Acerca de este libro

Esta es una copia digital de un libro que, durante generaciones, se ha conservado en las estanterías de una biblioteca, hasta que Google ha decidido
escanearlo como parte de un proyecto que pretende que sea posible descubrir en línea libros de todo el mundo.
Ha sobrevivido tantos años como para que los derechos de autor hayan expirado y el libro pase a ser de dominio público. El que un libro sea de
dominio público significa que nunca ha estado protegido por derechos de autor, o bien que el período legal de estos derechos ya ha expirado. Es
posible que una misma obra sea de dominio público en unos países y, sin embargo, no lo sea en otros. Los libros de dominio público son nuestras
puertas hacia el pasado, suponen un patrimonio histórico, cultural y de conocimientos que, a menudo, resulta difícil de descubrir.
Todas las anotaciones, marcas y otras señales en los márgenes que estén presentes en el volumen original aparecerán también en este archivo como
testimonio del largo viaje que el libro ha recorrido desde el editor hasta la biblioteca y, finalmente, hasta usted.

Normas de uso

Google se enorgullece de poder colaborar con distintas bibliotecas para digitalizar los materiales de dominio público a fin de hacerlos accesibles
a todo el mundo. Los libros de dominio público son patrimonio de todos, nosotros somos sus humildes guardianes. No obstante, se trata de un
trabajo caro. Por este motivo, y para poder ofrecer este recurso, hemos tomado medidas para evitar que se produzca un abuso por parte de terceros
con fines comerciales, y hemos incluido restricciones técnicas sobre las solicitudes automatizadas.
Asimismo, le pedimos que:

+ Haga un uso exclusivamente no comercial de estos archivos Hemos diseñado la Búsqueda de libros de Google para el uso de particulares;
como tal, le pedimos que utilice estos archivos con fines personales, y no comerciales.
+ No envíe solicitudes automatizadas Por favor, no envíe solicitudes automatizadas de ningún tipo al sistema de Google. Si está llevando a
cabo una investigación sobre traducción automática, reconocimiento óptico de caracteres u otros campos para los que resulte útil disfrutar
de acceso a una gran cantidad de texto, por favor, envíenos un mensaje. Fomentamos el uso de materiales de dominio público con estos
propósitos y seguro que podremos ayudarle.
+ Conserve la atribución La filigrana de Google que verá en todos los archivos es fundamental para informar a los usuarios sobre este proyecto
y ayudarles a encontrar materiales adicionales en la Búsqueda de libros de Google. Por favor, no la elimine.
+ Manténgase siempre dentro de la legalidad Sea cual sea el uso que haga de estos materiales, recuerde que es responsable de asegurarse de
que todo lo que hace es legal. No dé por sentado que, por el hecho de que una obra se considere de dominio público para los usuarios de
los Estados Unidos, lo será también para los usuarios de otros países. La legislación sobre derechos de autor varía de un país a otro, y no
podemos facilitar información sobre si está permitido un uso específico de algún libro. Por favor, no suponga que la aparición de un libro en
nuestro programa significa que se puede utilizar de igual manera en todo el mundo. La responsabilidad ante la infracción de los derechos de
autor puede ser muy grave.

Acerca de la Búsqueda de libros de Google

El objetivo de Google consiste en organizar información procedente de todo el mundo y hacerla accesible y útil de forma universal. El programa de
Búsqueda de libros de Google ayuda a los lectores a descubrir los libros de todo el mundo a la vez que ayuda a autores y editores a llegar a nuevas
audiencias. Podrá realizar búsquedas en el texto completo de este libro en la web, en la página http://books.google.com
R

E
C 1028.71.2

HARVARD COLLEGE
LIBRARY

VERI
TAS

FROM THE FUND OF

CHARLES MINOT
CLASS OF 1828
 NOMENCLATOR LITERARIUS

RECENTIORIS THEOLOGIAE CATHOLICAE

THEOLOGOS EXHIBENS

QUI INDE A CONCILIO TRIDENTINO FLORUERUNT

AETATE, NATIONE, DISCIPLINIS

DISTINCTOS .

TOMUS I.

EDIDIT ET COMMENTARIIS AUXIT

Hug
H. HURTER S. J.
S. THEOLOG . ET PHILOS. DOCTOR , EJUSDEM S. THEOLOG. IN C. R. UNIVERSITATE OENIPONTANA
PROFESSOR P. O.

CUM APPROBATIONE CELSISSIMI ET REVERENDISSIMI EPISCOPI BRIXINENSIS

ET FACULTATE SUPERIORUM.

EDITIO ALTERA PLURIMUM AUCTA ET EMENDATA.

239
40-55
63

ΟΕΝΙΡΟNTE.
LIBRARIA ACADEMICA WAGNERIANA .

1892 .
 THEOLOGIAE CATHOLICAE

SECULUM PRIMUM

POST CELEBRATUM CONCILIUM TRIDENTINUM

AB ANNO 1564—1663 .

CUM APPROBATIONE CELSISSIMI ET REVERENDISSIMI EPISCOPI BRIXINENSIS

ET FACULTATE SUPERIORUM.

EDITIO ALTERA PLURIMUM AUCTA ET EMENDATA.

ΟΕΝΙΡΟNTE .
LIBRARIA ACADEMICA WAGNERIANA.

1892.
632.21
Ref32712
C1020.71.2

C O L L E GE
HARVARD
FEB 21 1000L
TERARY .

Minotfund
(1-3)

TYPIS WAGNERIANIS .
 Litterae SS. D. N. Papae Pii IX. ad auctorem.

Dilecto Filio Religioso Viro

HUGONI HURTER e Soc. Jesu.

Oenipontem.

Pius P. P. IX.
Dilecte Fili Religiose Vir salutem et Apostolicam Benedictionem.
Excepimus cum tuis litteris volumen a te editum, quod inscribitur : Nomen-
elator litterarius recentioris Theologiae Catholicae theologos exhibens , qui inde a Concilio
Tridentino floruerunt. Probamus maxime , Dilecte Fili , sedulam industriam,
quam confers ad sacrarum scientiarum studia juvanda , et ex iis, quae de
operis a te instituti ratione ad Nos scribis, nec non ex aliis egregiis argu-
mentis, quae jampridem habuimus tuae doctrinae ac pietatis, firme confi-
dimus fore , ut hic novus tuus labor in solidam utilitatem theologiae cul-
torum apprime proficiat. Deum autem precamur, a quo est omne datum
optimum,et omne donum perfectum , ut optimam voluntatem tuam in
promovendis sacrorum studiorum incrementis confirmet ac roboret, tuam-
que industriam sua gratia prosequatur ; ac pignus tibi esse volumus dile-
ctionis Nostrae et auspicem superni praesidii Apostolicam Benedictionem,
quam tibi, Dilecte Fili Religiose Vir, peramanter impertimus.
Datum Romae apud S. Petrum die 21. Januarii Anno 1874. Pon-
tificatus Nostri Anno Vicesimo octavo.

Pius P. P. IX .
 PROTESTATIO AUCTORIS .

Cum SS. D. Urbanus Papa VIII. die 13. Martii a. 1625 decretum ediderit
idemque confirmarit d. 5. Jul. a. 1634, quo inhibuit imprimi libros homi-
num, qui sanctitatis seu martyrii fama celebres e vita migraverunt, gesta, mira-
cula vel revelationes seu quaecunque beneficia tamquam eorum intercessioni-
bus a Deo accepta continentes sine recognitione atque approbatione Ordi-
narii, et quae hactenus sine ea impressa sunt nullo modo vult censeri appro-
bata ; idem autem Sanctissimus d. 5. Jun. a. 1631 ita explicuerit , ut nimi-
rum >non admittantur elogia Sancti vel Beati absolute, et quae cadunt super
personam, bene tamen ea, quae cadunt super mores et opinionem cum protes-
tatione in principio , quod iis nulla adsit auctoritas ab Ecclesia romana , sed
fides tantum sit apud auctorem. Huic decreto ejusque confirmationi et decla-
rationi observantia ac reverentia qua par est insistendo, profiteor me haud alio
sensu quidquid in hoc Nomenclatore refero accipere et accipi ab ullo velle,
quam quo ea solent , quae humana dumtaxat auctoritate , non autem divina
catholicae romanae Ecclesiae aut s. Sedis apostolicae nituntur, iis tantummodo
exceptis , quos eadem s. Sedes Sanctorum , Beatorum aut Martyrum catalogo
adscripserit.
 LECTOR I.

In utilitatem studiosorum theologiae hunc virorum in sacra hac scientia

illustrium composuimus elenchum. Cum enim in qualibet fere vel minima
quaestione theologica plurium occurrat mentio , nosse juverit , quo quisque
seculo quave in regione et quibuscum floruerit, quod aliorum de ipso judicium
et quantum sit operum ipsius pretium. Juverit quoque nosse, quinam in sin-
gulis disciplinis theologicis eminuerint, quae opera praecipua et classica, prae
ceteris consulenda 1), nam haurit aquam cibro , qui discere vult
sine libro , ut inquiunt: sed libros recte nosse est dimidium didi-
cisse jam vetus est adagium, temporisque hinc lucramur plurimum.
Non molimur quidem historiam literariam theologiae, tantum enim opus
unius superat vires facultatesque, maxime vero nostras. Si quid tamen ad eam
conferre possumus, gratum id nobis accidet. Haud parum autem conferre ad
ejusmodi historiam theologorum syntagma chronologice dispositum secundum
nationes et varias , quas theologia complectitur , disciplinas nemo non videt ;
hisce siquidem continetur jam quaedam illius delineatio. Illud vero emolu-
menti ex hac theologorum recensione chronologica et dispositione secundum
disciplinas et gentes capiet quisque, ut uno veluti conspectu videat, qua peri-
odo quave in regione plurimi vel pauciores floruerint viri eruditi; quae disci-
plinae prae ceteris excultae, quae forte et qua in gente neglectae, quae scien-
tiae theologicae secundum totam suam latitudinemvariis in locis stadia atque
progressus. Non immerito ejusmodi conspectum comparare illi licet , quo
astra coeli simul contemplamur.

1) De theologia maxime vera sunt, quae in genere affirmat Gottl. Stoll (introd.
in hist. liter. latine ediam a Car. Henr. Langio, Jenae 1728 p. 8) : „ Meditatio nostra
multum confert ad eruditionem, succurri tamen ei debet bonis libris. Mille oculi plus
certe vident , quam quidem duo ; atque is insanam de se opinionem fovere merito
creditur , qui tot ipsemet veritates reperire , quot millia eruditorum jam reperere,
sperat. <
VIII

Sequemur ordinem chronologicum supremo vitae anno determinatum.

Illos , quorum mortis annus vel incertus est vel nobis incognitus , asterisco
indicabimus et anno assignabimus, quo adhuc vixerint. Distribuemus theologos
secundum nationes in classes septem , in germanos , polonos , anglos ,
belgas , gallos , italos , hispanos , sub quibus nationes affines com-
plectemur. Aliarum enim nationum adeo sunt pauci, ut in tabellis continuis
necesse non sit, locus proprius ut eis assignetur. Secundum disciplinas illos
in ordines sex distribuemus , licet multo plures numerentur disciplinae theo-
logicae; cum tamen rari sint, qui tantum in una locum, si dignitatem spectes
et scopum, secundum obtinente excelluerint, rationem habebimus primariarum,
cujusmodi sunt : theologia scholastica , theologia polemica (sub qua et
positivam ab illa raro distinctam complectimur), disciplinae ad ss. literas
spectantes, patrologia , historia ecclesiastica , cui attribuemus eos,
qui de archaeologia , haereseologia, actis sanctorum , historia literaria etc.
meruerunt ; denique theologia practica complectens jus canonicum, theolo-
giam moralem , pastoralem et liturgicam necnon et mysticam. Singulis dein
seculis amplissimos subjiciemus indices , quibus lectorum commodo consulere
studebimus.
Non recensebimus opera omnia (nec eorundem editiones omnes) theolo-
gorum, quos enumerabimus , ne citra necessitatem librum nostrum oneremus
operum titulis ; sed tantum insigniora, quae vel utilitate, vel eruditione, vel
singularitate vel fama aliquo modo excellunt. Addemus eruditorum de illis
censuras quotquot reperire potuimus , nonnunquam et nostrum , ut quale sit
operis pretium, lector conjiciat. Qui vero omnium judicio inter suos eminent
aequales, ut theologi primi ordinis haud immerito dicantur, distincto charac-
tere notabuntur, et celeberrimi quidem typis nitidioribus.
Nemo tamen existimet nostrum nos opus absolutum arbitrari. Clare per-
spicimus consilii hujus difficultatem , hinc multa deesse vel merito desiderari
posse in hoc conspectu literario ultro fatemur. Quod cum dixerimus de edi-
tione prima , repetimus etiam de hac altera. Licet enim illam innumeris in
locis emendaverimus, adeo ut vix pagina sit, quamnon retractaverimus, tamen
vel impressionis tempore nova semper deteximus, quae indigerent emendatione,
quorum aliqua inter addenda indicavimus. Est enim hic labor non unius aliis
etiam occupationibus distenti , sed esset integrae societatis literariae. Cum
tamen hic conatus alicujus saltem sit utilitatis , ut experimento comperimus,
noluimus opellam nostram studiosorum commodo subtrahere ob imperfectio-
nem ipsi inhaerentem. Juverit autem eorum quaedam indicasse, quae laborem
reddiderunt difficilem ideoque et imperfectum, ut benevolus lector ea excuset,
emendet vero eruditus, quem impense rogamus, ut in scientiae literariae uti-
litatem illa, quo corrigantur, nobis aperiat. Fieri primo facile potuit, ut quos-
dam praeterierimus silentio, dummentionem fecerimus aliorum minoris doctri-
nae, auctoritatis , famae. Verum quis omnium disciplinarum omniumque na
 IX

tionum viros cognoscit eruditos, eorumque ponderat merita? Accidere deinde

potuit, ut alios praeter meritum , infra vero meritum laudaverimus alios , sed
ethoc in vita quotidiana usu venire solet. Neque mendis carebunt judicia
chronologica de anno sive nativitatis, sive obitus, sive aliorum factorum, quae
narrantur, sive editionum operum, quae adducuntur. Distributio quoque se-
cundum nationes aut disciplinas non omnibus forte arridebit. Ea revera dif-
ficultate non caret , cum regionum nationumque confinia procedente tempore
mutentur, dubia saepe sint et incerta , adeo ut idem scriptor merito huic et
etiam alteri attribui possit genti: idem deinde scriptor pluribus saepe in dis-
ciplinis excelluit , ut quaelibet jure illum sibi vindicet. Ne ergo querelae sit
locus, illum etiam chronologicis aliarum disciplinarum tabellis charactere mi-
nusculo ad latus indicabimus.
Haec, benevole lector , praemonenda censuimus. Cognosce eruditorum
opera, ut illa pro opportunitate consulas, cumjudicio legas, apis instar utaris.
Mirare majorum nostrorum diligentiam, eruditionem , doctrinam et ad imita-
tionem aemulationemque tantorum accendaris exemplorum. Meditare quoque
miram Dei providentiam, quae salutis ex inimicis nostris exstitit nobis causa.
Neque enim Deus omnipotens , inquit Augustinus 1), cui rerum summa est
potestas, cum summe bonus sit, ullo modo sineret mali aliquid esse in opere
suo, nisi usque adeo esset omnipotens et bonus, ut bene faceret etiam de malo.
Jam vero inter alia bona , quae ex reformationis , ut ajunt, malo elicuit, haud
infimum est scientiae theologicae profectus , cujus hic elenchus tibi praebebit
argumentum. Neque enim fas est negare necessitatem tuendi adversus prote-
stantes dogmata catholica, quae prius tranquille credebantur, permovisse theo-
logos, ut antiquitatis monumenta sedulo rimarentur, patrum opera diligenter
investigarent et evolverent; in hermeneuticam sanam et exegesin ss. Scriptu-
rarum toti incumberent , atque adeo sollertius excolerent plures disciplinas,
quae fere neglectae videbantur. Hinc post concilium tridentinum plurimos
reperies insignes plane doctrinae catholicae apologetas, antiquitatis investiga-
tores, historiographos, criticos, exegetas etc.,pauciores vero ante reformationis
tempora. Motascil. ab adversario quaestio, discendi exstitit et hac vice occasio²).
1) Enchirid. c. 11.
*) Cf. Augustinum de civ. Dei 1. 16. c. 2. n. 1.
 Addenda et corrigenda :
Pag. 7 Theologis , qui rem catholi- Pag. 11 Plura de Georgio Cassan-
cam tristissimo reformationis tempore der reperies in op. erudito auctore
egerunt , accensendus est Julius de Deschrevel Histoire du Séminaire
Pflug nobili genere Pegaviae 1499na- de Bruges, Brugis 1891 pg. 385-560 .
tus , qui Lipsiae , Patavii et Bononiae Pag. 19 Joannes Genetius , lege
studiis operamdedit. Redux in Germa- Genesius .
niam pluribus beneficiis fuit auctus et Pag. 22 De Guilelmo Hammer cf.
propter insignes animi dotes atque cha- articulum accuratum et limatum inhist.
racterem irenicum vel ab imperatore pol. Blättern 108,429-38 .
ad sopiendas de religione controversias Pag. 25 Joannes Cartenius, etiam
adhibitus. Electus est in episcopum Carthenius (Cartigny) decessit 6. Oct.
naumburgensem, sed nonnisi post ali- 1578 .
quot annos obsistente Joanne Friderico Pag. 31 Secundum Sbaralea in
Saxoniae electore sedem potuit adire suppl. p. 205 s. commentaria Corn.
suam (1547). Cum vero ea dioecesis Mussi in omnes Pauli epistolas non
magna ex parte jam defecisset ad no- prodierunt ; opera vero ipsius collecta
vatorum errores crescentibus in dies prodierunt Venetiis 1590 ; 1592 .
undique difficultatibus praepedire non Pag. 49 Bonaventura Manenti
potuit rei catholicae cladem, adeo ut commentaria seu reportata Petri Tar-
ipse fuerit ultimus illius sedis catho- tareti in 4 ll. sent. et quodlibeta Scoti
licus episcopus. Decessit 3. Sept. 1564. recognita notis illustrata, quorum tria
Nimio pacis amore et obsequentia cryp- priora nondum lucem aspexerant, edi
tolutheranismi incurrit suspicionem. curavit Venetiis 1583 in f., castigatius
Ejus scripta haud pauca, quae ad con- ib. 1607 t. 4 in f. Cf. Sbaralea in
troversias et negotia religionis suae suppl. et castig. ad script. trium ord.
aetatis referuntur, vide apud Rotter- Franc. a Waddingg et aliis descriptos.
mund VI, 28 ss.; Ersch u. Gruber Pag. 61 De Cheffontaines cf.
Encyclop. der Wissensch. und Künste Sbaralea l. c. pag. 192, qui testatur
sect. III t. 21 p. 256. Cf. Brecher in ed. rom. 1576 op. L. defensionis fi-
allgem. deutsche Biogr. XXV, 688 ss.; dei majorum nostrorum, quahaeretico-
Katholik 1891 I, 460. rum seculi nostri stratagemata dete-
Pag. 10 Guilelmus Eisengrein guntur, extare tr. de virtute verborum,
fuit quidem spirensis, sed non canoni- quibus fit consecratio ss. sacramenti
cus spirensis , imo nec sacerdos. Cf. altaris; qui prodiitetiam Parisiis 1585 .
Remling Bischöfe von Speier I, 9. Ab eodem ei tribuuntur : Assertio ca-
 Addenda et corrigenda . XI

tholica de libero arbitrio , Antwerpiae nica general de S. Francisco y de su

1575 ; Hierapistes dialogi forma con- orden Apostolico , Hispali 1598 t. 1 .
scriptus, in quo cur in exponendis ali- in f.; 1603 t. 2., in quo historiam pro-
quibus Scripturae locis a communi in sequitur ad a. usque 1370. Tomo pri-
suo de b. Mariae et Joseph virginitatemo subjectus est Un Catalogo de los
1. opinione recesserit et nonnullis lo-
Santos y Varones notables de la mesma
quendi usus sit modis , quos aliqui orden. Petrus de Salazar O. Min.
erasmianos falso putant, rationem red-casarrubiensis, qui castellanae provin-
dit, ib. 1575. ciae semel atque iterum administratio-
Pag. 68 De Joanne a Via of. Falk nem gessit, scripsit Coronica y Histo-
in Kath. Zeitschr. Innsbruck 1878 II, ria de la fondacion y progresso de la
802. Nomen ejus germanicum est Zum- Provincia di Castilla de la Orden del
weg. Obiit c. 1582. bienavventurado P. S. Francisco , Ma-
Pag. 91 annot. De Fr. Panigarola triti 1612 in f.
cf. Sbaralea l. c. pag. 277 s. Pag. 137 Inseratur Guido Bartho-
Pag. 106-7 Pro Euchologii lege lucci O. Conv. asisias, diu theologiae
Eulogii. lector († c. 1610), theologis scholasti-
Pag. 116 Marcus Olisiponensis O. cis : edidit enim opusculum de du-
S. Fr. reg. Obs. unus ex fundatoribus centis quadraginta tribus contradictio-
ac secundus discalceatae provinciae s. nibus , quae in Scoti operibus ap-
Antonii in Lusitania minister, episco- parere videntur, solutionum, Venetiis
pus portuensis (1581 ; † 1591), jussu 1589, et ad calcem op. Scoti editorum
ministri generalis Andreae Insulani Lugduni 1639. Reportata Scoti in 4
peragratis praecipuis coenobiis Italiae, ❘ sententiarum ll. olim a Joanne Ma-
Hispaniae et Galliae multa collegit do- jore Parisiis evulgata recudi curavit
cumenta, composuit scripsitque ser- Venetiis 1597 in f. etc. Cf. Sbaralea
mone lusitano Chronica O. Min. Olisi- pag. 315.
pone 1556 p. 1; 1561 p. 2. utraque Pag. 205. Petrus Ridolfi (Rodul-
p. 1615 ; Salmanticae 1570 p. 3. in f. phius) recognovit ediditque praeterea
hispanice. Versa fuit haec historia in opera omnia s. Gregorii Papae jussu
varias linguas et continuata. Ita Ho- Sixti V., Romae 1588-93 t. 6 in f.,
ratius Diola bononiensis vir secularis quam ed. secutae sunt aliae ib. 1613 ;
et laicus italice vertit t. 1. Brixiae 1581 ; Parisiis 1605 ; 1619 ; 1640 ; Antwer-
Venetiis 1585 ; 1586 ; 1599 ; t. II. ib. piae 1615 ; sermones s. Petri Chrysologi
1589 ; 1590 ; t. III. ib. 1591 ; 1612. emendavit edique curavit Romae 1594.
Bartholomaeus Cimarellus sodalisCf. Sbaralea p. 607.
ex oppido Corinalti dioecesis senogal- Pag. 237 pro R. Call lege R. Hall.
lensis († 1628) p. 4. quinque vol. di- Pag. 256 Prodiit interim (1891) t.
stributam adjecit , quorum tria priora 3. Summae philosophiae d. Thomae Aq.,
prodierunt Venetiis 1617. 1621 in f. quam coepit Alamanni , sed comple-
Alia non videntur prodiisse.Cf. Sba verunt secundum ipsius methodum Jo.
ralea p. 114 et infra p. 397 annot. Fronteau can. O. S. Aug. (n. 386)
Qua occasione aliorum breviter men- ejusque sodalis Lefebure adjecta meta-
tionem faciemus, qui de historia ordi- physica et ethica. Cf. Morgott Liter.
nis s. Francisci meruerunt. Ita Ludo- Handweiser 1891 c. 733 s.
vicus de Rebolledo hujus ordinis Pag. 340 De Paulo Sarpi cf. etiam
sodalis provinciae baeticae, quam ine- Balan Fra Paolo Sarpi, Note , Vene-
unte seculo decimo septimo admini- tiis 1887.
strabat , elegantius quam accuratius, Pag. 343 Lege Bertius (Berts) pro
ut ait Waddingus , scripsit Chro- Berlius (Berls).
XII Addenda et corrigenda.

Pag. 347 ad finem n. 278. Thomas Pag. 472 Francisco Barbarano

Gratianus O. S.Aug.leodiensis, pro- O. Cap. vicetino († 1656) debemus
vinciae belgicae praepositus († 19.Apr. Istoria Ecclesiastica della Città, Terri-
1627), auctor est op. Anastasis augu- torio e Diocesi di Vicenza, Vicetiae
stiniana, in qua scriptores O. Erem. s. 1649-53 t. 3 in 4.
Aug., qui abhinc saeculis aliquot vixe- Pag. 473 Roderico da Cunha vi-
runt una cum neotericis in seriem di- detur etiam tribuenda Historia ecclesia-
gesti sunt, Antwerpiae 1613 in 8., stica da Igreja de Lisboa,Olisipone 1642.
quamejus sodalis Petrus Loy († 1658) Pag. 477 Hagiologis accenseri prae-
continuavit, sed continuatio non vide- terea debent Petrus Saraceni Tom-
tur prodisse. maso O. Carm., bononiensis n. 1562,
Pag. 363 Pro Antonio Goffar lege philosophus ac theologus insignis († 21 .
Goffart vel Gossart, qui defunctus Nov. 1643)qui collegit menologium car-
est 23. Apr. (secundum Moreri 13 . melitarum sive acta sanctorum et sanc-
Maj. 1635). Cf. Bibl. Nat. de Belgique tarum O. Carm. Bononiae 1627. in 4.,
VIII, 84. sed judicibus bollandistis (acta ss. t.
Pag. 397 a. Chronologia historico-
1.Apr. addiem 8.) „auctor infelix fuit
legalis O. Ser. M. A. Vaginari com-
in tradenda veritate et nec fictionibus
plectitur capitula omnia necnon et con-
sobrie uti novit.<---Coelestinus Telera
stitutiones Ord. ab ord. exordio usque
O. Coel. Manfredoniae in regno neapoli-
ad a. 1443 tantumincommunitate Con-
tano natus, abbas dedit Historie degli
ventualium; ab a. 1443-1517 Con- uomini illustri per santità del ordine dei
Celestini, Bononiae, 1648. – Joannes
ventualium simul et Observantium; ab
a. 1517-1633 nonnisi Observantium Baptista Castaldo Pescara O. Theat.
statuta. Eidem subjuncta est continu- († 30. Mart. 1653) descripsit vitas
atio usque ad a. 1718 per F. Julium plurium virorum sanctitate illustrium
de Venetiis , Venetiis 1718 in f. Ejus ordinis Theatini. Operis Joannes
etiam est Asia minor seu status fratrum Colgan titulus est: Acta Sanctorum
Min. in illa regione, lingua hispanica, veteris et majoris Scotiae seu Hiberniae
Matriti 1654 in f. Sanctorum insulae partim ex variis per
Pag. 398 Pro Franc. Relrio lege Europam msc. codd. exscripta , partim
Rellio vel Relio. ex antiquis monumentis et probatis
Pag. 409 annot. De Blasio Pascal auctoribus eruta et congesta omnia
cum utilitate consules Kreiten Bl. notis et appendicibus illustrata, t. I.
Pascal , ein Charakterbild in Laacher- Jan. Febr. et Martium complectens Lo-
stimmen 1892 I, 26 ss. vanii 1645 in f.; t. II. Patricii, Colum-
Pag. 441 Franciscus Rojas decessit bae etBrigidae acta continens, ib. 1647.
circa a. 1656 . in f., qui tomus etiam inscribitur Acta
Pag. 458 Carolus Moreau decessit triadis thaumaturgae seu divorum Pa-
1671 , quare potius ad t. II. spectat, tricii, Columbae et Brigidae. - Nico-
sicut et Angelus a Petricca O. Min. laus Maria de Guerrois Orat. trecen-
Conv. († 1673) p. 415. sis concinnavit ephemeridem sancto-
Pag. 471 Marcellinus Fornier rum ecclesiae trecensis, Trecis 1648 in
(Fournier) S. J. († 1650) scripsit Hi- 12. et aliis omissis Histoire ecclésiasti-
stoire générale des Alpes maritimes ou que de Troyes, ib. 1637.
Cottiènes et particulière de leur métro- Pag. 484 Arnoldus Corvinus a
politaine Ambrun, chronographique et Beldern decessit a. 1680, de quo cf.
meslée de la séculière avec l' ecclésia- praeterea Raess die Convertiten VI,
stique, Parisiis 1889-90 t. 2 in 8. 75; Schulte III, 147.
 Prospectus tomi I.

Literae SS. D. N. Papae Pii IX. ad aucto- III. Disciplinae ad ss. literas
rem V
Protestatio auctoris VI
spectantes :
Lectori VII inHispania 74
in Italia 95
Corrigenda et addenda X in Gallia 99
I. Theologia annorum 1564-1580 ) in Belgio 102
in Germania 103
I. Theologiascholastica 1
in Anglia 103
II. Theologia positiva et po- IV. Patrologia :
lemica:
inGallia 4
in Hispania 104
in Italia 107
Germania 7
in Belgio 108
Belgio 11 in Gallia 111
Bohemia, Hungaria, Polonia 14 V. Historia ecclesiastica ;
Anglia 16
Hispania 18 universalis 114
III. Disciplinae ad ss. literas ecclesiarum particularium 116
hagiologi 116
spectantes : 21 literaria 118
in Germania 22
VI. Theologia practica:
in Belgio 22
in Gallia 25 Jus canonicum 118
in Hispania 26 Theologia moralis et pastora-
lis 129
in Italia 28
Liturgia 130
IV. Patrologia 32 Theologia mystica 131
V. Historia ecclesiastica 34
III . Theologia annorum 1601-20 132
VI. Theologia practica :
Jus canonicum in Hispania 38 I. Theologiascholastica:
in Italia 40 in Italia 133
inBelgio 42 in Hispania 138
Theologia moralis et pastoralis 43 II. Theologia positiva et pole-
mystica 43 mica :
II. Theologia annorum 1581-1600 45 | in Hispania 151
in Gallia 153
I. Theologiascholastica :
inHispania 45 inBelgio 160
in Germania 163
in Italia 49 in Polonia 172
apud alias nationes 51 inAnglia 175
II. Theologia positiva et pole- in Italia 178
mica :
in Italia 51
III. Disciplinae ad ss. literas
in Hispania 52 spectantes :
inAnglia 53 in Hispania 182
in Gallia 59 inBelgio 189
in Belgio 62 in Germania 196
in Germania 67 in Gallia 199
in Polonia 72 in Italia 200
 XIV
Prospectus tomi I.
IV. Patrologia 203
V. Historia ecclesiastica : in Italia 358
in Germania 361
disciplinae isagogicae 207 Theologia moralis 361
historia ecclesiae universalis 209 Theologia pastoralis 367
vitae pontificu 214
historia ecclesiame particularis 217 Liturgia 371
Ascesis 372
historia ordinum
221
hagiologi 223 V. Theologia annorum 1641-63 373
haeresiologia 223 Theologiascholasti
archaeologia 224 I. ca :
VI. Theologia practica : in Hispania 373
in Italia 383
Jus canonicum 227 in Gallia 390
Theologia moralis in Hispania 231 in Belgio 390
in aliis regionibus 237 in Germania 395
Casus conscientiae 237
in Hibernia 396
Theologia pastoralis 239
Liturgia 243 II. Theologia positiva et pole-
Theologia mystica 243 mica :
in Gallia 398
IV. Theologia annorum 1621-40 245
in Italia 412
I. Theologiascholastica : in Hispania 416
in Belgio 245 in Anglia 416
in Hibernia 252 in Belgio 420
in Germania 253 in Germania 422
in Gallia 255
in Italia 256
III. Disciplinae ad ss. literas
spectantes :
in Hispania 262
II. Theologia positiva et pole- in Germania, Hibernia etc. 428
mica: in Belgio 429
in Gallia 434
in Hispania 272
in Italia 273 in Hispania 440
in Italia 442
in Gallia 287
in Belgio 293 IV. Patrologia 449
in Germania 297 V. Historia ecclesiastica :
in Anglia etc 306 Chronologia 463
in Polonia Hungaria etc. 308 Historia universalis Ecclesiae 463
III . Disciplinae ad ss. literas Historia rom , pontificum 465
spectantes : Conciliorum acta 466

in Hispania 310 Historia ecclesiastica particularis

in Italia 320 467

in Belgio 323 Geographia sacra 474

Historia ordinum 474
in Gallia et aliis regionibus 328 Hagiographia sacra 476
IV. Patrologia 330 Historia literaria 477
V. Historia ecclesiastica : Archaeologia 477
quaestiones chronologicae 336
Historia universalis 338 VI. Theologia practica :
Historia RR. Pontificum 341 Jus canonicum 482
Historia ecclesiarum particulari- Theologia moralis 494
um 343 Theologia pastoralis 501
Historia ordinum 345 Liturgia 505
Ascesis 507
Hagiologi 347
Archaeologia 351 Tabulae chronologicae theologorum ab a.
VI. Theologia practica : 1564 1663 secundum disciplinas
Jus canonicum in Gallia 353 dispositae 508
in Belgio 357 Tabulae chronologicae theologorum ab
a. 1564-1663 secundum nationes
in Hispania 358 dispositae 548.
THEOLOGIAE CATHOLICAE

SECULUM PRIMUM
 I.

Theologi annorum 1564-1580.

I. Theologia scholastica
1. Fatendum est hac periodo non 1574). Reliquit commentaria in 4. 1.
adeo celebres theologos scholasticos 1) sententiarum, Conimbricae 1555.1560-
vitammorte commutasse ut periodo vel t. 2 in f. Magni quidem nominis est
subsequenti vel praecedenti 2). Quare theologus, vitio tamen ei vertitur stili
paucis quae ad illos spectant expe- ind
incuria ¹).- Antonius Cordubensis
diemus. Martinus de Ledesma O. O. S. Franc. dum viveret , ut idoneus
Praed. hispanus eruditione ac pietate quidam atque ei aequalis testis loqui-
itainclaruit, ut a Joanne III. Lusitaniae tur, tamquam pythium quoddam erat
rege academiam conimbricensem a se theologiae oraculum , ad quem omnes
institutam viris in omni genere disci- auxilii et consilii gratia ventitabant,
plinarum sapientissimis exornare sata- ut velut inter pythagoreos sic jactare-
gente vocatus fuerit instanterque in- tur: ,ille dixit'. Atque adeo studiis in-
vitatus qui primariam in ea cathedram vigilare solitus dicitur , ut raro post
theologicam regeret ac ss. litteras pu- matutinarum precum vigilias , ut in
blice profiteretur , quod munus annis more est ceterum, captaturus de novo
solidis 30 et amplius implevit summo somnum lecto se traderet, imo id totum,
omnium plausu et auditorum fructu. quod ad lucis adventum usque esset
Hinc etiam infulam viseensem sibi ob- temporis , evolvendum libris insume-
latam constanter recusavit († 15. Aug. ret²). << Obiit annos natus 93 c. a. 1578.
Praecipua ejusdem opera sunt : Com-
1) Si excipias Didacum de Payva de mentaria in 4 11. sententiarum (Com-
Andrada,
micos quem inter
recensebimus, et Jac.theologos
Naclantumpole- pluti) 1569 ; quaestionarium theologi-
O Praed., quem inter exegetas reperies . cum sive silva casuum conscientiae ;
*) Quis enim ignoret Franciscum de Toleti 1578; Ingolstadii 1593 ; Vene-
Victoria † 1546; Ambrosium Catha- tiis 1604., in quo agit praeter alia de
rinum † 1553 ; Dominicum † 1560 et
Petrum Sotot 1563;Melchiorem Ca- ignorantia, conscientia, de fide et Ec-
num + 1560; Hieronymum Oleastrum clesia et potestate papae, quae pars
† 1563 ; omnes ordinis Praedicatorum ; et seorsim prodiit inscripta : Arma fidei
praeterhos Lud. de Caravajal, Alph. sive loca communia et fundamenta ge-
1558 ; Andreamde Vega neralia ad omnes haereticos convin-
deCastroa. †1560.
ut videtur O. S. Franc.; Ruardum
Tapper † 1559 ; Fridericum Nausea (qui
1) Cf. Quetif Scriptores O. Praed. II .
dictus est Blancicampianus) † 1552 ; Jo-
annem Gropper † 1558; Aloisium Lip- 230.
pomani † 1559 etc. 2) Antonius in bibl. hisp . nova I, 111 .
Hurter, Nomenclator I. 1
2 1564-1580. Theologia scholastica.

cendos de suis erroribus , quae apud Thomae compendium apta methodo dis-
ipsos etiam indubitata sunt, fidei prin- positum. Solutiones ad contradictio-
cipiis, (Compluti 1562. in 8.), de indul- nes in dictis Aristotelis etd. Tho-
gentiis, quae p. pariter seorsim prodiit mae 11. 2 Florentiae dedit Joannes
ib. 1554. et alibi ; annotationes in Dom. Paulus Donatus O. Carm. italus.
Sotum de ratione tegendi et detegendi 3. Joannes Ballaini O. Min. Conv.
secretum , ib. 1553. , cui adjectus est andrius e regno neapolitano meruit de
libellus de detractione et famae restitu- aliis theologiae scholasticae principi-
tione. bus . Edidit enim s. Bonaventurae
2. In illustrando s. Thoma versati commentarios in ll. sententiarum emen-
sunt : Augustinus Hunnaeus mech- datos et expurgatos, Venetiis 1573. t. 4
linensis n. 29. Jul., theologiae doctor et in 4. cum indice generali in eosdem ;
rector lovaniensis academiae († 10.Sept. 1580 ; ejusdem expositionem in Il. Sa-
1577, secundum alios 8. Sept. 1578), pientiae etlamentationes Jeremiae cum
qui summam s. Thomae ad vetustos co- additionibus, ib. 1574 ; summam Ale-
dices exactam et emendatam edidit. xandri Alensis, ib. 1576. t. 4 inf. -
Optima editio prodiitAntwerpiae 1575. Joannes de Combis O. S. Franc. gal-
t. 4inf. Partem quoque habuitineden- lus theologiae lector dedit annotationes
dis bibliis polyglottis antwerpiensibus. et declarationes ad terminos theologales
Commentaria in 1. p.qq. 27-44 de d. Bonaventurae , Lugduni 1560 ;
ineffabili mysterio ss. Trinitatis edidit 1611 ; Venetiis 1575. in 4 ; compen-
Bartholomaeus de Torres theologiae dium totius theologicae veritatis incerti
doctor Compluti 1567; 1583 , post- auctoris , quod d. Thomae vel Al-
quam 20 annis doctorem angelicum in berto M. tribuebatur, Lugduni 1569,
academia salmanticensi est interpre- cui editioni adjectus est praecedens li-
tatus. Honestissimis fuit moribus exi- bellus ; Venetiis 1575 ; Friburgi 1880 .
miaque inDeum pietate, multa quoque denuo edidit Fr. Ephrem abbas b .
doctrina felicique ingenio praestans. Mariae de Trappa de Monte Olivarum.
Hinc in Angliam vocatur sub Maria ad
-

Jacobinus Malafossa seu Mala-

reparanda damna fidei ab Henrico VIII. fossius O. Min. n. in oppido Burges,
illata, dein ad regendam ecclesiam ca- quod situm est in Italiae Subalpinis, diu
nariensem est destinatus († 1. Febr. professus est theologiam in academia
1568). Berardus Bonjoannes patavina et taurinensi; interfuit etiam
episcopus camerinus (1537), qui haud concilio tridentino. Egregius dicitur
parum in concilio tridentino excelluit fuisse metaphysicus et in disputando
(† 12. Sept. 1574) elaboravit epitomen acerrimus. Quae ipse declamabat quo-
in universam summam theologiae s. dam lepore ita condiebat, ut omnibus
Thomae Aq., Venetiis 1564. Joan- redderetur gratus , sed adeo gravi ac
nes Fowler (Foulerus) bristolensis, sedata voce superfusoque facetiarum
magister artium etin literis egregie ex- sale exprimebat, ut auditores certatim
cultus fidei quam prodere noluit causa ad eum confluentes in subselliis scri-
Lovanium secessit, ibique magno ang- ptitando explicatas sententias notis ex-
lorum catholicorum bono condidittypo- ciperent. Obiit¹) aetatis a. 82. Edidit
graphiam , e qua plura dein opera in sub nomine Jacobi Bargii enarra-
fidei catholicae defensionem prodierunt. tionem expositionemque in 1. 1. sent.
Ipse († 13. Febr. 1578-79) vulgavit Scoti , in qua 130 quae videntur esse
conclusiones ex universa summas.theo- contradictiones Scoti solvit, Patavii
logiae doctoris vere angelici s. Tho-
mae Aq. desumptas, Lovanii 1570 ; Ve- 1
) Cf. Joan. as . Antonio in Biblioth.
netiis 1572 , praeclarum summae s. univ. franc. etc.
 Theologia scholastica. 3

1560. -

Eundem Scotum illustravit daret operam s. Ignatio societatis Jesu

ejus sodalis Melchior Flavius PioV. a parenti sese adjunxit. Postquam vitam
confessionibus et Henrico II. Galliam apostolicam in superioribus Italiae par-
regi a concionibus suis resolutionibus tibus egit, Romam theologiam schola-
in 4 11. sententiarum Scoti, quas edidit sticam singulari ingenii acumine ex-
ejus sodalis Joannes Forsannus, Pa- posuit. Indicto a Paulo III. concilio
risiis 1579. (m. 24). Joannes Do- tridentino ab eodem pontifice munere
vetus (duDovet) O. Min. gallus, theo- theologi potificii illuc cum Salmerone
logiae professorParisiis, in unum con- est missus : quo munere etiam subPauli
texuit formalitatum Scoti , Antonii successoribus est functus. Magna erat
Sirecti , A.Trombetae et St. Bru- ejus in synodo auctoritas, ultima prae-
liferi eximiorumtheologorum O. Min. sertimejusdem periodo, propter ingenii
monotesseram in usum philosophiaeAri- acumen, insignem solidissimamque sci-
stotelis ettheologiae haereticae studioso- entiam , cujus edidit specimina prae-
rum, Parisiis 1579; Venetiis 1587., opus clara, propter prudentiam intrepidum-
valderarum. Aegidio Columnae sua que fidei zelum. Hinc nonnunquam
studia dicavitDionysius Petrellus 1) factum est ut legati pontificii ob Lainii
a Sigillo O. S. Aug., qui in ejus opera re- febri laborantis infirmitatem congre-
liquitannotationes. EumGregorius XIII. gationes theologorum in alium trans-
propter eruditionis famam Romam ac- ferrentur diem, ne synodi membra illo
civit ferturque dixisse audita ejus sen- emolumento privarentur, quod ex dis-
tentia: » Sigillo bene sigillasti tua di- putatione ejus in limine actionis au-
eta et vota. « dita percipi posse confidebant. S. Ig-
4. Hisce subjicimus Christopho- natio e vivis erepto in successorem a
rum Patavinum O. S. Aug. sui ordinis societatis comitiis 1558. electus est,
annis 18 praepositum generalem, qui imo Paulo IV. vita functo ultra duo-
interfuit concilio tridentino atque a decim cardinalium de eo in pontificem
patribus cum aliquot aliis conficiendo eligendo cogitasse referuntur († 19.Jan.
librorum prohibitorum indici delegatus 1565). Plurareliquitmanuscripta, quae
fuit († 1569) . Reliquit opera de sin- tamen per excursiones apostolicas alios-
gulis sacramentis , ordine excepto, de que labores ei limare non licuit, hinc
justificatione, de episcoporum officiis fere nihil typis fuit excusum. Nostra
et residentia. Joannes Bologni demum aetate aliqua edidit Hartman-
panormitanus, ibidem archidiaconus et nus Grisarinscripta Disputationes tri-
vicarius generalis († 1564) disputavit dentinae Oeniponte 1886. t. 2 in 8.,
inter quas eminet prolixa disputatio de
de aeterna Dei praedestinatione et repro-
origine jurisdictionis episcoporum et
batione, Patavii 1554 ; 1555. in 8. In-
primis vero memorandus est Jacobus de romani pontificis primatu , et con-
Lainius S. J. Almazani in Castilia sultatio de calice laicis porrigendo,
a. 1512. ortus. Parisiis dum studiis quod postulatum rejiciendum censuit ¹).

*) Alius a Fulgentio Petrello, de quo 1) Cf. plura apud Grisar in proleg.

infra. suae edit.

1
'
 4

II. Theologia polemica.

5. Longe uberioreorumtheologorum, quam circa eucharistiam valide adver-
qui polemici dicuntur , est seges. Ne- sus calvinianos defendit variis in ope-
que mirum cum in dies Ecclesia ejus- ribus (raris) : Ad articulos calvinianae
demque dogmata fere singula , telis de eucharistia traditionis inFrancia an-
undique petitis, acrius impugnarentur tarctica (America meridionali) evulga-
ac errores fungorum more quaquaver- taeresponsiones, Parisiis 1560.adversus
sus emergentes zelum provocarent vi- Richerii (apostatae) et Calvini ar-
rorum eruditorum. Nulla fere est re- ticulos , quod cum aliis duobus opus-
gio , in qua non plures scientia plane culis prodiit inscriptum: Adversus Cal-
insigni theologica praediti doctrinam vini, Melanchthonis atque id ge-
catholicam vel universim vel speciatim nus sectariorum dogma de eucharistia
tuerentur. Horum plerique sunt belgae, opuscula tria, Coloniae 1563 (m. 40) ;
galli, germani, nonnulli hispani, pauci de consecratione, mystico sacrificio et du-
angli, itali, poloni. Plures etiam ex his plici Christi oblatione adversus Van-
concilio tridentino interfuere¹), ut Si- nium; dejudaici paschatis implemento
mon Vigor , Antonius de Mouchy , adversus calvinologos; de poculo san-
Claudius Espencaeus , Joannes Hes- guinis Christi adversus Bezam , Lute-
sels , Jodocus Ravesteyn , Francis- tiae 1569 (m. 18).- Spiritus Rote-
cus Sonnius , Stanislaus Hosius , rus O. Praed. natus Aquis sextiis ex-
Franc. Vita Polynthius O. Min., Di- eunte 15. seculo, celeberfuit sui tempo-
dacus de Noguera , Martinus Perez ris concionator 1) gessitque ab a. 1547.
deAyala. inquisitoris tolosaniofficium(†c.1564).
6. In Gallia rem catholicam strenue Inter plura ejusdem opera latine vel
egerunt praeterLeodegariumBontems gallice scripta²) laudat Richardus Si-
O. S. Ben. divionensem , qui se etiam mon³) ejus dissertationem : De non ver-
Agathochronium appellavit(+9.Aug. tenda Scriptura s. in vulgarem linguam
1565), Nicolaum Beguin²) et Nico- deque occidente litera et vivificante spi-
laum Granerium , Nicolaus Duran- ritu, Tolosae 1548.-Gabriel Puther-
dus de Villegaignon , oriundus e baeus (duPuy-Herbault) congr. Fon-
Britanniaminori ( 1510, † 9.Jan. 1571), tebraldeae Turoniae natus, doctor sor-
eques melitinensis, qui Calvini errori- bonicus († 1566) , quem vel ipsi pro-
bus, quibus videtur aliquamdiu inhae- testantes verebantur4), etcujus 1. Theo-
sisse, derelictis ad veram rediit fidem³), timus seu de tollendis et expungendis
1) Quibus adde ex theologis scholasticis malis libris, iis praecipue, quos vix in-
JacobinumMalafossa O. Min.; Berar- columi fide ac pietate plerique legere
dum Bonjoannnes ; Christopho- queant, Parisiis 1549. rarissimus est
rum Patavinum, de quibus supra egimus: (m. 55). — Simon Vigor , rector aca-
ex iis qui ss. literas illustraruntCorn. Jan-
senium , Cosmam Dam. Hortulanum ,
Joan. Suarez O. S. Aug., Jacobum Na- 1) Tres supra triginta quadragesimas
clantum O. Praed.; Cornelium Mus- declamavi testatur ipse in responso ad
sum O. Min.; ex reliquis Marianum Vic - epist, civium novae Babyl.
torium ; Mich. Thomasium de Taxa- 2) Cf. haec ap. Quetifl. c. II, 189.
quil, quorum infra occurret mentio. 3) Nouvelles observations sur les ver-
2) De utroque cf. Adelung Fortsetz. sions du N. T. c. 22.
u. Ergänzungen zu Chr. G. Jöchers all- 4) Puy-Herbault . fut l'un des plus
gemeinen Gelehrtenlex. 1, 2051 et 1598. célèbres prédicateués et des plus habiles
3) Cf. Werner Geschichte der apolog. controversistes de son temps. Les pro-
u, polem. Literatur der kathol. Theologie testants le regardaient comme leur fléau.
t.4 $ 766 ; Raess , die Convertiten, 1 , Feller , Biographie universelle VII, 137.
420ff.; Biogr, universelle 49, 11-15, Parisiis 1867.
 Vigor, de Mouchy, Tillet, Launoy. 5

demiae parisiensis (1540), suis de con- gelii secundum Matthaeum cum ver-
troversiis concionibus plures ad veram sione Jo. Merceri calvinistae, Pari-
fidem reduxit. In praemium suorum siis 1555., de quo tamen card. Bellar-
deEcclesia meritorum a Gregorio XIII. minus, postquam statuit textum grae-
adcathedram episcopalem narbonensem cum plane esse authenticum ac si ea
promotus fuit (1570), quam ecclesiam lingua primum scriptum fuissetEvan-
magno zelo administravit et fructu gelium Matthaei, ita scribit¹) : » Quo-
(† 1. Nov. 1575). Prodierunt ejus ser- circa non multum egemus evangelio
mones de controversiis fidei a. 1584 hebraico, quod Münsterus edidit , nec
t.4; 1597. Interfuit ipse cum Claudio illo etiam, quod nuper edi curavit Jo-
Sanctesio , de quo plura infra , ce- annes Tilius , in quo multa desunt,
lebri colloquio (1566) cum Espine et multa supervacanea sunt, non pauca
Sureau du Rosier partis reformatae etiam immutata cernuntur; et Deus no-
ministellis , cujus acta prodierunt Pa- vit, utrum id factum non sit ad de-
risiis a. 1568. Confundi ipse nondebet trahendam fidem graecae et latinae edi-
cum alio Simone Vigor ejusdem fa- tioni, astutia videlicet judaeorum , ex
miliae († 1624) , qui acriter Richerii quorum promptuariis evangelium illud
systema defendit vehementerque do- prodiit. « Matthaeus de Launoy
ctrinamcatholicamde ecclesiasticapote- sacerdos catholicus ad calvinianos a.
state impugnavit.-Antonius de Mou- 1560 defecit. Cum vero testis esset tot
chy (Monchy, hinc Monchiancenus dissidiorum inter protestantes, eorum
dictus) seu Demochares , quod no- inconstantiae tristiumque fructuum li-
men ipse sibi imposuit, theologiaepro- bertatis sic dictae evangelicae, ad Ec-
fessor et universitatis parisiensis re- clesiam rediit catholicam factusque est
ctor (1539), studiosus fidei inquisitor canonicus suessionensis, ac pro re ca-
(†1574) reliquit teste Bona doctissi- tholica adversus haeresim deinde pug-
mum et laboriosum opus adversus mi- navit. Edidit (cum Henrico Penne-
soliturgos inscriptum : Propugnatio ca- tier qui pariter defecerat) : La Décla-
tholica et historica christianae religionis ration et Réfutation des fausses suppo-
et apostolicae traditionis adversus mi- sitions etperverses applications d'aucunes
soliturgorum blasphemias ac sectario- sentences de saintes Ecritures, desquelles
rum(Calvini) imposturas contramissam les ministres se sont servis en ce der-
pp.4 in 1 v., Parisiis 1562. inf. (m. 20), nier temps à diviser la chrétienté. Pa-
aliaque opera praesertim ad euchari- ris 1579. (ed. 3) : quod opus catholi-
stiam spectantia.-Joannes duTillet cis²) arrisit, displicuit vero calvinianis,
episcopus briacensis , dein meldensis unde illud acriter impugnarunt ; Lau-
(† 19. Nov. 1570) edidit opera Luci- noyus vero strenue defendit op.: Répli-
feri calaritani , Parisiis 1568 ; opus- que chrétienne en forme de commentaire
culas. Paciani barcinonensis,ib. 1538; surla réponse ... faites par les ministres
canones apostolorum et synodorum, et
plures librosde controversiis, ut Traité 1) De verbo Dei 1. 2. c. 7. n. 3. Cf. Le
de l'antiquité et de la solemnité de la Long biblioth. sacrae I, 82 .
Messe, ib. 1537 ; Traité sur le symbole 2) Cf. Raess , die Convertiten 2, 195 ss.,
qui de illo
des apôtres, ib. 1566 ; Réponse aux mi- verräth inter alia habet: „Das Werk
eine genaue Bibelkenntniss und
nistres, ib. 1566. in 8 ; Parallelae de eine ziemliche Belesenheit in den Vätern
vitis ac moribus paparum cum praeci- und kirchlichen Schriftstellern. Wenn
puisethnicis, Ambergae 1610. etc., in- auchdieSprache desselbenmeistensbreit-
super etiam textum hebraicum Evan- getreten ist, so kommen dennoch häufig
originelle Wendungen und Lichtfunken
vor, die das Lesen desselben anziehend
) In notitia sanctorum et libr.
1 machen etc.
6 1564-1580. Theologia polemica in Gallia et Germania
.

calvinistes etc., ib. 1579.- Franciscus 1573 ; Apologie contenant discours, ex-
Richardot O. S. Aug. burgundus Pa- position, response et defense de deux
risiis a. aetatis 21. publicejam s. Pauli conférences avec les ministres de la re-
epistolas exposuit. Ad noviter erectam ligion réformée, ib. 1569 (m. 30) ; de
academiam Vesontione accitus ss . lite- privata et publica missa, in quo 1. tue-
ras est interpretatus et a Granvellano tur , missas, quibus nulli adstiterint
attrebatensi archipraesule tanti factus, fideles, non fuisse in antiqua Ecclesia
ut eum sibi in episcopum auxiliarem oblatas ; Tr. contre l'erreur vieil et ré-
selegerit. Translato Granvellano Mech- nouvelé des Prédestinés, Lugduni 1548 ;
liniam ipse in cathedra episcopali suc- de clandestinis matrimoniis consilium,
cessit. Vigilantissime suum gregem Parisiis 1561 , in quo tuetur filiorum
tam docendo quam praedicando adver- | matrimonium citra parentum consen-
sus haeresem praemuniit felici succesu, sum initum esse invalidum. Edidit
adeo ut calviniani minitati ei sint mor- etiam commentarios in epistolam pri-
temunusque ex ipsis in praesulem con- mam ad Timotheum cum digressionibus,
concionantem sclopetum exploserit, sed Paris 1561 ; in posteriorem epist. ad
irrito conatu, quia Franciscum minime Timotheum, 1564; in epistolam ad Titum
tetigit († 26. Jul. 1574). Praeter alia cum digressionibus 1567 , in quibus
reliquit institutionem pastorum attre- digressionibus nimis prolixe de quae-
batensis ditionis in fidei capitulis con- | stionibus disputat ad theologiam pasto-
troversis, Atrebati 1562 . ralem, hierarchiam, disciplinam eccle-
7. Hisce plura scripsit majoremque siasticam pertinentibus, acriterque in-
nominis famam consecutus est Claudius vehitur in abusus, quos exprobrat cu-
Espencaeus (d'Espence), natus Ca- riae¹). Laudant illum Wiest²), Du
tillonii a. 1511. Studiis operam dedit| Pin³), quem et Fellersequitur: „ In-
Parisiis in collegio navarrensi , rector ter viros doctos sui temporis, inquit ) ,
academiae parisiensis et doctor sorbo- prudentia eminebat et moderatione .
nicus creatus est a. 1542. Consulta- Aversabatur quidem remedia violenta,
tionibus in Gallia habitis, praeviis Con- fortiter tamen instabat in conservanda
cilio tridentino , bis interfuit (Meluni propagandaque religione catholica. Ver-
a. 1547. et Aureliani a. 1560) ipsisque satus erat in scientiis tam sacris quam
legatis ad concilium Bononiam trans- profanis. Opera ejusdem pleraque la-
latum adjunctus fuit a rege (a. 1547), tine sunt conscripta, ea tamen digni-
mox vero concilio dilato inGalliamre- tate et splendore, quem frustra quaeres
diit. Cum cardinalem Lotharingium,
penes quem multum valebat auctori- 1) Quod carpit vel R. Simon Histoire
tate, Romam comitaretur, Pauli IV. crit. des principaux comment. du N. T.
quoque sibi conciliavitgratiam(a.1555) c. 40, ubi inter alia habet: „Il s'y étend
adeo ut pontifex de eo cardinalium col- beaucoup contre les abus de la cour de
legio adlegendo cogitaverit. In collo- Rome. Il a aussi mis dans son ouvrage
quelques controverses
quio Possiaco Bezam habuit adversa- lesquelles deThéologie,
il etoit habile ... Le sensdans
lit-
rium, contra quem traditionem, Eccle- téral ... est comme enseveli dans ses lon-
siae infallibilitatem, ordinis sacramen- gues et fréquentes digressions ... le Do-
cteur n'a rien oublié dans son commen-
tum etc. vindicavit († 5. Oct. 1571). taire sur l'épitre à Tite pour décrier
Plures edidit libros tam gallice quam Rome.
latine de controversiis fidei. Opera la- 2) Introduct. in hist. liter. § 196.
tine conscripta cura G. Genebrardo 3) Nouvelle bibliothèque des Auteurs
prodierunt Parisiis 1619. inf. (m. 50). ecclés. t. 16. p. 104 ss., penes quem ope-
rum ejus catalogum reperies .
Speciminis gratia nominamus : De eu- 4) Biogr. univ. II, 452 : Kirchenlex. IV,
charistia et ejus adoratione ll. 5, Parisiis 906.
 Espencaeus, Staphylus. 7

penes plerosque suae aetatis theologos ". statis et serenissimi bojorum ducis Al-
Verum audiendus est et alius censor, berti consiliarius et scholae ingolsta-
Michael a s. Joseph¹) : „ Nemo theo- diensis superintendens etc. « Adolescens
logorum parisiensium , si Scaevolae celebriores invisit Galliae et Italiae ac-
Sammarthano fides, majori omnium or- cademias ; decennium commoratus est
dinum concursu et admiratione fre- Wittenbergae amicitiajunctus Luthero
quentes de rebus divinis ad populum et Melanchtoni, cujus commendatione
conciones habuit, quam Espencaeus ut docendi munere donatus est Regiomon-
qui ad munus istud clarissimum exi- tii. Verum in controversia cum Osian-
miam eruditae facundiae laudem fir- dro argumentorum, quibus hujus ute-
missimaque latera et gestum oris ma- bantur adversarii, persentiscens infir-
xime decentem afferret. Nihilominus mitatem, testis quoque dissidiorum in
plura inter concionandum dixit , quae doctrina penes lutheranos horum de-
vel omnino tolerari non deberent vel seruit castra 1) et ad matrem rediit
in pravum sensum facile detorqueri (a. 1553). Tanti factus est a patribus
possent ... Constat sane Claudium concilii tridentini , ut cum Lindano
in libris suis, quos magno numero lu- fuerit accitus , quo ipsis adesset suo
cubravit, non raro claudicasse , eaque consilio rerumque usu. Sed non mino-
scripsisse , quae merito expungi de- ris eum fecerunt bojorum dux et Fer-
buere etc. < Et revera cum quaedam dinandus imperator, qui illum eadem
liberius minusque prudenter dixisset de causa Oeniponte retinuit (a. 1563),
in concionibus, quas a. 1543. quadra- et jam antea ad colloquium worma-
gesimae tempore habuit, ex sententia tiense destinaverat et in comitiis eadem
Sorbonae debuit nonnulla retractare in urbe habitis de negotiis consuluerat.
vel mollire, quod in concione 21. Jun. Moriens opus adumbravit²) : De ultima
habita praestitit²). Ideoque etiam in et magna defectione adventum antichristi
II. prohibitorum indicem, saltem,donec praecessura. Libellus ille, inquit En-
corrigantur relata suntejus Collectanea gerdus³) , a piis omnibus inter omnia
de continentia, Parisiis 1565 ; in ep. d. scripta Staphyli maxime in deliciis ha-
Pauli ad Titum commentarius. Hinc bendus , quod quaedam quasi extremi
Bona in sua notitia auctorum eum in- judicii tuba videatur, qua torpentes ex-
signem vocat theologum, sed caute le- citentur animi et nutantes confirmen-
gendum esse monet. tur. Eodem teste fertur Hosius in
8. Jamadgermanos transeamus. Pri- fidei controversiis Staphylum nostrum
mus nobis occurrit Fridericus Sta- vel celebri Eckio praetulisse. Opera
phylus (natus a. 1514) , de quo ita ejus prodierunt in linguam latinam
habentAnnales academiaeingolstadien- versa et collecta cura ipsius filii Fri-
sis ad a. 1564: Die 5. Martii emigra- derici Ingolstadii in f. 1613 (m. 36),
vit ex hac mortali vita vir incompara- inter quae eminent : Theologiae M. Lu-
bilis et invictus religionis catholicae theri trimembris (de principiis theolo-
propugnatorpost immensos labores pro giae lutheranae ; de materia praesen-
Ecclesiae incolumitate exhaustos D. Fr. tium controversiarum ; de successione
Staphylus osnabrugensis , westphalus,
impetravit Ferdinandus imperator, quod
8. theologiae doctor³), caesareae maje- matrimonio esset junctus.
1) Cf. Chitraeum in Saxon. 1. 17 p. 444
1
) Bibl. crit. II, 233. lit. Osiander ; Raess , Die Convertiten 1,
Cf. D'Argentré collectio judicio- 337 ss.
rum de novis erroribus II, 134 ; Kirchen- 2) Prodiit prius germanice, dein latine
. IV, 906; Reusch der Index der ver- 1569.
lex
botenen Bücher I, 563. 3) Acad. Ingolst. p. 7. ubi plura de ipso
*)Exdispensatione, quam ei aPaulo IV. | habet.
8 1564-80. Theologia polemica in Germania. Witzel,

et concordia discipulorum Lutheri in cessit, ratus protestantes obsequentia et

confessione augustana) epitome collecta indulgentia ad Ecclesiam reduci posse ;
Wormatiae durante colloquio a. 1558, hinc ejus querelae de concilio triden-
aureus libellus secundum Possevi- tino, cujus decretis censuit illos potius
num; Defensio pro trimembri theologia repelli. Inter ejus scripta eminent :
M. Lutheri contra aedificatores baby-| Annotationes, das sind kurtze verzeich-
lonicae turris , Phil. Melanchton , nus in die Wittembergischen newen Dol-
schwenkfeldianum Longinum , An- metschung der ganzen h. Bibel , aller
dreamMusculum, MatthiamFlacium Christenheit zu lesen und hören sehr
Illyricum, JacobAndream Schmide - nett und nütz¹), Lipsiae 1536 , opus
linum , Dilingae 1559 ; Nissae 1560. rarum (m. 30) , eruditum magnique
etc., qui libri ita moverunt adversario- | momenti , quo Lutheri errata aperit.
rum bilem, ut calamum in ipsum strin- Typus Ecclesiaeprioris, saepius editum
xerint¹). Apologia de vero germanoque s. (editio melior prodiit Coloniae 1559),
Scripturae intellectu latine opera Laur. a multis lectitatum, quo septem priora
Surii , Coloniae 1561 ; 1563.ed.aucta; Eclesiae secula normae instar , secun-
prodromus in defensionem apologiae ad- dum quam dirimantur controversiae,
versus J. Smidelinum, ib. 1562; illu- proponit ; Defensio doctrinae de bonis
stres synodorum antiquarum et ss. pa- operibus contra sectam M. Lutheri, Co-
trum sententiae nova et impia dogmata loniae 1549 ; Via regia²), sive de con-
Osiandri refutantes, Norimbergae 1555 troversis religionis capitibus concilian-
etc. dis sententia , Helmstadii 1560 ; Ha-
9. Ab hoc sejungendus non est Ge- giologium seu de sanctis Ecclesiae :
orgius Witzel (etiam Wicelius se- historiae divorum celeberrimorum Mo-
nior dictus, quo a suo distingueretur guntiae 1544; Von der h. Eucharisty
filio) a. natus 1501 vel 1503. in oppido oder Mess nach Anweisung der Schrift
Vach , qui sacerdos ordinatus pariter und der eltisten Schriftverstendigen h.
Lutheri novationes sectatus est. »At- Lerer, Lipsiae 1534. Plura quae spa-
traxit me , scripsit ipse²), primum in tio 24 annorum germanice ediderat,
partem vestram plausus ille orbis ma-
ximus , pellexit praeproperus erudito- 1) Consilii sui in hoc opere rationem
rum assensus , incitavit novitas , per- reddit in quadam ep. a. 1535. ita scribens :
Hac hieme toto conatu, nec usque adeo
pulit Ecclesiae foeda facies, potissimum infeliciter, sicut permittere initia video,
invitavit spes magna, omniafore purius aggressus sum ad limam revocare trans-
christiana. Calcar ad id ingens erant lationem bibliorum germanicam , idque
non alio animo , quam ut Germaniae no-
Erasmi Vigiliae, quas qui legerat, is strae inservirem commodis. Ferre non
non potuit non favere coeptis istis. "| valeo amplius pseudermeniam s. Scriptu-
Verum jam a. 1531. protestantium de- rae. Satius multo fuerat, nullam Scriptu-
seruit castra, quos dein innumeris scri- rae quam mendacem exstare .... Labor
ptis impugnavit³) , praesertim eorum plurimus, lucrum invidia, adeoque certum
corporis mei valetudinarii dispendium.
errorem de sola fide († 16. Febr. 1573). Cf. etiam F. Traub Warnung vor des
Nimio tamen pacis amore limites ex- Luthers Teutschen Bibel, so an unzählbar-
lichen Orten offentlich gefälscht, derhal-
1) Cf. Jo. Fr. Buddaeus Isay. hist. ben von keinem Christen so umb seiner
theol. 1. 2. c. 7. p. 1200 s .; Werner , Ge- Seelen Heyl nicht mutwilliglich betrogen
schichte der apol. Lit. 4, 265 ss . ' werden will, gelesen werden kan oder soll,
2) In suis Epist. Lipsiae 1537 f. c. 4, 6. Ingolstadii 1578 in 4.
3) Cf. de Witzel ex multis Doel- 2) Cf. Werner , Gesch, der apol. etc.
linger , die Reformation 1 , 28 ss. et prae Liter. 4,261 ss. Adverti tamen debet, ge-
ceteris Raess , die Convertiten 1, 123 ss., nuitatem hujus operis , in quo plura mi-
qui ejus opera numero 94 diligenter re- nime probanda consulit, non esse supra
censet, omne dubium. Cf. Raessl. c. p. 155,
 Sperling, Rabus, Fabri, Rasperger, Clenke. 9

collectaprodierunt Coloniae 1559-62 gnavit Flacius ; der rechte Weg, wel-

pp. 3 in 1 v. in f. (m. 30). che der glaubig wandeln oder gehen
10. Quibusaddantur Albertus Sper- soll, Dillingae 1558. cum apologia ad-
ling , reichnaviensis , qui adversus versus Flacium etc. Christophorus
Schmidelin edidit tractatum lucu- Rasperger aurasatensis collegit Du-
lentum: Demajestate et praesentia cor- centas verborum ,Hoc est corpus meum'
poris Christi Domini, Ingolstadii 1565 ; interpretationes, quibus continentur vo-
Joannes Jacobus Rabus (Rabe vel cum novitates, depravationes, errores,
Rabi) n. Memmingae in Suevia a. 1524., haereses, contradictiones atque inven-
ad Ecclesiam catholiccm a. 1565. re- tiones istorum theologorum, qui Evan-
versus ¹), qui suae conversionis ratio- gelii nomine gloriantur, sacrilegae, In-
nem reddit in epistola apologetica ad golstadii 1577. 1. notabilis; Verant-
Ludovicum patrem pro fide catholica wortung die Communion einer Gestalt be-
et suo ad eam accessu, Coloniae 1580 ; treffend, Monachii 1567. in 4. adversus
Joannes Fabri (Faber) O. Praed. hail- lutheranos. Rudolphus Clenke
brunensis2), fidei catholicae scriptis et (Clenck) bremensis n. 1528 parentibus
concionibus adversus haereticos stre- lutheranis variis in academiis studiis

1
nuus apologeta. Ex ejus operibus men- operam dedit. Post longa itinera in re-
tione digna sunt: Fructus, quibus di- giones exteras easque remotissimas Lo-
gnoscuntur haeretici, eorum nomina ex vanii deserto juris studio , totum se
Philastrio, Augustino, Eusebio etc., et theologize addixit liberaliter a bojorum
quibus armis devincendi , Ingolstadii duce Alberto subsidiis adjutus. Ad
1551., in quo plura de Luthero singu- fidem catholicam rediit atque Ingolsta-
larianecvulgo cognita narrantur; Joëlis dii creatus est doctor theologiae 1563 .
prophetia pro concione explicata latini- Eichstadium ab episcopo Martino a
tati donata per T. Bredenbachium, Ant- Schaumburg accersitus est ad recens
verpiae 1582 ; de missa evangelica et institutum collegium regendum etprae-
‫م‬
de veritate corporis et sanguinis Chri- sidis professorisque in theologia offi-
sti in eucharistiae sacramento , eger- cium subeundum ibidemque magno
manico convertit L. Surius , Coloniae cum zelo et diligentia ecclesiastae quo-
1557., saepius editum ; Quod fides esse que munere est functus. Inde revocatus
possit sine caritate expositio pia et ca- a. 1570. Ingolstadium collegium Geor-
tholica; Augustae V. 1548 ; Von An- gianum rexit docuitque theologiam,
kunft undHerkommen der röm. Bischöff quam positivam vocant. Demum ejus
vonPetro bis auffJulium III., ib. 1550; operam desideravit Ericus dux bruns-
testimonium Scripturae et ss. patrum vicensis , qui ad fidem redierat catho-
b. Petrum apud Romam fuisse, Antver- licam , pro reformanda sua ditione et
1
piae 1553., quae duo opuscula impu- reducenda ad veram Ecclesiam , sed
post brevem laborem decessit¹) jam
6. Aug. 1578. Comparaverat sibi biblio-
1)Cf. Raess die Convertiten I, 494 ss. ,
qui aliquot ejusdem operum laudat. Vixit thecam dotissimam, qualem apud pri-
adhuc a. 1580 . vatam personam ne in tota quidem Ger-
Cf. Mederer annales acad. ingol- mania licebat videre, quam academiae
stad.; Veith bibl. august. I, 62
tifscriptoresO. Praed. II, 161. Distingui legavit. Reliquit quosdam libellos de
controversiis , ut de sacro sacerdotum
debet a celebrioriJoanne Faber episcopo coelibatu , Ingolstadii 1573. in 4 ; de
viennensi († 1541), cujus opera, inter quae
eminet malleus haereticorum , Coloniae justificatione , ib.; de absolutione , ib.
1524., collectaprodierunt ib. 1537. 1539.
1541. v. 3. Alios cognomines reperies in
Kirchenlex. IV, 1165; Zedler Universal- 1) Cf. Mederer annales acad. ingolst.
lex. etc. De Matthia F. infra agemus. II, 45-51 .
10 1564-80. Theologia polemica in Germania et Belgio.

