Gixune-en iturria ikusi

{{Lapurdiko udalerri infotaula
| izena = Gixune
| bandera = ez
| armarria = Blason ville fr Guiche (Pyrénées-Atlantiques).svg
| nongo = Gixuneko
| ofiziala = Guiche
| barrutia = [[Baiona]]
| kantonamendua = [[Bidaxuneko kantonamendua|Bidaxune]]
| postakodea = 64520
| irudia = Guiche-20110616.jpg
| irudiaren testua = Gaztelua Portuko auzoan
| INSEE = 64250
| kokapena = gixune_kokapena.jpg
| koordenatuak = {{koord|43|30|46|N|1|12|10|W|region:EH-LA_type:city()|display=inline,title}}
| garaiera = 0-177
| azalera= 24.84
| biztanleria = 
| urtea = 
| distantzia = 
| sorrera = [[XI. mendea]]
| herritarra = gixundar
| alkatea = Jean-Yves Bussiron <small> (2008-2014)</small>
| webgunea = 
| oharrak = 
}}
'''Gixune''' [[Lapurdi]]ko barnealdeko [[udalerri]] bat da, [[Lapurdi Ekialdea]]n kokatua. [[Euskal Herria]]n iparralderen dagoen udalerria.

== Toponimia ==
=== Antzinako toponimoak ===
''Guiche'' frantsesezko toponimoak<ref name="Raymond"/> ''Guissen'' (1083, 1100, 1203, 1249), ''Villa Guissen'' (XII. mendean, Baionako eskutitzak<ref>Baionako eskutitzak edo ''Livre d'Or'' - XIV. mendeko eskuizkribua - Archives départementales des Pyrénées-Atlantiques</ref>), ''Guiche'' (1650, ''Gouvernement Général de Guienne et Guascogne et Pays circonvoisins'' eta ''Carte des Pays Basques de France et d'Espagne'' mapak) eta ''Sanctus Joannes de Guiche'' (1687, Baionako elizbarrutiaren bilduma<ref name="Collations Bayonne">XVII. eta XVIII. mendeetako eskuizribuak - Archives départementales des Pyrénées-Atlantiques</ref>) formak izan zituen.

=== Etimologia ===
Gixunek ''gisu'' euskal erroa du, karea ere esan nahi duena (era berean grezierazko ''gypsu'' edo igeltsu hitzetik ekarria)<ref>{{erreferentzia |egilea1-lotura=Jean-Baptiste Orpustan|izena1=Jean-Baptiste |abizena1= Orpustan |izenburua=Nouvelle toponymie basque |argitaletxea=Presses Universitaires de Bordeaux |lekua=Pessac |bilduma=Centre d'études linguistiques et littéraires basques |urtea=2006 |orrialdeak=246 |isbn=2867813964 |isbn2=9782867813962 |orrialdea=20 et 21 |url=https://books.google.fr/books?id=Ie-LeqGXat8C&lpg=PA21&dq=guiche%20toponymie&pg=PA20#v=onepage&q=guiche%20toponymie&f=false}}</ref>.

Dauzat eta Rostaing adituek, [[Guchan]] eta [[Guchen]] toponimoak ikertzean, beste bi teoria proposatu zituzten. Guchan-entzat latinezko ''Justius'' izena eta ''-anum'' atzizkiaren lotura proposatu zuten.<ref>{{erreferentzia|egilea= Albert Dauzat & Charles Rostaing |izenburua= Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France|argitaletxea= Librairie Guénégaud|urtea= 1984}}</ref> Guchen-entzat, berriz, ''Dictionnaire toponymique des communes des Hautes Pyrénées'', [[Michel Grosclaude]] eta [[Jean-François Le Nail]] adituek honakoa proposatu zuten: ''Guish'' akitaniar izena eta ''-anum'' latindar atzizkiaren lotura.<ref>{{erreferentzia|egilea= Michel Grosclaude & Jean-François Le Nail|izenburua= Dictionnaire toponymique des communes des Hautes Pyrénées intégrant les travaux de Jacques Boisgontier|argitaletxea= Conseil Général des Hautes Pyrénées|urtea= 2000}}</ref>

