Arizona

Arizona
	Ameriketako Estatu Batuak
Ereserkia
	The Arizona March Song (en) ; Arizona (en)
Administrazioa
Estatu burujabe	Ameriketako Estatu Batuak
ISO 3166-2	US-AZ
Hiriburua	Phoenix
Arizonako Gobernadorea	Katie Hobbs
Zatiketa	ikusi Apache konderria, Cochise konderria, Coconino konderria, Gila konderria, Graham konderria, Greenlee konderria, La Paz konderria, Maricopa konderria, Mohave konderria, Navajo konderria, Pima konderria, Pinal konderria, Santa Cruz konderria, Yavapai konderria eta Yuma konderria;
Geografia
Koordenatuak	34°17′12″N 111°39′25″W / 34.2867°N 111.6569°W
Azalera	[convert: invalid number] km²
Mugakideak	Kalifornia, Nevada, Utah, Mexiko Berria, Kalifornia Beherea, Sonora eta Colorado
Punturik altuena	Humphreys Peak (en)
Demografia
Biztanleria	7.151.502 (2020ko apirilaren 1a); 323.437 (2015)
Dentsitatea	Adierazpen errorea: Ustekabeko < eragilea bizt/km²
Etxebizitzak	2.643.430
Hizkuntza ofiziala	ingeles
Ordu eremua	UTC−07:00 eta Mountain Time Zone (en)
	az.gov

Arizona (ingelesez ɛrɪˈzoʊnə edo ærɪˈzoʊnə ahoskatua; navajoz: Hoozdo Hahoodzo; o'odhameraz: Alĭ ṣonak) Ameriketako Estatu Batuetako estatu bat da, Estatu Batuetako hego-mendebaldean kokatua. Phoenix du hiriburua eta baita hiri nagusia ere. Guztira 5 milioi biztanle inguru ditu estatuak. (%4,6 amerindiarrak: navajoak, apatxeak, hopiak…). Hiriburuaz gain, hiri nagusiak, Tucson eta Tempe ditu.

Etimologia

Estatuaren izenari buruzko teoria ezberdinak proposatu dira. Horietako batek dio, 18. mendean, Espainiaren mendeko lurralde koloniala zenean, Arizona izeneko arrantxo bat dokumentatua dago bertan. Izen hori jatorri euskaldunekoa izan daitekeela uste da, Arizona euskal deitura baita, eta Haritz Onen lurraldea ere izan zitekeen arrantxo haren izena, kolono euskaldun batek ezarria, Bernardo de Urrea delako batek^[1].^[2]

Beste teoria baten arabera izena Arizonac izango litzateke, O'odham hizkuntzak alĭ ṣonak esamoldetik, "iturri txikia", hasiera batean Planchas de Platako meatzaritza eremu bati zegokiona. Europarrek izena Arissona gisa ahoskatzen zuten, baina O'odham hizkuntzan oraindik ere alĭ ṣonak deitzen da^[3]^[4]^[5]^[6].

Orografia

Kainoi edo arroila handiz (bertan dago Grand Canyon edo Arroila Handia) betetako Coloradoko ordoki handiak hartzen du estatuaren iparraldea, erliebe bitxiko lurra. Eskualde bolkaniko bat (itzaliak sumendi guztiak) hedatzen da erdialdean, eta hego-mendebaldean basamortu ordoki zabal bat ageri da. Klima idorra edo erdi-idorra.

Ekonomia

Nekazaritzak ureztatze artifiziala behar du. Roosevelt eta Coolidge urtegiei esker, kotoi, zitriko eta labore sail handiak zabaldu dira. Garrantzi handikoa da mea aberastasuna (kobrea, zinka eta beruna).

Historia

Espainiarrak 1539tik bertan egokituta, Mexikoko lurraldea izan zen (Nuevo Mexico), Estatu Batuen eskuetara igaro zen arte (1848). 1863. urtean lurralde federal bihurtuta, urte askotan eutsi zioten apatxeek Ipar Amerikarren kolonizazio berriari. Apatxeak sakailatuta, azken gerra galdu ondoan (1881-1886), Arizona Estatu Batuen ingurunean sartu eta Ameriketako Estatu Batuetako 48. estatua bihurtu zen 1912. urtean.