1575 ; de sacramento matrimonii , ib. staetensis, praepositus ecclesiae passa-

1575.- Joannes Caspar Rutlandus viensis et collegiatae oettinganae etc.
collegit locos communes theologicos, qui († 4. Maj. 1577). Vir erat plane egre-
hodie potissimum in controversia agi- gius, strenuus cum Eckio religionis
tantur, ad consensum verae catholicae- catholicae apologeta, quam non solum
que Ecclesiae ex s. Scriptura et ss. pa- concionibus sed et operibus valide pro-
trum sententiis ac testimoniis, Augu- pugnavit provocans potissimum adju-
stae V. 1559 . gem in Ecclesia traditionem productis
11. Denique huc in primis referri in medium testibus a s. Andrea apo-
debent duo viri docti cognomines Gui- stolo usque ad Nicolaum Cusanum 1) .
lelmus et Martinus Eisengrein (Ey- Edidit plures tomos concionum pole-
sengrein), quorum ille canonicus spi- micarum de controversiis illius temporis
rensis († 1570) catalogo testium veri- deque dogmatibus fidei catholicae ; ein
tatis Flacii Illyrici opposuit catalo- frey Christlich , unparteyisch Concilium
gum christianae veritatis omnium ortho- der Väter , Ingolstadii 1561, in quo
doxorum Ecclesiae doctorum, qui adul- tuetur doctrinam catholicam de eucha-
terina dogmata et haeresum vanilo- ristia , paedobaptismum, suffragia pro
quentiamoppugnarunt, Dillingae 1565, defunctis ; Ecclesia catholica a novato-
in quo serie chronologica producit rum calumniis vindicata et sic illustrata
testes pro doctrina catholica, opus ad- ut ubi vera Ecclesia Christi et syna-
modum rarum, sed minus criticum. goga satanae sit , apparere possit , ib.
Centuriatoribus magdeburgensibuslau- 1576. Ejus tr. de certitudine gratiae
dabili studio opponere cogitabat¹) sex- apologeticus pro vero ac germano in-
decim centenarios continentes descrip- tellectu can. 13. sess. 6. conc.trid. (pri-
tionem rerum mirabilium in orthodoxa us germanice ib. 1568) latine cura T.
Ecclesia : perfecit vero tantum duas, Bredenbach Coloniae 1569 relatus
quae prodierunt Ingolstadii 1566; est in librorum prohibitorum indicem.
Monachii 1568., opus rarum (m. 36); Jacobus Feucht (n. 1540, † 26. Apr.
chronologicarum rerum urbis Spirae 1580) rectoruniversitatis ingolstadien-
11. 16 (aba. 1-1563), Dilingae 1564. sis, dein (1571) episcopus suffraganeus
Alter vero natus parentibus lutheranis bambergensis docendo et scribendo Ec-
Stutgardae 28. Dec. 1535. fidem am- clesiam et religionem catholicam juva-
plexus est catholicam 1555. ordinibus- bat, propugnabat et amplificabat illius-
que sacris initiatus 1560. Honoribus que laboribus adeo est Rudolphus II.
muneribusque fuit auctus aromanopon- delectatus, ut ei consiliarii caesarei ti-
tifice et imperatore , in primis ab Al- tulum et dignitatem sit largitus. Reli-
berto bojorum duce. Cathedram rexit quit multos>>>pulcherrimos, doctissimos
in academia ingolstadiensi (1562), cu- et disertissimos sermones²), « qui ple-
jus et cancellarium egit ; protonotarius rumque Coloniae 1574-78 prodierunt
apostolicus dictus est, canonicus eich- et quaedam alia opuscula de contro
1) Primus , qui centuriatoribus 1) Cf. Raess die Convertiten seit derRe-
se opposuit, est Conradus Brunus (Braun) formation I, 364 ss .; Werner Geschichte
canonicus augustanus († 1563),,vir, ut in- der apol. Lit. IV, 497. 526. 579 ; Mede-
quit Possevinus bibl. sel. 1. 1. c. 21., rer anales acad, ingolst. 1,268 s.; 2, 36 ss.
aeterna dignus memoria', aliis quoque ope- 2) Ita Mederer in annal . Ingolst. I,
ribus adversus haereticos illustris. Prodiit 327; sed cf. de eo in primis Wittmann
ejus liber adversus historiam ecclesiasti- sen. in hist. pol. Blättern 89, 569-83 ;
cam, quam F. Illyricus et collegae magde- Streber Kirchenl. LV, 1467. Inter ejus
burgici per centurias nuper ediderunt, sermones agunt de controversii fidei ejus
Dilingae 1511. Cf. Streber Kirchenlex. Neun u. dreissig katholische Predigen, Colo-
II, 1208 . niae 1578.
 Georgius Cassander. 11

versiis illius temporis in primis adver- retur ejus consultatio de articulis reli-
sus Osiandrum. Alius episcopus suffra- gionis inter catholicos et protestantes
ganeus, frisinganus (1570) scil., Seba- controversis. Prodiit tamen undecimo
stianus Haidlauff eodem tempore ab ejus morte anno (1577) Coloniae
aperuit aliquot opusculis dissensiones cura Cornelii Wouters ejus amici,
inter protestantium praecones exortas. annotationibus aucta et adversus Rive-
12. E belgis duo haud obscuri viri tum vindicata ab Hugone Grotio
eodem anno (1566) decesserunt : Ge- 1641. Sequitur in ea ductum confes-
orgius Cassander († 3. Febr.), qui sionis augustanae , cujus et singulos
ab insula Cadsand prope Brugas , in expendit articulos , ut libere quidquid
qua natus est a. 1513. nomen traxit. in iis sibi placeat aut displiceat profi-
Theologiae quamvis laicus operam de- teatur: hinc modo Ecclesiae catholicae
dit: sed cum se ipso uteretur magistro, probat sententiam, modo opiniones lu-
minus sinceram solidamque hausit ejus theranorum 1). Si minus felix fuit in
notitiam , cumque esset animi placidi componendis de religione dissidiis, alio
atque indulgentis nimis pacis amore saltem opere haud parum laudis pro-
abreptus variis in scriptis modum ex- meruit. Nam de eo scribit Renau-
cessit pluraque doctrinae vel discipli- dot²) : » Solus, quantum adipisci legen-
nae catholicae prodit vel saltem carpit do potuimus, plus vidit reliquis G.
spe inductus lucrandi protestantes, Cassander , qui in brevi sed erudito
quibuscum etiam nimis familiariter scripto, quod Liturgica (de ritu et or-
conversabatur. Hinc quaedam ejus dine dominicae coenae celebrandae e
opuscula ut de officio pii et publicae variis scriptoribus, Coloniae 1561) ap-
tranquillitatis vere amantis viri in hoc pellavit, ea solidioris doctrinae semina
religionis dissidio, 1561. cum ejusdem inspersit, ex quibus fructus longe ma-
defensione 1562 ; Lugduni 1612. (li- ximi colligi potuissent , si imitatores
bellus valde rarus), ideoque operum habuisset.<<< Edidit quoque ordinem ro-
ejus collectio 1), Parisiis 1616. (quae manum de officio missae, ib. 1561 ;
tamencompleta non est etmendis abun- hymnos ecclesiasticos , praesertim qui
dat) inindicem fuere relata decr. 2. Dec. ambrosiani dicuntur cum scholiis op-
1617. Propter suum pacis studium
peracceptus erat Ferdinando I. et Ma-
re 15. Oct. 1787. p. 289 ; 1. Mart. 1788.
ximiliano imp. , qui ejus consilio et p. 334.
operalibenter utebantur ad componenda 1) Quare Feller II, 374. ita de hoc
religionis dissidia ²). Morti tamen pro- opere statuit: On croit d'ailleurs voir
D

ximus pedem retraxit methodi sui in- dans cette consultationunhomme flottant
et incertain entre la vérité et le mensonge,
commoda nimiaeque facilitatis adver- entre l'erreur et l'orthodoxie, entre l'apo-
tens et quidquid a catholica dixisset stasie e la foi ; un froid et dangereux mé-
unquam aut scripsisset alienum retra- diateur, réunissant la triste mobilité de
ctavit 3). Vetuit etiam quominus ede- l'opinion à la suffisance d'un négociateur,
se croyant propre à la conciliation, parce
qu'il n'était d'aucun partie etc.
1)Accuratum operum Cassandri cata- 2) In praef. collect. liturg. t. 1. et iterum
logum exhibet Meuser hist, theol. colon. Perpétuité de la foi t. 4. 1. 1. c. 2., ubi affir-
sec. XVI. in Dieringer Zeitschrift 1845. mat Cassandrum scripsisse avec une
IV, 205-208. capacité supérieure à celle de la plupart
*) Cf. Werner IV, 258 ss.; Fritzen des autres théologiens de son temps. Il
de Cassandri ejusque sociorum studiis ire- s'est servi pareillement de l'argument tiré
nicis, Münster 1865 ; Birk G. Cassanderde la conformité de la discipline des pre-
Ideen über die Wiedervereinigung der miers siècles dans la célébration de la Li-
christl. Confessionen in Deutschland, Cöln tourgie, et à ce dessein il fit plusieurs re-
1876, cherches très curieuses comprises dans le
Cf. Journal historique et littérai- traité qu'il appella Liturgica.
12 1564-1580. Theologia polemica in Belgio. Hesselis, Latomus,

portunis in locis adjectis, opus prohi- christiani populi in utraque panis et

bitum; d. Vigilii M. et Ep. tridentini vini specie opposuit declarationem, quod
opera; ad haec commentarius de dua- eucharistia sub unica panis specie ne
bus in Christo naturis et unica hypo- que Christi praecepto adversetur, ne-
stasi contra praecipuas hujus aetatis que minus fructuosa sit , quam sub
haereses ; quaedam opuscula adversus panis et vini specie, ib. 1566. Edidit
anabaptistas etc. quoque commentaria in Matthaeum, Lo-
13. Alter est Joannes Hesselius¹) vanii 1568 ; 1572 ; in 1. ep. d. Pauli
(1522-66) natus Lovanii (secundum ad Timotheum , ib. 1568 ; in 1. ep. s.
alios Attrebati) ibi theologiae dogma- Joannis , Duaci 1599 ; 1601 ; in pri-
ticae professor, qui cum Cornelio Jan- mis vero catechismum Lovanii 1571.,
senio et Michaele Bajo, cui favebat, tri- sat prolixum quatuor partibus compre-
dentino interfuit (1563) concilio 2). hensum, quarum ultimam de sacra-
Plura reliquit opera adversus prote- mentis morte praeventus absolvere non
stantes, quorum errores magno impug- potuit ; exposuit tantum tria priora sa-
navit zelo. Probatio corporalis praesen- cramenta 1).
tiae corporis et sanguinis dominici in 14. His addantur Bartholomaeus La-
eucharistia , Coloniae 1563 ; Lovanii tomus (le Masson) luxemburgensis n.
1564; confutatio novitiae fidei, quam 1485., secundum alios 1498., † 3. Jan.
specialem vocant , adversus Jo. Mon- 1570., quem nominasse sufficit 2), cla-
hemium; adjunctus est et tr. de ca- rior enim fuit a literis humanioribus,
thedrae Petri perpetua protectione et fir- quam a studiis theologicis. Disseruit
mitate, ib. 1562 ; 1568 ; etiam inthe- in primis de ss. eucharistia deque sacri-
sauro Zaccariae t. 7. parte altera; tr. ficio missae adversus Andream, osten-
pro invocatione SS. contra J. Monhe- ditque lutheranorum dissensiones.
mium et ejus defensorem Henr. Ar-
topheum; praemittitur confutatio 1., 1) De hoc opere advertit Feller Biogr.
quo idem Monhemius cum Bren- univ. IV, 445., illud non esse une simple
exposition des dogmes catholiques, mais
tio asserit, Deum nihil nobis largiri un corps de théologie dogmatique et mo-
intuitu orationum nostrarum, et nos rale, puisé avec beaucoup de discerne-
debere statuere Deum nobis propitium ment dans les Pères , et principalement
priusquam eum oremus, ib. 1562; dans saint Augustin. Henri Gravius ,
premier éditeur de cet ouvrage , en re-
1568 ; Confutatio confessionis haereticae trancha tout ce qui sentait le bajanisme.
teutonice emissae ; qua ostenditur eu- L'auteur ne brillait paspar son éloquence,
charistiam esse sacrificium propitiato- mais sonjugement était solide, et il étu-
rium, ib. 1567. Adversus Cassan- diait avec soin les matières qu'il traitait. <
2) Eo celebrior est Jacobus Latomus
drum scripsit de officio pii et chri- doctor lovaniensis († 1544), unus ex prae-
stianae pacis vere amantis viri exsur- cipuis Lutheri adversariis , cujus opera
gente aut vigente haeresi, cum refuta- prodierunt Coloniae 1550., et cui nec vivo
tione sententiae cujusdam falso hoc ip- nec mortuo pepercerunt lutherani. Hujus
cognatus Jac. Latomus camberonensis,
sum docere promittentis , Antverpiae doctor theologiae et canonicus lovanien-
1566. Illius 1. de sacra communione sis († 1596) edidit psalmos omnes in car-
men conversos, Antverpiae 1587 ; threnos
1) Alius est a Leonardo Joanne Has- Hiermiae et cantica versibus reddita , ib.
selino (van Hasselt), quem Carolus V.ad 1587. Joannes L. francofurtiensis (n.
concilium tridentinum misit quique aure- 1524., † 1600) praeter alia composuit ex
um (secundum Miraeum) scripsit opus- ultra centum scriptoribus historiam de
culum de Nectarii patriarchae CP. facto moguntinis episcopis usque ad a. 1582.,
super confessione, Antverpiae 1564. Deces- quae reperitur in Menkens Script. rer.
sit 5. Jan. 1552 .
germ. III, 407 ss.; cum adnotationibus
2) Cf. de iis quae in concilio laudabili- Udalrici de Limgen. Denostro cf. Neyen
ter egerunt Katholik 1865. 1, 353 ss. biogr. luxemburg. p. 309 ss.
 Garetius, Ravesteyn, Sonnius,Regis, Ponet, Felisius. 13

Joannes Garetius can. reg. O. S. Aug.| monstratio religionis christianae ex verbo

(1571. vel 1572) lovaniensis plura Dei 11. 3, Parisiis 1566 ; Apologiae seu
compilavit opera erudita, modo valde defensionis decretorum concilii triden-
rara, ut Omnium aetatum et nationum tini, quae ad religionem christianam
in veritatem corporis Christi in eucha- pertinent , adversus Chemnitium p.
ristia per XVI sec. consensus ; accedit 1., Lovanii 1568 ; 1570; Coloniae 1608 ;
sacrificii missae , precum caeremonia- succincta confutatio confessionis, quae
rumque necnon et epitetorum ex pa- edita fuit a ministris, qui in ecclesiam
tribus collecta assertio , Antverpiae antverpiensem irrepserunt et augusta-
1561 ; 1569 ; 1575 ; Mortuos vivorum nae confessioni se assentiri profitentur,
precibus adjuvari ex ss. patribus asser- Lovanii 1557., cum apologia adver-
tio, 1575 ; de sanctorum invocatione, sus Flacium Illyricum, qui illam im-
Gandavi 1570.in 16. etc., dignus prop- pugnaverat, ib. 1568., pro quo opere
terea, ad quemBellarminus, Suarez etc. poculo aureo a senatu antverpiensi
lectorem saepius delegent. Prodierunt donatus est ; de concordia gratiae et
haec opuscula etiam gallice inscripta: liberi arbitrii , epistolaris disputatio-
Perpétuité de la foi, adumbratio cele- nis in J. R. et R. Tapper 1. apologeti-
bris illius operis majoris, quod hoc ti- cus , Romae 1734. Baji novitatibus
tulo post seculum in Gallia prodiit 1). strenue se opposuit, propositionesque
-Jodocus Ravesteyn (Tiletanus erroneas ex ejusdem scriptis haustas
etiam dictus) flander, canonicus lova- Romae denunciavit, et ut damnarentur
niensis († 7. Febr. 1570) et Franciscus institit¹). Inter Sonnii opera praeci-
Sonnius (ita appellatus a loco patrio puum videtur Demonstrationum religi-
Sonn in Brabantia), alias van den onis christianae ll. 3,Antverpiae 1564.,
Velde, hinc etiam a Campo dictus, quibus post ejus mortem adjectusPe- est
episcopus silvaducensis , dein primus 1. 4. de sacramentis, ib. 1577.
antverpiensis († 1576), interfuerunt trus Regis vulgo Coninck O. S.
tum concilio tridentino (1551), tum Franc. provinciae suae annis 11 prae-
colloquio wormatiensi (1557). De illo positus, Leonorae et Mariae austriacis,
scribit Aubertus Miraeus : >>Erat Franciae atque Hungariae reginis a con-
porro sedulus in docendo, acris etvehe- fessionibus († 17.Febr. 1573), lingua
mens in disputando , in consiliis dan- patria in forma dialogi disputavit de
dis circumspectus ac maturus, theolo- ss. altaris sacramento , Lovanii 1568.
Doctrinam catholicam de
gicae scholae splendor et catholicae (m. 15).
Ecclesiae incrementum in primis illi eodem sacramento adversus Calvini
curae erat. « Bis rectorem egit acade- errores docte tuetur Petrus Ponet O.
miae lovaniensis. Eruditionis suae et Carm. iprensis in propugnaculo chri-
zeli testes sunt plura opera, utde- stiani dogmatis , Antverpiae 1565. -
Matthias Felisius (Cats) O. Min. ze-
1) Feller IV, 104: Ceux qui les ont landus († 5. Mart. 1576) ejusdem Cal-
lus etqui les ont confrontés aver celuis, vini institutioni aliam salubrem lau-
qui sous ce dernier litre, a fait tant d'hon-
neura Nicole et Arnald, n'aurontpas deque dignam opposuit hoc titulo in-
de peine a grossir l'histoire des réputa- scriptam : Institutionis christianae ca-
tions usurpées. Cf. plura apud Pen- tholica et erudita elucidatio secundum
notide s. apostolicique ord. can. reg.ori- methodum a magistro sententiarum
gine et progr. 1. 2. c. 65. Opus ut videtur
simile (et admodum rarum) concinnavit observatam, Antverpiae 1575 ; Parisiis
Dominicus Graminea de Vigiliis, scil. 1604. ed. aucta ; Praeceptorum decalogi
thesaurus orthodoxus et consensus Eccle-
siae catholicae in controversia fidei de s .1) Cf. Werner Gesch, der apol ..

eucharistia adversus Calvinum, sacramen- Lit. IV, 279; 473 ; allgemeine deutsche
tarios, ubiquistas, Coloniae 1575. Biogr. XXVII, 472.
14 1564-80. Theologia polemica in Belgio, Bohemia, Polonia.

catholica elucidatio optima methodo lo- episcopus leowardiensis, qui sede sua a
corum communium distributa, Antver- calvinistis et anabaptistis pulsus Mo-
piae 1574; 1576. Praetermissis nasterium primum , dein Coloniam se-
Hanardo Gamerio (van Gammern) cessit, ubi ss. literas est interpretatus
hemertensi poeta laureato 1), scholae obiitque 15. Febr. 1580. Inter alia edi-
tungrensis rectore († 1580) et Joanne dit 1) : Verae ac germanae D. N. J. Chri-
a loco patrio ut videtur Delphius sti Ecclesiae , quae columna et firma-
cognominato, qui disputavit de pote- mentum est veritatis , designatio atque
state pontificis et notis Ecclesiae, Colo- ejusdem per 14 proprietates ostensio,
niae 1580, mentione digni adhuc sunt: Lovanii 1568 ; etiam in Roccaberti
Arnaldus Alostanus (quod Alosti bibliotheca max. pontif. t. 7 ; de sacri-
inFlandria natus, alioquin Mermann ficio missae, ib. 1572. in 8 ; de gratia,
dictus) O. S. Franc. insignis per totum libero arbitrio, praedestinatione, justi-
fere Belgium ecclesiastes adversus ico- ficatione, indulgentiis et d. Petri cathe-
noclastas praesertim († 5. Sept. 1578) drae firmitate, Coloniae 1583 .
edidit praeter alia: De quatuor plau- 15. InBohemia Blasius Noziczka
stris haereticarum fabularum, quas lu- de Wotina appellationis regiae assessor
therani evangelistae adversus Eccle- senio exceacatus libellos sane eruditos
siam Christi passim agunt , 11. 4, qui- lingua vernacula dictabat , ita tracta-
bus et illorum technae traducuntur et tum contra piccardos , Pragae 1566,
catholica religio luculenter asseritur, et alios polemicos, ib. 1555. -- In Hun-
Antverpiae 1563 in 8 ; de rogationibus, garia Nicolaus Olatus archiepiscopus
peregrinationibus , hymnis et solemni- strigoniensis († 14. Jan. 1568) edidit
bus supplicationibus cum lucernis et catholicae ac christianae praecipua
omni religionis panoplia 11. 3, Lovanii quaedam capita de Ecclesia ex puris-
1566 ; de s. cruce ejusque religiosa simis s. Scripturae , traditionum , apo-
adoratione , ib. 1568 in 8 ; theatrum stolicorum canonum et ss. patrum fon-
conversionis gentium sive chronologica tibus derivata et in synodo dioecesana
de vocatione omnium populorum per Tyrnaviae proposita ac breviter expli-
universum orbem fidei christianaeque cata, Viennae 1560 ; explicationem de
religionis descriptio, Antverpiae 1563, sacramentis , fide et operibus, ib. 1561 .
1572 in 8., opus valde rarum ; de ve- 16. Ex polonis nobis occurrunt Stanis-
neratione ss. reliquiarum et exomologesi laus Orichovius (proprie Orzechowsky
seu confessione sacerdoti facienda, Ant- vel Okski) premislaviensis , et qui in-
verpiae 1564 ; de poenitentia publica et star multorum est Stanislaus Hosius
solemni, ib. 1564 ; de confessione sa- († 1579). Ille quondam fuit discipulus
cramentali et purgatorio, ib. 1563.-et fautor Lutheri et Melanchthonis,
Cunerus Petri doctor lovaniensis ac hinc quod horum addictus esset novi-
tatibus, et, licet sacerdos et canonicus,
matrimonium iniisset (1551), incurrit
281.
1) Cf. Mederer Annal. ingolstad. 1, excommunicationem: sedmeliora edoc-
2) Alius a Suffrido Petri leowardi- tus (forte circaa. 1560), strenue in po-
ensi (1527-1597) et canonico coloniensi sterum libris etiam editis²) fidem pro-
de patria historia bene merito , quamvis
major in eo desideretur critices usus. La-
tine vertit Athenagoram , Coloniae Beka chronicon episcoporum ultrajecten-
1587; tres posteriores 11. historiae eccle- sium et comitum Hollandiae ab a. 1345
siasticae Sozomeni , ib. 1570. Edidit - 1574. deduxit, ib. 1614. cura Bern. Tur-
praeterea : De illustribus scriptoribus auc- nelii Frank.
tores praecipui veteres, ib. 1580. , quem ca- 1) Cf. Hartzheim in bibl. colon.
talogum auxit Aubertus Miraeus et p. 68.
Joan. Albertus Fabricius. Joannis de 2) Horum catalogum cf. apud Stra-
 Stanislaus Hosius. 15

pugnavitcatholicam1).Proptereloquen- de doctrina denique catholica , quam

tiam dictus est a nonnullis Demosthe- egregie verbo et calamo defendit. Ejus
nes roxolanus. Stanislaus Hosius 2), fides, integritas, innocentiapenejamho-
quem ejus aequales Ecclesiae colum- minibus in proverbium abiit, ut si quem
nam, alterum Augustinum , haeretico- insigni aliqua virtute praeditum vide-
rum malleum haud immerito saluta- rent, Hosium solerent appellare 1). Tot
runt, natus est Cracoviae parentibus merita purpurae honorem ei concilia-
badensibus 5. Maji 1504. Magnamglo- runt, quem tamen nonnisi reluctans
riam sibi comparavit optimeque meri- post integri mensis deliberationem in-
tus est de patria, cujus commoda regis stantibus romano pontifice Pio IV., im-
nomine (cui ab a. 1528 erat a secretis peratore aliisque catholicis principibus
epistolis) penes principes exteros saepe acceptavit (1561). Interfuit etiam le-
promovit; de diocesi propria (varmi- gatus pontificius concilio tridentino,
ensi), quam vigilans pastor ab haere- in quo causam catholicam strenue egit.
tica lue vel praeservavit, et cujus fide- Ejus opera prodierunt Parisiis 1562 ;
libus omnis beneficentiae genere libe- Lugduni 1564; Antwerpiae 1566 et
ralissime succurrit ; de religione catho- 1571 ; Venetiis 1573 ; Coloniae 1584
lica, quam in Polonia contra novato- in 2 vol., quae editio plenior est. Inter
rum errores firmavit munivitque; delea eminent : Confessio catholicae fidei
romano pontifice , cujus apud aulam christianae vel potius explicatio quae-
caesaream feliciter egit causam, de uni- dam confessionis a patribus factae in
versa Ecclesia in concilio tridentino synodo provinciali, quae habita est
congregata , cui sapienter praefuit 3) ; est Petricoviae 1551 , Moguntiae 1557,
tanti facta, ut Hosio vivo bis et tricies
volscium , elogia centum polonorum prodierit atque in omnes fere Europae
scriptorum. linguas, etiam in arabicam, fuerit versa.
1) De ejus Chimaera Coloniae 1562 (m. Disserens de fide , spe et caritate agit
30) sive de Stancari funesta in regno de Ecclesia, conciliis , sacramentis, ju-
Poloniae
Hosius secta dialogis(opp.
ad eundem ita scribit
p. 374)magnus
: stitia christiana , praeceptis et caere-
maera tua multorum hic virorum doctis- moniis. Confutatio prolegomenonBren-
simorum teritur manibus , et eorum judi- tii , quae primum scripsit adversus
cio vehementer probatur. Quam et ego PetrumaSoto, deinde vero Petrus Pau-
legi lubens teque de ista praeclara volun-
tate tuendae fidei catholicae contraChri- lus Vergerius apud polonos temere
sti crucis inimicos non possum non vehe- defendenda suscepit , Coloniae 1560,
menter amare. Dialogos quoque tuos ver- Lugduni 1564 ; Palinodiae sive recan-
nacula lingua conscriptos legi , in quibus tationes VII Fabiani Quadrantini
et dicendi vim et rationis impetum et li-
bertatem, in primis autem zelum istum (postea S. J. † 1605) gedanensis, cum
tuum vere christianum , valde sum admi- factus esset ex lutherano christianus,
ratus. Quod si par esset zelus in his, in
quibus esse debebat , minus nunc labora-
remus , minore versaretur in discrimine virtutem in universae Ecclesiae utilitatem
patria nostra. Cf. Raess , Convertiten exerceret : eoque prius per gravissimum
2, 508 ss. illud germanici nuntii munus exercito,
Cf. deeo Rescius Stanisl. Hosii ejusmodi fructus expertus est , tam con-
vita, Romae 1587 ; Treter theatrum vir- cordes de illius studio ac virtute acclama-
tutum St. Hosii, Cracoviae 1685; Bruns- tiones accepit, ut nihil ipsi desiderandum
bergae 1880 ; Eichhorn der ermländi- superfuerit, quin eum praesidem Concilio
sche Bischof u. Card. St. Hosius, Mogun- daret, qui scientia illud regeret, sanctum
tiae 1854, 1855t. 2 ; Katholik 1880. II, redderet probitate, existimatione cohone-
296-307. staret. Pallavicino Hist. conc. trid.
) Apostolico animo in suo tutando 1. 15. c. 6. n. 3.
grege etin sustinenda religione desudavit. 1) Ita Maciejowski in ep. ad ep.
Quapropter voluit pontifex , ut suam ille Giese 3. Febr. 1549.
16 1564-1580. Theologia pol. inPolonia, Anglia, Italia et Hispania.

Coloniae 1571 ; 1598 ; de expresso Dei 17. In Anglia Thomas Harding 5)

Verbo, Dillingae 1560, in quo 1. Scri- strenue docteque primatum, missae sa-
pturae abusus insectatur ; Dialogus de crificium , transubstantiationem pro-
communione s. eucharistiae sub utraque pugnavit adversus Jewel (Juelles,
specie ; de conjugio sacerdotum et sacro Jeuell) ; cum vero hic niteretur respon-
in vulgari lingua celebrando ; de loco et dere, duplicem ei disputationem oppo-
auctoritate rom. pontificis in Ecclesia suit; ea, quae inscribitur Arejoindreto
Christi et conciliis, Coloniae 1567 etc.1) ; M. Jewel's Replie against the Sacri-
accedunt innumerae epistolae magni fice of the Masse, Lovanii 1567. est
momenti pro historia illius temporis²). carissima (n. 40). Decessit propter
Laudatur in ejus operibus praeteralia³) fidem exsul Lovanii 1572. Eundem
aptus ss. patrum usus, qui assiduae Jewel et Nowell impugnavit etiam
lectionis erat fructus. Sexies legerat Thomas Dorman juris utriusque et
opera universa s. Augustini fassusque s. theologiae doctor, Hardingi familiaris
est, etiamsi centies illa legeret, fru- etinexsilio socius († 1577), cujus inter
ctum semper et solatium ex iisdem se alia sunt A Proufe ofcerteyne Articles
fore capturum. Rexerat primum eccle- in Religion denied by M. Juel, Ant-
siam culmensem (1549), inde mox verpiae 1564, adversus hujus Apologie
translatus est (1551) ad warmiensem. of the Church ofEngland; pro quo ste-
Ultimis vitae annis Romae commoratus tit Alex. Nowill, qui auctoris nostri 1.
est, ubi munere fungebatur magni poe- opposuit A Reproofe etc.; quare Dor-
nitentiarii. Decessit in odore sanctita- man respondit in op. A Disproofe of
tis ab omnibus semper maximi factus ) M. Nowelle's Reproofe , ib. 1565, cui
5. Aug. 1579. Nowell iterum occurrendum censuit.
Hisce religionis catholicae apologetis
addi etiam possunt Henricus Joliffus
1) Cf. de his Werner Gesch. der apo- et Thomas Heskin O. Praed. ,
exhibet.
4, 350, qui illorum synopsin (+1573)
log. etc. Lit. ecclesiae salisburiensis canonicus et
2) Harum epistolarum accuratissima et thesaurarius , verum pro fide sub Eli-
eruditissima coepta fuit editio sumptibus sabetha exsul. Videtur circa 1566 .
academiae literarum cracoviensis curan- suum obiisse diem. Auctor est operis :
tibus Fr. Hippler et Vinc. Zakrzews- The Parliament of Chryste avouching
ki. Prodiit t. I. et II. Cracoviae 1879 ,
1888 complectens ejus epistolas et eas, and declaring the enacted and receaved
quae ad eum scriptae sunt a. 1525-1550 Trueth of the Presence of his Bodie and
et ejus orationes legationesque, de qua Bloode in the Blessed Sacrament and
editione cf. Katholik 1880. I. 434-42.
3) Ita de ipso scribit Du Pin Nouvelle of other Articles concerning the same,
bibliothèque XVI, 118 : „ Hosius a été avec impugned in a wicked Sermons by M.
raison undes plus estimés Controversistes Juel, Bruxellis 1565. in f.; Antverpiae
parmi les catholiques , et des plus craints 1566.
par les hérétiques qu'il y ait eu dans le
seizième siècle. Il écrivait avec beaucoup 18. Ex italis mentione digni sunt :
de facilité et d'élégance , employant trés- Bartholomaeus Camerarius († 1564)
à-propos les passages de l'Ecriture-sainte beneventanus vir ad nascentem Cal-
et des S. Péres de l'Eglise et tirait adroi- vini haeresim confutandam divino mu-
tement son avantage des contradictions
des Novateurs. Quod elogium vel Bayle nere Ecclesiae concessus²). « Licetjuris
subscribit, quare ab aliorum suffragiis in consultus regiique consilii neapolitani
re notissima abstinemus .
4) Cf. praeter auctores citatos ejus
vitam auctore Eichhorn Moguntiae 1) Cf. Ant. Wood Athenae oxonienses
1854. t. 2 ; Hipler , Kirchenlex. VI, I, 138; Gillon III, 124 ss.
295 ss.
2) Dechamps de haer, jansen. 1. 2. d.
8. c. 11. n. 4.
 Camerarius, Delfini, Jacomellus, Elysius, Muzio etc. 17

praeses , edidit tamen de controversiis

praeter opus : Piorum clypeus adversus
fidei dialogos theologicos, qui illum in
veterum recentiorumque haereticorum
patrum scriptis studiose multumque pravitatem fabrefactus, Venetiis 1563,
volutatum esse produnt. In opere: quod tamen est in librorum prohibito-
De praedestinatione , libero arbitrio et
rum indice, Christianae religionis ar-
gratia, Parisiis 1556, inconstantiamcana, Venetiis 1569. in 4. Vincen-
mutabilitatemque Calvini circa haec tius Patinas de Quintiano (a patrio
doctrinae capita manifestam reddit. 1)- oppido agri brixiensis vernacule Quin-
Caesar Petrus Michael Delfini par- zano) O.Praed. insignis theologus, edi-
mensis in libris humanioribus et astro- dit fragmenta contra haereses, Mantuae
nomia egregie versatus, medicinae do- 1557 in 4., in quibus disputat de gra-
etor, bis in Angliam, bis in Hungariam tia et justificatione, de confessione , de
est profectus , ubi Ferdinandi regis sacrificio missae, de indulgentiis, de ss.
dicitur medicum egisse. Per calumni- imaginibus, de primatu ; de eucharistia,
am de haeresi accusatus in Italiam re- Venetiis 1571 in 4. - Ludovici Ma-
diit beneque susceptus est a Pio V. jorani can. reg. lat. exstat clypeus
(† 1566). Scripsit de summo romani militantis Ecclesiae seu de veroDei cultu
pontificis principatu et de ipsius tem- 11. 3, Romae 1575, Antverpiae 1576
porali ditione demonstratio, Venetiis in 4. - Raphael Aquilino scripsit
1547 in 4., inqua exceptionibus Hen- adversus hebraeos , Pisauri 1571 .
rici VIII. contra papam respondet ; de Zacharias Andriani can. reg. dedit
proportione papae ad concilium et de in lucem ss. altaris sacrificii perspicu-
utroque ejusdem principatu certissima am expositionem in 2 ll. divisam , in
et novissima decisio, Parmae 1550 in quibus non tam haereticorum falsae
4., recepta a Roccaberti in biblio- opiniones rejiciuntur , quam verae ca-
thecae pontificiae t. 7. - Thomas Ja- tholicorum sententiae confirmantur,Bri-
comellus O. Praed. pedemontanus xiae 1573 in 8 ; Venetiis 1580 ed. 4.
Pinarolii natus taurinensis fidei quae- Felicianus Amuccius de Narnia
sitor generalis eam regionem strenue O. Serv. B. M. V. archiepiscopus ave-
ab haereticorum insidiis tutavit. Ad nionensis († 1576) librum aureum
Caroli IX. regis Franciae praesentatio- typis mandavit praenotatum : Explica-
nem dictus est a Pio IV. episcopus to- tiones catholicae, cujus doctrinae pluri-
lonensis († 1569). Composuit propug- mum postea detulit et legendo et scri-
naculum pontificae potestatis contra bendo in haereticos, ut ipsemet saepe
Franciscum Veldensem , Taurini saepius asserebat , doctissimus card.
1559 in 16. -

Franciscus Vita Po- Bellarminus 1).-Hieronymus Muzio

lynthius O. Min. siculus interfuit con- (Nuzio) natus Justinopoli(Capod'Istria)
cilio tridentino disseruitque dejustifi- 12. Martii 1496, † 1576, qui quamvis
catione, de confessionis vetustate deque nec clericus esset, nec (saltemjuvenis)
eucharistia contra haereses, Venetiis bonis moribus praeditus, nec profundus
1548.- Thomas Elysius2) O.Praed. theologus (plerumque enim degebat in
neapolitanus († c. a. 1572) reliquit aulis), malleus tamen merebatur dici
haereticorum. Scripsit lingua vernacula
1) Dupin 1. c. p. 41 : Ses dialogues sont contraplures apostatasitalos ut Paulum
fait sans art et avec simplicité. Il traite Vergerium2), Occhinum , Betti
assez subtilement la matière du libre ar-
bitreet de la grâce et dit des choses d'as- mas Illyricus , quique de fidei contro-
sezbon sens sur les autres matières, qu'il a versiis scripsit.
traitées etc. 1) Cf. Markel , Viri illustres Ord. serv.
*) Alius est a Thoma Elysio O. S. B. M. V.
Frane. († 1530), qui dictus etiam est Tho- 2) Contra hunc scripsit etiam Hippoly-
Hurter, Nomenclator I. 2
18 1564-80. Theologia polemica in Italia et Hispania.

romanum et contra alios ut Bullin- est a. 1548 a Carolo V. in praesulem

ger etc. 1), ut ex. gr. l'antidoto cristia- accitanae ecclesiae , inde translatus ad
no, Venetiis 1562 in 4., opus valde ra- sedem archiepiscopalem valentinam
rum ; il Bullingero riprovato, ib. 1562; († 1566). Inter ejus opera 1) eminet:
le mentite Ochiniane , Vinegiae 1551 ; De divinis , apostolicis atque ecclesiasti-
le Vergeriane , discorso se si convenga cis traditionibus , de auctoritate ac vi
ragunar concilio, tr. della communedei earum sacrosancta assertiones seu ll.
laici edelle moglie de'chierici, ib. 1550, 10, Coloniae 1549, de quo, quemmodo
(m.31).Pluracollecta prodiere inscripta nominabimus, Michael Medina ita scri-
Selva odorifera , Venetiis 1572 in 4; bit : » M. Ayala segoviensis episcopus,
della istoria s. ll. 2, che contengono le vir praeter integrum animum et excel-
operationie martirii de'ApostolieSanti, lens ingenium, veteris ecclesiasticae
insieme un summario della dottrina lectionis consultissimus ; quibus doti-
evangelica insino alla morte del sesto bus sic urget hereticos opere illo de
pontefice, ib. 1570 contra centuriatores ecclesiasticis traditionibus ut, nisi dia-
magdaburgenses ; Difesa della messa, bolo obsidente oculis animi capti es-
de'sacti, e del Papato contro le bestem- sent, aperte visuri sint, quantum im-
mie di P. Vireto, Pisauri 1568; Let- piae istae novationes a veteris illius
tere cattoliche 11. 4, Venetiis 1571 in Ecclesiae moribus distent. Eodem a.
4. (m. 31). defunctus est Didacus (vel Jacobus) de
19. Reliqui sunt hispani, inter quos Noguera, decanus ecclesiae viennen-
insignes plane theologi polemici florue- sis (in Austria), insigni spectataque
runt. Martinus Perez de Ayala pa- virtute et doctrina praeditus , qui dis-
triam habuit Hieste, oppidum dioece- putavit de Ecclesia Christi a haeretico-
sis carthaginensis (a. 1504). Toleti rum conciliabulis dignoscenda, Dilingae
philosophiam, Granatae theologiamdo- 1560 in f., de quo opere scribit Lati-
cuit; Lovanii hebraicae et graecae lin- nus Latinius 2) : „ Propediem quatuor
guis addiscendis vacavit; wormatiensi de Ecclesia libros , quos partim abso-
colloquio interfuit ac ter concilio tri- lutos jam partimque excusos habet,
dentino, secum ducens tertia vice Be- publicabit, quos etiam spero jucundos
nedictum Ariam Montanum. Electus omnibus reique publicae in primis uti-
les fore. Tu si quando leges , videbis
hominem minime stertentem, non tan-
tus Chizzuola brixianus : Risposta alle tum res arduas graviter et erudite, sed
bestemmie e maledicenze contenute in tre etiam eleganter ac quadam dicendi fa-
scritti cilitate permirifica tractare Hic
one deldiconcilio,
P. Vergerio
Venetiiscontra l'inditti-
1662 (n. 30) .
1) Ejus opera ap. Haym bibl. t. 2. p. scribet, ni fallor, plurima, ea est enim
619. ed.Mil. 1773; in ed. op. Fontanini hominis in dicendo et scribendo facul-
t.schi
2. p.Storia
443. De illisletteratura
della ita scribit d'Tirabo- tas, ut
Italia P. tam inquivis
juvenemerito mirari
hispano possittan-
eruditionem,
7.1.2. c. non
il Muzio 1.n.è35: Intuttetheologo,
un profondo queste opere
ma tantamque ex tempore verborum bo-
un robusto ed accorto guerriero , che sa norum copiam. "
usar saggiamente quell'armi, che la buona
causa gli somministra , scuopre le impo- 20. Michael de Medina³) O. S.
sture e gl'inganni de suoi aversarii, gl'in-
calza con forzaa et avvalora le ragioni e
gli argomenti coll'arte e coll' eloquenza. 1) Cf. horum catalogum in biblioth.
Ed io credo perciò, che non poco giovas- hisp. nova. Pleraque suntvel philosophica
sero cotali libri a prevenire singolarmente vel catechetica.
il rozzo ed incauto volgo , sicchè non si 2) Epist. ad Andream Masium d. Martii
lasciasse sedurre dal fascino delle nuove 1560.
opinioni. Cf. ib. n. 54. 3) Medinaenomen commune est pluri-
 Medina, Genetius. 19

Franc. natus est in oppido Belalcazar articulum, ib. 1564 ; disputationes de

dioecesis Cordubensis in Baeturia. Non indulgentiis adversus nostri temporis
literis duntaxat secularibus, sed etex- haereticos, ib. 1564 in 4 ; de sacrorum
quisita doctrina theologica et philoso- hominum continentia ll. 5, ib. 1568 in
phica, nec non linguagraeca et hebraica f., quo in opere sacri et ecclesiastici
egregie erat instructus , ut sui aevi coelibatus origo, progressio et consum-
magnis theologis accenseri meruerit: matio ex s. Scriptura sanctorumque pa-
hinc a Philippo II. Hispaniarum rege trum scriptis diligenter et erudite pro-
ad concilium tridentinum amandari ponitur , statuitur et ab haereticorum
laudeque multiplici ornari meruit. Fa- nostri temporis calumniis propugnatur.
mam hisce libris sibi comparavit: Chri- Non tamen ab omni naevo illud est
stiana paraenesis sive de recta inDeum immune. Eorum enim occasione, quae
fide 11. 7, Venetiis 1564 in f., quaeest scribit 1. 1. c. 5, eum „ nostrates etiam,
tantum operis ab eo destinati pars ut testatur Perrone 1), temeritatis in-
prior, in qua disserit de principiis fidei, cusant, dum aëriani erroris tot patres
de motivis credibilitatis, de fidei super- insimulat absque ullo vel levi funda-
naturalitate, necessitate, de criteriis mento". Et sane duumviri doctissimi
veritatis et hinc de verae Ecclesiae Bellarminus et Petavius eum gravis-
notis, de libris canonicis, de horum sime carpunt affirmantem Hieronymum
obscuritate deque necessitate , quae aliosque patres idem cum Aërio (epi-
hine oboritur , authentici interpretis. scopos scil. non distingui jure divino
Nihil omnino praetermisit, scribit de a presbyteris) sensisse. » Haec Medinae
hoc opere Hieronymus Magius 1), quod sententia, inquit ille²), ut levissime
ad orthodoxam fidem fulciendam com- dicam, valde est inconsiderata. Alter
probandamque et a multorum calum- vero 3) : » Quo in genere Michaelis Me-
niis vindicandam ac tegendam facere dinae merito notandam dixi esse teme-
possit: adeo ut his, quae sparsim erant ritatem, qui non hunc (Hieronymum)
mandata literis quaeque ille ex suo solum, sed etiam Ambrosium, Augusti-
inexhausto penore deprompsit, in suas num, Chrysostomum, Theodoretum ali-
sedes congrua dispositione collatis, om- osque veteres in eandem causam ac
nium nobis et posteritati librorum et damnationem includit cum Aërio, wal-
theologorum , quantum ad hujus modi densibus ac Joanne demum Wicleffo¹).
disputationes attinet, instar futurus Joannes Genetius (Juan Ginez) de
sit 2) . Expositio in quartum symboli Sepulveda, cordubensis natus c. a. 1490,
vir praestans et doctus , Bononiae in
bus claris Hispaniae theologis. De Bar- philosophia praeceptorem habuit Pe-
tholomaeo M. infra loquemur ; Joan- trum Pomponatium. Post annos 22,
nes M. († 1546) Compluti viginti annos quos magna ex parte Romae transegit,
cum summa laude cathedram tenuit ,doc- Caroli Caesaris aulam chronographi re-
tissimus perspicacisque ingeniivir, secun- gii titulo cohonestatus sequi estjussus
dum Mart. Navarrum Manualis c. 1. n.
10. etc. , cujus sunt: de poenitentia, resti- († 1571 a. aetatis 81). Pleraque ejus-
tutioneet contractibus t. 2. in 1.v. Salman- dem opera ad theologiam non spectant.
ticae 1550; Ingolstadii 1581 in f.; Brixiae
589. 1590. 1606 ; Coloniae 1607. gie, que l'on appelle positive . Eum de-
1) In ep. ad Card. Contarenum. functum esse affirmat intra a. 1570-80.
*) Ita Du Pinde eo censet (l. c. p. 113): 1) Praelect. theol. vol. 3. p. 2. 8. 2. in
Il traite les matières amplement et avec annot. ad n. 455.
beaucoup d'érudition. Il était versé dans 2) De clericis c. 15.
lalecture des Péres et des Conciles. Enfin 3) De hier. eccles. 1. 2. c. 5. § 1. Cf. 1.
il s'enfaut peu qu'il n'égale les Théolo- 2. c. 8 : dissert eccl. l. 1. c. 3.
giens de nostre temps , qui ont traité les 4) Alia ejusdem Medinae opera cf. in
questions selon la méthode de la Théolo- bibl. hisp. et franciscana.
2
20 1564-1580. Theologia polemica in Hispania.

Huc referri possunt : De fato et libero censem. »Erat in illo, ita eum celebrat
arbitrio ll. 3, Romae 1526, in quibus cl. Hieronymus Osorius¹), summum
docte M. Lutherum refellit. De hoc ingenium, ardens studium , singularis
opere ita judicat Michael Medina 1) : industria , quibus muneribus naturae
>>
Et Ciceronis eloquentiam et Aristotelis praestantis et virtutis eximiae locuple-
philosophiam , et quod prius est, chri- tatus, cum se ad artes praeclaras in-
stiani pectoris integritatem invenias. " flammato animo contulisset, uberrimos
21. Praetermissis Francisco de Cor- fructus consecutus est : eloquentiae vero
duba O. S. Franc., cujus annotationes disciplinam egregie coluit: linguas,
catholicae in religionis articulos a sec- quas vidit esse ad clariorem sacrarum
tariis controversos, prodierunt Viennae literarum intelligentiam necessarias,
1567, Coloniae, 1572 ; de officio prae- acri studio didicit. Hisque opibus in-
latorum, Pragae 1562, quo in l. censet structus ad divina mysteria perscru-
bohemis concedendum esse usum cali- tanda totam mentem applicuit. « Vix
cis ; quaestionarium theologicum, 1571 ; tricesimum annum egressum destinavit
Blasio navarro, qui scripsit de aucto- Sebastianus rex ad concilium tridenti-
ritate et s. principatu romanae Eccle- num, ad quod et profundissimi theo-
siae, Barcinone 1566 ; Vincentio Mon- logi mentem, et linguam eloquentissi-
tagenesio (Montanes) O. Eremita- mi oratoris attulit²)<, Memoria dignum
rum (+1573) valentino, cujus est trac- est ejus dictum : » Dum Tridentini com-
tatus de principiis praenoscendis s. theo- morabar in concilio, saepe dicere soli-
logiae , Barcinone 1570 ; Jacobo Le - tus eram , etiamsi auctoritas concilio-
desma S. J. († 1575), qui librum rum nullo Christi promisso confirmata
edidit ) : De divinis Scripturis quavis et constituta fuisset, ego tamen, ab ea
passim lingua non legendis : simul etde ratione tam studiosa veritatis acqui-
sacrificio missae ceterisque officiis in rendae coactus , eorum definitionibus
Ecclesia Christi hebraea tantum, graeca facile consensissem ³) «. Scripsit dum
aut latina lingua celebrandis, Coloniae Tridenti moraretur : Orthodoxarum ex-
1570, 1574 ; Antonio Rubio O. S. plicationum ll. 10, in quibus omnia
Franc. legionensi, cujus sunt: Asser- fere de religione capita, quae his tem-
tionum catholicarum adversus E. Rotter- poribus ab haereticis in controversiam
dami pestilentissimos errores ll. 9, Sal- vocantur , aperte et dilucide exponun-
manticae 1565 ; ad hispanorum omni- tur, praesertim contra Martini Chem-
um celeberrimum accedimus, Didacum nitii petulantem audaciam, qui colo-
de Paiva de Andrada 3), conimbri- niensem censuram , quam a viris soc.
Jesu compositam esse ait , una cum
1) In bibl. hisp. nova I, 701 s., ubi et ejusdem societatis vitae ratione temere
ejusdemoperum catalogum invenies. „Suis
tamen opinionibus, inquit contin. Fleurii cam secutus post ejus cladem in captivi-
1. 173 § 71, non immerito plus aequo per- tatem incidit, in qua scripsit opus unctio-
tinacius inhaerebat atque a mitioribus ne plenum, veram solidamque devotionem
magisque moderatis sententiis pluri- spirans et in plures linguas versum : Tra-
mum recessit , quod patet in primis ex balhos de Jesus , quod cum non posset ab-
suis cum Bartholomaeo de las casas indo- solvere († 1582) perfecit Hieronymus Ro-
rum causam propugnante controversiis. manus ejusdem ordinis. Alter Didaci no-
2) Cf. Werner , Suarez 1, 31 : „Einer stri frater, Franciscus , Joannis III. vi-
derersten (Jesuiten), welcher nach den Ge- tam narravit.
setzen scholastischer Methodik schrieb . 1) In praefatione II. orthod. explic. ap-
Edidit quoque celebrem cathechismum posita.
plures inlinguas versum. 2) Rosweydus in lege Talionis Cas-
3) Ipso tamennotior est ejus frater Tho- saubono retaliata, tab. 1.
mas de A. vulgo Thomas de Jesu dictus, 3) L. 1. Defens. fidei trid. de concil. ge-
O. S. Aug. qui Sebastianum regem in Afri- ner. auctoritate.
 Andrada. 21

calumniandam suscepit, Venetiis 1564, um pacata dictione compositum nunc

quae editio est rarior et magis emen- rarum et ab eruditis expetitum priori
data altera, quae eodem a. prodiit Co- praefertur. In eo disputat Andrada 1 .
loniae. In hoc opere ex ordine disserit de conciliis generalibus ; 2. de s. Scri-
1. de societate Jesu ; 2. des. Scriptura; ptura et traditionibus ; 3. de libris ca-
3. de peccato ; 4. de libero arbitrio ; nonicis, qua occasione canonem s. Scri-
5. de lege et evangelio ; 6. dejustifica- pturae a concilio statutum strenue vin-
tione et fide; 7. de s. coena; 8. de sa- dicat; 4. de authentia vulgatae; 5. de
cramentis poenitentiae, confirmationis peccato originali et de concupiscentia,
et extremae unctionis ; 9. de cultu san- quo in 1. magna eruditione recenset
etorum et imaginum; 10. de coelibatu. varias circa b. Virginis conceptionem
Opus vere theologicum, efficax, eru- sententias scholasticorum. Refert au-
ditum et modestum judice Michaele tem Pallavicinus 1) eruditos hos com-
a s. Joseph 1). Cum huic operi respon- mentarios cum ingenio parem laudem
disset Chemnitius edito examine a romanis theologis et ab ipso ponti-
conc.tridentini, opposuit ei AndradaDe- fice accepisse, cujus nomine singulares
fensionem tridentinae fidei catholicae ll. grates ei relatae sunt. Obiit a. 1578
5 comprehensam adversus haereticorum (secundum alios 1. Dec. 1575) tantus
calumnias et praesertim Martini Chem- vir, quem ipse Martinus Chemnitius
nitii, Olisipone 1578 , Coloniae 1580, >>>hominis docti sane et eloquentis, cu-
Ingolstadii 1592 etc., quod opus vali- jus in concilio tridentino non minima
dissimum concilii tridentini defensori- fuit auctoritas elogio celebrat 2).

III. Disciplinae ad s. literas spectantes.

22. Huc pertinent 2) primo quidam ut Joannes Hessel (n. 13), Joan.
ex illis, quos suprajam nominavimus, Tillet (n. 6), Claudius Espencaeus
1) Bibl. crit. 1, 224. de ratione studii theologici II. 4, a. 1556.
Praetereundus hic non videtur Lau- Hos „multis nominibus utiles dicit Pos-
rentius de Villavicencio O. S. Aug. sevinus Bibl. sel. 1. 2. c. 18. Tabulae
compendiosae in evangelia et epistolas a.
hispanus, xereziensis , Philippo II. a con-
cionibus († 1580). Is in Germaniam olim Jo. Spangenberg editae , cura ipsius
deveniens multum ibi de romana Ecclesia expurgatae ab erroribus, Lovanii 1563. Cf.
meruit Lovaniique propter ingenii doctri- Gachard Correspendance de Philipp II.
naeque praestantiam summo loco habitus T. 2 ; Journez Fr. Lorenzo in Travaux du
est, atque in universitate s. Scripturae in- Cours pratique d'hist. del'Univ. de Gand 11.
terpretem egit. Cf Lanterius postrema 1) Hist. conc. trid. 1. 16. c. 15. n. 7.
sec. sex rel. aug. 2, 327, secundum quem 2) Ep. nunc. p. 3. Ex. c. tr. Cf. Werner
a. 1581 adhuc floruit ; Bibl. hisp. nova II, Gesch. der apol. Liter. etc 4, 401 ss.; 442
10 8. Praeter alia (quae cf. ibidem) edidit : ss. In Biogr, univ. 2, 118 legimus de An-
De phrasibus s . Scripturae, quil.a West- drada : „A.était un homme d'esprit et
hemero olim editus, ne erroribus aucto- d'une grande application ; il a su éviter
ris sui mixta doctrina simplicibus verae la secheresse scholastique par la vivacité
Ecclesiae alumnis nocumento esset, a Lau- et l'élégance de ses ouvrages. Ce qu'il a
rentio nostro theologo probe catholico dit dans les deux premiers en faveur des
tutiori restitutus lectioni ac denuo Ant- sages du paganisme, aux quels il attribue
werpiae excusus fuit a. 1571; de forman- la foi, qui fait vivre les justes et par con-
do studio theologicoll. 4, quibus adjecit : De sequent, le salut , a été souvent cité par
formandis sacris concionibus , Antwerpiae les apologistes de Zwingli sur cet article.
1565; Coloniae 1575. Dupin hoc opus Leibnitz ne manque pas non plus de s'en
vocat egregium (16, 164). Magna parte prévaloir. Tribuitur ei praeter septem
desumptum est ex simili opere Andreae concionum tomos 1. de conciliorum aucto-
Hyperii ex dominicano apostatae et ritate, qui tamen non est nisi 1. 1. operis
professoris marburgensis : De theologo seu| Defensio fidei.
22 1564-80. Disciplinae ad ss. literas spectantes in Belgio.

(n. 7) et Georgius Wicelius (n. 9). 200 annos, alia ante 300, 400, imo et
His adde ex germanis Guilelmum Ha- 600 vel plures etiam annos scripta
mer O. Praed. e Novesio archidioece- erant 1). Ea non minimae fuit utilitatis
sis coloniensis » virum sacris profanis- et auctoritatis in corrigenda Vulgata²) .
que literis egregie institutum, graece, Non parvo cum plausu excepta et sae-
hebraice latineque doctissimum, qui pius repetita est Hentenii editio.
graecos oratores et philosophos poetas- Andreas Masius (Maes) criticus est
que veteres ita familiares habuit, ut in et exegeta vel penes protestantes cele-
numerato tenuisse videretur , ita dum ber. Natus est in oppido Lennik (Lin-
scriberet, iis apposite utebatur. Stilus nich) prope Bruxellam 30. Nov. 1515,
ei fuit omnino purus et comptus, non factusque primum magister artium
cothurnatus aut tumidus, sed nitidus, (1533) brevi addidicit linguas non so-
elegans atque facundus 1).« Reliquit lum orientales sed et europaeas. Post
(raras) Commentationes in Genesim, Di- plura itinera in Germaniam et Italiam,
lingae 1564 in f., doctas et utilesetlectu quorum occasione usum consuetudi-
jucundas, plurimis clarissimorum he- nemque iniit cum viris doctissimis, ut
braeae, graecae et latinae linguae au- card. Sirleto et Commendone , Morone
ctorum sacrorum et profanorum sen- et Cervino, cum Ant.Augustino et La-
tentiis adeo ornatas, ut ab aequo can- tinio etc., et postquam varias princi-
didoque lectore non sine magno fructu pum legationes apud sedem apostoli-
et utilitate legi possint 2).-Gerardus cam obierat, in oppidum Levenaar du-
Mathisius geldrus, canonicus colo- catus tunc cliviensis secessit (1558),
niensis, qui ibidem epistolas s. Pauli renunciatisque beneficiis ecclesiasticis,
pro cathedra exponebat et rectoris mag- quibus liberaliter auctus fuerat, con-
nifici munere fungebatur 1562-64, tractoque matrimonio studiis in primis
commentatus est 3) epistolam s. Pauli biblicis totus vacavit († 7. Apr. 1573).
ad Romanos, Coloniae 1562 († 11 . Apr. Immortali memoria dignum dicit eum
1574). Polus ³) , cui parem ingenio, judicio,
23. Belgae sunt +) : Joannes Hen- rerum ac linguarum peritia , candore
tenius O. Praed., patria nechlinien- et modestia haud facile reperies, " quod
sis, quod oppidulum est leodiensis dioe- alii eruditi cum Richard Simon 4) re-
cesis, vir in theologicis graecarumque
ac hebraicarum cognitione linguarum 1) Ut testatur in praefat. Calmetde
eximius † 13. Oct. 1566. Praeter vete- ea ita habet in Bibl. sacra : >Haec sub
rum (Euthymii Zigabeni , Aretae doctorumlovaniensiumnominebibliatam
et Oecumenii) commentariainlibros tio
crebo praelo commissa celebrantur. Edi-
a. 1574 (secundum R. Simonem a. 1573)
N. T. edidit: Biblia latina ad vetustis- optimaet accuratissima censetur. Fran-
sima exemplaria recens castigata, Lo- ciscus Lucas Brugensis, Joannes Mola-
vanii 1547 et saepius alibi , ad quam Reinerius
nus , Augustinus Hunnaeus , Cornelius
Gandaenus et Joannes Har-
editionem praeter exemplaria excusa lem in hanc editionem non leve studium
usus est plus minus viginti exempla- conferentes plures variantes lectiones ad-
ribus Mss., quorum recentissimum ante diderunt. Editio Antwerpiae plantiniana
1583 cum annotationibus Lucae Brugen-
1) Quetif , Scriptores O. Praed. II, 186. sis magni etiam reputatur. Cf. Richard
2) Ita Sixtus sen. bibl. sancta 1. 4. Simon Histoire critique du N. T. c. 11 ;
3) Alia ejusdem scripta (philosophica) Le Long , Biblioth. s. c. 4. s. 3. р. 261 ss.
cf. in Biblioth. colon. pag. 99, inter quae 2) Cf. Ungarelli , historia vulgatae
sunt commentaria in Thomae Aq. I.de bibliorum editionis § 17.
natura et essentia rerum cum paraphrasi, 3) Praef. vol. 1. synops. critic.
Coloniae 1566 in 4. 4) Histoire critique du V. T. L. 1. ch.
4) His adde Matthaeum Galenum , 5 ; 1.3.ch. 15. Cf. Thomas Popo Blount ,
de quo infra n. 25 a. Censura celebriorum auctorum ; Masi
 Masius, Jansenius. 23

petunt. Potiora ejusdem opera sunt : maticam et lexicon syriacum. Disputa-

Josue imperatoris historia illustrata tionem quoque conscripsit de coena Do-
atque explicata, Antverpiae 1574. Ex- mini, Antverpiae 1575, oppositam cal-
ponit mysteria et genuinum sensum vinistarum impiis corruptelis ; plura
Scripturae, critico sapore disserit atque vertit opera syriaca 1), inter quae est
refutat fabellas veterum hebraeorum et quaedam liturgia: de qua scribit Re-
aeque ac thalmudistarum; geographus naudot 2): »Eodem prope tempore An-
peritus describit urbes et loca omnia, dreas Masius vir syriace doctissimus
de quibus in sacris Scripturis 1). Pro- ediderat cujusdam liturgiae syriacae
diit aucta annotationibus optimis inc. Basilio adscriptae latinam versionem,
16. ss. Deuteronomii, in ipsum h. 1., cui praefationem addidit, in qua de
in cc. 2-4 Jeremiae etc. in aliquot illa sua et graeca ejusdem nominis con-
loca evangelistarum ex ejusdem mscr. jecturas inseruit , quae multis fraudi
incriticis sacris 1698, et in suppl. ad fuerunt, ut alibi explicavimus 3), neque
eosdem, Francoforti 1701. Dolendum enim de syriacis liturgiis judicare recte
tamen naevos in opere tam praestanti poterat, qui unicam illam viderat. <
reperiri, propter quos donec corrigere- 24. Alter , quo merito belgae glori-
tur in indice fuit positum. Correctum antur, est Cornelius Jansenius (Jan-
illud recepit Migne in cursum com- sens), etiam senior dictus, Hulstae in
pletum s. Scripturae. Paraphrasim chal- Flandria natus 1510, s. Scripturae in-
daicam in aliquot 11. V. T. pro editione
bibliaepolyglottaeAriae Montani cura- 1) Habentur ea in biblioth. PP. edit. de
vit, et inseruit ejusdemapparatuigram- laBigne et in edit. 2. criticorum sacr.,
inter quae est et commentarius de Para-
us semblait avoir été dans l'ancienne Ro- diso, auctore Mose Barcepha.
me ou dans l'ancienne Jérusalem . Ita 2) Praefat. liturg. orient.
Sebastian Michelet ap. Feller V, 600. 3) Respicere hie videtur ad ea, quae le-
1) Ita Calmet inbibl. s. simulque ad- gimus Perpét. de la foi t. 4. c. 5. Cum enim
dens, adnotationes ejus viriet commenta- Rivetus liturgiarum genuinitatem im-
rium opera esse dignissima , quae nun- pugnans ad quandam Masii opinionem
quam cessantibus impressionibus perpe- provocasset, haec advertit Renaudotius :
tuentur, affirmat Simeon de Muis. Quae „Masius était bon catholique et il a rendu
repetit Andres Dell'origine , progresso des services considérables au public par
e statto attuale d'ogni Letteratura p. 6. ses trauvaux sur l'Ecriture sainte et sur la
1.2. c.3. Er giltals ein Meisterwerkbibli- langue syriaque, mais il n'étaitpoint théo-
scher Kritik, wie historischer undsprach- logien et le peu qu'il a dit en quelques
licher Eruditions . Ita Dux , Kirchenlex. ouvrages touchant les chrétiens de Syrie,
VI, 911. Corneliusa Lapide in Jos.: ,No- fait voi", qu'il ne les connaissait guère.
stro seculo docte ac pie scripsit A. Masius, Son maître en langue syriaque, qu'il cite
consiliarius ducis Cliviae et linguarum souvent comme un oracle, était Nestorien,
apprime peritus; sed hochabet, quod su et il ne s'en est jamais aperçu; le traité
binde vulgarem interpretem carpat, licet de Moïse Barcepha est l'ouvrage d'un ja-
fere in rebus minutis. Habet etiam non- cobite, qu'il a pris pour un orthodoxe, et
nulla minus sana vel sane sonantia, ut de pour la matière liturgique il ne l'enten-
cruce non adoranda et de imaginibus in dait point. La Liturgie, qu'il a traduite et
altari noncollocandis, quae caute legenda qu'il a publiée ne se trouve point sous le
et intelligenda sunt. Notavit ea D. Joan. nom de s. Basile dans les meilleurs ma-
Molanus in limine operis posteriori edi- nuscrits ; et ainsi la comparaison qu'il en
tione. Masius excellit in Geographia et fait avec la grecque et les différences qu'il
locis singulis terrae sanctae graphice de- y remarque ne prouvent rien ... On ne
scribendis. Leo Castro 1.4.Apolog. pro peut néanmoins l'excuser de témerité dans
vulgata transl. et septuag. et l'ossevi - ce qu'il a écrit sur ce sujet , et son auto-
nus biblioth. sel. 1. 2. c.8. illud in eo car- rité n'est pas telle, que les catholiques
punt, quod patribus praetermissis vel re- doivents'y rendre, d'autant moins qu'il se
jectis rabbinos nimium sectetur , ac non- trompait sur ce qu'il établissait touchant
nulla scripserit, quae minus orthodoxa la simplicitédes rites syriens, faute de les
videntur. connaître.
24 1564-80. Displinae ad ss. literas spectantes in Belgio.

terpres in canonia O. Praem. Tongerloo| habet rationem. Quare viri eruditi mag-
(1534-42), dein Corteriaci parochus no consensu opera ejus encomiis pro-
(1542-1560), canonicus et theologiae sequuntur. Ita Cornelius a Lapide 1),
professor lovaniensis , ab universitate Calmet²), Richard Simon³), Du-
cum Mich. Bajo et Joan. Hessels Tri- pin4), Bona5), Bellarminus , Ba-
dentum missus ut ultimis interesset ronius 6), Feller 7), Reusch 8) etc.
concilii sessionibus. A Philippo II. pri- Omnium nomine audiatur Possevi-
mus designatus est episcopus ganda- nus , qui de eo scribit 9) : >>
Cornelius
vensis (1564), sed nonnisi post qua- Jansenius in omnibus , quae scripsit,
driennium ob varias difficultates a Pio praesertim in concordiam evangelicam
V. confirmatus. Magna solicitudine re- et in Proverbia, ut etiam in reliqua, se
xit suam ecclesiam decessitque 11.Apr. magno valentem judicio uti et erudi-
1576. Edidit1) : Concordia evangelica²), tum ostendit, id quod testati sunt, qui
(1549), quam auxit adjecto commen- illius harmoniae subscripsere dicentes :
tario in concordiam et totam historiam Commentarios ejus inconcordiam evan-
evangelicam, Lovanii 1571, 1577 inf., gelicam tum pietate ac maturo judicio,
quod opus omnium praecipuum sae- tum eruditione scriptos ejus propria
pius variis in locis fuit excusum ³) ;
praeterea commentarius in Proverbia
Salamonis, ib. 1569 etc., annotationes 1) Praefat. in Ev. s. Matth.
2) In bibl. sacra.
in l. Sapientiae et commentarium in Eccle- 3) Hist. crit. du N. T. ch. 41. „ Il est, in-
siasticum, Antverpiae 1569 ; Paraphra- quit inter alia, non seulement théologien,
sis et annotationes (plane egregiae) in mais aussi grammairien et critique
omnes psalmos, 1568, qui commenta- Enun
a tâchémot cesavant
de se et judicieux
rendre utile à tout leEvêque
monde
rius admodumcommendatur; sequitur et de ne rien omettre de ce qui pouvait
in eo textum hebraicum, refert versio- contribuer à un si louable dessein." Lau-
nem graecam, exponit sensum literalem, dat quoque ejus modestiam et soliditatem
propheticum et historicum. Prodierunt in refellendis protestantium erroribus.
4) ,„Jansenius de Gand, scribit Du-
hi commentarii conjunctim Lugduni pin, Biblioth. etc. 16, 117, est un des
1578. 1580 in f., aucti notis in Can- Auteurs du seizième siècle, qui a travaillé
tica canticorum, ib. 1586 ; 1592 etc. le plus utilement sur l'Ecriture-sainte."
Certo soliditate interpretandi excellit Postquam vero ejus in Psalmos laudavit
commentarium , de ejus in concordiam
ideoque etiam commendandus , quod commentario ita statuit: „Enfin l'on peut
sensus literalis debitam accuratamque dire, que c'est un des meilleurs commen-
taires que nous ayons sur l'Histoire évan-
gélique et celui qui contient le plus de 2
1) Reliquit etiam : Tractatus contra hae- choses utiles. Aussi cet Auteur a-t-il été
reses et mores Pelagii ; tractatus 10. de Ec- loué et estimé par tous ceux qui ont parlé
clesia etc. de lui comme un commentateur savant,
2) Hujus compendium edidit Gaspar exact, clair et judicieux. "
Serrano lusitanus, Coloniae 1590. 5) In notitia auctorum.
3) Hujus op. epitomen elaboravit Mat- 6) In annal. ad an. 31 .
thaeus a Castro flander , canon. reg. s. 7) Biogr. univ. IV, 575.
Aug. abbas falempiensis († 1597), Antver- 8) Allgem. deutsche Biogr. 13, 704.
piae 1593 ; Lugduni 1595 ; 1684. In hoc 9) Bibl. sel. 1. 2. c. 18. Porro c. 15. di-
opere Cornelius „non literalem tantum xerat, se in eam venisse sententiam : ,, Si
sensum, quem auctor Spiritus s. in primis quis eo ingenio ac pietate valuit, ut disci-
propositum habuit, sed mysticum quoque plinis instructus divinas literas potuerit
non indiligenter tractatum invenies, eum- paraphrastice interpretari, simul item (at
que non commentitium, coactum aut pro- separatim) commentaria iisdem adjicere,
cul accersitum, sed a patribus ipsis ac- fore ut ejusmodi vir omne in interpretan-
ceptum et primariae sententiae funda- do ferat punctum. Quod sane in plerisque
mento pulchre innixum ac exaedificatum." libris sacris praestitit eximie Janse-
Cf. Cornely Introd. gen. n. 253. nius."
 Jansenius, Mahusius, Croquet, Hopper, Lemnius etc. 25

manu futuros utilissimos. Verum enim | ad Hebraeos a syro sermone in latinum

vero negandum non est (ut omnesnon conversae 1), ib. 1578. - Eodem anno
omnia possumus), quaedam in hoc decessitJoannes Cartenius (Cartigni)
opere a viris doctis non probari ... O. Carm. valencenas, theologiae doctor
Desiderantur in Jansenio citationes pa- et trium linguarum peritus , qui pari-
trum, e quibus multa apposite de- ter quasdam Pauli ap. epistolas est
prompsit. In ea, quae disseruerat commentatus, Antwerpiae 1588.
in 6. Joannis Ev. caput, non defuit, qui Joachimus Hopper († 1576) frisius,
librum scripsit, Didacus Castillus¹), snecanus, juris doctor et professor,
quem librum novissime edidit Romae mechliniensis senator et Dalemii to-
(1593), hoc titulo: Disputatio in c. 6. parcha, propter alia opera notior 2) edi-
s. Joannis de vera et reali manduca- dit paraphrasin et explicationem in
tione eucharistiae adversus C. Janseni- psalmos davidicos , cum libello de usu
um et alios, qui ad spiritualem per psalmorum, Antwerpiae 1590 in 8 ; Du-
fidem in Christum referunt. <<< aci 1609.- Repetitae editiones libro-
25. Joannes Mahusius (van Ma- rum Laevini Lemnii (Lieven Lem-
hieu) O. Min. aldernadensis (Ouden- mens), zelandi, siricaei, doctoris medi-
aarde), theologiae lector, qui nomine cinae et postmodum canonici in urbe
Mariae Belgii gubernatricis interfuit patria (n. 1505, † 1568.) ostendunt,
concilio tridentino et a Pio IV. dictus illos suo tempore fuisse in pretio. Huc
est episcopus Daventriae (1561), cujus spectant praeter alios ³) : Explicatio
tamenecclesiaeregimen nunquam adire parabolarum desumptarum ex herbis,
potuit. In odium fidei a geusis vulneri- quae in s. literis exstant, Antwerpiae
bus confossus et pro mortuo relictus 1565; Francofurti 1591, 1596 ; de
est 4. Oct. 1572; videtur † 1577. Reli- plantis et arboribus, quae in s. bibliis
quit³) : Epitome annotationum (ex V. occurrunt, Antwerpiae 1568; Erfurti
ed.) Erasmi in N. T. , Antverpiae 1584; Lugduni 1588; 1595; Franco-
1538 , prohibita donec corrigatur; furti 1596; 1626; galliceParisiis 1577;
Fr. Titelmanni († 1553) commen- anglice per Thomam Newton Oxonii
tarius in Psalmos in compendium re- 15874) .
dactus, 1553 ; s . Bonaventurae in 26. Minoris auctoritatis sunt qui in
Lucam enarratio, ib. 1539; d.Jo. Chry- Gallia studio s. Scripturae incubue-
sostomi aureum commentariorum in runt , ut Joannes Benedictus nor-
Ev. Matthaei opus, hactenus inscriptum mannus, vernoliensis, doctor sorboni-
Opus imperfectum ab arianorum faeci-
buspurgatumetrecens ad vetustiexem- 1) Hic tamen commentarius adscribi-
plaris fidem recognitum, ib. 1537 . tur etiam a Le Long Matthaeo Galeno
Andreas Croquet O. S. Bened. dua- (Galien) westcapellio, zeelando, qui Lin-
cenus († 1580) tum commentarium in dani in cathedra theologica successor aca-
demiam dilinganam vere illustravit. Obiit
epistolam ad Romanos, Duaci 1577 in cancellarius academiae duacenae et prae-
8., tum enarrationem reliquit epistolae positus s. Amati a. 1573; celeber Staple-
ton orationem funebrem in ejus laudem
dixit, Praeter alia edidit commentarium
*) Hic Salmanticae natus, in palentina de christiano et catholico sacerdote, Dilingae
ecclesia prior et canonicus scripsit prae- 1563 ; origines monasticas , ib. 1563 ; de
terea Defensa de la venida y predicacion missae sacrificio, Antverpiae 1574 etc.
evangelica de Sant-Jago en España, Cae- 2) Zedler Universallexicon XIII, 810.
sar augustae 1608 in 4, quod opus prius 3) Cf. Feller , V, 216.
latine conscriptum Clementi VIII. ob- 4) Cf. Le Long , Biblioth. sacra. Cete-
tulerat. rum plures qui de eo scripserunt cf. ap.
*Cf. Reusch in Allgem. d. Biogra- Saxium , Onomasticon literarium ad a.
phie XX, 99. 1550 et in analectis ad t. 3. p. 638,
26 1564-80. Disciplinae ad ss. literas spectantes in Gallia et Hisp.

cus, magistri sententiarum interpres canticorum dilucidissima explanatio in

publicus , qui obiit 89 annos natus a. Isagogen, paraphrasin et 5 posteriores
1573. Edidit : Scholia in universam s. plenioris interpretationis II.distributa;
Scripturam , in marginibus ss. biblio- item Isagoge totius s. Scripturae ordi-
rum apposita, Parisiis 1541 et deinde nem et rationem complectens, Venetiis
saepius. Emendationes scholiorum Joan. 1585 in 4. De quo opere , ita statuit
Gagnaei († 1549) in 4 Evangelia et Andreas Schottus 1) : „ Hebraeorum
actus apostolorum, Parisiis 1563. sanctorumque patrum omnia (sunt)
Franciscus Fremin O. Min. et doctor tincta disciplinis, quibus nihil in eo
parisiensis, cujus supersunt commenta- genere scriptum vidi accuratius , cum
ria in Genesim, Parisiis 1567 ; inExo- a veteribus graecis, Origene, Nysseno,
dum, 1579. Simon de Corroy Olympiodoro discesseris , quod nihil
(† 1569) bellovacensis , ord. Coelesti- non ex divinarum literarum myrothecio
norum, cujus sunt: Pandectae novae hauserit et cum d. Joannis Apocalypsi
Legis h. e. ordinata omnium , quae in diligentercompararit. « -GasparGra-
4 evangelistis sparsa sunt , continua xar commentatus est Michaeam pro-
narrationis serie complexio servatotem- phetam, Salmanticae 1570 ; eodem a.
porum rerumque gestarum ordine pro- Barcinone Hieronymus Lorete (Lau-
inde unum ex 4, Lugduni 1547; Pa- retus) O. S. Bened. castellanus, cerva-
risiis 1551 ; Antwerpiae 1555, 1591. riensis abbas s. Felicis guixolensis in
Joannes Boulaise 1) presbyter lucem emisit fructum laboris 30 anno-
melitensis dioecesis carnotensis, lin- rum Silvam allegoriarum totius s. Seri-
guae hebraicae professor regius pari- pturae mysticos ejus sensus et magna
siensis, praeter alia reliquit : Ad mysti- ex parte literales complectentem ; quae
cos s. Scripturae sensus varia dictionum iterum prodiit Venetiis 1575 ; 1587
significatio cum demonstratione 70 heb- v. 2 in 4 ; Parisiis 1584; Coloniae
domadarum Danielis, Parisiis 1575 Agrippinae 1701, quo opere conatus
in8. est amplecti omnia, in quibus aliquid
27. Ex hispanis plures adducere li- allegoriae e quolibet alicujus notae
cet, quamvis et ipsi nontanta nominis auctore inveniret²).-Martinus Marti-
gaudeant celebritate. Cosmas Damianus nez cantipratensis scripsit: Hypothe-
Hortulanus , vulgoHortola, can.reg. seon theologicarum sive regularum ad
s. Aug. , perpinianensis, qui Barcinone divinas scripturas intelligendas 11. 10,
metaphysicorum Aristotelis libros, hinc Salmanticae 1565 in f. »Ac sane liber,
s. Thomae conclusiones , denique s. inquit Possevinus 3), est eruditus, sed
Scripturae volumina publice est inter- legendus ille , qui a. hujus seculi 82 .
pretatus et ad synodum tridentinam| Salmanticae excusus est, prior enim
sub Pio IV. ab Hispaniarum rege de- editio in indice est librorum prohibi-
stinatus († 1566) . Edidit : In Canticum torum, haec vero expurgata cura theo-
logorum inquisitionis hispanae ". In
1) His addi possent Antonius Fume
duobus posterioribus libris ex patribus
dominus deBlandé, regi a consiliis, prop-
ter historiam galli e editam (Parisiis 1574)
ab orbe condito complectentem varias 1) Biblioth. hispan. Etiam Nicolaus
interpretationes in priora cc. Genesis ; Antonius in Bibliotheca hispana nova
Joannes Borrel (vel Buteo, Bautel, Bo- ejus laudat eruditionem , neque enim so-
teon) gallus, delphinas, qui se totum tra- lum theologiam, graecas latinasque lite-
didit mathesi , et cujus magni fit disser- ras, linguam hebraicam calebat , sed et
tatio docta et accurata : De arca Noe cujus medicinam, mathesin etc. attigerat.
formae capacitatisque fuerit, quae inter 2) Cf. Ziegelbauer , Historiae rei
criticos sacros prodiit († 1572, sec, alios liter, ord. S. Bened. p. 2. c. 1. 8. 5.
1564). 3) Bibl. sel. 1. 2. c. 15, 18.
 Serrano, Soares , Osorius etc. 27

centum tradit regulas pro explicandis mus Osorius Olisipone editus. Stu-
s. literis, quas hortor in Domino, ait diis operam dedit partim Salmanticae,
idem Possevinus, ut Scripturarum stu- partim Parisiis et Bononiae, ubi sacras
diosi perlegant atque aliquem in ordi- literas et clavem earum hebraicum idi-
nem pro suorum studiorum ratione re- oma hausit. Inde in Lusitaniam rever-
digant. Francisci de Avila estopus: sus Conimbricae in schola Isaiae librum
Figurae Bibliorum V. T., quibus Novi Paulique ad Romanos epistolam magno
veritas praedicatur et adumbratur, An- cum ejusdem universitatis plausu ex-
tiquariae 1574. Petrus Serrano plicuit et postmodum ad episcopatum
exBujalance ditionis ecclesiasticae cor- silvensem est evectus. >>Plane in hoc
dubensis oppido , ecclesiae cauriensis viro, inquit Nicol. Antonius aliis
episcopus († 22. Sept. 1578), edidit concinentibus, quidquid praestantis et
commentaria in Apocalypsim, Compluti eximii natura concedere studiaque lite-
1563 ; in Leviticum, Antwerpiae 1572, rarum conferre solent, cumulatum me-
et hisce juncta in Ezechielem prophetam rito dixeris. Nam praeter innocentissi-
1609.- Joannes Soares (Suarez) O. mos mores ductamque ad unguem pon-
S. Aug. lusitanus , Lusitaniae regi Jo- tificiae vitae formam, sic in eo resplen-
anni III. a sacris confessionibus et con- duit sapientia eloquentiae conjuncta,
cionibus , Joannisque principis prae- ut nescias quid in ejus doctissimis et
ceptor, episcopus (1545) conimbricen- elegantissimis lucubrationibus, solidis-
sis († 26. Nov. 1572), „ vir erat, inquit simaene ac vere christianae philoso-
Ossinger 1), eximiae integritatis, sum- phiae documenta et illustres undique
mae prudentiae ac pietatis , theologus cogitationes , quibus Platonem, an ex-
prudentissimus et excellentissimus. " cellentia latinae locutionis , qua Tulli-
Aequales habuit duos alios celebres sa- um Ciceronem ad Ecclesiae castra de-
cros oratores , Bartholomaeum a Mar- ducere voluisse videtur, celebritate ma-
tyribus († 1590) et Casparem Casali- jori et laude dignum sit ... idcircoque
um (1585), quibuscum interfuit con- Ciceronis lusitani jure ac merito appel-
cilio tridentino: hi vero hisce vulgo lationem promeruit. " Inter coenandum
distinguebantur notis, quod Bartholo- ex operibus s. Bernardi praelegebatur,
maeus multapaucis, Suarez pauca mul- coena finita de iis , quae fuerant prae-
tis, Casalius vero multadiceret multis²). lecta, collatio instituebatur. Ejus ex
Edidit noster Commentaria in Evan- fratre nepos, Hieronymus Osorius al-
gelium D. N. J. Chr. secundum Mat- ter¹)vitam ipsius laudesque conscripsit,
thaeum , Conimbricae 1562; s. Lucae, atque opera quatuor voluminibus com-
Parisiis 1578, locupletiora 1604. Ejus prehensa edidit Romae 1592, quae edi-
sodalis pariterque lusitanus Sebastia- tio est rara. Praeter ea , quae ad rem
nus Toscano , Carolo V. et Joanni III. nostram minus faciunt 2), prodierunt :
a concionibus († 1580) Jonam prophe-
tam illustravit, Venetiis 1573 ; et theo-
1) Hic etiam quaedam edidit, ut Nota-
logiam mysticam edidit Olisipone 1568; tiones in paraphrasin Psalmorum, in t. 3
Venetiis 1573 . operum patrui ; paraphrasin et commen-
28. Eodem a. 1580 obiit qui ceteros tarium in Ecclesiasten et cantica cantico-
nominis celebritate vincit 3),Hierony- rum, Lugduni
quit Du Pin , 1611. etc. „Sonneveu,
Bibl. nouv. in-
16, 122, n'écrit
pas si bien que lui, quoiqu'il ait imité son
1) In biblioth. august. style, mais il paraitavoir eu plus d'érudi-
2) Cf. Biblioth, hisp. nov. I, 783. tion. Ses Notes sur la Paraphrase des Psau-
3) Non tamen propter ejus in s. literas mes sont „bonnes et pleines de remarques
merita, sed propter eloquens solidumque critiques sur l'Hébreu." Ipse decessit 6.
dicendi scribendiquegenus. Cf. infraverba Febr. 1611.
Nic. Antonii. *) Cf. ea in Bibl. hisp. n., Le Long
28 1564-80. Disciplinae biblicae in Hispania, Anglia, Italia.