=== Egungo toponimoak ===
[[Gaskoi (hizkuntza)|Gaskoiz]] udalerriari ''Guíshen'' diote<ref>{{erreferentzia|url=http://www.locongres.org/fr/applications/top-oc/topoc-recherche/|izenburua=Toponymes occitans|egilea=Lo Congrès|hizkuntza=oc}}</ref>, frantsesez ''Guiche'' eta [[euskara]]z ''Gixune'' diogu.<ref name="euskaltzaindia.net">{{erreferentzia|url= http://www.euskaltzaindia.net/index.php?option=com_eoda&view=toponimia&Itemid=471&nonkodea=4.3&lang=fr |egilea= [[Euskaltzaindia]]|izenburua=Gixune}}</ref>

== Geografia ==
=== Ingurune naturala ===
[[Aturri]] eta [[Biduze]] ibaiak udalerritik igarotzen dira. Aturrik [[Saint-Laurent-de-Gosse]] eta [[Sainte-Marie-de-Gosse]] landatar udalerriekin duen iparraldeko muga da.

Arrokes antzinako harrobi sonatua, gaur egun [[Arrokesko aintzira|aintzira]] bilakatu da,<ref>{{erreferentzia|url=http://kanalak.berria.eus/mendia/ibilbideak/366679/2013-07-17/038/001/biduzeko_ur_emari_eztia_lagun.htm|egunkaria=[[Berria]]|izenburua=Biduzeko ur emari eztia lagun|data=2013-07-17}}</ref> 38 metroko sakonera duena. Bere hondartzak [[bandera urdin]]a du.<ref>[http://www.blueflag.global/show-site?siteId=17068 www.blueflag.global]</ref>.

=== Udalerri mugakideak ===
* [[Samatze]] ([[Nafarroa Beherea]]) ipar-ekialdean
* [[Bardoze]] eta [[Ahurti]] hegoaldean

Udalerria mugakidea da [[Landak|Landekin]] iparralde eta ekialdean.

=== Etxeak eta auzoak ===
* Aoulouette (L');
* Barta;
* Fontan;
* Haches;
* Plaza;
* Vic-de-Bas;
* Vic-de-Haut.

== Historia ==
XV. mendean, [[Gaston IV.a Foixkoa]] Bearnoko kondea<ref>{{erreferentzia|egile1-lotura=Philippe Veyrin|izena1= Philippe |abizena1= Veyrin|izenburua=Les Basques|argitaletxea=Arthaud|urtea= 1975|isbn=2 7003 0038 6|orrialdea=121}}</ref>, [[Karlos VII.a Frantziakoa]]ren teniente jenerala zela, Lapurdiren atea babesten zuen [[Gixuneko gaztelua]] hartu zuen (1449ko abenduaren 15a). Horri esker, Gaston IV.ak Lapurdi osoa zeharkatu zuen [[Donibane Lohizune]]raino.

1563an [[Karlos IX.a Frantziakoa]]k Gixuneko konderria eratu zuen; Horretarako [[Bardoze]], [[Ahurti]], [[Samatze]], [[Akamarre]], [[Saint-Pé-de-Léren]] eta [[Beskoitze]] parrokiak bildu zituen<ref>{{erreferentzia
 | izenburua      = La maison de Gramont 1040-1967
 | argitaletxea     = Les amis du musée pyrénéen
 | egilea      = [[Jean de Jaurgain]] eta [[Raymond Ritter]]
 | lekua        = Tarbes|liburukia=1|orrialdea=280
}}</ref><ref name="Raymond">{{erreferentzia|egile1-lotura=Paul Raymond |izena1=Paul |abizena1= Raymond |izenburua= Dictionnaire topographique Béarn-Pays basque}}</ref>. 1648an konderriari beste lau parrokia gehitu zizkion [[Agaramonteko dukerria]] osatzeko.<ref>op. cit., lib. 2, 34. orr.</ref>.

