritu laguntzaileak ("syven"), ayami-ak berak xamanari ematen dizkionak. Sternbergen arabera, goldiarrek xamanaren eta bere ayamia-ren arteko harremanak sexu-emozio konplexu baten bidez azaltzen dute. Hona hemen goldiarren xaman baten txostena. Behin ohean lo nengoela, izpiritu bat hurbildu zitzaidan. Oso emakume ederra zen. Oso arina zen, ez zuen arshin baten erdia baino gehiago (71 cm). Haren aurpegia eta jantziak gure Urrezko emakume batenak bezalakoak ziren... Ayami-ak esan zuen: Zure arbasoen ayami-a naiz, xamanena. Xamanismoa praktikatzen irakatsi nien. Orain zuri erakutsiko dizut... Maite zaitut, orain ez dut senarrik, zu nire senarra izango zara eta ni emaztea izango naiz zuretzat. Izpiritu laguntzaileak emango dizkizut. Haien laguntzaz sendatuko zara, eta nik neuk irakatsiko eta lagunduko dizut... Batzuetan atso baten itxurapean egoten da, eta beste batzuetan otso baten itxurapean, eta orduan izugarria da. Batzuetan tigre hegodun bat bezala etortzen da... Hiru laguntzaile eman dizkit: jarga (pantera), doonto (hartza) eta amba (tigrea). Ametsetan etortzen zaizkit, eta deitzen diedanean agertzen dira, xaman aritzen naizen bitartean. Baten batek etortzeari uko egiten badio, ayamiak esana bete arazten die, baina, diotenez, badira ayami-ari ere men egiten ez diotenak. Xamanismoa egiten ari naizenean, ayamia eta espiritu laguntzaileak nire jabe dira; handiak zein txikiak izan, barrura sartzen zaizkit, keak edo lurrunak egingo luketen bezala. Nire baitan ayamia dagoenean, bera da nire ahotik hitz egiten duena, eta dena berak egiten du.

»

Deskribapenak

Emma Wilby historialari britaniarrak Aro Modernoko Britainia Handiko herri sinismenak ikertu ditu garaiko iturriak aztertuz, eta izpiritu familiarrak garai eta herrialde horretan nola ikusten ziren deskribatu du. Salketa jasotzen zuten sorginek eta "cunning-folk"-ek (Ingalaterrako tradizioan, azti, sendalari eta igarle zen pertsona) beren izpiritu familiarra deskribatzen zituztenean, baziren eskuarki ezaugarri bateratzaile batzuk. Historialariak adierazi zuenez, familiarren kontuak oso "arruntak" eta "naturalak" zirela nagusiki, naturaz gaindiko izakiak izan arren.

Familiako espirituak animalia txikiak ziren; gorago aipatu direnez gain, liztor eta tximeleta kasuak ere izan ziren, baita txerriak, ardiak eta zaldiak ere. Normalean, familiako izpirituak artilez estalitako loreontzi edo saskietan egoten ziren, eta hainbat gauzaz elikatzen ziren, besteak beste, esneaz, ogiaz, haragiaz eta odolaz.

Familiako izpirituek, normalean, izenak izaten zituzten, eta "askotan goitizen arruntak eta maitekorrak ematen zitzaizkien". Horren adibide izan zen Bessie Dunlop eskoziar emakumearen izpiritu familiarra. Sorgina zela salatu zuten eta epaiketan, bere jakintzak Tom Reid izeneko hildako gizon batengandik jaso zituela esan zuen. Beste adibide batzuen artean, Grizell eta Gridigut daude, Huntingdonshireko XVII. mendeko Jane Wallis sorginaren familiarrak zirenak.

Aztiekin harremana

Matthew Hopkins sorgin-ehiztariaren 'The Discovery of Witches liburuaren azalean (1647), sorginak marraztu dira, eta aldamenean, bere espiritu familiarrak daukaten izenaz identifikatua.

Aro Modernoko Britainia Handian, sorginkeriak eta magiak izan zuten paperari buruzko bere ikerketak abiapuntu gisa erabiliz, Emma Wilby historialariak garai horretan izpiritu familiarrak sorginekin eta cunning-folk/aztiekin omen zuten harremana aztertu zuen.

Bilera

Garai moderno goiztiarreko britainiar kontuetan, sorgin edo aztia batek bere familiarra lehen aldiz nola ezagutu zuen azaltzen hiru gertaera mota kontatzen ziren. Lehenengoa zera izan zen, izpiritua bere kabuz agertu zela gizabanakoaren aurrean eguneroko jarduerak egiten zituen bitartean, dela etxean, dela kanpoan nonbait. Horren adibide batzuk garai hartako iturrietan daude egiaztatuta. Adibidez, Joan Prentice Essexekoak (Ingalaterra), 1589an epaitzen ari zirela, bere sorginkeria jardunaz galdekatu zutenean, esan zuen "bakarrik zegoela bere kameran, eta aulki baxu baten gainean eserita, oheratzeko prestatzen", bere familiarra lehen aldiz agertu zitzaion, eta Anne Jeffries azti-sendalariak esan zuen 1645ean, "gure lorategiko glorietan artilea ehotzen" ari zela agertu zitzaion bere familiarra.