Dejusticia coelesti ll. 10, Coloniae 1574 juris canonici decessit canonicus ad s.
adversus Lutherum et Calvinum. In Petrum 1568, Syntaxis historiae evan-
Gualterum Haddonum Elisabethae re- gelicae, in qua res D. N. J. Chr. quo or-
ginae magistrum libellorum supplicum dine gestae fuerant ipsis quatuor evan-
de vera religione II. 3, Olisipone 1567 ; gelistarum verbis partite et distincte
Dilingae 1569; cum Christophori Lon- collocatis narrantur, Lovanii 1572 ;
golii († 1522) non dissimilis argu- Duaci 1603 in 4.
menti oratione 1576 etc.; in epistolam 30. Reliqui sunt itali 1), e quibus
b. Pauli ad Romanos 11. 4 ; paraphra- duo eminent, Jacob N acchiante (Na-
sin in Job, Psalmos, Salomonis Sapien- clantus) et Sixtus Senensis, uterque
tiam, Isaiam ; commentaria in Parabo- ordinis praedicatorum , uterque anno
las Salomonis , in Oseam , in Zachari- eodem (1569) defunctus. Ille etruscus,
amproph., de quibus scribit Calmet¹): florentinus patria, Bononiae studiis
>>In suis commentariis et paraphrasi- operam dedit, ubi Michaelem Ghisleri-
bus neglecta expositione vocum sacri um,posteapontificem maximumPiumV.
textus, totus est in indagando sensu et consodalem habuit. Exinde Romam vo-
connexione. - His denique addendus catus confratres suos philosophicas et
Didacus de Estella (vel Stella) O. S. theologicas docuit disciplinas : quo mu-
Franc., secundum alios lusitanus, his- nere dum Romae in collegio s. Thomae
panus secundum alios. Scripsitpraeter ad Minervam fungeretur, in collationi-
ascetica, quae s. Franciscus Salesius bus , quae inter eruditos ad mensam
magni fecit et quae iterum prodierunt Pauli III. assidentis habebantur , ita
in Coleccion de los majores autores claruit, ut praeclaris illius dotibus per-
espanoles t. XLIV., Parisiis 1847, in spectis summus pontifex illum eccle-
Evangelium Lucae vastos commentarios, siae Cluginae sive Fossae Clodiae
ut ait Schottus, stilo tamen tenui et (Chioggia) praefecerit antistitem 3. Jun.
vulgari, in quo sensu literali acute in- 1544. Interfuit concilio tridentino, ubi
vento, morales quoque sensus infinitos graviter invectus est in verba decreti,
eruit et locupletat, " Salmanticae 1575 ; quibus statuitur traditiones aequali
Compluti 1578 vol. 2 in f. Editiones pietatis et reverentiae affectu esse re-
ante a. 1581. index romanus prohibuit, cipiendas ac Scripturas. Hinc ejus or-
et hispani theologi, ait Lucas Wad - thodoxia in dubium vocabatur, nec ante
dingus , multa in eo opere, quae ni- quam se reverenter consensurum obtu-
mium pietatis stadium vel conciona- lerit decreto, quod tanti coetus aucto-
torius exaggerandi modus extorsit, ex- ritas comprobasset,veniam obtinuit 2).
pungenda censuerunt ; quibus correc-
1) Praetermittimus Raphaelem Castru-
tis saepissime prodiit ut Antwerpiae cium O. S. Bened. florentinum(† 1574)
1584; 1622. Spatio unius seculi 15 auctorem harmoniae V. et N. T., quam
editiones recenset Le Long²). Venetiis prodiisse testatur Possevinus
29. Ex anglis edidit Alanus Copus , 1570, quique edidit Di vari sermoni di s.
londinensis, qui fidei causa Romam se- Agostino ed altri cattolici et antichi dot-
tori utili alla intelligenza spirituale della
cessit factusque doctor theologiae et 8. scritura, Florentiae 1572 in 4 ; Nicolaum
Mongeorgium , juris utriusque docto-
rem, auctorem 1. Codex de mosaico et veteri
Biblioth, sacra. Cf. de ejus doctrina Wer- jure enucleando Bononiae 1574 in 4 ; Gre-
ner Fr. Suarez 1, 245, 293 ; Geschichte gorium Primatitium (Primaticci) O.
des Thomismus p. 328. Praed. Etruscum († 1578 a. aetatis 80.),
1) Biblioth. nouv. XVI, 122. qui pro incipientibus et minus peritis edi-
2) Cf. Bibl. hisp. nov. 1, 282 , ubi alia dit Expositionem literalem omnium episto-
ejusdem auctoris opera (ascetica) recen- larum d. Pauli, Venetiis 1564 in 4.
sentur. Cf. etiam Reusch der Index 1 , 2) Cf. Pallavicini Hist. conc. trid.
571. 1. 6. c. 14.
 Nacchiante. Sixtus Senensis. 29

Et etiam aliquo post tempore suspicio- tam rationibus quam lacrimis et man-
nes graves in rebus religionis de hoc suetudine sua eum dedocuisset erro-
episcopo supervenerunt. » Sed fas est rem adduxissetque ad illius ejuratio-
credere, scribit Pallavicini, inson- nem, qua facta vitaepromeruit gratiam.
tem fuisse compertum, propterea quod Sixtus tamen seu vitae taedio seu futu-
post aliquot annos synodo sub Pio IV. rae sibique superstiti hinc imminentis
restituta non modo ille interfuit, sed infamiae inter suos Minores timore per-
a legatis fructuose admotus arduis gra- culsus , latae jam adversum se capitis
vibusque negotiis , quibus admovendi sententiae revocationem respuebat, ma-
non erant , nisi qui magno in pretio gis eligens vitam commerita mortis
haberentur, non solum ob pietatem stu- poena praecidere , quam infamem pro-
diumque religionis , sed ob consilium ducere cum sociis. At Ghislerius Deo
etprudentiam. " Prodieruntejus opera¹) afflante ceu futuri praescius , Sixtum
curante Petro Fratino (vel Fradino) aliquando fortissimum fore praevidens
a. 1567 vol. 2 in f. Inter haec Enar- Ecclesiae columen fideique pugilem, ut
rationes ... in ep. D. PauliAp. adEphe- et has infamiae nubes abstergeret, vi-
sios; in ep ... ad Romanos; s. Scripturae taque nova ac tranquilla deinceps vi-
medulla vel arcanorum Christi, quibus vere posset, pro voto illius mutato pri-
singulae sunt mundi locupletatae aeta- stini Minorum instituti contubernio,
tes ; tractationes theologales ( 18) ex. gr. suo illum cooptavit cum apostolicae
de exsistentia exsistendique modo Chri- sedis auctoritate praedicatorum ordini
sti corporis in sacramento ; de maximo ipsumque propriis manibus propria et
pontificatumaximove sacerdotio J. Chri- veste donavit a. 1551. Refert autem
sti, de augustissimo ejus regno; theo- de se Sixtus 2): „ Pius V. P. M. cum
remata 14 theologica, 16metaphysica, ante pontificatum ei divinitus collatum
15 naturalia; quaestiones 4. amplissimo ac sacro totius christianae
31. Sixtus a patria sua cognomina- inquisitionis senatui praeesset, a. vide-
tus Senensis , origine erat judaeus licet humanae salutis 1559 misit me
n. a. 1520. Amplexus tamen est fidem Cremonam ad abolendos thalmudicos
catholicam et ordinem ingressus s. hebraeorum libros impiae ac prodigio-
Francisci. Verum de haeresi suspectus, sae doctrinae, quos judaei ex omni
accusatus, convictus mortique per ig- ferme Italia in eam urbem tamquam in
nem est addictus, quam subire debuis- communejudaicae nationis asylum con-
set, nisi Michael Ghisleri (postea Pius vexerant etc." Referunt 3) etiam eum
V.) s. inquisitionis commissarius non letaliter decumbentem quaecunque ad-
huc inedita scripserat , forte nondum
1)Cf. Quetif, Scriptores O. Praed. 11, suo calculo praelo matura, ante obitum
202.Magni eum facit Thomassinusde igni tradidisse : atque hanc esse unam
Incarn. 1. 8. c. 7. § 4; 1. 2. c.6, ubi eorum rationem, cur ex tot tantisque, quae vir
sententiam
carnationemrejicit,
etiam qui
in tuenturVerbi in- ille eruditissimus ediderat operibus,
hypothesi, quod
Adam non pecasset, quam impensissime quaeque ipse a se scripta recenset
defendit Naclantus; D'Argentré tamen (Biblioth. 1. 4.), nullum aliud praeter
depraedest. p. 130 monetcum caute esse Bibliothecam sanctam posteritati su-
legendumcirca libertatemcumpraescien-
tia Dei conciliandam. Cum vero in suis persit. Verum haec sufficit admagnam
suo auctori eruditionis famam conci-
commentariis in primis dogmata et con-
troversias fidei vel scholae pro oculis ha-
bet, ita de eo statuit Simon , Hist. crit.
duN. T. c. 38: „J. Naclante .., doit plutôt 1) Cf. Epist. nuncupat. Pio V. inscripta
êtreplacé parmi les théologiens contro- Biblioth. suae sanctae praefixa.
versistes, que parmi les commentateurs 2) Biblioth. s. 1. 4. ad calcem.
du N. T." 3) Quetif , Script. O. Pred. II, 207.
30 1564-80. Disciplinae ad ss. literas spectantes in Italia.

liandam. Prodiit ea primum Venetiis T. voluminum sibi vindicans , habebit

1566 duobus voluminibus in f., deinde annotationes, censuras , castigationes,
saepius ; meliores editiones sunt illa observationes et elucidationes erudi-
P. dela Hay S. J. Lugduni 1591 et tissimorum Ecclesiae doctorum super
alibi 1), et altera Thomae Milante O. variis locis in explanationibus nobilio-
Praed. Neapoli a. 1742 locupletata an- rum expositorum partim caute legendis,
notationibus doctis , auctario virorum partim prorsus vitandis, partim pie in-
doctorum, qui de s. Scriptura scripse- terpretandis aut saltem modeste excu-
runt, qui vel praetermissi fuerunt a sandis. Sextus eodem annotandi studio
Sixto vel post ipsum floruerunt. Divi- et ordine censuras et annotamenta in
ditur porro hoc opus in 8 libros, quo- explanatores N. T. continebit. Septi-
rum » primus , verba sunt auctoris in mus adversus eos decertans, qui libros
praefatione , de divinis utriusque T. N. T. haeresibus suis obscurare tenta-
voluminibus pertractans, singula ipso- runt, omnes haereses , quae ab ascen-
rum argumenta, auctores, auctoritatem sione Christi usque in hanc diem adver-
rerumque ab ipsis descriptarum tem- sus singulas N. T. scripturas exortae
pora diligentissime exponet. Secundus, sunt, tam ex ipsis divinis literis, quam
scriptorum omnium, quorum in ss. vo- ex veterum patrum scriptis acerrime
luminibus fit mentio, scripta universa confutabit. Octavus iisdem armis cun-
exstantia tam vera et indubitata, quam ctas haereses adversus singula V. T.
apocrypha et pseudoepigrapha recen- volumina ab haereticis excitatas ever-
sebit, ipsorumque argumenta ac multa tet. Quilibet facile videt, opus hoc in-
in his obscura lucide explicabit. Ter- gentis esse eruditionis magnaeque uti-
tius , artem exponendi ss. volumina litatis, Sixtumque inter eos esse recen-
complectens, 60 fere modos explanandi sendum , qui introductionis in s. Scri-
ss. scripta catholicis expositoribus usi- pturam condiderunt disciplinam. Hinc
tatos ostendet aptissimis regulis et illud non solum a catholicis , verum
exemplis. Quartus, catalogum eorum etiam a protestantibus 1), non olim
continens, qui divina volumina catho- tantum, sed nostra quoque aetate lau-
licis interpretationibus illustrarunt, datur. In ea, inquit Du Pin²), nihil
comprehendet expositorum omnium, est, quod exquisitam non redoleat eru-
qui ab a. 300. ante Christum n. usque ditionem, ita ut neminem, qui biblicis
ad haec tempora ss. libros recte pieque studiis delectetur, pigeat eumlegisse ; «
exposuerunt, nomina, genus, dignita- nec sane, addit Calmet 3), » opus aliud
tem, seculum, commentariorum nume- ceteris utilius praeponeretur, quam
rum et varietatem , linguam, stilum,
expositionis genus, exponendi metho- 1) Cf. testimonia collecta ap. Milante
dum et praesertim virorum illustrium inedit. cit. Non plane immerito protestan-
varia de praecipuis expositoribus ju- tium laus Sixto tributa Michaeli a s.
dicia: huic accedent appendicis loco, Jos. Bibliogr. crit. 4, 218, suspecta videtur.
Ideo illis carus est, quod , quamvis bona
de hebraicis divinorum voluminum ex- intentione, patrum in explicandis scrip-
positoribus elenchus, itemque de falsa- turis naevos scrupulose nimis pandat at-
rum inscriptionum causis et quibus que aperiat.
conjecturis earum deprehendatur falsi- 2) Biblioth. t. 16. p. 102. Addit tamen :
,,Il serait néanmoins à souhaiter que Sixte
tas, brevis admonitio. Quintus censo- de Sienne eût traité de certaines matières
rium ejus in expositores divinorum V. plus à fond , qu'il eût passé sur d'autres
plus légèrement, et qu'il en eût omis qui
ne sont d'aucune utilité , ou qui ne vien-
1) Plura tamen in ea carpit quem mox nent pointà son sujet. Son style est simple
nominabimus Thomas Milante in praef. et n'a rien d'élégant ni d'élevé. "
suae edit. 3) Biblioth, s . praef.; diction. bibl. p. 3.
 Sixtus Senensis, Cumiranus, Capito, Mussus etc. 31

Bibliotheca Sixti Senensis , ita enim Antonius Marinarius O. Carm.

auctor opus suum inscripsit, justo ille († 1570) Concordiam V. et N. T. edi-
quidem titulo, neque enim ejus aetate dit Parisiis 1586. - Feliciani Capito
aliud quidpiam ejus generis opus ela- O. Serv. B. M. V. narniensis , archie-
boratius paruerat. « Recentiori vero piscopi avenionensis († 1571) exstat :
aetate ita de eo scribit Reithmayr¹) : Explicatio catholica locorum fere omni-
Sixtus sen. viam aperuit studio hi- um V. et N. T., quibus ad stabiliendas
storico-critico praesertim in ll. poste- haereses nostra tempestate abutuntur
rioribus (sui operis). Ejus opus pro haeretici, Venetiis 1579 ; in acta apo-
scientiae conditione illius temporis stolorum et epistolas canonicas explica-
praecellens diu magni et merito qui- tio, Venetiis 1561.- Cornelius Mus-
demfiebat: nec protestantes illi aequale sus O. Min. placentinus, celeberrimus
opus opponere diu poterant, nec catho- sui temporis concionator, episcopus bi-
lici aliud addere, quod illud pretio ae- tuntinus, unus fuit e tribus episcopis,
quaret. " qui primi Tridentum ad concilium con-
32. His duobus addendi sunt Sera- venerant 1), ipseque ad concilii inchoa-
phinus Cumiranus O. Min. feltren- tionem orationem habuit 2). A Pio IV.
sis, vir doctus, cujus opus egregium2) ad Ferdinandum Caesarem (a. 1560)
Conciliatio locorum communium totius legatus est missus († 9. Jan. 1574).
Scripturae, qui inter se pugnare viden- Praeter conciones plurimas ³) aliosque
tur, 2 (3) vol. in 8. prodiit Parisiis libellos asceticos habemus : De operibus
1556-58 ; Antwerpiae 1557 etc., re- sex dierum , op. t. 2., Venetiis 1598 ;
visa a Leandro de s. Martino , Duaci commentarium in ep. ad Romanos, Ve-
1623; Viennae 1665 in 8.- Joannes netiis 1588 in 4., et secundum biblio-
Maria Ballianus , ligur , casalensis thecam franciscanam , commentaria in
in lucem dedit expositionem evangelii s. omnes Pauli epistolas, ib. 1588. » Cor-
Marci,Venetiis 1570 in 8.- Petrus Ca- nelius Mussus, scribit Possevinus4),
ponsacchius de Pantaneto O. Min.
aretinus reliquit in canticum cantico- 1)Cf. Pallavicini Hist. Conc. Trid.
rumet apocalypsim Joannis ap. obser- 1.5. c. 8. n. 9.
vationem,Florentiae 1572 in f., 1586. 2) De qua cf, eundem l. 5. c. 18. Propter
ejus disputationem de justificatione cum
plausu exceptam (cf. 1. 8. c. 4. n. 14) vide-
1) Einleit. in die can. Bücher des N. B. tur Joannes a s. Antonio (in Biblioth. fran-
Regensburg 1852. p. 13. Similia habet cisc.) scribere: „Doctrinam dejustificatio-
Welte, Kirchenlex. III, 490. Cf. Feller ne in ordinem redegit, defendit, determi-
VIII, 51 : „ On y trouve aussi d'excellentes navit in concilio trid, cum auditorum ad-
remarques pour l'intelligence des Pères. miratione tanta , ut patres ceteri uno ore
Cet ouvrage est savant , curieux et utile ; omnes dicerent, Spiritum s. mirabili modo
il y a cependant des jugements faux , et in eo fuisse operatum , ut scribit Mich.
l'auteur manque quelquefois de critique." ab Isselt in vita ejus , quam praefixit t.
Richard Simon Historie crit. du V. T. 1. 1. concionum etc. "
3. c. 17 : „On peut dire qu'il y a peu 3) Cf. Frid. Borromaeum l. 1. de
d'Ouvrages sur cette matière , où il y ait sacris oratoribus. Du Pin de eo ita habet
tantd'érudition et de bon sens; et il ex- (16, 114): „Cet auteur était poli et élo-
plique même souvent sa pensée avec beau- quent ; il écrivait bien en Latin et en Ita-
coup de liberté". Improbandum tamen lien. Il avait prêché toute sa vie avec un
quod Estheris fragmenta inter apocrypha applaudissement général. Cependant il
rejiciat non obstante decreto tridentino n'était pas à son aise ; il est tombé dans
sess. 4., a quo nimis levi manu se expedit, le défaut assez ordinaire aux Prédicateurs,
et non satis aequum antiquiorum interpre- d'être plus attaché au brillant, qu'à le ju-
tumjudicem agat. stesse des pensées et de se mettre plus en
Mich. as. Jos. Bibl. crit., secun- peine de l'ornement du discours , que de
dum quem nonnulli hoc utuntur opere ne la solidité des raisonnements."
laudato quidem fonte. 4) Bibl. sel. 1. 2. c. 16. Cf. 1. 13. с. 9.
32 1564-80. Patrologia.

fecunda facundia divitias historiae di- tuor prophetas majores , Romae 1571 .
vinae explicat iis introductionibus, Lucretius Tyraboscus O. Carm.
quas scripsit in suos de divina historia asculanus, congregationis bononiensis
libros (3 Venetiis 1585, 1587), quare praepositus generalis praeter commen-
eruditum quemque virum haud poeni- taria et explanationes in omnes psalmos
tebit illas legisse. " Agit autem ibidem Davidis, Venetiis 1572, edidit quoque
de divinae essentiae aeternitate , veri- Rationes textus hebraei et ed. vulgatae.
tate, et de divinae naturae et vitae fe- ib. 1572, in quo 1. exhibet et explicat
cunditate. Prodierunt plura ejusdem sex millium verborum differentiam. -
opera collecta Venetiis 1598 t. 2, qui- Daniel Barbaro nobilis venetus et
bus in primis continetur prolixa sym- patriarcha aquilejensis († 1574), Ari-
boli apostolici atque decalogi expositio. stoteli singulariter addictus catenam
Hieronymus a Mariano canonicus graecorum patrum in Psalmos prio-
reatinus edidit commentarium in qua- res latine reddidit, Venetiis 1569.

IV. Patrologia.
33. Inter eos, qui saltem quadamte- quorum tantum ope est usus. De ope-
nus de patrologia meruerunt, referri rum s. Hilarii editione haec scribit Cou-
possunt : Joannes Picot Parisiensis stantius 1): „ Ut primum hujusmodi vi-
(† 1565), qui edidits. Hippolytior. tam (a Joan. Jac. Grinaeo compositam)
de consummatione mundi et secundo ad- eique adhaerentem Erasmipraefationem
ventu Christi, Parisiis 1557 in 8; perlegit Gillotius , utrumque opus ut
Theodoreti tr. de selectis Scripturae sanctissimo praesuli (Hilario) contume-
divinae quaestionibus ambiguis, ib. 1558 liosum ac catholicae pietati valde no-
in 4 ; Epiphanii , Hesychii et xium a christianis lectoribus abjicien-
Chrysippi sermones aliquot de lau- dum judicavit. Ipse melioris voti com-
dibus b. V. Deiparae , ib. 1565 in 8. pos commentationem eis substituit, in
aliorumque PP. opuscula latine vertit, qua primum veniunt quae ad Hilarii
quae versiones receptae fuere in bib- historiam spectant , ex illius aliorum-
liothecam patrum. Jacobus Gillo- que veterum scriptis collecta ; tum de
tius gallus, campanus, operum s.Am- ipsius stilo et scriptis disserit ; ac post-
brosii et Hilarii pictaviensis editione remo locus suspectos notat et quantum
inclaruit. De ejus editione operum s. potest benigne interpretatur : opus pro
Ambrosii (Parisiis 1568 t. 3. in f.) ita illa aetate exquisitum et laude dignum,
statuunt editores Maurini ¹) : » Quamvis quamvis permulta in eo reperire sit,
autem omnium, quae prius publici ju- quae historiaejamlimatiori assuefactos
ris factae fuerant , merito praedicari nonnihil offendat.... Illibatum pror-
possit absolutissima, nihilominus ta- sus reliquit Hilarii textum, in quem
men quae rerumhumanarum saepe con- etiam incuria Nivelii, qui hanc editio-
ditio est , remansit omnium propemo- nem a. 1572. typis elegantibus sed
dum maxime ignota : eam videlicet op- manu minus accurata adornavit, menda
pressit romanae , quae proxime illam irrepserunt non pauca. De s. Hie-
secuta est, editionis fama. « Collegerat ronymo bene meritus est Marianus
quam plurimos pro eadem codices, ve- Victorius , amerinus presbyter et
rum collationis labore deterritus , ali- episcopus , postea reatinus , qui etiam
1) In praef. ad op. s. Ambr. 1) In praef. gen. ad op. s. Hilarii n. 10.
 Victorius, Bovio, Albon, Balduinus, Taxaquet etc. 33

interfuit synodo tridentinae(† 29. Jun. 1520 Lovanii humaniorum literarum

1572). Prodiit ejus editio operum s. et jurisprudentiae tyrocinium posuit
Hieronymi elegantissimis Manutii typis atque variis in academiis de eadem dis-
Romae 1565-72 vol. 9 in f., quae ciplina praelectiones habuit, ut inbi-
variis in locis, ut Antwerpiae 1578, se- turicensi (1549-56), argentoratensi,
cundis curis recognita Parisiis 1608 et heidelbergensi , duacena , parisiensi (t
1643 recusa fuit. Vel in solis tribus 24. Oct. 1573). Vir erat certe erudi-
prioribus tomis se locos plus minus tus 1), sagax et criticus, cui plures in-
mille et quingenta restituisse affirmare constantiam in religionis vitio vertunt.
non dubitat , quae vel sua Erasmus Negari nequit eum prioribus vitae suae
manumaculaverat, vel temporecorrupta annis Calvino favisse, forte et ejus er-
restituere ex rerum imperitia haud rores esse amplexum , sed ab a. 1561
poterat. In scholiis vero, quae ad cal- apertius est professus fidem catholicam
cem adjecit , copiose satis lectionum, editoque Cassandri 1. de officiopii viri
quas reposuit, rationem earumque va- etc.(cf.n. 12.) Basileae 1561 calviniano-
rietatem e Mss. edisserit illustratque rum iras sibi conscivit , quas etiam
perplures locos, qui sibi luce indigere auxit editis in eos libellis. Praeterplura
videbantur. Nec minori diligentia re- opera juridica, in quibus jurispruden-
liquos tomos prosecutus est. >Haec tiam cum historia et humanoribus li-
itaque editio , inquit Vallarsi¹), teris conjungit, haec magis ad rem
quamquam nec erasmiana recensione sunt : Commentarius ad edicta veterum
copiosior sit et nihil ferme distet ab principum romanorum de christianis,
illa ordine, est tamen illa multo accu- Basileae 1557, quo in l. (raro) toleran-
ratior ipsis, qui hodiedum superant, tiae patronum agit; Constantinus M. seu
Erasmi patronis minime diffitentibus." de Constantini imp. legibus ecclesia-
Disseruit quoque de romani pontificis sticis atque civilibus, ib. 1556 ; Argen-
primatu contra Lutherum, Romae 1562; torati 1612 in 8 ; s. Optatill. 6 de
de sacramento confessionis seu poeni- schismate donatistarum cum praefa-
tentiae historia et de antiquis poeni- tione, Parisiis 1563 ; 1569 editio emen-
tentiis , ib. 1562 ; 1621 . Joannes datior, cui adjecit Victoris uticensis
Carolus Bovio bononiensis , episcopi 11. 3 de persecutione vandalorum ; hi-
ostunensis, avunculi sui, vicarius gene- storia carthaginensis collationis inter
ralis, dein et successor, demum ( 1564) catholicos et donatistas ex rerum eccle-
archiepiscopus brundusinus, de consti- siasticarum commentariis, ib. 1566 in
tutionibus apostolicis b. Clemente roma- 8 ; M. Minucii Felicis Octavius resti-
no auctore 11. 8 primum e tenebris eruit, tutus, ib. 1560, qua dissertatione tue-
vertit scholiisque illustravit, Venetiis tur Minucium Felicem auctorem esse
1543 in 4; Antverpiae 1564 ; 1568 ; ab Arnobio distinctum; Avis sur le
Parisiis 1564 ; Coloniae 1569 ; 1570. fait de la Reformation de l'Eglise , ib.
Antonius d'Albon lugdunensis, 1578 etc. Denique praetermisso
archiepiscopus arelatensis, dein lugdo- Petro Francisco Zino veronensi pluri-
nensis(† 24. Sept. 1574) Rufini aqui- um scriptorum graecorum interprete
lejensis presbyteri commentarium in Michael Thomasius de Taxaquet ma-
LXXV psalmos Davidis ex vetustissi- joricensis, qui interfuit synodo triden-
mis msc. primum inlucem edidit, Lug- tinae et a Gregorio XIII. adhibitus fuit
duni 1570 in f. -

Franciscus Bal-
duinus (Baudouin) atrebas n. 1.Jan. 1)Cf. Raess II, 176-82 ; Doujat
praenotiones canonicae 1. 5. c. 8 ; Nice-
ron Nachrichten von den Begebenheiten
1
) Inpraef. gener. ad opera s. Hieronymi und Schriften berühmter Gelehrten XXII,
p. 1. n. 10. 149-66.
Hurter, Nomenclator I. 3
34 1564-1580. Historia ecclesiastica.

in emendatione decreti Gratiani , edi- defensionem et mohammedanorum et

dit Lactantii opera notulisque illu- haereticorum oppugnationem Romae
stravit , Antverpiae 1570 ; dissertatio- 1565. Obiit episcopus ilerdensis 9. Jul.
nes ecclesiasticas scil. catholicae fidei 1578 .

V. Historia ecclesiastica.
34. Pauci fuerunt qui hac epocha in| sis iis, quae ad historiam profanam spe-
illustranda historia ecclesiastica versa- ctant, nominasse sufficiat. Epitome vita-
ti sunt. Omnium celebrior est Onu- rumRR. Pontificum as. Petro usque ad
phrius Panvini O. S. Aug. veronensis Paulum IV., gestorum videlicet electio-
n. 1529, propter immensam eruditio- nisque singulorum et conclavium com-
nis supellectilem antiquitatis helluo, pendiaria narratio, cardinalium item
propter ejus de historia merita vel a nomina, dignitatum tituli, legationes,
protestantibus pater historiae 1) salu- insignia, patria, obitus, Venetiis 1557,
tatus. Incredibilis fuit ejusjam ab anno quae editio inscio auctore prodiit, sed
aetatis duodecimo in legendo scriben- mendis infecta 1); correctior et auctior
doque assiduitas conjuncta tamen cum 1567 etc.; Platina de vitis pontificum
promptitudine propter Deum deserendi restitutus cum ad eas annotationibus
etiam studia tam cara. Dicere solebat, et additione pontificum a Sixto IV. us-
se bovis instar esse altare inter et ara- que ad Pium IV., ib. 1562, Lovanii
trum constituti in utrumque paratum, 1571 etc.; de episcopatibus , titulis et
tam paratum ad tolerandos studiorum diaconiis Cardinalium, Venetiis 1567;
labores, quam ad obeunda ministerii Gregorii VII. vita 5 11. digesta, ib. 1568 :
sacerdotalis munia. Decessit Panormi Chronicon ecclesiasticum2) a C. Julii
a prorege card. Alexandro illuc accitus Caesaris tempore usque ad imp. Maxi-
25 Mart. 1568 a. aetatis 39. nondum milianum II., Coloniae 1568, Lovanii
completo grandi romanarum et eccle- 1573; de baptismate paschali, origine
siasticarum antiquitatum detrimento. et ritu consecrandi agnos Dei l., Romae
Vigiliarum ejus testes sunt innumera, 1560 in 4 ; 1630 ; interpretatio multa-
quae composuit scripta, quibus sacram rum ecclesiasticarum vocum , quae ob-
profanamque illustravit historiam2). scurae vel barbarae videntur 1. primus ;
Ea eruditione singulari et solida sunt de stationibus urbis Romae 1572 , Lo-
referta; scribendi genus nitidum est, vanii 1671 in 4 ; de praecipuis urbis
comptum et planum, deque iis dispu- Romae sanctioribusque basilicis , quas
tare solet, quae ab aliis nondum fuere septem ecclesias vulgo vocant, Romae
illustrata. Ita deillisjudicant Niceron, 1570 ; de ritu sepeliendi mortuos apud
Dupin³) aliique. Quaedampraetermis- veteres christianos et eorum coemeteriis,
Lovanii 1572, liber eruditus et dignus
1) Ut ab Js. Casaubono , Jos. Sca- qui legatur 3); de Sibyllis et carminibus
ligero , Justo Lipsio. A Petro Servio
(inmiscell.c. 5. p. 94) dicitur: „Nostri 1) Si Baluzio credimus, vitae eorum
senatus i. e. antiquarii princeps et omni- pontificum, quiAvenione commorabantur,
um qui sunt quique fuerunt antiquario- minore dignae sunt fide , cum Onuphrio
rum praestantissimus. " deessent documenta authentica et neces-
2)Cf. Ossinger, Bibl. August,; Ni- saria subsidia.
ceron , Nachrichten von den Begeben- 2) Ouvrage plein de recherches, inquit
heiten und Schriften berühmter Gelehrten Feller VI, 384, et bien propre a éclaircir
XII, 287. Ejusmodi scripta ad 65 nume- l'histoire tant ecclésiastique que profane.
rantur, ex quibus tamen aliqua perierunt. 3) In recensione operis doctissimi de
3) L. c. 16, 96 ss. : Rossi : La Roma sotterranea christiana,
 Panvini, Buchinger, Fontaine, 35

sibyllinis, Venetiis 1567 ; Heidelbergae de Ecclesia 1556 ; tyrocinium de my-

1588 cum aliis ejusdem operibus ; sterio altaris, Coloniae 1555 ; de missae
Fasti et triumphi romanorum a Romulo sacrificio deque eucharistiae per Chri-
usque ad Carolum V. imp., Venetiis stum in Coena novissima celebratione,
1557, opus insigne ad illustrandam Antverpiae 1588.- Sleidano oppo-
antiquitatis et medii aevi historiam. suit Simon Fontaine O. S. Franc.
De primatu Petri et apostolicae se- senonensis Histoire catholique de notre
dis potestate 11. 3 contra centuriarum temps touchante l'estat de la religion
auctores ¹), Veronae 1589 in 4; de va- chrestienne contre l'histoire de J. Sley-
ria creatione papae sive rom. pontificum dan, Antverpiae 1558, 11. 17 constans,
II. 5 ; U. 8 de antiquitate et viris illustri- opus rarum (30 m.), Parisiis 1562 ;
bus Veronae, Patavii 1648 in f; de latine Coloniae 1558. Ejusdem aucto-
bibliotheca pontificis vaticana , quem 1. ris sunt commentaria in l. Ruth, Parisiis
ex ejus msc. edidit J. B. Cardona , 1562. - Adversus eundem Sleida-
Tarraconae 1587 in 4 ; augustiniani num scripsit Jaspar Gennep (Caspar
ordinis chronicon per annorum seriem Gennepaeus) coloniensis , bibliopola
digestum a s. P. Augustino ad a. 1510, industrius 1) : Wahrhafftige Beschrei-
Romae etc. Primus adversus centuria- bung der Vornembsten Händel , so
tores Annales ecclesiasticos scripsit, sich in Geistlichen und weltlichen
qui tamen msc. asservantur in biblio- Sachen vom J. u. H. MD bis in das J.
theca vaticana2). der mindern Zahl LII. zugetragen und
35. Michael Buchinger presbyter verlauffen haben, Coloniae 1559, cum
colmariensis scripsit historiam ecclesia- apologia adversus Spangenberg ,
sticam novam, quabrevi compendio res ib. 1561 . Joannes Rioche O. S.
in Ecclesia gestae romanorumque pon- Franc. reliquit compendium temporum et
tificum ab. Petro usque ad Paulum IV. historiarum ecclesiasticarum ab ascen-
describuntur, Moguntiae 1560 ; de ima- sione D. in coelum usque ad a. 1576,
ginibus , jejunio et eucharistia , 1543 ; Parisiis 1576 in 8., non inutile pro
reformationis historia. Nicolaus

quae prostatin Civiltà cattol. (1865fasc. Psalmeus (Pseaume) O. Praem. do-

1. p. 109) legimus: „Il primo che piu di ctor sorbonicus 2), episcopus verodu-
proposito rivolgesse
chità cristiane Romal'ingegno alle Pan-
Onufrio anti- nensis (1548) conscripsit sensu libe-
vinio, il quale appuntodaqueste pigliò rali concilii tridentini , cui interfuit,
lemossedi un'opera gigantesca diArcheo- diarium, quod ejus sodalis Hugo inter
logiauniversale, che avea inanimo di com- monumentas.antiquitatis,Stivagii 1726,
piere. Se si considera la condizione dei
tempi tanto immaturi per questa scienza, publicae luci dedit. Préservatif contre
emolto piu la si giovane etàdello scrit- le changement de Religion, Veroduni
tore.. parra prodigio ciò che egli tentò 1563, libellus utilis († 10. Aug. 1575).
e ciò che fece. Nondimeno per quello Nicolaus Harpsfield anglus vir
segnatamente che spetta al presente sog- sane doctus propter detrectatum jus-
getto appena si può dire , che dal Panvi-
vinio questo avesse qualche avviamento jurandum de suprema in sacra pote-
ecc. state regia in carcerem conjectus, in
1) Receptus fuit hic liber in biblioth. quo post longamcaptivitatem etiamde-
max. pontific. a Roccaberti collectam cessit 18. Dec. 1575 (secundum ali-
t.17; et inThesaurum Zachariaet. 7,
1001-1187. quos 1583) composuit historiam an-
*)Nonnulla ex ejus mss. suo Spicilegio glicanam ecclesiasticam, Duaci 1622 in
romano inseruit Card. Mai , qui hujus
scriptoris cum laude meminit. Ceterum
notitiam literariam de eo cf. apud Chri- 1) Cf. Streber Kirchenlex., 294.
stoph. Saxium in Onomastico literario 2) Plura de ipso ef. in Precis historiques
ad a. 1550. 37, 425 ss. Bruxellis 1888.
3
36 1564-1580. Historia ecclesiastica.

f., opus valde rarum (fr. 35) ; sex dia- ea aetate Cartusia coloniensis viris eru-
logos contra ss. pontificatus, monasticae ditione et sanctimonia clarissimis, Ge-
vitae, sanctorum et ss. imaginum op- rardo Hammontano, Theodorico et Bru-
pugnatores et pseudomartyres, in qui- none Loheriis , carne et spiritu fratri-
bus magdeburgensium , auctorum an- bus, Henrico Helmesio, Justo Lansper-
glicanae apologiae , pseudomartyrolo- gio : cujus potissimum odore allectus
giorum nostri temporis , maxime vero videtur, ut hoc austerum vitae solita-
Joannis Foxii mendacia deteguntur, riae genus eligeret. Vestem sacram
Antverpiae 1566, quam editionem cu- induit 23. Febr. 1540. Excepto brevi
ravit ejus popularis Alanus Copus , intervallo omnem vitam Coloniae egit
opus valde rarum (m. 50); A Treatise on in quiete operosissimam, in silentio fa-
the Pretended Divorce between Henry cundissimam et tot linguis quot editis
VIII. and Catharine ofArragon, Oxonii libris Ecclesiae Christi patrocinantem,
1878 in 4. cura Nicolai Pocock , opus in solitudine cum catholicis eruditis
admodum accuratum 1). Laurentius conversantem religiosissimus eremita,
Hochwart n. 1493 in oppido Ti- sed apostolico zelo pro Ecclesia Dei
schenrent in palatinatu superiori, ca- desudans, nec ante scribendi quam vi-
nonicus passaviensis et ratisbonensis, vendi finem fecit 23. Maji 15781).
concionator insignis 2), collegit catalo- Tanti eum fecit Pius V., ut ejus sani-
gum episcoporum ratisbonensium, quem tatem , quae perennis abstinentiae ri-
publicijuris fecit Oefeleinter Scriptt. gore, vigiliis, studendi scribendique
rerum boicarum I, 159 s. Alia ejusdem labore frangebatur, Priori coloniensi
scripta manserunt inedita. Augu- commendandam judicaverit. Plurima
stinus Florentinus O. Carm. edidit doctorum virorum , ut Gropperi ,
historiarum camaldulensium ll. 3, Flo- Eisengrein , Susonis , Tauleri ,
rentiae 1575 in 4., quo in opere dis- Ruysbrochii , Fabri , Staphyli
serit etiam de origine aliarum religio- etc. opera utilia latine reddidit ; 22 pa-
num, de adventu Eugenii IV. Pisas et trum et scriptorum ecclesiasticorum
Florentiam , de conciliis basileensi et edidit homilias ; novam adornavit con-
florentino, de renatis literarum studiis ciliorum collectionem 2) Coloniae 1567
etc. -

De illustribus viris florentinis v.4 ; Sleidano opposuit ³) : Commen-

coepit scribere Michael Pocciantius tarium brevem rerum in orbe gestarum
O. Serv. b. M. V. florentinus († 1576). ab a. salutis 1500 ad a. 1566, Lovanii
Opus coeptum absolvit et auxit Lucas 1566 ; cum additamento Mich. ab Is-
Ferrinius de Prato ediditque Floren-
tiae 1589. Composuit Poccianti etiam 1) Cf. Hartzheim , Biblioth. colon.
historiam sui ordinis ab a. 1233- 218 ss., ubi ejusdem operum catalogum
1566, 1566 . reperies ; Niceron 21, 319 ss.
36. Laurentius Surius natus est 2) Praeiverant ei in hoc opere Jacobus
Lubecae (1522) Coloniae socium stu- Merlinius, qui primam
editionem adornavit Parisiisconciliorum
1523 ; non-
diorum habuit Petrum Canisium, qui nihil auctam Coloniae 1530 ; Pariis 1536.
illum ab haeresi, qua jam erat infectus, Alteram curavit Petrus Crabbe O. S.
ad avitam reduxit fidem 3). Abundabat Franc. Coloniae 1538 v. 2 in f; auctam
tertio 1551. Cf. Hefele , Concilienge-
schichte t. 1. introd. p. 61 s.
1) Gillow III, 134-37. 3) Rovero Montano (ab aliis Pon-
2) Schroedl Kirchenl. VI, 99. tanus appellatur) O. Carm. († 1567) tri-
3) Ex haeretico catholicus , inquit b. buitur Rerum memorabilium ab a. 1500
Canisius in suo testamento , me adju- ad a. 1560. in republica christiana gesta-
tore Coloniae factus. Cf. Riess , Petrus rum 11. 5, Coloniae 1569, pariter adversus
Canisius c. 1; Raess , Convertiten 2, Sleidanum , quod opus vix aliud esse
338 ss . videtur a Surii commentario.
 Laurentius Surius. 37

selt usque ad a. 1574, Coloniae 1586; Cum id nonnullis displicuerit 1), repo-
1601, ut in hoc qualicunque com-
> sitae sunt hae vitae prout ab ipsis aucto-
mentario , sicut ipse in praef. scribit, ribus conscriptae erant in tertia edi-
doctrinae inconstantiam , foedissimas tione, quae multo locupletior et in duo-
antilogias, atrocissimas alterationes et decim tomos distributa et ad commo-
his consimilia multa, quae in nostris diorem redacta usum Coloniae prodiit
evangelicis dogmatistis et praeconibus 1618. Plures quidem Surio in vitis SS.
visuntur , diligenter lectori ob oculos colligendis praeiverant , sed nemo ju-
ponerem et quaedam etiam inculcarem, dice Bollando 2) illius studium et in-
ut magis moveant et tenacius animis dustriam adaequavit : suoque opere
affigantur. " Germanice illum vertit praeivisse ac fundamenta velut jecisse
Henr. Fabricius suffraganeus spi- magno illi operi , quod a Bollando
rensis, Coloniae 1568 ; gallice Jacobus nomen accepit , non immerito dixeris.
Estourneau , Parisiis 1571 , qui il- Cumque Surius primum tomum dicas-
lum etiam continuavit ad a. 1570. Hoc set Pio V., ab illo benevolentissimas
opus adversariorum movit bilem , qui accepit literas, in quibus inter alia le-
Surium propterea „ perfrictae frontis gimus : „ Librum sanctorum vitas con-
hominem et impudentissimum calum- tinentem a te nuper editum atque ad
niarum et conviciorum architectum < nos missum libentissime accepimus,
dixerunt, ut Seckendorf; vel » men- qui quidem eo gratior nobis fuit, quod
daciorum pessimum excogitatorem" ut opus in se continet a nobis semper de-
Paulus Melissus ; vel ejus opus ex sideratum et ad refellenda haeretico-
meris fere mendaciis et conviciis con- rum in easdem patrum sanctorum hi-
flatum ac compositum " pronunciarunt, storias maledicta aptissimum; lauda-
ut Schelhorn etc. 1). Verum inter mus itaque pium hunc laborem tuum,
cetera Surii opera eminet : De probatis teque, quod coram Domino vacuus ap-
ritis sanctorum ab Al. Lipomano olim parere nolueris debitis in Domino
conscriptis, nunc primum emendatis et laudibus commendamus. " Nostra aetate
auctis in f., Coloniae 1570-75 ; alte- iterum prodiit inscriptum : Surius
ram editionem auctiorem et puriorem Historiae seu vitae SS. juxta optimam
inceperat quidem , sed morte praeven- coloniensem ed., nunc vero ex recen-
tus absolvere non potuit; eam absolvit tioribus et probatissimis monumentis
ejus sodalis 2) Jacobus Mosander
(† 1589) adjecto t. 7., ib. 1576. Me-
thodum vero, quam in edendis SS. vi- 1) Schütz , de scriptis et scriptoribus
histor.Ingolstadii1761.
tis secutus est Surius, ipse ita nos do- Bona art. Surius.
in notitia auctorum Hinc
: „ Lauren-
cet: Equidem ut etiam erudito lectori tiusSurius nitidus scriptor, cujus labo-
gratificarer, vitas aliquot rudi stilo con- riosum opus de vitis sanctorum gratius
scriptas , aliquanto latiniores reddidi ; foret et utilius, si veterum scriptorum pri-
maxime quarum auctores nondum com- migeniam phrasim retinuisset.
2) In praef. gener. ad acta SS . c. 1. § 5,
peri: nonnunquamveroetiamillasnon- ubi illos quoque recenset, qui hoc in opere
nihil elimavi, quae habent suos quidem Surio praeiverunt,inter quos nominandus
auctores, sed sic scriptae erant, utde- Aloysius Lipomanus , episcopus vero-
licatas aures eorum, qui sermonis ele- nensis († 1559). Alii vero Surii opus in com-
pendium redigerunt , ut Zacharias Lip-
gantia delectantur, facile offenderent. < pelous antwerpiensis O. Carth. († 1599),
cujus compendium auctum et emenda-
1) Ap. Mich. a s. Jos Bibliogr. crit. tum edidit Corn. Grassius Coloniae
3, 176. 1596-1616 t. 4 in 8; et jam antea ejus
*) Edidit Mosander etiam Martyro- epitomen exhibuerat Franc. Haraeus ,
logiumAdonis , Coloniae 1581 in f. emen- Antwerpiae 1591, auctam Coloniae 1605.
datum et auctum.
38 1564-1580. Jus canonicum in Hispania.

numero auctae , mendis expurgatae et tum , taurinensi presbytero e congr.

notis exornatae, quibus accedit maty- cler. reg. s. Pauli curante 1), Taurini
rologium romanum breviter illustra- 1875-86 t. 13 in 8.

VI. Theologia practica.

37. Omnes qui injure canonico illu- ad obitus diem 27. Sept. a. 1577. Lec-
strando versati sunt hac epocha eruditi- tionis et studiorum suorum testis est
onis fama nominisque celebritate vincit libraria ejus supellex omni librorum
Didacus de Covarrubias et Leyva, genere constans , in quibus omni orae
toletanus n. 1512 , discipulus in stu- insidens et affixa diurni nocturnique
diis civilibus et canonicis magni Mar- visebatur observatoris manus. Otium
tini Azpilcueta Navarri , qui tanto etenim sic aversatus fuit , nullam diei
discipulo merito etiam gloriari sole- horam ire sibi passus inutilem , ut et
bat 1). Postquam docuerat ab a. 1543 in gravissimo et occupatissimo regiae
jus canonicum in academia salmati- praefecturae munere etiam semihorae
censi (cujus statuta ipse condidit), alia- spatium, quo senatores una ad regem
que obivitmunera honorifica, ad cathe- ingressuri exspectare solent, elabi sine
dram episcopalem civitatensem (Ciudad fructu non sineret, adeo ut per hoc in-
Rodrigo) promotus fuit a. 1560. Hoc tervallum collegis inambulantibus, non
spectabilis honore ad synodum se con- multis mensibus Platonem ac Rhodi-
tulit Tridentum , in quo totius Eccle- gini antiquas lectiones quasi aliud
siae theatro mire sibi corda omnium agens evolveret 2). A suis aequalibus
judiciaque devinxit. Nam et decreta summis extollitur laudibus, nam » adeo
quotquot de reformatione scripta sunt, in omni genere disciplinarum excultus
quorum formatio Didaco nostro Hugo- fuit, ut de unaquaque, tanquam si de
niqueBuoncompagno, quiGregoriusfuit nulla alia didicisset, abunde et copiose
postea XIII. papa, commendata fuerat, disserere posset 3). « » Scripta ejus, in-
partes suas cedente socio, composuisse quit Doujat4), in pretio sunt , non
ac perfecisse solum, Joannes Horoz - immerito: usus enim est solidojudicio,
cius Covarrubias , nostri ex sorore congrua methodo, stilo puro atque per-
patruele nepos, in moralium emblema- spicuo. Opera in tomos duos divisa
tum 1. scribit. In reditu factus Sego- (Antwerpiae 1638 ; Lugduni 1661)
viae episcopus a. 1565, inlocum deinde jus pontificium maxima ex parte refe-
1572 Didaci Espinosae S. R. E. cardi- runtur. " Plenior tamen, teste Feller5) ,
nalis demortui assumptus fuit ad prae-
fecturam magni Castellae senatus, quem 1) Cf. de hac editione Lit. Handwei-
integritate et prudentia eximia per se- ser 1883 c. 501 ss.
xennium fere magistratum gessit usque 2) Cf. Biblioth. Hisp. nov. 1, 276 ss.
3) Joannes Garsias de Nobilit. gloss .
6. § 1.
1) Janus Nicius Erythraeus in sua 4) Praenotionum canonic. 1. 5. c. 8.
Pinacoth. 1, 1. disserens de Navarridisci- 5) Ses ouvrages, ait idem 3, 125, écrits
pulis, ait : Quos inter Did. Covarru- en latin, nous offrent une connaissance
bias magistrum etiam ipsum non mini- profonde du droit , de la théologie , des
mo intervallo superavit, ingenii prae- langues et le goût des belles-lettres. An-
stantia, judicii acumine, magisque recon- drés (dell'Origine , dei progressi e dello
dita exquisitaque doctrina , cujus nomen stato attuale d'ogni Letteratura) p. 6. 1. 3.
ne eundem celebritatis in locum evolarit, c. 2: Nè il corso di più di due secoli, nè il
quoMartini fama pervenit,popularis aurae raffinamento della critica, nè la maggiore
favor effecit, qui non aeque ipsi atque illi cultura degli studi , nè il cambiamento
secundus afflavit. < delle circostanze nonhanno potuto far ca
 Covarrubias, Carranza, Vargas, Guerrero etc. 39

est editio genevensis a. 1762 vol. 5 stolas decretales , praecipuas exhibet,

in f. Complectuntur autem ea in primis sicut et canones conciliorum oecume-
interpretationes in varios titulos , ca- nicorum et celebriorum provincialium.
pita, regulas juris , ut de testamentis Ejus sodalis Dominicus Schram eam
(1654), pactis , juramento (1553), de edidit emendatam, auctam decretis ul-
restitutione , immunitate ecclesiarum, tra centum conciliorum , continuatam
homicidio etc.; epitome de sponsalibus usque ad Pium VI., Augustae 1778,
et matrimoniis , primum ejusdem opus vol. 4.-Franciscus de Vargas Me-
a. 1545 ; variarum ex pontificio, regio xia , jurisconsultus peritus Toleti for-
etcaesareojure resolutionum ll. 4, 1554; sannatus, sub Carolo V. et Philippo II.
Lugduni 1594; cum annotationibus honorificis muneribus est functus obi-
doctisJoannisvan Uffele (bruxellensis vitque legationem et ad conc. triden-
n. 1577 , † 1617) Antverpiae 1604; tinum et ad Pium IV., qui in quaesti-
practicarum quaestionum 1. singularis, one de episcoporum jurisdictione tunc-
1556 etc. acerrime in concilio agitata ejus sen-
38. Nominaripraetereamerent: Bar- tentiam rogavit ob notam hominis in-
tholomaeus de Carranza et Miranda tegritatem et doctrinam, misitque cum
0. Praed. navarrus n. 1503 , tragica aliorum votis Tridentum. Post haec
vitae fortuna notissimus, qui postquam Philippo regi a consiliis status fieri
summas adeptus est ecclesiasticas dig- promeritus , aliquot annis elapsis ab
nitates , fuit siquidem archiepiscopus eodem vitae quietem et emeritum oti-
toletanus et Hispaniae primas, in hae- um impetravit, et in Cislensem prope
resis crimen vocatus est. Romam acci- Toletum Hieronymianorum domum se-
tus et tandem venire permissus, abso- cessit. Edidit suum de episcoporumju-
lutus quidem fuit, sed nonplene. Sen- risdictione et pontificis M. auctoritate
tentiae paucos dies superstes fuit 1), responsum , Romae 1563 in 4., opus
obiit enim 2. Maji 1576. Composuit rarum et exquisitum, in quo pontificis
Summam conciliorum et pontificum a auctoritatem strenue tuetur (m. 30) ;
Petro usque ad Paulum III. succincte ejus epistolae de concilio tridentino a.
complectens omnia, quae alibi sparsim 1560-51 gallice prodierunt in Pa-
tradita sunt , cui introductionis loco piers d'état du Card. de Granvelle
praemisit controversias 4 de auctori- ed. Weiss, Parisiis 1846 ; de canoniza-
tate traditionum, s. Scripturae, romani tione SS. et certitudine pontificiarum
pontificis et conciliorum. Haec summa definitionum, Venetiis 1564.-Alphon-
propter ejus utilitatem saepissime fuit sus Hojeda de Mendoza baeticus,
recusa. Primum prodiit Venetiis 1546. carmonensis , in academia hispalensi
Complectitur breves de romanis pon- ss.canonum professor, dum versaretur
tificibus notitias , recenset eorum epi- Romae instante Antonio Mapheo cardi-
nali scripsit ad illustrationem decreti
conc. tridentini prolixum tr. de benefi-
deredi preggio la dottrina del Covar-
ruvias, ele sue opere sono anch' oggidi ciorum compatibilitate et incompatibili-
stimate da canonisti pel sodo giudizio, tate, Venetiis 1579 in f. - Alphonsus
pelbuon metodo,pel chiaro stile, e per Alvarez Guerrero juris utriusque
moltaltre lodevoli doti, che convantag- doctor et episcopus monopolitanus
gio compensano qualche mancanza di
quell'amenità d'erudizione, che in alcuni († 1577) disputavit de jure rom. pon-
moderni si trova .< tificum, imperatorum, regum ac episco-
4) Cf. plura apud Langwitz , Bartho- porum aliisque ad jus pertinentibus,
lomaeus Carranza, Kempten 1870; Que- Coloniae 1586 (m. 12), quo in opere
tif II, 236 ss.; Hundhausen Kirchen-
lex. II, 1982-9 ed 2; Reusch derIndex quaestiones sui temporis pertractavit;
1,455-66. de modo et ordine generalis concilii cele-
40 1564-1580. Jus canonicum in Italia.

brandi et de Ecclesia Dei in priorem convocandi pontifici vindicat (cardina-

faciem revocanda , Neapoli 1545 ; de libus vero in casu pontificis haeretici
bello justo et injusto , ib. 1543. — Mi- vel dubii), sicut et jus eadem confir-
chael de Aniñon aragonius juriscon- mandi, a qua confirmatione conciliorum
sultus disseruit de unitate ovilis et pa- infallibilitatem pendere censet ; alias-
storis, Caesaraugustae 1578 in 4. que ad synodos spectantes quaestiones,
39. Inter italos mentione digni sunt: ut de membris, modo suffragia ferendi,
Matthaeus Ugonius episcopus fama- expendit. Scripsit praeterea tr. soli-
gustanus ob rarissimum opus de con- dum et eruditum de auctoritate et po-
ciliis synodia ad concilia rite celebran- testate rom. pontificis in Ecclesia Dei,
da, Venetiis 1565 in f. (m. 24), in quo cum aliis tribus opusculis scil. An rom.
agit de conciliorum dispositione, pote- pontifex possit dirimere matrimonium
state et dissolutione. Thomas Cam- ab haereticis contractum,Venetiis 1562 ;
peggi Bononiae natus, qui in romana de conciliorum auctoritate ; de benefi-
curia variis dignitatibus auctus est et ciorum pluralitate , Venetiis 1555 in
episcopus feltrensis renunciatus. Wor- 12 ; etiam in bibl. pontificia Roccaberti
matiam ad comitia 1540 et postea ad XIX, 568 ss. et tria posteriora opus-
synodum tridentinam a Paulo III. mis- cula inter tract. illustr. juris cons. t.
sus fuit ¹), ubi inter tres episcopos, qui XIII. XV. et XIX ; de residentia pasto-
synodi initio intererant, primus adve- rum, tum inter illos tractatus t. XV. ,
nerat. Magna erat ibidem ejus aucto- tum inter opuscula complurium aucto-
ritas, auctorque ipse fuit, ut fidei mo- rum de ss. pontificis auctoritate col-
rumque negotium simul agitaretur 2). lecta a Remigio Florentino , Venetiis
Porro ex ingenii ejus monumentis, quae 1562 ; de coelibatu sacerdotum non
posteris reliquit, praecipuum est illud abrogando, ib. 1554 ; An pontifex pos-
deauctoritate conciliorum,Venetiis1561 . sit incurrere labem simoniae; de pensio-
Inhoc opere raro praeprimis conciliauni- nibus ; de fructuum reservatione, de re-
versalia convocandi causas recenset, gressuum reservatione; de beneficiorum
pontificis super ea auctoritatem, quam- reservationibus, de beneficiorum com-
vis nonnihil obscure , tuetur ; jus ea mendis ; de unionibus ecclesiarum , de
annatarum institutione et earum de-
1) Qua dereitascribit Pallavicino, fensione ; de coadjutore episcoporum,
hist, conc. trid. 1. 4. c. 11. n. 9 : „ Consue-
veratPaulus (III.) in seligendis ministris quae opuscula pariter recepta sunt
ad graviora negotia pertractanda satis inter tractatus illustrium in utro-
haud aquiescere in quadam eorum quasi que tum pontificii tum caesarei juris
speculatrice notitia etgeneralia complec- facultate juris consultorum t. XV.,
tente absque pecularium rerum experien-
tia; quo enim altera luculentius mentem
attollit ad sciendum, eo tutius altera diri- 1) Cf. continuat, hist. eccles. Claudii
git ad agendum. Et sane Campegio Fleurii 1. 168. § 102 ; Dupin 16, 73 ss.
parta experimento notitia plurimarum re- Andres t. 7. p. 2. 1. 3. c. 2. La so-
rum erat, quippe in hujusmodi negotiis la opera su l'auctorità de concili, del
exercito per varias legationes , in quibus card. Campegio basta per farlo rispet-
fratrem (Laurentium) purpuratum fuerat tare per un profondo ederudito juriscon-
comitatus , et alioqui magna cum laude sulto, che tante e sì gravi quaestioni
prudentiae atque doctrinae multis in ro- con singolare giudicio e dottrina seppe
mana curia muneribus perfuncto. risolvere. Quanto più nol comparirà al ve-
2) Pallavicini 1. c. 1. 6. c. 7. n. 5: derlo inoltre autore di tant'altri trattati
Thomas Campegius , feltriensis epi- sul possesso de'beni ecclesiastici, su la
scopus, vir ibi magnae in concilio auctori- pluralità dei benefici, e su molt'altri punti
tatis, et quem ob experientiam, pruden- più direttamente canonici , distesi con sì
tiam ac doctrinam plerique secuti , fidei buon metodo, con tanta gravità di dottri-
morumque negotium simul agitandum na ed equità di giudizio. Sed cum eum
putavit. < cardinalem dicit memoria videtur lapsus,
 Campeggi, Cucchus, Redoanus, Nanni etc. 41

Venetiis 1584. Omnia haec argumenta opera ad jus canonicum spectantia in

Campegius succincte sed admodumper- lucem emisit 1) Guilelmus Redoanus
spicue pertractat , ac se in juris cano- (Rodanus), ligur, episcopus nebiensis
nici peritia admodum clarum ostendit in insula Corsica, quondam etiam nun-
(† 11. Jan. 1564). — Antonius Cuc- cius apostolicus in aula neapolitana
chus , juris in academia ticinensi pro- († 1574), ut de spoliis ecclesiasticorum,
fessor, imitatione Justiniani primus Romae 1569 ; de alienationibus rerum
forte ordine systematico juris canonici ecclesiasticarum, Venetiis 1572, et cum
institutiones duplici opere composuit, annotationibus Ant. a Petra 1589 ;
breviori uno et concinno, altero majo- Coloniae 1618 ; de simonia, Venetiis
ris molis ; prius minores , posterius 1565. Matthias Alberti florenti-
majores appellans 1). Prodierunt Lug- nus O. Olivet. († 1575) compilavit In-
duni 1564; 1574 ; Papiae auctae et stituzione canonica, nella quale si con-
recognitae 1565 etc., cum Sam. Ma- tiene le leggi di s. Chiesa , le ordina-
resii scholiis 1660. De auctoris no- zioni de'ss. pontefici e le constituzioni
mine Cucchianae institutiones vulgo di tutti sacri concili, Venetiis 1569 in
nuncupari solent : quae Lancelotti 4 ; 1571. Joannes Petrus Stupano
institutiones elegantia superant , sed congr. Obl. († 1580) compendio dell'in-
ab iis vincunturperspicuitate.- Plura stitutione ed autorità de'ministri eccle-
siastici ed in particulare de'sommi Pon-
non enim Thomas fuit cardinalis , sed tefici, Mediolani 1591 in 4. Anto-
ejusfraterLaurentius,(†
ex fratre nepos Alexander 1539) Sept. nii Poli philosophi veneti exstat Lu-
(† 20. atque
1554). Ab his distinguendus Camillus cidarium potestatis papalis 11. 7 com-
Campeggi O. Praed, insuber, ticinensis, plectens, Venetiis 1576 in 4. - Hie-
annis quindecim inquisitor generalis Pa- ronymus Garimbertus scripsit de
piae primum, tum Ferrariae,demumMan-
tuae, quem Pius IV. theologum ad conci- romanis pontificibus et cardinalibus, Ve-
lium misit et a. 1568 PiusV. episcopum netiis 1568 in 4. Remigius Nan-
nepesinum et sutrinumdixit(† 1569). Dis- ni2) O. Praed., florentinus, vir pietate
putavit de primatu rom. pontificis contra
Matthiam Flacium Illyricum,qui tr. pro-
diit in bibl. max. pont. Roccaberti tione decreti Gratiani et cujus exstat prae-
t. VII., ediditque locupletissimis additio- ter alia : Pandectarum juris canonici pen-
nibus et summariis auctum aureum tr. tateuchus, Patavii 1597.
Zanchini Ugolini jurisconsulti († 1340) 1
) Cf. Ughelli , Ialia sacra IV, 1412,
de haereticis , Mantuae 1567 in 4 ; Romae qui eum dicit ,virum summi ingenii soli-
1579 cum annotationibus Jac. Siman- diorisque literaturae. Oriundus erat de
caei. Vernaccia Liguriae.
4) Cf. Doujat 1. c. 2) Confundi hic non debet cum Flo-
2) Schulte Die Geschichte der Quel- riano Nannio de Castro Cassii in dioe-
lenund Literatur des can. Rechtes t. 3. p. cesi bononiensi , canonico regulari latera-
450 ita de eo judicat : Dieses Karl Borro- nensi et episcopo scalensi († 1599), qui to-
mãus dedizirte Compendium in 4 BB.... tam Thomae summam memoriter tenuisse
systematischen fertur , ediditque Catenam argenteam ex
ist der erste Versuch einer syst
Darstellung, der jedoch ... wenig durch- theologis scholasticis in c. 1. Gen. Bononiae
gebildet erscheint. Der Text begnügt sich 1587 in 4. Hanc catenam ideam non sane
mit derDarlegung der Sätze, die Quellen- magnam ingerere advertit Calmet in
citate sind am Rande beigefügt. Klare biblioth. s. Cf. de eo Pennotti de s. apo-
Sprache, quellenmässige Definitionen und stolicique ord. canon. regul. origine et pro-
prācise Darstellung geben ihm einen gressu 1. 2. c. 65 ; Celsum de Rosinis in
Werth: es will ein reines Lehrbuch sein lyceo lateranensi illustrium script. s. apo-
und hält sich fern von aller Casnistik u. stolicique ord. cleric. canon. reg. Salvato-
näheren Ausführung. Noster Cucchus ris lateran. 1. 6. Neque cum Petro Nan-
idemvidetur cum Marcantonio C. pa- nio, batavo, professore lovaniensi † 1557,
tavino, juris canonici professore Parisiis quo melius neminem in Sapientiam scrip-
etRomae, etprotonotario apostolico, qui sisse perhibet Colomesius , cujus pro-
adhibitus legitur a pontifice in reforma- inde notas in collectione criticorum inser-
42 1564-80. Jus canonicum in Belgio.

pariter et eruditione clarus , orator et stant synopsis juris utriusque, Lovanii

poeta elegans, concionator egregius, in 1563 ; epitome regularum juris ponti-
philosophicis theologicisque peritissi- ficii seu canonici ex decretalibus et
mus, in historicis versatus et sagax, in Sexto etc. ordine alphabetico, Coloniae
ethicis politicisque versutussimus 1), a 1571. - Joannes Sotellus (Soteaux)
Pio V. Romam accitus fuit 1560, qui montinensis e dioecesi leodiensi, Joan-
emendandis cudendisque s. Thomae nis Hesselii discipulus , in monasterio
Aq. operibus desudaret († 1580 vel cisterciensium Camberonae apud Han-
1581). Edidit 2) : De summi pontificis nonios s. Scripturae interpres († 1567)
edidit: Summam pontificalium et syno-
auctoritate , de episcoporum residentia,
de beneficiorum pluralitate gravissimo- dalium constitutionum per locos com-
rum auctorum 3) opuscula ad aposto- munes digestam, Lovanii 1570 ; Anno-
licae sedis dignitatem majestatemque tationes marginales ad concilium triden-
spectantia, Venetiis 1562 vol. 2 in 4. tinum (cum Horatio Lutio), Antwerpiae
- Raphael Cylenius venetus dis- 1570 ; Duaci 1618; opera s. Prosperi,
seruit de legato pontificio , Venetiis Lovanii 1566, quae secundum Schoe-
1558. nemann 1) eadem videtur cum editione
40. E belgis huc pertinent Georgius coloniensi a. 1565. Decretum Ivonis
Vivienus antverpiensis n. a. 1536, carnotensis edidit Lovanii 1561. in f.
qui absolutis studiis peragrata Hispa- Joannes Molinaeus 2) (van der Meu-
nia Angliaque circa a. 1559 Parisiis lene) gandavensis n. 1525, quod prae-
regentem et professorem egit. Supre- ferebat decreto Gratiani, unde acris ei
mis jurisprudentiae gradibus in Gallia cum Boetio Epone controversia oborta
acceptis revocatus in patriam curiae est. Juvenis 20 annorum Aristotelem
brabanticae advocatus fuit alteroque cum plausu explicavit , dein jus cano-
post anno episcopi cameracensis jura- nicum in academia lovaniensi. Decessit
tus. Occasione tumultuum Belgii Co- canonicus 29. Sept. 1575. Joannes
loniam secessit (1570) ubi privatim Ram n. 28. Febr. 1535, Lovanii juris
per biennium jura docuit, postea et professor († 25. Nov. 1578) edidit oeco-
publice, factus etiam aulae archiepiscopi nomiam seu dispositionem regularum
assessor. Sed et hic aemulos reperit. utriusque juris, Lovanii 1557, et com-
Inter plura quae reliquit scripta ex- mentarium methodicum ad juris utrius-
que regulas, ib. 1641 in 4. Fride-
tas non esse miratur Fabricius bibl. ricus Schenk de Pontenborch³)jave-
graecae t. 2. Edidit Scholia et commentaria nis 22 annorum Carolo V jam a secre-
in Sapientiam Salomonis Basileae 1551 ; in tis. relicta tamen aula et Curia sacer-
cantica canticorum, Lovanii 1554. dos, demum archiepiscopus ultrajec-
1) Ita Quetif, Scriptores O. Pr. II, 259.
2) Praeter alia opera , quae huc non tensis († 25. Aug. 1580) composuit
spectant. Prodiisse nunquam videntur
quas scripsit , ut loquitur Sixtus sen. , in
sacros utriusque T. libros annotationes non 1) Notitia historico-lit. in s. Prosp. § 3.
poenitendas, quibus historiam virorum il- 2) Alius a Carolo M. (du Moulin) ce-
lustrium et descriptionem animalium, leberrimo sui temporis juris consulto
plantarum, lapidum, montium, fluminum, (1500-66), qui parum ante mortem nova-
urbium , oppidorum ceterarumque hujus- torum renunciavit erroribus agente inpri-
modi rerum, quae passim divinaScriptura mis Claudio Espencaeo. Omnia ejusdem
commemorat, diligentissime complexus opera prohibita sunt: libri autem juris
est.< canonicietcatholicorum auctorum, inqui-
3) Hi auctores sunt: S. Thomas, Caje- bus habentur postillae et notae ejusdem,
tanus, Naclantus, Dominicus Soto, Car- non permittuntur, nisi iis deletis et emen-
ranza, Thomas Campeggi, Ambrosius Ca- datis juxta censuram jussu Clementis VIII.
tharinus, Franciscus Torrensis, Leonardus impressam Romae a. 1602.
canonicus venetus. 3)Cf. Schulte 3, 681.
 Theologia moralis et pastoralis. 43

Enchiridion veri praesulis sive de offi- in 4; Hispali 1571 11. 6 comprehensa;

cio episcopali , Antverpiae 1525 (f. Commentarii in textum Petri hispalen-
1552) ; de vetustissimo ss. imaginum sis seu summulas, ib. 1571 .
usu in Ecclesia Christi catholica 1., ib.
42. In theologia mystica versatur
1567.-Nec praetermittendus videtur Nicolaus van Esch (Eschius), magi-
Daniel Venatorius germanus , qui ster in vita spirituali b. Canisii et Lau-
juris canonici methodicam dilucidatio- rentii Surii. Piissime vixit solicitam-
nem 5 11. distinctam edidit , qua sub que egit curam animarum sibi commis-
titulis decretalium antiquarum suc- sarum, ut patris sancti nomine inno-
cincte et perspicue continetur, quid- tuerit († 19. Jul. 1578). Scripsit intro-
quid in decretalibus , decretis et toto ductionem in vitam introversam , quae
jure pontificio sparsim traditur , ad- prodiit cum Templo animae, Antverpiae
jectis singulis titulis propriis axiomati- 1563 ; exercitia theologiae mysticae seu
bus et sententiis etc., Moguntiae 1579 ; exercitia quaedam pia, quae compendio
1596; Lugduni 1604. hominem ad vitam perfectam institu-
41. De theologia morali et pastorali endam juvare possunt, ib. 1563. - In
scripserunt Christophorus Madridius primis vero memorandus est Ludovi-
S. J. toletanae dioecesis, († 1573) cujus cus Blosius (de Blois) ex illustri
libellus de frequenti usu sacramenti eu- Blosiorum sive Blesensium stirpe na-
charistiae, Neapoli 1556, saepe deinde tus a. 1506 in castello Doni-Stephani
prodiit simul cum egregio Joannis Po- (Don-Estienne) provinciae ac dioecesis
lanci S. J. directorio brevi ad confes- leodiensis. Primam aetatem in aula
sarii ac confitentis munus recte obeun- Caroli Belgarum principis inter illu-
dum; prodiit hoc primum Lovanii 1554 stres pueros honorarios egit, gratusque
et saepissime alibi, fuitque in alias ver- illi in primis exstitit ; eodem cum illo
sum linguas. Porro Jo. Polanco bur- usus est praeceptore Hadriano, qui po-
gensis Romae societatem Jesu ingres- stea fuit romanus pontifex hujus no-
sus est a. 1541 atque fructuosissimum minis sextus. Gravi morbo correptus
sese in omnibus novae sodalitatis ope- benedictinorum institutum in laetiensi
rarium exhibuit. Tribus namque prae- apud hannones abbatia statuit amplecti
positis generalibus s. Ignatio nimirum, (1520). Magna alacritate virtutum stu-
Jac. Lainio et s. Francisco Borgiae a dio se dedit: unde abbatis meliorum-
secretis, a consilio et ut dici solet pe- que sodalium oculos in se convertit, a
des et manus fuit († 1577). Composuit quibus etiam in abbatis coadjutorem
etiam utilissimam methodum ad eos (1527)etposthujus mortera in abbatem
adjuvandos, qui moriuntur, ex complu- nondum sacerdos fuit electus (1530).
rium doctorum ac piorum scriptorum Monasterii disciplinam nonnihil col-
diu diuturnoque usu et observatione| lapsam exemplo, precibus et lacrymis,
collectam, Maceratae 1575 et alibi sae- scriptis et paterna prudentia restaura-
pissime, quae in varias quoque linguas vit atque promovit († 7. Jan. 1566).
fuit versa. Thomas Mercado his- Propter unctionem suis scriptis pro-
palensis, qui Mexici ordinem s. Domi- priam dictus est ,alter Bernardus.' Ea
nici est ingressus, magnoque profectu commendant impense viri ascetae, in-
in illius urbis studiis dedit operam. ter quos s. Franciscus Salesius et
In Hispaniam profectus plura opera s. Ignatius. Saepius ea prodierunt
prelo subjecit, in reditu vero portum collecta ut Lovanii 1568 ; Antverpiae
aetornitatis intravit corpore in mari 1632. cum auctoris biographia ; Kam-
sepulto a. 1575. Inter illa sunt : Suma poduni 1672 ; Ingolstadii 1725 etc. et
de Tratos y contratos, Salmanticae 1569 in plurimas linguas versa.
 II.

Theologi annorum 1580-1600.

I. Theologia scholastica
43. Plurimi nobis occurrunt in hac in 4; opiniones super 4. 1. sententia-
periodo, qui theologiae scholasticae ope- rum , Burgis 1585 t. 2 in 4. ed. auc-
ram dederunt. Fere omnes hispani tior et correctior ; in theologia morali
sunt 1), nonnulli itali, aliarum natio- inter auctores graves a nonnemine nu-
num vix unus: plerique vero in illu- meratur. Franciscus Ovando Mo-
strandis sententiarum libris versati gollonius de Paredes ex urbe Caceres
sunt. Ex hispanis opus illud commen- in Extremadura Ord. Min. praeter Com-
tati sunt: Josephus Angles O. Min. mentaria in 4. librum sententiarum,
valentinus, cui Felix Peretti cardinalis Matriti 1584, edidit Breviloquium scho-
nepotem instituendum tradidit et quem lasticae theologiae, ib. Franciscus a
pontifex factus episcopum bossanum Christo O. Erem. S. Aug. conimbri-
in insula Sardinia dixit. Excelluit in- censis , 20 annis in academia patria
signi doctrina theologica, philosophiae professor, vir linguarum callens, inge-
sacraeque theologiae eximius erat pro- nio et sermone praestans († 1587), re-
fessor, omniumque scientiarum et vir- liquit praeter Enarrationes in col-
tutum genere ornatissimus († c. 1587). lectanea l. 1. sententiarum, Conimbricae
EmisitFlores theologicarum qq. in 1.1.sen- 1579 ; de fide, spe et caritate, ib. 1579 ;
téntiarum pp. 2, Lugduni 1584.1585 ; Praelectiones sive enarrationes admira-
in 2. 1. sententiarum (post alias editio- bilis divini Verbi incarnationis , 1564.
nes) Matriti 1586 ; Lugduni 1587 t. 2 in f., quae opera commendantur ab ac-
curatione et nitida concinnitate.
1) Praetermittimus Ferdinandum de Augustinus dess. Trinitate Ord.
las Infantas , cordubensem presbyte- Eremit. s. Aug., lusitanus, cujus pro-
rum, qui se idiotam inscripsit , cujus sunt
tr. de praedestinatione secundum Scriptu- fundam doctrinam conimbricensis , to-
ram s. et veram evangelicam lucem me- losana et burdigalensis academiae ad-
diante divina gratia et extra omnem prae- miratae sunt († 1589), publicasse fer-
tensionemipsi verae luciChristoDei
a quo aceepit omnia, 1601 ; tur 1) Commentarium in s. Thomam et
dicatus, Parisiis Filio,
1653; L. divinae lucis in 109. I s. ejusque magistrum sententiarum t. 3.-Michael
mysteriorum expositio, in quo de huma- de Palacios , granatensis salmanti-
na redemptione, Ecclesiae sacramentis, nae academiae theologus professor, le-
electorum gaudio et, dedamnatorum
nis ; de poenitentia poe- gionensis et civitatensis ecclesiae ca-
peccato in Spiri-
tum s.; de visione Ezechielis, Isaiae, Jo- nonicus magistralis , vir in omnibus
《

annis etc., Coloniae 1587; Parisiis 1601,

utrumque opus prohibitum a. 1603. 1) Biblioth. hisp. nov. 1, 179.
 Palacio, Herrera, Medina, de la Rua etc. 45

theologiae partibus , inquit Nicolaus britatem quandam est nactus, quod

Antonius 1), sive quae ab schola cogno- probabilismi systemati praelusisse di-
minari solet, sive quae mores dirigit, citur (in 1. 2. q. 19) : sane non alio
sive tandem quae biblia interpretatur, sensu, quam quod sententiam antiquam
aeque valens expertusque : quamei lau- ea protulerit forma, qua deinceps pro-
dem eruditissimos doctrinae multiplicis babilistae uti solebant. Prodierunt ejus
commentariosinlucemeditosperirenun- commentaria in 1. 2. p. Salmanticae
quaemautdecrescerepermissuros spera- 1577 ; 1582 etc.; in 3. p. usque ad q.
mus. Ex his sunt : Disputationes theolo- 60., ib. 1578; 1584 (m. 40) ; Breve
gicae in 4 ll. sententiarum , Salmanticae instruccion de como se ha de administrar
1574-79 . t. 6 in 2 v. in 4., opus ra- el Sacramento de la Penitencia, ib.
rum (m. 30) ; Dilucidationum et decla- 1580 ; etiam in alias linguas versa 1).
mationum tropologicarum in Isaiam Ejus sodalis Alphonsus de Luna Vil-
proph. 11. 15, ib. 1572 t. 3 in f.; ex- lalpandae dioecesis valentinae c. a.
planationes in 12 prophetas minores se- 1553 natus, cathedrae Durandi in aca-
cundum omnes s. Scripturae sensus ib. demia salmanticensi regens († 1597)
1593 in f; enarrationes in epist. b. Pauli edidit 2) Observationes novas et additio-
ad Hebraeos ad sensum literalem , hi- nes ad 3. p. s. Thomae et ejusdem ex-
storicum et mysticum , ib. 1590; in positionem Fr. Barth. de Medina ,
Joannis ap. Evangelium et in epist. ca- Salmanticae 1597. Sebastianus
nonicas , ib. 1581 t. 2 in f; Venetiis Perez , baeticus , episcopus uxamen-
1587. Franciscus de Herrera O. sis (1583--1593) praeter alia scripsit
Min. regul. observ., cujus sunt com- de sensibus sacrae Scripturae , Burgis
mentaria in 1. et 2. 1. sententiarum, Sal- 1587 ; de sacramentis in genere , de
manticae 1589, 1590, 1595 t. 2 in f; baptismo, confirmatione, eucharistiae sa-
Manuale theologicum et resolutissima cramento et sacrificio , canonis missae
dilucidatio principalium qq., quae com- explicatione , commentaria et disputa-
muniter in 4 11. sententiarum dispu- tiones analyticas in qq. 3. p.s. Thomae
tantur, Romae 1606 in 32. et saepe a 60. usque ad 73., 1588 ib. in f.
alibi ; de angelis Salmanticae 1595 in 45. Praeter hos commentatores flo-
f. († c. a. 1600). His adde Damia- ruerunt hac periodo Hieronymus de
num Giner O. Min., qui Scriptum ox- la Rua , toletanus sacerdos , qui in
niense (Scoti) in 4 11. sententiarum in schola ejusdem civitatis philosophiae
commodiorem formam redegit , Valen- prius, dein theologiae docendae munus
tiae1598. publicum gessit. Edidit Controversia-
44. S. Thomam commentariis lucu- rum theologicarum partim positivarum,
lentis illustravit praeter Molinam partim scholasticarum partis primae
(n. 46) Bartholomaeus a solo natali(in volumina duo , Romae 1584 , Matriti
ditione legionensi) Medina dictus O. 1619 in f. Plures ex his controversiis
Praed. (n. 1527). Banezii erat condis- spectant ad s. Scripturam, ut de libris
cipulus rexitque aliquamdiu cathedram sacris et canonicis , de codicibus he-
Durandi in academia salmanticensi et braicis s. Scripturae, de festis et jeju-
concursu facto promeruit primariam niis hebraeorum , de sacerdotibus et
(† 1581). Inter principes theologiae levitis. Ferdinandus Vellosillo
scholasticae moralisque cultores sui ex oppido Aillon dioecesis seguntinae,
aevi est habitus et exinde quoque cele-
1) Cf. de operibus ejusdem msc. Ehrle
Ib II, 143, ubi reperies cetera ejusd. Katholik 1885 I, 174.
opera. De ejus fratre Paulo non minus 2) Cf. Ehrle ibid. p. 414, qui ejus msc.
docto agemus n. 74. recenset.
46 1580-1600. Theologia scholastica in Hispania.