Hori zela eta, [[Antzinako Erregimena|Antzinako Erregimenean]] Gixune eta Lapurdi arteko harremana berezitasunak zituen (gertuko [[Bardoze]] eta [[Ahurti]]k bezala). Arlo judizialetan hiru parrokiak ez ziren lapurtar erakundeen mendean baizik eta [[Akamarreko seneskalerria]]ren mendean.<ref>{{erreferentzia|egilea=Anne Zink|izenburua=Pays ou circonscriptions. Les collectivités territoriales de la France du Sud-Ouest sous l'Ancien Régime|argitaletxea=Publications de la Sorbonne|urtea=2000|isbn=2859443894|urtea=34-35}}</ref>. Beraz ez zuten [[Lapurtarren Biltzarra]]ren lanetan parte hartu 1763ra arte.<ref>op. cit. p. 57.</ref>. Anne Zinken esanetan, handik aurrera hiru parrokia zerga arloan bilakatu ziren eta, era berean, Lapurdiko ohitura zuzenbide zibil bilakatu zen.<ref>{{erreferentzia|egilea=Anne Zink|izenburua=L'héritier de la maison - Géographie coutumière du Sud-Ouest de la France sous l´Ancien Régime|argitaletxea=Éditions de l'EHESS|urtea=1993|isbn=2-7132-0996-X|orrialdea=28}}</ref>.

[[Samatze]]rekin batera, [[Bidaxuneko kantonamendua|Bidaxuneko Kantonamenduko]] tren geltoki bakarra izan zuen 1912tik XX. mendeko erdialdera arte, Baiona eta Tolosa lotzen zituen linean. [[Samatze-Gixuneko geltokia]] hain zuzen ere.<ref>{{erreferentzia|egilea=Jean Robert|izenburua=Des travaux et des jours en piémont pyrénéen : Bidache|argitaletxea=Éditions Jean-Pierre Gyss|lekua=Barenbach|urtea=1984|orrialdea=194-195|bnf=348729372}}</ref>

== Ekonomia ==
Udalerriaren ekonomiaren oinarria [[nekazaritza|laborantza]] da. 1991. urterarte kareharria lortzeko harrobia zegoen bertan. Bada altzarien fabrikazioaren industria txiki bat ere.

== Demografia ==
Gixune aski herri garrantzitsua izan zen XIX. mendean, 1.500 biztanle baitzituen sasoi hartan, inguruko herriek baino gehiago. Hala ere, populazioak beherakada handia jasan zuen hurrengo hamarkadetan, eta 1980ko hamarkadan 600 biztanle besterik ez zituen. XXI. mendean biztanleak berreskuratu zituen eta berriro ia 1.000 lagunen mailara iritsi zen.
{{Barra bertikalen grafikoa
|izena=Gixuneko biztanleria
|altuera=300
|zabalera=600
| 1800 | 1376 | 1821 | 1483 | 1841 | 1668 | 1861 | 1514 | 1881 | 1410 | 1901 | 1346 | 1921 | 1072 | 1946 | 854 | 1962 | 750 | 1982 | 638 | 1999 | 730 | 2013 | 949 |
|oharrak = Datuen iturburua: [[INSEE]]
}}

== Ondasun nabarmenak ==
* [[Gixuneko gaztelua]]: [[agaramontar]]rena zen, eta muino baten gainean dago kokaturik. Suteak, berriztatzeak, erasoak... pairatu ostean, konponketa lanak egin dizkiote.
* Labadie etxe noblea: XVI. mendekoa.
* Eskola eta herriko etxetzat erabilitako usategia: 1760. urtean eraikia.
* Donibane eliza: XIII. mendekoa, nahiz eta hurrengo mendean handitua izan zen, biztanleriaren hazkundea zela-eta.
* Hilerrian 1775. urteko gurutze aipagarri bat dago

== Hizkuntzak ==
Udalerrian XIX. mendearen amaiera arte hizkuntza nagusia [[okzitaniera]]zko aldaera [[gaskoi (hizkuntza)|gaskoia]] izan zen. Izan ere, 1863an [[Louis-Lucien Bonaparte]]k argitaraturiko ''Carte des Sept Provinces Basques'' Gixune ez dago euskal eremuan eta bertoko toponimoa horrekin bat egiten du.

== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|2}}

== Kanpo estekak ==
{{atari|Lapurdi|Lapurdi}}
* [https://web.archive.org/web/20100818032359/http://www.mairie-guiche.fr/index.htm Gixuneko Udalaren webgunea] {{fr}}
{{autoritate kontrola}}

{{Lapurdi Ekialdeko udalerri aurkibidea}}
{{Lapurdiko udalerri aurkibidea}}

[[Kategoria:Gixune| ]]