Bigarren modua hauxe zen: beste norbaitek ematen zion familiarra, adibidez, senitarteko batek edo espiritu boteretsuago batek. Adibidez, Liverpooleko Margaret Ley ustezko sorginak, 1667an, bere ama hil zenean, hark bere izpiritua familiarra eman ziola adierazi zuen, eta Leicestershireko Joan Willimot azti-sendalarik, 1618an, "bere "maisu" gisa soilik aipatzen zuen figura misteriotsu batek, "bere ahoa zabaltzeko eskatu zion, eta putz eginez, onik egingo zion maitagarri bat sartu zion barruan. Eta Joan Willimotek ahoa zabaltzen zuenean eta putz egitean, espiritu bat atera zitzaiola ahotik, eta lur gainean emakume baten forman hartzen zuela".

Kontakizun batzuetan, cunning-pertsona edo sorgina arazoak ditu familiarra agertu aurretik eta izpirituak laguntza eskaintzen dio arazo horiek konpontzeko. Emma Wilby historialariak adierazi zuen bezala, "bere arazoak... biziraupen fisikoaren aldeko borrokan erabat errotuta zeuden: janari edo diru falta, dolua, gaixotasuna, bizibideen galera, etab. "Eta familiarrak horretatik irteteko aukera eman zien, botere magikoak emanez.

Lana

Zenbait kasutan, magia praktikatzailea akordio batera edo itun batera iristen zen bere familia espirituarekin. Sorginak edo aztiak bere izpiritu familiarrarekin lan egiten zuen aldi batez; aste gutxi batzuetan edo hamarkada batez. Kasu gehienetan, praktikatzaile magikoek bere izpiritu familiarrari izpirituari arao egiten zion bere laguntza behar zutenean, nahiz eta horretarako modu ezberdin asko dauden: sorginkeria leporatu zioten Essexeko Joan Cunny-k, 1589an, zirkulu baten barruan belaunikatu eta Satanasi otoitz egin behar ziola adierazi zuen, bere familiarra ager zedin, eta Wiltshireko cunning-emakumea zen Anne Bodenhamek, liburuei esker ikasi zituen metodoak erabiltzen zituen bere familiarrari deitzeko. Kasu bakanago batzuetan, familiarrak agertu egiten ziren deitzen ez zitzaienean; adibidez, Elizabeth Chandler Huntingdonshireko ustezko sorginak adierazi zuen, 1646an, ezin zituela kontrolatu bere bi familiarrak, Beelzebub eta Trullibub, eta jainko bati eskatu ziola "haiengandik aska zezala". Familiarrek "gaixotasunak eta sorgindutako jendearen egoeraren jatorria diagnostikatzen laguntzen" zutela uste zuten garai hartan, eta "galdutako objektuak eta altxorrak aurkitzeko" erabiltzen zirela. Magoek erritualetan konjuratzen zituzten eta ondoren, botiletan, eraztunetan eta harrietan gordetzen omen zituzten. Objektu horiek batzuetan kutun gisa saltzen zituzten, jabe berriari arrakasta izaten lagunduko ziotelakoan. Familiar mota hori ez zen legez kanpokoa teknikoki; 1603ko Ingalaterrako sorginkeria-legeak espiritu gaiztoak eta sorginduak bakarrik debekatzen zituen".

Motak

Familiarrak ohikoagoak dira mendebaldeko Europako folklorean, eta zenbait adituk argudiatzen dute senideak Britainia Handiko eta Frantziako tradizioetan baino ez daudela. Margaret Murray antropologo anglo-indiarrarentzat, hiru familiar mota daudela uste da:

• Mendebaldeko Europan osoan gizaki eta humanoide gisa agertzen diren espiritu familiarrak
• Animalia gisa agertu eta iragarpenak egiten dituzten espirituak, Britainia Handia eta Frantziako kulturan agertzen direnak.
• Grezian bakarrik, animalia gisa agertzen diren espiritu gaiztoak

Rupert printzearen txakurra

Rupert Printzea eta bere txakur "familiarra" "Rupert Printzearen Praktika Krudelak" izeneko panfleto batean (1643)

Ingalaterrako Gerra Zibilean, Prince Rupert jenerala (Alemaniako goi aristokraziako gerra-gizona) errealista, Boy (mutila) izeneko txakur handia eraman ohi zuen berarekin borrokara. Gerra osoan, parlamentuko indarren artean beldur handia izan zioten txakurrari, eta naturaz gaindiko botereak zituela esaten zen. William Morganek adituak adierazi bezala, txakurra familiar moduko bat zelakoan zeuden, antza. Gerraren amaieran, txakurra hil zuten, ustez, zilarrezko bala batekin.