Salmanticae sex annis (1544-1550) sti, de admirando eucharistiae sacra-

ss. literas est professus , unde Segun- mento 11. 2 ; adjicitur in fine tractatus
tinum evocatus sexdecim annis easdem de ritu missae, Salmanticae 1589. —
docuit primarius interpres, idoneusque Joannes Roa de Avila (Davila),
est habitus, qui cum aliis abHispania prius e societate Jesu , dein prior Ca-
destinatis ad concilium tridentinum¹) beri ordinis canonicorum regularium
theologis et ipse nominari , reversus- s. Aug., edidit de providentia et prae-
que ad lucensem pontificatum suffici destinatione 11. 3, Matriti 1591 in f.;
meruerit († 1578). Morbo affixus lecto tabulae quinque de annis mundi et suc-
elucubravit 2) : Advertentias theologicas cessionibus et de genealogia Christi, Ro-
scholasticas in b. Chrysostomum et qua- mae 1610 in 4. Notior tamen est ob
tuor doctores Ecclesiae, Compluti 1585 aliud opus inventu rarum, scil. de ju-
in f. , Venetiis 1601.- Hinc forte de- ribus principalibus defendendis et mo-
rivatae sunt ejus Advertentiae theolo- derandis juste , ib. 1591 in f. , quod
gico-scholasticae in s. Augustini opera, in indicem relatum fuit , et in quod
Lugdunii 1664 in f. -

Didacus de Baronius graviter invehitur 1), quia

Tapia O.S. Aug. segoviensis († 1591) illud „ novatoribus parare viam qui
publici juris fecit de incarnatione Chri- acutiorem odoratum habent, probe no-
runt ".- Alphonsus Gonzalez de Men-
doza O. S. Augustini, juvenilem ad-
1) Haud inutile erit sub uno conspectu
proponere potiores hujus periodi theolo- huc agens aetatem judicio et ingenio
gos, qui praeter episcopos concilio triden- sic industriam adaequavit, vix ut esset
tino interfuere atque literis claruere. Sunt unus aut alter, quem in scholastica et
vero praeterF. Vellosillo , exhispanis biblica doctrina non dico superiorem,
Caspar Cardillo de Villalpando, Fran-
ciscus Horantius O. Min. , Caspar Ca- sed vel parem agnosceret. Theologiam
sal O. S. Aug., Benedictus Arias Mon- nempe non consueto, hoc est, incondito
tanus , Jac. Lainez S. J., Alphonsus atque horrido stilo , sed ut principem
Salmeron S, J., Franciscus Forerius omnium scientiam decet ornato atque
O. Praed. , Franciscus Torres S. J. , An-
tonius Augustinus; ex italis Gabriel diserto pertractavit ... Abiit ad plu-
Paleotus et Hieronymus Vielmius resc. a. 1591, in cujus immatura morte
O. Praed.; e gallis Claudius de Sainc- ingentem , si Deo placet , jacturam et
tes et Gentianus Hervetus ; belgis
Petrus Canisius S.J., Joannes Covil nunquam satis deplorandam theologica
lonius S. J. etMichael Bajus ; ex anglis studiafecerunt²). « Edidit: Quaestiones
Nicolaus Saunders et ex polonis quodlibeticas partim scholasticas (10)
Martinus Cromer. partim expositivas (10) : his adjungi-
2) Norisius disputans contra Anna- tur: Relectio de universali Christi do-
tum, qui auctorem hunc adversus Augu-
stini auctoritatem allegaverat, ita de eo! minio ac regno, quod rerum habet et
(in vindiciis Aug. c. 5. § 7) scribit: Haec qua Deus et qua homo est, Salmanticae
doctissimus ille episcopus, qui summa di- 1588 ; Coloniae 1603. - Petrus Tri-
ligentiainatque
dubía ingenti
universis volumini- gosus , prius e societate Jesu , dein
labore quaecunque
s. Augustini
bus occurrere poterant explicuit , unum- inter capucinos professus est. Vir fuit
que praesertim ostendendum sibi propo- doctrina et eruditione insignis, qui ex
suit, nil falsi alicubi ab Augustino asser- Bonaventurae in magistrum sententia-
tum fuisse. Quare quis non aegre ferat et rum scriptis utilem summam theologi-
acerbe , hunc strenuissimum s. doctoris
defensorem contra eundem ad tribunal cam collegit 3), quae merito ab omni-
obtorto collo a recentioribus trahi , fieri
illum ipsorummet ore ea loquentem, quae
non modo non dixit , sed quae ab Augu- 1) Ad a. 447 n. 8.
stini sensibus procul abesse solidissime *) Bibl. hisp. nova I, 36.
demonstravit ? Norisius eum constanter 3) Passaglia annot, ad Pet. L. 8. de Deo
vocat Vallosillo . c. 6. § 11.
 Trigosus, Vincentius, Molina. 47

bus viris doctis in pretio habetur 1)". sitaniae academia permultos (20) an-
Primus tantum tomus prodiit Romae nos primas inter professores theologos
1593 in f., dein Lugduni 1616, cum partes docendo tenuit et Aquinatem
hoc eodem anno ad laborum suorum Thomam est interpretatus. Matritum
praemia auctor propter vitae innocen- vocatus theologiam moralem ut doce-
tiam spectabilis aetatis suae a. 68.per- ret, mox moritur d. 12. Octobris a.
venerit. -

Ex dominicanis hispanis 1600 aetatis 65. Duae in eo potissi-

nominandus est Joannes Vincentius mum fulsere virtutes , paupertas cum
(Vincente), asturicensis n. 1544, qui summa humilitate conjuncta. Obedien-
in universitate salmantina cathedram tia et observantia in superiores, prom-
Durandi tribus circiter annis modera- ptitudine ad communem convictum ac
tus est, tum et vespertinam academiae consueta munera nullus eum tiro prae-
disputationi expositam a. 1584 adver- ivisset. Nullo die praetermisit inter-
sus Alphonsum Curiel insignem O. S. ruptis tantisper studiis librum Thomae
Ben. theologum obtinuit. Inde Romam de Kempis de imitatione Christi deli-
vocatus est munere procuratoris gene- bare 1). Rogatus in extremo vitae, num
ralis ordinis functurus (1591); vices quos relinqueret libros absolutos et de
etiam gessit magistri generalis pro- illis quid fieri vellet, quasi nihil ad se
vincias ordinis lustrantis. Edidit 2) Ro- attinerent, Faciat, inquit, de iis Socie-
mae 1591 : De habituali Christi Salva- tas pro suo arbitratu. Non minor ejus
toris nostri sanctificante gratia relectio- virtute fuit scientia. Hinc plurima et
nem, iterum Neapoli 1625 in f. Ejus splendida encomia ipsi tributa, quorum
doctrinampluribus impugnatSuarez³), summam ita complectitur historia S.
contra quem eam tuetur 4) Vincen- J. 2) : „ In P. Ludov. Molina scriptores
tius Baronius O. Pr. († 18. Oct. multi multa laudaverunt. Alii vim ejus
1595).
46. Agmen claudit qui omnium po- rundem nutu et auspiciis vel difficillima
stremus mortuus (a. 1600) omnes fa- peregerit . Coimbrae Aristotelem expli-
mae celebritate , forte et doctrinae cuit tanta ingenii subtilitate et profun-
splendore superat Ludovicus Molina tate doctrinae, ut anonnemine Aristoteles
S. J. nationehispanus, patriaconchen- lusitamus audiret. Obiit a. 1599 aetatis71.
Edidit : Institutionum Dialecticarum 11. 8,
sis, discipulus magni illius philosophi Romae, Coloniae 1567, et intra hoc secu-
Petri Fonseca 5). In eborensi regni Lu- lum saltem adhue septies. Commenta-
riorum in l. Metaphysicorum Aristotelis
Stagiritae t. 4, Romae 1577, 1580, 1589 in
1) Bibliothec. francisc. II, 475. 4. et deinceps saepius. Magnus erat prae-
2) Cf. de ipso ejusque mscr. Ehrle sertim sec. 17. horum commentariorum
Katholik 1885. I, 409-12. in scholis philosophicis usus. Cf. Backer,
3) De gratia 1. 7. c. 1. n. 24 ss. Bibliothéque des Ecrivains de la Com-
4) Apolog. 1. 2. 8. 1. § 4. pagnie de Jésus 1,313 ; Alegambe Bib-
5) Petrum Fonseca S. J. propterea lioth. script. S. J. Celebritatem autem
hic praetermittimus , quod omnia ejus nactus est Fonseca in theologia, quod pri-
opera ad philosophiam spectent. Dignus mus non novitatis studio, sed claritatis gra-
tamen est , cujus saltem in annotatione tia tertium invexerit membrum inter sci-
mentio fiat. Natione fuit lusitanus. ,Vir entiae divinae partitiones , quod a loco
fuit, scribit Nicolaus Antonius in bib- intermedio, quem occupat inter scientiam
lioth. hisp. nova II, 194, magnae in socie- liberam et necessariam , contingentem et
tate ipsa et Lusitaniae regno auctoritatis, naturalem, scientiae mediae nomen obti-
domi forisque carus adeo et probatus vi- nuit, quae tot deinceps rumores excitavit
ris principibus et in primis Philippo II. et cujus tantae suntpartes inMolinae alio-
lusitanorum regi catholico, Gregorio item rumque de gratia systematibus .
XIII. P. M., ut quaeque expedire ad pie- 1) Litterae annuae coll. Matrit. a. 1600.
tatem et religionem providisset, homo Cf. Alegambe bibl. script. S. J.
egregie industrius atque magnanimus, eo- 2) L. 24. P. 5. § 37.
48 1580-1600. Theologia-scholastica in Hispania.

ingenii maximis difficultatibus per- 1592 ; Venetiis 1594, 1602 (fr. 45);
rumpendis parem; alii amplitudinem Lugduni 1622. Horum velut comple-
arcana scientiae naturalis, mysteria mentum (licet prius prodierit) estopus
sacrae doctrinae , legum nodos , juris illud famosissimum, quod tot disputa-
aenigmata complexam : alii fecundita- tionum¹), concertationum imo et tur-
tem de suo promentem omnia quasi barum exstitit occasio, cui titulumfe-
fundo, non aliunde corrogata vel sub- cit: Concordia liberi arbitrii cum gra-
lecta mutuantem: alii religiosam in tiae donis , divina praescientia , provi-
opinionum delectu severitatem , qua dentia, praedestinatione et reprobatione
spretis laxioribus tutiores ferme et vir- ad nonnullos 1. p. d. Thomae articulos,
tuti legique amiciores amplectebatur : Olisipone 1858, editio admodum rara ;
alii amorem veritatis ac prope venera- appendicem 2) adjecit 1589 ; Conchae
t
tionem, ita ut abea nec odio nec amore 1592; Lugduni 1593 ; Venetiis 1594 ;
deflecteret, ac ne auctoritatem quidem Antwerpiae 15953) ; 1609, 1715; Vene-
alienam nisi ratione solida fultam ad- tiis 1602, et aliis editionibus omissis,
mitteret : alii laborem indefessum, quo Parisiis 1876. Quidquid sit de Moli-
20 annos divinam scientiam tradidit nae doctrina deque singulis ejusdem
Eborae vitamquae omnem in studio theorematis, negari tamen nequit, lec-
pertinaci consumpsit : alii prudentis- torem magnum exinde fructum perci-
simam in scribendo decidendoque cunc- pere posse cum quaestiones subtilissi-
tationem , cum diu multumque secum masingeniose admodum, clare, distinc-
ipse cumque doctis et sapientibus viris te, absque ira et studio prorsus pacifice
agitaret , quaecunque in lucem editu- pertractet, luceque perfundat plura de
rus erat " . Ejus opera sunt : De justitia
et jure t. 6, quorum tres priores pro- 1) Inter has eminent illae habitae in
dierunt Conchae 1593 , 1597 , 1600 ; congregatione a Clemente VIII. instituta
de auxiliis
alii tres post ejus mortem Moguntiae doctrina (a. pro
1598)examinanda hujus
et sub Paulo libri
V conti-
et Venetiis 1609; iterum Coloniae nuata ad a, usque 1607, quo demum tot
1613 (f. 55) ; 1733 in 5 v. in f., quae disputationibus a celeberrimis utriusque
editio complectitur R. P. Ludov. Moli- partis theologis habitis finisimpositus fuit.
nae e S. J. vitae morumque brevem Non obstante omni adversariorum conatu
liber vel systema Molinae non fuit dam-
adumbrationem. Magni hoc opus aesti- natum; imo vetuit summus Pontifex ,in
matur. » Nemo est, inquit Mohrhof¹), quaestione hac (de auxiliis gratiae) per-
qui horum librorumutilitatemignoret ". tractanda ne quis partem suae oppositam
aut qualificaret
„Molina, ait Silv. Maurolycus 2), in notaret .
aut censura quapiam
theologia morali tantae est auctoritatis 2) Appendix paucis adjecta fuit exem-
tantaeque aestimationis in tribunali- plaribus. Eam exhibet Theodorus Eleu-
bus et apud juristas , ut sine admini- therusi. e. Livinus Meyer in fine suae
culo aut copia aliorum auctorum affe- hist. controversiarum de auxiliis.
3) Contendit Le Blanc(i. e. Serry)
rat lumen veritati , decisionem causis, histor, de auxiliis 1. 1. c. 13: Molinam in
terminum litigiis. " Hinc Cardenas antwerpiensi editione multa expunxisse
eum annumerat auctoribus in theolo- contra communem theologorum doctri-
nam asserta . Quod falsum esse evincit
gia morali omni exceptionemajoribus, Liv. Meyer hist.de aux. 1. 2. c. 5.
et Gury eum dicit , probabilistam ra- (ubi de variis hujus operis ed. disserit)
tionum et doctrinae soliditate gravis- comparatione accurata instituta inter
simum " . Commentaria in 1. p. D. Tho- utramque editionem. Quae enim Molina
mae in duos tomos divisa , Conchae omisit (ea refert. 1. c. Meyer) minoris sunt
momenti : adjecit responsa ad quasdam
exceptiones interim sibi factas. Cf. Lim-
1) Polyhist. liter. p. 2. 1. 1. c. 14. n. 58. bourg Zeitschr. für kath. Theologie 1,
2) L. 5. Ocean. relig. 495.
 Molina, Justinianus, Aquarius, Sirenius, Buccafocus etc. 49

concordia liberi arbitrii cum gratia 1591 t. 4, et ejusdem quodlibeta qq. 80

problemata obscura, meritoque dixeris continentia, ib. 1591, opus valde rarum.
ab hoc opere novam incipere in scho- Capreolum illustravit Matthias
lis, quod controversias de gratia atti- Aquarius (ita ab oppido patrio
net, periodum 1). Aquaro dictus) O. Praed. († 1591), nam
47. Ex italis Vincentius Justini- Commentaria Joan. Capreoli in 4 ll.
anus O. Pr. in chiensi insula natus sententiarum recensuit, accuravit, notis
28. Aug. 1519, ordinis magister ge- etc. auxit et illustravit. Adjecit sin-
neralis (1558) et (1570) cardinalis gulis Capreoli scriptis: Conclusiones s.
(† 28. Oct. 1582) cum sodali Thoma Thomae, quas defendit Capreolus in 4
Manriquez magistro s. Palatii his- 11. sent. adversus male de eis sentien-
pano († 1573) edidit opera omnia s. tes, corroboratae auctoritatibus s. Scri-
Thomae , Romae 1570-71 t. 14 in pturae, conciliorum et ss. patrum et
19 pp., quae ed. licet aliae postea pro- glossatae germano sensu doctoris sancti.
dierint, magni aestimatur (m. 500). Ad calcem t. 4. subjiciuntur: Contro-
Libros sententiarum Scoti commentati versiae inter d. Thomam et ceteros theo-
sunt Bonaventura Manenti O. Min. logos ac philosophos, Venetiis 1589. in
Conv. brixianus , theologiae in acade- f.; Formalitates juxta doctrinam ang.
miapatavina professor, Venetiis 1583 d. Thomae Aq. , opus posthumum fini-
(in 1. et 2. 1.) v. 2 in f.; ejusque so- tum et editum ab Alph. de Marcho ,
dalis Franciscus Antonius Casimi- Neapoli 1605 in f. (m. 18). Eodem
rus a Brundusio, cujus est : Scotus di- tempore floruit Julius Sirenius O.
lucidatus in 2. sent., Neapoli 1597 ; S. Hieron. brixianus , cujus exstant de
1607, quo in op. controversiae interd. fato ll. 9 , Venetiis 1563 ; de unitate
Thomam et Scotum explicantur. Prior naturae angelicae 11. 3, Bononiae 1578 ;
edidit quoque Petri Tartareti luci- de praedestinatione 11. 2, Venetiis 1580 ;
dissima commentaria sive ut vocant re- Promptuarium theologicum , Bononiae
portata in 4 ll. sententiarum et quodli- 1595. - De quatuor in primis theo-
betica Joan. Duns Scoti ante nunquam logiae scholasticae sideribus Thoma ,
edita, Venetiis 1583 pp. 5 in 3 v., quae Scoto , Bonaventura et Aureolo
etiamannotationibus illustravit (m.50), bene meritus est Constantius Torri
ib. 1602 ed. 2.-Ludovicus Silvester Buccafocus vela patria dictus Sar-
as. Angelo in Vado O. Min. Conv. nanus , O. Min. Conv., vir „ docrinae
recognovit et illustravit Richardi de praestantia eruditis omnibus notus 1).
Mediavilla super IV II. senten- Sixto V. familiarissimus , nec tam ob
tiarum Lombardi quaestiones , Brixiae doctrinam , quam ob animi candorem
carissimus fuit. Is illum nihil tale cogi-
licaneDe
t. Maistre
1. liv. 1. ch.inop.
9. deDe ejus- tantem sperantemve repente cardina-
l'églisegal-
Molina
que systemate haec habet: „Un homme lem dixit unaque vercellensem episco-
de génie, auteur d'un système, à la fois pum a. 1587. Obiit 31. Dec. 1595.
philosophique et consolant, sur le dogme Praeter commentaria in varia opuscula
redoutable qui a tant fatigué l'esprit hu-
main, système qui n'a jamais été con- (philosophica) Scoti edidit plurium
damné et qui nele serajamais : car tout veterum scholasticorum opera , ut S.
système publiquement enseigné dans l'é- Bonaventuraet . 7 in f. Romae Lycheti
glise catholique pendant trois siècles sans in 3. ll. sententiarum commentaria,
avoir été condamné, nepeut être supposé Venetiis 1589 pp. 4 in 2 v.; Petri
condamnable; système, qui présente après
tout leplus heureux effort, qui ait étéfait Aureoli card. minoritae commentaria in
par laphilosophie chrétienne pour accor-
der ensemble suivant les forces de notre 1) Joan.as. Ant. in bibl. francisc. 1,
faible intelligence res olim dissociabiles, 277, ubi elenchum operum ab ipso edito-
libertatem et principatum. " rum reperies.
Hurter, Nomenclator I. 4
50 1581-1600. Theologia scholastica in Italia.

4 11. sententiarum revisa et emendata dicavit († 24. Sept. 1585) . Ex ejus 11.
Romae 1596. t. 1 ; 1605 t. 2. in f.; duo tantum aspexerunt lucem , alter
conciliationem doctrinae s. Thomae et de satisfactione sanguinis J. Christi,
Scoti, Lugduni 1577 ; Romae 1589 ; Ferrarae 1551 in 8 ; alter de praede-
adjecto Directorio in universam theolo- stinatione et libero arbitrio. -

In 1. 1.
giam inf.; Jo. Vallonis a Juvenacio Sententiarum commentaria edidit Flo-
O. Min. (sec. 14.) lecturam absolutissi- rentiae 1579 Angelus Maria Montur-
mam super formalitatibus Scotiam- sius florentinus ejusdem ordinis ge
pliatam cum textu Ant. Syrecti variis neralis, vir, si studia literarum spectes,
additamentis , Venetiis 1588 ; Petri omni eruditione insignis: si vero pie-
Tartareti in 4. 1. sententiarum Duns tatem et religionem cum ceteris hujus
Scoti reportata, ib. 1579 ; Antonii ordinis beatis patribus aequandus 1) .
Andreae O. Min. in 3. 1. sententiarum Decessit 1600. -
Paulus Franzosi
commentaria, ib. 1578 cum annotatio- disseruit de explicatione literae Magistri
nibus ; M. P. Paduani de Grassis O. Lombardi in 4 sententiarum ll. , Pata-
Min. Enchiridion scholasticum contra- vii 1606 in 8., et resolutiones theologicas
dictionum quodlibetalium doctoris sub- edidit Brixiae 1595 in 8. - Ludovi-
tilis recognitum, cui adjectus est ejus- cus Carbo a Costacciaro Perusii lector
dem dialogus de concilio Pauli i. e. con- theologiae composuit summae theolo-
ciliatione locorum Pauli, qui videntur giae s. Thomae compendium Venetiis
contradicere Evangelio et tr. de eccle- 1589 in 4 ; Coloniae 1609 ; catalogum
siastica republica , ib. 1583, opus ra- scholasticorum theologorumin d. Tho-
rum; Petri Aquilani O. Min. (sec. 14., mae summam , ib. 1618 in 4 ; intro-
qui dictus est Scotellus) in doctrina ductionem in theologiam, Venetiis 1589
J. Duns Scoti quaestiones in 4 sen- in8. - Aegidius Mancurtius (Mon-
tentiarum II. ad ejusdem doctrinam curtius , Mancusius) siculus edidit ty-
multum conferentes cum annotationi- pum omnium scientiarum et praesertim
bus, ib. 1584, 1600 in 4 ; Summa seu theologiae scholasticae , in quo omnia,
compendium theologiae, Romae 1592 ; quae ad christianam philosophiam sunt
Commentaria in evangelium s. Joannis necessaria, continentur, Parisiis 1591
et in epistolam S. Pauli ad Hebraeos in 8. - Hieronymus Accetti († 1591)
Joannis Andreae Delphini de Casali disseruit de triplici theologia symbolica,
majore cum additionibus, Romae 1587, scholastica et mystica, Cremonae 1582
Jo . Vitalis de Furno O. Min. card. in 4. Lactantius Domaninius O.
(sec. 14.) commentaria in Proverbia Carm. fuse disputavit in opere rarissi-
Salomonis, in quatuor Evangelia. mo de divina providentia, Mantuae 1592;
Georgius Busti (etiam de Vercel - Veronae 1593 t. 2 (fr. 50). -Marcus
lis nuncupatus, quod natus esset Can- A. Mazzaronus praeter tractatum
delli, quod oppidulum est vercellensis de tribus coronis romani pontificis et de
agri) O. Praed. s. Thomae addictus fuit osculo ejus pedum, Romae 1588 in 4.
ac in ejus doctrina versatus , juris etiam scripsit de praedestinatione et reproba-
canonici peritus ac philosophus acutus tione Perusii 1579 in 4. -

Cosmus
(† a. 1599 aetatis 96.). Edidit volu- Filiarchus 2) pistoriensis, canonicus
men quaestionum philosophicarum et florentinus quaestionem instituit de
theologicarum, Venetiis 1574.- Joan-
nes Capellacremonensis ob insignem 1) Markel Speculum virtutis et scien-
pietatem et eruditionem a Pio V. socius tiae2)seu viri illustres O. serv. b. M. V.
Alius a Valerio F. pistoriensi, cu-
generalis totius ordinis ad dies vitae jus exstant dialogi tres super tridentini
constitutus est, quo tamen magistratu concilii progressu et successu , Basileae
paulo post summa cum humilitate ab 1552 in 8; Venetiis 1577 in 4.
 Theologia polemica in Italia. 51

causis praedestinationis et reprobationis, quaestiones philosophiae illustran-

an ea sit operum praescientia vel sola tur 1).
Dei voluntas, Florentiae 1575 ; de of- 48. Ex aliis nationibus nobis tan-
ficio sacerdotis , Christo summo et ae- tum occurrunt Martinus Balduinus Ry-
terno sacerdote et ejus in terris vicario, thove ita a natali municipio Rytho-
Venetiis 1597 t. 2 in 4. Joannes viae appellatus , belga 2), brabantinus,
B. Gratianus O. S. Aug. bononien- in academia dilingana ss. literarum pro-
sis disseruit de sacramentis in genere. fessor, academiae lovaniensis cancella-
Denique Hannibal Roselli O. Min. rius, primus episcopus iprensis (1562),
Observ. calaber post annos 38 in multis qui Sententiarum libros commentariis
academiis variarum disciplinarum le- illustravit. Gandavi pro fide carceres
ctor animum tandem ad scribendum tulit et Audomaropoli exsulans lue epi-
applicuit. Scripsit autem de septam sa- demica exstinctus est 9. Oct. 1583 .
cramentis , Posnaniae 1590 ; in Py- Ejus commentarii licet discipulorum
mandum et Asclepium Hermetis manibus tererentur nunquam prodiisse
Mecurii Trismegisti commentaria, Cra- videntur. Joannes Forsannus O.
coviae 1585. 1586 t. 6, Coloniae 1630, Min. gallus reliquit resolutiones in 4
opus varia eruditione refertum, inquo ll. sententiarum 1579 in 8 .
universa fere theologia plurimaeque

II. Theologia polemica.

49. In Italia pauci data opera theo- putavit de imaginibus et miraculis san-
logiae polemicae incubuerunt 1). Huc ctorum adversus haereticos 11. 4, Bono-
referri possunt : Paulinus Bernar- niae 1569 ; ejus opuscoli volgari editi
dini O. Praed. lucensis natus circa a.
ed inediti prodierunt cura Fr. Zam-
brini , Faventiae 1847.
1515 fidei disciplinaeque zelo aestu- Angelus
Pientini O. Praed. Corsiniani in
antissimus, vitae morumque sanctitate
conspicuus, qui s. Augustini opera Etruria ortus , theologiae in academia
prope omnia mente complectebatur ac florentina magister († 1589), edidit
in promptu habebat († 1585). Scripsit dimostrationi degli errori della perfida
Concordia Ecclesiastica contro tutti gli setta maometana 11. 5 cioè l' Alcorano
heretici ove si dichiara, qual sia l'au- riprovato, Florentiae 1588 inf.; 1603 ;
torità della chiesa , del concilio , della Romae 1596 ; tr. de jubilaeo in 4 11.
sedia apostolica e de' santi dottori, distinctus , ib. 1575. Antonius a
Florentiae 1552 in 8. Julius Ca- Castro novo O. S. Aug. siculus, dre-
stellani faventinus, filiorum Cosmi I. pantinus († 1593) scripsit 1. adversus
magni ducis Etruriae institutor , dein antiqua schismata , Romae 1582 ; reg-
Caesari Gonzagae a secretis, patriae ca- num Christi sive de Ecclesia romana
Laelius Zecchius
thedralis canonicus ( 1571), in Sapien- 11. 8, ib. 1582.
tia romana philosophiae professor, de- utriusque juris doctor et canonicus
mum a Sixto V. dictus episcopus cha- brixianus, suo aevo celebratissimus, qui
riatensis in Calabria, sed post electio-
nem mox mortuus 23. Oct. 1586 , dis- 1) Tomorum indicem cf. in bibl. franc.
II, 51 ss.
1) Adeodato Burgo O. S. Aug. casa- 2) Cf. Sweins Esguisse sur Rythovius
lensi, congregationis insubricae vicario premier évêque d'ypres, Brugis 1859 ;
generali († 1589) aliquot scripta polemica Claessens Analectes VII, 329-63.
tribuit Lanterius III, 379, sed utrum
et ubi prodierint non refert.
4
52 1581-1600. Theologia polemica Hispania et Anglia.

teste Genér¹) primus omnium e re- est : Locorum catholicorum pro romana
centibus quos ipse vidituniversamscho- fide adversus Calvini institutiones
lastico-polemicam compendioso nitido- 11. 7, Venetiis 1564 ; Parisiis 1566, in
que stilo aggressus est suis scil. tracta- quibus singula institutionis calvinia-
tibus theologicis et canonicis , Brixiae nae capita contundit. Edidit quoque :
1591 t. 2 in 4; de indulgentiis et jubi- Epistolam seu tractatum de quibusdam
laeo anni sancti, Coloniae 1601 ; de re- quaestionibus inter Philippum Marni-
xium s. Aldegundae abbatem et Micha-
publica ecclesiastica, Veronae 1599 .
50. Ex hispanis laudem merent: elem Bajum acad. lovan. cancellarium
Caspar Cardillo de Villalpando a. circa Ecclesiae auctoritatem et judicem
1527 in urbe Segovia editus. Vices controversiarum fidei, 1584, circa quas
Alvari Mendozae abulensis episcopi inscil. non sat accurate scripserat Bajus
ad Philppium Marnixium calvinistam ¹) .
concilio tridentino sub Pio IV. egit, et
ad nutum cardinalis Borromaei in lo- Caspar Casal lusitanus, in familia
cum Petri Soti theologus pontificius eremitarum s. Augustini eruditionis
subrogatus est (1581). „ Praecipua atque ingenii necnon et vitae integri-
Casparis laus, inquit Nicolaus Anto- tatis laude praestans, in conimbricensi
nius 2), praeter eruditionis illam pro- schola c. a. 1542. primarius s. theolo-
fanae sacraeque, latini ad haec etgraeci giae professor Joanni III. regi a concio-
sermonis, assertus fuit in decus pristi- nibus et consiliis, dein funchalensis in
num et a barbarie ineptiisque laborio- Madera insula antistes, postea leirensis
sissimorum interpretum vindicatus ac (a. 1557) mox et conimbricensis († 9 .
perpurgatus Aristoteles : quae maxima Aug. 1585). Concilio tridentino inter-
cura illius et consilium cum omni po- fuit (bis), ut regius legatus et orator,
steritate nominis ejus commemoratio- dein ut episcopus leirensis , in eoque
nem adaequavit ". Reliquit disputationes veluti magnum doctrinae jubar radia-
adversus protestationem 34 haeretico- vit. Hic prolixum omnimodaque erudi-
rum augustanae confessionis habitas tione locupletissimum opus conscripsit
pro synodo tridentina, Venetiis 1564. de quadripartita justitia ll. XI, in qui-
-

Franciscus Orantes (Horantius) bus omnium, quotquot exstant , theo-

cuellarensis O. Min. interfuit concilio logorum conquisitis probeque digestis
tridentino episcopi palentini procurator sententiis orthodoxa de justificatione
decessitque episcopus ovetensisa.1584. nostra fides asseritur, et Lutheri, Cal-
De religione christiana optime meritus vini, Buceri, Bullingeri aliorumque a
est formidabilis haeresi scriptor etmul- s.rom. Ecclesia dissidentium opiniones
tarum palmarum athleta³) pereleganti eliduntur, Venetiis 1563 t. 4 in f. Prae-
illo ac celebri, et nunquam satis lau- terea habemus : De sacrificio Missae et
dato, addit Gener¹) opere, cui titulus de sacrosanctae eucharistiae celebratione
per Christum in coena novissima 11. 3,
1) Theologiae dogm. schol. t. 1. prodr. Venetiis 1563, praesertim adversus
1. c. 4 § 56 .
2) Bibl. hisp. nova 1, 521, ubi reperies Melanchton; de coena et calice Do-
quoque operum ejusdem catalogum. Eo- mini quoad laicos et clericos non cele-
rum pleraque sunt philosophica et com- brantes 11. 3, ib. a. 1563 ; Axiomatum
mentaria in varios Aristotelis libros com-
christianorum ll. 3 ex diversis Scriptu-
plectuntur, pauca tantum sunt adversus
protestantes. Contemnendus non est ejus
Commentarius praecipuarum rerum, quae 1) Cf. Bibl. hisp. nov. 1, 452. Ceterum
in conciliis toletanis continentur, Compluti ejus sodalis Joannes Baptista Fernan-
1570. dez lingua vernacula edidit a. 1593 : Pri-
3)Cf. Dechamps de haeresi jansen. 1. miera parte de las Demostraciones catho-
2. disp. 4 c. 9. n. 4. et c. 14, n. 1. licas, y principios, en que se funda la ver-
4)Theologiaedogmatico-scholast. 1,58. dad de nuestra sagrada religion.
 Casal, Pisanus, Valverde, Bristow. 53

ris et ss. patribus adversus haereticos versus fidei hostes contentionis utilis-
antiquos et modernos , Conimbricae simae atque honestissimae funes trahit
1550 etc. Alphonsus PisanusS. († 1590, secundum alios 1600). Plura
J. toletanus fuit ,mediocris corporis edidit opuscula, inter quae eminet ra-
staturae, sed ingenii maximi et nobilis- rumque est : Ignispurgatorius post hanc
simi , adeo ut quod de apibus latinus vitam e latinis patribus orthodoxis
poeta cecinit, de eo quoque possit dici hebraeorumque doctissimis assertus,
rectissime: Patavii 1581 ; Venetiis 1590, cui operi
Ingentes animos angusto in pectore adjecta sunt breve apologeticum alio-
versat1).< rum dogmatum etrituum Ecclesiae, re-
Vir erat doctissimus, moribus quo- sponsa de verbo scripto et non scripto
que atque modestia insignis , omni li- ad quaestiones Wenc. a Wertzoviz ,
teratura aetate sua nobilissimus, teste et nomologia ex ss. patribus , i. e. in-
Baronio. Postquam Romae Aristotelem signiores aliquot sententiae , quibus
explicuerat , Dilingae et deinde Ingol- et catholici in fide confirmantur et qui
stadiitheologiae egitprofessorem.Trans- ab Ecclesia discesserunt redarguuntur.
latus inPoloniam obiit d. 9. Dec. 1598 . 51. Ab hispanis transeamus ad an-
Edidit: De continentia et abstinentia vel glos, quorum non parvus est numerus,
de apostolico coelibatu, jejunio et cibo- nec spernenda auctoritas ; horum tres
rum delectu doctrina catholica , Colo- obierunt eodem a. 1581. Richardus scil.
niae Agripinae 1579 ; Nicaenum con- Bristow , Edmundus Campianns
ciliorum primum generale in 4 11.di- (Campion) S. J. et Nicolaus Saun-
stinctum , Dilingae 1572 ; Coloniae ders. Prior Vigorniae (Worcester) na-
1581 ed. auctior, inquod opus recepit tusa. 1538 condiscipulus fuit Edmundi
80 can. nic. ex arabico codice versos a Campiani, academiae oxoniensis decus,
sodali J. B. Elia seu Romano alexan- et pro fide avita exsul (a. 1569) Lo-
drino e judaismo ad veram fidem con- vanii morabatur , eoque deinde pluri-
verso († 3. Mart. 1589). Confutatio mum utebatur Alanus 1) praesertim in
brevis 114 errorum apud sectarios regendo collegio anglorum duaceno,
nostri seculi circa 7 Ecclesiae sa- in quo etiam s. Scripturam est inter-
cramenta , Posnaiae 15872), in qua pretatus, sed brevi abreptus est magno
confessionem augustanam et institu- catholicorum Angliae dolore et damno
tiones Calvini aggreditur ; catholica et ( 18. Oct. 1581). Haec ejusdem sunt
orthodoxa responsio ad praecipua ca- opera : A briefe Treatise ofdiverse plai-
pita epist. D. Jac. Niemenski, Pos- ne and sure wayes to finde out the
naniae 1585 , in qua agit praesertim truthe in this doubtfoul and dange-
de Ecclesia. Agmen claudit Bartho- rous time of Heresie conteyning sun-
lomaeus deValverdeet Gandia, quem dry worthy motives unto the Catho-
Villena urbs protulit Castellae, valen- like faith, or Considerations to move a
tinoregno finitima, s. theologiae doctor, man to beleve the Catholikes and not
qui multiplicis doctrinae merito excel- the Heretikes, Antverpiae 1574 in 12 ;
luit. Hinc a romanis pontificibus adhi- libellus egregius ab Allen admodum
bitus tum ineditione LXX interpretum commendatus , etiam latine Atrebati
tumincorrectione Vulgatae. Praecipue 1608 in 4, communiter inscriptus
vero in ea parte studii theologici cu-
ras suas collocasse videtur , quae ad- 1) Cf. Gillow 1,300. En quo elegio in
memoriis collegii duaceni celebratur : He
Mederer acad. Ingolstad. 1, 304. might rival Allen in prudence, Staple-
Alia ejusdem scripta cf. ap. Backer, ton in acumen, Campion in eloquence,
Bibliothèque des Ecrivains de la Comp. Wright in theology , and Martin in
de Jésus II, 2006 s. languages.
54 1581-1600. Theologia polemica in Anglia. B. Campianus,

Bristows Motives;hujus epitome prodiit dius , efficacius nihil ad revincendos

inscripta : Demaundes to bee proposed protestantes. Hinc a fidei catholicae
of Catholiks to the Heretikes, Londini hostibus omnibus vestigiis perquisitus ,
1592 ; A Reply to William Fulke in tandem ex insidiis captus est. Itaque
Defence of M. D. Allen's Scrole of raptatus, suspensus, semivivus de furca
Articles and Booke of Purgatorie, Lo- dejectus , corde spiranti adhuc evulso,
vanii 1580, cui Fulk respondere nisus pudendis abscissis, in ignem visceribus
est. Annotationes adjecit inversionem conjectis atque combustis, immanissime
anglicam N. T. , quae prodiit Rotomagi mactatus est 1. Dec. 15811). B. Edm.
1582. de qua infra. -Edmundus Cam- Campionis opuscula (epistolae , sermo-
pianus , patria londinensis n. 1540, nes , poemata et decem rationes) pro-
adolescens florenti ingenio praeditus dierunt Barcinone 1889. - Nicolaus
in oxoniensi academia studiis operam Saunders (Sanderus) charlewooda-
dedit , atque ita inter suos eminuit
condiscupulos, ut cum Richardo Bri-
stow ad salutandam destinareturEli- commonitorio Coloniae 1594 ; varias etiam
in linguas translatus, de quibus editioni-
sabetham reginam, futuram suam car- bus et versionibus (sicut etiam de libris
nificem , academiam tunc invisentem contra illum editis) cf. Backer , Biblio-
(1566) . Haereticorum fraudibus cir- thèque des Ecrivains dela Comp. de Jésus
1, 1025-31 ss.; Gillow 1 , 376-92 ;
cumventus se ab iis ordinari passus Roskovány 2, 464. s.; 515. s.; Raess,
est: ad quod scelus expiandum Anglia Convertiten 2, 91. ita de eo scribit: Die
excessus (1570) in duacensi anglorum zehn Beweisgründe sind in einem überaus
catholicorum seminario commoratus reinen Latein geschrieben , mit Ciceroni-
theologiam egregie didicit et magistri scher Eleganz, mit der Gedrängtheit des
Tacitus und in der abrupten Weise eini-
lauream accepit. Romam profectus so- ger altrömischer Satyriker. Die Ueber-
cietatem Jesu est ingressus (1573). setzung derselben ist nichts weniger als
Aliquot annos Pragae et Viennae rhe- leicht; auch hat der französische Ueber-
setzer bei Migne, Démonstration Evan-
toricam et philosophiam docendo et gélique 14, 1189-1216 diese Schrift
latine concionando consumpsit , et a. jämmerlich geradebrecht , Manches un-
1580 in patriam rediit, ubi magno cum richtig aufgefasst, die schwierigsten Stel-
fructu rei catholicae causampromovit¹), len übergangen , und Alles verflacht , so
adeo ut inimicorum fidei in se conci- dass Campian sein Werk nicht mehr er-
kennen würde . Johannes Durie (Du-
taret iram , quam provocavit maxime raeus) S. J. scotus († 20. Oct. 1608) Cam-
brevi admodum sed aureo plane libello : piani libellum adversus Whitakeri re-
Decem rationes , quibus fretus certa- sponsionem vindicavit Parisiis 1582 (m.
men anglicanae ecclesiae ministris ob- 25) ; Ingolstadii 1585 , quae confutatio est
erudita, elegans et dilucida, sed rara .
tulit in causa fidei 2), quo nihil soli- 1) Triduo post ejus martyrium ita Ber-
nardinus de Mendoza, legatus hispanus,
1) Testatur ipse in quadam ep.: Ac- sorori suae scripsit : Quotquot hic sunt
currunt nobilissimi juvenes, salutant, ve- sunt et ego in particulari fidem facere pos-
stiunt, ornant, armant, emittunt ex urbe. sum attento modo, quo passus est Cam-
Partem aliquam regionis obequito pene pianus , illum annumerandum esse illu-
quotidie. Ingens omnino messis est. Se- strioribus martyribus in Ecclesia Dei et
dens in equomeditor conciunculam, quam| pro tali potest illum habere sua religio
ingressus in domum perpolio. Deinde si etc. Plura de ipso cf. in 1. Martyrium
qui me adeunt colloquor , aut confitentes Edm. Campiani S. J. e gallico in latinum
audio . Mane peracto sacro verba facio ; versum a Guilelmo Estio , Lovanii 1582 ;
aures afferunt sitientes ; sacramenta per- et in 1. Vita et martyriumEdm. Campiani
cipiunt frequentissime. " Mart. angli e S. J. auctore Paulo Bom-
2) Saepissime hic libellus prodiit ut bino ex eadem societate , Antwerpiae
Romae etAntwerpiae 1582 etc., etiam una 1618 , valde rara (m. 30) ; Kobler die
cum Tertulliani 1. de praescriptionibus ad- Märtyrer und Bekenner der Gesellschaft
versus haereticos et Vincentii lirinensis Jesu in Engl., Oeniponti 1886 p. 35-69.
 Nicolaus Saunders . 55

danus , juvenis adhuc jus canonicum | Christus dixerit Regnum meum non est
Oxonii interpretabatur( 1557-1560). de hoc mundo (Jo. 18, 36) ; probat Ec-
Propter fidem catholicam exsul Romam| clesiaejus vere remittendi peccata, agit
secessit , ubi sacerdos ordinatus et s. de synodorum oecumenicarum auctori-
theologiae doctor fuit creatus. Cardi- tate etc. De explicatione missae ac par-
nalem Hosium Tridentum comitatus tium ejus , ib. 1569 ; Sedes apostolica
est ad concilium, deinde in Poloniam; seu de militantis Ecclesiae romanae
docuit quoque s. theologiam Lovanii. potestate romanorumque pontificum
Gregorius XIII. eum nuncium in Hi- primatu et auctoritate, Venetiis 1603 ;
berniam ad solandos misit catholicos, tr. quod Dominus in VI. c. Ev. s. Joan-
ubi tamen anglorum persecutionibusnis de sacramento eucharistiae proprie
et insidiis expositus, aerumnis et fame| sit locutus, Antverpiae 1570 ; de typica
tandem confectus obiit secundum Joan. et honoraria ss. imaginum adoratione
Pitseum, ejus ex sorore nepotem, c. a. 11. 2, quorum prior in adoratione ss.
1580, secundum alios 1581 vel 1582 imaginum nullum esse idololatriae pe-
vel probabilius 1583. Inter ejus opera ¹) riculum , posterior docet figuralem
omnium magis notum est: De visibili quandam adorationem illis deberi et
monarchia Ecclesiae 11. 8, in quibus di- naturali et gentium et divino et eccle-
ligens instituitur disputatio de certa siastico jure , Lovanii 1569 (m. 15),
et perpetua Ecclesiae tum successione, prius anglice 1567 ; de justificatione
tum gubernatione monarchica ab ipso contra colloquium Altenburgense 11. 6,
mundi initio usque ad finem; deinde Augustae Trevirorum 1585 , Coloniae
etiam civitatis diaboli persaepe inter- 1594, opus rarum (m. 15) ; de origine
rupta progressio proponitur, sectaeque ac progressu schismatis anglicani 11. 3,
omnes et haereses confutantur, quae quibus historia continetur maxime ec-
unquam contra fidem emerserunt: de- clesiastica , nimirum ab a 21. regni
nique de antichristo ipso et membris Henrici VIII., quo primum cogitare
ejus deque vera Dei et adulterina dia- coepit de repudianda legitima uxore
boli ecclesia copiose tractatur 2) , Lo- Catharina usque ad a. 28. Elisabethae,
vanii 1571 ; Antverpiae 1578 ; Romae quae ultima est ejusdem Henrici sobo-
1586 etc., opus eruditum et doctum, les aucti per Eduardum Risthonum
stilo licet forte minus eleganti con- († 1585), Coloniae 1585; Romae 1586 ;
Ingolstadii 1586 ; cum appendice Ri-
scriptum. Illud ex protestantibus im-
pugnarunt in primis Barth. Clerke badeneirae Coloniae 1590 et 1628 ;
et Georgius Ackworth , quorum ex- Parisiis 1676 ; Lugduni 1685, quod
versum quoque fuit in varias linguas.
ceptionibus respondet in alio opere pa-
Adverti tamen debet primam tantam
riter docto et raro , quod prioris est
editionem esse genuinam ¹), posteriores
velut continuatio : De clave David seu
auctore quodam anglo fuisse interpo-
regno Christi 11. 6 contra calumnias
latas circa eventus a. 1531 .
Acleri pro visibili Ecclesiae monarchia,
Romae 1588 ; cum praecedenti Wirce- 52. Hos excipiunt : Archimbaldus
burgi 1592; prius anglice Lovanii Hamilton scotus ad fidem conversus,
1567. Nomine generico Acleri desi- qui editis libris impugnavit calvinia-
gnat omnes cleri adversarios. In eo nos . Joannes Howmann de Fecken-
opere explicat in primis quo sensu hain O. S. Ben. ultimus abbas west-
monasteriensis († 5. Aug. 1585) saepe
1) Cf. Niceron , Mémoires pour ser-
vir à l'histoire des hommes illustres etc. ,
ubi accuratus operum Sanderi index re- 1) Ita Bridgettin Tablet mensis No-
peritur. vembris 1889. II, 740 ; cf. Katholik 1890.
*)Cf. Roskovány rom. pont. 2, 390. II, 83.
56 1581-1600. Theologia pol. inAnglia.

in carcerem propter fidem conjectus, quos exsistat 11. 3, in quibus calvinia-

in quo demum post diram 29 annorum nos, lutheranos et ceteros, qui se evan-
detentionem piissime occubuit, insig- gelicos nominant, alienos a Christi Ec-
nis theologus , verae fidei verbo et clesia esse argumentis signisque claris-
scriptis 1) pugil plane strenuus , ad- simis demonstratur et simul apologia
versariis formidabilis virtutisque simul assertionum ejusdem inscriptionis con-
exemplar.- Joannes Gibbons somer- tra falsas Ant. Sadeelis 1) crimina-
setensis n. 1544 relicta academia oxo- tiones continetur , Posnaniae 1583 in
niensi Romam se contulit atque in 4; coenae lutheranorum et calvinistarum
collegio germanico philosophiae et theo- oppugnatio , ib. 1586 ; Apologia libri
logiae operam dedit. A Gregorio XIII. sui de invocatione ac veneratione SS.
auctus est canonicatu bononiensi, cui (ib. 1584) contra falsas Dan. Tosani
tamen mox renunciavit , ut societatem theologiae calvinianae heidelbergensis
Jesu posset ingredi (1578). Treviris professoris criminationes ; adjunctus
theologiae professorem atque collegii est apologiae liber ipse, cujus defensio
egit rectorem († 3. Dec., secundum suscipitur , in Germania nunquam
Gillow 16. Aug. 1589). Edidit con- editus, Coloniae 1589. Ninianus
-

certationem Ecclesiae catholicae in An- Winzetus (Wingate) O. S. Bened.

glia adversus calvinopapistas et puri- natus a. 1518 in Scotia, patria ren-
tanos etc., Augustae Trevirorum 1583, frous (Renfrew), primumerat presbyter
quam auctam iterum in lucem prodire secularis in dioecesi glasgoviensi, atque
jussit JoannesA quapontanus (Brid- ob praeclaras animi dotes publicis apud
gwater) S. J. his additis priori titulo: Lithgoam (Linlithgow) scholis , dein
Nunc denuo centum et eo amplius mar- ecclesiae collegiatae ibidem praeposi-
tyrum sexcentorumque insignium vi- tus : quo tamen munere propter fidem
rorum gestis variisque certaminibus, privatus fuit. Invalescente in Scotia
lapsorum palinodiis , novis persecuto- haeresi calviniana Joanni Knoxio et
rum edictis ac doctissimis catholico- Thomae Spotswodio, Calvini discipulis,
rum de anglicano seu muliebri ponti- strenue se opposuit eosque disputatio-
ficatu ac romani pontificis in principes nibus qua publicis quaprivatis convi-
christianos auctoritate disputationibus cit, editisque libris im pugnavit. Edi-
aucta et in 3 pp. divisa , ib. 1588; dit scil. Certane Tractatis for Reforma-
1594 in 4., cui operi inseruit b. Cam- tione of Doctryne and Maneris, set furth
piani vitam, martyrium et ejusdem at the desyre , and in name of the af-
libellum Decem rationes. Gibboni flictit Catholikis of inferiour ordour of
sodalis erat Laurentius Arturus Faunt Clergie and Layt-meninScotland, Edin-
(Faunteus) lecestrensis, fidei causa pa- burgi 1562, opus rarissimum, ideoque
tria profugus . Plures vitae annos trans- recusum 1835 ; 1888. Knoxio opposuit
egit in Polonia, ubimagnam ab insigni 83 propositiones (1562), lingua ver-
vitae, probitatis et praeclarae eruditio- nacula, quibus doctrinam disciplinam-
nis opinione consecutus est laudem († que catholicam ex Scriptura et tradi-
Vilnae 28. Febr. 1591). Inter ejus lu- tione invicte tuetur, Antverpiae 1563.
cubrationes sunt theses, disputationes, Hinc iram factionis calvinianae in se
assertiones 2). Potiores sunt : De Christi concitavit ac nonnisi fuga eorum ma-
in terris Ecclesia , quaenam et penes nus evasit. Quare exsulare coactus in
Belgium confugit (1562) atque Duaci
1)Cf. Gillow II, 233--38 ; Baeum-
ker Kirchenlex. VI, 1664-71 . 1) Cf. de operibus contra Sadeelem
2) Cf. Backer 1, 1796 ; Gillow II, editis et dehujus responsis Roskavany
226. 2, 421 s.
 Winzetus, Rainolds, Allen. 57

studio s. theologiae se dedit. AGrego- 53. Eodem anno 16. Oct. 1594 obiit
rio XIII. a. 1577 scotis ratisbonnensi- Guilelmus Allen (Allyn, Alanus) lan-
bus abbas praefectus est, hinc religio- castrensis n. 1532 in oppido Rosall,
nis habitum induit emisitque vota so- quondam professor oxoniensis , sed
lemnia. Disciplinam monasticam non- propter fidem exsul (1561). ardenti
nihil collapsam instauravit : laudabilem atque infatigabili zelo pro restauranda
scotorum per Germaniam consuetudi- religione catholica in patria sua con-
nem tenendi scholas publicas reduxit; spicuus. Cum enim ob affectam vale-
altiora studia ipse docuit. Tandem 21. tudinem redire cogeretur in patriam
Sept. a. 1592 aetatis 74. obdormivit in (1562-65), licet nondum sacerdos
Domino ¹) » gratus, honoratus et desi- clam nutantes in fide catholicos confir-
deratus omnibus non sine sanctitatis mavit eo fructu , ut securitatis gratia
opinione 2). Edidit praeter alia: Fla- domicilium mutare cogeretur , ac de-
gellum sectariorum, qui religionis prae- mum iterumAnglia secedere. Postquam
textu seditiones in Caesarem aut in Mechliniae sacros suscepit ordines et
alios orthodoxos principes excitare stu- aliquamdiu theologiam docuit, Romam
dent , Ingolstadii 1582. - Guilelmus est profectus. Post reditum coepit sol-
Rainolds , qui Romae ad matrem licitius cogitare de restauranda reli-
Ecclesiam rediit , postea vero s. theo- gione catholica in patria sua ideoque
logiam in anglorum collegio rhemensi de instituendis collegiis in quibus ju-
docuit († 24. Aug. 1594), sub nomine venes angli ad sacerdotium munusque
Reginaldi vel Rosei plura³) edidit apostolicum in Anglia obeundum dili-
contra sui temporis sectarios, inter genter instituerentur : quod primum
quae nominandus Calvino-turcismus i. factum est Duaci , cujus collegii, inde
e. calvinisticae perfidiae cum mahume- Rotomagum ob turbas bellicas trans-
tana collatio et dilucida utriusque sec- lati, plusquam paternam curam atque
tae confutatio 11. 4 in dialogorum for- sollicitudinem habuit. Quo in consilio
ma ),Antwerpiae 1597;Coloniae 1603; eum egregie juvit Gregorius XIII. Pro
dejusta reipublicae christianae in reges bono religionis majora semper cogitans
impios et haereticos auctoritate , Ant- et agens rogatu Philippi II. a Sixto V.
verpiae 1592 in 8 ; de sacramento eu- purpura fuit decoratus (1587) ; et li-
charistiae contra Berengarium et cet archiepiscopus mechlinensis sit
Brucium scotum , ib. 1593 ; praxis dictus (1589), nunquam tamen dioe-
fori poenitentialis , Venetiis 1619 in f. cesim adiit , neque a sede apostolica
opus posthumum'; vindicias quoque confirmatus fuit , a romano pontifice
instituit adversus Whittakerum semper pro universalis Ecclesiae nego-
translationis N. T. anglicae , Parisiis tiis adhibitus. A Gregorio XIV. loco An-
1583 . tonii Cardinalis Caraffae demortui bi-
bliothecarius apostolicus declaratus, ad
Cf. Ziegelbauer hist. rei liter. reformationem editionis vulgatae bi-
O.S.B. ed. Oliverii 3, 360s. Mackenzie bliorum a Sixto V. coeptam cum Cardi-
Liveofmost eminentWriters ofthe Scotch nali Columna deputatus et jam a Gre-
Nation 3, 148-55; Bellesheim Ge- gorio XIII. missionibus per Angliam est
schichte der kath, Kirche in Schottland
2,20-35; hist.p. Blätter 103, 27-39; He- praefectus. » Hujus viri praestantissimi
wisonin accuratissima notitiapraemissa obitum, scribit Pitseus 1), quotquot
Winzeti op. , Edinburgi 1889. fidei causa persecutionem patimur, ad-
Wassenbergin sua Ratisbonare- huc lugemus, et tamquam orphani pe-
ligiosaMs.p. 174.
Cf. Wood Athenae oxon. riisse nobis communem parentem ma-
*) Cf. hujus op. synopsin ap. Werner,
Gesch. der apolog. Literatur 4, 309 ss. 1) De illustr. Angliae Scriptoribus.
58 1581-1600. Theologia polemica in Anglia et Gallia.

gis ac magis in dies experimur. " » Hunc of their sinnes to Godes ministers : And
omnes, addit Eggs 1), tum illius tum of the Curches meaninge concerning
nostri aevi scriptores sinceri summis Indulgences commonlie called the Po-
laudibus et merito extulerunt tamquam pe's pardons,Lovanii 1567, contra quem
christianae religionis athletam fortis- scripsit William Fulke ; opus aureum
simum fideique in Anglia clypeum in- de sacramentis in genere; de sacramento
vincibilem et S. R. E. sacrique collegii eucharistiae ; de sacrificio eucharistiae
singulare decus atque ornametum. E ex vivae vocis diligenti et accurata
contrario iniqui s. matris Ecclesiae ho- tractatione (apud Th. Stapleton),
stes fideique avitae desertores probris Antverpiae 1576 in 4 ; Duaci 1603,
illum omnibus onerarunt odioque ca- opus rarum (m. 20), quod magni fecit
pitali prosecuti sunt. Hoc ei positum Bellarminus . Ipse quoque induxit
epitaphium in collegii anglorum eccle- collegas suos in collegio rotomagensi
sia, in qua ejus corpus requiescit : ad vertendam s. Scripturam s. in lin-
Deo trino et uni. guam patriam adjecitque cum Bri-
Guilelmo Alano stow adnotationes N. T. Cura patrum
Lancastriensi congregationis Orat. prodierunt The
S. R. E. Praes. Card. Angliae, Letters and Memorials (284) of. W. Card.
Qui extorris a patria Allen , Londini 1882.
Perfunctus laboribus diuturnis, 54. Omnium tamen celeberrimus est
In orthodoxa religione tuenda etmerito quidem Thomas Stapleton,
Sudoribus multis, in seminariis qui luminaribus illis magnis Bellar-
Ad salutem patriae instituendis, foven- mino et Duperonio non impar, a non-
dis, periculis plurimis nemine illis praefertur 1). In lucem edi-
Ob Eccle. Rom. opere, scriptis , tus est a. 1535 Henfieldae. Et ipse
Omni corporis et animi contentione propter fidem exsul studia, quae inchoa-
Defensam, hic in ejus gremio verat Cantuariae, Wicestrae et Oxonii,
Scientiae, pietatis, modestiae, prosecutus est Parisiis, Lovanii etRo-
Integritatis fama et exemplo clarus, mae. Doctor Lovanii creatus s. literas
Ac piis omnibus charus occubuit Duaci est interpretatus. Iterum Lova-
XVII. Kal. Novemb. anno nium accitus Bajo in cathedra succes-
Aetatis LXIII , exilii XXXIII . etc. sit. Denatus est a. 1598. Tanti eum
Haec potiora ejusdem scripta: Certain fecit Clemens VIII., ut sibi illius opera
Brief Reasons concerning the Catholik
Faith, Duaci 1564 ; A Defense and De- 1) Fellerita de eojudicat VIII, 87 : „ Sta-
claration of the Catholique Churches pletond'un caractèredoux et aimable avait
Doctrine touching Purgatory and Pray- la piété en partage; il possédait trèsbien
ers for the Soules Departed, Antwer- les belles-lettres,
et l'hébreu, était versé
la théologie dans le grec
et l'histoire. Les
piae 1565 in 8 ; A Treatise made in hérétiques, qu'il confondit dans ses écrits
Defense of the Lawful Power and Au- ont rendu hommage à son savoir, et le
thoritie of Priesthode to remitte sinnes : cardinal du Perron le met à la tête de tous
Of the People's duetie for confessienn les controversistes. Il faut avouer cepen-
dant , que Bellarmin le surpasse dans la
science de l'Ecriture , dans la lecture des
1) Purpura docta 1. 5. n. 46. qui pluri- Pères et dans les connaissances histori-
bus ejus vitam, virtutes, merita prosequi- ques, et que du Perron les surpassa tous
tur. Cf. praeterea Gillow 1, 14-24; in deux dans l'exactitude à discerner ce qui
primis Bellesheim in op. insigniWilh. est de foi d'avec ce qui n'est que d' opi-
Card. Allen, Mainz 1885 ; The first and se- nion. Döllinger eum dicit: den be-
cond diaries ofthe english College Donay sten Streiter gegen die nene Lehre , den
etc. , Londini 1878., de quibus cf. idem die Kirche gehabt (Rede auf der gelehrt.
Bellesheim hist. pol. Bl. 82, 39 ss. Vers. 1863 p. 34).
 Stapleton, Emotte, de la Coste. 59

intercoenandum praelegi, eumque pur- versa ll. 12 tradita , Parisiis 1582 (m.
pura ornare vellet. Ejus opera (plera- 60) ; de magnitudine Ecclesiae romanae
que) collecta cum vita prodiere Pari- 11. 3, Antverpiae 1599 in 4 ; de aucto-
siis 1620 t. 4 in f. Inter ea emi- ritate Ecclesiae circa s. Scripturam, ib .
nent: Principiorum fidei doctrinalium 1591. Ad refutandas corrigendasque
demonstratio methodica per controver- perversas Calvini et hujus discipulo-
sias sepiem 11. 12 tradita , in quibus rum interpretationes, quibus N. T. li-
ad omnes de religione controversias di- brorum sensum pervertebant, edidit :
judicandas sola et certissima norma et Antidota evangelica contra horum tem-
ad easdem semel finiendas sola et su- porum haereses , in quibus quatuor
prema in terris auctoritas, via et ratio evangeliorum illi textus explicantur,
demonstratur, Parisiis 1579 ; ib. 1582 quibus haeretici hodie ad sua dogmata
ed.2.ab auctore recognita et multis locis propugnanda utuntur , vel ad haereti-
locupletata, cui etiam accesserunt suc- corum dogmata impugnanda catholici
cessionis Ecclesiae defensio accuratior uti possunt , Lugduni 1595 pp. 2 in
et latentis protestantium ecclesiae con- 1 v. in 8 ; Antidota in acta Apostolo-
futatio copiosior contra Guil. Fulco- rum et in epist. ad romanos ac binas ad
nis angli inanes cavillationes adversus corinthios contra nostri temporis hae-
L. IV. c. 10 et 11 editas ; item 1. XIII. reticos 1). Quae antidota vere eximia
et speculum pravitatis haereticae per sunt, atque in iis solide admodum illa
orationes X ad oculos demonstratum; testimonia expendit exponitque , quae
hujus operis scopus est via compen- in theologia dogmatica majoris sunt
diaria, sepositis quaestionibus innume- momenti. Promptuarium catholicum et
ris implexisque de singulis dogmati- morale super evangelia tam dominica-
bus controversis , dirimere radicitus lia quam de festis et quadragesimae,
omnem catholicos inter et protestan- Coloniae 1592 ; Antverpiae 1593 pp. 5
tes controversiam 1) ; hinc inquirit in in 3 v., opus saepius et variis in locis
principia fundamentalia , secundum editum. Neque spernendum est aliud
quae breviter et peremptorie simul opus : Tres Thomae , seu res gestae s .
omnis de doctrina revelata quaestio Thomae apostoli , s. Thomae archiep.
possit dirimi , proinde disserit de Ec- cantuariensis et Thomae Mori Angliae
clesia controversiarum judice, de hujus cancellarii , Coloniae 1612 (m. 18) ;
docendi auctoritate et infallibilitate, de orationes academicae 34 , Antverpiae
revelationis amplitudine, quaenam Ec- 1591 .
elesia sit judex controversiarum etc. 55. In Gallia contra calvinistas pu-
Majoris forte pretii est : Principiorum gnarunt : Petrus Emotte burgundus,
fidei doctrinalium relectio scholastica et capituli laudunensis decanus († 1. Aug.
compendiaria , Antverpiae 1596 , cui 1581), cujus est : Catholicae fidei pro-
accessit triplicatio inchoata adversus fessio primum utriusque T., dein ss.
G. Whitaker pro auctoritate Eccle- patrum, qui primis duobus seculis flo-
siae 1565 , compendium (sed sat pro- ruerunt , testimoniis confirmata, Pari-
lixum adhuc) prioris operis secundis siis 1578 . Petrus de la Coste O.
curis elaboratum, quod excellit quae- Praed. aquitanus , patria condomensis,
stionum notionumque distinctione et qui non solum scriptis 2), sed et san-
perspicuitate , argumentorum pondere guine fuso (interfectus siquidem fuit
et concinna brevitate (m. 20); Univer- a calvinistis a. 1582 vel 1583) fidei
sajustificationis doctrina hodie contro- catholicae exstitit testis. Ejus so-

1) Cf. de hoc opere Werner 1. c. 4, 1) Cf. Werner l. c. 4, 305 ss.

42688.; Possevinusl. 7. с. 2. 2) Cf. illa apud Quetif II, 268,
60 1581-1600. Theologia polemica in Gallia .

dalis Petrus de Bollo allobrox Cam- quiis Possiaci 1) et Parisiis cum calvi-
briaci natus congregationis gallicanae nistis habitis, dein concilio tridentino
vicarius generalis edidit : Authentica cum aliis undecim theologis, quos ab-
probatio sacrosancti missae sacrificii ex legaverat Carolus IX., renunciatur pro-
solius s. Scripturae testimoniis , Lug- pter ejus de re catholica merita episco-
duni 1588 in 8 ; 1617 cum alio ejus- pus ebroicensis. Foederatorum partes
dem libro : Oeconomia canonica seu de sequens capitur, in carcerem conjicitur,
ss. catholicae Christi familiae ministro- morte damnatur, venia impetrata mox
rum officio et conservanda ubique ma- moritur Crevecoeuir territorii lexovi-
jorum ecclesiastica disciplina, quem 1. ensis ex veneni suspicione. Ejus mo-
primum ediderat annotationibus exor- numentum praefert inscriptionem :
natum Petrus Matthaeus ib. 1588.- Imago non corporis (vanum), sed in-
Joannes Portez (Porthesius) O. Min. genii mentisque divinae in libris illius
ecclesiastes vere catholicus , opere et admirandis cernitur ; conciones in con-
sermone potens († c. a. 1590), scripsit spectu regum populique frequentis
de verbis Domini hoc facite in meam habitae sat nomen illustrant. Si haec
commemorationem pro oecumenico conc. nescis, coecus et surdus, ista non sunt
tridentino adversus sophisticas nebu- scripta tibi. Vade et ora. " Inter ejus
las M. Flacii Illyrici, Antverpiae 1567 opera eminent : Examen doctrinae cal-
in 12 ; 1586 ; Les catholiques démon- vinianae et bezanae de coena Domini,
strations sur certains discours de la 1566, cum responso Bezae exceptioni-
doctrine ecclésiastique en suivant la bus opposito ; Déclaration d'aucuns a-
divine parole et s. Ecriture avec l'uni- thèismes de la doctrine de Calvin et
versel consentement de l'Eglise chre- Bèze contre les premiers fondements
stienne, Parisiis 1568, utrumque opus de la chrétienté , Parisiis 1567 in 8.,
valde rarum. Guilelmus du Blanc opus rarum ; Les Actes de la conférence
episcopus tulonensis († 1588) edidit tenue à Paris, ib. 1568 , opus rarissi-
Discours sur les sacramens de l'Eglise, mum (m. 100) ; habitum fuit hoc col-
où les plus grossiers pourront com- loquium a. 1566 inter ipsum et Sim .
prendere tous argumens et erreurs des Vigor ex parte catholicorum, et l'Es-
hérétique repoussez et decouverts, avec pine et Sureau de Rosier calvini-
deux discours, l'un du célibat et l'au- stas praesente duce de Bouillon. De
tra des voeus, Parisiis 1583 , opus val- rebus eucharistiae controversis repetitio-
de rarum (m. 36). — Petrus Cres - nes seu libri decem , Parisiis 1575 in
pet O. Coel. senonensis (n. 1543., f. (m. 27), quo copiose admodum et
† 1594) contra magiam scripsit La plenissime hoc argumentum versat,
haine reciproque de l'homme et du omnesque theologos priores superat.
diable, 1590 , quo in l. sat credulum De eo ita judicat doctissimus Franc.
se exhibet. Turrianus²) : „ Claudius de Sain-
56. Praetermissis interim Thoma ctes , episcopus ebroicensis, diuturnis
Beauxamis et Gentiano Herveto , vigiliis et lucubrationibus studio scri-
de quibus infra redibit sermo, praeci- bendi de eucharistia ex voto consecra-
puis fidei catholicae defensoribus ac-
censeri debet Claudius scil. de Sain-
1) Huic colloquio interfuit quoque Pe-
ctes (Sanctesius , Xaintesetiam trus Picherel († 1590), cujus opuscula
et Sanctius dictus) can. reg. O. S. partim antea, partim nunc primum edita
Aug. carnotensis n. 1525, qui feliciter praelo dedit Andreas Rivet Lugduni B.
transactis studiis creatur a. 1555 do- 1629. Ea gravissimis censuris notavit Sor-
bona 1. Sept. 1629, prohibita quoque fuere
ctor sorbonicus, interest famosis collo- Romae 1658.Cf. Reusch Index II, 419.
2) Gallia christiana 1, 577.
 Sanctes, Anger, Cheffontaines. 61

tis, ingens opus in 11. 10 digestum ita| ter insignes ingenii dotes , quas pro-
ex optimis tum suis tum alienis miro debat , receptus fuit a s. Ignatio. In
ingenio et industria ac labore compo-| Galliam redux qua scriptis ¹) qua con-
situm emisit , ut nihil reliquerit quod cionibus²2) tanto zelo et fervore in re-
vel in aliorum de ea re libris, qui erant ducendis calvinianis laborabat tamque
prope infiniti, quaerere opus sit, vel in felici successu, ut eorum quadraginta
multiplici rei quaestione desiderari millia ad Ecclesiam reduxisse feratur.
possit. Liturgiae seu missae ss. Pa- Axiomatis instar ipsi erat , mansuetu-
trum , Jacobi ap. , Basilii M., Jo. dine nihil esseefficacius ad reducendos
Chrysostomi interprete L. Thusco ; errantes. Tanto vero odio in illum exar-
de ritu missae et eucharistiae ex libris | serant calviniani, ut capta urbeValen-
Dionysii Areop., Gregorii niss., tia, in qua commorabatur (1562), eum
Nicolai methon., Germani , Nic. morte damnarent. Jam laqueus , quo
Cabasilae , Maximi , Bessario- suspendendus esset, circumjectus erat
nis , Procli , Justini M., Jo. Da - collo, cum spes inducendi illum ad de-
masceni, Samonae gaz.; accedunt fectionem a fide catholica magno suae
eJo. Chrysostomo locorum annotatio et sectae lucro haereticos a morte immi-
capita, unde liturgica comprobantur; nenti infligenda retinuit. Carceri resti-
Antverpiae 1560 , qua editione nihiltutusacatholicis liberatur. Henrico III.,
elegantius, complectitur tamen solumqui eum Lutetias Parisiorum acciverat
textum latinum; graecum etiam exhi- a. 1583 , a confessionibus fuit. Obiit
bet editio ejusdam anni parisiensis, ad
Novocomi a 1591.
quam operam suam contulit Joannes 57. Ultimus est Christophorus Chef-
as. Andrea , doctus canonicus pari- fontaines (Penfentenion , a Capite
siensis , cui debemus etiam editionem fontium) O. S. Franc. britannus n. c.
(primam) liturgiae s. Marci cum addi- 1532. Romae docebat s. theologiam, a.
tamentis ex 1. 8. const. apostolicarum. 1571 delectus fuit in totius ordinis
De hoc opere ita scribit Renaudot¹): ministrum generalem, a Gregorio XIII.
Etsi non contemnendam operam in archiepiscopus caesariensis (1579) et
praefationibus et notis impendisset coadjutor cardinalis de Pelve in archi-
Claudius Sanctesius insignis illa aetate episcopatu senonensi designatus. In
theologus, ritibus nullam aut exiguam Flandriam proficiscens (a. 1586) plu-
lucem attulit. Quaestiones illas, qua-
rum origo ex quorundam hominum ad- 1) Haec (lingua gallica exarata) recen-
versus graecos criminationibus , non set Backer I, 310ss., illorum plura sunt
aliunde quaerenda est , tractare San- ascetica , alia praesertimde sacramentis
ctesius et qui eum secuti sunt viden- agunt: quod ceteris praefertur est ejus
catechismus. Mentione etiam dignum est :
tur formidare. < Neque pro fide ca- De la vraye, reale et corporelle présence de
tholicaimpigererat Edmundus A uger, Jésus- Christ au S. Sacrament de l' Autel
operarii filius , natus Alleman prope contre les fausses opinions et modernes
Hérésies
Trecas a. 1530, qui pedes et mendi- et tant des Luthériens, Zwingliens
Westphaliens que Calvinistes 11. 3, Lug-
cans Romam petiit, ibique postquam duni 1563-65, quorum 3. inscribitur : de
sacellani partes obierat in ecclesia so- l'institution , vérité et utilité du Sacrifice
cietatis Jesu, inter hujus sodales prop- de la Messe ; des sacramens de l'église ca-
tholique, ib. 1564.
2) Matthieu rerum gallicarum scri-
1) In praef. T. 1. Liturg. orient. collec- ptor eum dicit: Le Chrysostome de la
>

tione; Feller 7,379 : Ouvrage recherché France , le plus éloquent et le plus docte
à cause des choses curieuses et importan- prédicateur de son siècle. Cf. Bailly
tes qu'il contient touchant la messe; on historia vitae R. P. Augerii, Parisiis 1652 ;
lejoint ordinairment à la Missa latina an- Dorigny Vie du P. A. etc. Lugduni 1716;
tiquade Francowitz (Flacius Illyricus) * .| Avenione 1828 etc.
62 1581-1600. Theologia polemica in Gallia et Belgio.

res a vera fide devios in rectam dedu- de 360 raisons, ib. 1571.1586 (m. 32)
xit viam , catholicos in fide nutantes utrumquelatine, illudAntverpiae 1575 ,
confirmavit. Verum cum ejus orthodo- Venetiis 1581 in 8 ; hoc Romae 1576 ;
xia a nonnullis in suspicionem apud Coloniae 1587 (m. 27) ; consultatio epi-
sedis apostolicae nuncium vocaretur, stolae cujusdam contra liberum arbi-
jussu Sixti V. (1586) Romam mis- trium etmerita, Antverpiae 1576, pri-
sus est ubique carcere detentus s. In- us gallice Parisiis 1571 ; Chrétienne con-
quisitionis. Quis ejus causae fuerit exi- futation du point d'honneur, sur lequel
tus , non constat. Decessit Romae 26. lanoblessefonde aujourd'hui ses querel-
Maj. 1595. Quotidie per plures annos les et monomachies, déduiteen un traité
horas undecim studio impendebat va- de quatre chap. et outre ce en trois
riasque callebat linguas : dolendum 1) dialogues ensuivants, ib. 1568; 1571 ;
tamen propter peregrinas exuberantis 1579 ; perpetuae Mariae V. ac Josephi
ingenii opiniones ejusdem opera in in- sponsi virginitatis catholica defensio,
dicem debuisse referri , et quidem ab- Lugduni 1578 in 8. etc., quo in opere
solute haec tria : Varii tractatus et dis- exstat quoque illustratio vaticinii Ja-
putationes de necessaria correctionethe- cobei Gen. 49, 10. Omnia hujus auc-
ologiae scholasticae, Parisiis 1586, cu- toris opera sunt rara et singularia.
jus op. exemplaria integra et non mu- 58. Inter belgas eminet primisque
tilata sunt rarissima ; de missae Chri- nostritemporis theologis accensendus 1)
sti ritu et ordine; novae illustrationis
christianae fidei adversus impios, liber-
tinos, atheos, epicureos et omne genus un1)des
Du Pin 16, 138: Il peut passer pour
Controversistes du premier ordre.
infideles epitome , ib. 1586. Maxime Ita et Hefele , Beiträge zur Kirchenge-
vero displicuit illa ejus oponio , quam schichte 1, 461. Multum eum laudat Ba-
primum Parisiis quondam prae concio- ronius ad a. 53. n. 32. ob egregiam
eruditionem toti orbi spectatam et vitae
ne enunciavit , dein in suis propugna- sanctitatem, jamque mille de prostratis
vit operibus , neque Christum conse- hostibus coronis auctum dicit. Huc etiam
crasse verbis hoc est corpus meum, ne- referri possent Cornelius Loos (Callidius)
que sacerdotes hisce conficere conse- Gudae n. 1546, Moguntiae aliquamdiu
crationem, nisi accesserint benedictio et professor theologiae, unde Treviros seces-
preces, quibus elementorum transmu- sit, sed quod scriberet contra magiam, tur-
bas in se conscivit : quare opiniones suas
tatio exoretur. Alia ejusdem opera sunt retractare ditionemque trevirensem dese-
prohibita ,donec corrigantur.' Inter ea rere est coactus (1592). Parochiam deinde
sunt : Deffence de la foi de nos ancestres Bruxellis rexit, sed cum iterum suas opo-
niones Inde
contenant quinze chapitres où son de- jectus. proponeret , carcerem
liberatusintertiam est con-
delationem
evasit morte praeventus (3.
clarez les stratagêmes et ruses des héré- Praeter scripta contra magiam Febr. 1595).
tiques de nostre temps, ib. 1570 in 8 ; reliquit
1575 ; latine Antverpiae Deffence de la alia opuscula polemica , ut Spiritus ver-
foide noz ancestres où la présence réelle tiginis utriusque Germaniae in religio-
nis dissidio , unde cunctae calamitatis
du corps du N. S. est prouvée par plus vera origo, progressus ac indubitatus cu-
randi modus cum rejectione inefficacium
adhuc remediorum, Moguntiae 1579 in 8 ;
1) Nam alioquin , contra Lutheri et Cal- annotationes in Ferum super Joannem,
vini vecordiam non minus vehementer in quibus interpretationis errores illius
quam eleganter uberrimaque e limpidis- auctoris aperit ; illustrium Germaniae scri-
simo theologiae fonte profluente erudi- ptorum (89) catalogus , Moguntiae 1581 ,
tione liberum arbitrium et merita bono- parum exactus et sattenuis.- Theodorus
rum operum asseruit. " Ita Mich. a S. Graminaeus ruremundanus, Coloniae
Jos in sua Bibliogr. crit. Culta scribebat professor mathesis praeter alia scripsit
latinitate et stilo nervoso. Cf. Bi. un. 8, Prodromum antichristi h. e. haereticorum
317-19. nostri temporis , Coloniae 1578 , in quo
 Guil. Damasus Lindanus. 63

est Guilelmus Damasus Lindanus 1568 in 4 ; Lovanii 1571 ; Coloniae

dordracenus n. 1525 , qui absolutis 1572 ; Glaphyra in epistolas apocalyp-
studiis Lovanii et Parisiis Dilingam ticas s. Joannis ap. cum Ecclesiae pro-
vocatus sacras literas ibidem per trien- sopopoeia , Lovanii 1590 in 8 ; Dubi-
nium exposuit (1552), dein Lovanium tantius de vera certaque per J. Chr. Evan-
redux lauream in theologia promeruit gelium salutis aeternae via instructus
1556. Nominatus primusruremontanus 11. 3, Coloniae 1571 ; De vera Christi
episcopus 1562, sedem suam occupare Ecclesia diatriba analytica ad Ge. Ma-
non potuit ante a. 1569. Bonus pastor jorem ceterosque academiae witten-
animam suam pro grege ponere pestis bergicae theologos , quae novae ipso-
tempore paratus fuit, fidemque catho- rum confessioni CXXX prop. a. 1570
licam strenue propugnavit et bonum editae vanisque germanici schismatis
Ecclesiae in sua patria misere afflicta causis respondet , ib. 1572 ; de vera
omni opere promovit, bis etiam prop- apud romanos Ecclesia contra witten-
terea Romam se contulit 1568 et 1584 bergenses eam Wittenbergae collocan-
benigne a Gregorio XIII. exceptus, qui tes, ib. 1572 ; Concordia discors seu
eundem propter tot merita insignia ad querimonia cath. Ecclesiae ad principes
ecclesiam gandavensemtranstulit 1588 etc. nomine confessionis augustanae
eodem quo obiit anno. Operum ejus- gloriantes , quae demonstrat , simula
dempraecipuum est: Panoplia evange- tam ac vere personatam ipsorum con-
lica sive de verbo Dei evangelico 11. 5, cordiam viros facere antichristianos, et
quibus ex Scriptura prophetica et apo- minime solidis niti fundamentis. In-
stolica illius eruitur et declaratur in- serta est censurae Jeremiae patriarchae
doles atque natura, patres explicantur, Constantinop. de confessione augustana
scriptumatque τὸ ἄγραφονnon scriptum epitome , qui illam gravissimorum er-
et quae ad traditiones indubitato apo- rorum condemnat, 2 p. Coloniae 1583.
stolicas , licet non scriptas, at fide ta- Stromatum 11. 3 pro variis conciliitri-
men pari suscipiendas pertinent, per- dentini decretis ac potissimum de sus-
tractantur , denique verbum Dei non cipiendis etiam apostolicis traditioni-
scriptum sed traditum adversus infesta bus , ib. 1575 (m. 15); de optime ge-
catholicae Christi J. Ecclesiae hostium nere interpretandi Scripturam, ib.1558,
tela et arietationes omnes defenditur, quo in opere temerarias Laurentii Val-
Coloniae 1559 ; 1563 ; 1571 ; 1577 ; lae , Erasmi , Calvini , Roberti
1590 in f.; adjectis Tabulis analyticis Stephani adversus vulgatam editio-
omnium haeresum hujus seculi ex Lin- nem censuras et calumnias depellit 1).
dani scriptis concinnatis, Parisiis 1564 Responsio pro vero atque vivo Christi
in f. et saepius deinceps. Edidit prae- corpore in s. eucharistia contra Jo .
terea: Psalterium vetus a sexcentis men- Campani blasphemias , ib. 1575 ;
dis repurgatum et de graeco atque he- missa ap. s. Petri ap. cum annotationi-
braicofontibus illustratum, Antwerpiae bus et apologia contra calvinistas et
martinistas ; accedit anonymi l. de ac-
tuetur romani pontificis primatum. tione missarum, Antverpiae 1589 ; de
Aegidius de la Coulture insulensis e
calvinismo ad veram Ecclesiam redux,
disputavit de risibilitate Ecclesiae ejusque 1) Cf. plura ap. Possevinum , Bibl.
perpetuitate, Antverpiae 1588. Aliud ejus- selecta 1. 2. c. 15. Contra hoc opus scripsit
demopusculum: Rescriptions faictes entre Joannes Levita Isaac quondam rabbinus,
Gilles de la C. depuis son retour du Cal- dein lutheranus (1546) mox catholicus,
vinisme au giron de l'Eglise Romaine et (1551) professor coloniensis († 1577) : De-
Ant. Escailler ministre Wallon a Can- fensio veritatis hebraicae ss. Scripturarum,
torbery, Antverpiae 1588, est rarissimum Coloniae 1559. Ejusdem est: Perfectissi-
etcarissimum (m. 100). ma hebraica grammatica 11. 3, ib. 1558
64 1591-1600. Theologia polemica in Belgio.