Banaketa administratiboa

Arizona konderritan (counties) banaturik dago. 1983an 15 hauek ziren:

Arizonako konderriak
Izena	Herriburua	Sorrera urtea	2010eko biztanleria^[7]	%	Azalera mi.2	%
Apache	St. Johns	1879	71,518	1.12 %	11,218	9.84 %
Cochise	Bisbee	1881	131,346	2.05 %	6,219	5.46 %
Coconino	Flagstaff	1891	134,421	2.10 %	18,661	16.37 %
Gila	Globe	1881	53,597	0.84 %	4,796	4.21 %
Graham	Safford	1881	37,220	0.58 %	4,641	4.07 %
Greenlee	Clifton	1909	8,437	0.13 %	1,848	1.62 %
La Paz	Parker	1983	20,489	0.32 %	4,513	3.96 %
Maricopa	Phoenix	1871	3,817,117	59.72 %	9,224	8.09 %
Mohave	Kingman	1864	200,186	3.13 %	13,470	11.82 %
Navajo	Holbrook	1895	107,449	1.68 %	9,959	8.74 %
Pima	Tucson	1864	980,263	15.34 %	9,189	8.06 %
Pinal	Florence	1875	375,770	5.88 %	5,374	4.71 %
Santa Cruz	Nogales	1899	47,420	0.74 %	1,238	1.09 %
Yavapai	Prescott	1865	211,033	3.30 %	8,128	7.13 %
Yuma	Yuma	1864	195,751	3.06 %	5,519	4.84 %
Guztira: 15			6,392,017		113,997

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2013-7-17 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ News-herald, AL BATES Special to Today’s. (2019-04-07). «Arizona History: How slabs of silver in Old Sonora gave Arizona its name» AP NEWS (Noiz kontsultatua: 2019-08-15).
↑ Berria.eus. «Berria.eus» www.berria.eus (Noiz kontsultatua: 2019-08-15).
↑ Kitt, Edith O.; Pearce, T. M.. (1952). «Arizona Place Name Records» Western Folklore 11 (4): 284–287. doi:10.2307/1496233. ISSN 0043-373X. (Noiz kontsultatua: 2020-11-04).
↑ (Ingelesez) «arizona | Origin and meaning of the name arizona by Online Etymology Dictionary» www.etymonline.com (Noiz kontsultatua: 2020-11-04).
↑ McClintock, James H.. (1916). Arizona, prehistoric, aboriginal, pioneer, modern;. Chicago, The S. J. Clarke publishing co. (Noiz kontsultatua: 2020-11-04).
↑ «No, 'arid zone' not the basis of state's name» azcentral.com (Noiz kontsultatua: 2020-11-04).
↑ "Table 1. The Counties and the Most Populous Incorporated Places in 2010 in Arizona: 2000 and 2010". U.S. Census Bureau

Kanpo estekak

Webgune ofiziala (Ingelesez)

Datuak: Q816
Multimedia: Arizona / Q816

Artikulu hau Ameriketako Estatu Batuetako geografiari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.

[1] News-herald, AL BATES Special to Today’s. (2019-04-07). «Arizona History: How slabs of silver in Old Sonora gave Arizona its name» AP NEWS (Noiz kontsultatua: 2019-08-15).

[2] Berria.eus. «Berria.eus» www.berria.eus (Noiz kontsultatua: 2019-08-15).

[3] Kitt, Edith O.; Pearce, T. M.. (1952). «Arizona Place Name Records» Western Folklore 11 (4): 284–287. doi:10.2307/1496233. ISSN 0043-373X. (Noiz kontsultatua: 2020-11-04).

[4] (Ingelesez) «arizona | Origin and meaning of the name arizona by Online Etymology Dictionary» www.etymonline.com (Noiz kontsultatua: 2020-11-04).

[5] McClintock, James H.. (1916). Arizona, prehistoric, aboriginal, pioneer, modern;. Chicago, The S. J. Clarke publishing co. (Noiz kontsultatua: 2020-11-04).

[6] «No, 'arid zone' not the basis of state's name» azcentral.com (Noiz kontsultatua: 2020-11-04).

[7] "Table 1. The Counties and the Most Populous Incorporated Places in 2010 in Arizona: 2000 and 2010". U.S. Census Bureau

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

i e a Ameriketako Estatu Batuen banaketa administratiboa
Estatuak	Alabama • Alaska • Arizona • Arkansas • Colorado • Connecticut • Delaware • Florida • Georgia • Hawaii • Hego Carolina • Hego Dakota • Idaho • Illinois • Indiana • Iowa • Ipar Carolina • Ipar Dakota • Kalifornia • Kansas • Kentucky • Louisiana • Maine • Maryland • Massachusetts • Mendebaldeko Virginia • Mexiko Berria • Michigan • Minnesota • Mississippi • Missouri • Montana • Nebraska • Nevada • New Hampshire • New Jersey • New York • Ohio • Oklahoma • Oregon • Pennsylvania • Rhode Island • Tennessee • Texas • Utah • Vermont • Virginia • Washington • Wisconsin • Wyoming
Barruti federalak	Washington, Columbiako Barrutia
Dependentziak	Samoa Estatubatuarra • Guam • Puerto Rico • Ipar Marianak • Birjina Uharte Estatubatuarrak
Uharte txikiak	Bajo Nuevo • Baker uhartea • Howland uhartea • Jarvis uhartea • Johnston atoloia • Kingman uharria • Midway • Navassa uhartea • Palmyra atoloia • Serranilla • Wake