Evelyn De Morganen Maitasunaren edabea, 1903: sorgin bat, katu beltz familiar bat oinetan duela

Salemgo prozesua

1692an, Ingalaterrako koroaren Amerikako kolonia zen Salem herrian egin zen sorginkeria prozesuan jasotako testigantzetan, animalia itxurako familiarrak aipatzen dira. Familiarrak maiz agertzen dira salaketak egin zituzten neskatoen irudipenetan. 1648ko legeak, sorgin bat "izpiritu familiar bat duena edo hari kontsultatzen diona" dela zehazten zuen, Legea Salemen epaiketak baino hamar urte lehenago etenda zegoen. Hala eta guztiz ere, Salemgo epaiketetan izpiritu familiar batekin tratua izatea ustezko sorginak kondenatzeko ebidentzia bezala erabili zen. Sarah Goodek behatz artean zurrupatzen zion txori hori bat zuela esan zen. Bestalde, Ann Putnamek bere nahigabeetan txori horia maiz ikusi zuela uste zen, eta esaten zen Titubak animalia arraroak ikusi zituela, umeei min egitera bultzatzen zutenak, txerri bat, txakur beltz bat, katu gorri bat eta katu beltz bat barne.

"Salemgo sorginen epaiketetan, ez da kontuan hartzen animali familiarren praktika, nahiz eta txakur bat baliabide magikoen bidez erasotzera bultzatzea leporatu zioten gizon bati. Txakurra, bitxia bada ere, epaitua, kondenatua eta urkatua izan zen".

"Sorgin markak" osagai sexual bat gehitu zion izpiritu familiarrari, eta maiz, epaiketa erregistroetan ustezko sorgin bat kondenatzeko modu gisa ageri da. Marka, normalean, gorputzeko lekuren batean zegoen, eta uste zen marka hori erabiltzen zuela familiarrak sorginari xurgatzeko. Horren adibide, gorago aipatu den Salemgo Ann Putnamen kasua.

Bibliografia

• (Ingelesez) Briggs, Robin. (1996). Witches and Neighbors. New York: Penguin.
• (Ingelesez) Davies, Owen. (2003). Cunning-Folk: Popular Magic in English History. Londres: Hambledon Continuum ISBN 1852852976..
• (Ingelesez) (Ingelesez) Eliade, Mircea. (2004). Shamanism. Archaic Techniques of Ecstasy,. Princeton University Press, honen aipua egiten du: Sternberg, Leo. Divine Election in Primitive Religion, in: 21. Congrès International des Américanistes, 1924, (La Haye - Göteborg ) 476 eta hurrengoak.
• (Ingelesez) Elkin, Adolphus Peter. (1945). Aboriginal men of high degree. Initiation and Sorcery in the World's Oldest Tradition. .
• (Ingelesez) Parish, Helen. (2019-02). «“Paltrie Vermin, Cats, Mise, Toads, and Weasils”: Witches, Familiars, and Human-Animal Interactions in the English Witch Trials» Religions 10 (2): 134.  doi:10.3390/rel10020134.. ISSN 2077-1444..
• (Ingelesez) Maple, Eric. (1960ko abendua). «The Witches of Canewdon» Folklore 71. lib.4. zk..
• (Ingelesez) Murray, Margaret Alice. (1921). The Witch-Cult in Western Europe. Londres: Oxford University Press ISBN 9781594623479..
• (Ingelesez) Murray, Margaret Alice. (1918 uztaila). «Witches' Familiars in England» MAN. The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland 61: 101-104.  doi:https://doi.org/10.2307/2787283..
• (Ingelesez) Norton, Mary Beth. (2002). In the Devil's Snare. New York ISBN 0375706909..
• (Ingelesez) Parish, Helen. (2019-02). «“Paltrie Vermin, Cats, Mise, Toads, and Weasils”: Witches, Familiars, and Human-Animal Interactions in the English Witch Trials» Religions 10 (2): 134  doi:doi:10.3390/rel10020134. ISSN 2077-1444..
• (Ingelesez) Riffard, Pierre A.. (1983). Dictionnaire de l’ésotérisme. Paris: Payot, 132 or..
• (Frantsesez) Riffard, Pierre A.. (2008). Nouveau dictionnaire de l’ésotérisme. Paris.
• (Ingelesez) Thomas, Keith. (1973). Religion and the Decline of Magic: Studies in Popular Beliefs in Sixteenth and Seventeenth Century England. Londres.
• (Ingelesez) Willis, Deborah. (1995). Malevolent Nurture : Witch-Hunting and Maternal Power in Early Modern England. New York: Cornell University Press ISBN 9780801481949..
• (Ingelesez) Wilby, Emma. (2005). Cunning Folk and Familiar Spirits: Shamanistic Visionary Traditions in Early Modern British Witchcraft and Magic. Brighton: Sussex Academic Press ISBN 1845190785..
• (Ingelesez) Wigington, Patti. (2018). «What is a Pagan Animal Familiar?» Learn Religions.

Kanpo estekak

• (2021-11-04) "Familiars". in: The Middle-Aged Witch Podcast. 17 min.

• Datuak: Q386905
• Multimedia: Familiar spirits / Q386905