Teneraemonda 11. 3, Antverpiae 1612 ; (Pelten , ita dictus , quia oriundus

Apologeticon 11. 3 ad germanos pro con- in oppido Pelte prope Leodium) S. J.
cordia cum cath. Ecclesia Christi con- >>catholicae doctrinae adversus nova-
tra novam protestantium confessionem tores defensor acerrimus 1), « cui facul-
augustanam ex lutherana calvinizan- tas theologica ingolstadiensis hoc mo-
tem, ib. 1570; 1578 pp. 2 ; de aposto- numentum posuit in schola sua : „ The-
lico virginitatis voto atque evangelico sa- odorus Peltanus S. J. ss. Theol. doctor
cerdotum coelibatu 11. 5 pro conc. tri- et professor. Fuit hic unus ex primis
dentino adversus Chemnitium, ib. patribus , qui virtute et doctrina cla-
1579. Laudant in Lindano Dupin et ruerunt et in hac academia omni lite-
Feller 1) eruditionem , soliditatem rarum genere ornatus quam maxime
theologicam , patrum conciliorumque floruit. Post multos labores academiae
notitiam , ingenii sublimitatem opti- et religionis causa consumptos , post
mumque dialecticae usum. Plura ex literas graecas , hebraicas et theologi-
ejus scriptis inseruit Roccaberti am publice explicatas Ingolstadii
in suam bibliothecam pontif. (1562-72), Augustae alienae saluti,
59. Lindani in hac pugna socii fu- conscriptis etiam libris tanta felicitate
ere : Andreas Fabricius leodiensis et fructu se impendit, ut merito illud
philosophiae professor Lovanii et diu ambrosianum poni possit : Vixit Eccle-
Romae orator cardinalis augustani siae, mortuus est Deo. Obiit Augustae
(Othonis Truchsess), ecclesiae collegia- a. 1584.2. Maji 2). Addit vero En -
tae apudveteremOettingam praepositus gerdus³) : „ Si quis vel propter in-
(† 1581) . Ejus est Harmonia confes- genii rotunditatem et acumen, vel in
sionis augustanae doctrinae evangelicae disputando tam in philosophica quam
consensum declarans , Coloniae 1573 in theologica arena subtilitatem et
1587; in qua ostendit dissensum va- promptitudinem meretur laudem, certe
riarum editionum et auctorum hujus illeamplissimisdignus est encomiis, ut
confessionis inter se et a fide antiquae interim linguarum cognitionem, quam
Ecclesiae, singulisque articulis subji- publicis scriptis et versionibus seu
cit breves, sed sagaces solidasque ani- translationibus et aptissimis et orna-
madversiones²) . Hujus operis forte alia tissimis toti Ecclesiae jam fecit testa-
editio vel epitome est : Brill auf den tam silentio praeteream. Atque singu-
evang. Augapfel d. i. Ablegung u. wohl- laris illa tanti theologi eruditio eo ma-
begründete Resolution, deren imAug- jori debet omnibus esse admirationi,
apfelAugsb. Confession sämmtlicherge- quo serius ad literarum studia fertur
setzter Articul Carolo V. und den kath. accessisse , adeo ut pene sit praeter
Ständen in a. 30 u. respective a. 52 zu fidem tot auctores in omni scientia-
Augsburg ausgedachte Confession u. rum genere ab illo esse perlustratos. <
zu dero wohlgegründeten Refutation Plura scriptorum graecorum opera edi-
auf alle Articul gerichtet von denkath. dit et latine vertit. Ita Jo. Chryso-
Theologen übergeben s. 1. 1529 in 4. stomi expositionem in d. Pauli episto-
Theodorius Antonius Peltanus
1) Bona in Notita auctorum.
2) Cf. Mederer Annales ingolstad.
1) HicBiographie univ. V, 278, ille 1. acad. ad. a. 1572.
c. ubi addit : „ Le style de Lindanus est 3) Acad. Ingolst. p. 7. pag. 113. Cete-
véhément , un peu enflé et cependant as rumet Feller haec de eo scribit VI, 455 :
sez pur. Plura de eo cf. in ejus Vita au- „Peltan était du petit nombre des savants,
ctore can. Claessens in 1. Annuaire de qui unissent les avantages d'une vaste mé-
l'université cath. de Louvain, 1871 ; Ro moire à ceux d'un jugement solide, et les
termund III, 1859. richesses de l'érudition à l'exactitude des
2) Cf. Kelner allg. d. Biogr. 6, 503. raisonnements ."
 Peltanus, Duncanus, Lens. 65

las; accedit commentarius Andreae munus obiit , postremo Hagae Comitis

caesariensis in d. Joannis Apocalypsin,| Guilelmo Lindano in decanatus ac se-
Parisiis 1596 ; sacros. magni et oecu- natoriae dignitatis munere suffectus
menici conc . ephesini acta omnia , In- est. Verum inde coactus secedere, exo-
golstadii 1576 ; decem et septem ex- sus enim erat admodum haereticis
cellentissimorum theologorum decla- propter ardentem zelum , Amsteloda-
mationes ante 1200 a. in praecipui mumse contulit, ubipastoretviginti pa-
Christi Servatoris festis publice habi- storatuum fuit inspector ; sed et inde-
ta, ib. 1579 in 8 ; Victoris antio- cum periculo vitae ejectus Amersfor-
cheni commentarii in Marcum ets. Titi tium se recepit, ubi piissime¹) in Do-
bostrorum ep. commentarii in Ev. Lu- mino obdormivit 16. Apr. a. 1590 ae-
cae, ib. 1580 in 8 ; in Proverbia Salo- tatis a. 85. Plura opuscula conscripsit
monis paraphrasis et scholia ex ss. pa- sermone populari (flandrice), quae Ant-
trum scriptis , Antverpiae 1606 in 4; werpiae prodierunt.-Joannes Lens ,
catena graecorum patrum in Proverbia philosophiae et theologiae professor
Salomonis ; in Ecclesiasten b. Grego- lovaniensis († 1593), in quo , inquit
rii Thaumaturgi metaphrasis graeco- Miraeus , ut solida Augustini doctrina
latine ; in canticum canticorum Mich. sic et suavis Lactantii elegantia enituit.
Pselli , ib. 1614 ; Basilii Seleuciae Pauci certe hoc viro theologiae dog-
Isauriae archiep. or. de annunciatione mata purius atque nitidius explicarunt,
b. Mariae seu de incarnatione, Parisiis pauci errores sectariorum eloquentius
1589 etc. Praeterea edidit plures dis- atque validius confutarunt." Acade-
putationes 1) et insuper : Doctrina ca- miae nomine doctrinae schema compo-
tholica de purgatorio, de animarum se- suit propositionibus Baji oppositum²);
dibus, de vita functorum suffragiis, de ceterum partes quoque habuit in con-
christianorum sepulturis , exsequiis et scribenda censura adversus Lessii do-
anniversariis , Ingolstadii a. 1568 vel ctrinam. Inter alia edidit de libertate
1569 ; de librorum canonicorum nu- christiana 11. 15 , Antwerpiae 1590 .
mero, auctoritate et legitima interpreta- >>>quos quidem libros , inquit Possevi-
tione, ib . 1572 ; de nostra satisfactione nus 3), maxime cuperem, ut omnes po-
et purgatorio 11. 2, Coloniae 1576; de litici perlegerent. Agit autem prioribus
originis peccato disceptatio in tractatus 11. de servitute, in quam incidit homo
18 distributa, item de Christi satisfac- ob peccatum, idque satis docte ac pro-
tione et majestate, ib. 1576 ; de tribus lixe ; mox de necessitate liberatoris de-
bonorum operum generibus eleemosyna, que vera libertate ; quo etiam in pro-
jejunio et oratione 11. 3, ib. 1580.- gressu haereticos nostrae aetatis osten-
Martinus Duncanus (Donck) Kem- dit in constituenda libertate christiana
penae oriundus 1505 , Lovanii studiis turpissime lapsos esse. Libro autem
operam dedit ; variis in locis pastoris 14. confutat libertini cujusdam argu-
menta, qui pestilentem ediderat libel-
1) Cf. Backer , Bibliothèque des Ecri-
vains de la Comp. de Jés . II, 1845--48 ; 1) Cf. Hartzheim Bibl.colon. p. 235,
Richard Simon . Hist. critique du N. T. , qui pietatis ejusdem specimina refert et
qui c. 30. carpit, quod in versione Victo- plura opuscula recenset. In primis impu-
ris antiocheni et Titi bostrensis plura sibi gnavit Duncanus anabaptistas ; allg. d.
permiserit, quae interpreti alioquin non Biogr. V, 466.
licent. Ita ut sermonis contextus planior 2) Doctrinae ejus, quam certorum arti-
fieret pauciora pluribus, plura pauciori- culorumdamnatio postulare visa est, bre-
bus interdum reddidit ; sententias quas- vis et quoad fieri potuit ordinata et co-
dam et expositionum pericopas locis opor- haerens explicatio , inter opera Baji 2 ,
tunioribus collocavit , de quibus tamen 161. ss .
lectorem monuit Peltanus in praefatione. 3) Bibl. selecta 1. 1. c. 26.
Hurter, Nomenclator I. 5
 66 1581-1600. Theologia polemica in Belgio et Germania.

lum, quo libertatem cuique religionis (1552), quam etiam ad mortem usque
esse relinquendam probare nitebatur¹). tenuit. Interfuit etiam ultimis conc.
Ad extremum vero 15. libri finem ad- tridentini sessionibus. Auctus est dig-
jecit de his , qui politici vulgo vocan- nitate decani capituli ad s. Petrum
tur, compendiariam et brevem instru- (1575), cancellarii universitatis (1578)
ctionem lectu dignissimam; " de fide, et regii inquisitoris († 16. Sept. 1589).
spe et charitate contra haereticos , ib. Haec ejus opera : de libero arbitrio, de
1599 in 8 ; de limbo patrum, Coloniae justitia , de justificatione et de sacrifi-
1583 ; Lovanii 1584 ; de una Christi cio, 1563 ; de meritis operum, de prima
in terris Ecclesia, Lovanii 1577 ; 1587, hominis justitia , de virtutibus impio-
in quo opere hoc argumentum ita per- rum, de sacramentis in genere, 1564 ;
tractavit , ut fatentibus eruditis nihil de peccato originis, de charitate, de in-
sive ad confirmandam veritatem sive dulgentiis , de oratione pro defunctis
ad evertendam falsitatem et penitus 1566, cum prima opusculorum serie ;
obstruenda haereticorum ora solidius, de potestate papae 1575 ; ea sane pro-
potentius et efficacius prolatum eotem- dunt ingenium sagax stiloque con-
pore fuerit ; de ecclesiastica satisfactione scripta sunt nitido. Novae ejusdem
poenitentis adversus Ben. Aretium opiniones novaque disputandi metho-
bernensem , ib. 1585 ; de verbo Dei dus atque scholasticae contemptus me-
scripto et non scripto, Antverpiae 1591 rito offenderunt viros gravissimos, in-
in 8 ; de fidelium purgatorio 11. 2. ter quos eminebant Ruardus Tapper
Henricus Vicus Vallencenae urbe et Jodocus Ravesteyn. Primum ro-
Hannoniae natus (1536-96), laicus gatae fuere de ejus doctrina variae ex-
quidem, sed insignis philosopus etthe- terae academiae, res demum delata ad
ologus , praeside doctissimo Martino sedem apostolicam, quae diligenti exa-
Rithovio theses de fidei controversiis mine praemisso 76 (seu 79) prop. re-
publice defendit, pluribusque etiam probavit tacito auctoris nomine. Cum
libris 2) doctrinam propugnavit catho- vero Bajus non satis censurae se sub-
licam. Disputavit siquidem de descensu jiceret, nec omnis controversia ea esset
Christi ad inferos, Antverpiae 1586 in sopita , Gregorius XIII. damnationem
4 ; de christianorum sacramentorum na- renovavit atque Toletum Lovanium
tura, officiis et numero, Lovanii 1571 misit ad restituendam pacem. Hujus
in.8 ; de controversiis hujus temporis, prudentissimi theologi opera Bajus cum
Atrebati 1598 in 8 ; de communione universa facultate ut sejudicio aposto-
sanctorum ac symbolo, sanctis literis et lico subjiceret fuit inductus atque pax
historia ecclesiastica, Antverpiae 1596. confecta 1). Opera Baji collecta cura
60. Neque omnino praetermittendus Gerberonii prodierunt cum bullis
videtur Michael Bajus (de Bay) jan- pontificum et aliis ipsius causam spe-
senismi praecursor , Melini in Belgio ctantibus jam pridem ad rom. Eccle-
n. 1513. Absolutis Lovanii studiis siam a convitiis protestantium simul
doctrina sua promeruit cathedramphi- ac ab arminianorum imposturis vindi-
losophicam et dum Leonardus Hasselt candam , expurgata et plurimis , quae
Tridenti degeret, s. Scripturae interpre- hactenus delituerunt opusculis aucta,
tandae pro illo supplevit munus : Has- Coloniae 1596 t. 2 in 4., quae tamen
selt defuncto in cathedra successit
1) Plura de eo cf. apud Linsemann :
1) Contra quem edidit etiam de unica Michael Bajus und die Grundlegung des
religione studio catholicorum principum Jansenismus , Tübingen 1867 , collata re-
in republica conservanda, Coloniae 1579. censione in Katholik 1868. v. 1. p.
2) Cf. eorum catalogum ap. Zedler 281 ss.; Schecben Kirchenl, 2. ed. 1
Universallexicon 48, 1017. 1852-62.
 B. Petrus Canisius . 67

editio prohibita est propter editoris Et quasi quidem Friburgensium patro-

additamenta. [nus,
61. Germanis potius quam belgis Ecclesiae per Helvetiam patriarcha,
accensendus est b. Petrus Canisius Religionis catholicae suo tempore co-
(de Hondt) S. J. noviomagensis, cujus [lumna,
fata et merita ita paucis complectitur Toto christiano orbe notissimus 1) ,
epitaphium 1) ei in Ecclesia S. Nicolai Fide, prudentia, indefesso scribendi
Friburgi positum: [labore, abstinentia,
Perenni gravitate, animi puritate,
Petrus Canisius theologus Flagrantissimo Dei amore,
Noviomagi natus (a. 1521) Multaque sanctitate clarissimus,
Societatem Jesu
Migravit ad Christum
Tertio a confirmatione illius anno
Festo s. Thomae Apostoli
(1543) 1597 anno aetatis 77 .
Ingressus Edidit D. Cyrilli archiep. alexandrini
Ac sacerdotio insignitus, opera, 1546 t. 2 inf., inter quae 11. 11
Ob magni simul et placidi animi prae- inGen. nunc. primumediti ; s. Leonis
[stantiam M. sermones et homilias, ib. 1547; Lo-
A coloniensi ecclesia ad Corolum V. vanii 1566 ; epistolas s. Hieronymi, Di-
[imp. , lingae 1565, et saepius alibi ; Hosii
Ab Ottone card. augustano opera Coloniae 1583 t. 2 in 8 ; opuscula
Ad s. concilium trident., quaedam ascetica ; omnium vero cele-
A Ferdinando imp. Wormatiam berrimum est ejus Summa doctrinae
Contra Melanchtonem haereticum,
christianae, quae primum prodiit 1554,
A Pio IV. Pont. max. ad principes Ger- dein saepissime, adeo ut editio parisi-
[maniae ensis a. 1668 ad quadrigentas editio-
In fide confirmandos missus ;
nes numeret; in plures quoque linguas
Postquam Romae, in Siciliae et Germa- versa fuit 2) . Commentariorum de verbi
[niae academiis docuisset, Dei corruptelis t. 1., in quo de ss. prae-
Diu apud Ferdinandum imp. cursoris Domini Joannis Baptistae hi-
Et passim summa laude verbum Dei storia evangelica cum adversus alios
「praedicasset, hujus temporis sectarios , tum contra
Primus Provincialis Soc. novos ecclesiasticae historiae consarci-
Ejusdem in Germania natores (centuriatores) pertractatur,
Ab ipso soc. auctore P. Ignatio Dilingae 1571 in 4 ; De Maria Virgine
Datus fuisset, incomparabili et Dei genitrice ll. 5, sive
Scriptisque fidem catholicam egregie t. 2. commentariorum de verbi Dei cor-
Illustrasset, ruptelis, Ingolstadii 1577 ; 1583, opus
Auspiciis ReverendiD. Joan. Francisci valde rarum (m. 46), Parisiis 1584.
Friburgum sexagenarius venit, Disserit 1. 1. de immaculata Virginis
Collegii societatis fundamenta jecit, conceptione , nativitate, infantia; 1. 2.
Multa praeclara documenta dedit, de perpetua virginitate adversus di-
versos impugnatores hujus praeroga-
1) Alia ejusdem elogia cf. in Bibl. script.
tivae ; 1. 3 de Dei genitricis praeroga-
soc. Jes. Ita ex. gr. magnus Hosiusin
ep. 150. eum dicit : „Haereticorum mal- 1) Hinc Baronis de eot. 1. Annal. ad
leum et novum Augustae apostolum, non a.9 : „Venerandus vir , cujus laus est in
doctrinamagis quam pietate insignem et Evangelio per omnes ecclesias. "
si quisquam alius in controversiis exerci- 2) De his editionibus et versionibus cf.
tatum; quem propterea ejus adversarii Backer 1 , 1046-67. Infra de ea loque-
canem austriacum dixerunt. mur, quam curavit Busaeus.
5
 68 1581-1600. Theologia polemica in Germania.

tiva; 1. 4. de sanctitate ab omni pec- conversionis rationes reddidit in op.

cato actuali immuni ; 1. 5. de morte, in Klare u. Gründliche Ursachen warum
coelos assumptione et perpetuo cultu. C. Fr. von der Sect zur röm. Kirche ge-
Hinc integram Mariologiam opus hoc treten, sampt Erklärung der fürnehm-
complectitur 1). sten jetzigen Zeit strittigen Artikeln,
62. Germani praeterea sunt: Joan- Ingolstadii 1568, etiam latine. Eodem
nes a Via coloniensis , canonicus mo- adhuc anno sacerdos ordinatus fuit.
nacensis et Alberto duci a concionibus Per Bavariam multis in locis pie docte-
(† 1582), qui plura opera utilia vertit que concionando, errantes in viam ve-
germanice²), ut vitas SS. auctore Su- ritatis proprio exemplo et doctrina re-
rio ; relationem edidit de colloquio vocando , nutantes in avita religione
wormatiensi a. 1557 habito, Wormatii confirmando utilem et salutarem Ec-
1557 ; et jugis Ecclesiae catholicae sa- clesiae praestitit operam. MartinoEisen-
crificii eorumque omnium , quae in eo grein primum in parochia s. Mauritii
peraguntur, solidam justamque defen- ( 1572), deinde in ss. literarum cathe-
sionem et assertionem ex priscorum dra successit (1578) tantaque digni-
et ss. patrum monumentis depromp- tate et fructu spartam suam ornavit,
tam contra calumnias et cavillationes ut statim a senatu academico rector
Jac. Andr. Smidelini , Coloniae 1570. magnificus fuerit electus jam a. 1573
Caspar Franck , qui 2. Nov. 1543. (iterum a. 1579). Alberto duci erat a
in civitate Misniae Ortrand natus , a consiliis, a Gregorio XIII. dictus proto-
teneris unguiculis inter lutheranos notarius et comes lateranensis († 12 .
educatus cum lacte haeresim suxit. Mart. 1584). Plura reliquit opera lin-
Ingolstadium jam tum philosophiae gua patria conscripta et in latinum
magister venit (1566) et aliquamdiu versa suae pietatis , zeli solidaeque
in aedibus Martini Eisengreinii com- eruditionis argumenta 1), ut ex. gr.:
moratus tum diligenti et assidua ss. Kurtzer u. beständiger Bericht vom pur
Ecclesiae patrum lectione , tum fre- lauteren Wort Gottes u. Liecht des h.
quentibus theologorum colloquiis er- Evangelii, sampt nothwendiger Wider-
rorem suum agnovit et ad Ecclesiae derlegung der zwo Schriften D. J. A.
gremium 25. Jan. 1568 rediit 3) Suae Schmidlein u. J. Celestin wider

1)Cf. Riess , Der selige Petrus Cani- man ihm allgemein schenkte , die Theil-
sius 1. 4. c. 2, ubi operis epitomen exhibet, nahme vieler vornehmen Personen an der
ac ita inter alia scribit : „ So ist das Werk Feierlichkeit seines Uebertrittes , die
mit seinem bescheidenen Titel eine ge- Schnelligkeit, womit er zu den geistlichen
drängte Widerlegung aller Hauptlehren Weihenbefördert wurde, die Ehrenstellen
des Protestantismus und ... eine dem Irr- womit man ihn sogleich überhäufte , die
thum jener Zeit auf den Grund gehende Belobungsschreiben, die er von den höch-
eben desshalb unabhängig von den ver- sten Stellen erhielt , beweisen , welchen
schollenen Centuriatoren von Magdeburg grossen Werth man katholischer Seits auf
ihren Werth behauptende Untersuchung." seine Bekehrung legte. Auch hat der wür-
Tot autem laboribus et demum morte dige Mann dem in ihn gesetzten Vertrauen
praepeditus opus hoc complere non po- vollkommen entsprochen , sowohl durch
tuit, alios enim moliebatur tomos de per- seine Frömmigkeit und die Erfolge seines
sona Christi Jesu et de b. Petro . Eifers, als durch die grosse Zahl derWerke,
2) Cf. Streber Kirchenlex. VI, 1780 die er in so kurzer Zeit zur Wahrung der
ed. II. katholischen Grundlage verfasst hat. "
3)Cf. Raess Die Convertiten 2, 15 ss., 1) Haec (24) diligenter recenset Me-
qui ita de eo scribit : „C. Franck wareine derer in Annal. acad. Ingolstad. ad 1584.
der ausgezeichnetsten confessionellen Er- Cf. Engerdus
Engerd Acad. Ingolst. VIII, 113
oberungen in Baiern und der Universität ss.; Kobolt , baier. Gelehrtenlexicon ;
Ingolstadt in der letzten Hälfte des 16. Streber , Kirchenl. IV, 1683.
Jahrhunderts. Die Aufmerksamkeit , die|
 Franck, Eder. 69

die wolgegründeten ursachen des Ab- Omen fuit magni quondam futuri viri
trettensvonden Secten, ib. 1570 ; 1571 ; patronum Albertum Bavariae ducem,
Grund des cath. Glaubens, darinnen 63 patrinum Joannem Aegolphum Knörin-
Ursachen begriffen, warumb alle recht- gerum episcopum augustanum , fidei
gläubige Christen bey der allgemeinen magistrum MartinumEisengrein et car-
christl. u. römischen Kirchen bis an dinalem Hosium 1) amicum habuisse. "
ihr endt zu verharren schuldig seyn, 63. Gregorius Eder Frisingae n.
ib. 1580 ; von dem Ordentlichen beruff 1524 , saepius academiae viennensis
der Priester u. Prediger , ib. 1571, in rector, juris peritus et a consiliis tri-
primis adversus Georgium Nigri- bus imperatoribus , acer religionis ca-
num , in quo respondetur ad q. illam, tholicae apologeta , pluribus scriptis²)
an papistici aut lutherani calviniani- innotuit, cujusmodi sunt : Malleus hae-
que concionatores rite ac legitime vo- reticorum de variis falsorum dogmatum
cati sint et sacramentum eucharistiae notis atque censuris 11. 2, in quibus uni-
consecrare possint. Item apud quos versa pene haereses et cognoscendi et
christiani verae Christi carnis verique fugiendi ratio cognoscitur, sivemetho-
sanguinis participes fieri queant. Pro dus contra sectas ad arguendos et con-
quo opere duplicem apologiam ib. 1573 vincendos haereticos hoc tempore omni-
et 1575 scripsit; similis argumenti no necessaria ex paucorum quidem sed
est de externo , visibili et hierarchico probatissimorum patrum praescriptio-
Ecclesiae catholicae sacerdotio adversus nibus in unum velut corpus congesta,
haereticorum figmenta ex s. Scriptura Ingolstadii 1580, quod est compendium
et orthodoxis patribus assertio , Colo- op. Evangelisch Inquisition wahrer und
niae 1575; oratio apol. pro defensione falscher Religion wider das gemein un-
professionis orthodoxae fidei juxta de- christliche Klagegeschrei , dass schier
cretum conc. trid. de divinis apostolicis niemands mehr wissen kunde, wie oder
etecclesiasticis traditionibus deque ea- was er glauben solle, in Forma eines
rum vi et auctoritate , ib. 1581 ; Ret- christlichen Rathschlags wie ein jeder
tung u. Erklärung des trid. Concils 1. Christenmensch Glaubens halber gänz-
von den canonischen regulierten und lich vergwisst u. gesichert sein möge :
bewerten Büchern des A. und N. T. dermassen dass er leichtlich nicht
2. Wie auch dieselbige einglich und kunde betrogen noch verführt wer-
wahrhaft sollen verstanden, erklärt u. den, Dilingae 1543 in 4., p. 1. quae
ausgelegt werden , ib. 1582 in 4. ad- propter stili acerbitatem Maximiliano
versus Martini Chemnitii examen de- II. displicuit et caesareo edicto prohi-
cretorum concilii tridentini ; Catalogus bita fuit; p. 2. inscribitur Das guldene
haereticorum d. i. warhafft erzelung der Fliess christl. Gemein u. Gesellschaft
nambhafften Irrthumb u. Ketzer, welche d. i. eine allgemeine richtige Form der
von Anfang der Welt biss auff unsere ersten uralten prophetisch. u. aposto-
Zeit entstanden, ib. 1576 etc. Facultas lischen Kirchen gleich als eine kurze
theologica sequenti elogio publice in
schola theologorum affixo collegam 1) Cf. hujus ad Albertum Bavariae du-
suum honoravit : „ C. Francus ss. theo- cem ep. apud Medererl.c., in qua in-
logiae doctor, professor et parochusad ter alia scribit: „Veniens in urbem D.
d. Mauritium tam constans Ecclesiae Gasparus Frank theologus multis mihi.
nominibus fuit vehementer commendatus
fideique romanae propugnator , quam Gratum enim erat , rosam istam ex pun-
acer ante fuit Lutheri sectator. Post- gentibus spinis generatam et tam suavem
odorem in Ecclesia Christi reddentem
quam enim agnitis erroribus ad verae
Ecclesiae gremium se recepit, eandem cognoscere" etc. Geschichte der polem.
2) Cf. Werner,
stilo scriptisque egregie vindicavit. Liter. 4, 364, 580.
70 1581-1600. Theologia polemica in Germania,

historia von der h. Stadt Gottes , wie in qua item ponit 41 regulas ex iisdem
es um dieselbe vor dieser Spaltung für patribus decerptas.
eine Gestallt gehabt , u. wie sich das 64. Praetermissis vero Henrico Blis-
jetzige Religionswesen damit verglei- semio (vel Blysemio) S. J. coloniensi,
che, Ingolstadii 1579, adversus quam secundum alios bonnensi († 1586),
scripsit Ge. Nigrinus. P. 3 nonpro- cujus est praeter alia 1): Tr. de uno
diit. Mataeologia haereticorum seu sum- geminoque s. eucharistiae synaxeos salu-
ma haereticarum fabularum, in qua briter perficiendae ritu et usu còntra gra-
brevi quodam veluti compendio conti- vissimos adversariorum errores de com-
nentur nongenti fere vanissimi erro- munione sub utraque specie, Ingolsta-
res de ducentis prope religionis catho- dii 1585 in 4; Tilmanno Breden-
licae capitibus , quibus homines qui- bach embricensi²), canonico coloniensi
dam reprobi purum Dei verbum ple- († 1587), filio celebrioris Matthiae
rumque corrumpere , Ecclesiae vero Bredenbach († 1559), qui aliquot opera
unitatem praescindere ac fidei christi- theologica ex latino germanice reddidit
anae integritatem violare ausi sunt etc.,collationumque sacrarum 11. 8 edidit
Coloniae 1585 ; 1609, in quibus histo-
ib. 1581 in 8 ; catalogus rectorum et illu-
strium virorum archigymnasiiviennensis, rias et miracula de s. eucharistia , b.
in quo praeter elegantissimam tempo- Mariae V., ss. imaginum, de mirificis
rum seriem summa quaedam continen- operationibus quorundam sanctorum,
tur quasi capita earum rerum, quae cele- de ecclesiis et quae circa rerum ss. vio-
berrimae huic academiae sub cujusque | latores contigerunt , de veteribus et
magistratu memoria contigerunt dig- neotericis haereticis, de visionibus etc.,
nae ab a. 1237--1559, Viennae 1559 Sebastiano Flasch , qui prius praeco
in 4 ; 1645 in f. continuatum a Jona lutheranus erat , sed demum senex et
Litters ada. 1644 ; 1670 cura Pauli affecta aetate post diligens studium
de Sorbait ; 1693 cum app. eorum, veritatem fidei agnovit etpalam profes-
qui deinceps academiam rexerunt, item- sus est ediditque³) Rationes (22) M. S.
que cancellariorum ac superintenden- Flaschii mansfeldensis, cur relicto lu-
tium academicorum nominibus, 1693 ; theranismo ad catholicam romanam
quod opus vocari solet calendarium Ecclesiam sereceperit,Ingolstadii 1576,
ederianum. Edidit etiam: Oeconomia bib- libellus egregius et solidus ; Erweisung
liorum seu partitionum theologicarum aus Dr. M. Luthers eigenen Büchern
11. 5, quibus s. Scripturae dispositio dass er kein Prophet Teutschlands,
seu artificium et vis atque ratio in ta- sondern ein rechter Unflath gewesen,
bulis velut ad vivum exprimitur et ita ib. 1578 ; Nic. Wolffsbach vicario
ob oculos ponitur, ut non modo abso- catholico francofordiensi , cujus inter
lutissimam complectantur universae alia exstat, Ableinung der lügenhaffti-
theologiae summam atque methodum, gen 485 Sprüchen u. Thesium G. Ni-
sed commentarii etiam vice haberi que- grini Superintendenten, in welchen
ant, Coloniae 1568, 1582 ; Venetiis der arme Mann , wegen des Cölibats,
1572 ; 1577, de quo opere scribit Pos- ledigen Apostelstands der Geistlichen
sevinus¹) : „ Porro de interpretatione auch christl. catholischen Fastens, sich
Scripturarum pulchra et recte distincta vermessen den Babst zu Rom zu ma-
ex multis patribus atque adeo ex re- chen zum wahren Antichristen etc.,
centioribus collegit G. Eder in sua
oeconomia a tabula 54 usque ad 75.,
1) Cf. Backer I, 659.
2) Cf. Biblioth. colon. p. 309 ; Kirchen-
1) Bibl. sel. 1. 2. c. 15 ; cf. Adelung lex. II, 1219.
II, 830, 3) Cf. Raess II, 254-65.
 Brillmacher, 71

Moguntiae 1597 in 4; Sigismundo Irrthumben der ketzer angezeigt, Co-

Ernhoffer S. J. monacensi († 20. loniae 1594.
Maj. 1597), qui scripsit in primis ad- 65. Alter mentione dignus est Joan-
versus Heerbrandum 1), mentione nes Nass (Nasus) e civitate Eltman
adhuc dignus est Petrus Michael cogno- (Heltmann) in Franconia n. 1534 0.
mento Brillmacher S. J. colonien- S. Franc. strictioris observantiae refor-
sis n. 1542, magni Maldonati Parisiis matorum , in sua juventute sectae lu-
discipulus, quem reddita vice hebraice theranae conversatione saltem addictus,
docuit. Ejus institutione et opera multi sartor professione , quem post primae
haeretici adEcclesiam redierunt catho- aetatis errata lectio piissimi de Christi
licam, quam scriptis etiam valide de- imitatione libelli ad saniora revocavit
fendit: quare sibi bonorum benevolen- consilia et, ut ordinem S. Francisci in-
tiam sed et hostium religionis sibi grederetur, impulit a. 1552. Cum in-
inexplicabile odium conciliavit, ut sae- genti discendi ardore aestuaret , im-
pius ad necem et vincula sit quaesitus. proba assiduitate ad nocturnas lampa-
Semel atque iterum ab illis circumven- des , quae coram beatissimae Virginis
tus et per speciem amicitiae ad men- imagine ardebant, ac memoriae stu-
sam invitatus 2), interepulas venenum penda facilitate latine primum didicit;
incautus hausit, quo sensim exstinctus superiorum dein permissu altiores
est 25.Aug. a. 1595. Ex ejus operibus³) etiam disciplinas complexus est. In-
potiora sunt: Controversiarum de eucha- golstadii 1) per biennium theologiae
ristiae augustissimo sacramento dialogi operam dedit , ibique cum Eisen-
quinque ex partis utriusque elucubra- grein 2), Caspare Franket Sta-
tionibus fideliter concinnati, in quibus phylo viris celebribus conversatus
omnia , quae hactenus de corporis est. Variis deinde in locis magno fer-
Christi praesentia , panis et vini tran- vore nec minori successu verbum Dei
substantiatione, ubiquitate, sacrificio, annunciavit atque refutavit sectarios,
communicandi legitima ratione et ve- qui immani odio in eum exarserunt, ut
neratione disputata sunt , familiariter in vitae etiam periculo versaretur. Cum
et peramanter conciliantur, Coloniae Roma, quo ad generalis sui ordinis
1584 pp. 3 in 12 ; 1603 in 8; chri- electionem erat profectus, rediret, Bri-
stiana et solida detectio errorum Joan- xinae haesit a capitulo pro cathedralis
nis a Münster, Monasterii in 4; Evi- suggestu expetitus a. 1571. Anno se-
diotheca Brillen-Kästlein d. i. ein neues quenti pro b. Canisio Romam interim
sehr nützliches Büchlein , in welchem accito Ferdinando archiduci a concio-
an statt vieler Bücher dem innerlichen nibus fuit, et in praemium totde Ec-
schwachenGesicht mit kurtzen Schluss- clesia catholica in Tiroli meritorum
reden aller Artikel christl. Religion u. tamque ardentis zeli suffraganeus epi-
derselbigen gründlichen Beweis als mit scopi brixinensis creatus est a Gregorio
guten, weit und nahe stehenden Brillen XIII . a. 1580. Post decennium 16. Maji
zu sehengegeben wird, welche aus den 1590 Oeniponte obdormivit in Domino.
streitbaren Partheyen recht haben vor
Gott, ib. 1593 in 12 ; 1609 ed. aucta ; 1) In hujus academiae annalibus dici-
etiam latine ; Tafel der evang. u. un- tur: „Nasus magnus certe et omnis hae-
evang. Lehr , darinn alle verdampte resis2) Hic
mastix et schismaticorum vexator. "
de eo in suo catol, testium veri-
tatis scribit : „Joan. Nasus O. Min. con-
ventus ingolstadiensis vir doctissimus at-
Cf. Backer I, 1735.
1) que in monastica disciplina exercitatus,
2) Cf. Sotvellum Script. S. J. orator facundus, nec ulli theologorum se-
3)Horumcatalogum cf. apud Backer, cundus, catechismum catholicum tum pi-
1,886.
um tum doctum posteritati consecravit. "
72 1581 1600. Theorogia polemica in Germania et Polonia.

Plurima (39) reliquit scripta 1); ita warumb aus viel Beruften wenig selig
collegit centurias sex mendaciorum in- werden ib. 1588 in 4 ; Praeludium in
signium, quae ab haereticis, qui se di- centurias hominum sola fide perditorum
cunt evangelicos , scripta sunt. Pro- d. i. Newer Zeittung Vorgang u. lang-
diit opus inscriptum: Das Antipapi- erwarter Enderung von der grossen
stisch eines und hundert auserlessner, Gloggen zu Erfurdt, darmit man new-
gewiser evangelischer Warhait bei woel- lichst das Lutherthumb ohn sonder
chen (als bei den Früchten der Baum) gross Miraculum vom Weinfass aus
die reyn lehr soll und muss erkannt thät leiten wol mit 500 Zeugnussen
werden²) etc. , Ingolstadii 1565, quem etc. , ib. 1588 in 4 ; Concordia Alter
t. alii 5 sequuti sunt, saepius recusi; und newer, guter auch böser Glau-
ib. 1570 t. 6 , in quibus agit de refor- bensstrittiger lehren , verglichne Be-
matorum doctrinis , moribus, vita ; de schreibung mit fridgiriger bitt und
Scripturarum corruptione per eos facta vermannung , man wölle forthin , die
etc. pluresque sectariorum primipilos frommen Ludgerischen, und derglei-
graviter redarguit , ut Rauscher , chen Christmenschen unverdambt las-
Erasmum , Alber , Aurifabrum, sen, besunders schonen, auchjrerEvan-
Brentium , Hesshusium , Fla- gelischen Lehr , leben löblich nachfol-
cium , Maulium , Musculum , gend, dem glauben zufaln, und mit In
Osiandrum , Jac . Andreä , Coe- concordieren. Sunst ausserhalb der vor-
lestinum etc. Examen chartaceae lu- genannten, anderer Secten und Rotten
theranorum concordiae, ib. 1581, valde aller mit einander abstehen, der anderst
rarum; Angelus paraeneticus contra will zum leben der Statt Gottes ein-
solam fidem delegatus , d. i. der War- gehn: dann wo nicht lieb und ainigkeit ,
nungsengel wider den Solen Glauben nur zank und hader ist, da wird auch
ausgesandt , welcher herrlich erklärt, trew und Glauben weit feuler, dannder
nicht Concordirt mit des h. römischen
Reichs abschiden, durch mancherley
1) Horum catalogum criticum ef, apud
Schöpf, Joan. Nasus, Franciscaner und Lehrer zeugknuss auf dieh. Gescrifft
Weihbischof von Brixen, in programmate mitvernünftiger Beweisung gegründet,
gymnasii bulsanensis a. 1859-60 cum Monachii 1583 in 4 (m. 18) ; 1588 ed.
append . in programmate a. seq. Bulsani aucta valde rara ; Nova novorum , in
1860. 1861.
2) Cf. Schöpf 1. c. p. 19 ; Werner , quibus tum auctores, confessio et doc-
Gesch. der polem. Lit. 4,505, 508, 604. ss. trina libri, quem patres bergenses con-
qui advertit: „Der volksthümliche Ton cordiam vocant, tum vero symbola, pre-
und die drastische Haltung seiner Schrif- cationes , epistolae adeoque varia epi-
ten erklärt die grosse Wirkung derselben
auf seine Zeit, dem heutigen Leser bieten grammata, secreta et acta continentur,
sie ein lebendiges Bild der Stimmungen Ingolstadii 1581 in 4. (m. 30). Reli-
und Bewegungen der Gemüther in jener qua fere omnia sunt conciones de con-
Zeit, sie führen ihm den
formationsereignisses im Reflex des Re-
katholischen troversiis temporis, postillae , libelli
Volksleben jener Zeit in einer Reihe polemici adversus praecones luthera-
höchst anschaulicher Züge vor Man nos etc.
würde irren , wenn man in diesen Schrif-
ten blos Invectiven und Witze vermuthen 66. E Polonia plures insignes apo-
würde. Sie enthalten des LehrreichenVie- logetae fidei catholicae prodierunt : Ja-
les und stellenweise erhebt sich der Ver- cobus Gorski archidiaconus gnesni-
fasser zu einer schwunghaften, begeister-
ten Stimmung, die ihm mehrere, eines ensis, octies rector et procancellarius
bleibenden Andenkens werthe Ergüsse academiae cracoviensis († 1585), cujus
eingegebenhat. "Cf. Raess Die Conver- opera agunt de illis dogmatibus, quae
titen 1, 298. ff. qui magna cum laude ejus tunc in Polonia a sectariis indubium
fata enarrat.
 Cromer, Bialobrzeski, Ostrowski, Rescius, Herbesus. 73

revocabantur 1). Martinus Cromer ter quos : Orthodoxa confessio de uno

Bieczae in dioecesi cracoviensi natus Deo, quem christiani credunt, adorant
a. 1512, primum juris studio se dedit, et invocant, ib. 1579, adversus omnes
et Bononiae (c. 1538) utriusque juris Samosateni,Arii, Eunomii, Nestorii etc.
doctor creatus Petro Gramrat episcopo haereses, opus perrarum. Contra so-
cracoviensi , dein archiepiscopo gne- cinianos pugnavit quoque Stanislaus
sensi , postea ipsi regi a secretis fuit. Zdescheki Ostrowski O. Cist. theo-
Verum tristi statu religioso suae pa- logiae lector et abbas przemenzkiensis
triae permotus militiae sacrae se addi- in l. de Trinitate contra impia scripta
xit. Propter peritiam variis legationi- Simonis Budnaei , Mart. Cechowi-
bus fuit adhibitus. Causam catholicam cii , Stanisl. Farnowii etc., Pos-
intrepide cumHosio egit, cui etiam in naniae 1591 in 4; Refutatio examina-
episcopatu successit warmiensi (1579), tionis Faustiinfausti Socini , ib. 1594
postquamjam diu ejus vices supplevit. in 4., opera rarissima. Stanislaus
Indefessa sollicitudine gregis sibicom- Rescius , canonicus warmiensis, Ho-
missi curam gessit bonumque religio- sii biographus et ei quondam ab epi-
nis in sua dioecesi omni quo poterat stolis († 1598). Edidit hic inter alia¹) :
modo promovit habitis synodis dioe- Ministromachia, in qua evangelicorum
cesanis 2), editis salutaribus instructio- magistrorum et ministrorum de evan-
nibus, missionibus et seminariis, quae gelicis magistris et ministris mutua
fovit, emendatis libris ritualibus etc. judicia, testimonia, convicia, maledicta,
(† 23. Mart. 1589). -Martinus Bia- irae, comdemnationes et in omnibus
lobrzeskin. 1522, episcopus auxia- seculis inauditi anathematismi recen-
liaris cracoviensis , dein episcopus ca- sentur, Coloniae 1592 in 8., valde rara ;
meneneciesis († 1586), insignis con- de atheismis et phalarismis evangelico-
cionator , magnae apud regem reg- rum 11. 2, Neapoli 1596. - Benedic-
nique primates auctoritatis , strenuus tus Herbestus S. J., natione roxo-
fidei catholicae adversus haereticos lanus , patria novomiastrensis , ante
apologeta , quam egregiis concionibus suum in societatem Jesu ingressum
(postilla orthodoxa , Cracoviae 1581 ; (a. 1574) professor in academia craco-
1838) defendit 3) librisque editis, in- viensi, canonicus deinde et conciona-
tor Posnaniae, ubi tantum auctoritate
sua et vitae exemplo valuit ad coercen-
1) Cf. Werner Gesch. der pol. Lit.
IV, 344. dam haereticorum audaciam , ut mag-
2) Cf. Eichhorn der ermländ. Bischof nus ille cardinalis Hosius , cui inno-
M. Cromer, Brunsbergae 1768; Thiel tuit sua confutatione picarditarum hae-
Kirchenlex.
347 III,eo1195:
ss., qui de Werner
scribit : „UnterIII, 343. reticorum (1567), peculiari epistola
seinen
theologischen Arbeiten erwarben ihm na- eum hortaretur, ne civitatem illam de-
mentlich seine in polnischer Sprache ab- sereret , quoniam in ipsum unum re-
gefassten Vier Dialoge über die wahre und cumberet illius salus. Post suum in
falsche Religion (1548. 1549, latine Mo- societatem ingressum in missionibus
nachus seu colloquiorum de religione II.
4. Coloniae 1568) einen grossenRuf. (Sie magnam vitae partem maximo cum
sind nicht streng wissenschaftlich, son- fructu consumpsit vir potens opere et
dernmehr populär gehalten). Nicht min- sermone, hinc Russiae, Podoliae vici-
der fand seine Schrift de conjugio et coeli-
batuclericorum (Coloniae 1564) Beifall, narumque terrarum apostolus dictus.
welche in Form eines Sendschreibens an Pie in Domino decessit d. 4. Martii
den berühmten polnischen Gelehrten Or- 1593. Inter plurima ejusdem scripta²)
zechowsky abgefasst
efasst ist." Celebrior tamen
est ejus Polonia seu de origine et rebus 1) Cf. Werner l. c. p. 344.
gestis polonorum 11. 30, Coloniae 1589. 2) Ea praecipue spectant ad literas hu-
Cf. Lüdtke Kirchenlex. 2, 581 . maniores. Cf. Backer , II, 121.
74 1581-1600. Disciplinae ad ss. literas spectantes.

nonnulla etiam sunt (polonice scripta) larvatam harmoniam genevensium et

de controversiis cumhaereticis, picar- fucatum consensum sendomiriensem
ditis in primis et schismaticis. Ejus ostenditur, nullam esse apud evange-
sodalis Jacobus Wiecus (Wujek , licosfidei unitatem vel certitudinem,
Wuyk) S. J. vagrovecensis n. 1540, Coloniae 1595, opus valde rarum, Mo-
vir fuit aeque singulari doctrina atque nasterii 1602 ; germanice per Joan.
admirandis animi dotibus cum suavis- Stamph, Moguntiae 1603.-Andreas
sima humanitate conjunctis insignis, Patritius Nidecki episcopus wenden-
ad animarum quaestum faciendum at- sis in Livonia († 1587) scripsit prae-
tentissimus († 27. Jul. 1597). Bene ter alia de vera et falsa Ecclesia 11. 5,
meritus est de suis popularibus non Cracoviae 1583. - Joannis Szilvá-
solum concionibus , postillis quae ma- si est antiquitas et perpetua duratio
gni fiunt (m. 100) , libris adversus fidei catholicae seu tabulae testimoni-
haereticos lingua polona editis 1), sed orum ex ss. libris et ss. patrum scri-
etiam s. Scripturae in eandem linguam ptis servata serie temporis petitorum
versione (m.480), quam Clemens VIII. de octo magnis in fide controversiis,
laudavit , synodus vero nationalis pe- Claudiopoli 1597. - Christiani Var-
trocoviensis a. 1607 adhibendam in sevicii opera (rara) collecta prodie-
populi usum commendavit. Andreae runt Cracoviae 1600 in f., inter quae
Jurgiewicz canonico vilnensi debe- etiam aliqua pro fide catholica.
mus : Bellum quinti evangelii. Contra

III. Disciplinae ad s. literas spectantes.

67. Maxime gloriosa est haec epo- Montanus natus a. 1527 (quo loco
cha in annalibus illarum disciplinarum, incertum, forte in oppido Frexenal de
quae ad sacras spectant literas. Pal-
mam vero omnibus nationibus praeri- opus laudat Richard Simon , Histoire
critique du V. T. 1. 3. ch. 17. plusque ju-
puit hispana , sive numerum spectes dicii ei in hoc argumento tribuit , quam
interpretum s. Scripturae, sive horum Leoni Castro , de quo infra n. 71 et Gui-
pondus atque auctoritatem. Ipsa enim lelmo Lindano , de quo egimus n. 58.
pluribus gloriari potest, quam reliquae Nititur in hoc opere ingeniose conciliare
simul regiones, et inter hos primi sub- vulgatam cum textu originali illis in locis.
de quibus major erat inter eruditos con-
sellii haud paucis , ut Maldonato, troversia, utrum non fuerint in textu ori-
Salmeron , Prado cum Villalpan- ginali corrupti. Quaedam ad hermenen-
do , Toleto , Aria Montano etc. tica spectantia reperiuntur in op. Ludo-
Initium ab hoc, quem ultimo posuimus vici a s. Francisco lusitani , olim juris
loco, ducamus, cum ipse suis laboribus pontificii
inscripsit interpretis, deinO.et Min
: Globus canonum . , quod
arcanorum
utilem contulerit interpretibus s. Scri- linguae sanctae et div. Scripturae,Romae
pturae operam²) . Benedictus Arias³) 1586 in 4.
3) Praeter hunc Ariam mentione digni
sunt : Didacus Ximenes Arias O. Praed.
1) Cf. Backer , III, 1579-86. († 1578), cujus est : Lexicon ecclesiasticum
2) Isagogicum est quoque opus Petri latinohispanicum ex sacris bibliis, conciliis,
Lopez de Montoja professoris salmanti- pontificum et theologorum decretis etc.
censis hoc titulo : De concordia sacrarum concinnatum servata ubique vera etymo-
editionum 11. 2, quorum alter continet con- logiae, orthographiae et accentus ratione,
troversias introductorias ad studia ss. li- Salmanticae 1572 ; Barcinone 1618; Fran-
terarum; alter concordiam ipsam editio- ciscus Arias S. J. hispalensis (1533-1605)
num hebraicae et graecae 70 interpretum cujus opera ascetica cum operibus Ludo-
cum vulgata latina , Matriti 1596 , quod vici granatensis impense commendat s.
 Benedictus Arias Montanus. 75

la Sierra), Hispali prius (unde hispa- 5 priora complectuntur rarissimam

lensis , quod sibi tribuere solebat bibliam polyglottam complutensem,
nomen) , Compluti deinde incredibili adjectis reliquis Thargumim secundum
ardore animi felicissimoque conspiran- editionem Bomberg , et versione sy-
tium ingeniiatque industriae successu, riaca N. T. 1), reliqua tria volumina
literis , praesertim vero pluribus ad- apparatum sacrum continent i. e. v. 6 .
discendis linguis operam dedit; hinc communes et familiares hebraicae lin-
testaturde eo Aubertus Miraeus: >>Be- guae idiotismos ; N. T. graece cumin-
nedictus Arias Montanus, doctor theo- terpretatione latina graeci contextus
logus , omnium pene gentium linguis lineis inserta et V. T. latinam inter-
atque literis , raro certe exemplo , ex- pretationem ; v. 7. lexicon graecum et
cultus nomen cum omni posteritate institutiones linguae graecae ; Masii
adaequavit : nam praeter graeci et la- syrorum peculium cum grammatica
tini sermonis elegantiam, aliarum lin- linguae syriacae; dictionarium syro-
guarumnotitiamparaverat, ut chaldaei, chaldaicum cum grammatica chaldaea
hebraei , syri et arabes et his affines Guidonis Fabricii ; Pagnini epi-
illo vel interprete vel magistro uti po- tome thesauri linguae sanctae ; v. 8.1.
tuissent. Taceo omnis philosophiae ac Joseph sive de arcano sermone ; 1. Je-
theologiae cognitionem vitaeque inte- remiae sive de actione ; 1. Thubal-Cain
gritatem. Ordinis divi Jacobi sacer- sive de mensuris sacris : 1. Chanaan
dos et academiae creatus doctor Mar- sive de chorographia; 1. Chaleb sive de
tinum Perez Ayala comitatus est Tri- terrae promissae partitione ; Exemplar
dentum, unde redux nihil optatius ha- sive de sacris fabricis 1.; 1. Aaron sive.
buit, quam declinata hominumfrequen- ss. vestimentorum ornamentorumque
tia latere sibi et literis sacrorumque summam descriptionem; 1. Nehemias
librorum meditandae atque illustran- sive de antiquae Jerusalem situ ; 1. Da-
dae lectioni. Quo consilio secretum niel sive de seculis codex integer, qui
quoddam baeticorum montium atque
amoenissimum juxta Artcenam locum
nidum sibi ac velut latibulum vitae ac 1) Biblia polyglotta complutensis est
studiorum jam olim delegerat justoque hujus generis
Cardinalis prima. Prodiit
Ximenes sub auspiciis
1514-1517 vol. 6,
aedificio construxerat. Verum diu non
quorum quatuor priora vetus complectun-
latuit Philippum II., qui a celeberrimo tur T. i. e. textum hebraicum, versionem
typographo Christophoro Plantino so- septuaginta, Thargum Onkelosi cum suis
versionibus
licitatus bibliae polyglottae editionem nibus latinis ,prologis, dissertatio-
isagogicis, appendicibus etc.; volu-
subsidiis regia liberalitate suppedita- men 5. continet lexicon hebraico-chaldai-
tis plurimum promovit, utilissimoque cum Alphonsi Zamorae ; sextum vero
huic operi Ariam Montanum praefecit. N. T. Cum impressa fuerint tantum 600
Prodiit haec biblia polyglotta antwer- Germania
exemplaria,universa
rara est secundum
admodum,Hänlein
adeo ut in
piensis vel etiam biblia regia dicta, (Einleit. ins N. T. p. 2. p. 262) 15 tantum
secundum Gregorium XIII. opus vere reperiantur exemplaria. Cf. Hefele , Xi-
regium , a. 1568-72 vol. 8, quorum menes ed. 2. p. 113 ss. Tertia biblia poly-
glotta est parisiensis (1628-1645) , quae
si editionem spectes splendidissima est, si
pretium criticum atque commoditatem,
Franciscus Salesius , Introd. ala vie de- minoris fit. Quarta est Biblia polyglotta
vote 1. 1. c. 6. Alvarus Arias S. J. († londinensis curante Briano Walton vol. 8
1643), qui collegit: Encomia ss. euchari- in f., quae plura complectitur (versionem
stiae et b. Virginis Mariae ex s. Scriptura | scil. persicam et aethiopicam etc.) et in
deprompta , Hispali 1621 ; Viennae 1632, commodiorem redacta est usum. Cf. Le
opus, ut aitBiblioth. Script. S. J., mole Long. Bibl. s. c. 1. Welte , Kirchenlex.
exiguum, sed prorsus egregium. " VIII, 575 ss. ed. 1.
76 1581-1600. Disciplinae ad ss. literas spectantes in Hispania.

prodierunt 1) seorsim Lugduni inHol- strensis (de quo infra n. 71), qui cri-
landia 1593 inscripti: Antiquitatum mini ei vertit, quod textum hebraicum
judaicarum 11. 9 ; in fine reperitur in- pro originali in illam receperit, nimium
terpretatio nominum chaldaeorum, usus sit rabbinorum scriptis, quod lae-
hebraeorum et graecorum. Editione ab- serit decretum tridentinum de vulga-
soluta Romam se contulit regis suoque tae authentia. Ut ab hisce se purgaret
nomine eam oblaturus 2) Gregorio XIII. Montanus , apologiam hispanice con-
atque reversus in Hispaniam larga re- scripisse fertur, quae in oxoniensi bib-
muneratione a rege donatus fuit maxi- liotheca tamquam pretiosissimum κει-
maque apud eum gratia floruit. Non μήλιον asservatur 1). Ceterum et haec
defuere tamen, qui ejus carperent edi- editio est admodum rara, cum 500 tan-
ditonem , inter quos eminet Leo ca- tum fuerint impressa exemplaria, quo-
rum plura naufragio, cum in Hispani-
1) Richard Simon Histoire critique am asportarentur, perierint. De hujus
du V. T. 1. 3. ch. 17. rigidae crisi subjicit I viri vivendi ratione haec refert Nico-
hosAriaeII. Rite tamen advertit Dupin laus Antonius²) : „ Vino semper absti-
(Nouvelle biblioth. des auteurs ecclés. 16,
162) : Il est le premier, qui ait bien nuit epulisque largioribus. Coenabat
éclairci ces matières, et ceux qui sont ve- in die semel idque noctu praeter bre-
nus depuis lui, se sont servis utilement viorem meridianum cibum, qualem vel
de ses lumières. Hinc Possevinus has
dissertationes perutiles vocat (Biblioth, s. nunc jejunantes conciliaturi somnum
1. 2. c. 15) et cum magno judicio conscri- sumimus , diurnas horas omnes ut in
ptas (1. 2. c. 19), illas saltem, quae de ac- exercitia pietatis ac studiorum impen-
tione et arcano sermone agunt. Idem Si- deret. Diebus festis carmine plerumque
mon valde improbat versionem latinam sacro nonnullisque aliis humaniorum
Ariae Montani suae polyglottae insertam,
(quae proprie non est nova versio sed disciplinarum exercitationibus a supe-
nonnisi versio Pagnini parum immutata) riore commentandi in libris sacris cura
approbans quorundam dictum : Quot veluti feriabatur. Inter enim seculi sui
correctiones,
affirmans tot corruptiones
, Montanum , simulque poetas nemini palmam detulit, meritus
non tam fidissimum,
quam ineptissum esse dicendum interpre- ob idetiamlaureampoeticae artis apud
tem. Peut-on donner, inquit ipse Histoire complutenses. « Decessit 22. Maji 1598 .
critique du V. T. 1. 2. ch. 20, la qualité »Duplici dolore , scribit hac occasione
d'interprète très-exactàuntraducteurqui clarissimus Lipsius 3) , et quasi ictu
renverse presque partout le sens de son
texte? En effet , toute son érudition con- sum affectus, cum tuam epistolam ac-
siste à traduire les mots Hébreux à la cepi. Etsi priorem nonjam intulit ipsa
lettre, selon leur signification la plus or- mihi , quam illa tum renovavit , men-
dinaire, sans prendre garde si elle con- tione mortis Ariae Montani nostri,
vient, ou non, aux endroits où il l'emploie
etc. En un mot si l'on vent prendre la magni rarique viri et etiamnobis lon-
peine de parcourir toutes les corrections ginquis et exteris ob virtutem et do-
d'Arias Montanus , on trouvera qu'il a ctrinam cari. « Praeter bibliamregiam+)
plutôt traduit la Bible en écolier , qu'en
homme dejugement. Carpit quoque ejus-
dem versionem textus graeci N. T. (Hist. 1) Ita Paulus Colomesius in suis
crit. du N. T. ch. 23) ; eam tamen laudat opusc. Parisiis 1668 editis ; cf. Reusch ,
Andres (dell'Origine etc. d'ogni lettera- 575-7.
tura t. 6. 1. 2. c. 2.), qui illam tot defecti- 2) Biblioth. hisp. nova 1, 208. Joannes
bus obnoxiam non esse vel exinde probat, Verzosa (Epist. 1. 4) elegans de eo car-
quod in praecipua biblia polyglotta fue- men ad Plantinum composuit, in quo cum
rit recepta. Arias staturae esset pusillus , ita de eo
2) Secundum continuatorem hist. eccl. canit :
ab . Fleury 1. 183. § 56. non solum gra- Digito monstratur ubique
tulatus est Gregorius regi literis ad eum Indice et hic parvus tam magnus.
datis , verum etiam constitutione edita 3) Epist. cent. ad Hispan
an. ep. 60.
1. Sept. opus approbavit . 4) Socios inhac editione habuit cele
 Arias Montanus, Sa. 77

plura alia edidit, ut Commentarium in rarii Ms. repererat Arias Tridenti. De

12 prophetas minores 1) , Antwerpiae optimo imperio sive in 1. Josue com-
1571 in f.; 1582 in 4 ; elucidationes in mentarius , ib. 1583 ; elucidationes in
quatuor evangelia et in acta apostolorum, omnia ss. apostolorum scripta et in s.
ib. 1575 ; Benjamini tutelensis itinera- Joannis apocalypsin , ib. 1588 in 4 ;
rium, in quo res memorabiles , quas de varia republica sive commentaria in
ante 400 annos totum fere terrarum 1. Judicum, ib. 1592 ; liber generationis
orbem notatis itineribus dimensus vel et regenerationis Adam , sive de histo-
ipse vidit vel ab aliis accepit, breviter ria generis humani operis magni pars
describuntur , ib. 1575. Hujus itine- prima i. e. anima 1), ib. 1593 ; com-
mentarii in Isaiae proph. sermones, ib.
1599 ; commentarius in 31 priores Da-
brem A. Masium , de quo egimus n. 23,
Vitum Faber (Guy Lefèvrede la Bode- vidis psalmos, ib. 1605. De ejus ope-
rie) normannum n. 1541, qui in bonum ribus ita judicat Dupin 2) : „ Claruit
Ecclesiae catholicae linguarum orienta- Montanus non eruditione solum sed et
lium studio se dedit. Interpretatione la-
tinaN. T. syriace versionis innotuitMon- judicio. Ejus in s. Scripturas annota-
tano, qui eum operis socium accivit. Cu- tiones sunt doctae et accuratae, stilus
ravit N. T. syriace cum versione latina nitidus et simplex; scientiae profun-
(t. V.) et glossarium syriaco-latinum com- dae pietatem junxerat solidam
posuitque grammaticam chaldaicam et Negari denique nequit eum unum esse
VI.). Edi-
dit praeterea N. J. Chr. T. syriace literis e celebrioribus viris , quos Hispania
hebraicis cumversione latina interlineari, protulit 3). "
1584 ; Severialex. quondam patriarchae 68. Universam Scripturam notatio-
dechristianos
ritibus baptismi
receptiset1.,8. Antverpiae
synaxis apud1572
syros
ut
nibus illustravit Emmanuel Sa (Saa)
palam faceret concordiam Orientis cum S. J. lusitanus. Is a prima juventute
Occidenti in re sacramentaria († 1598). per totam suam vitam mirabiles in vir-
Hujus quoque frater Nicolaus operam tute et in literis fecit profectus boni-
suam contulit: Joannes ab urbe patria
dictus Harlemius S. J. ejusdem operis
censor, qui in chaldaeis , syris et graecis 1) Parabat alias duas partes , quas in-
nonvulgares fecit progressus multumque scribere volebat : Corpus et restes, sed eas
Ariam sublevavit , adjecit indicem qui non absolvit.
propter suam utilitatem in vulgatae edi- 2) L. c. XVI, 162. Plura de eo cf. in Me-
morias de la real Academia de la historia,
tiones passim receptus fuit, variasque col-
Madrid 1832. t. 7, 1-199.
legit lectiones inlatinis Bibliis, et ad tex-
tum hebraicum, chaldaicum, graecum at- 3) Eruditis displicet , quod celeberri-
que syriacum examinavit atque discussit mum Malachiae locum 1 , 11. de sacrificio
(† 1578). Praeter hos nominandi sunt Gui- eucharistico non sit interpretatus, sed de
lelmus Canterus ultrajectensis († 18. sacrificiis gentilium. Saepe miratus sum,
Maj. 1575), celeber criticus multorum inquit Suarez in 3. p. q. 83. disp 74.
auctorum graecorum et latinorum edi- sect. 1, cur Arias Montanus , vir alio-
tione clarus , qui variarum in Bibliis illis quin eruditus et pius, h. 1. Malachiae in-
lectionum libellum concinavit (qui exstat terpretans ad peregrinum et improbabi-
in apparatu) ; Joannes Livinejus, G. lem sensum deflexerit etc. Cf. Posse-
Sirletus , Franciscus Lucas Brugen- vinus biblioth. sel. 1. 2. c. 9, qui in ap-
sis, dequibus infra; Franciscus Raphe- pend. ad Apparatum sacrum ita scribit :
lengius (Ravlenghien) celebris Plantini ,Verum tamen corrigenda sunt in eo ple-
gener, quem in edendis operibus pluri- raque tam in commentario ad Isaiam et
mum juvit , linguarum hebraicae et ara- in commentario ad minores prophetas,
bicae in academia ultrajectensi professor quam in elucidationibus in quatuor evan-
(† 20. Jul. 1597) suppeditavit varias lec- gelia et acta apostolorum et in omnia ss.
tiones et emendationes in chaldaicam apostolorum scripta et in libro genera-
bibliorum paraphrasin. (f. Le Long , tionis et regenerationis Adam , quae om-
Bibliotheca s. c. 1. nia indicavit magister s. palatii in suo in-
1
) Integrum catalogum ef. ap. Nice dice edito Romae a. 1607 scil. Fr. Jo. Ma-
ron, Mémoires edit. Rambach 22, 142 ss. ria Brasichellensis (Brisighella).
78 1581-1600, Disciplinae ad ss. literas spectantes in Hispania.

tate naturae, ingenii magnitudine, ani- cant. Et revera brevissimae sunt et

mi contentione, assiduitate studii. In quandoque auctor verbo obscuriori ver-
omni disciplinarum genere diligentis- bum nonnisi clarius substituit. Utilis-
sime versatus est, incertumque, utrum simi quoque sunt ejus aphorismi con-
plus temporis precationi an studiorum fessariorum ex doctorum sententiis
commentationi tribueret. Aristotelem collecti , fructus studii 40 annorum :
publice exposuit in Lusitania aetate quam utilitatem testantur innumerae
tam tener, ut aliqui scholam ingressi, editiones ; earum ultra triginta, quae
ut fit cognoscendi causa, quoniam ille prodierunt spatio triginta annorum.
magistrorum more ultimus venerat, recenset Backer¹). Fatendum tamen
eum ad sedendum in suis subselliis est priores editiones fuisse prohibitas,
invitarent. Eundem exposuit Gandiae et adhuc in Indice legi prohibitos apho-
nova in academia et privatim s. Fran- rismos confessariorum ,nisi fuerint ex
cisco Borgiae , tunc Gandiae duci , ac correctis juxta ed. romanam a. 1602
subinde Romae, ubi in primis collegii (decr. 7. Aug. 1603). Nulla tamen
romani initiis a. 1557 vaticinia Oseae correcta prodierat a. 1602, prima cor-
et 1 , 2. p. summae S. Thomae orsus recta prodiit a. 1608. M. Brasichellen-
est explicare. Simul etiam conciona- sis nimio zelo et libertate eam correxit
batur contra omnem , ut refertur, for- in ultra centum locis²). Ratio prohibi-
mam eloquentiae eloquentissimus. Jus- tionis praecipua fuit, quod faveret con-
sus est a Pio V. interesse Bibliorum fessioni per epistolam absenti factae.
corrigendae editioni. Cum deinde plu- Editio melior est illa, quam curavit
res annos aliis in Italiae urbibus exe-
gisset, non citra sanctitatis famam emi-
42: Ceux qui n'aiment point les longs
gravit ex hac vita Aronae 30. Dec. commentaires où il y a bien des choses
1596. » Omnino vir fuit , inquit bib- inutiles , doivent consulter les Scoliastes
liotheca Script. S. J., inter illustres et entre autres Emmannel Sa , Francois
nostrae societatis homines eminens, Lucde Bruges et Jean Mariana.Le
premier , qui s'applique entièrement à
ut vere primitias spiritus habuisse at- trouver le sens littéral est exact: mais il
que ab ipso nostrum omnium parente n'est pas assez étendu, ni même assez cri-
Ignatio pietatem exsuxisse appareret. « tique. Cf. Hist. crit. du N. T. 1. 3. c. 11.
Reliquit doctrinae suae monumenta : Feller vero scribit VII, 368 : „Ces notes
sur la Bible sont courtes et littérales ; il
Scholion in 4 Evangelia ex selectis y en a un grand nombre , qui dans leur
doctorum sacrorum sententiis collecta brièveté jettent plus de jour sur le texte
addita et quaedam ab auctore, sacré et terminent mieux de grandes dif-
Antwerpiae 1596 et saepius, quae vere ficultés, que delongs commentaires. Du-
pin (XVII, 130) : De tous les commen-
auream catenulam possis appellare, ait taires sur l' Ecriture il n'y en a point de
bibliotheca supra laudata. Notationes in plus court , ni de plus commode ques les
totam Scripturam s., quibus omnia Notes de E. Sa. ..
qui s' applique entiè-
fere loca difficilia brevissime explican- rement àtrouverle sens littéral enpeude
tur , Antwerpiae 1698 et saepius alibi, mots et d'une manière très-intelligible. *
etiam in Biblia magna Haji 1643, 1) Bibliothèque III, 445 s.; Feller ita
1660. Eas tironibus iisque, quibus per- scribit: Les confesseurs y trouvent d'ex-
functorium tantum s. Scripturae stu- cellentes règles, fruits de l'auteur. L'ou-
dium permittitur, utilissimas dicit vrage n'est pas d'abord sorti de sa main
tel que nous le voyons, le maître du sacré
Calmet 1). Ita etiam Simon , Du- palais en ayant fait changer ou retrancher
pin, Andres et Feller 2) judi- un certain nombre de décisions , qui lui
paraissaient s'éloigner des opinions com-
munément reçues parmi les théologiens. *
2) In suo Indice ll. prohibitorum in stu-
1) In biblioth. sacra. diosorum gratiam confecto, Romae 1607.
2) Ille ita habet Hist. crit. du N. T. ch. p. 347-70 ; cf. Reusch II, 312.
 Sa, Alph . Salmeron. 79

Andreas Victorelli juxta correctum tiam dixit , adeo ut doctissimus Aegi-

romanum exemplar, qui illos etiam dius Foscarari O. Praed. episcopus
auxit et illustravit, Lugduni 1612 etc. mutinensis 1) de ipso ejusque socio di-
Hujus operis ratione inter auctores xerit : „ Laynez et Salmeron maximo
classicos , qui de moribus scripserunt, cum splendore de ss. eucharistiae sa-
referripotest. cramento contra lutheranos disserue-
69. Quo breviores hujus interpretis runt, et revera me felicem duco, quod
notationes in universam Scripturam s., in haec tempora tam doctorum quam
eo prolixiores sunt commentarii Al- sanctorum patrum inciderim. " Haere-
phonsi Salmeronis S. J. in N. T. ticorum erat Salmeronperpetuus hostis,
Fuit is patria toletanus , qui dum Pa- quos disputationibus , lectionibus ac
risiis philosophicas et theologicas dili- scriptis semper exagitavit ac fregit, ca-
genter excoleret disciplinas, s. Ignatio tholicae fidei ubique propugnator acer-
socium se adjunxit. Maximasdeinde ac rimus. Postremo cum viribus exhaustus
celeberrimas totius Italiae civitates voce non posset , stilo Dei Ecclesiae
concionibus ac sacris lectionibus illu- prodesse non destitit seque totum ad
stravit ; plurimas ac laboriosas pere- scribendum contulit. Obiit cum fama
grinationes Dei causa suscepit. In su- sanctitatis 13. Febr. 1585 a. aetatis
periorem et inferiorem Germaniam, in 69. Neapoli, quam civitatem ipse labo-
Poloniam item et Galliam legatorum ribus suis apostolicis ab haeresis con-
pontificiorum comes fuit. In Hibernia tagio purgaverat. Tantae fuit mode-
etiam nuncii apostolici munere ad so- stiae ut vel a junioribus peteret con-
landos catholicos dire ab Henrico VIII. silium et juxta Bellarmini , operum
vexatos functus est (1541). Ingolsta- suorum censoris , nutum plura corri-
dium cum b. Petro Canisio et Clau- geret, quamvis fatente ipso Bellarmino,
dio Jajo missus a Paulo III. rogatu haud invalidis destitueretur rationibus
Guilelmi Bavariae ducis, s. Pauli epi- pro sua tuenda sententia 2). Ejus com-
stolas publice interpretatus est. » Sum- mentarii t. 16 in 11. v. prodierunt Ma-
mam is, referunt annales hujus acade- triti 1598-1602 ; Coloniae 1602 ;
miae ad a. 1550., quamdiu quidem 1612-15 (m. 400); hoc vero ordine
apud nos fuit cum in legendo tum in sunt dispositi : t. 1. inscribitur de pro-
disputando laudem obtinuit." Ibidem legomenis (43) in sacrosancta evan-
legimus , in proverbium abiisse »a
Lainetzio splendida christianis au- 1) Quanti hic fieret a concilii patribus
ditoribus exhiberi convivia et in iis liquet ex iis , quae referunt Echardet
fercula suaviter condita et bene con- Quetif, Script. O. Praed. II, 186 : Ses-
sionum etiam ejusdem s. concilii ordinan-
cisa ac praeparata simul apponi ; ab darum digerendorumque cura canonum
Alphonso autem convivia perquam ipsi demandata fuit, quod egregie prae-
magnifice ac splendide ornari, eaque stitit, et quo nunc habemuseditaque pro-
non ad cujusvis gustum communem dierunt ordine redegit. Cf. Pallavi-
cini hist, conc. trid. 1. 17. c. 11. Absoluto
institui , neque sine aliquo labore a concilio Romam adscitus fuit eique cum
quovis degustari posse. " Synodo tri- nonnullis sodalibus cura commissade con-
dentinae nonnisi 31 annos natus cum ficiendo catechismo concilii tridentini, de
Laynio sub Paulo III., item sub Julio corrigendo breviario et missali. Verum
obiit jam a. 1564. Pauperum erat pater,
III. ac sub Pio IV. sedis apostolicae in quos omnia quae habebat, liberalissime
nomine interfuit , in qua et orationem effundebat suaeque gregis pastor vigilan-
habuit de s. Joanne evangelista pere- tissimus. Cf. Schrödl Kirchenlex. IV,
ruditam, et ut illorumpontificum theo- 1636.
2) Plura de eo cf. ap. Tanner Societas
logus maxima cum eruditionis opinio- Jes. apostolorum imitatrix ; Katholik
ne et audientium admiratione senten- 1863. II, 529 ss.
80 1581-1600. Disciplinae ad ss. literas spectantes in Hispania.

gelia; 2. de Verbi ante incarnationem nuntur epistolae , quibus ad nonnulla

gestis, fuseque in eo disserit de Joan. sacra interrogata respondit. Si laudan-
1,1-18 deque ss. Trinitatis myste- da est in his commentariis profunda
rio ; 3. complectitur infantiam et pue- eruditio stilique facilitas , commen-
ritiam Christi; 4. historiam Christi us- danda tamen non est nimia prolixitas.
que ad dominicam coenam ; 5. sermo- hinc factum videtur, quod rarus eorum
nem montanum (Matth. 5, 1 ss.) ; 6. sit usus 1).
Christi miracula; 7. parabolas ; 8. Sal- 70. In singulares libros ediderunt
vatoris disputationes ; 9. sermonem in commentaria, et quidem (ut Scriptu-
coena ad apostolos habitum ; 10. agit rarum ordinem sequamur) in l. Job,
de passione et morte Domini ; de resur- Didacus de Zuñiga (etiam Stunica,
rectione et ascensionet. 11 ; t. 12. Ec- Estunica) O. Erem. S. Aug. salman-
clesiae nascentis exordia enarrat pro- ticensis, qui charitatis victima aegrotis
lixeque admodum disputat de hac q. pestifera lue infectis inserviens obiit
>>Num potestas spiritualis , quae resi- a. 1589. Multiplicem sane humani at-
det in episcopis, a Christo immediate que divini juris sacraeque theologiae
derivetur ac proinde sit juris divini, doctrinam varia linguarum cognitione
aut vero a Christo nonnisi medio pon- totiusque fere encyclopaediae notitia
tifice romano et consequenter juris sit clariorem ac locupletiorem reddidit.
ecclesiastici 1) : « quod posterius ipse Sermone usus est latino puriore in
tuetur; t. 13. in tres dividitur libros, commentariis et qualem (ut ipse sibi
et liber primus tres in partes, quarum arrogat conscius suae supellectilis)
prior est isagogica in Pauli epistolas, usurpatum sciebat felicibus Romae tem-
secunda explicat terminos, quibus pas- poribus. Praeter opus philosophicum
sim Paulus in suis utitur epistolis, edidit 2) : Commentaria in l. Job, quibus
cujusmodi sunt : Praescire , praedesti- triplex ejus editio, vulgata latina, he-
nare, eligere, diligere, odio habere, mi- braea et graeca LXX interpretum, nec-
sereri , irasci , vocare , justificare , cre- non et chaldaea explicantur et inter se
dere, operari, concupiscere etc. Tertia conciliantur , et praecepta vitae cum
de Ecclesiae verae agit notis, quas lu- virtute colendae moraliter deducuntur.
theranorum et calvinianorum coetibus Toleti 1584 ; Romae 1591 ; in Zacha-
non competere ostendit. In reliquis riam prophetam commentaria, Salman-
duobus libris difficiliores explicat ep. ticae 1577 in f., eodem prorsus tenore
ad romanos locos. Ita quoque nonnisi scribendi servato ; in omnes sui temро-
difficiliores locos reliquarum Pauli ris haereticos sive de vera religione 11. 3,
epistolarum, epistolarum canonicarum ib. 1577 in f. -

Martinus Alphonsus
et Apocalypsis 2) exponit in tomis del Pozo cordubensis elucidationes in
14-16. In fine aliquot auctoris appo- omnes psalmos Davidis, Compluti 1587
in f. edidit. In cantica canticorum

1) Ejus de hoc themate sententiam ex- triplicem explanationem ³) edidit Sal-

hibuit Joannes B. Andries in op. in-
scripto : A Salmeronis ... doctrina de 1) Dupin ita de his commentariis ju-
jurisdictionis episcopalis origine ac ratione, dicat : Salmeron parlait et écrivait faci-
ex variis ejusdem commentariis conscrip- lement , il était même savant et profond,
tam ad comprobandum conc. vaticani de mais il n'a ni la critique ni le discerne-
jumisdictione episcopali oraculumapto or- ment qu'il serait à souhaiter. Il est peu
dine disposuit notisque illustravit etc., méthodique et par trop diffus, et traite
Moguntiae 1871 in 8. des matières de la religion d'une manière
Hane explicat universam de primo- trop philosophique. <
rum Ecclesine seculorum vicissitudinibus , 2)Plura de ipso cf. in Revista august .
de praeliis illius cum synagoga et genti- 1887. XIV, 293 ss.
litate, atque de victoria de utrisque. 3) Alphonus de Horozco ejusdem ord.
 Ludovicus Legionensis. 81

manticae 1580; 1582 ; 1589 ; Venetiis mum inventus famae suae ac docendi
1604, Ludovicus de Leon (Legio- partibus restitutus fuit. Qua occasione
nensis) O. S. Aug. patria bellomon- insigne oblivionis injuriarum specimen
tanus n. 1527, quo praestantiorem in dedit. Intermissas enim praelectiones
theologica re ullum familia augusti- coram multa auditorum frequentia re-
niana, talium ornamentorum locuples, cipiens hoc usus est exordio : ,Diceba-
vel tot seculorum excussa aetate vix mus hesterna die' etc. Praefuit dein
reperiet. Quippe in hujus studii lite- suae provinciae vicarius generalis et
ras tum eas, quae ab schola, tum quo- praepositus : designatus quoque est qui
que eas, quae ab exponendis sacrorum constitutiones reformati sui ordinis so-
voluminum mysteriis appellantur , sic dalibus conficeret. Multum delectaba-
intente is ac feliciter incubuit , sic ab tur Ludovici granatensis libris spiri-
omnibus aliarum disciplinarum gym- tualibus, iisque studiose perlectis plus
nasiis quidquid vel necessarium eidem quam in tot annorum scholastica exer-
studio , vel honestum ac decens futu- citatione imbuisse animum se theologia
rum existimasset , avide consectatus vera solidaque ipse professus est per
est, ut neque maximo perspicacissimo- epistolam Benedicto Ariae Montano,
que ingenio cultus aliquis neque mul- veteri amico, qui Ludovicum ipsum ab
tiplicis doctrinae cultui deesse aut im- elegantia et virtute dictionis atque elo-
par esse ingenium aliqua ex parte vi- quentia summopere laudat ajens, Deum
deretur. Sancti Thomae cathedram con- optimum christianae facundiae illi vi-
cursu facto adversus septem competi- res et facultatem omnem concessisse
tores promeruit; dein s. Scripturam († 23. Aug. 1591). Celebrior tamen
interpretandi munus sibi in academia est propter sua in literaturam patriam
salmanticensi delatumplausu non mi- merita 1) : quare a. 1856 ejus ossa
nori suscepit , quam fructu et fama digniori illata sunt tumulo ipsique
gessit. Afflatus tamen nescio quo im- erecta in loco publico statua aerea .
portuno invidiae aut male consiliatae Edidit praeterea: Commentaria in Ab-
pietatis sidere » in suspicionem , uti diam prophetam et in epistolam ad Ga-
idem conqueritur ad Ps. 26 1), laesae latas, Salmanticae 1598 ; De utriusque
fidei criminose vocatus fuit, remotus- agni typici atque immolationis legitimo
que ab hominum non solum sermone tempore 2) , ib. 1590 ; De los Nombres
et congressu , sed etiam aspectu , per de Christo 11. 3, ib. 1583 ; 1587 ; 1595 ;
quinque fere annos in carcere atque in 1603, de quo Possevinus³) : » Ve-
tenebris jacuit. « Verum innocens de- rum tamen quae ad ipsum Christum
tamquam hominem attinent , Ludov.
(1500-1591) concionator sanctitate con- Leo , augustinianus theologus , lingua
spicuus, eloquens, fervidus ac vere igneus
eundem hunc librum (Burgis 1581 in 4) 1) Vulgaris sermonis proprietatem
commentatus est. Plurima alia ejusdem cum concinna verborum compositione to-
opera ascetica et conciones,quae cf.inBibl. tiusque orationis structura sic conjunxit,
hisp. n. I, 29 s., edidit. Alius ab eo est ut inter primores hispanae linguae vin-
Joannes H. (Orozco) et Covarrubias to- dices cum disertissimo quoque ac elo-
letanus , theologiae doctor et in ecclesia quentissimo de palma contendat etc. Ita
segoviensi canonicus, episcopus in Sicilia Antonius in Bibl. H. N 2, 45 s. Cf.
agrigentinus, inde ob lites sibi suscitatas Reusch Louis de Leon ; Ehrle Katholik
occasione typographiae a se conditae ad 1885. I, 508.
ecclesiam translatus accitanam († 23. Jun. 2) Contra hunc 1. scripsit gallice Ga-
1610), cujus praeter alia exstat Tratado briel Daniel S. J. (anonyme L. D. P. Q.)
della verdadera y falsa prophecia , Sego- Animadversiones in systema Ludovici
viae 1588 in 4. (m. 30). Legionensis theologi hispani de ultimo
1) Prodiit commentarius in h. (unum) Christi paschate, a. 1695 .
Ps. Salmanticae 1580. 1589. 3) Bibl. selectae 1. 2 c. 27.
6
Hurter, Nomenclator I.
 82 1580-1600. Exegesis in Hisp. Pintus, Forerius,

hispanica et pereleganti ut sensu eru- daret. In patriam e Gallia redux c. 1540

dito ac profundo interpretatus est: mox in scholis sacrisque pulpitis doc-
postrema tamen, quam ipsi legimus, trina et facundia magnam sibi compa-
(scil. tertia a. 1587) editio auctior est, ravit famam , quae et ad aulam usque
quippe cui tertius fuit liber adjunctus pervasit , unde et a rege regius eccle-
..
Quamquam et in canticis cantico- siastes adscitus fuit. Cum autema. 1561
rum 1), quae quidem ipsemet Ludovi- ad concilium tridentinum graviores ex
cus Leo latinis commentariis expla- omnibus regnis mitterentur theologi,
navit , multa apposite in hanc rem Forerius a Sebastiano rege in primis
dixit. < selectus est, qui suo nomine in eo ades-
71. Nitidis, cultis doctissimisque 2) set theologus. Quantum vero in ea syn-
commentariis illustravit Hector Pin - odo illuxerit , produnt ejusdem histo-
tus O. S. Hier., lusitanus († 1584), ricitestanturque majoris momenti com-
tres prophetas majores : reliquit enim missa ipsi negotia, adeo ut cum quae-
in Isaiam prophetam commentaria, Lug- dam occurrissent cum summo pontifice
duni 1561 ; 1567 in f.; Antwerpiae| ore ad os communicanda, ad idque ho-
1567 ; 1572 ; in Ezechielem, ib. 1570 ; mine opus esset fidissimo , haec ipsi a
1582; Salmanticae 1581 ; Lugduni patribus demandata provincia fuerit,
1581 ; 1584 ; in divinum vatem Danie-| quam et ita exsecutus est, ut exspec-
lem, Conimbricae 1582 ; Venetiis 1583 ; | tationi patrum plane responderit et
Coloniae 1582; Antwerpiae 1595; par- maximam sui fecerit apud Pium IV.
tim etiam Jeremiam , scil. ejus lamen- existimationem 1). Adhibitus quoque
tationes , quibus adjungitur Prophetia fuit cum Leonardo Marino archiepi-
Nahum, cum explanatione et observa- scopo lancianensi et Aegidio Fusca-
tionibus ex hebraeo 1574. » Hunc sti- rario episcopo Mutinensi corrigendis
lum, addit Nicol. Antonius 3), secutus missali et breviario romano, indici li-
semper fuit Hector , ut literalem pri- brorum prohibitorum componendo, et
us libri sensum explicaret , deinde ad concinnando catechismo ad parochos²),
finem singulorum capitum ex hebraeo, et si fides est adhibenda Munoz ,
chaldaeo graecoque annotationes sub- synodi patribus adeo perspecta proba-
necteret. Opera omnia in V. T. pro- taque erat Forerii eruditio et solertia,
dierunt Coloniae 1616 t. 5 in 4; Pa- ut sacri conciliitextus ipse, quo modo
risiis 1617 t. 3 in f. -

Isaiam prae- utimur, ab ipso prodierit († 10. Jan.

terea explanavit Franciscus Foreri- 1581) . Laude dignum est ejus opus ³) :
us (Foreiro) O. Praed. olissiponensis,
natalibus clarus , sed longe clarior li- 1) Quetif Script. O. Praed. 2, 262.
teris et eruditione. Cum acutissimi es-
2) Cf. Pallavicini , Hist. conc. trid.
set ingenii , judicii juxta et acerrimi, 1. 18. c. 1.
Parisium cum aliis mittitur a Joanne 3) Nic. Antonius in bibl. hisp. nova.
Ejus cum laude meminit etiam Reinke ,
III. lusitano rege , studiis ut operam die messian. Weissagungen, Einleit, v 1.
p. 28, ubi Forerii commentarium dicit :
1) Secundum Delrio apud Nat. Ale- Einen für jene Zeit gelehrten, schätzba-
xandrum Hist. eccle. sec. 16. c. 5. a. 1. n. ren, ausführlichen, historisch-kritischen" ;
54. commentarius hic in cantica cantico- et de ipso : „Forerius bemüht sich die
rum egregius est ceterosque recentioris eigentlichen Bedeutungen der hebräi-
aetatis praecellens . El perfecto Predicador schen Wörter und den Sinn und den Zu-
Exposicion del Ecclesiastes hactenus ine- sammenhang der Gedanken und Sätze mit
dita inserta reperitur in Revista aug. Fleiss und Einsicht zu erforschen und zu
1887. t. XIV. bestimmen. Nicht selten sucht er den
2) Cf. Mich, as . Joseph in bibliogr. hebräischen Text nach blosser Conjectur
crit. zu verbessern , er thut dieses aber öfters
3) Bibl. hisp. nova 1, 562. ohne genügende Gründe. Richard Si-
 Leo de Castro . 83

Isaiae prophetae vetus et nova ex he- LXX seniorum translationibus perqui-

braico versio cum commentario, in quo rendam. Super quo cum Benedicto Aria
utriusque ratio redditur, vulgatus in- Montano (cf. supra n. 67) ... conten-
terpres a plurimorum calumniis vin- tionis diu funem traxit quasi nimium
dicatur, et loci omnes , quibus sana credulo veritati , ut ipse loquebatur,
doctrina adversus haereticos atque ju- hebraicae: cui tamquam originali et
daeos confirmari potest, summo studio illibatae una cum translationibus grae-
ac diligentia explicantur, Venetiis 1563 ca, latina et aliis compertae fidei dari
in'f. ,Antwerpiae 1565.Dignumilludcen- debere locum in editione illa pervica-
suerunt londinenses,quod in suis Cri- citer Leo pernegabat. In hoc tamen
ticis sacris t. 5. in prophetas 1660 ite- frustra eum laborasse, nec hebraeorum
rum ederent et Migne in suum cur- librorum auctoritatem sic facile con-
sum s. Scripturae reciperet. De eo scri- velli posse, virorum excellentium, quos
bit Sixtus senensis 1): „Nullum un- hujus linguae usu atque ejus gentis
quam opus in hoc scribendi genere historiae cognitione praestantes habuit
prodiit in lucem, quod aequius possit hoc (XVII.) et superius seculum, com-
cornucopiae appellari.< munis fuit existimatio. At ille eo in
72. Eidem Isaiae illustrando studia omnibus , quae in lucem protulit, col-
sua consecravit Leo de Castro , qui limavit, praecipue in opere illo, cui in-
Salmanticae ingenium acre et capax scripsit: Apologeticus pro lectione apo-
insignemque memoriam excoluit lite- stolica et evangelica, pro vulgata d. Hie-
ris, et pervigili industria atque labore ronymi 1), pro translatione LXX viro-
improbo nocte dieque ad procudendam rum, proque omni ecclesiastica lectione
sibi e sacris literis non vulgarem eru- contra earum obtrectatores, Salmanti-
ditionis laudem fuit enixus. Quinqua- cae 1585 in f. 2). E biblicis libris Isai-
gintaet ultra annos eloquentiamdocuit am et Oseam illustrandos suscepit. Co-
juventutemhispanam e primariahujus gitabat ad omnes 12 prophetas mino-
professionis cathedra. Nominari vero res et ad canticum canticorum, sed ea
maxime coepit propter sua cum sum- solum perfecit, nempe : Commentaria³)
mis ejus aetatis viris certamina. » Con-
tendit nimirum Leo , scribit Nic. An- textus originalis secundum primitivum et
tonius2), hebraicis bibliis utpote vi-genuinum sensum
1) Pro hac reddere
quoque stetitpotuerit.
Nicolaus Ra-
tiatis et una cum introductione punc- mos O. Min., theologiae lector, episcopus
torum corruptis non eam fidem haben- Portus divitis in America (1591), dein ar-
dam, quam existimabat doctorum vul- chiepiscopus s. Dominici, in assertione ve-
gus, veramque potius et indubitatam teris Vulgatae lectionis juxta decretum sa-
crosancti conc. tridentini , Salmanticae
eorum librorum sententiam invulgata 1576 in 4., quae doctrinae, eruditionis et
8. Hieronymi 3) atque item in graeca elegantiae plenum opus dicitur a N. An-
tonio II, 155 .
2) Quamvis nonnulla in eo reprehendat
monHistoire crit. du V. T. 1. 3. c. 15) : „ II Richard Simon (Histoire crit. du V. T.
>

fait voir dans tout son ouvrage, qu'il était 1. 3. ch. 17) tamen non sine laude de illo
exercé dans le style de l' Ecriture. Il s' ita scribit : L'Apologie que L. Castro ...
étend, à la vérité, quelquefois sur le sens a composée pour défendre les anciennes
moral: mais comme il ne s' éloigne guères Versions de l'Eglise contre les nouvelles
de son sujet , cela sert à éclaircir davan- Traductions , peut aussi beaucoup servir
tage le littéral. aux Théologiens ; et elle serait encore plus
1
) Biblioth. s, 1. 4. utile , si l' Auteur ne s'était pas si forte-
2) L. c. II, 14; cf. etiam Possevinus ment emporté contre les Rabbins etc.
1.2. cc. 6. 8. 3) Doctissima haec vocat Bona in no-
Censuit enim s. doctorem non citra titia auctorum. Totus in sensum spiri-
5. Spiritus assistentiam suam adornasse tualem atque universam prophetiam ad
versionem , qua adjutus locos corruptos J. Christum applicandam intentus litera-
6
 84 1580-1600. Exegesis in Hisp. Comment inproph. maj.Prado et Vill.

in Isaiam prophetam ex ss. scriptoribus mam venit, ubi a. 1595 decessit. Illud
graecis et latinis confecta adversus ali- absolvit (pertigerat enim Prado tantum
quot commentaria et interpretationes ad c. 26.) Joan. Baptista Villalpan-
quasdam ex rabbinorum scriniis com- dus 1) S. J. cordubensis , in architec-
pilatas, Salmanticae 1570 inf.; adjun- turae scientia excellens († 1608), atque
guntur in fine : Periochae singulorum sumptibus regiis splendide edidit hoc
cc. Isaiae summam continentes; item: titulo: Hieronymi Pradi et Joan. Bap-
Concordia evangelica cum Isaia propheta tistae Villalpandi S. J. in Ezechie-
adductis in medium locis parallelis; lem explanationes et apparatus urbis
item: Loci 50, quos juxta LXX inter- ac templi hierosolymitani commenta-
pretum graecorum paraphrasim ex hoc riis et imaginibus illustratus , Romae
propheta citant apostoli et evangeli- 1596-1604 t. 3 in f.; t. 1. complec-
stae. Commentaria in Oseam prophe- titur Pradi commentaria in 26 priora
tam ex veterum patrum scriptis , qui cc.; t. 2. pars prima Villalpandi ex-
prophetas omnes ad Christum referunt; planationes in 13 cc. subsequentia; in
ib. 1586 in f. Decessisse refertur a. parte altera templi eiusque vasorum
1586." forma tum commentariis tum aeneis
73. De Ezechiele bene meruit 1) Hie- quam plurimis descriptionibus expri-
ronymus Prado S. J., patria biacensis, mitur; t. 3. urbis ac templi hierosoly-
dioecesis giennensis , vir quidem cor- mitani apparatum continet. Classicum
pore pusillo , sed animo magno et in- hunc vocat Du Pin 2),secundum quem
genii excellentia morumque integritate| hoc opus inter praeclarissima , quae
praestans. Sacras literas professus est prodiere de Ezechiele, numerari debet.
tum in academia biacensi tum in col- Dorn , auctor protestans, ita scribit³):
legio societatis cordubensi , ubi audi- » Fuit uterque theologus pro conditio-
tores habuit Joannem Pinedam et Lu- ne romanistarum pereruditus et ma-
dovicum de Alcazar (de quibus infra), thematicus excellens, hinc lucem in-
quorum ille non semel in suis com- signem huic prophetae accendere pote-
mentariis amantissimi atque doctissi- rant. " Det. 2. vero ita habet : „ Cuncta
mi sui magistri honorificam mentionem Villalpandus non tantum expressit sed
facit. Editionem sui operis parans Ro- et secundum regulas genuinae archi-
tectonicae exposuit, omnia figuris ele-
lem interim et historicum sensum negli- gantissime aeri incisis ante oculos de-
git. Calmetin Bibl. s. Richard Simon monstravit, ostenditque quantum in-
non absque laude hujus commentarii me- tersit discriminis inter artem archi-
minit (Histoire crit. de V. T. 1. 3. c. 12) ;
carpit tamen, quod nimium aversatus sit tectonicam Dei4) et hominum , quan-
rabbinorum recentiorumque interpretum tumque antecellat illa humanam. «
opera.
1) Der Commentar des Prado S. J.
und Villalpandus , ita cl. Wise- 1) Ab hoc distinguendus Caspar Car-
man (Zusammenhang zwischen Natur u. dillo de V. cujus supra (n. 50) inter the-
Offenbarung , Vortr. 10. § 21) , über Eze- ologos polemicos meminimus , et Fran-
chiel, welcher zu Rom von 1596 bis 1604 ciscus Torreblanca de V. nostri ex
erschien, ist noch immer die grosse Fund- sorore nepos († 1645) de quo infra.
grube, zu der jeder neue Scholiast bei der 2) T. XVII. p. 131.
Erklärung der Schwierigkeiten dieses Bu- 3) Biblioth. theolog. L. 7. c. 11. § 17.
ches seine Zuflucht nehmen muss , und 4) Haec advertit Biographie universelle
wird von den Gelehrtesten aus ihnen an- 48.497: „ Villalpande tout rempli des
erkannt (cf. Rosenmüller , Ezechielis idées magnifiques, qu'il avait puisées dans
vaticinia, 1,32, Lipsiae 1826), als einWerk, l'étude de l'architecture grecque et ro-
das von manigfacher Gelehrsamkeit an- maine, crut qu'il ne pouvait rien imagi-
gefüllt und für das Studium des Alter- ner de trop grand , de trop somptueux
thums sehr fruchtbar ist. pour un temple, dont Dieu était en quel-
 Comment. in proph. min. Palacios. 85

74. Plures commentaria ediderunt in cujusvis negotii pondere se passus un-

prophetas minoresvelomnesvel singulos. quam sit ab exactissima vel unius re-
Etinomnes quidemPaulus Palacios¹) gulae observatione distineri ; nunquam
de Salazar granatensis, quem non mi- ille quantavis in siti bibisset interdiu
nor utique pietatis quam doctrinae inconsulto superiore ; nulla hebdomada
fama in Lusitania, ubi fere semper de- illi successit , quin semel iterumque
git, reddidit clarum († 1582). Evul- pro regulae praescripto cubiculum ever-
gavit: In 12 prophetas minores com- reret; literas schediumve non dabat,
mentaria, in Portugallia apud Villam- non legebat sibi redditum seu foris
viridem 1581 in f.; Coloniae 1583 in esset seu domi, nisi prius exhiberentur
8., quae Michael a s. Joseph sicut et moderatori. Ea virtus efficere sola po-
reliqua vocat »docta plane, erudita et tuit , ut proferret in lucem publicam,
gravitate plena. " Enarrationum in quae privatim elucubraverat, nam quae
sacronsanctum J. Chr. Evangelium se- erat ejus animi submissio suarumque
cundum Matthaeum t. 2, quorum prior rerum contemptus , haud facile ad id
selectiores interpretationes plus quam permoveri potuisset. Orationis praesi-
20 patrum, qui super Matthaeum scrip- dio , quam diurnis nocturnisque horis
serunt, posterior nova auctoris conti- usurpabat prolixe, ad s. Scripturae in-
net commentaria , Conimbricae 1564 ; telligentiam utebatur : addebat etiam
Salmanticae 1571 in f., Antwerpiae crebra jenunia et severiores corporis
1572 etc.; in Ecclesiasticum commen- macerationes, et si quid incidisset im-
taria in Portugallia apud Villam-viri- plicationis difficultatisque, secedebat
dem 1584 in f., Coloniae 1593. per dies aliquot et exercitiis spiritua-
Alter est Franciscus Ribera (Ri - libus animum ad divinos illapsus pa-
beira) S. J. ex oppido Castellae Vil- rabat 1). Hinc etiam in suis lucubra-
lacastin²). Vir fuit egregie doctus, tionibus nihil est fluxum ac caducum,
ingenio excellenti , judicio acri, tenaci sed divinae majestatis cultum atque
memoria , sanctorum patrum lectione obsequium omnia spectant. S. Scriptu-
atque observatione instructus , singu- ram Salmanticae exquisita eruditione
lari modestia, animi candore, dejectio- cum pari religione conjuncta sexdecim
ne ceterisque religiosis virtutibus in- annos est interpretatus : s. Theresiae,
structus 3). Obedientiae studium ita cujus vitam conscripsit, a confessioni-
cordi habuit , ut nullo studiorum aut bus fuit. Meritis plenus Salmanticae
1591 naturae debitum persolvit. Edi-
dit : Commentarii 2) in 12 prophetas
que sorte l'architecte. Aussi lui reproche-
t-on d'avoir multiplié les cours et les por-
tiques , et d'avoir prodigué sans mesure 1) Sciebat nempe , inquit Nicol. An-
les pavés de porphyre , les murailles de tonius in bibl. hisp. nova, I, 466, doctri-
marbredeParos, les vases , les candela- nam quamvis multiplicem absque sapien-
bres et les tables d'or pur etc. tiae studio in revelandis divinarum insi-
1) Distingui hic debet a fratre suo Mi- nuationum mysteriis tractandisque sacris
chaele P. de quo egimus n. 43, qui etiam codicibus vix aut ne vix quidem pro-
in omnes duodecim prophetas minores movere. "
commentarios edidit. 2) Richard Simon (Hist. critique du
)Eodem hoc seculo floruit Antonius V. T. 1. 3. c. 12) ita de his scribit : „Ri-
*
de Ribera, qui scripsisse dicitur Defen- bera Jesuite, qui a fait un commentaire
sionem sacrosanctae synodi tridentinae ll. assez étendu sur les douze petits prophê-
5comprehensam adversus haereticos, Olisi- tes, est, ce me semble, plusjudicieux que
pone 1595. Léon Castro : car il a joint les nouveaux
a) Cf. ejus virtutum exempla in vita Interprètes aux anciens et aux Pères , et
Balthasar Alvarez , Riberae in novitiatu il donne d'ordinaire le sens, qu'il croit le
magistri, a Ludov. de Ponte conscripta plus littéral. Il s'applique principalement
c.31. à expliquer le style et les façons de par-
86 1580-1600. Exegesis in Hisp. Figueiro, Hieron, de Guadalupe.

minores sensum eorundem propheta- fecti schola profici quam plurimis alio-
rum historicum etmoralem, saepe etiam rum , quibus illud veterum confirmat
allegoricumcomplectentes,Romae 1590 adagium, timeo lectorem unius libri.
in 4; Salmanticae 1598; Coloniae 1599 ; Magnis ceterum laudibus noster ab
1600 etc., quorum veluti compendium eruditis effertur. » Optimi judicii est
prodiit Salmanticae 1598 hoc titulo: interpres, inquit Michael a s. Joseph¹),
Commentarii historici selecti in 12 pro- et literalis sensus indagator studiosis-
phetas minores. In sacram b. Joannis simus. Fama est a d. Theresia au-
ap. et evangelistaeApocalypsim commen- ditum esse Christum dicentem de Ri-
tarii, ib. 1591 ; Lugduni 1592 ; 1593 bera: Hic est, qui germanosensu meas
etc. His adjuncti sunt quinque ll. de Scripturas ea veritate explicat , quam
templo et de iis , quae ad templum per- ipse infundo. Veritatem dico, non men-
tinent, ad multorum locorum tamApo- tior, fere a pueritia Riberae commen-
calypsis quam reliquorum ll. intelli- tarios avidissime ac jucundissime lec-
gentiam admodum utiles. Commentarii titavi et profundum viri optimi judi-
in epistolam b. Pauli ad Hebraeos, Sal- cium, gravitatem , eruditionem ac pie-
manticae 1598. Pervenit in explica- tatem ubique spirantis semper miratus
tione usque ad Hebr. 13, 5. Quidam sum. " Tertius fuit Petrus Figueiro
sodalium ex aliis ejusdem scriptispauca, lusitanus , regularis canonicus in mo-
quae deerant, supplevit. » Ultimam hic nasterio regio et inclyto s. Crucis co-
quasi cycnaeam vocem edidit", ait de nimbricensi , hebraica , graeca et aliis
illis Cornelius a Lapide 1). In sacrum linguis orientalibus doctissimus, quem
J. Chr. Evangelium sec. Joan., Lugduni alterum nostris temporibus Hierony-
1623 ; Coloniae 1623 in 4. Hujus viri mum ob eximiam in ss. literis doctri-
axioma erat, in omnibus disciplinis ad- nam atque originalis divinorum fon-
hibendos esse magistros multorum an- tium notitiae praecellentiam nondubi-
norum usu contritos ac perpolitos : plus tavit Joannes Suarezius, episcopus co-
enim una praeceptoris veterani ac per- nimbricensis doctissimus 2), appellare
(† 11. Jan. 1592). Ejus commentaria
ler des Prophètes (ita et Reinke Mes- prodierunt t. 2, quorum prior complec-
sianische Weissagungen, allgemeineVor- titur commentarium in 15 (secundum
bemerkung p. 6:den
angelegen sein Ribera lässt sich Sinn
buchstäblichen sehr le Long 25) priores Psalmos , para-
und die Redensarten zu erklären). Son phrases in prophetias Jeremiae , com-
grand auteur est s. Jérôme , dont il a lu mentaria in ejusdem lamentationes , in
les ouvrages avec application ; et il a don- Malachiam prophetam ; posterior in 12
né même des règles pour entendre la ma-
nière d'écrire de ce Père, qui paraît être prophetas minoresHieronymus
rempli de contradictions. Carpit quidem duni 1615.
commentaria,Box
Lug-
³)
3

artis criticae defectum et quod Ribera me- de Guadalupe O. S. Hier. (postea

diocriter tantum calluerit linguas grae- ut videtur O. SS. Trinitatis Red. Capt.)
cam ethebraicam, verum Du Pin adver- composuit Commentaria inHoseampro-
tit (17, 131) „On n'est pas obligé de s'en
tenir au jugementde M. Simon, et plu- phetam christianae philosophiae prae-
sieurs habiles gens ont tout une autre ceptis pie accommodata, adjectis obser-
estime (i. e. majorem) du Commentaire vationibus Evangeliorum concionatori-
de Ribera sur les petits Prophètes." De bus accommodatis cum parabolis ele-
ejus commentario in evang. s. Joannis et
in epistolam ad Hebraeos cf. Richard Si. gantissimis , Caesaraugustae 1581 in
mon Hist. critique du N. T. c. 41. f.; Venetiis 1585 ; cum Petri Mat-
1) In introd. ad epist. ad. Hebr. De ejus
operibus cf. Backer III, 165 ss. Editio-
nibus plerumque adjuncti sunt utiles in- 1) Bibliogr. crit. II, 301.
dices , inter quos etiam index regularum 2) Ita Bibl, hisp. nova II, 193.
ad Scripturae intelligentiam. 3) Ita vocatur a Le Long in Biblioth. s.
 Interpretes N. T. Maldonatus. 87

thaei scholiis et illustrationibus, Lug- rum concursu et fructu, ut vox ipsius

duni 1587 ; aucta a Gabriele Gyrelo, ex illo celebri theatro per universam
Brixiae 1604. Praeter vitam s. Hiero- Galliam quam latissime exaudiretur, et
nymi ex ipsius scriptis potissimum con- vix doctus esset quispiam, qui non ad
textam , Toleti 1597 , edidit quoque ejus scholam ventitaret , ne ipsi qui-
commentaria in sacrum s. Lucae Evan- dem calvinistae et calvinistarum mi-
gelium (scil. in priora 6 cc.), Valentiae nistri ipsius praelectionibus abstine-
1595 in f. In Habacuc edidit exe- rent. Duabus quotidie tribusve horis
gemata (doctis variisque antiquitatum, ante certatim subselliaimplebant,quam
linguarum et historiarum notis referta, ludum ille ingrederetur , ne exclude-
teste Andrea Scoto ; elegantia, pia at- rentur. Saepe in aperto docere coactus
que erudita secundum Possevinum) est ob multitudinem auditorum , in-
Antonius Guevara 1), Matriti 1585; ter quos et s. Franciscum Salesi-
1593 in f.; Augustae Vindelicorum um numerabat. Cum Carolus IX. hu-
1603 ; Antwerpiae 1609. Ipsius quo- genottas sibi subjecisset eosque non
que est Literalis expositio in 1. c. Gen., vi sed veritatis manifestatione ad Ec-
Augustae 1585 in 4. clesiam vellet reducere , Maldonatus
75. Ad novum transeamus 7. Primus cum sociis novem ad id opus fuit de-
stinatus concionibus,
occurrit Joannes Maldonatus 2) S. missus, 1). Pictavium,colloquiis,
illorum asylum,
man-
J., qui interpretandi sagacitate et pe-
ritia omnes suos aequales superavit, suetudine praesertim , qua amaritudi-
quin unquam forte vel posterioribus nem omnem acerbitatemque vitabat,
s
temporibus superatus fuerit in evan- eorum lucratus est quadringento . Pa-
geliorum interpretatione. Natus is in risios redux variiscalumniis appetitus
oppido Casas de la Reyna (vel Betu- est, haeresis quoque a Sorbona accu-
riae) inprovinciaExtremaduraea. 1534 satus, quod (contradecretum sess. 36.
primam aetatem in academia salmanti- synodi basileensis) negaret, immacu-
censi egit doctissimis et celeberrimis latam Virginis conceptionem dogma
esse fidei; verum auctoritate Petri
praeceptoribus usus , praecipue Domi- Gondii
nico Soto et Francisco Toleto. Profes- parisiensis antistitis (1575) ab
omni injuria vindicatus fuit²). Ut pau-
sus quoque ibi est aliquandiu philoso- corum aemulationi se subtraheret, Bi-
phiam et theologiam et literas graecas, turicum secessit , totum se ad sacrae
antequam societatem Jesu ingrederetur
(1562). Lutetiam missus philosophiam Scripturae convertensexpositionem. A
primum(1564)ac deinde (1567) totos Gregorio XIII. e GalliainUrbem accer-
decem annos theologiam professus est, situs, ut operam suam praestaret ad
magna celebritate ingentique audito- 1) Calvinistarum conversioni multum
semper incubuit. „Joannes Maldonatus,
inquit Genebrardus apud Sotwellum
1) Non confundendus cum celebriori in biblioth. Script. S. J., Capellum, Holi-
Antonio Guevara O. S. Franc., episcopo num, Loqueum et viginti alios ministros
mindoniensi † 1544. calvinistas primum disserendo, deinde de-
2) Distingui debet noster ab altero Jo- clamitando prostravit : nam in declama-
anne Maldonato , burgensis episcopa- tiones disputationem commutandam mi-
tus vicario, qui priori hujus seculi parte nistri censuerant , quod ejus vim syllogi-
floruit, quemque Baronius propter vi- sticam non possent depellere:" additque
tas sanctorum ab eo brevi elegantique Launeum et Henricum Pennetericum mi-
stilo editas a. 1530 disertissimum virum nistros, qui aderant, fuisse conversos.
vocat in notis ad martyrologium 19. Jul., 2) Absolutionis sententia reperiebaturin
praeclarissimorumque monumentorum omnibus editionibus ad a, usque 1615. Cf.
auctorem; etab Alphonso M. O. Praed. , de hac controversia Car. du Plessis
Josepho M. O.S. Fr.et Petro M.O.S. d'Argentré in collect. judiciorum de
Aug., de quibus suis locis redibit sermo. novis erroribus etc. II, 443-448.
88 1580-1600. Exegesis in Hispania. Maldonatus.

editionem graecam LXX interpretum, tum fuit P. Fronto du Duc cum qua-
quam parabat, non diu superstes fuit, tuor sociis. Saepissime recusi fuere hi
mortuus enim inventus est in lectulo commentarii ; adverti tamen debet, in
5. Jan. 1583. Fuit is vir multis a Deo editiones, quae prodierunt post a. 1607,
magnisque donis cumulatus , ingenii receptum fuisse textum vulgatae Cle-
subtilis , judicii admirabilis, memoriae mentis VIII. auctoritate correctae at-
excellentis, diligentiae incredibilis, in- que editae , hinc nonnunquam disso-
defessi studii , laboris supra corporis nantiam quandam reperiri inter expli-
vires assidui. Nullum enim probatum cationem et textumexplicandum 1). In
in theologia graecum latinumve aucto- his commentariis genus dicendi breve
rem praetermisit, quintotum pervolu- est , sed lucidum et perspicuum , ele-
taverit, legeritque diligenter ac notarit. gans , peracutum et ad docendum ac
Hinc eximiam ejusreconditam eruditio- convincendum aptum in primis ac ro-
nem, summam in docendo gravitatem, bustum. De eorum praestantia disse-
prudentiam, modestiam, quae omnes ad rere plane est superfluum, cum nemo²)
se raperet et studio veritatis incende-
1) Cf. Prat , Maldonat et l' université
ret, doctarum linguarum peritiam, in de Paris au XVI. sièclep. 499. Paris 1856.
concertatoria theologia efficacitatem Ceterum prima editio est rara , et ut ait
omnes passim scriptores depraedicant. Calmet in biblioth. s. optima; cur au-
Cum tanta doctrina et ingenii dotibus ea,
temquae
haec in
praeferatur, inquit 1. c., faciunt
parisiensi et lugdunensi edi-
nonminorconjunctaerat virtus. Magna tioneaddita sunt, vel mutatavel dempta:
in eo rerum humanarum despicientia, haec autem omnia exhibet sub oculis in
magna laudis et aurae popularis con- praefatione ad opera doctissimi commen-
temptio, humilitas etmodestia insignis, tatoris Philippus Du-Bois.
ut tam doctus doctum se nesciret ; ar- 547)2) :Hinc Kuhn (Tüb. Qtlschr. 1838. S.
„Namentlich muss ich des Maldonat
dens et juge orationis et meditationis Erwähnung thun,welcher keinemAusleger
divinarum rerum studium, quo fiebat, seiner Zeit nachsteht und die meisten
ut etiam minimi flosculi aspectus sub- 779)
übertrifft"; et Reusch (Kirchenlex. 61,
: „Ueber die Vortrefflichkeit dieses
limes praestantesque ejus menti sup- Commentars herrscht nur eine Stimme :
peditaret conceptiones. Summain cibo selbst R. Simon (Histoire crit. des prin-
potuque parcitas , paupertatis evange- cipaux comment. du N. T. c. 42) spricht
licae rigida observatio, ut qui praeter Jesuiten
davon, trotz seiner
in den Abneigung
ehrendsten gegen die;
Ausdrücken
ceteros nihil haberet retineretve , cum wahrscheinlich würde er in mehrerenBe-
ex uno loco in alium abiret, nisi ve- ziehungen noch vollendeter sein, wenn der
stem , quam humeris gestaret , vilem Verfasser selbst die letzte Hand hätte
potius quam simplicem, et aliqua lu- daranlegenkönnen
lixam suam crisin. de
" Sane
hocitaincipitpro-
commentario
cubrationum suarum adversaria. In R. Simon 1. c.,,De tous les Commenta-
summa vir fuit mundoque sibique cru- teurs dont nous avons parléjusques à pré-
cifixus ; et ut staret semper in procinctu sent, ily enapeu qui aient expliqué avec
tant de soin et même avec tant de succès
quietus et securus,paratus admortem, le sens littéral desEvangiles que J. Mal-
eam sibi quinquies quotidie ponebat donat." Cf. quoque Andres , Dell'origi-
ob oculos, indagabatque numquid sibi ne, progresso e stato attuale d'ogni lette-
esset in conscientia, quod eum inhora ratura t. 6 1. 1. c. 5. et iterum 1. 2. c. 3.
mortis angere posset atque affligere, et ubi sic habet: „D'ingegno piu acre e se-
vero, e di piu fina critica ed erudizione
si quid reperisset, deponebat. Ejus (che Toleto) si mostrò il Maldonato , uno
opera sunt: Commentarii in 4 evan- degli spositori, che possono servire d'esem-
gelia , Mussiponti 1596, 1597. Cum plari in questo genere: fornito di perizia
morte praeventus extremam huic operi nelle lingue antiche, sa meglio intendere
il testo , e scegliere il senso più conveni-
manum imponere non potuisset , mu- ente al medesimo , e più conforme alla
nus hoc a P. Claudio Aquaviva injunc- verità. Egli non lascia passare alcuna dif-
 Interpretes Evang. Avendano, de la Fuente, del Pas. 89

sit, qui illam ignoret vel neget ¹), ve- editio tamen non est correcta; Bruxel-
rissimumque sit, quod legimus in bib- lis 1676. Hoc opus Maldonato abjudi-
liotheca hispana nova: „Ea perspicui- cat Alegambe , vindicant vero edi-
tate, elegantia , soliditate , brevitate tores (Dubois et Faure) , quorum
munere functus (est) interpretis , ut curae debemus ejusdem auctoris Opera
fere alios omnes ab hujus argumenti varia theologica t. 3 in f., Lutetiae Pa-
replicandi proposito deterruisse videa- risiorum 1677 , qui complectuntur
tur. * Commentarii in prophetas 4, Jere- praeter has disputationes emendatius
miam, Ezechielem, Baruch et Danielem. editas tractatus theologicos 1. de libero
Accessit expositio Ps. 109. et epistola arbitrio; 2. de gratia; 3. de peccato
de collatione sedanensi cum calvinistis, originali ; 4. de providentia ; 5. de ju-
Lugduni 1609 in 4 ; Parisiis 1610 etc.; stitia et justificatione. De caeremoniis
Commentarii in praecipuos s. Scriptu- tractatus editus est a Zaccaria sua
rae ll. V. T., ib. 1643, in quo volumine in bibliotheca rituali t. 3. p. 1-210 ;
commentarii supra citati in 4 prophe- Traicté des Anges et demons gallice
tas sunt recogniti , adjecti vero (nun- editus a Francisco de la Borie , Ro-
quam antehac editi) commentarii in tomagi 1615 ; 1616 in 12, epitome
Psalmos, Proverbia , Ecclesiasten, Can- ipsius de angelis praelectionum.
tica canticorum , librum Sapientiae, 76. In evangelium secundum Mat-
Isaiam. Fatendum tamen est horum thaeum commentaria (in usum concio-
commentariorum pretium multum di- natorum) scripsit Alphonsus de Aven-
stare a praestantia illorum , quos in dano O. Praed. († 11. Oct. 1596) Ma-
evangelia reliquit. Disputatio de fide, driti 1592 v. 2 in f.-In evangelium
Moguntiae 1600 ; Disputationum ac secundum Marcum 11. 15 edidit Joan-
controversiarum decisarum et circa nes a Fonte (de la Fuente) O. S. Franc.
septem Ecclesiae romanae sacramenta toletanus, Compluti 1582 in f.; 1584,
inter catholicos praesertim et calvini- pietate de doctrina commendatos 1).
stas tum alios hoc tempore agitari so- Marcum et Lucam interpretatus est
litarum 2) t. 2, Lugduni 1614 , quae Angelus del Pas O. Min. perpinianen-
sis , theologus facundissimae et solidis-
ficoltà, che non l'esamini a fondo : si simae doctrinae , egregie versatus in
stende alle volte assai lungamente in ma- conciliis, sanctis patribus, historia ec-
terie di controversia , ma le sue dispute
istruiscono senza arrivare a nojare. " Ce- clesiastica, theologia scholastica : Gre-
terum hanc praestantiam testantur innu- gorio XIII., Sixto V., Gregorio XIV. et
meraeillorumeditiones usque ad nostram Clementi VIII. carus 2), nec vitae san-
aetatem, quas cf. ap. Backer, II, ctitate virtutumque splendore minus
1033-37.
1) Nisi forte a Casaubono , qui Mal- illustris († 1596). Prodierunt ejus in
donatum virulentissimum et maledicen-
tissimum scriptorem appellat , in illo donati cuilibet sacerdoti confessiones
opere, quod ipsum, ut ait Petavius in poenitentium audienti scitu perutilis.
annot. ad Epiph. haer. 51. n. 9, exviru- Quae tamen falso J. Maldonato tribuitur. "
lentis calumniis et haereticis opinionibus Est Martini Codognat , qui illam male
contextum adversus baronianos annales compilavit ex Maldonatioperibus.
effudit. 1) Nicol. Antonius in bibl. hisp. no-
*) In indice librorum prohibitorum et va I, 696.
expurgandorum hispano (Matriti 1667) le- 2) Cf. Nic. Antonium in bibl. hisp.
gimus: „Joanni Maldonato liber falso ad- n. I, 91 ss. Joan. a s. Antonio in bib-
scriptus, ementito impressionis locoLug- lioth. franc. I, 81 ss., penes quos reperies
duno pro Francofurto, impressoris nomine alia ejusdem opera vel ascetica vel ine-
suppresso, cum hac inscri
inscriptione : Dispu- dita. Tanta erat hujus viri fama sanctita-
tationum et controversiarum decisarum cir- tis, ut de ejus virtutibus post mortem exa-
ca septem sacramenta prorsus prohibetur." men institueretur, quo posset inter beatos
In indice vero romano: „Summula J. Mal- referri.
90 1580-1600. Exegesis in Hisp. Interpretes Evang. Melo,

Marci evangelium commentaria Romae| manticam se contulit , ubi celeberri-

1623 in f.; in Lucae evangelium , ib. mum Dominicum Sotum O. Praed. ha-
1625 t. 2 in f. Praeterea Expositio sym- buit inter ceteros doctorem, qui Tole-
boli apostolorum ll. 14, quorum priores tum propter ingenii excellentiam pro-
novem Romae 1596 in f. impressi sunt, digium appellare consuevit. Annos na-
dein ib. 1614 t. 2 in f. ut videtur om- tus 23 publice philosophiam ibidem
nes. De priori tomo, quem solum lege- interpretabatur, magistri jam tum in-
rat, Possevinus ita scribit : » Quem per- signibus in theologia ornatus , tanta
legisse spero neminem poenitebit, nam opinione doctrinae ut paris aevi nemo
stilus elegans et ecclesiasticus, ac cum tota in Hispania aeque doctus esse cre-
plurima afferat, non tamen laxus , sed deretur. Societatem Jesu ingressus est
pressus et patrum testimoniis absque a. 1558 , atque Romam a s. Francisco
legentium taedio dives. « Est hoc opus Borgia missus in collegioromano(1559)
rarum plenissima symboli explanatio primum quidem artium cursum, ut vo-
atque universam complectitur theolo- cant, sive aristotelicam doctrinam, de-
giam circa symbolum velut centrum inde Thomae theologiam , tum varias
dispositam (n. 36) . Enchiridion divi- et implexas de moribus quaestiones
nae scholasticaeque theologiae, distribu- per multos annos magna sapientiae opi-
tum in duas partes , speculativam et nione explicavit. A Pio V. a. 1569 ac-
practicam, Genuae 1582. Casparis cersitus est , ut in sacro palatio con-
de Melo O. S. Aug. truxiliensis in Ex- cionatoris munus obiret , quod tanta
tremadura , professoris sacrorum bib- cum laude praestitit , ut per totos 24
liorum in lyceo vallisoletano, commen- annos eo fungeretur 1). Ita de eo scri-
taria in s. Matthaeum prodierunt Val- bit Fridericus Borromaeus²) : „ De
lisoleti 1584 in f.; in Lucam 1597 ib. hoc (Toleto) fuerit instar compendii, si
in f.; in Apocalypsim, ib. 1589 in f. dicam concionatorem eum assiduum
77. Joannem illustrandum sibi se- per multos annos fuisse pontifici car-
legit Franciscus de Toledo seu Tole- dinaliumque senatui, cumque in illa
tus 1), alterum Hispaniae sidus splen- urbe flos virorum ei dicenti adesset,
didissimum. Natus est Cordubae d. 4. nunquam auditum esse cum taedio. <<
Octobris 1532 eadem in domo, utfe- Hujus rationem, si quaeras, hanc red-
runt , qua s. Zoilus martyr. Philoso- dit » quod in omni foret oratione serius
phiae operam navavit Valentiae , ibi- et gravis, idemque varius et cum novo
que lauream in artibus adeptus Sal- semper argumento ; « quod >monita
ejus spectarent mores tantum eorum,
qui praesentes aderant , communia et
1) Alius ab hoc est ille Fr. Toletus ,
de quo Eisengrein in catalogo testi aliena non attingeret: quod brevis
um veritatis ita scribit : „Philosophus, esset et in ipsa brevitate animi osten-
rhetor atque theologus suae aetatis cla- deret candorem , qui veluti persuasio-
rissimus et cum in disputationibus vir nis erat telum. „ Ita penetrabat animos
magnus,tum in argummentorum ac demon-
strationum probationibus argutus atque Toletus, prosequitur mox clariss. Car-
subtilis, omni doctrina consumatissimus." dinalis , argumentorum enthymema-
Fuit hic , ut videtur Pariae in proleg. tumque violentia , quibus in illo sim-
suae edit. enarrationis in S. Thomam a plici genere frequenter admodum ute-
Toleto conscriptae n. 13, sacrae theologiae
professor in ecclesia hispalensi , archidia- batur, ut vulgo numeraretur inter di-
conus de Astigia , Pii II. cum Hieronymo cendi artifices et magistros. Vulgare
Lando archiepiscopo cretensi ad Georgi-
um Bohemiae regem orator et nuncius
missus quum ad alias res magni momenti, 1)Cf. Sacchinius in historia S. J.
tum ad haeresim Joannis Hussii profli- p. 5. 1. 11. n. 8.
gandam. 2) De claris oratoribus.
 Franciscus Toletus . 91

erat tunc illud dicterium: Toletus do- | lam >>Provisionis nostrae adversus
cet, Panigarola delectat, Lupus autem Baji errores promulgaret, omnesque ad
movet 1), vel ut habet Joannes a s.An- horum errorum damnationem induce-
tonio 2), Toletus doctissime, Lupus ve- ret (1580). Hinc liquet , quanti eum
hementissime , Panigarola facundissime | fecerit hic pontifex. Ceterum hoc con-
verbum Dei annunciabat. In Poloniam stat etiam ex variis ejusdem literis.
(1572) et in Germaniam tum superio- Ita ex. gr. scribit 1576 ad Albertum
rem tum inferiorem missus fuit Tole- Bavariae ducem : „ Omni cum veritate
tus a sede apostolica propter causas confirmamus, hunc hominem esse illum
publicas ecclesiasticas, quas omnes fe- quidem omnium , qui nunc sunt , sine
liciter transegit. Inter has autem lega-ulla controversia doctissimum. Nos
tiones illa est celebris, quam ex man- autem multo majorem ei laudem tri-
dato Gregorii XIII. obiit ad academiam buere intendimus integritatis atque
lovaniensem , ut hujus pontificis bul- innocentiae quam doctrinae. Utimur
autem jam quadriennio hoc conciona-
1) Cf. Jani Nicii Erythraei Pinacoth.
tore in nostro palatio , eumque audi-
1, 78. Porro Franciscus Panigarola O. mus ipsi diligentissime. Utimur etiam
Min. Mediolani 1548 natus , insignis sui ejus opera in rebus gravissimis s. poe-
temporis erat concionator, tantaque di- nitentiariae. Nec quidquam gravius in-
cendi suavitatechristianus
Demosthenes et venustate Chryso- cidit, quod ad animarum salutem per-
pollebat,ut
, italus
stomus, Leo vulgaris, concionatorum nor- tineat, in quo non hujus viri consi-
ma, coetuscatholici deliciae, lyra suggesti lium adhibeatur < 1). Et ad Gerardum
diceretur. Creatus est a. 1586 episcopus cardinalem leodiensem 19. Jan. 1580
christopolitanus et ferrariensis suffraga- scribens ait, se mittere ,dilectum fili-
neus, mox anno sequenti promotus est ad um Fr. Toletum , concionatorem no-
ecclesiam astensem. Obiita. 1594. Scripta
ejusdem (conciones , orationes etc.) cf. in strum, virum excellenti doctrina, pie-
Bibl. franc. Joan. as. Antonii I, 420ss., tate, prudentia praeditum atque omni
sunt disceptationes calvinicae, laude cumulatum.« Ad ipsum vero
intra quae1594 in 4, quas lingua vulgari
Mediolani
coram Sabaudiae duce habuerat Taurini Toletum has dedit 16. Nov. 1584 li-
1582 et ediderat inscriptas Lettioni sopra teras : » Tanta est doctrina, prudentia,
dogmi calviniche; come si confondalamag- fides et diligentia tua , quae gravissi-
gior parte della dottrina di G. Calvino, mis in muneribus longo et intimo usu
Venetiis 1584. opus rarum: gallice Lug-
duni 1583 (m. 27). Duos priores tomos an- nobis cognitae sunt ac perspectae , ut
nalium Baronii in compendium redegit
atque italice edidit Romae 1590 ; Venetiis 1) Quanti aestimaretur hujus viri pru-
1593 ; introductio ad lecturam theologiae dentia liquet etiam ex his Jani Nicii Ery-
et praedicationis evangelicae officium pro thraei verbis (1. c.) : „Non tantum con-
religionis seraphicae studentibus tr. pole- cionatoris partes , sed doctoris etiam ac
micus, biblicus, hierorhetoricus, cura Oc- magistri munus et in pontificum aula ge-
tav. Jadertini recusus, Romae 1693 in rebat ; ac tam multae causae ad eum de-
4. Insigne hujus oratoris encomium habes ferebantur , difficiles atque contortae , in
1.2. operis card. Borromaei supra ci- quibus theologi opera desiderabatur , ut
tati. Alphonsus Lupus (Lobo) O. Cap. nulla ipsi pars quietis relinqueretur , nec
hispanus († 1593) alius sui temporis in- suo liceret dare operam negotio : quas ille
signis erat sacer orator , qui adeo audito- causas singulari doctrina , prudentia ac
res suos movebat rapiebatque , ut quon- mirifica illa sua in animi sensibus expli-
dam Salmanticae tota quadragesima con- candis perspicuitate ex incertis certas, ex
cionatus nonminus quam quingentos ex dubiis exploratas, ex implicitis explicatas
scholastica illajuventute in portum reli- reddebat. Quamobrem ejus nomen factum
gionis perculisse referatur. Ejus laudes est ita celebre, ita magnum, ut nulla tam
narrant Nic. Antonius in bibl. hisp. difficilis res, tam ardua, tam consilii egens,
nova I, 313; Borromaeusl. c. Bern. a in quaestionem deducerent, quae non ejus
doctrinae, prudentiaejudicioque commit-
Bononia in bibl. Script. O. Cap. p. 16. tenda esse videretur. "
Bibl. franc. 1, 319.
92 1580-1600. Exegesis in Hispania.

tua scripta sicut ceterorum aliorum mortuo in templo Lutetiae primario

judicio et examini subjici aequum non regia pompa voluit parentari. Eodem
sit. Itaque commentaria illa tua in d. anno summus pontifex Toletum edi-
Joannem sine alterius cujusquam ap- tioni conciliorum generalium vaticanae
probatione aut licentia, quandocunque praefecit , teste Petro Morino ita ad
tibi videbitur, in lucem edendi plenam eum scribente : >Gratulatus sum Ec-
ac liberam tibi damus facultatem etc. clesiae catholicae sanctaeque aposto-
Magni eum fecerunt etiam Sixtus V.1) licae sedi , cum intellexi SS. Domini
etGregorius XIV., qui inter consultores nostri esse voluntatem, summam edi-
congregationis ad s. biblia vulgatae tionis conciliorum penes illustrissi-
editionis recognoscenda institutae To- mam Amplitudinem Vestram esse etc. «
letum quoque elegit²); et sub Clemente Licet cardinalis, pauper erat inter di-
VIII. maximae fuerunt in hoc opere To- vitias, sobrius inter delicias, pulmen-
leti partes ; textum enim ad calcem us- tis leguminibusque vitam, uticonsue-
que Apocalypsis percurrendo , omissa verat prius , tolerabat. Sabbato pane
supplendo, quaeque dubia remanserant, et aqua vitam suamdefiniebat et e Va-
alterutra lectione selecta firmando, sep- ticano ad aedem Deiparae inExquiliis
timo ab electione Clementis mense non- longo itinere pedes itabat , quaecun-
dum expleto, rem ad umbilicum addu- que tempestas incidisset, ibique sacrum
xerat 3). Cum vero adversus omnem faciebat. Quotannis dies 40, qui as-
sollicitudinem et diligentiam nonnulli sumptae Virginis memoriam praecur-
irrepsissent errores in editionem a. runt, continuatis jejuniis, idque vel in
1593 , ita statuit summus Pontifex : ultima jam aetate transegit. Nondum
>>>Hanc bibliorum emendationem juxta elapso a promotione anno integro fa-
correctionem a congregatione praesti- stidio habens res omnes caducas, atque
tam imprimendam mandamus , et ju- adeo ipsam purpuram , oblato libello
dicio P. Francisci Toleti e S. J. com- supplice 1) infimis precibus a Clemente
mittimus, eique nostram hac in re au- VIII. petiit, ut sibi liceret dignitatem
ctoritatem impertimur : emendationem cardinalitiam abdicare et in solitudi-
vero typographicam Fr.Angeli Rocchen- nem se recipere, ubi exiguo illo, quod
sis Augustiniani a Camerino fidelitati ei supererat , vitae spatio commodius
et industriae demandamus. Clemens vacaret sibi ac Deo. Sed pontifex re
Papa VIII. « Editio autem a. 1598 om- mature per triduum expensa cardinali
nium censetur maxime emendata 4). Dei nomine imperavit , ut amplius de
Propter tot ejusdem viri merita Cle- nuncio remittendo dignitati impositae
mens VIII. illum licet invitum cardi- nullatenus cogitaret. Cum idem cardi-
nalem dixit. Eo praesertim auctore nalis supremo decumberet morbo, Cle-
Henricum IV. gallorum regem cum Ec- mens VIII. singulari benevolentiae sig-
clesia reconciliavit (1595), quod bene- nificatione eum invisit, obortisque la-
ficium Henricus ipse quum deberi To- crymis amplexatus est: vita autem de-
leto prae ceteris intelligeret 5), ei de- functum (14. Sept. 1596) amplissimo
funere honestandum curavit. Post tam

1) Sixtus V. ejus operautebatur in vul- insignia RR. Pontificum encomia ne-

gatae editionis correctione. Cf. Unga- cesse non erit aliorum virorum illu-
relli Hist. vulg. bibl. edit. § 8.
2) Vercellone , Variae lectiones,vul- strium afferre testimonia²), quibus To-
gatae bibliorum editionis , Romae 1860
p. L.; Ungarellil. c. § 16, 21 ss. 1) Cf. hunc insignem libellum suppli-
3) Vercellone l. c. p. LXII, LXX. cem in Katholik 1864 v. 1. p. 411 ss.
4) Ungarelli l. c. § 24. in annot.
*) Cf. Aug. Thou 1. 113, suae histo- 2) Horum nonnulla reperies in biblioth.
riae. script. S. J. Omnes in Toleto laudando
 Franciscus Toletus. 93

leti doctrinam profundam, eruditionem | Commentaria in 12 cc. sacros. J. Chr.

vastam, ingenii subtilitatem, vitaeque evangelii secundum Lucam,Romae 1600
sanctitatem commendant. Inter ejus etc.; commentarii et annotationes in epi-
opera eminent philosophica primum, stolam b. Pauli ap. adRomanos, ib. 1602;
ut Introductio in dialecticam Aristotelis, Lugduni 1603 ; Venetiis 1603 ; Colo-
Romae 1561 ; commentaria una cum niae 1603 etc., de quibus ita Corn. a
quaestionibus in 3 U. Aristotelis de ani- Lapide ¹): » Commentarium plenum
ma, Venetiis 1575, saepissime dein- et exactum magno judicio edidit card.
ceps recusa 1) ; omnia opera philoso- Toletus, qui Apostoli argumenta et ra-
phica simul Lugduni 1608 t. 4 in 8. tiones acri indagine rimatur, nectit et
Testatur autem etiam Buddeus pro- stringit. Multas hic habet novas expo-
testans 2), magnam fuisse Toleti eo sitiones , easque vestigare et adamare
tempore , quo vixit quove aristotelico- videtur²).« Scripsit praetereainstructio-
scholastica adhuc regnabat philoso- nem sacerdotum ac de septem peccatis,
phia, tum in theologorum tum inphi- Romae 1601 ; cumannotationibus An-
losophorum scholis auctoritatem. Suc- dreae Victorelli, Venetiis 1604 ; vel
cedunt opera exegetica : In sacros. Jo- cum tractatu de ordine a Martino For-
annis evangelium commentarii , Romae nario S. J. composito, Romae 1608,
1588 ; Coloniae 1589 etc. » Franciscus quae etiam sub titulo : Summa casuum
Toletus , ait de hoc commentario conscientiae absolutissima, Duaci 1633
Cornelius a Lapide³), acri judicio prodiit et saepissime fuit recusa. Tanti
sapidus est et pulcher, praesertim in eam fecit s. Franciscus Salesius , ut
applicandis metaphoris et similitudi- illam suo commendaret clero : in de-
nibus earumque analogiis, v. g. cur cretis vero synodi mechlinensis a. 1607
Christus vocetur vitis, panis, vita, lux,
ostium, pastor ; cur Spiritus s. nuncu- et doctorum candidissimus aestimator, im-
peturaquaviva, columna, ignis etc.4) «. pense Toleti
colloquio illud opus
laudasse. mihi inprivato
Et merito. Nam in
ejus scriptis, quae legi, cum excellenti re-
Cabassutius excessit affirmans ,plura rum philosophicarum et theologicarum
secula virum tanti meriti vix visura esse, notitia par certat modestia , quae judicio
nec ullam laudem cardinalis Toleti me- meo tum in alio quovis scriptore, tum in
ritis essa parem. " Andres , dell' Origine,❘ theologo potissimum, laus est vel praeci-
progresso e stato attuale d' ogni Lettera- pua etc. "
tura t. 6. 1. 2. c. 3 : „Dotto e sodo , alle 1) In praef. comment. in ep. ad rom.
volte critico e talora troppo teologico è Cf. quoque Dorn biblioth. theolog. 1. 7.
il Toleto, ma giudizioso e savio.“ c. 15. § 6.
1) Cf. de his editionibus Backer 3, 2) Censor alioquin rigidus nec jesuitis
1136-44. nimium deditus Simon Richard (Hist.
*) Isag. in hist. liter. 1. 2. c. 4. § 10. critique des principaux commentateurs du
p. 707. N. T. c. 41) haec de Toleto habet : „Le
3)In Praef. commentarii in evang. s. Cardinal Tolet ... mérite d'être mis au
Joan. rang des plus habiles commentateurs du
4) De hoc commentario ita scribit Js . N.T. Il est néanmoins trop étendu et trop
Casaubonus (ep. 624 ad P. Fronto de fécond en questions, qui l'éloignent quel-
Duc): „Multa Toletus scripta edidit, quefois de son sujet; mais comme la plu-
multos in s. literas eximios commentarios part de ces questions éclaircissent l'an-
conscripsit, inquibus nullum quod sciam cienne Théologie et la doctrine des Pères,
doctrinae hildebrandicae vestigium, nisi elles ne sont point ennuyeuses , surtout a
forte leviter impressum apparet. Memini ceux, qui aiment la Théologie. Saméthode
cum ante annos 20 et quod excurrit To- est exacte, parce qu'il a séparé son Com-
leti inEvangelium Joannis commentarii mentaire, qui est court , de ses notes , où
ad Theodori Bezae manus primum per- il traite différentes matières. Il est à pro-
venissent, qui tum forte eundem evange- pos des les lire, au moins une partie, parce
listaminpublicis lectionibus exponebat, qu'il y a inséré plusieurs choses, qui ser-
virum illum ut erat doctissimus pariter vent à avoir une connaissance plus exacte
94 1580-1600. Exegesis in Hisp.Pasqual, Cerda, Viegas, Camara, Alba,

legimus 1) : » Confessarii , quibus non stolam enarrationem Petrus Martinez de

hominis sed Deijudicium exercendum | Bree , toletanus , doctor et professor
est et quidem de animabus pretioso saguntinus ; in Apocalypsim Blasius
sanguine J. Christi redemptis, lectione Viegas S. J., qui in academia conim-
eorum librorum, unde necessariam sibi bricensi et eborensi magna cum excel-
scientiam hauriant , diligentissime va- lentis ingenii, acris judicii atque ex-
care merito debent , utpote directorii quisitae doctrinae opinione sacras lite-
Polanci , manualis Navarri aut ras explicavit. Quanti ejus commenta-
ejus compendii , summae Toleti, enchi- rius factus fuerit, patetvel exinde, quod
ridii Bingfeldii et similium. " Pro- inter 16 annos undecies prodierit, pri-
pter hanc summam Toletum inter au- mum Eborae 1601 ; dein Lugduni
ctores qui possunt esse omni excep- 1602 ; 1606 ; Venetiis 1602 etc.; valde
tione majores ", recenset Lacroix²) ; probatus quoque fuit Franc. Suario.
a Gury dicitur : „Probabilista mode- Sensui morali fere ubique inhaeret,
ratus doctrina rerum, brevitate, ordine hinc factum, ut concionatorum prae-
et soliditate praeclarus." Reliquit prae- sertim manibus tereretur. Praeter

terea Toletus plura scripta inedita 3), eos, quos recensuimus, mentionem me-
e quibus nostra aetate Jos. Paria S. rent : Marcus de la Camara O Min.
J. edidit : In summam theologiae s. Tho- complutensis, qui in lucem emisit :
mae Aquinatis enarratio, Romae 1869. Quaestionarium conciliationis locorum
1870. t. 4 in 4. Deest tamen enarratio difficilium s. Scripturae , in quo 600
in 1. 2. p. summae. Tanti hanc fecit, Scripturae loca exponuntur, Compluti
manuscriptam licet , Bellarminus , 1587, 1588. - Joannes de Alba
utmagnam primi voluminis partemnon carthusianus, cujus est : Sacrarum se-
solum descripserit, sed annotationibus mioseon, animadversionum et electorum
auxerit vel in summam contraxerit. ex utriusque T. lectione commentarius
78. In epistolam ad Romanos com- et centuria, Valentiae 1610. (1591.)
mentaria ediderunt Raimundus Pas- in 4., quae prodiit quoque inscripta :
qual O. Praed. catalanus († 1593), Selectae annotationes invaria utriusque
Barcinone 1597, 1611 ; et Gundisalvus T. loca difficiliora Valentiae 1613 ;
de la Cerda sacerdos alcantarensis| Venetiis 1616 ; Moguntiae 1675 , opus
Philippo II. a sacris , Olisipone 1583 ; rarum (m. 18).- Joannes Ferdinan-
1591 in f.; in b. Judae canonicam epi- dus S. J. toletanus , Romae sacrorum
voluminum interpres , dein per Belgi-
um et Hispaniam diu strenuus et in-
du sens littéral , et qu'il est même quel- trepidus concionator († 1595), re-
quefois Critique. Ayant été exercé dans la
'Théologie del'Ecole qu'il avait enseignée, liquit divinarum Scripturarum juxta
il est subtil dans ses décisions ; et quoi ss. patrum sententias locupletissimum
qu'il semble préférer ordinairement la thesaurum, in quo per singulas dictio-
doctrine de s. Augustin à celle des autres nes ordine alphabeti literario parabo-
Pères,
stinienil n'estpas
: car cependant
il la modifie purAugu-
d'une certaine lae,metaphorae, phrases et difficiliora
manière, qu'il en ôte les expressions, qui loca totius s. Scripturae declarantur,
pourraient paraître dures. Advertit ta- cujus tamen tantum volumen primum
men commentarium in ep. ad Romanos
utpote opus posthumum nonesse adeo (A-D)prodiitMethymnaeaCampo 1594.
Andreas Azitores O. Cist. philo-
exactum ut commentarii, quos ipse edidit ;
hocnon obstante excellentem illum judicat. sophus eximius , magno vir ingenio et
1) Tit. 5 de sacr. poenitent. c. 5. maturo judicio 1), scripsit Theologiam
2) Theol. Mor. L. 1. q. 26. n. 163.
3) Horum elenchum cf. in proleg. Pa-
riae in enarr. in S. Thomae summam, 1) Nicol. Antonius bibl. hisp. nova
n. 12. 1, 70.
 Ferdinandus, Azitores, Acosta, Bustamante, Sirletus . 95

symbolicam, sive hieroglyphicam pro to- commemorantur. Recusum fuit Lugduni

tius Scripturae sacraejuxtaprimarium 1620 ; 1658.
et genuinum sensum commentariis ali- 79. Proxime ad Hispaniam prae ce-
isque sensibus facile hauriendis , Sal- teris accedit Italia, quamvis si exege-
manticae 1597. Ex octo tomis, in quos tarum sive numerum, sive famam spec-
opus distribuerat, primus tantum pro- tes, multumab illa distet. Ex hac in pri-
diit († 1599). Eodem anno obiit mis mentione dignus est Guilelmus
Josephus Acosta 1) S. J. patria me- Sirletus ortus Stili in Calabria a.
thymnensis , qui inter rerum america- 1514. Neapolim commigravit graecis,
narum scriptores facile excellit 2), edi- hebraicis latinisque literis operam da-
dit praeter alia: De Christo revelato ll. turus, atque ita exquisitam trium lin-
9 et de temporibus novissimis ll. 6, Ro- guarum intelligentiam est assecutus,
mae 1590; Lugduni 1592, „opus sane ut nihil in eis sciri discique possit ac-
dignum ut Scripturae s. studiosi assi- curatius. Sic enim latine, sic graece et
due lectitent³), " propter utilitatem su- hebraice loquebatur , ut in iis linguis
am saepius recusum ; a Tournemine natus potius quam edoctus videretur
in editionem Menochii , a Migne (ex ipsis magistris , quos longe superave-
parte) in suum cursum s. Scripturae, rat. Quibus studiis cum mathematicas
Parisiis 1840. t. II. p. 699-732 re- quoque, philosophicas atque theologi-
ceptum.-Nec praetermittendus est4) cas disciplinas ex ipsis graecorum fon-
Joannes de Bustamante de la Ca- tibus haustas conjungeret, brevi tem-
mara, complutensis , qui medicinae et pore in omni scientiarum genere ita
philosophiae naturali operam dedit ac perfectus evasit, ut omnium in studiis
de animantibus s. Scripturae, Compluti versatorum princeps passim nec imme-
1595 t. 2 in 4. disseruit, quibus Hie- rito haberetur. Eum Romam delatum
rozoikon suum Samuel Bochartus amabant Marcellus II. hujusque succes-
rothomagensis superstruxit, memorno- sor Paulus IV., qui illum in sacrum
stri quibusdam in locis praecipue 1. 6. senatum referre cogitabet, vicissimque
posterioris partis c. 4. Secundum Le Paulum Sirletus et diligebat ut patrem
Long opus prodiit inscriptum : Historia et reverebatur ut principem ac domi-
animalium reptilium , quae in s. codice num. Unde non tantum viventi per-
petuo aderat atque ab ejus latere vix
discedebat , verum etiam morientem
1) Distinguendus a Gabrieleet Phi- nunquam deseruit , sed ad extremum
lippo Acosta, de quibus agemus infra.
ItaGeorgorius Calixtus , de veri usque spiritum fidelis ei affuit¹). Pius
tate relig. christ. n. 6. Scripsit nimirum IV. Sirletum et ipse magno habuit in
Acosta: De natura novi orbis 11. 2, et de pretio ejusque fidei ac tutelae nepo-
promulgando Evangelio apud barbaros, tem suum , s. Carolum Borromaeum,
sive de procuranda
Salmanticae indorum
1589, 1595 salute1596.
; Coloniae 11. 6, commisit, ad cujus preces eum cardi-
etc. quod opus fuit saepe recusum. Cf.
Backer , I, 15 s. 1) Hujus pietatis cum laude meminit
3) Michael a s. Joseph Bibliogr. crit. Pius IV., cum eum sacra pupura exorna-
3, 129. ret, ita patres alloquens : „Hunc in colle-
4) Fridericus Furius Ceriolanus (vel gium adlegimus, ut quemadmodum Paulo
Caeriolanus, Ceriol), Valentiae natus Phi- praedecessori nostro morienti officiosis-
lippi II. familiaris († 1592) scripsit adver- sime adstitit, ita etiam suis precibus no-
sus Joannem de Bononia , siculum , pro- stram adjuvet apud Deum ex hac vita mi-
fessorem lovaniensem Bononia sive de li- grationem." Quod praesagium ipso eventu
bris sacris invernaculam linguam conver- comprobatum est decimo post elapso
tendis 11. 2, Basileae 1556, qui tamenliber mense, quo Pius IV. recitante Sirleto car-
relatus fuit in Indicem 11. prohibitorum. dinali animae commendationem , ex hac
Cf. Reusch 1 , 254. vita migravit.
96 1580--1600. Disciplinae ad ss. lit. spectantes in Ital. Sirletus,

nalem creavit. Imo post hujus mortem quibuscunque tenebantur etc. Alius
tam s. Carolus quam MichaelGhislerius facete simul et vere dixit, Sirleti som-
(postmodum s. Pius V.) de eo inpontifi- nia eruditiora fuisse, quam essent ple-
cem eligendo serioegerunt, eaquesolade rorumque doctorumvigiliae, cum saepe
causapontificatu excidisse dicitur,quod somno correptus graece aut latine de
nonnullidubitarent,anhomototuslibris argumento difficili disputare vel am-
et literarum studiis immersus parum- biguum locum explanare auditus
que rebus gerendis exercitatus tantam sit 1). Latinius Masio scribit: » In
negotiorum molem periculoso eo tem- ea re (in ss. bibliis restituendis) Sir-
pore sustinere posset. Episcopus primo letus cardinalis unus omnium pene
s. Marci (1556), dein squillacensis instar erit, ut ego sentio , qui viri ex-
(1559) renunciatur; a Pio V. Romam cellentissimi ingenium, eruditionem
vocatur ob maximam quapollebat eru- memoriamque jam multos annos plane
ditionem sacrarumque literarum exi- perspectam habeo. « Et Masius La-
miam cognitionem, ut cum aliis doctis- tinio : „ Est mihi Sirleti eruditio in-
simis viris missalis, breviarii et cate- signis et memoria admirabilis probe
chismi reformationi ad mentem conci- cognita 2). * Dolendum, tam eruditum
lii tridentini , ac demum indici libro- virum non multa literis consignasse,
rum prohibitorum eorumque expurga- et horum pleraque mansisse inedita.
tioni incumberet 1), ac bibliothecae Ariae Montano transmisit annotationes
praeesset vaticanae , quam toto orbe variarum lectionum in Psalmos, et forte
conquisitis exemplaribus praestantis- etiam in Ecclesiasticum ³) .
simis, graecis, latinis, hebraicis, ara- 80. Ab hoc sejungendus non est
bicis partim editis, partim ms. admo- alter cardinalis, Antonius Caraffa
dum auxit. Mira erat ejus in egenos Neapoli natus 1538, quem viri eruditi
beneficentia, praesertim in adolescentes non minoribus efferunt encomiis. Sic
inopes , quos omnibus modis , ut stu- dicitur a Ghislerio 4) : „ Vitae inno-
diis vacare possent, juvit. Vitam om- centia, variarum disciplinarum erudi-
nibus virtutibus ornatam placido fine tione et graecae linguae sacrarumque
conclusit d. 8. Oct. 1585 anno aetatis
rerum peritia maxime insignis atque
71. Magnis encomiis ab aequalibus ce- in ecclesiasticis negotiis indefessus, a
lebratur. Marcus Antonius Muretus
quo omnis adhibita est diligentia , ut
propter exactissimam librorum omni- undequaque Romam ex universo chri-
um cognitionem eum ,spirans muse- stiano orbe quoadfieri poterat, correc-
um appellat, Stanislaus Rescius,vi- tiores adveherentur codices et graecae
vam Christi bibliothecam. Ita vero versionis septuaginta et latinae versio-
scribit Stanislaus Hosius : „Vellem nis vulgatae.« APio V. a. 1568 cardi-
ostendi mihi quempiam, qui sit tam re- nalis , bibliothecarius apostolicus re-
conditae lectionis , qui tam multa vi-
derit tantoque labore legerit , quam 1)Cf. Eggs , Purpura docta l. 5. § 11 .
2) Cf. Hae epistolae scriptae sunt 7.
Torrensis (de quo infra). Ego certo Maji 1569 et 2. Dec. 1570. Cf. op. Latinii
praeter unum cardinalem Sirletum scio t. 2. edit. viterb. 1667p. 134. 140.
neminem, ad quem velut ad oraculum 8) Hinc Arias Montanus multum
scientiarum recurrebant omnes , qui- eum commendat in praef. ad lectorem, in-
cunque aliqua difficultate in literis ter alia industria
„Tanta dehisce annotationibus scribenset:
etjudicio eas collegit,
quas sequi et quas rejicere oporteat , ita
1) Operam quoque contulit ad operum docte admonuit, ut merito tanti beneficii
s. Hieronymi et actorum conciliorum oe- immortales gratias amplissimo huic viro
cumenicorum editionem . Cf. Tirabo habere debeas . "
schi , Storia della letteratura ital. P. VII. 4) Ap. Vezzosi , I Scrittori dei chie-
1. 2. c. 1. n. 46. rici regolari detti Teatini t. 1. p. 12.
 Caraffa, Sirletus. 97

nunciatur a Gregorio XIII., cui ponti- randae memoriae viri industria tres
fici auctor fuit instituendi festum ca- etiam tomi epistolarum RR. PP. (ingens
thedrae s. Petri Romae. Sixtus V. ejus plane Ecclesiae romanae thesaurus a
eruditionem , fidem ac pietatem admi- ruderibus antiquitatis effossus)jam ha-
rans, eundem cum aliis cardinalibus bentur excusi 1). «
paris meriti congregationi ss.bibliorum 81. Tertius eruditionis fama clarus
et eorundem correctioni 1), necnon con- fuit Flaminius Nobilius lucensis,
cilii tridentini interpretationi, breviarii latine et graece doctissimus († 1590),
ac missalis castigationi, regularium or- qui latinorum tum graecorum biblio-
dinum reformationi et Vaticano prae- rum editioni romanae insudavit, quae
fecit. Sancto fine2) decessit Romae 12. prodiit inscripta: Vetus T. secundum
Jan. 1591. Plura ex graeco in latinum LXX latine redditum et ex auctoritate
vertit , quo spectat ejus Catena expli- Sixti V. P. M. editum cum annotatio-
cationum veterum patrum in omnia tam nibus et scholiis (eruditione refertis)
V. quam N. T. cantica, Patavii 1565 in studio et cura Flaminii Nobilii cum
8 ; Coloniae 1573; alia hujus doctissimi ipsius praefatione, juvantibus Antonio
cardinalis merita (Joan. Cassiani³) Agellio , Laelio , Barthol. Val-
et Eliae cretensis opera ab innume- verda et Petro Morino , Romae 1588
rismendis purgavit; GregoriiM.episto- in f., de quaversione ita scribit Hue-
las per locos communes digestas in lu- tius 2): » Quamquam italam illam to-
cem edidit) : complectitur Baronius ita tam ex latinorum patrum scriptis ma-
in ejus laudes excurrens 4) : » Quis un- ximo labore collectam consarcinare et
quam compluribus retro decursis secu- renovare studuerit Fl. Nobiliuslucensis,
lis adeo de christianis literis bene me- unde sacrorum voluminum pure, pres-
ritus reperitur atque Antonius cardi- se, religiose interpretandorum quivis
nalis Caraffa ? cujus industria inter- documentum capere possit ; attamen
mortua editio Septuaginta duorum re- cum pannos illos e patribus undequa-
diviva inexspectata comparuit 5) et que corraserit Nobilius , et non italam
nostra vulgata plurimo excusso pulvere unam sed complures alias passim tunc
enitescit; cujus et diligentia oecume- temporis emergentes et omnium usui
nica antiqua concilia tam latine quam permissas promiscue patres usurparent,
graece conscripta jam sunt candori pri- imo pro captu suo loca ex tempore
stino restituta 6). Sed et ejusdem vene- saepe converterent vel ab aliis conversa
1)Cf. De Long Biblioth. s. c. 4. s. 3.
267 s. mae 1608 v. 4 in f. Ceterum magnam par-
*) Cf. Eggs , Purpura docta L. 5. § 16. tem in hac editione sicut et in editione
3) Quid praestiterit hic cardinalis enar- epistolarum decretalium RR. PP. et ver-
rat typographus Dominicus Basa in prae- sionis LXX habuit Petrus Morinus ,de
fatione et dedicatoria editionis operum quo alias.
Cassiani Romae 1588. 1) Editionem absolvitAntonius de Aqui-
4) In apparatu ad annales. no, eaque prodiit Romae 1591 atque com
5) Prodiit Romae 1587, quae editio est plectitur epistolas a Clemente I. usque ad
rara multumque expetita a viris eruditis, Gregorium VII. Porro A. de Aquino , qui
hinceam recudit Joannes Morinus 1628. a Baronio dicitur ,nobilis planta clarae
Illam, quae Romae prodiit , omnium edi- familiae, memoria s. Thomae clarioris, no-
tionum pulcherrimam dicit Richard Si- bile germen eosdem ex radice deducens et
mon in catalogo praecipuarum s. Scrip- producens fructus probitatis cogitavit
turae editionum. Ceterum de laboribus de adjiciendo auctario , repererat enim
meritisque hujus cardinalis in hac editio- nova monumenta, quorum aliqua libera-
ne cf. plura in cl. Le Long Biblioth. s. lissime Baronio annalibus inserenda con-
c. 3. p. 187 ss. et de ipsa editione infra cessit, sed fato praeoccupatus rem infec-
п. 162. tam reliquit.
*) Prodiit haec conciliorum collectio Ro- 2) De claris interpret. p. 110.
Hurter, Nomenclator I. 7
98 1580-1600. Disciplinae biblicae in Italia et Gallia.

memoriter recitarent , cumque e LXX nis laude conspicuus , quem a. 1554

senum editione κοινῇ profecta sit ita- senatus venetus , cui perspectae erant
lica, sixtinae autem, quam puram illam praeclarae Vielmii dotes, ad lecturam
esse Hexaplis intextam eruditi propu-| theologiae promovit , quam sexennium
gnant, Nobiliana consentiat , certissi- tenuit tanta sui nominis fama, ut Pius
mum est non facilius inNobiliana ita- IV. de instauranda Sapientia romana
lam quam aliam quamlibet reperiri solicitus , eum in Urbem accersiverit,
posse. Non dissimile judicium profe- qui sacras ibidem literas interpretare-
runt Rich. Simon 1) et Humfr. Hody²). tur (a. 1560). Patavii discipulum ha-
82. Praeter hos cursim saltem no- buit s. Carolum Borromaeum, qui Hie-
minandi sunt: Evangelista Bosius ronymum affectu singulari proseque-
O. S. Aug. († 1593), cujus sunt theo- batur et apud pontificem egit, ut argo-
remata theologica, Romae 1571 , in qui- licensis in Peloponeso crearetur episco-
bus disserendi ratio , regulae modus- pus (1563). Interfuit adhuc synodo
que assequendi Scripturae sensum ex- tridentinae , factus deinde est patavi-
plicantur 3) . De libris canonicis nae sedis et antistitis in spiritualibus
et de sensibus s. Scripturae disputat vicarius generalis et suffraganeus, tum-
Justus Rugerius , protonotarius et que iterum a senatu veneto ad docendi
secretarius apostolicus, Venetiis 1581 munus resumendum invitatus, s. Scri-
in 4 ; de s. Scripturae obscuritate atque pturae cathedram sibi oblatam accepit
ejusdem interpretatione , Romae 1583 (1565) usque dum translatus fuerit
in 4. - Antonius Marinari O. Carm. (1570) ad ecclesiam aemoniensem (†
apulus edidit concordiam V. et N. T., 7. Martii 1582). Edidit inter alia : De
Parisiis 1586, quam Possevinus sex diebus conditi orbis liber , Venetiis
dicit uberem , eruditam et certe peru- 1575. complectens 30 lectiones in Gen.
tilem+). Ascanius Martinengus 1 , quas habuit Patavii Scripturarum
canonicus reg. lat., brixiensis († 1600) interpres ; de episcopis , quos titulares
collegit glossas magnas in s. Genesim appellant , elucubratio , ib. 1580 ;
(seu potius in Hexaemeron), in quibus de d. Thomae Aquinatis doctrina et
post diversas editiones, voces phrases- scriptis 11. 2, Patavii 1564; quod
que hebraicas calculatas, interpreta- opus admodum commendat Tira-
tiones ac observationes literales et my- boschi 1).-Lectiones de terrestripa-
sticas ex 200 fere patribus depromit radiso typis dedit Hieronymus Quai-
Patavii 1597 t. 2 in f., quod opus nus de Patavio O. Serv. b. M. V. con-
Calmet prodigiosum vocat5). Pau- cionator insignis , s. Scripturae in pa-
lus Sacratus celebris Sadoleti sororis trio gymnasio professor († 31. Jan.
-

filius reliquit in principium Geneseos 1582). Marcellinus Evangelista

commentarium , Ferrariae 1589 ; nec- Gerbi O. Min. etruscus , ecclesiastes
non in psalmos 33 priores, ib. 1588.- zelo ardens et valde proficuus , quem
Hieronymus Vielmius O. Praed. vene- romani libenter per 24 annorum cur-
tus, vir sua aetate singulari eruditio- sum audierunt († 1593, secundum Le
1) Critique du V. T. 1. 2. c. 11 ; Lettres Long 1597), praeter conciones etc. re-
chois. t. 2. p. 51 . liquit Lezioni sopra il l. dei Giudici,
2) De bibl. textibus orig. p. 343 ; Le Venetiis 1598 ; sopra Ruth, Florentiae
Long c. 4. p. 230 s. 1584; Annotazioni sopra la Storia di
3) Quaedam ex iis exhibet Possevi-
nus bibl. selectae 1. 2. с. 15 . Giudit, Romae 1622 ; Sermoni 15 sopra
4) Ib. 1. 2. c. 17.
5) In biblioth. sacra. Cf. plura de eo 1) Storia della letteratura ital. P. 7. 1.
apud Celsum de Rosinisin lyceo late- 1. c. 2. n. 28 ; Quetif , Script. ord. Praed.
ranensi illustrium scriptorum s. apostolici II, 264 s.; cf. nova acta erud, lips. 1755 p.
ord. cler. can. reg. Salv. lateran. 417-24.
 Guil. Damasus Lindanus. 99

il Salmo 109 fatti agli hebrei di Roma, braeorum eorumque regimine a crea-
Florentiae 1583 ; Lezioni sopra la Can- tione mundi ad Christi Domini adven-
tica¹), ib. 1599 ; sopraAbacuc, ib. 1585; tum Philippus Philomusus sacerdos
sopra Giona Profeta, Bononiae 1579 ; venetus, Venetiis 1588 in 4.
Camarini 1581 ; sopra Daniele , Vene- 83. Praetermissis e gallis Antonio
tiis 1588 ; sopra l'Apocalissi, ib. in 8. Birrieto O. Min. , cujus commentaria
etc. -

Hieronymus de Pertoles in quatuor evangelia Parisiis 1581 pro-

scripsit commentaria in 26 capita priora dierunt , Petro Bulenger trecensi
Ezechielis , Romae 1596. Angelus († 1590), cujus exstat Ecphrasis inApo-
Buonricius venetus can.reg.s. Salv. calypsim, Parisiis 1589, vel commenta-
superior generalis praeter expositionem rius locupletissimus in Apocalypsim,
in psalmos , Venetiis 1584 in 4. (lin- ib. 1597 ed. 2; Natali Taillepied
gua vernacula) reliquit Le cristiane e rotomagensi O. S. Franc. n. c. 1540,
devote parafrasi sopra tutte l'epistole doctore parisiensi, qui dein amore stri-
di s. Paolo e le canoniche , ib. 1565 ; ctioris disciplinae transiit ad Capucinos
sopra gl' Evangeli di s. Matteo e s. Gio- († 1589), cujus citantur 1) commenta-
vani, ib. 1569 in 4. - Hilarion O. rii in prophetiam Jeremiae , Parisiis
S. Ben. congr. casinensis , genuensis 1583 ; in Threnos ejusdem, 1582 ib.;
(† 1585) edidit commentaria seu ani- resolutiones sententiarum Scripturae
madversiones in sacrosancta Evangelia, adversushaereticos modernos, ib. 1574 ;
Brixiae 1567; 1578 t. 2 in 4; com- Les Vies de Luther, de Carlostadt, de P.
mentaria locupletissima in testamentum Martyr, ib. 1577 in 8 ; vitam Lutheri
et passionem D. N. J. Christi ... quod iterum edidit Hieronymus Bolsecad-
alias sermo dominicus et coelestis the- ditis vitis Calvini et Bezae sub inscri-
saurus appellatur, Joannes Maria Ca- ptione : Histoire des vies, moeurs, actes
palla O. Praed. insuber († 1596), et morts des trois principaux hérétiques
etiam sub titulo Arca salutis humanae, de notre temps, Duaci 1616 in 12., opus
Venet. 1606 in f.; Tullius Crispoldus rarum; Traité de l'apparition des esprits,
in acta apostolorum, Firmi 1590 ; An- saepius editus ut 1602 ; Bruxellis 1609
tonius Scaynus brixiensis presbyter etc.; le thesor de l'Eglise catholique,
et theologiae doctor paraphrasim in l'origine des institutions , cérémonies
omnes 14 s. Pauli epistolas cum anno- etc., Parisiis 1578, his, inquam, prae-
tationibus, Venetiis 1589 in f.; Lau- termissis majorem nominis celebrita-
rentius Lauretus O. Carm. venetus, tem adeptus est Thomas Beaux-Amis
Romae professor, a Gregorio XIV. epi- (Pulcher-Amicus) O. Carmel. melodu-
scopus Adriae renunciatus († 1599) nensis n. 1524, doctor parisiensis, qui
praeter commentarios in ll. sententia- totam vitam docendo, disputando, scri-
rum tractatus in epistolam ad romanos bendo transegit , etiam a virtutum ex-
et ad galatas. De mystica numero- cellentia commendatus († 1. Maj. 1589).
rum praesertim in ss. literis significa- Scripsit commentaria in evangelicam
tione disseruit Petrus Bunguscanoni- historiam sive concordiam ex antiquis
cus bergomensis, Bergomi 1585 in 4 ; Ecclesiae patribus congestam, in qui-
Parisiis 1618 ; de temporum computa- bus quae ad interpretis et ecclesiastae
tione et divisione, de vero die passionis munus faciunt , continentur , Parisiis
dominicae , Veronae 1586 , Joannes 1570 v. 2 in f.; 1583 v. 4 in f.; 1590 ;
Paduanus veronensis ; de origine he- 1650; Lugduni 1593 t. 2 in 3 v. in
f., opus rarum (m. 27). Reliquit quo-
1) Prosper Rossetus seu Rossinus O. que opera polemica 2), ut Histoire des
Serv. b. M. V. florentinus pariter scripsit
commentaria in cantica canticorum, Vene- 1) Cf. Biogr. univ. 44, 402.
tiis 1594 in 4. 2) Cf. Bi. univ. 3, 670.
7
100 1580-1600. Disciplinae ad s. literas spectantes in Gallia.

sectes tirées de l'armée sathanique les- 1596. In vivis esse desiit 16. Febr.
quelles ont oppugné le sainct Sacre- 1597 ; sepulchro inscripta sunt verba :
ment du corps et sang de J. C. depuis Urna capit cineres, nomen non orbe
la promesse d'iceluy faicte en Caper- tenetur.
naum jusques à present. Et la victoire Annos integros 13 horas quatuor
de la vérité et parole de Dieu contre le super decem in dies studuisse fertur.
mensonge , Parisiis 1576, opus valde Catellum etiam aluit , qui ita institu-
rarum (m. 30) ; de cultu, veneratione, tus erat, ut si quando heri oculis inter
intercessione, invocatione, meritis, festi- studendum somnus obrepsisset , eum
vitatibus, reliquiis et miraculis sancto- excitaret. Amicitia junctus erat cum
rum catholica assertio , ib. 1566 ; de
viris illius aevi doctissimis , ut cum
fide et symbolo ll. 4, ib. 1563 etc.
Petro Danesio, Arnaldo Pontaco, Jacobo
84.Prae ceteris tamen eminet Gilber-
Billio, Baronio, Valerio, Alano etc. ac
tus Genebrardus O.S. Bened., Sor- vicissim viri doctrina et eruditione
bonae lumen magnum et Galliarum de- praestantes magnis encomiis illum ex-
cus , ut a cl. D'Aguirre salutatur, tulerunt 1). Ita Bulaeus²) : „ Hican-
patria arvernus , natus Ricomagi c. a. nus (1597) Ecclesiae literatorum lu-
1537. Cum bonarum literarum aman- cidissimum sidus exstinxit Gilbertum
tissimus esset , Lutetiam Parisiorum Genebrardum ... Vir sua fama tam no-
profectus est, ubi optimis usus est prae- tus , ut commendatione non indigeat,
ceptoribus, ut Adriano Turnebo et Clau- praecipue chronologico opere, Psalmo-
dio Sanctesio. Postquam a. 1563 s. rum recensione, editione veteris litur-
theologiae doctor creatus fuit, linguae giae aliarumque lucubrationum , quas
hebraicae professor regius et interpres nonnisi ab uno Genebrardo nostra vel
in academia parisiensi renunciari me- postera aetas exspectare debuit. " Plu-
ruit. Sixto V. summo pontifice Romam rima reliquit opera 3), quorum potiora
venit, cujus non minus benevolentiam ordine chronologico hic adducemus :
quam cardinalium, quibus praestans Joël propheta cum chaldaea paraphrasi
ejus doctrina ex operibus in lucem et commentariis Salomonis Jarhii,Abra-
emissis cognita erat, amorem ac huma- hami Aben-Ezrae et Davidis Kimhi 4),
nitatem expertus est. A Gregorio XIV. latine , Parisiis 1563 ; Rabbi Josephi
creatus fuit archiepiscopus aquensis Albonis , Davidis Kimhi et anonymi ju-
1591; sed cum staret a foederatorum daei argumenta contra christianos ex
parte adversus Henricum IV., cujus in hebraeo latine, cum refutatione eorun-
regnum successioni vehementer se op- dem argumentorum adversus recens
posuit, archiepiscopatu aquensis parla- trinitariorum dogma, Parisiis 1566.
menti senatus consulto privatus fuit Daniel Huetius in 1. suo de claris in-
terpretibus Genebrardo id laudis tribuit,
1) Joannes de Fregeville albigensis, 1) Cf. Ziegelbauer historiae rei lit.
mathematicus et chronographus, hoc tem- O. S. B. t. 3. c. 3. § 43.
pore librum , qui huc referri poterit , lin- 2) In hist, univers. paris. t. 6. p. 936.
gua edidit gallica, cui titulus : Tractatus 3) Horum indicem accuratum cf. ap.
chronologicus complectens plurimas obser- Niceron Mémoires pour servir à l' Hi-
vationes circa supputationes antiquas Ae- stoire des hommes illustres etc. t. 22. p. 1.
gyptiorum, Assyriorum, Medorum ac Per- ss. et ex eo Ziegelbauerl.c.
sarum historiae sacrae consentaneas cum 4) Hac occasione mentio fieri poterit
ejusdem chronologiae apologia, Parisiis Thomae Neli , angli, glocestrensis, he-
1583 in 4. Gallice pariter conscriptus est braicarum literarum professoris oxonien-
1. Ludovici Demontiosii (Mont-Josieusis († 1590), qui breves observationes in com-
† 1588) : Hebdomadae Danielis et dies Eze- | mentarios R. D. Kimhi in Haggaenm,
chielis juxta tempus , in quo nascendus Zacchariam et Malachiam edidit, Parisiis
erat Christus, Parisiis 1582 in 4. 1557.
 Genebrardus. 101

quod satis feliciter nec minus fideliter reses praecipuas; Menologium sive ka-
rabbinorum opera transtulerit , in eo lendarium totius anni; tituli cap. 122
tamen illius versionem reprehendit, Euchologii ; Zacharias ep. mytile-
quod neglectis phrasis hebraicae di- nensis contra aeternitatem mundi aphi-
stinctionibus, linguam quae natura sua losophis constitutam e bibliotheca re-
brevis et concisa habetur , plus aequo gia; Basilii et Gregorii naz. bre-
amplificarit. De s. Trinitate 11. 3 contra vissimus dialogus de invisibili Dei es-
hujus aevi trinitarios , antitrinitarios sentia, Parisiis 1575 in f.; Psalmi Da-
et antitheanos, Parisiis 1569, 1585, vidis vulgata editione calendario he-
opus valde rarum ; cum responsione ad braeo, syro, graeco, latino, hymnis, ar-
Jac. Schegkium, ib. 1576; Symbo- gumentis et commentariis genium et
lum fidei judaeorum e R. Mose aegyptio; primaevum sensum hebraismosve bre-
precationes eorundem pro defunctis ; viter aperientibus instructi , Parisiis
commemoratio divorum et ritus nup- 1577 ; 1582 ; 1587 ; 1588, editio auc-
tiarum e 1. Mazhor, ib. 1569 ; Chrono- tior et optima, quam postea plures aliae
logiae sacrae l., Lovanii 1570 in 12; aliis in locis subsecutae sunt. Hic liber
Coloniae 1571 ; Trium rabbinorum Sa- magni aestimatur¹), nam ut ait Pos-
lom. Jahrii, Abrah. Ben-Esrae et ano- sevinus 2), » Genebrardus psalmorum
nymi commentaria in canticum cantico- literalem sensum est maxime assecu-
rum in latinam linguam conversa cum tus ; " et secundum Calmet³) : „ Ge-
commentariis, Parisiis 1570 in 4; Se- nebrardus ... interprimores in Psalmos
der Olam Zuta sive hebraeorum chro- scriptores merito habendus ... Defendit
nicon de mundi ordine et temporibus versionem graecam LXX in fautores
ab orbe condito usque ad a. Domini nimis animatos textus hebraici." Alte-
1112; capita R. Mose Ben. Majemon rum opus quo sibi nominis celebrita-
de rebus Christi regis ; collectanea tem4)conciliavit, hujus est tituli : Chro-
Eliae Levitae et R. Jacob Salomonis nographiae ll. 4. Priores duo sunt de
filii de eodem, quibus summatim expli- rebus veteris populi et praecipuis 4000
catur quidquid judaei de Christo sa- annorum gestis ; posteriores e D. Ar-
piunt, ib. 1573 in 8 ; Origenis Adaman-naldi Pontaci vassatensis ep. chrono-
tü opera, ib. 1574; 1604 ; 1619 ; Ba- graphia aucti recentes historias reliquo-
sileae 1620, quae editio judice Richar-rum annorum complectuntur. Univer-
do Simone melior est erasmiana tum sae historiae speculum in Ecclesiae
quia est plenior, tum quia magis cri- praesertim seculo a mendaciis, maculis,
tica, tum quia aucta biographia Orige-
nis: non tamen omnibus numeris est
1) Feller , ib. de hoc commentario
absoluta. Nititur vero Genebrardus scribit savantet bien écrit, il doit être
Originem excusare vel tueri adversus mis au premier rang avec ceux de Jansé-
tot incusationes illi illatas 1) . Opuscula nius2) de Gand et de Siméon de Muis. <
Bibl. sel. 1. 2. c. 18.
e graecis conversa, nempe liturgiamy- 3) In Biblioth. s. Cf. etiam Richard Si-
steriorum anteconsecratorum e cod. mon , histoire critique du V. T. 1. 3. c. 12.
cretensi ; liturgia pro dormientibus 4) De quo ita Fellerl.c. , ouvrage qui
sive defunctis ; officium de angelis et peut être lu encore utilement aujourd'hui
sanctis ; canon sive bulla contra hae- et où il y a bien des choses remarquables,
qu'on chercherait vainement ailleurs. *
AC generatim de eo affirmat : Génebrard
) Feller biogr. univ. IV, 130 eam était certainement un des hommes les plus
1
dicitestimée même après celle des béné- savants de son siècle. Ses vertus et surtout
dictins, qui auraient très-bien fait de con- la pureté de ses moeurs le firent respecter
server la dédicace de Génébrard au roi des personnes les plus illustres. S. François
Charles IX., où il y a d'excellentes choses, de Sales se glorifiait d'avoir été son dis-
et l'apologie de Pamphile pour Origène. ciple.
102 1580-1600. Exegesis in Belgio, Germania et Anglia.

imposturis centuriatorum aliorumque rarum professor, canonicus et vicarius

haereticorum detersum. In reliquiscon- generalis harlemensis (1587), qui edi-
tra judaeos, paganos, saracenos chri- dit commentariorum ll. 3 in omnes psal-
stianae religionis antiquam veritatem mos davidicos , Lovanii 1558 in f.
perennitatemque repraesentans. Sub- Joannes Livinejus teneramundanus
juncti sunt libri hebraeorum chronolo- Gandavo oriundus , canonicus antwer-
gici eodem interprete, Parisiis 1580 in piensis († 1599), propterea nominan-
f.; 1585 ; cum appendice Petri Victorii dus, quod in plantiniana, deinde in ro-
Palma Cayet , quae usque a. 1600 mana bibliorum graecorum editione
pertingit , ib. 1600; Lugduni 1609 ; hortante Sirleto et Caraffa sedulam
Notae chronicae sive ad chronologiam operam navaverit. Plura quoque patrum
et historiam universam methodus , ib. graecorum opera latine vertit annota-
1584 in 8., liber valde utilis secundum tionibusque criticis illustravit. Joannes
Possevinum 1), quem qui praelegerit Buisson alias Rubi , hanno, doctor
priusquam se divinae historiae interiori duacenus († 1595), cujus Historia et
studio dedat, sciat se optime operam Harmonia evangelica saepius prodiit, ut
positurum. De sacrarum electionum Duaci 1571 , 1575 ; Romae 1575 etc.
jure et necessitate ad ecclesiae gallica- 86. Sacram geographiam illustrarunt
nae redintegrationem, ib. 1593 in 12., tres belgae : Christianus Crucius Adri-
in quo episcoporum electionem adver- chomius (Kruick van Adrichem) del-
sus reges clero populoque vindicat. phius n. 13. Febr. 1533, qui ob fidem
Illud laudat Hallier²), igni addixit exsul Coloniae decessit 20. Jun. 1585 .
parlamentum aquense. Traité de la li- Innotuit opere quod vel modo adhuc
turgie ou sainte Messe selon l'usage et ob accurationem aestimatur 1) : Thea-
forme des Apôtres et de s. Denys, Lug- trum terrae sanctae et biblicarum histo-
duni 1579 ; Parisiis 1602 , opus valde riarum, quod complectitur etiam urbis
rarum (m. 20) ; de sibyllis dissertatio, Hierosolymae quemadmodum ea Christi
quae reperitur in Perionii opere : De D. N. tempore floruit et suburbanorum
vita ss. mulierum V. T., ib. 1565. Ute- ejus descriptionem , collectanea vario-
batur Genebrardus latino scribendi ge- rum locorum , tabellas chronologicas
nere facili ac tolerabili , sed nonnihil (ab Adamo usque ad a. 1585) et chro-
duro ac synonymis et epithetis turgido. nicon utriusque testamenti usque ad
85. E belgis mentione digni sunt 3): a. 109 p. Christum , Coloniae 1590 ;
Hieronymus Verlenius silvaducen- 1593 ; 1600 ; 1628 ; 1643 ; 1682 ;
sis, Ultrajecti apud Johannitas ss. lite-
1) Haec de hoc opere habet Feller VI,
1) Bibl. sel. 1. 2. c. 26, ubi etiam prae- 343: „ Il était meilleur géographe qu' hi-
cedentis operis synopsin exhibet. storien. Sa Géographie sainte est très-esti-
2) De sacris elect. et ordinat. proleg. c. mée. Bonfrérius en a corrigé les cartes ..
4. § 22. Dupin vero XVI 133 : „ On n'avait point
3) Praetermittimus Jacobum Veld O. faitjusqu'à Adrichomius de Géographie
S. Aug. brugensem († 1583), quod ejus ope- sainte si exacte et si complète que la si-
ra ut commentaria et conciones in Danie- enne ; c'était un chefd'oeuvre en ce temps-
lem cum chronologia ad intelligenda Je- là, et quoique l'on ait fait depuis plusi-
remiae, Ezechielis et Danielis vaticinia, eurs découvertes , cette partie de son ou-
Antverpiae 1576, concionatoribus tantum vrage est et sera toujours très-bonne et
juvandis destinata videantur ; Joannem très-utile, aussi bien que sa description de
Covillonium S. J. insulensem († 17. la Ville de Jérusalem. Pour sa chronique
Aug. 1581), qui quondam fuit professor elle est beaucoup moins estimable. Opus
ingolstadiensis et theologus in concilio huic affine edidit Michael Aitsinger,
tridentino, cujus sunt: Affectiones seu austriacus : Terra promissionis topogra-
conclusiones e priori ep. Pauli ad Corin- in8.
thios deductae. Romae 1554.
phiceet historice descripta, Coloniae 1582
 Mercator, Carbo, Polygranus, Martin. 103

1722 etc. Gerhardus Mercator verbi Dei praeco, praeter plurimas po-
natus Rupelmundae 5. Mart. 1512, ce- stillas reliquit in epistolas Pauli l. unum,
leberrimus mathematicus et geogra- Coloniae 1580. Ejus assertiones quo-
phus († 1594) praeter chronologiam rundam Ecclesiae dogmatum cum ab
sive temporum demonstrationem ab aliis tum a lutherana factione denuo in
exordio mundi ad a. 1568 ex eclypsi- dubium revocatorum , ib. 1571, sunt
bus , observationibus astronomicis , s. in indice donec corrigantur.
Scripturae testimoniis et optimis qui- 88. Ex anglis mentione dignus est
busque auctoribus concinnatam, Colo- Gregorius Martin sussexianus, in col-
niae 1569 ; Basileae 1577 in 8., quae legio anglorum Duaci, dein ob bellicas
tamenprohibita fuit ,donec corrigatur', turbas Rotomagum translato linguae
amplissimam reliquit terrae sanctae hebraicae professor († 1582), qui hor-
descriptionem, Lovanii 1537 ; Harmo- tante Allen cum aliis versionem s.
niam evangelistarum , Duisburgi 1592 Scripturae anglicam aggressus est. Pro-
contra Car. Molinaeum. Sacram diit N. T. Rotomagi 1582; V. T. non-
geographiam pariter excoluit, nomina- nisi 1610, cui adnotationes saepe po-
tim vero Abrahami et Pauli ap. pere- lemicas adjecerunt Briston et Wor-
grinationes plurimum illustravit thington 1). Magni pretii est haec
Abraham Ortelius antverpiensis, ge- versio et admodum fidelis 2), saepius
ographus celeber, sui temporis ,Ptolo- edita; ea tamen , quod sequatur vul-
maeus' dictus († 28. Jun. 1598), cujus gatam nondam emendatam et saepius
sunt Geographia sacra , Antverpiae non in melius fuerit correcta emenda-
1598 ; 1603 ; peregrinatio et vita pa- tione et retractatione indiga declarata
triarchae Abrahami, ib.; typus choro- fuit ab Angliae episcopis (1855). Hu-
graphicus peregrinationis d. Pauli, ib. jus versionis occasione scripsit Martin
1579 ; typus chorographicus celebriorum etiam: A Discovery of the manifold
locorum Judae et Israel, ib. 1586. Alia corruptions of the h. Scriptures by the
ejusdem opera ad geographiam univer- Heretiques of our daies, specially the
salem spectantia, quibus in primis in- English Sectaries, Rotomagi 1582.
notuit, praetermittimus. Thesaurum bibliorum omnium utrius-
87. E germanis duo nobis occurrunt, que vitae antidotum Antverpiae 1577
Petrus Carbo ¹) O. Carthus, metropa- in 8. etc., saepius editum, collegit Gui-
gitus († 1590), cujus sunt: De veri- lelmus Allot propter fidem in carce-
tate hebraica, undenam haec ad divino- rem conjectus et in exsilium pulsus
norum librorum intelligentiam atque († c. 1590).
versionem petenda sit, Pragae 1590
in 8 ; Vulgata editio graeci hebraicique
textus , necnon novae ex utroque ver- 1) Ad hanc versionem operam etiam
sionis et variarum annotationum suf- suam contulit Henricus Holland daven-
triensis († 28. Sept. 1625), cujus exstant
fragiis a novatorum suggilationibus
aliquot opuscula de eucharistia.
vindicata et paraphrastica methodo ex- 2) Cf. Bellesheim W. Card. Allen
posita, ib. 1591 in 8 ; commentatio in Moguntiae 1885. pag. 88, ss.; in primis
dictum Gen. 3, 15 : Ipsa conteret caput Wiseman in suis diss. quae prodierunt
germanice Ratisbonae 1854. t. 1. pag. 65.
tuum, ib. 1580.- Franciscus Poly- ss., qui animadvertit eam temporis lapsu
granus O. S. Franc., ferventissimus totiesfuisse emendationis causa correctam,
ut vix versus retinuerit pristinam formam,
ac saepe non in melius fuisse emendatam.
1) Alius ab eo, cujus supra fecimus men-
tionem pag. 50.
104 1580-1600. Patrologia in Hispania. Petrus Ciaconus,

IV. Patrologia.
89. Multi hac epocha operam suam collecta reperies elogia in bibliotheca
collocarunt in patrum operibus eden- hispana nova, ex qua haec pauca deli-
dis, censendis , illustrandis horumque babimus : „ Plane inquo eminebat ante
operum textu emendando. Ita ex his- alios sibi aequales Ciaconius, genius
panis Petrus Chacon (Ciaconus) ¹) ille fuit ad veteres scriptores in line-
toletanus, in quo, ut habet epitaphi- am revocandos atque sanandos veluti
um ei Romae positum , multiplicis datus ei seculo , quod enixius ceteris
doctrinae copia cum vitae ac morum hoc pensum volvere nunquam destitit :
integritate certabat ; qui a Gregorio ut jure eum ,ingenii industriaeque ac
XIII. P. M. ss. patrum libris sacrisque conjiciendi arte quadam singulari vi-
canonibus et sacrosanctis bibliis per- rum' Joannes Grialius , ille qui Isi-
purgandis praepositus²), in eo munere dori opera Matriti cum notis edidit; et
obeundo eruditione, judicio, fide ac di- ,ad antiquos scriptores instaurandos
ligentia praestitit.<<< >>
Erat in illo , ait bono publico tamquam e coelo delap-
Schottus 3), dum vixit, ut summum sum' Andreas Schottus inlaudatione
benemerendi studium , quo aequalium funebri Antonii Augustini archiep. tar-
concessit nemini , sic et modestia'sin- raconensis ; et ,in colligendis veterum
gularis tantaque honorum contemptio, naufragio scriptis accuratissimum et in
ut ne laudari quidem se sustineret aut exponendis eruditissimum' Joan. B.
praedicari ab iis, qui illius essent opera Guesnay , dum ad Cassiani lectorem
usi , aequo animo auribusque accipe- praefatur , exstiment. Acu rem tetigit
ret. Plurima eruditorum virorum 4) Joan. Nicius Erythraeus :,Omnino
1) Confundi hic non debet cum Al- habebat hoc, inquit, ut in sanandis ve-
phonso Ciaconio, de quo alias. terum librorum plagis nemo ipso melius
2) Ejusdem pontificis auctoritate cor- medicinam faceret, adeo ut auctorum
rectioni Calendarii una cum Christophoro eorundem animi , ut somniavit Pytha-
Clavio S. J. diligenter institit.
3) In dedicat. Sallustii operum ad Jos. goras, immigrasse in ipsum suamque
Stephanum. Eodem Schotto teste idem eidem de iis rebus, quae erant in quae-
Ciaconius maxime in emendando Gratiani stione , sententiam quodammodo ape-
decreto insudabat: Ingenii etenim ac ruisse viderentur , nempe in sua Pina-
memoriae summa ,omnes
vicitque aequales qua mirifice , qui cotheca prima, quam Ciaconii nostri
excelluit
, felicitate
centones atque unde consarcinati essent honestissima instruxit imagine. « Нас-
a Gratiano et quasi stipe viritim collata tenus bibliotheca illa. Romae ad plures
coaluissent, digitum ad fontes intendendo abiit 56. aetatis a. 26. Oct. 1581. Re-
vere prompteque ostendebat.
4)Ut Baronii, Latinii , Ger. Joan. liquit annotationes 1) in Arnobii ad-
Vossii, Casauboni , Thuani , Pi- versus gentes 11. 7, et Minucii Felicis
gnorii , quibus alii addi possent, ut Octavium , quibus usus est Fulvius
Schoenemann in Notit. historico-liter. Ursinus in sua editione Romae 1582 ;
t. 2. in Cassianum c. 3. et Michael a s .
Joseph Bibliographia crit. 3, 444: Cia-
>

conius hic ille est celeberrimus sacerdos praeferendum sive ob vitae morumque in-
toletanus, grammaticus insignis, eruditis- tegritatem , sive ob sermonis elegantiam
simus philologus , philosophus ac theolo- ac nitorem, sive propter modestissimam
gus : denique totius antiquitatis emenda- ab omnique fastu alienam gravitatem. In
tor sagacissimus pariter ac felicissimus, antiquorum scriptis vel emendandis vel
quem exteri summi virum ingenii et in- supplendis vel illustrandis rara Ciaconii
dustriae appellant et omni laude majorem fortuna , inimitabilis ac summa sollertia,
vociferantur ... Roma quasi novum Hes- facilitas mira. <
periae lumen Ciaconium mirata est, homi- 1) Annotationibus illustravit etiamplu-
nem nempe velut ex aureo seculo redivi- res scriptores romanos. Cf. Bibl. hisp. nov.
vum, et veterum doctioribus non injuria II, 179 ss.
 Franciscus Torres . 105

in Joannis Cassiani opera , quae non bibliothecas pene omnes pervolutave-

adscripto nomine Romae prodierunt rat, excusserat et quasi helluo libro-
1580, et in plures editiones transie- rum devorarat, praecipue graecorum et
runt magnique aestimantur a Gerardo vulgo ignotorum auctorum. Interfuit
Joanne Vossio ¹); in Tertulliani opera theologus pontificius concilio triden-
conjecturae; has suis adjunxit Latinus tino et pene jam senex ingressus est
Latinius ac Romae edidit 1584. Ins. societatem Jesu a. 1566 (natus enim
Isidori praesulis hispalensis etymolo- erat 1504), in qua studiis semper de-
giarum l. 20 notae. Dicere vix potest ditus diem supremum obiit 1584 die
Joan. Grial , quantum opus hae sibi 21. Nov. V. Mariae Praesentationi sacra
attulerint in sua scriptorum s. Isidori non sine aliquaipsiusVirginis in Fran-
editione. ciscum benevolentiae significatione.
90. Innumera patrum opuscula e te- Cum enimPius V. hoc festumtamquam
nebris eruit Franciscus Turrianus minus antiquum vellet expunctum,
(Torres)²) natus Herrerae palentinae Turrianus illius penes antiquos cele-
dioecesis , vir omni disciplinarum ge- britatem comprobans , ut restituere-
nere excellens , philosophus et theolo- tur , effecit. Ex plurimis vero libris,
gus eximius , graecae linguae peritia quos scripsit vel edidit 1), nonnul-
atque exquisitarum et reconditarum li- los adducemus : Dogmaticus de justi-
terarum cognitione cum paucis confe- ficatione ad germanos adversus luthe-
rendus, curiosus antiquitatis indagator, ranos dogmaticus de electione di-
diligentissimus in bibliothecis laten- vina, Romae 1551 ; 1557 in 4 ; de
tium et cum tineis blattisque luctan- summi pontificis supra concilium aucto-
tiumvoluminum ss. patrum atque acer- ritate 11. 3, Florentiae 1551 ; 1559, qui-
rimus investigator 3). Hic celeberrimas bus adjicitur deresidentia pastorum jure
totius Italiae atque maxime insignes divino scripto sancital. (pro quo scrip-
sit postmodum 1. Apologeticum adver-
sus Ambr. Catharinum , Venetiis
1) L. 1. hist. pelagianae c. 7. Mich. a 1562), et de actis veris VI. synodi de-
8. Joseph 1. c.: „Joan. Cassiani opera
ferme ab omnibus tunc neglecta propter que canonibus , qui ejusdem VI. syn.
errata frequentissima , ita correxit, resti- falso esse feruntur , et de VII. atque
tuit, emaculavit, ut potius curae ejus de- multiplici octava 1., opus rarum ; de vo-
beantur, quam auctoris ingenio ac labori. tis monasticis, Romae 1561 ; 1566 ; de
Confundi hic non debet cum avun-
coelibatu et matrimoniis clandestinis,
culosuo Bartholomaeo Torres , de quo
egimus supra n. 2. Venetiis 1563 ; dogmatici characteres
3) Ita in bibl. Script. S. J. Ne vero haec Verbi Dei ad catholicos Germaniae ad-
sodalium adulatio videatur, cf. ib. insignia versus novos evangelicos 11. 3, Floren-
encomia doctissimorum virorum , ut Ba-
ronii , Hosii , Lindani , Navarri tiae 1561 ; de hierarchicis ordinationi-
etc., quibus adde Nicolaum Antonium bus ministrorum Ecclesiae catholicae ad-
inbibl. hisp. nova ( 1, 487.), qui inter alia versus schismaticas vocationes mini-

superiori seculoQuem
haechabet: >

ipsieruditionis
totius comparemus in strorum atque superintendentium ex
omni-
genaeque doctrinae ad aliorum usque in- Scripturis s. ad catholicos 11. 2, Dilin-
vidiamfulgentissimis luminibus splenden- gae 1569 ; adversus capita disputatio-
tem, unum et alterum aut vix paucissimos nis Lipsiae A. Freyhub de Ecclesia
inveniemus . Et ne scriptores tantum ca- et ordinationibus ministrorum Ecclesiae,
tholicos audiamus , Pearsonius eum
appellat (in vindiciis Ignat. Proemii с. 5) Coloniae 1574 ; adversus capita dispu-
,virum infinitae lectionis' ; Crusius (in tationis posterioris ejusdem, ib. 1578 ;
diss.historico-theol. de Macario Magnete de ss. eucharistia tractatus duo contra
c. 1. § 2) ,magnum illum codicum mss.
helluonem et antiquitatis ecclesiasticae 1) Cf. horum catalogum ap. Niceron
nonindiligentem indagatorem' etc. 29, 129 ss ., Backer III, 1224-33.
106 1580-1600. Patrologia in Hispania. Torres, Morales,

Volanum , Florentiae 1575; Romae in variis patrum collectionibus prodie-

1576; Parisiis 1577, opus magni mo- runt. Verum quidem est nonnullos
menti; epistola de definitione propria praeeunte Blondello artis criticae de-
peccati orginalis ex Dionysio Areop. et fectum Turriano objicere 1), quae ei ex
de conceptione Virginis et Matris Dei parte defuerit , magna tamen semper
sine peccato ex Scriptura angelicae sa- erunt ipsius in rem literariam merita.
lutationis et testimoniis antiquorum Ceterum nec tantus fuit hic criticae de-
patrum, Ingolstadii 1581 ; Florentiae fectus judice ipso Crusio²), qui ita
1582; Defensio locorum s. Scripturae censet : >>Quam praeceps autem hoc
de Ecclesia catholica et ejus pastore ... fuerit viri alias doctissimi judicium vel
adversus nugatorias cavillationes An- exinde apparet, quod plerique fere au-
tonii Sadeelis lutherani , Coloniae ctores isti , quos confictos crediderat
1580 , quod opus alii ll. apologiae vel Blondellus, nunc in omnium versentur
supplementi instar secuti sunt¹); Epi- manibus, atque peritissimorum nostrae
stola ad quendam in Germania theolo- aetatis comprobentur calculo. <
gum contra ubiquistas , arianistas , In- 91. Reliqui sunt Ambrosius Mora-
golstadii 1584. Edidit praeterea con- les cordubensis (1513-1590), Gun-
stitutiones ss. apostolorum , Venetiis disalvus Marinus Ponce de Leon
1563, cum prolegomenis, scholiis, an- hispalensis et Joannes Grial vir hu-
notationibus, explanationibus apologe- maniorum disciplinarum totiusque ec-
ticis, 80 canonibus concilii nicaeni, clesiasticae ac secularis historiae peri-
responsis Nicolai I. ad consulta bulga- tissimus , quorum primus in historia
rorum etc., Antwerpiae 1578 ; opus- patria versatus de eaque optime meri-
cula quaedam s. Diadochi episcopi Pho- tus, ac propter opera ad historiam pa-
tices et s. Nili, Florentiae 1570, Ant- triam spectantia laudem nonnullam
werpiae 1575 ; Joannis Sapientis co- consecutus 3), opera edidit d. Eucholo-
gnomento Cyparissioti, Romae 1581 ; s.
Maximi confessoris contra monotheletas 1) Praesertim propter opus : Pro cano-
nibus apostolorum et epistolis decretalibus
et acephalos opuscula XIII, Ingolstadii pontificum apostolicorum adversus magde-
1605 ; Theodori Abucarae varia opus- burgenses centuriatores defensio in 5 11.
cula XLII contra haereticos , judaeos digesta, Florentiae 1572, editio valde rara
et sarracenos, ib. 1604 ; s. Dionysii alex. Blondellus.
(m. 24), quod in primis aggressus est
ep. ad Paulum samosat. et ep. ad Ba- 2) L. c. ubi Turrianum etiam adversus
silidem episc. , Romae 1606 ; Photii ar- Albertinum tuetur. Andres dell'Origine
chiep. CP. 1. de voluntatibus in Christo, etc. d'ogni Letteratura p. 6.1.3. c. 2: Uno
de correttori romani (decreti Gratiani) era
in Stevartiil. singulariinsigniorum ilTurriano, il quale non tanto inquella
auctorum, Ingolstadii 1616, in quo ex- correzione, quanto nelle proprie sue opere
stat etiam Basilii seleuciensis demon- ha molto giovato al vantaggio della cri-
stratio adversus judaeos de adventu tica e dellagiurisprudenza canonica. In-
ter opera vero huc spectantia illud quoque
Christi , s. Maximi M., Theodori pres- recenset, cujus in annot. praeced. memi-
byteri rhaithensis, Serapionis episc. nimus. „Perchè sebbene il Turriano, pro-
Thmueos, Leontii byzantini, Anastasii sequitur Andres , non abbia mostrata
sinaitae, Anastasii ab., Nicephori archiep. molto finezza di critica nell' abbracciare
CP., Zachariae mytilenensis, Titi bost- indistintamente tanti monumenti , vi ha
però sparsa tale erudizione , v' ha toccati
rensis , s. Hippolyti , s. Gregorii nys- tanti punti, v'ha presentate tante nuove
seni, Didymi alex., s. Joannis Damas- viste, che le sue opere sono stato digrand'
ceni etc. opuscula vel orationes , quae eccitamento ed instradamento per lo stu-
dio critico dell' ecclesiastica giurispru-
denza.
1) Cf. Roskoványi ll, 420-2 , qui 3) Cf. haec opera in biblioth. hisp. nova
eos et responsiones Sadcelis recenset. 1, 64 ss. Titulus historiae est : Cronica
 Ponce, Grial, Latinius. 107

gii cordubensis martyris et electi tole- mendis illapsis cognoscendis lynceos

tani archiepiscopi, cum ejus vita aliis- habebat oculos. Multum ei debent Ter-
que ss.martyrum cordubensium monu- tullianus et Cyprianus , quorum opera
mentis scholiis illustratis (in Hispania a tot mendis purgavit, hinc ejus opera
illustrata 4, 213). Alter vero fuit pon- usi sunt grati posteriores editores ut
tificius cubicularius , canonicus toleta- Pamelius , Baluzius etc. Annos
nus et archidiaconus talaverensis, quem tredecim impendit in emendando textu
Huetius praestantissimis fere inter- decreti Gratiani 1). Ejus Bibliothecam
pretibus conferendum censet¹). Edidit
ipse praeteralia²) : Theophanis archiep.
nicaeni quae exstant opera ex biblio- 1) Hinc legitur in cod. vatic. 5855 : » Lati-
theca vaticana graece et latine, Romae nus Latinius vir magna eruditioneprae-
ditus Romae ss. pontificumjussuin expur-
1590 in 8 ; Physiologus s. Epiphanii, gandumGratianidecretummagnumstudi-
Romae 1587 ; 1601 ; Antverpiae 1588 ; um operamque contulit. « Tiraboschi Storia
Responsio ad 1. Leonh. Waramundi della letteratura ital. P. 7. 1. 2. c. 4. n. 34
haeretici calviniani, Romae 1585, qui eum dicit uomo tanto piu degno d'im-
mortale memoria , quanto meno sembrò
scil. scripserat pro Gebhardo archie- egli avido d' ottenerla" ; et ita de eo ejus-
piscopo coloniensi deposito adversus que scriptis scribit : „Due tomi di lettere
Gregorium XIII, liber valde rarus (m. latine e di altri opuscoli ... ne sono ve-
25). Tertius denique sub auspiciis nuti alla lucemolto dopo lamorte diesso,
Philippi II. inter alios viros doctos in- stampatoinilViterbo
primo inRoma
nel 1667.nel 1659:
Cosi il
nelle
cubuit perpurgandis et pro dignitate lettere come negli opuscoli egli tratta ed
quam accuratissime potuit edendis ex esamina con molta dottrina parecchi punti
fide plurium mss. s. Isidori hispalensis di Storia, di antichità, di critica, di disci-
plina, di erudizione per lo piu ecclesia-
operibus 3), quae prodierunt Matriti stica; ed ei si mostra uomo in quelle sci-
1599 v. 2, aliquibus etiam adjecit no- enze versato al par d'ogni altro. Le stesse
tas eruditas : quarum aliquae eaeque lettere fanno testimonianza delvasto car-
teggio,
doctissimae (sicut etiam ad concilia ni ch' egli teneva co' piu dotti uomi-
del suo tempo, come con Jac. Pamelio,
Hispaniae editionis Loaisae) deben- con Paolo Manuzio, co'card. Franc. Toledo,
tur Joanni Baptistae Perez († 1597), Guil. Sirleto , Girol. de la Rovere, Vinc.
cujus merita in jus canonicum, prae- Laurea, conMarcantonioMureto,conGirol.
sertim in emendationem decreti Gra- Mercuriale, conAndrea Masi, con Camillo
Colonna, con Guil. Lindano, con Vinc. Pi-
tiani , pluribus prosequuntur fratres nelli, con Camillo Paleotti e con più altri;
Ballerinii4) . e le lettere da questi scritti al Latinio,
92. Inter italos eminet Latinus La- che vanno ad esse congiunte , ci provano
qual conto
tinius viterbiensis († 1593 a. vitae tanto uomoessi facessero del parere
Dalle stesse lettered'noi
un
80), probatissimus senum et omni li- racogliamo , quanto si adoperasse il Lati-
teratura instructus, ut dicitur a Justo nio nel confrontare, nel corregere, nell'il-
Lipsio ), qui, teste Baronio 6), in lustrare gli antichi scrittori e singolar-
mente Tertulliano , s. Cypriano e Lattan-
general de Espana, prosiguiendo adelante zio. E frutto delle grandi fatiche da esso
los cinco libros que el Maestro Florian Do- in ciò fatte è la bibliotheca sacra ed pro-
campo Coronista del Emperador D. Car- fana dal medesimo , stampata in Roma
los V. dexó escritos, v. 3 in f., Compluti nel 1677, nella quale comprendonsi tutte
1574. le note, che il Latinio avea di sua mano
1) De claris interpretibus. aggiunte in margine a moltissimi ss. Pa-
*) Bibl. hisp. n. 1, 588. dri e altri autori profani nei libri, ch'ei
3) Cf. dehac ed. F. Arevalo in Isidor. lasciò in dono morendo al Capitolo di Vi-
р. I. c. 36. terbo. Alcune correzioni delle opere di Ter-
De antiquis collectionibus et collec- tulliano da lui suggerite al Pamelio fu-
toribus canonum P. 3. c. 4. § 6. rono da questo scrittore publicato nella
5) Centur. 2. miscell. epist. 39. nuova edizione , che di quel Padre egli
*) In not. Martyr. rom. ad 1. Jul. diede nel 1584. Scriptores , qui de eo a
108 1580-1600. Patrologia in Italia et Belgio. Perettus, Ursinus,

sacram sive observationes, correctiones,

quasi indubitati fuerint inserti: Sed
conjecturas et varias lectiones in sacros
nihil in his omnibus magis offendit,
et profanos scriptores edidit Domini-
quam quod multa in ipso textu sibi
cus Magrus Romae 1677 in f.; ejus permiserunt ii, quos eidem corrigendo
adhibuit em. cardinalis ; neque enim
epistolae, conjecturae, observationes sa-
cra profanaque eruditione ornatae abistis aliter ab ipso peccatum esse exi-
eodem Magro collectae prodierejussu stimamus , nisi quia forte plus aequo
card. Brancaccii , Romae 1659t.1; eorum diligentiae ac prudentiae credi-
Viterbii 1667 t. 2.- Praetermitti ve- dit. Imo vero neque horum damnan-
ro non debet Felix Perettus O. Min. dum tanta cum severitate consilium,
picenus , postmodum pontifex notissi- quippe qui nihil aliud sibi proposue-
mus nomine Sixti V. († 1590), cui rint, nisi voces quasdam , quae paulo
(cum adhuc cardinalis esset) debemus duriores ipsis videbantur, emollire, vel
editionem operum s. Ambrosii Romae quae obscuriores mutare clarioribus vel
1580-1585 v. 5 in f. saepius dein denique ad Scripturae seriem auctoris
recusa. Hanc editionem aggressus est expositiones revocare. "-Arnobii dispu-
hortatu Pii IV. et Pii V., dum Romae tationum adversus gentes U. 7 Romae
in Minorum conventu generalem ordi- 1583 edidit celeberrimus Fulvius Ur-
nis sui ageret. At diversis itinerum sinus , canonicus lateranensis (n. 21 .
aliarumque curarum distractionibus Dec. 1530; Romae † 15. Maj. 1600),
praepeditus illi incumbere non potuit. qui eo magis hic saltem nominari me-
Factus postea cardinalis intermissum ret, quod quamvis majorem consecutus
repetiit laborem , sed jam non solus, sit famam in illustrandis auctoribus
adscivit enim, ut ipse ait in epist. nun- profanis , ad illum virorum doctorum
cupatoria ad Gregorium XIII., praecla- coetum pertinuerit, qui in editione ver-
ros doctores , viros doctrina et pietate sionis LXX interpretum desudarunt 1),
graves ac linguarum intelligentia et de quibus cf. infra n. 162.
historiarum cognitione insignes, prae-
terea in scholastica theologia et patrum 93. Belga natione erat Jacobus Bil-
lectione admodum versatos. Juverit de lius (de Billy) O. S. Bened. Guisiae
ea audisse judicium editorum poste- natus 1535 , qui quantum ei inter tur-
riorum O. S. Ben. e congregatione s. bas bellicas licuit, in literas impen-
Mauri. Postquam semel, ita illi inter sissime incubuit , decessitque abbas s.
Michaelis in eremo 25. Dec. 1581 .
alia 1), haec eadem editio publici juris
facta est, illico neglectis ceteris omnis Praeter opera ascetica vel poëtica reli-
ad eam transiit auctoritas, ita ut ubi- quit²) : Sacrarum observationum 11. 2,
que locorum , saltem in quibus viget Parisiis 1585 una cum epistolis s. Isi-
catholicae religionis professio, typis dori Pelus . Qui hasce observationes
sola recuderetur Dolendum tamen adhibito judicio legit, scribit Ziegel-
est in eadem hac editione reperiri non bauer, Billium inter praecipuos aeta-
pauca , quae non ab haereticis modo, tis suae criticos non numerare non
verum etiam ab orthodoxis haud sine potest 3). Illas vero adornavit ut chri-
causa minus probentur. Ea in primis
sunt , quinquepartita operum divisio 1) Alia ejusdem opera cf. ap. Niceron
non sat concinna , quod tractatus qui- t. 44.
dam valde dubii receptis ac legitimis 2) Cf. horum indicem ap. Ziegel-
bauer , in hist, rei literariae O. S. Bened.
p. 3. c. 3. § 40 ; Niceron , 22, 177 ss.,
gunt, ef. in Saxii Onomastico liter. ad a. apud quos plura quoque de ejus repe-
1560. ries vita.
1) In praefat. suae edit. 8) ,,Ouvrage qui met l'auteur au rang
 Billius, Pamelius. 109

stiano lectori facilem ad percurrenda Gregorii Naz. opera omnia , quae ex-
ss. patrum opera complanaret viam, in stant, nunc primum propter novam
quibus multae occurrebant salebrae, plurimorum librorum accessionem in
multi scrupuli, multa errata vel typo- 2 t. distincta, cum doctissimis graeco-
graphorum negligentia vel amanuen- rumNicetae Seronii , Pselli , Non-
sium inscitia vel ipsorum interpretum ni et Eliae cretensis commentariis,
incuria et oscitantia. Illustrandis pro- Parisiis 1583 inf. Vertit quoque quae-
fanis scriptoribus nullam unquam ope- dam ex Irenaei op. (1. 1. c. 1-18) in
ram vir pius dignatus est impende- ed. Fenardentii , de qua infra ;
re. Scriptores, quos illustravit, sunt opuscula nonnulla ediditJoan. Chryso-
Ignatius, Irenaeus, Epiphanius, Orige- stomi , opera Joannis Damasceni
nes, Gregorius nazianzenus, Gregorius partimlatine,partim latine etgraece,Pa-
nyssenus , Chrysostomus , Eusebius, risiis 1577 inf. (non sine auctario re-
Theodoretus, Evagrius, Damascenus, cusa 1603; 1612 curante Frontone
Nicephorus etc. ejusque inhorum ope-Ducaeo), et epistolarum Isidori Pe-
ra observationes doctorum commenta- lusiotae 11. 3, graece et latine ib. 1585
in f. , quibus deinde duo alii ll. adjecti
riorum loco saepe esse possunt. » Op-
tandumesset, inquit Ziegelbauer¹), fuere. Billii versiones generatim aesti-
ut Jac. Billius plures id genus ob- mantur, nam >>verbis paribus senten-
servationum sacrarum ll. confecisset, tias apte et fideliter comprehendit ;
sed cum viro modestissimo hoc scri- stilo certe nonnunquam excurrit. Ve-
bendi genus nonnihil fastus et super- rum ipse se intra metas continuo re-
cilii subolere , ipseque adeo sibi cor- vocat et coercet 1.) « Anthologiae sacrae
rectorem, aristarchum et severum cen- ex probatissimis utriusque linguae pa-
sorem agere videretur , manum de ta- tribus collectae atque octastichis com-
bula sustulit, ac opus , quod alioqui prehensae ac brevi commentario illu-
fere in immensum protrahere poterat, stratae 11. 2, Parisiis 1576 in 16 ; An-
intermisit. Edidit quoque s. Gregorii thologiae sacrae 11. 4, Genevae 1591 in
Nazianzeni opera omnia , quae quidem 16. Duo priores ll. complectuntur epi-
exstant, una cum Nicetae Seronii grammata Billii; tertius epigrammata
commentariis in 16 panegyricas orat., s. Prosperi ; et quartus diversos
intextis etiam quibusdam Psellienar- hymnos.
rationibus in obscuriora loca II. or. de 94. Jacobus Pamelius brugensis
paschate, omnia latine facta scholiis- (1536-1587) magistros habuit in
que ejusdem illustrata Parisiis in f. theologia Ruardum Tapperet Jodocum
1569. Cum vero prima haec editio nu- Ravesteyn. Absoluto Lovanii theologiae
meris omnibus non esset absoluta, al- curriculo alias quoque invisit acade-
teri eique perfectiori adornandae Bil- mias discendi seque excolendi deside-
lius se accinxit, quam morte praeven- rio incensus, et Lovanium redux docto-
tus absolvere haud potuit. Ab ipsius ratus laureampromeruit ; moritur vero,
obitu Gilbertus Genebrardus et
cum electus esset episcopus audoma-
Joan. Chatardus²) supremamei ma- ropolitanus. Insignem sibi collegerat
num imposuerunt , et sub hac epigra- bibliothecam codicibus veteribus in-
phe in lucem publicam emiserunt : S. structam , qua etiam in rei literariae
commodum est optime usus. Edidit :
despremiers critiques de son siècle." Biogr. operas. Cypriani, quae mss. ope emen-
univers. 4, 495.
1) L. c. p. 4. c. 1. sect. 2.
*) Hic etiam ejus vitam conscripsit, 1) Huetius ,de claris interp. Cf. alio-
Pope - Blount
quae reperitur in Migne patrol. gr. 35, rum elogia collecta a Th.auct.
575 88. in censuracelebriorum
110 1580-1600. Patrologia in Belgio et Gallia. Pamelius,

davit, scholiis illustravit ; vitam s. Cy-| crificii missae continet, cum ambrosia-
priani ex ipsius operibus adornatam in- nis missa , collectis , praefationibus ac
dicesque copiosos adjecit , et epistolas missa Mosarabe olim in Hispania usi-
novo ordine digessit, Antwerpiae 1568, tata; posterior vero d. Hieronymi co-
quae editio saepius repetita fuit 1). mitem s. Lectionarium, Gregorii Anti-
Opera Tertulliani, ib. 1579 et saepius ; phonarium et ejusdem ac Grimoldi et
mss. ope loca plura castigavit, hiulca Alcuini abbatum Sacramentorumlibros,
supplevit : libros dein in capita distin- e quibus vetus ordo missae romanae
xit, eorum argumento breviter indicato ; concinnatus est cum vetustis quibus-
annotationibus illustravit , vitam Ter- dam praefationibus , Coloniae 1571 in
tulliani per annos descripsit 2), para- 1 v.; iterum 1675 (m.50) inscriptum :
doxa cum antidoto i. e. auctoris hujus Rituale patrum latinorum sive Liturgi-
errores cum refutatione adjecit. De an- con latinum juxta veterem Ecclesiae
notationibus ita judicat Nourry 3) : catholicae ritum. Agit primum sed sine
,,Majoris pretii aestimantur Pamelii in judicio critico de sacrificio missae ejus-
hunc (Apologeticum) aliosque Tertul- que institutore , caeremoniis etc. Ex-
liani II. annotationes (quam illae Lau- hibet dein t. 2. Hieronymi Lectio-
rentii de la Barre , de quo n. seq.). narium ; Antiphonarium seu gradu-
Non minima quippe, ut ajunt, consper- ale romanum; sacramentarium ro-
guntur sacra profanaque eruditione, manum et alterum Grimoldi ab. et
quae lectoribus prodesse potest. Sed sacramentarium Alcuini etc. Ejus
hoc in eis culpant , quod Pamelius a quoque sunt : Catalogus commentatorum
proposito saepius digrediatur , plura veterum selectorum in universam Bib-
congesserit inutilia, et interjecta, sicut liam, Antwerpiae 1569 in 8 ; 1575 ;
diximus , Zephyri paraphrasi; interru- commentaria in l. Judith, quae haben-
perit Tertulliani contextum , quem de- turint. 3. edit. operumRhabani Mauri,
bebat in hocetin aliis libris meliorum quam curavit Coloniae 1626 Antonius
codicum ope pristinae si fieri potuerit Henin , in qua exstat etiam ejusdem
restituere integritati. " Cogitavit quo- commentariolus in ep. ad Philemonem.
que Pamelius editionem operum Rha- In illis commentariis post prolixam
bani Mauri, consilium vero suum morte praefationem libri vindicat auctorita-
intercedente exsequi nonpotuit. Aliud tem, et nonnisi difficiliora exponit loca.
Pamelii opus idque magni meriti et Conciliorum paralipomena , Coloniae
rarum est Liturgica latinorum duobus 1626 .
tomis digesta, quorum prior ritum sa-
1) ,,Ouvrage curieux et peu commun, "
1) Cf. Schoenemann in notit. histo- ita Feller VI, 381. Severius censet Re-
rico-liter, in s. Cypr. et Migne patrol. naudot , qui de eo deque Bona , quem
lat. t. 3. p. LXIII SS . laudaverat, ita scribit (Praef. Coll. liturg.
2) In Patrol. Migne , 1, 69 legimus: orient) : „Qui antea ut Jacobus Pame-
,,Inhis pamelianis annalibus manentplura lius idem argumentum(de rebus liturgi-
imperfecta, hiulca, conjectanea, erronea, cis)tractaverant, etsimulta collegere, quae
quibus resarciendis necessarium subsidium maximam antiquitatibus liturgicis lucem
praestat eruditissima J. Aug. Noesselt afferunt, longe tamen abfuerunt a certa
dissertatio de vera aetate ac doctrina scri- illa veri cognitione , sine qua frustra in
ptorum quae supersunt Q. Septimii Ter- illis explicandis laboratur. Maxime vero
tulliani ex historia theologica critica de quia plerique graecae Ecclesiae discipli-
vita, scriptis ac doctrina ss. patrum D. nam pro cognita habuerunt , cum ipsis
Lumper excerpta. " plane incognita foret, syrorum, aegyptio-
3) Dissert. in Tertulliani Apolog. c. 3. rum aliorumque orientalium multo minus.
a. 3. Ceterum de hac editione, quae ad a. Pamelius enim graece parum sciebat etc. "
1657 vicies saltem prodiitcf. Schöne Cf. Thalhofer Handb, der kath. Litur-
mannl.c. Migne 1, 35 ss. gik § 7. p. 85.
 Antonianus, Gravius, Petri Hervetus. 111

95. Opuscula quaedam ss. Gregorii legitur in ejus epitaphio , pontificibus

nysseni , Paulini nolani et Hieronymi maximis et praecipuis sui temporis car-
edidit Joannes Antonianus O. Praed. dinalibus carus. Vir erat studii inde-
neomagiensis († 1588), divinis huma- fessi, teste Hartzheim, tenacis me-
nioribusque literis egregie instructus, moriae atque historiae qua legendae
in sacraprofanaque poetarum ethnico- qua scribendae ita addictus, ut ne ho-
rumque historia versatissimus, ss. pa- ram quidem sineret ullam labi , quam
trum lectione ac tractatione assiduus¹). non literis impensam doleret 1). Pluri-
Nec omittendus videtur Henricus Gra- ma reliquit opera 2), inter quae non-
vius2) lovaniensis († 1591), quipost- nulla versa ex graeco in latinum aucta
quam non sine eruditionis doctrinae- commentariis ; appendicem ad chroni-
que insignis laude 20 annos Lovanii con episcoporum leodiensium (aba. 1389
theologiae esset professor, Romam vo- -1505) a Joanne de Beka coeptum,
catus est a Sixto V. typographiae vati- quem edidit Chapeauville histo-
canae in edendis ss. patrum operibus riae suae sacrae t. 3. Alterum Jo. de
praefectus ; verum mox morti festinae Beka chronicon episcoporum ultrajec-
succubuit. Magni Romae fiebat a car- tensium continuavit ab a. 1345-1474,
dinalibus Caraffa , Borromaeo et quam continuationem edidit Bernardus
Baronio , qui literis ad academiam Turnelius Frank 1614; d. Hierony-
lovaniensem datis mortem ejus amare mum, Gennadium , Honorium et Sige-
deplorat. Gravius t. 7. operum s.Augu- bertum de scriptoribus ecclesiasticis re-
stini editionis lovaniensis, Antwerpiae censuit, Coloniae 1580, collectio, quae
1577 v. 11 in f., recognovit, ediditque: non caret pretio , quam auxerunt Mi-
Annotationes in t. 7. Augustini hip.ep., raeus (1639) et J. A. Fabricius.
quibus castigationum ratio varietasque 96. In Gallia plura opera graecorum
lectionum indicatur , res memoratu patrum vertit Gentianus Hervetus
dignae observantur, obscuriora diffici- natus Olivet prope Aurelianuma. 1499.
lioraque loca explicantur et illustran- Romam profetus in familiam a cardi-
tur 3), Antwerpiae 1577. Suffridus nali Polo adscitus est, quem Tridentum
Petri (vulgo Sjurd Peeters)leovardi- ad concilium comitatus est, sicut etiam
ensis, ordinum Frisiae historiographus sub Pio IV. card. Lotharingium. Obiit
(n. 1527; † 23. Jan. 1597), tribus, ut canonicus rhemensis 12. Sept. 1584.
Satis accurate vertit plura opera s. Ba-
1) Ita Quetif. Script. O. Praed. II, silii , Jo. Chrysostomi , Theo-
283. doreti , Palladii , Clementis
*) Non confundendus cum HenricoVer- alex., Julii africani ; canones ss. apo-
molano Gravio
minatus est ab oppido patrioqui
O. Praed, itacogno-
Gravia Gel- stolorum, conc. generalium et particu-
drorum, ob eximiam linguarum hebreae, larium, ss. patrum Dionysii al., Petri
graecae latinaeque peritiam assiduamque alex. M., Tarasii CP., Gregorii Thauma-
.literarum etveterum Ecclesiae patrum turgi, Athanasii, Timothei, Basilii, The-
tractationem notissimuset commendatis- ophili, Amphilochii, Gennadii, Niconis,
simus († 1552). Edidit aliquorum patrum
opera , ut s. Cypriani, Damasceni, Paulini Methodii, Theodori etc.; Photii CP. pa-
nolani, annotationes in 100 ep. s. Hiero- triarchae praefixus est Nomocanon: om-
nymi etc., quae prodierunt (partim) post nia haec cum commentariis Theod. Bal-
ejus mortem curante Joanne Antonia-
no , de quo supra egimus. Pariter distin- samonis antioch. patriarchae explicata,
guendus ab Joanne Gravio S. J. lova-
niensi , qui ad eandem operum s. Augu- 1) Il écrivait bien en latin, possédait le
stinieditionem epistolarum additamentum grec, était versé dans l'histoire sacrée et
exurbe transmisit. profane, dans le droit et la théologie ; mais
Cf. Schoenemann Notitiam hi- il manquait de critique. Feller VI, 494.
storico-liter. in s. August. c. 3. a. 1 . 2) Cf. Hartzheim p. 300 s,
112 158á- 1600. Patrologia in Gallia. De la Barre, De la Bigne,

Parisiis 1561 in f. Plurima quoque cus (n. 1546 in oppido Beruières-le-

reliquit opuscula polemica in primis Patry † c. 1590), auctam 1589 v. 9 ;
adversus calvinianos 1).- Petrus Co - Parisiis 1610, cui ed. adjecta est ex-
mestor (le Mangeard) episcopus ne- purgatio. De 4. ed. cf. infra sub Alardo
gropontinus et auxiliaris lingonensis Wyelio. Quamvis laudanda sit aucto-
(† 17. Jun. 1584) edidit opera s. Ber- ris sedulitas et intentio, plura tamen
nardi, Parisiis 1547 in f. Opera merito in ea desiderantur, quae ex in-
Tertulliani et Arnobii commentariis dice hispano expurgatorio indicant
illustrata edidit Renatus Laurentius Possevinus¹) et Michael a s. Jo-
de la Barre Parisiis 1580. Primus seph 2), qui ita de ea scribit : Nam 1 .
Barraeus id egit , ut quae passim in in ea satis ampla sed male digesta col-
scriptis variis viri eruditi , ut Beroal- lectione scriptorum qualitas non bene
dus, Alciatus, Crinitus, Turnebus, Ve- discernitur, quin imo mala cum bona
tranius, Hotomannus, Cujacius, Scali- passim confunduntur , iique auctores
ger ad emendandum explicandumve honorificentissimis appellationibus 3)
Tertullianum contulissent, conquireret commendantur, qui potius ut haeretici
et excerpta una cum suis annotationi- aut de haeresi suspecti vel ut schisma-
bus Rhenanis commentariis allineret; tici notari taxarique debuissent, ut ab
ubi vero illi deficerent, in ll. scil. post iis lectores prudenter caverent; 2. ipsa
Rhenanum additis, de suo proferret: in opera ibi exhibentur aut librariorum
eo tamen lectoribus molestus, quod sua oscitantia aut haereticorum malitia cor-
nusquam a Rhenani aliorumve distin- rupta et depravata, aut saltem pericu-
gueret. Editio ipsa admodum est ni- losioribus quibusdam phrasibus ex-
tida ). Edidit quoque opera Rufini, pressa, quae cum olim utcunque in usu
ib. 1580, et opus inscriptum: Historia fuissent, nunc male sonant sensumque
christiana veterum patrum, in qua om- ingerunt detectae jam veritati contra-
nium fere, qui a tempore apostolorum rium; 3. inter ipsa opera alia sunt sup-
viguerunt et pro Christi Ecclesia mili- posititia nec digna iis auctoribus, qui-
taverunt, acta, tempora ac rerum eccle- bus falso adscribuntur: alia cum sint
siasticarum status describuntur; in apocrypha ut authentica venditantur :
fine Usuardi martyrologium, Parisiis alia denique erroribus scatent et tamen
1583. Bibliothecam ss. patrum (c. uti innoxia propinantur. 4. ad margines
200), qua continentur illorum de rebus et in indice rerum quaedam ex operi-
divinis opera omnia et fragmenta, Pa- bus sententiae signantur, quae a suis
risiis 1575-79 v. 5 inf. collegit Mar- contextibus avulsae saniori doctrinae
guerin de la Bigne , doctor sorboni- minus consentaneae videantur ; et ta-
men eaedem in ipsis auctoribus vel sa-
niorem sensum referunt vel certe sunt
1) Cf. Niceron ed. germ. cur. Baum-
garten , 5 , 87-102. toleratu digniores. 5.in indice chrono-
2) Ita Schoenemann 1. c. inTertull. logico ejusdem bibliothecae non parum
Nourry
c. 3. a. 3 :,diss.
Quiainhaec
Tertull.
(quaeApologeticum
scil. ex viro-
negligenter observata est temporum
rum illorum scriptis excerperat) spectant
ad grammaticam, ibidem adjecit Rhenani 1) Bibl. selectae 1. 1. c. 19.
notas , quas quidem, quia romanorum et 2) Bibliogr. crit. 1, 530. In Indice libr.
hispanorum censuram non effugerant, a se expurgandorum, quem curavit Jo. M. Bra-
prius correctas esse significat.Atquiapau- sichellensis reperitur hujus biblio-
cas admodum easque brevissimas addidit thecae prolixa expurgatio (p. 55-259),
vixque ullam dedit in Apologeticum hunc quae debetur Thomae Malvenda (cf.
librum , vides sane quid ab eo de rebus Quetif. II, 455). Ea inserta fuit ed. 3.
theologicis exspectare debeas." Cf. supra illius bibliothecae.
annot. ad Pamelium ex eodem Nourry 3) Cujusmodi sunt tituli divi , sancti,
n. 94. martyris.
 Petrus Pithou. 113

supputatio , quae proinde correctione | omnes simul ejus lucubrationes ex fide

saepe indiget etc." Hinc donec expur- mss. expressas dedit , et quamvis non
getur in indicem fuit relegata. De multos sectatores nactus est , meruit
laBigne primus fuit, qui studiose ela- tamen , ut Baluzius , qui centum
boravit, ut s. Isidori hisp. opera in aliis potior est , eum probaret, et, ni
unum corpus colligerentur, quae editio justaerationes superarent, sequeretur ¹).
elegans et quantum quidem res patitur Veterum aliquot Galliae theologorum
correcta prodiit 1) Parisiis 1580 in f. scripta , quorum nonnulla primum e-
97. Petrus Pithou (Pithoeus) cele- dentur, ib. 1586 in 4 ; Annalium ethi-
berrimus sui temporisjurisconsultus(n. storiae francorum ab a. C. 708-990
1.Nov. 1539), quondam erroribus Cal- scriptores coaetanei XII, ib. 1588 ;
vini addictus post diligens examen ad Caroli M., Ludovici Pii et Caroli
Ecclesiam rediit catholicam²). Non ita Calvi capitula, ib. 1588 ; Fulgentii Fer-
se dabat juris studio, ut non etiamva- randi breviatio canonum , ib. 1588 ;
caret theologiae, patrum evolveret Historia controversiae veteris deproces-
scripta , scriptorum ecclesiasticorum sione Spiritus s., 1590 in 8 ; de latinis
opera cum codicibus conferret atque bibliorum interpretibus sententia et Ni-
emendatiora ederet († 1. Nov. 1596). cephori constantinop. canon Scriptura-
Ex plurimis ejusdem operibus³) quae- rum, cum Anastasii bibliothecarii la-
dam quae huc faciunt ordine chrono- tina interpretatione, 1590 in 8. (etiam
logico indicabimus. Edidit: Ottonis criticis sacris adjectus) ; Comes theolo-
Frisingensis chronicon ab orbe con- gus, sive spicilegium ex sacra messe
dito ad a. Christi 1146. et de gestis (i. e. collectio dictorum patrum de va-
Frederici Barbarossae, Basileae 1569 riis fidei christianae veritatibus), Pa-
in f.; Pauli diaconi historia miscella, risiis 1590 in 12 ; 1608 ; auctius 1684 ;
ib. 1569 in 8; Mosaicarum et romana- Ecclesiae gallicanae in schismate sta-
rum legum collatio ex integris Papi- tus ex actis publicis (30 ab a. 1408
niani, Pauli et aliorum 11. cumno- -1551), ib. 1594 in 8 ; prohibitum a.
tis, Parisiis 1573 ; 1689 etc.; Salviani 1623 ; historiae francorum ab a. C. 903
Massiliensis opera, ib. 1580. Pithoeus -1285 scriptores coaetanei , Franco-
non solum epistolarum libro opuscu- furti 1596 cum prioribus collectioni
lorum Salviani numerum auxit , sed Duchesne inserti ; Synodus parisien-
sis de imaginibus habita a. 824, ib .
1596 in 8 ; B. Hilarii ex opere histo-
1) Cf. de hac edit. Faust. Arevalo in rico fragmenta ; adjecta ipsius Pithoei
Isidorianis p. 1. c. 35. vita, Parisiis 1598 in 8 ; Corpus juris
2) Cum Petrus Pithou discipulus esset canonici ad veteres codd. mss. restitu-
celebris Cujacii , solebat Nicolaus Fa-
ber(le Fevre) dicere: Cujacius discipulo tum ac notis illustratum a. P. et Fran-
praeripuit, ne primusjurisconsultus esset: cisco Pithoeis. Praefixa synopsi histo-
ille praeceptori, ne solus. Petri frater, rica eorum, qui canones et decreta ec-
Franciscus , eruditis quoque viris est
accensendus (1544-1621) atque erat in clesiastica collegerunt , Parisiis 1687
plerisque operis edendis socius. v. 2 in f. Hanc editionem multum com-
*)Accuratum horum operum indicem mendat Doujat inter alia scribens²) :
cf.ap. Niceron , Mémoire pour servir à >>Omnium, ni fallor, accuratissima tex-
l'histoire des hommes illustres dans la Ré-
publique des lettres t. 5.p. 54-61. Deip- tus editio erit (scil. usque ad tempora
sius vita plura etiam ibidem reperies et
apud Raess , Die Convertiten II, 188 ss.,
qui ejus biographos quoque indicant: plu- 1) Schoenemann , Bibliotheca hi-
res tamen, qui de eo scripserunt, recenset stor. lit. PP. latin.
Saxius in Onomastico literario ad a. 2) Praenotionum canonic. 1. 5. с. 23.
1565. n. 7.
Hurter, Nomenclator I. 8
114 1580-1600. Historia ecclesiastica.

Doujatii † 1688), quam ex emendata Hae vero notae ex antwerpianae a 1570

illa parisiensi (1587) adjectis clarissi- et parisiensis a. 1587 editionum mar-
morum fratrum Petri et Francisci Pi- ginibus ... prolatae , tum varias conti-
thoeorum, non minus probitate morum nent ex manu exaratis codd. lectiones,
ac solida pietate, quam omni eruditio- tum ecclesiasticorum aliorum medii
nis genere illustrium, notis e biblio- aevi auctorum loca indicant, ad intel-
theca sua depromptis, sui beneficii esse ligendos aut illustrandos canones, qui-
vult vir ill. D. Claudiusle Pelletier, bus appositae fuerant, apprime uti-
regni administer summusque aerarii lia." Magnum tamen nomen sibi fe-
regni praefectus dignissimus, supremi cit penes quosdam minimi voluminis
Galliarum senatus praeses infulatus. opere : Les Libertés de l' Eglise Galli-
Cum enim universa Petri Pithoei pro- cane, Parisiis 1594 in 12., Rotomagi
avi sui opera , edita et inedita (pro 1651 in f. (m 30), quod gallicanis vi-
quantam literaturae omnis supellecti- detur Galliae palladium et tribunalibus
lem! quanto reipublicae literariae bo- erat normae authenticae instar; seda.
no !) : cum, inquam, tot illa eruditis- 1640 in librorum prohibitorum indi-
sima opera committenda praelo sta- cem fuit relatum 1). Plura ex his Pi-
tuisset : amore jurisprudentiae ac ju- thoei operibus collecta prodierunt stu-
risconsultorum auspicandum duxit ab dio Car. Labbaei , ib. 1609 in 4.
his injus canonicum annotationibus ...

V. Historia ecclesiastica.
98. Fatendum est paucos admodum nensis n. 1524, celeber et doctus phi-
esse hac epocha, qui de historia ecclesia- lologus, juris peritus et historicus, va-
stica fuerint solliciti. Huc referri posse
videntur²) : Carolus Sigonius muti- 1. 2. c. 26, acre viri judicium atque dili-
gentiam ostendit,neque in secundis haben-
daest. Petrus van Opmeer ( 1526-
1) De hoc auctore scribit Raessl.c. 1595) amstelodamensis, laicus quidem sed
,,Pithou hat aus dem Calvinismus zwar ardens fidei catholicae pugil, qui compo-
nicht den Hass, wohl aber wenigstens ein suit opuscula polemica , in primis vero
anscheinendes Mistrauen gegen den römi- chronicon ab exordio mundi ad annum
schen Stuhl mit sich hinübergeschleppt, Christi 1569, continuatum a Laurentio
was einigen seiner schriftstellerischen Er- Beyerlinck ad a. 1611 , Antwerpiae
zeugnisse einen gewissen gallikanischen 1611 v. 2 in f., Coloniae 1615 cum ejus-
und ächt parlamentarischen Anstrichgibt. dem historia martyrum gorcemiensium.
Auch wird fortwährend in den dortigen Cet ouvrage, inquit Feller VI, 324, est
Gewässern seine Flagge häufig als stimm- undes meilleurs qu'on ait en ce genre : le
gebend aufgezogen." De hoc vero opere style en est net et fort intelligible. Op-
ita scribit Feller (VII, 16) : „Ouvrage mèer a le plus souvent puisé dans les
qui a quelquefois besoin de commentaire, sources ; tous ses ouvrages sont écrits en
et qui lui suscita des contradictions : on latin. Officium missae apud Ecclesiam
prétendit y trouver plus d' un reste de la tempore IV primorum conc. generalium
religion que l'auteur avait abandonnée, in usu fuisse historica assertio, Antverpiae
et on ne se trompait point. " 1570.- Joannes de Pineda O. Min. his-
2) Attingunt quidem hanc et illi, qui panus, Medinae Campi natus († 1590), qui
historiam profanam conscripserunt, e qui- sacrae profanaeque eruditionis laudem
busmentione sunt digni: AlexanderScul- singularem, laboriosissimis editis in pub-
tetus prutenus et olim canonicus varmi- licum christianae philosophiae atque uni-
ensis , qui chronographiam sive annales versalis historiae monumentis, collegit.
omnium fere regum, principum et poten- Desideratur in eo tamen a doctioribus cum
tatuum ab orbe condito usque ad a. D. stili elegantia, quam adhibere minus cu-
1541 confecit Romaeque edidit 1596, quae ravit rebus omnino intentus, tum histori-
quidem, judice Possevino in bibl. sel. corum veterum Berosique et aliorum, ab
 Sigonius, Ciccarelli, Lusignan, Patreolus. 115

riis in academiis literarum humanio- Mediolani 1732-37 v. 6 in f., e qui-

rum professor († 12. Aug. 1584), cujus bus in primis huc spectant : Historiae
plurima 1) exstant opera, quae prodie- | ecclesiasticae 11. 14, Mediolani 1732 t.
runt cura Ph. Argelati cum vita 4. operum ejusdem, quos hortante Gre-
ejusdem a Muratori conscripta 2), gorio XIII. conscripsit, opus admodum
eruditum. Antonius Ciccarelli fuli-
Annio viterbiensi in lucem editorum, quos niensis († 10 Nov. 1599) scripsit Vite
eruditi omnes respuunt, maturius examen. de' Pontefici, Romae 1588 ; et addita-
Edidit nempe : La Monarquia ecclesiastica,
oHistoria universal del Mondo 30 11. et 4 menta ad vitas, quas scripserunt Pla-
v. divisam, Salmanticae 1588 ; Barcinone tina et Panvinius , Coloniae 1626 .
1594. Ita Biblioth. hisp. nova I, 760. Stephanus de Lusignan O. Praed.
Petrus Drouetde
parlamenti Gaillard
advocatus parisisensis
compilavit Brieve e regiaLusinianorumstirpe, quae quon-
chronologie, contenant la suite des anci- dam regno cyprio hierosolymitanoque
ens peres, monarques, hommes illustres et potita est, oriundus († c. 1590) multa
leurs faits; les choses le plus remarqua- scripsit de rebus maxime Orientis et
bles
mentdepuis la créationdumonde,
en Francejusqu'à chro- Galliae, et collegit catalogum virorum
notam-
1598 ; plus la
nique ecclèsiastique avec l'ordre et argu- illustrium V. et N. T., necnon pontifi-
ments des principaux historiographes, Pa- cum ecclesiarum romanae, CP., antio-
risiis 1599 in 16. chenae, alexandrinae et hierosolymita-
1) Cf. horum elenchum ap. Zedler
Universallexicon 37, 1226. s. Inter eamen- nae : item ecclesiarum aquilejensis,
tione etiam digni : De republica hebraeo- ravennatensis , mediolanensis, parisi-
rum II. 7, Francofurti 1608, Lugduni bata- ensis et aliarum, cum causis dissensio-
vorum 1701. et alibi saepius. Traité mé- nis Ecclesiae romanae et orientalis,
thodique, inquit Feller VIII, 31, et qui Parisiis 1580 in 8. — Historiam om-
renferme dans un petit espace bien de
choses utiles. Historia de Occidentis impe- nium conciliorum conscripsit Gabriel du
rio; de historia bononiensi 11. 6 ; de episco- Préau seu Patreolus gallus, doctor
pis bononiensibus 11. 5, annotationes in sorbonicus (n. 1511 , † 19 Apr. 1588)
Sulpicii Severi chronicon . Omnium ta-
men ejus operum celeberrimum sunt de pariterque,haereseon omnium luculen-
regno Italiae 11. 20 (679-1286). Traité tissimum catalogum literato ordine
plein de recherches, d' exactitude etéclai- contexuit' 1) edito 1. scil. sat raro : De
ré par une sage critique (Feller ib.); vitis, sectis et dogmatibus omnium hae-
Muratori
de eodem invero idoneus
auctoris vitasane censor
p. IX ita reticorum ²), Coloniae 1581 ; 1605 ;
scribit:
Insigne profecto opus et monumentorum
copia et splendore sermonis et ordine nar- 1734 р. 441-54 ; 1738 р. 241-54 ; 1741
rationis, ex quo incredibilis lux facta est p. 625-29 ; Journal des Savans 109, 147
eruditioni barbarorum temporum in il- -62; 514-23.
lum usque diem apud italos innumeris te- 1) Petavius , Protheoria in Epiph.
nebris circumfusae ; et Tiraboschit. Panarium. Feller tamen advertit VII,
VII. p. 2. 1. 3. n. 12. Sigonium Panvinii 99 : Son jugement n'égalait pas son éru-
vocat aemulum deque eo ita habet : Il dition ... Ses traités de doctrine et d'hi-
Sigonio ... dotato d'ingegno forse meno stoire ecclésiastique tels que son Elenchus
vivace , ma più profondo (che Panvinio) haereticorum firent honneur à son zèle ;
ovunque mette la mano, non la ritira, se mais l'Elenchus comprend bien des gens,
non dopo aver condotto il lavoro a sua qui ne doivent pas être placés parmi les
perfezione, e se pone il piede in paese non hérétiques.
ancor conosciuto, non vi ha quasi angolo, 2) Hieronymus Bolsec parisiensis,
chediligentemente non ricerchi. Quindi quondam O. Carm., a quo ad calvinianos
avviene, che le opere di esse son più finite defecit, sed iterum ad Ecclesiam reversus,
epiù esatte che quelle del giovane Panvi- medicinam est professus († c. 1584). Is
nio, ci danno più chiara idea degli og- scripsit de Jo. Calvini vita, moribus, rebus
getti che in esse rischiaransi, e si leggono gestis, studiis ac deinque morte ; ex gal-
ancor conpiacere per l'eleganza e per la lico latine reddita prodiit haec vita Colo-
niae 1582 (m. 24) : De Theodori Bezae vita
chiarezza, con cui sono distese. <
2) Cf. acta erud. lips. 1732 p. 433 40; etc., Ingolstadii 1584 (m. 24) : quae vita
8*
 116 1580-1600. Historia ecclesiastica.

histoire de l'état et succes de l'Eglise, primordia christianae religionis per

Parisiis 1583 ; 1604 ; de l'autorité du Bojariam et loca quaedam vicina; t. 2 .
concile avec les signes pour scavoir (et 3) fundationes et erectiones mona-
discerner l'Eglise de J. C. d'avec la steriorum et ecclesiarum collegiatarum
synagogue de l'Antichrist etc., ib. 1564 (122) etc. Eodem fere tempore Do-
(m. 36) . minicus Hess O. S. Fr. († 1594) col-
99. Historiam ecclesiarum particu- legit catalogum antistitum et archiepi-
larium scripserunt: Jacobus Tyrie scoporum, qui ecclesiae metropolitanae
(Tayre) S. J. scotus philosophiae et salisburgensi a Ruperto in hunc diem
theologiae Parisiis professor (†20 Mart. praefuerunt, Ingolstadii 1586 in 4.
Scripsit etiam : Gründliche Erweisung.
1597), cujus tractatus eruditus de an- dass diese allein die rechte Kirche
tiquitatibus Ecclesiae scoticae sub nomi-
ne Gregorii Thompson a Possevi- Gottes sei , bei welcher die allezeit
no receptus fuit in 1. XVI. suae bi- währende Succession zu finden ist,
bliothecae ; seorsim prodiit Romae 1594 Graecii 1592 latine et germanice, cum
successione episcoporum secoviensium.
1. rarissimus (m. 200). - Wiguleus
Hund(Hunt, Hundt) bavarusn. Kalten- Catalogum episcoporum paderbonen-
sium dedit Hermannus de Kerssen-
bergae 26 Jul. 1514, juris peritus, ju-
venis 23 a. jam institutionum ordina- broick (n. 1520, t. 5. Jul. 1585) gym-
rius in academia ingolstadiensi , post nasii variis in civitatibus director. Ejus
triennium rector magnificus et post historia anabaptistarum rhetorico stilo
alia munera honorifica Bavariae can- composita magistratui minime arrisit,
cellarius, insignis sec. XVI. historicus hinc impressio prohibita fuit ; prodiit
(† 1588), auctor est operis : Metropolis tamen germanice versa Francofurti
salisburgensis continens catalogum vi- 1771 in 4.
delicet et ordinariam successionem ar- 100. De sanctis bene meruerunt prae-
chiepiscoporum salisburgensium et sertimduo, Petrus Galesini († 1590)
coepiscoporum frisingensium, ratisbo- et Joannes Molanus seu van der
nensium, pataviensium ac brixinensi- Meulen († 1585). Is natus est In-
um, Ingolstadii 1582 in f., opus rarum, sulis (Lille 1533), theologiae operam
quod Christophorus Gewold¹) insignis dedit Lovanii , ibique etiam post pro-
pariter historicus, qui parentibus pro- meritam doctoratus lauream theologi-
testantibus natus fidem amplexus est cas disciplinas publice tradidit. Suae
catholicam († 1621), solerter continua- diligentiae et eruditionis testes sunt
vit auxitque plurimis diplomatis edi- plura opera, inter quae eminent : Usu-
ditque inscriptum W. Hundii Metro- ardi martyrologium doctissimis uber-
polis salisburgensis aucta, annotationi- rissimisque annotationibus illustratum,
bus illustrata et suo usque tempore adjectis tractatu de martyrologiis, chro-
continuata, Monachri 1620 v. 3 in f.; nico cunctorum Flandriae sanctorum
Ratisbonae 1719 , quae tamen editio et calendario ecclesiastico, Lovanii 1568
mendosa est. Tomo primo continentur et saepius deinceps. Prima tamen edi-
tio est optima. Tractatum illum Ba-
calvinianis multum displicuere. Cf. Kir- ronius luculentum appellatpiumque
chenlex. II, 999. Laingaeus scotus, valde ac eruditum ; quantique ipse Mo-
sorbonae doctor pariter ex gallico tradu- lanum fecerit , liquet ex suis ad Hen-
xit de vita et moribus atque rebus gestis ricum Gravium literis , in quibus te-
haereticorum nostri temporis (Lutheri,
Carolostadii, Calvini), quibus multa ad statur 1), se tanti viri de Ecclesia Dei
dita sunt, Parisiis 1581 .
1) Ediditis quoque Magni chronicon 1) Cf. Baroni um in praef. ad martyrol.
monasterii reichensbergensis 1611. rom. c. 9. Etiam Dupin de eo scribit
 Molanus, Galesini. 117

et veritate catholica optime meriti nec conclusiones in 5 tractatus distinctum,

brevem schedulam deperire aequani- ib. 1585 ; de canonicis II. 3, ib. 1570,
miter pati, cui (dicam ingenue) isthaec opus eruditum res scitu dignas com-
omnia hac ex parte accepta fero, quod plectens ; bibliotheca materiarum quae
in densissimam silvamprimus ipse in- a quibus auctoribus cum antiquioribus
gressus mihi aliisque aditum fecit : quo cum recentioribus sint pertractatae p.
etiam nomine cum ego tum eruditi 1 ; accedunt catalogi duo : 1. catholi-
omnes plurimum ei debere lubenter corum s. Scripturae interpretum bib-
agnoscimus et confitemur. « Aliud ejus- licorum librorum ordine ; 2. scholasti-
dem opus est: De picturis et ima- corum theologorum in Thomae Aq. sum-
ginibus sacris 1. unus¹) tractans de vi- mam auctore A. Schotto , Coloniae
tandis circa eas abusibus et de earum 1618 in 4.; pars altera non videtur
significationibus ; adnexa est responsio prodiisse ; de fide haereticis et rebellibus
ad tres quaestiones : utrum usus ss. servanda, de fide et juramento, quae a
imaginum legitimus sit ; an liceat orare tyranno exiguntur II. 5, ib. 1584.Ju-
pro iis, qui nunc martyres moriuntur ; vit etiam Surium in colligendis san-
an damnato ad mortem liceat negare ctorum vitis, praefuitque post mortem
eucharistiam , Lovanii 1570; dein ti- Thomae Gozaei theologiae in studio
tulo immutato historia ss. imaginum et lovaniensi professoris († 8 . Mart. 1571)
picturarum pro vero earum usu contra editioni operum s. Augustini, quae pro-
abusus 11. 4, ib. 1594 ; 1617 ; 1619 ; diitAntwerpiae 1577 v. 11 in f.-Alter
aucta annotationibus, correctionibus et est, ut diximus, Petrus Galesini an-
supplementis cura Paquot, ib. 1771 ; conitanus, protonotarius apostolicus,
etiam in thesauro Zaccaria IX, 402 et in linguarum et antiquitatum ecclesia-
cursu theologiae ed. Migne XXVII, 1 ss. sticarum studio versatissimus, s. Carolo
Natales sanctorum Belgii cum chrono- Borromaeo in restaurando ritu ambro-
logica recapitulatione, ib. 1595 ; auc- siano et reparanda ecclesiae disciplina
tuma Raissio²) canonico duaceno, administer acceptus , qui edidit Mar-
1626 ; Indiculus sanctorum Belgii, ib. tyrologium romanum annotationibus
1577 ; de medicis sanctis, ib. 1595 in historicis illustratum, Mediolani 1567 ;
8 ; de piis testamentis et quacunque alia Venetiis 1578 , romanis tamen censo-
ultima voluntatis dispositione , 1584; ribus non probatum 1). Vertit quoque
theologiae practicae compendium per
1) , Opus romanorum censorumjudicio,
affirmat Mich.as. Joseph Bibliogr. crit.
(16,133) : Tout ce qu'a fait Molanus 3, 275, minime accuratum, imo valde ne-
estcurieux et recherché. Il est le premier, gligenter conscriptum, nimiaque sua pro-
qui ait entrepris de faire des Notes criti- lixitate prorsus ineptum. Certe in eo haud
ques sur leMartyrologe et l'on peut dire raro personae locaque confunduntur ac
réussi. Ipsius editionem
qu'il a très-bien nonnunquam fidelitas in citationibus de-
multum laudat etiam J. B. Sollerius sideratur. Idem Galesinii martyrologium
8. J. in sua editione , quam habes in t. 6. jussu ejusdem pontificis a Baronio recog-
Junii in actis SS .
nitum et in multis emendatum prodiit
1) Die Schrift von Molanus ist so Romae 1584. Ciò non ostante, addit
berühmt , dass sie überall bekannt ist : Tiraboschi storia della letterat. di
dass sie auch heute noch ihren Dienst Italia P. 7. 1. 2. c. 1. n. 55, la traduzione
thut, brauchenwir nicht erst zu bemerken dal greco in latino delle opere di s. Gre-
(Katholik 1865 p. 1. pag. 463). gorio nisseno (Romae 1563 cum ejusdem
2)Arnoldus Raissius patria duacen- patris vita), l'edizione delle opere di s.
sis, ibidemque canonicus († 6. Sept. 1644) Eucherio (ib. 1564), di Salviani, diAimo-
plura alia edidit, inter quae Belgicam chri- ne et di altri antichi scrittori sacri (ib.
stianam seu de episcopis provinciae bel- 1564) e moltissime altre opere parte stam-
gicae, Duaci 1634 in 4. Cf. Foppens pate, parte inedite, che diligentemente si
1,101.
annoverano dall'Argellati (bibl. script.
1
118 1580-1600. Theologia practica.

quaedam patrum graecorum scripta la- possunt Petrus Lucius O. Carm. bel-
tine composuitque Commentarium bre- ga, cujus est Carmelitana bibliotheca,
vem et dilucidum de bibliis graecis in- seu illustrium scriptorum et operum
terpretum LXXII, Romae 1581 ; Me- catalogus, jam pridem a Jo. Trithe-
diolani 1587 ; Commentarium in Pen- mio O. Ben. congestus , nunc auctus
tateuchum, ib. 1587. Quaedam annota- et annotationibus illustratus, Floren-
vit in tres posteriores Salviani de tiae 1593 in 4., opus rarum (m. 24) ;
providentiae 11., duosque posteriores 11. Arnoldus Wion O. S. Ben. duacenus,
qui omnino perturbati erant in ordi- qui ob haereticorum turbas solum ver-
nem reduxit, simulque edidit homilias tere coactus est : hinc inItaliam seces-
s. Maximi taur. , Paciani opuscula, Sul- sit seque congregationi cassinensi ad-
picii Severi historiae 11. 2 etc., omnia junxit. Composuit Lignum vitae, orna-
simul Romae 1564 ; s. Bonaventu- mentum et decus Ecclesiae 11. 5, Ve-
rae vita, ib. 1588, et inter op. s. Doc- netiis 1595 in 4., quo opere continen-
toris ; acta ecclesiae mediol. sub s. Ca- tur elogia virorum sui ordinis virtutis
rolo literis mandata et edita, Mediolani vel doctrinae fama clarorum, unde H.
1587 in f. Menard suum compilavit Menologium
101. Ad historiam literariam referri benedictinum.

VI. Theologia practica.

102. Incipiemus ab iis, qui monu- nes Vossius, Baluzius 1), Nicolaus An-
menta in jure canonico authentica col- tonius 2) etc. dilligentiae et industriae
legerunt 1). Ejusmodi sunt Caesar Ma- nomine laudant in sacrae historiae ve-
z'utelli , italus cujus cura prodiitRo- ritate indaganda. Ejus est : Collectio
mae 1579 Collectio diversarum con- conciliorum Hispaniae cum notis et
stitutionum et literarum (723) rom. pon- emendationibus , Matriti 1593 in f.
tificum a Gregorio VII. ad ss. D. N. Praemittuntur : Ordo et chronologia
Gregorium XIII. - Garzias de Loaysa gothorum regum et suevorum ; chro-
Giron talaverensis, Philippi principis nologia toletanorum praesulum , item
studiis praepositus, pro serenissimo conciliorum. Antonius Contius (vul-
Alberto austriaco toletano archiprae- gole Conte) noviomensis, qui in bitu-
sule vices gerens ac tandem hujus no- ricensi et aurelianensi academia , ali-
bilissimae Ecclesiae archiepiscopus quamdiu etiam in parisiensi, jurispru-
(1597, sed † 22. Febr. 1598), quem dentiam magna cum laude professus
viri eruditi ut Thuanus 2), Ger. Joan- est. Tanti illum fecit Cujacius, ut nun-
quam se non doctiorem ab eo disces-
mediol. v. 2. p. 2. p. 2113) gli fanno aver sisse professus sit († 1586, secundum
luogo a ragione tragli scrittori benemeriti Schulte 16. Sept. 1577). Ejus scripta
delle scienze sacre. Andres dell'origine ad jus civile dilucidandum maxima ex
etc. d'ogni Letteratura p. 6. 1. 4. c. 2 : partepertinent: illustrando tamen pon-
Tentò il Galesini di ridurlo(martyro-
logium) a maggiore correzione , ma non tificio non minimam dedit operam. Nam
fece che accrescere il guasto. praeter Kalendarium Ecclesiae latinae
1) Huc pertinent et Antonius Caraf- et graecae et Chronologiam triparti-
fa, deL.quo
rius 117.supra egimus n.sui
historiarum 80 et Grego-. tam ex Nicephoro episcopo constanti-
temporis
Branden canonicus augustanus, qui col-
legit super concordatis inter s. sedem ap. 1) In praefat. ad Reginonis 1. de Eccles .
et inclitam nationem Germaniae collecta- disciplinis.
nea, Coloniae 1600. etc. 2) In biblioth, hisp. nova I, 514 s.
 Contius, s. Carolus, van Beck, Capetia, Wamesius. 119

nopolitano ad fidem anastasiani exem- quarum acta prodierunt Mediolani 1599

plaris emendatam et notis illustratam, in f.; Lugduni 1683 ; Patavii 1754 ;
id quoque curavit , ut nova et emen- 1843-46 v. 2 in 4., quae acta eccle-
datior juris canonici editio, docta prae- siae mediolanensis aestimantur , egre-
fatione et notis aucta prodiret, et pro- gias enim instructiones et praecepta
diit quidem Antwerpiae 1569-71 t. plane utilia pro animarum pastoribus
4 in 8., sed secundum antwerpiensis complectuntur. Ceterum ex scriptis
censoris judicium mutilata praefatione, quam plurimis tam sancti pastoris
amputatis dedicatoriis epistolis etc., (quae prodierunt Mediolani 1747 v. 5
qua de re idem Contius conqueritur¹). in f.), inter quae eminent ejus instruc-
Plures ipse Gratiani errores annotat, tiones , theologia pastoralis fere inte-
qua in censura ei jam Antonius Demo- gra hauriri posset. Hinc clerus galli-
chares 2) (de quo egimus supra n. 6) in canus suis expensis ejus instructiones
prima Decreti editione c. a. 1540 pro confessariis recudit adjecto decreto
praeiverat ; imo saepe aperte profitetur de iis legendis servandisque. Item ejus
Contius Gratianum suae collectioni instructiones ad concionandum confes-
admiscuisse plurima apocrypha et com- sionisque et eucharistiae sacramenta mi-
mentitia. Decretum Gratiani ediderat nistranda prodierunt Augustae 1758 ;
jam Parisiis 1556 ; opera omnia pro- Oeniponti 1846 ; pastorum instructiones,
dierunt Parisiis 1616 in 4 ; Neapoli Augustae Vindelicorum 1762; Mona-
1725 in f. S. Carolus Borromaeus sterii 1846 etc.
(† 1584),cujus impulsu et praesidio ha- 103. Jus canonicum excoluerunt
bitae fuere septem synodi provinciales,
vel illustrarunt e belgis : Petrus van
Beck (Peck) zeelandus n. 1529 , qua-
1) Cf. plura in Doujat praenot. cano- draginta fere annis Lovanii juris cano-
nic. 1. 4. c. 13; 1. 5. c. 8.
Lectionum subsec. 1. Andres (Del- nici professor et tribunalis supremi as-
l'Origine etc. d'ogni Letteratura p. 6.1.3. sessor , qui ad regulas juris canonici
c. 2) : Antonio Democare ... con savia ed commentaria scripsit valde prolixa, La-
opportuna erudizione ebbe il corraggio di -

notarvi qua e la parecchi errori. Ma chi vanii 1564 ; Duaci 1574 in 4. etc.
puoveramente dirsi il primo emendatore Joannes Capetia canonicus lovanien-
di Graziano è il dotto giurisperito Anto- sis († 12. Maj. 1599), qui scripsit de
nio Conzio , illustratore della civile giu- origine canonicorum et eorum officio,
risprudenza, venerato dallo stesso Cujacio, Joannes Wame-
e che nel lavorare una novapiù diligente Antverpiae 1592.
sius leodiensis
e critica edizione del decretodi Graziano (n. 1524, † 21. Jun.
inprefazioni , in note et in varie guise ne 1590), qui in utroque jure admodum
scopri gli errori, e ne propose alle voltele peritus magna accuratione et diligentia
correzioni , e ciò che torna a gran lode annos 16 Lovanii jus civile , dein 20
dell' avvedutezza della sua critica , s'ac-
corse della falsità di vari monumenti da jus canonicum docuit. Haud spernun-
Graziano citati, e particolarmente su le tur 1) ejus Responsorum sive consilio-
decretali isidoriane si distese ad addurre
rum de jure pontificio t. 2 in f. , Lova-
gli argomenti di dubitarne, che sono real-
mente i medesimi, che vennero poi profe- nii 1605 ; 1618 ; Responsiones ad tit.
riti dagli altri critici. Non produsse non- decretalium de appellationibus ib. 1604
dimeno questa fatica del Conzio l'effetto,
chesene poteva sperare. Il censore d'An-
versa la tenne soffocata per alcuni 1) Nam, ut scribit Doujat., praenot.
anni, ne le permise di vedere la publica canon. 1. 5. c. 8, „ingenium ei promptum
luce, senonche mutilate e tronche le pre- et facile, judicium acre, memoria juriscon-
fazioni, in cui particolarmente dimostrava sulto vere digna, labor indefessus, eminens
la falsità delle decretali , benchè lasciò in utroque jure doctrina, rerum etiamfo-
stampare le note, dove gli stessi dubbi rensium usus singularis , reipublicae non
s'accennano . “ minus quam scholae idoneus."
120 1580-1600. Jus canonicum in Belgio Gallia, Italia.

in 4. - Boetius Epo Rordahusae in enarratio (Lugduni 1592 etc.); de usu-

Frisiaparentibus catholicis natus 1529, ris 11. 3 (Lugduni 1592 in f.; Franco-
aliquamdiu ad calvinianos defecit, furti 1598 etc.); de appellationibus
sed iterum ad fidem avitam rediit et 11. 8, Ursellis 1599 tr. posthumus ;
in nova duacena academia per a. 37 in Réponse au conseil donné par C. du
docendo, consulendo , tractandis rebus Moulin sur la dissuasion de la pub-
publicis egregie versatus, titulo comi- lication du Concile de Trente en Fran-
tis palatini donatus ac juris pontificii ce 1), Lugduni 1584 in 12 ; in Moli-
primarius antecessor dictus est († 15. naeum pro pontifice M., cardinalibus,
Nov. 1599). Plura scripsit 1) ad utrum- episcopis totoque ordine sacro defensio,
que jus spectantia, ut Antiquitatum ec- Parisiis 1553 , utrumque sub nomine
clesiasticarum syntagmata, Duaci 1578; Remundi Rufi. Ad jus quoque cano-
heroicarum et ecclesiasticarum quaestio- nicum ex parte refertur Syntagma ju-
num ll. 6, ib. 1588 ; dejuresacro velprin-ris universi atque legum pene omnium
cipiorum juris pontificii 11. 3, in bibl. gentium et rerum publicarum praeci-
pontificia Roccaberti V, 761 . puarum in 3 pp. digestum et in 11. 50
Gerardus Rudolphus († 1594), ca- distributum , in quo divini et humani
nonicus leodiensis auctor est 1. de lite- juris totius materia naturali ac novo
ris canonicis, videlicet formatis, paci- methodo explicatur, Lugduni 1582 in f.
ficis, commendatitiis, dimissoriis, Co- etc.-Celebrior est Jacobus Cujacius
loniae 1582 . (Cujas, Cujans), pariter tolosanus,
qui humili genere natus a. 1520 non
104. E gallis mentione digni sunt : parentum nec magistrorum ope , sed
Petrus Gregorius tolosanus n. 1540, ingenii proprii viribus et improbo la-
utriusque juris et omnium scientiarum bore ad summam omnis literaturae ac
peritia magnus 2), qui publice cum praesertim juris (in primis civilis) pe-
laude jura interpretatus est Tolosae, ritiam pervenit 2). Omnia fere docto-
Cadurci (1570-80), dein Mussipon- rum ac interpretum juris volumina
ti, ubi decessit a. 1597 (secundum evolverat, cujus postea laboris eum
Schulte 1617). Ejus opera ad jus poenituit; novam e graecis fontibus
pontificium spectantia continentur t. interpretandi rationem hausit, quam
2 (Lugduni 1612; Francofurti 1623), bonorum utriusque linguae auctorum
quorum prior complectitur Partitiones atque historiae veteris ac romanae prae-
totius juris canonici sive pontificii, in sertim luminibus ad culmen perduxit³).
5 11. digestas scholiis et annotationi-
bus illustratas, instar syntagmatis to-
1) Cf. Werner Gesch. der apolog. Li-
tius juris ecclesiastici (Lugduni 1594 ter. t. IV. § 691 .
in f. , Aureliani 1623 etc.) ; cujus com- 2) Cf. Doujat , Praenot. canonicarum
pendium exhibent paratitla juris cano- 1. 5. с. 8.
nici, Lugduni 1595 ; alter vero com- 3) Hinc Rosshirt Kirchenlex. II, 933
ss. ed. I. inter alia de eo scribit : Er gilt
prehendit : Commentaria et annotationes gewöhnlich für den grössten Civilisten un-
in decretalium proëmium ; ad tit. de serer Wissenschaft ... Er begann eine
summa Trinitate et fide catholica; de neue Methode in der Erklärung des römi-
constitutionibus, de rescriptis,de ele- schen Rechtes und theils durch das vorju-
ctione in re beneficiaria clara ac lucida stinianische theils durch das nachjustinia-
nische Recht, durch wahre Philologie und
ächtes Eindringen in die lateinische und
griechische Sprache, Benützung aller An-
1) Cf. Doujat1. c.; Schulte Ge- tiquitäten und wahrer Einsicht des Rö-
schichte der Quellen u. Literatur des can. merthumes also auf sicherer Unterlage
Rechtes III, 685 . mit ungeheurem Fleisse , stellte er das
2) Ita Bona in notitia auctorum. Verhältniss des corpus juris civilis her.
 Cujacius, Lancelotti. 121

Docuit per annos ferme 40 variis in 105. Ex Italis juri canonico operam
academiis , ut Cadurci, Biturgiis, Va- dederunt Joannes Paulus Lancelot-
lentiae, Augustae Taurinorum, Parisiis, tus perusinus n. 1522, juris professor
indefesso labore, continuas sex septemve in academia patria († 23. Sept. 1590),
horas singulis lectionibus meditandis qui institutiones juris canonici ad mo-
ac digerendis impendere solitus : ac si dum institutionum Justiniani hortatu
qua re non satis liqueret, comperendi- Pauli IV. conscripsit , quibus tamen
nare ac recitationem in alium diem nihil adjecit ex jure novo per concili-
differre non dubitabat. Neque ex scripto um tridentinum statuto. Eae pari cum
dictabat , sed continua pauloque len- Cucchianis minoribus (cf. supra n. 39)
tiore oratione jura exponebat. Ingens instituto , nec multum dispari forma,
erat auditorum ad ejus praelectiones paulo forte minus elegantiae, sed paulo
concursus ; illorum numerabantur Bi- plus perspicuitatis habent. Ordo non
turgiis mille. Eos ut pater fovebat, con- multum diversus, uterque vix ultra de-
silio, libris, pecunia liberaliter juvabat. cretalium et minorum collectionum
Fertur etiam humi jacens pronus in metas excurrit, quarum verbis pressius
ventrem libris circa se dispositis stu- inhaeret Lancelottus. Saepissime pro
duisse († 4. Oct. 1590). Ejus opera dierunt, primum Perusiae 1563 in 4.,
saepius collecta prodierunt ; ed. opti- editiorara; cumipsius annotationibusib.
ma Parisiis prodiit 1658. v. 10 in f., 1567 ; cum annotationibus aliorum cu-
magis commoda et utilis propter egre- ravit editionem Doujat Parisiis 1685
gium indicem est illa, quae prodiit t. 2 in 12. Vel ipsi protestantes eas
Neapoli 1762 ; alia prodiit Venetiis et magni fecerunt , saepius ediderunt et
Mutinae 1758-83 t. 13 in f. Inter commentariis illustrarunt 1). Ipse jam
ejus opera nonnulla ad jus canonicum 1560 ediderat Perusiae institutionum
spectant , ut Recitationes ad 11. secun- juris canonici commentarium, quo com-
dum, tertium et quartum decretalium plectitur operis sui veluti historiam ;
Gregorii IX., Francofurti 1595, ad quas de comparatione juris pontificii ac cae-
enarrandas nonnisi provecta jam aetate sarei (Lugduni 1584 cum institutioni-
accessit 1). Verum in hac disciplina bus) et utriusque interpretandi ratio-
minoris est auctoritatis et famae. ne, ib. 1613 ; regularum ex universo

Et Feller III, 149 : Cujas est celui de 1) Andres (dell' origine, de' progressi
tous les jurisconsultes modernes , qui a e dello stato attuale d' ogni letteratura p.
pénétré le plus avant dans les mistères des 6.1.3. c. 2.) : Mancavano al diritto cano-
lois et du droit romain. Cf. vitam auctore nico le instituzioni, e le compose Lancel-
Pap. Massono in F.J Leickhercoll. lotto e quelle instituzioni hanno poscia
vit. el. Ictorum Lipsiae, 1686 р. 264; servito per lungo tempo di libro classico
auctores vero qui de eo scripserunt cf. in a' canonisti. Tiraboschi , Storia della
Saxi Onomastico literario ad a. 1556 et letterat. ital. P. 7. 1. 2. c. 4. n. 32 : Ben-
operum elenchum apud Niceron VIII, che ei non avesse la sorte di vedere mai
185 ss. lasua opera solennemente approvata da'ro-
1)Cf. Doujat 1. c. Teste tamen Ross- mani pontefici, potè nondimeno esser pago
hirt 1. c.jamAlexander Scotus , Cuja- al vedere , che se ne fecero presto repli-
cii discipulus, harum recitationum authen- cate edizioni, e ch'ella fu creduta degna
tiamnegavit. Auch das kanonische Recht da aggiugnersi al corpo del diritto cano-
behandelt er streng doctrinär, suchte die nico, come si è fatto ancora nelle piu re-
bestehende Ordnungdurch Rückgriffe in centi edizioni di esso . Inanzi a quello del
vergangene Zeiten und Zustände zu ver- 1606 si premettono le testimonianze al-
bessern und legte der disciplina vigens l'opera stessa sommamente onorevoli di
und der Tradition den geschriebenen molti giurisconsulti etc. Cf. Vermig-
Quellengegenüber kein Gewicht bei. Ita liosi biografia degli Scrittori perugini
Kaulen Kirchenlex. III, 1214. ad. 2 . II, 40-48 ; Schulte III, 451, quem de
plerisque sequentibus conferre poteris.
122 1580-1600. Jus canonicum in Italia.

pontificio jure 11. 3, Perusiae 1587 cum hinc Pius V. de bello turcis inferendo
adnotationibus P.Signorelli. Com- cogitans, ejus maxime opera usus est,
posuit quoque rerum indicem corporis eumque ad principes christianos pro
juris canonici, quod sub auspiciis Gre- ineundo foedere legatum et suasorem
gorii XIII. Romae 1580 prodiit. misit. Exstant nonnulla praeclara hujus
Post Lancelottum Franciscus Gra- cardinalis doctrinae et jurisprudentiae
ziani de Garzadoro canonicus viceti- monumenta a doctis aestimata , ut de
nus († 1588) elaboravit compendium potestate papae et concilii , Venetiis
juris canonici omissis duplicibus et 1544 ; 1561 etc., opus rarum ; de ec-
evacuatis constitutionibus rom. ponti- clesiarum immunitate et de personis ad
ficum, Venetiis 1580 in f. Marcus eas confugientibus , Romae 1563 ; Vene-
Mantua Benavidio patavinus († 5. tiis 1584 ; de Donatione Constantini
Apr. 1582) praeter dialogum de con- facta Ecclesiae, Coloniae 1535 ; Romae
cilio reliquit accuratos commentarios 1547 ; de cardinalatu, ib. 1541 , quae
juris canonici in omnes quatuor decre- opera reperiuntur quoque in tract.
talium partes ordinarias, Patavii 1563 univ. juris t. XIII. et XV ; disputatio-
pp. 2 in f., quibus bene illustrat duos nes ac consilia, Romae 1553 ; Lugduni
priores decretalium 11. 1563 ; lucubrationes in Bartoli lectu-
106. Quam plures egerunt de sin- ras, Venetiis 1559 ; 1561 ; 1571 t. 2
gularibus argumentis. Rudolphus Cu- in f. -Hannibal Grassi bononiensis
pers a terra plebis s. Stephani egit de (alius a concive Caesare G.juriscon-
sacrosancta universali Ecclesia, ejus sa- sulto † 1580) n. 1537, post varia mu-
cramentis, principatu, senatu, conciliis, nera in curia romana fideliter obita
magistratibus et ministris jure divino episcopus faventinus (1575) et prole-
institutis , prostratis impiorum ratio- gatus per Romandiolam, demum nun-
nibus h. e. dilucida commentaria ad c. cius apostolicus ad aulam hispanam
,Oportebat' dist. LXXIX, Venetiis 1588, († 24. Jun. 1590) disputavit de juris-
etiam in Roccaberti bibl. pont., quo dictione universali summi pontificis in
in tractatu plane egregio primatum so- temporalibus , quae diss. reperitur in
lide tuetur. Laelius Jordanus , juris ci- Roccaberti bibl. pont. t. IV. Quin-
vilis quondamRomae professor (1563), tilianus Mandosi romanus, narnien-
dein episcopus acernensis, demum ar- sis et beneventanus gubernator, audi-
chiepiscopus rosanensis († 1583), scri- tor s. palatii (n. 1514 , † 1593) plura
suo tempore utilia, quae referuntur in
psit: De romanae sedis origine et aucto-
ritate, Venetiis 1584 ; de majoribus re-
primis ad curiam romanam, reliquit, et
rumque capitalium episcoporum causisinter haec etiam commentaria in regu-
las cancellariae apostolicae, Venetiis
ad papam deferendis, ib. 1567 ; 1572 ;
etiam in Roccaberti bibl. XV, 145 . 1554 in 4. -Hieronymus Manfredi
- Hieronymus Albanus Bergomas bononiensis († n. 1510, † 14 Maji 1598)
(n. 1504, † 25. Apr. 1591) a Pio V. praeter alia scripsit de cardinalibus S.
cardinalis creatus ( 1570) » vir fuit ex- R. E., Bononiae 1564 in f.; super at-
celsi animi, profundi judicii, recondi- tentatis appellatione pendente 11. 2, ib.
tae sapientiae, eruditionis maximae et 1561 ; 1663 t. 2 in f. -
Inter opera
eloquentiae singularis : in voto dando multa juridica ¹) Sebastiani Medices
immutabilis maximeque liber ac in sa- protonotarii apostolici, qui hoc tem-
libus edendis facetus , temperatus mi- pore Florentiae vivebat, quaedam adjus
nimeque mordax et in sententia di- canonicum spectant ; ejus quoque sunt
cenda gravis ". Militari prius vitae se
dederat multisque in bellis reipublicae
1) Horum catalogum cf. apud Zedler,
venetae munera perhonorifica obierat : Universallex. XX, 85 s.
 Medices, Palaeottus, Ninguarda. 123

tr. de mirabilibus operibus Dei , Mace- habuit, totusque in eo fuit, ut univer-

ratae 1590 ; summa omnium haeresum sam dioecesim secundum decreta tri-
etcatalogus schismaticorum, haeretico- dentina reformaret. Cum Gregorius
rum et infidelium , Florentiae 1581 , XIII. bononiensem ecclesiam in metro-
opus rarum (m. 18), non inutile pro politanam erigeret (1582), ipse pri-
historia reformationis in Italia , Gallia mus illius archiepiscopus synodum
etHispania. Gabriel Palaeottus quoque provincialem celebravit (1586).
Bononiae natus 4. Oct. 1522, literis In comitiis post Sixti V. mortem habi-
apprime instructus moribusque ange- tis unum tantum suffragium pro con-
licis in adolescentia refulsit, quam in- sequenda Petri cathedra illi defuit. S.
corruptae innocentiae laudem ac famam Carolus Borromaeus „ in primis G. Pa-
toto vitae cursu integerrime servavit. laeottum (in consilium)adhibebat, quem
Juris utriusque laurea adepta (1546) virumob doctrinam, pietatem et ecclesi-
publice docuit (1546-56) jurispru- asticae administrationis insignem usum
dentiam magno omnium applausu et plurimi semper fecit 1).<< Decessit 22 .
accursu : inter suos discipulos fuit quo- Julii 1597. Scripsit Palaeottus diatri-
que Hippolytus Aldobrandinus, postea bam de nothiset spuriis, Bononiae 1550
summus pontifex Clemens VIII. Pau- in f.; Francofurti 1612 etc., a doctis
lus IV., qui Ecclesiae tum reformatio- valde probatam ; de sacris et profanis
ni totus intentus viros eidem procu- imaginibus 11. 5, quibus multiplex
randae aptos undique venabatur, per- abusus juxta ss.concilii tridentini
vulgata Palaeotti fama commotus Ro- decreta detegitur, laudatissimos mag-
mam evocatum s. Rotae auditorem cre- naeque eruditionis, Bononiae 1582
avit , maximisque negotiis pro sedis italice ; latine Ingolstadii 1594 in
apostolicae honore et totius Ecclesiae 4; Episcopale bononiensis civitatis,
utilitate transigendis doctorem adhi- Bononiae 1580 in 8 ; Archiepisco-
buit. Pius IV. illum ad concilium tri- pale bononiensis civitatis , Romae
dentinum misit, in quo haec ejus par- 1594 in f. , opus insigne omnium sum-
tes erant: concilii decreta digerere li- mam continens, quae ad rectam cujus-
terisque mandare ; legatos apostolicos cunque dioecesis gubernationem perti-
et principum oratores adire, eorum nent ; de sacris consistorii consultatio-
consilia ultro citroque referre ; si quid nibus, Ingolstadii 1594 ; Romae 1596
esset controversiae , de jure responde- opus rarum; acta concilii tridentini a.
re: antistitum opiniones pro constitu- 1562. 1563 edita a Mendham , Oxo-
endis decretis conscribere etc. Qua in nii 1843. - Felicianus Ninguarda
re tantasapientiae, sedulitatis, fidei et (Niguarda) O. Praed. comensis , vica-
integritatis documenta praebuit, utpa- rius generalis ordinis per Germaniam
tres moti dignum judicarint, quem ob et Viennae theologiae lector, archiepi-
merita publicis literis apud pontificem scopi salisburgensis in conc. tridentino
laudarent eundemque suae sanctitati procurator (1560), visitator apostolicus
ad gratiam enixissime commendarent. omnium per Germaniam regularium,
Igitur Pius non tam patrum precibus episcopus scalensis (1576), inde (1583)
quamPalaeottivirtutibus impulsus eum, ad sedem s. Agathae , demum (1588)
quo reduce a concilio multum cum aliis Comum translatus († 5. Jan. 1595),
viris gravissimis ad promulganda illi-
us synodi decreta utebatur, anno 1565. 1) Ita Basilica Petri in vita s. Caroli 1.
in cardinalium album retulit et a. se- 1 c. 7. Cf. plura de eodem ap. Eggs , Pur-
quenti episcopum bononiensem dixit. pura docta 1.5.n. 12; Fantuzzi Notizie
degli Scrittori bolognesi V, 242-59 ; Le-
Omnibus boni pastoris virtutibus re- desma de vita etrebusgestisG.Paleotti,
fulsit, quotannis synodum diocesanam| Bononiae 1647 in 4.
124 1580-1600. Jus canonicum in Italia et Hispania.

praeter alia composuit Enchiridion de ronymus Gigas fuse disputat de pen-

censuris , irregularitate et privilegiis sionibus ecclesiasticis, Venetiis 1570
curam gerentibus et rerum ecclesiasti- in 4 ; 1588, cum responsis familiari-
carumjudicibus utile,Ingolstadii 1583; bus in materia ecclesiasticarumpensio-
Manuale visitatorum 2 11. complectens num ib.
quae ad visitationem pertinent ac di- 107. Inter hispanos 1) mentione dig-
versos visitandi modos omnibus, qui nus est Didacus de Simancas cor-
eo munere funguntur, commodum, Ro- dubensis vir omnium aequalium con-
mae 1589 ; et pro dioecesi salisbur- sensu doctissimus , divini humanique
gensi Manuale parochorum et aliorum juris peritissimus, juris civilis profes-
curam animarum habentium complec- sor (1540) . Fuit primum civitatensis,
tens omnium sacramentorum rationem, dein ferme per decennium pacensis, ad
naturam et administrationem cum in- ultimum zamorensis ecclesiae antistes.
structione praesentibus temporibus A rege Romam missus fuit ad urgen-
conveniente, Ingolstadii 1582.- Prae- dam B. Carranzae causam, imo et pro-
termisso Antonio Scappi bononiensi, regis neapolitanorum munere functus
in curia romana aliquamdiu advocato, est († 16. Oct. 1583). Praecipua ejus-
de visitatione et regimine ecclesiarum dem opera sunt: de dignitate episcopo-
disseruit etiam Paulus Fusco episco- rum, Venetiis 1568 ; Antverpiae 1573
pus sarnensis († 27. Apr. 1583), Ro- cum enchiridio judicum violatae reli-
mae 1616 in 4; dedit insuper Singu- gionis seu praxi haereseon ; de episcopis
laria in jure caesareo atque pontificio, jurisperitis, ib. 1574 ; institutiones ca-
Venetiis 1574; cum Lud. Gomezii tholicae, quibus tractatur quidquid ad
Leonii centuriam decisionum et conclu- praecavendas et exstirpandas haereses
sionum 1600. et sub inscriptione de necessarium est, Vallisoleti 1552 in f.,
jure statuum, Francofurti 1620.- Si- Romae 1575, opus rarum. Ejus opera
mon Majoli astensis, qui munere collecta prodierunt Ferrariae 1692 in
episcopali ob profectam aetatem se ab- f. Verum inter juris peritos inclitae
dicavit (1597),disseruit de irregulari- illius nationis eminet par nobilissimum
tatibus et aliis canonicis impedimentis, eodem anno (1586) defunctorum, Mar-
quibus ecclesiasticos ordines suscipere tinus Azpilcueta a patria commu-
etsusceptosadministrarequisqueprohi- niter Navarrus dictus, et Antonius
betur, 11.Josephus
5, RomaeMascardi in 4. Augustinus.
1576; 1619.sereza- Illum »Navarra a.

etc. 1493 protulit, Castella autem nova

nensis, episcopus auxiliaris adjaciensis
(† 1588) agit pro suo tempore admo- 1) Huc referri quoque posset Ludovicus
dum practice de probationibus, Franco-de Paramo , archidiaconus et canonicus
furti 1593-95 ; 1607 t. 3 in f. etc.; ecclesiae legionensis, deinde apud siculos
Petrus Perusio de mutatione status fidei causarum apostolicus inquisitor, qui
ecclesiarum, Venetiis 1584 ; de muta- inter alia scripsit : De origine et progressu
officii s . Inquisitionis ejusque dignitate et
tione status personarum ecclesiasticarum utilitate , necnon et rom. pontificis pote-
aliisque argumentis , quae reperiuntur state et delegata inquisitorum, edicto fidei
etiam in tract. univ. juris t. XIV. et et ordine judiciario s. officii, Matriti 1598 ;
XV. Jacobus Anellus de Bottis Antwerpiae 1614 in f. ,Plenum scil. opus,
inquit bibliotheca hisp. nova 2, 57, varia
neapolitanus et regi a consilio addi- eruditione ac doctrina, quod scribendi sti-
tiones ad opera celeberrimi canonistae lus et latinae eloquentia facultas non me-
Nicolai Tedeschii († 1445), quae diocriter ornant. Dionysius PaulusLlo-
prodierunt Venetiist. 9 in 4. , additiones pis valentinus utriusque juris doctor dis-
seruit de vera quatuor patriarchalium se-
adjunxit, ib. 1591 in f., sicut etiam ad dium dignitate atque earundum proprie
libros decretalium, ib. 1588 in 4.-Hie- inter se aequalitate, Romae 1600 in 4.
 Mart. Azpilcueta Navarrus. 125

educavit, Gallia virum fecit, Castella um interpretari , vespere deprehende-

vetus Salmanticae sublimi loco posuit, batur in nosocomiis infimae sortis ae-
Lusitania ornavit, decoravit ac tandem grotis praecinctus linteolo lectos ster-
Roma summis quos privata fortuna nere, sordes detergere, cibum in os in-
capit, honoribus virum auxit, ejusdem- serere, nullum officii in eos genus quan-
que diem suum obeuntis cum magni- tumvis illiberale vel sordidum a se
ficentissima pompa funus duxit." Ita alienum ducere: jejunia nonagenarius
de eo bibliotheca hispana, quibus adde, senex servabat ; mire semper miseri-
eum s. Francisci Xaverii fuisse avun- cordiaevirtutemexcoluit, adeo ut equus,
culum, cum hujus sancti mater fuerit quo vehebatur, sponte sua ad cujusvis
Martini soror; prius Tolosae, dein qua- pauperis occursum consisteret : ad ex-
tuordecim annos jus canonicum docu- cipienda quaevis reipublicae tam ec-
isse Salmanticae , sexdecim Conimbri- clesiasticae quam seculi munera ubi-
cae, quo enixis precibus eum vocavit que erat plane inexorabilis. Eum tan-
Joannes III. ad hujus academiae florem dem meritis repudiatis quam gestis
famamque augendam. Bartholomaeum honoribus potiorem atque illustriorem
de Carranza,archiepiscopum tolosanum, oppressit mors (21. Jun.), dum annum
magna industria defendit prius Pinciae, ageret 941). Navarri laudibus plena
dein Romae , quo octogenarius prope- sunt aequalium et eo inferiorum com-
ravit. In hac urbe tribus pontificibus mentaria, quoties mentio ejus incidit,
fuit eximie carus, Pio V., Gregorio XIII. passimque doctorum juris canonici sua
et Sixto V., ut non alio consultore ute- aetate facile princeps salutatur 2), et
rentur in iis dijudicandis, quibus con- etiam Buddeus protestans fatetur ³) :
scientia constricti tenemur. Ac Grego- Inter interpretes juris canonici , qui
rius XIII. tantum homini honorem ha- sec. XVI. floruerunt, maximamprae re-
buit, ut cum per urbem iter habens liquis celebritatem consecuti sunt Di-
ante ejus aedes obequitaret, continuo dacus Covarruvias (cf. supra n. 37)
juberet eum evocari foras et integram et Martinus Azpilcueta. Etiam in
fere horam in via detineret 1). Inde- theologiamorali merito auctoribus clas-
fesso labore usque in extremam se- sicis accensetur, et judice Gury inter
nectutem studio incubuit , illudque antiquiores casuistas est ipse vir emi-
dies ante suum e vita discessum non nens. Ejus opera, quae omnium mani-
amplius quinque intermisit, tantique bus versantur , non sine ipsius laude
ab omnibus aestimabatur ejus eru- et legentium fructu 4) prodierunt Ro-
ditio et prudentia, ut ejus responsa
oraculorum instar haberentur , et qui- 1) Hinc in epitaphio :
libet, qui inaliqua facultate excelleret, Ut tamen in terris aequavit Nestoris
alter Navarrus appellaretur. Cum [annos,
tanta eruditione solidarum virtutum Sic illi in coelo stet sine fine quies.
conjunxit culturam. Cathedram nun- 2) Cf. encomia in bibl. hisp. nova 1. c.
Cf. de ipsius vita etiam plura in ejus epist.
quam conscendit quin b. Virginis reci- apologetica ad D. Gabr.de Cueva in ed.
tasset rosarium²) : Tolosae ac Salaman- rom. t. 2.
ticae qui mane conspectus fuerat in 2) Isag. historico - theolog. 1. 2. c. 5.
magna auditorumcoronajus pontifici- $ 7.4) Cf. verba synodi mechlinensis
a. 1607. quibus hoc manuale commendat
1) J. Nicius Erythraeus in Pina- supran. 77. Ceterum in hac periodo plures
coth. 1, 1. floruerunt auctores in theologia morali
2) Er hat 60 Jahre lang den Catheder classici , ut patet ex his s. Alphonsi Li-
nicht bestiegen, ohne vorher den Rosen- gorii verbis (dissert. scholastica morali
kranz zu beten. Historisch - polit. Blätter Neap. 1755): „Sedulo semper adverten-
1869. 64, 443. dum, quod auctoritas scriptorum non ex
126 1580-1600. Jus canonicum in Hispania.

mae 1590 v. 3 ; Lugduni 1589-91 | laribus commentarii tres , ib. 1576,

t. 3 in f.; aliis aucta Venetiis 1602 v. quos postea recognovit ; commentarium
5; 1750 v. 3 in f., e quibus notanda : resolutivum de usuris, Pinciae 1569
Manuale sive Enchiridion confessario- hispane, Romae 1585 latine ; de anno
rum et poenitentium (prius hispanice jobolaeo et indulgentiis omnibus, ib.
Salmanticae 1557 ; auctum Pinciae 1576 ed. aucta ; de alienatione rerum
1569 ; latine Romae 1588 et saepius ecclesiasticarum ac de spoliis clericorum
alibi), liber utilissimus, quem alii vel commentarium in principium et gloss.
in compendium contraxerunt, vel ad- Summae XII. q. 2. de spoliis clerico-
jectis annotationibus aliisque additio- rum, super cap. ,Non liceat Papae' ea-
nibus auxerunt, ut Simon Magnus dem causa et quaestione, Romae 1573,
Ramlotaeus , leodiensis ecclesiae ad s. quem recognovit postea et locupletavit ;
Petrum canonicus Parisiis 1587, Fran- de reditibus beneficiorum ecclesiastico-
ciscus de Sese juris consultus Vene- rum, quo docetur, quibus usibus sint
tiis 1573, Andreas Victorellus etc. impendendi et quibus personis dandi
Dehoris canonicis et oratione 1), olim aut relinquendi , super cap. , Quoniam
hispane Caesaraugustae 1560; latine quidquid XVI. q. 1, Pinciae 1566 (his-
Lugduni 1580 ; Romae 1586; Commen- pane), Romae 1568; 1574 (latine);
tarium in cap. Inter verba XI. q. 3., in in quo opere contendit ecclesiasticos
quo de gloria, honore, laude ac bona non ex praescripto misericordiae sed
fama, deque ingloria, vituperio, infa- ex lege ac praecepto justitiae obstrictos
mia et detractione etc. tractatur , Co- esse, ut bona ecclesiastica in pauperum
nimbricae 1544 in f., Pinciae 1572 sustentationem , exceptis tantum sibi
(hispane) ; Romae 1584 in 4 ; de regu- pro statu suo necessariis, erogent. Cui
cum opposuisset Franciscus Sarmi-
multitudine, sed ex eorum gravitate aesti- ento 1) Rotae tunc judex librum suum
mari debet: ita ut paucorumvel etiam
unius doctoris speciali scientia ac pietate de reditibus ecclesiasticis
, in quo illam
praediti auctoritas aliis pluribus ali- sententiam asperitatis ac nimii rigoris
quando praeferenda sit. Non enim eodem plenam esse persuadere nititur, defen-
modo inniti possumus auctoritate aliquo- dit se Navarrus Apologetico pro 1. de
rum auctorum, puta Caramuelis,Zanardi, reditibus ecclesiasticis, Romae 1570
Joannes Sancii, Leandri, Martini a s. Jo-
seph, Dianae, Antonii a Spiritu s., Tam- (vel 1571), Antverpiae 1575 : cui ille
burini , Pasqualigi et aliorum , qui licet defensionem 1. etc., Antverpiae 1616 in
docti et probi ac bono fine ducti fuerint
(non enim mala fide tradidisse ea, quae
scripserunt , fas est suspicari), tamen in- 1) Ortus est Fr. Sarmientode Men-
cauti in pluribus opinionibus nimis be- doza Burgis, tantoque profectu juris stu-
nignitati indulserunt : sicut innitimur au- dio operam dedit, ut juvenis 21 annorum
ctoritati Suarii, Soti, Azorii, Cani, Silvii, ex propria cathedra jus pontificium pub-
Cajetani, Bannez, Navarri, Paludani, To- lice doceret non sine peculari quadam sui
leti, Sylvestri, Lessii, Angeli, Vasquez, laude inter ceteros professores. Romam
Armillae, Valentiae, Laymanni, Molinae, translatus in pontificiorum rotae audito-
de Lugo, Castropalai, Bonacinae, Em. Sa, rum adlectus est , asturicensis dein epi-
Pontii, Cabassutii, continuatoris Tournely, scopus factus (1574) ad ampliorem eccle-
Roncagliae , Salmanticensium , Petroco- siam giennensem transiit. Obiit 1595 ex-
rensis , Abelly, Cardenae, Coninck, Gama- actissimum christiani pastoris exemplar.
chaei, Isamberti et aliorum, quorum sci- Praeter opera laudata reliquit inter alia
entia quanta sit, undique perspecta est, Selectarum interpretationum II. 8, Romae
praeter d. Thomam, d. Bonaventuram, d. 1571; Burgis 1575 ; Antverpiae 1616 ; ope-
Antoninum et Sotum, quorum auctoritas ra ejus collecta prodierunt t. 3 Burgis
aliis equidem praeponi debet.< 1573 et 1575 t. 1. et 2 ; Asturicae 1577 t.
1) De temporehorarum canonicarum pp. 3., simul Antverpiae 1616. De ejus cum
3 edidit Marcellinus Francolini Romae Navarro controversia cf. Michaelas.
1581, Venetiis 1605. Joseph bibl. crit. 4, 112 s.
 Navarrus, Antonius Augustinus. 127

f. (m. 12) opposuit. Commentaria in 7 interfuit et postquam ecclesiae ilerden-

distinctiones de poenitentia, Conimbri- si 16 praefuit annos , archiepiscopus
cae 1542 Lugduni 1569 etc.; et relectio- | tarraconensis a Gregorio XIII. est re-
nes (in 5-7) in diversa juris canonici nunciatus (1576), decessitque post de-
capita; Consiliorum seu responsorum cennium 31. Maj. 1586 pastor egre-
11. 5 juxta ordinem decretalium dispo- gius. Laudantur in eo integritas ac
siti, Lugduni 1591 v. 2 in 4; 1594 temperantia, comitas gravitati con-
ed. 2; Brixiae 1597 etc. Compendium juncta , animi aequabilitas , ut per vi-
omnium operum Navarri elaboravit ginti annos nunquam videretur iratus,
Jacobus Castellanus tarvisinus, s. castitatis cura , ac tanta in pauperes
theologiae doctor, Venetiis 1598 in 4; beneficentia, ut vasa sacra pignori dare
1602; 1605. et libros etiam quovis thesauro sibi
108. Non minoris celebritatis gloria pretiosiores in rebus arctis annonaeque
fulgetAntonius Augustinus, qui pa- caritate divendere non gravaretur. Mul-
tis eruditorum ipsius doctrina encomiis
triamhabuitCaesaraugustam(25. Febr. extollitur quae paucis ejus encomia-
1516, secundum alios 1517). Noven-
stes Schottus ita complectitur : „ Ma-
niuminsumpsit injuris studium par- xima inillo cognitioantiquitatis,sum-
tim Compluti, partim Salmanticae; nec
eo contentus celebriores Italiae acade- ma scientia juris antiqui legumque ro-
mias, patavinam et bononiensem, invi- manarum et familiarum; multae in eo,
sit. Florentiam deinde venit, ubi non- ut Romae natus videretur , literae et
dum viginti et sex annos natus edito elegantia sermonis latini 2). Ciceronem
libello Emendationum et opinionum etiam senex legebat assidue ut elo-
juris civilis ll. 4 (Venetiis 1543 etc.) quentiae principem; juris vero tanta
in eo accuratio, ut veterum aliquis
eruditorum animos in se convertit ;
exemplum enim Andreae Alciati se- praestantissimorumque prudentum,
quens ad interpretationem juris nova Paulus , Ulpianus aut Papinianus ab
utebatur methodo, in subsidium vocans inferis exstitisse ac revixisse vel ani-
archaeologiam et philologiam. Romam mam ex Pythagorae sententia recepisse
adveniens postulante Caesare , a Paulo illorum videretur. Quanta porro histo-
III. inter 12 viros litium totius orbis riarum antiquarumque rerum Graeciae
christiani judicandarum sive sacri et et Italiae explicata cognitio! Jus pon-
apostolici palatii (seu Rotae) auditores tificium et civile ita illustravit 3), hoc
allectus, implevit omnes numeros inte- adolescens , senex illud, ut principem
gerrimi et prudentissimijudicis ( 1544). illum jurisconsultorum nostrique aevi
Julius III. eum in Britanniam destina- florem delibatum uno ore gentes omnes
vit, quo tempore inter Mariam reginam praedicent. Etiam Buddeus scribit4) :
commemorandus est
et Philippum Hispaniae principem pa- »Cumprimis
ctum fuit »praesertim ut in compo- A. Augustinus , archiepiscopus tar-
nendis rebus, quae sacerdotibus sacro- raconensis, vir de humanoribus literis
rumque ministris dicatae erant, tam- deque jure civili , cum primis autem
quam jurisconsultus legato adesset < 1).
Romam redux a Paulo IV. praesul Alli- 1) Cf. Bibl. hisp. nova 1, 97 ss. et Thom.
Pope Blount in censura celebr. auct.
fanus dicitur et ad Ferdinandum impe- 2) Ita Du Pin de A. Augustino XVI,
ratorem mittitur ( 1557) : a Pio IV. ro- 135 : Cet Auteur a pratiqué ce qu'il en-
gatu Philippi II. in cathedram ilerden- reté
seigne lui-même, qu'il fautjoindre la pu-
du langage à la science du droit.
sem transfertur. Concilio tridentino
3) Hinc. Aub. Miraeus in biblioth.
eccles. eum dicit juris civilis et pontificii
Ita Latinius in ep. ad Masium d. instauratorem.
10. Febr. 1555 . 4) Isag. historico-theol. 1. 7. c. 5. § 5.
128 1580-1600. Jus canonicum in Hispania. Augustinus,

de jure canonico praeclare meritus.<< 1672 in 8 ; quam ed. cum aliis notis
Et recenter a Döllinger Magni cog-| Mastrichtii recudit Viennae 1764 J. A.
nomine prae ceteris fuit cohonestatus 1). de Riegger ; Notae in canones 72 ab
Ipse omnium primus primorum ponti- Hadriano papa adversus falsos accusa-
ficum epistolas decretales tamdiu pro tores et oppressores episcoporum et
genuinis habitas suppositas esse osten- pontificum in gratiam Ingelrammi Me-
dit2); a nonnemine tamen juris perito diomatricum episcopi Romae tunc de-
in nonnullis caute legendus dicitur 3). gentis collectos et communicatos a. 785
Praeter opera ) quamplurima, quibus (int. 5. coll. conc. Binii p. 567 ss .) ; Con-
humaniora studia et jus civile illustra- stitutionum provincialium tarraconen-
vit, doctis etiam lucubrationibus jus sium ll. 5, Tarracone 1580 in 4 ; Epi-
canonicum et res sacras exornavit. Ex- tome juris pontificii veteris in 3 pp. di-
stantejusgeneris:Antiquaecollectiones ) visa: de personis, derebus, dejudiciis,
decretalium cum admodum eruditis quarum prima prodiit ib. 1586 in f;
notis, Ileridae 1576 in f., Romae 1583; alteri parti adjectum est : De quibus-
Barcinone 1592 ; Parisiis 1609 ; 1621; dam veteribus canonum ecclesiastico-
Canones poenitentiales seu sic dictum rum collectoribus judiciumac censura.
Poenitentiale romanum, cum notis, Tar- Alia editio prodiit Romae 1611—17
racone 1581 ; Venetiis 1584; et in auspiciis Pauli V., et Parisiis 1641.cu-
edit. parisiensi epitomes juris pontificii; rante cognomine A. Augustino S.
de emendatione Gratiani dialogorum J. v. 2 in f., quae editiones comple-
(40) 11. 2, quod opus jam ab a. 1543 ctuntur duas reliquas partes diu desi-
coeperat, sed occasione adornataeman- deratas. Duo sunt, inquit Doujat 1),
dato Gregorii XIII. editionis auxit in-
dicatis hujus edit. erroribus : illud om- 1) Praenot, canon. 1. 5. c. 8. Insigne
nigena eruditione est refertum, prodiit plane encomium operum Augustini ef.
post ejus mortem Tarraconae 1587 in Letteratura
apud Andres , Dell'origine etc. d' ogni
p. 6. 1. 3. c. 2. Laudat erudi-
4; Parisiis 1607 ; et cum opus rarum tionem, qua omnibus lucem affert, artem
jam esset, iterum ib. curante Baluzio criticam , methodum etc. et de hoc ipso
opere scribit : E certamente l'epitome del
1) Rede auf der gelehrten Versamml. vecchio diritto pontificio dell' Agostino
1863.
dovra dirsi senza contrasto la più ricca,
2) Cf. Generin theol, dogmatico-schol. più sicura e più utile collezione,che siasi
T. 1. prodr. 1. c. 3. § 11. Ceterum jam Cu- fatta di tale diritto ed una dell'opere più
sanus (in concord. cath. 1. 3. c. 2.) hanc interessanti e preziose della canonica giu-
suppositionem praesensit. Dubitavit et risprudenza. Dove siasi lecito di ricordare
Contius. Cf. supra annot. 2. p. 119. con ben meritata lode l'editore Francesco
3) Etiam Bona in notitia auct. de eo d'Aduarte , che alla fatica d' ordinare
dicit: Juris pontificii diligens et doctus que'libri, a cui non avea potuto dare l'au-
epitomastes et romanarum antiquitatum tore l'ultima mano, aggiunse l'illustra-
peritissimus, sed in expendenda tempo- zione delle sue erudite note, che danno
rum ratione et canonum veritate non ad- dei lumi per l'intelligenza non solo di
modum accuratus . "
quest'opera , ma di tutto il diritto cano-
4) Horum elenchum cf. in bibl. hisp. nico. Ita vero absolvit : Professiamo dun-
nova 1, 100 ss., ap. A. Schottum in ejus que del celebrato Agostino la dovuta ri-
orat, funebri, Baluzium in edit. operis conoscenza per tanti vantaggi recati al
de emendatione Gratiani a. 1672; Nice- diritto canonico, e riguardiamolo come il
ron 9, 70 ss. etc. gran promotore ed illustratore , come il
5) Andres 1. infra c.: „Mentre queste maestro e l'oraculo dell'ecclesiastica giu-
sconosciute collezioni canoniche produ- risprudenza. Cf. etiam Schulte l. c. pag,
ceva alla luce , attendeva parimente alla 723-29, qui hoc in primis in eo laudat:
correzione della conosciutissima di Gra- Er ging auf die Quellen zurück; indem er
ziano ; ed egli solo ha dati piu lumi di tutti aber diese selbst kritisch prüft, ist er der
gli altri correttori per l' emendazione del eigentliche Begründer der äusseren Ge-
famoso decreto .
schichte des canonischenRechts geworden.
 Beja, Aragon, Navarra, Lopez, Petrus Binsfeld. 129

quibus hoc opus per se eximium, mi- giis quibuslibet doctoribus tam anti-
nus tamen utile redditur. Alterumquod quis quam modernis veluti ex floribus
dubiae fidei canones certis saepe ad- pro mellificio conficiendo sunt resolu-
miscuerit, quo nomine Gratianum ipse tiones casuum selectae tum theologiae et
in primis reprehendebat : alterum quod utriusque facultatis juris canonici et
dum ordini ac distinctioni materiarum civilis tironibus pernecessariae, Sal-
nimis anxie studet, in tot titulos suum manticae 1585 ; 1592 ; 1594 ; Lugduni
opus distraxit, ut vix memoria compre- a Petro Matthaeo J. C. locupletatum
hendi ac retineri possint. " Repertorium 1588 ; tractatus de contractibus et ne-
decisionum Rotae ll. 3, inter ejus op.t. gotiationibus sive instructorium nego-
VI; de synodis et pseudosynodis com- tiantium, Salmanticae 1592 in f; Lug-
3.01 mentarii op. t. V. Ejus opera collecta duni 1593 in 4. locupletatum a Petro
prodierunt Lucae 1765-74 t. 8 inf. Matthaeo , Brixiae 1596. „ In casi-
こ cum praefationibus J. Rochii. bus conscientiae decidendis laxior a
109. Plures quoque ex hispanis 1) viris eruditis censetur 1)«, aliis auctor
theologiam moralem et pastoralem ex- est gravis.- Didacus de Avellaneda
coluerunt, quibus etiam plures ex iis, S. J. granatensis († 1598) auctor est
qui de jure canonico meruerunt, accen- tr. utrum in confessione sacramentali
sere poteris. Praeter hos occurrunt Lu- criminis consors nominari debeat, quem
dovicus de Beja sive de Berestrello Petrus Vicecomes O. Praed. auctoris
0. S. Aug. lusitanus, Bononiae per 16 nomine praeterito Cremonae 1594 edi-
annos primarius professor publicus et dit.-HisaddaturPetrus aboppido pa-
in ecclesia metropolitana casuum con- trio Binsfeld dictus , quem Briedel
scientiae magister, Palaeotti card. theo- abbas himmerodensis pecoribus pascen-
logus, cujus est tractatus quadruplici dis destinatum ob emicans ingenium
partitione distinctus responsa casuum ad studia promovit. Romam missus in
conscientiae continens, Bononiae 1587, collegio germanico egregie fuit insti-
1613, auctus duplici alio tractatu tutus. Post reditum in patriam selec-
saepius editus.- Hujus sodalis Petrus tus est ab electore trevirensi ut cele-
Aragon salmanticensis, in patriae brem abbatiamprumiensem reformaret
urbis amplissima academia doctrinae ejusque ditionem ad veram reduceret
scoticae professor , auctor in theologia fidem, quod mira prudentia et solertia
morali gravis, commentaria vulgavit in felicitereffecit. Ab eodem archiepiscopo
2, 2. s. Thomae de fide, spe et charitate, Jacobo deEltz electus est episco-
in
Salmanticae 1584 in f; in 2, 2. s. Tho- pumauxiliarem (1580), quo in munere
mae de justitia et jure, Venetiis 1585 ; omnibus exemplo praeluxit impenseque
1608; Lugduni 1596. -
Petrus de bonum promovit dioecesis. Ex visita-
Navarra toletanus conscripsit » quod tione infirmi pestem contraxit eique
per manus omnium it2), opus : de ab- succubuit 24. Nov. 1598. Plura edidit
latorum restitutione in foro conscientiae opera2), cujusmodi sunt : Commentarius
Il. 5, duobus tamen vol. Lugduni 1594; " in titulum juris canonici de injuriis et
Brixiae 1606. - Ludovicus Lopez O. damno dato , Treviris 1597 in 12 ; de
Praed. Matriti natus († 1595 vel 1596) simonia per quaestiones et conclusiones,
edidit : Instructorium conscientiae 2 con- ib. 1614 in 12 ; de usuris , ib. 1609 ;
tentum pp., ubi ad instructionem con- Liber receptarum in theologia sententia-
scientiae pene innumerae continentur rum et conclusionum cum brevibus ne-
tradunturque materiae , quae ex egre-
1) Quetif Script. O. Praed. 2, 316.
2) Cf. Neyen , Biographie luxembur-
1) Cf. annot. ad n. 107. ex Alph. Ligorio. geoise p. 72 s.; Kessel Kirchenlex. II,
*) Biblioth. hisp. nova II, 220. 846.
Hurter, Nomenclator. 9
130 1580-1600. Theologia moralis et lit. Borromaeus, Pamphilus etc.

cessariisque fundamentis, ib. 1593 ; pus signinus (1570). Scripsit praeter

1595; 1612 ; Tractatus de confessioni- chronicon O. Erem. S. Aug. et ejus viri
bus maleficorum et sagarum, an et vel sanctitate vel doctrina vel rebus
quando iis fides habenda sit, ib. 1589 ; gestis illustres, Romae 1581 in 4., quod
1591 , in quo tamen nimis credulum se pertingit usque ad a. 1575, opus sat
exhibet ; Enchiridion theologiae pastora- rarum (m. 30), de origine multarum
lis quo animarum curationibus non con- gravissimarum in Ecclesia caeremonia-
temnendo labore consuluit 1), ib. 1591; rum; de exorcistis et antiquo ritu
-

cum additionibus Silvii et Fr. Bor- torquendi et expellendi daemones ;

giae rhetorica concionandi , Antwer- de sacris ritibus apud veteres pontifices
piae 1647 in 12 ; 1679. Ejus opera inconficiendis et administrandis baptis-
collecta prodierunt Coloniae 1611. t. matis, chrismatis et Eucharistiae sacra-
5 in8. Neque praetermittendus est mentis 11. 3. Marcus Antonius Co-
s . Carolus Borromaeus († 1584), lumna Marsilius , bononiensis omni
quatenus ejus impulsu et praesidio ha- doctrinarum , virtutum ac linguarum
bitae fuere septem synodi provinciales, genere peritiaque erat ornatissimus,
quarum actaprodierunt Mediolani 1599 theologiae et juris utriusque doctor,
in f.; Lugduni 1683 ; Patavii 1754; regi hispano a consiliis, archiepiscopus
1843-46 v. 2 in 4. Haec acta eccle- salernitanus (1574), qui et synodum
siae mediolanensis magni aestimantur, habuit corpusque s. Gregorii VII. fere
egregias enim instructiones et prae- incorruptum reperit († 24. Apr. 1589) .
cepta plane utilia pro animarum pasto- Ejus est doctissima raraque ¹) : Hydra-
ribus complectuntur , ex quibus sicut giologia sive de aqua benedicta, Romae
ex aliis scriptis quam plurimis tam 1586, etiam inscripta de fonte lustrali,
sancti pastoris (quae prodierunt Medio- ib. 1605 ; de ecclesiasticorum redituum
lani 1747 v. 5 in f.), inter quae emi- origine ac jure , Venetiis 1575, diss .
nent ejus instructiones , theologia pa- bona et erudita. Melchior Hittorp
storalis fere integra hauriri posset. agrippinensis († 1584), qui accensus
Hinc clerus gallicanus suis expensis zelo catholicae fidei et officiorum eccle-
ejus instructiones pro confessariis recu- siasticorum tuendorum contra novatu-
dit adjecto decreto de iis legendis ser- rientium haereticorum latratus, impel-
vandisque. Item ejus instructiones ad lente Jacobo Pamelio cum aliis collegit
concionandum confessionisque et eucha- catholicos vetustissimos scriptores, qui
ristiae sacramenta ministranda prodię- de officiis ecclesiasticis scripserunt, edi-
runt Augustae 1758 ; Oeniponti 1846; ditque hoctitulo : De catholicae Ecclesiae
pastorum instructiones , Augustae Vin- divinis officiis ac ministeriis varii vetu-
delicorum 1762 ; Monasterii 1846 etc. storum fere omnium Ecclesiae patrum
110. De sacra liturgia meruerunt : ac scriptorum libri 2), Coloniae 1568
Josephus Pamphilus O. S. Aug. ve- in f., quae editio complectitur ordinem
ronensis († 1581) , tam generis nobi- romanum vulgatum , Isidori hisp .
litate quam omnigena doctrina claris- de eccl. officiis 11. 2; Albini Flacci
simus et de antiquitate optime meri- Alcuini de officiis div. (qui ipsius
tus; erat enim historia et lectione an- putabantur) ; Amalarii metensis de
tiquorum patrum atque notitia biblio- div. officiis 11. 4 et de ordine antipho-
thecarum ac arte musica insignis, hinc narii ; Rab. Mauri de institutione cle-
etiam cantorum pontificiorum director, ricorum 11.3 ; Walafr. Strabonis de
sacrarii pontificii praefectus et episco- exordiis et incrementis rerum ecclesia
1) Magni hoc enchiridion fecit synodus
mechlinensis a. 1607. ut patet ex ver- 1)Cf. Ughelli Italia sacra VII, 632 s.
bis supra p. 94 allatis. 2) Cf. Thalhofer § 7 pag. 88 .
 Duranti, Timotheus, Myller, Bonomi, Joannes a Cruce etc. 131

sticarum ; Bernonis Aug. de quibus- delineationibus , opus valde rarum (m.

dam rebus ad missam pertinentibus ; 66). - Joannes Franciscus Bonomi
Micrologusde eccl. observationibus ; cremonensis n. 6. Oct. 1536, episcopus
Ivonis carn. serm. 21 de eccl. sacra- vercellensis (1572), quem Gregorius
mentis etc.; Hildeberti demysterio XIII. in magnis adhibebat negotiis ,
missae carmen ; Radulphide Rivo misitque Coloniam ad deponendum
de observantia canonum ; Missae expo- Gerardum archiepiscopum († 26. Febr.
sitionem ex cod. transcriptam. No- 1587), collegit reformationis ecclesiasti-
vam ed. curavit Georgius Ferrarius cae decreta generalia omnium ecclesia-
Romae 1591 auctam Petri Damiani rum usibus accommodata, cura M. Hit-
tr. de Dominus vobiscum ; Petri clun. torp revisa adjectis ss. pontificum et
expos. missae ; Honorii augustodu- conc. tridentini sanctionibus, Coloniae
nensis gemmam animae ; Rupertitui- 1585 in 8.
tiensis de div. officiis 11. 13. Ea quoque
ita aucta recepta fuit in bibliothecam 111. Ad theologiam mysticam prae-
PP., Parisiis 1610. Notior est Jo- ter tot alios insignes ascetas referri pos-
sunt : S. Joannes a Cruce O. Carm.
annes Stephanus Duranti , parla-
menti tolosani in tumultu praeses, in restaurator 1) natus Fontiberi in His-
quo stetit pro rege, interfectus 11.Febr. pania (1543, † 14. Dec. 1591), cujus
opera hispanice
1589, hic quidem nominandus, quod Barcinone conscripta prodierunt
1619 ; Matriti 1629 in 4 ;
suae eruditionis pariter ac religionis
certissimum dederit testimonium edi- Pampelonae 1774 optima editio; quae-
tis tribus libris de Ecclesiae catholicae dam alia gallice versa subjiciuntur ejus
vitae auctore Dosithaeo a s. Alexio
ritibus, quod quidem opus ut firmandis
orthodoxorum partibus utilissimum, Parisiis 1727; latine Coloniae 1710
in 4. (m. 24). — Bartholomaeus de
Sixto V. adeo acceptum fuit, ut et illud
Romae suis expensis excudi jusserit Martyribus O. Praed. lusitanus, vir
1591 in f. , et ejus auctorem singulari apostolici plane pectoris (n. 1514), vi-
benevolentia sit prosecutus 1). Prodiit nensi
ginti annis in regio collegio olisipo-
theologiae lector, bracharensis
dein saepius Coloniae, Parisiis, Lug-
duni 1606 ed. 5. Michael Timo- archiepiscopus dictus est (1558), quam
theus edidit: In divinum officium qq. dignitatem nonnisi invitus et praecepto
300, Venetiis 1581 , opus rarum; de adactus acceptavit. Interfuit concilio
sacrificio missae , 1584 ; institutio ad tridentino strenueque in eo egit re-
episcopos de sacrosanctis Dei ecclesiis formationis ecclesiasticae negotium et
visitandis compendiosa, quajuxta conc. post reditum zelo apostolico totus in-
cubuit, ut dioecesim suam ad illorum
tridentini decreta dioecesim visitare normam restauraret. Verum ut unice
possint, ib . 1581 in 4. Jacobus
Myller compilavit opus latine etger- contemplationi rerum divinarum insi-
stere posset, archiepiscopatu se abdi-
manice inscriptum : Ornatus ecclesiasti-
cus h. e. compendium praecipuarum cavit 20. Febr. 1582 et post octennium
rerum, quibus rite decenterque compo- piissime in Domino obiit 16. Jul. 1590 .
sitae ecclesiae exornari et redimiri de- Collegit compendium doctrinae spiritu-
bent, Monachii 1591 in 4. cum multis alis magna ex parte ex variis ss. patrum
sententiis , Olisipone 1582 in 8 ; in-
scriptum etiam compendium mysticae
1) Ita Doujat, praenot. canon. 1. 5.
c. 8. Nonnulli tamen hoc opus doctum
adscribunt Petro Danes episcopo vauri- 1)Cf. Josephus a Jesu Maria in hi-
ensi († 1577), qua de re cf. Baluze in an- storia vitae ejus latine reddita ab Adriano
not. ad s. Cypriani 1. de opere et eleem. a s. Maria, Coloniae 1663 in4 ; Jochum
c. 15. K. L. VI, 1702 9 .
9
132 1580-1600. Theologia mystica in Hispania Lud. Granatensis.

doctrinae et auctum cura Ildephonsi opera, in primis ascetica , quae notis-

Manrique , Venetiis 1711, variis ad- tima et in quam plurimas linguas versa
ditionibus, liber rarus ; Stimulus pasto- fuere, biographias, conciones etc.; prae-
rum ex gravissimis ss. PP. sententiis terea rhetoricae ecclesiasticae sive de
concinnatus , in quo agitur de vita et ratione concionandi 11. 6, Olisipone
moribus episcoporum aliorumque prae- 1576 in 4 ; Venetiis 1578 una cum
latorum , Romae 1564 cura s. Caroli Aug. Valerii rhetorica ecclesiastica ad
Borromaei et saepius alibi. Opera om- clericos 11. 3, et alibi saepe ; de officiis
nia prodierunt cura M. D'Inguim - et moribus episcoporum, Olisipone 1565
bert Romae 1734.1735 pp. 2 in 1 v., in 16., una cum simili tr. Barth. de
sat rara (m. 70).-Celeberrimus quo- Martyribus , Parisiis 1583 in 8.
que in ascesi est Ludovicus a patria Prodierunt ejus opera collecta et in lin-
dictus Granatensis O. Praed. Na- guamlatinamversa cura Andr. Schotti
tus is est a. 1504, secundum alios 1505, S. J. et Mich. ab Isselt Coloniae 1628.
parentibus secundum seculum infimae 1629 t. 3 in f., quae collectio est ra-
sortis. Ordinem Praed. est ingressus a. rissima (m. 175) ; alia operum spiritu-
1525, absolutisque cum laude studiis alium lingua hispana cum ejusdem
oratorem sacrum egit magno plausu. vita prodiit cura Dyon. Sanchez Mo-
Post obitum provincialatus munus mo- reno (accurata et integra) Ma-
nasterio olisiponensi se abdidit, ut ora- triti 1679 t. 3 in f. Etiam s. An-
tioni, componendis libris , animarum dreae Avellini O. Theat. apud Ca-
saluti totus vacaret, quamobrem etiam strum novum Lucaniae pagum nati
infulas sibi oblatas recusabat († 31 . (1521, † 10. Nov. 1608) epistolae, Nea-
Dec. 1588) . Reliquit 1) quam plurima poli 1731 t. 2, aliaque opera ascetica
1) Cf. Quetif ll, 285-91 ; Lud . Muñoz
ib. 1733. 1734 t. 5 plurimum lau-
Vida y virtudes del ven. varon el P. M. dantur.
Fray Luis de Granada de S. Domingo, Ma-
triti 1639 in 4.
 III .

Theologi annorum 1601-1620.

I. Theologia scholastica.
112. Incipit seculum XVII., theolo- Ingolstadii et Mussiponte († 24. Aug.
giae scholasticae VI., fortasse prae ce- 1606) disputavit de statu animarum
teris florentissimum, tum ob praegran-
in altero seculo, Ingolstadii 1581 in 4.,
dium auctorum copiam , tum ob ope- unde prodiit opus de altera vita et ani-
rum praestantiam et innumerabilem marum in eo statu ll. 2, in quibus ani-
multitudinem, ob acumen, inventionem,marum a corporibus separatarum et
nitorem, quae in illis elucent, tum ob
reunitarum status explicatur atque de
scholarum fere ubique gentium , ma- mundi conflagratione tractatur, Colo-
xime in Hispania, florentium splendo-niae 1605 ; 1610 ; prius italice, Vene-
rem¹). Hac vero periodo (1601-1620) tiis 1604. Ludovicus Borojo a
sicut praecedenti fere omnes et qui- Gavatio ditionis tridentinae O. Min.
dem summi, qui theologiam scholasti- († 10. Nov. 1609) disseruit de divina
cam illustrarunt, fuerunt hispani, non- civium civitatis Dei praedestinatione de-
nulli itali, cum aliarum nationum theo- que civium civitatis satanae praescien-
logi aliis potius incumberent discipli- tia seu reprobatione tr. in 3 ll. dige-
nis, hac tamen non penitus neglecta²). stus, Venetiis 1607 ; Veronae 1610 ed.
Itali sunt : Joannes Baptista Arrighi aucta. Augustinus Gothutius O.
0. S. Aug., florentinus († 1605), qui S. Franc. , ligur, praeter alia, quae ad
scripsit 11. 4 de elementis s. theologiae, doctoris subtilis doctrinam illustran-
Florentiae 1569 ; 11. 3 de beatitudine dam referuntur¹), edidit : Gymnasium
hominis, ib. 1575. — Lucas Pinelli speculativum ex variis tum philosophi-
S. J. melfitanus , theologiae professor cis tum theologicis concinnatum et in
quinque classes distributum , quarum
1) Cf. Gener theol. dogmat.-scholast. prima
logicorum est, secunda physico-
t. 1. prodr. 1. c. 1. n. 31 . rum, tertia metaphysicorum et mathe-
2)Huc referri debet etiam Guilelmus maticorum, quartaformalistarum,quin-
Estius , de quo plura dicemus infra n. ta theologorum, Parisiis 1605 in f. -
157. Ex gallis mentionedignus est Eu- Joannes Dominicus Montagniuoli
stachiusas. Paulo, cujus praeter sum-
mam philosophiae exstat summa theologiae O. Praed. , patria senensis , vitae san-
tripartita, Parisiis 1613 t. 2, in qua dispu- ctitate illustris et doctrinae s. Thomae
tat de Deo, rebus divinis ac supernatura-
libus, necnon de Deo homine, opus rarum 1) Cf. Joan. as. Antonio , biblioth.
(m. 30). francisc. 1, 147.
134 1601-1620. Theol. schol. in Italia, Manso, Fortunatus, Riva,

acerrimus propugnator¹), edidit : De- tate doctrinae orationis puritatem con-

fensiones theologicae ac thomisticae a jungebat. Paulus V. eum ad sedem cur-
recentioribus theologis universamtheo- solensem (Corcyrae) 1605 promovit,
logiae d. Thomae summam complecten- dein ad clodiensem (Chiozza) 1610
tes, in quibus mira ac eleganti me- transtulit, verum jam a. sequenti, aeta-
thodo rationes contra auream doctri- tis 42. immatura morte raptus est d.
nam doctoris angelici usque modo ab 9. Julii. Reliquit 1) : Ad s. Thomae Aq.
eisdem modernis theologis adductae totam 1. p. quaestiones et dubitationes
facile ac doctissime dissolvuntur, Nea- scholasticae , quibus ejusdem angelici
poli 1610 in f. Victorinus Manso doctoris litera universa brevissimo pri-
O. S. Bened. e congregatione casinensi, mum epilogo concluditur , mox expla-
in pluribus coenobiis s. theologiam natur ac firmatur: demum una cum iis,
magno cum plausu annos 20 docuit, et quae ejus causa scripsit Cajetanus card.
varias quoque abbatias administravit. ab omnibus, cum vero praecipue recen-
Clemens VIII. eum primo stabiensium tioribus, qui ad hanc usque diem sunt
seu Castri Maris (1599) et post ali- ei aversati, integra usquequaque defen-
quot annos arianensium episcopum re- ditur, Venetiis 1609 in f. Grego-
nunciavit († 1611). Ejus sunt 2) : Har- rius Falconius O. S. Aug. » vir un-
monia theologica patrum et scholastico- decunque doctus ac omnium literarum
rum, in qua singula quaeque theolo- eruditione eximius, praesertim magnus
giae sacrae capita tum erudite tumele- theologus , reliquit egregium sui in-
ganter tractantur, doctoresque ad con- geniimonumentum²) : Reconciliatio 100
sensionem revocantur. Tomus primus locorum controversorum inter d. Tho-
(et forte unicus) exactissime dispositus mam doctorem angelicum et Aegidium
et in 25 11. distinctus prodiit Neapoli Columnium, Rimini 1612. -Ejusdem
1594 in 4. (m. 60). De ecclesiasticis ordinis est Paulinus Bertilucensis, qui
magistratibus , Romae 1608 in 4. edidit Aegidii Romani opera, Vene-
Institutio modi procedendi in causis re- tiis 1617 ; quaestiones in 4 ll. senten-
gularium omnium, multis et allegatio- tiarum et quodlibeticas Scoti cum ta-
nibus et exemplis aucta et illustrata bula generali rerum scibilium sive
(per D. Timotheum), Venetiis 1595.- mare magnum speculationum scotica-
Alius ejusdem ordinis, Fortunatus, rum (quod ex universis sententiarum
cujus ignoratur cognomen, patavinus, voluminibus doctoris subtilis hausit An-
mirum edidit opus, cui titulus: Decas tonius de Fantis , ipse reformavit) .
elementorum mysticae geometriae, qui- ib. 1617 t. 6 in 8. Tribuunt ipsi so-
bus praecipua divinitatis arcana, nempe dales theatrum omnium scientiarum ar-
divina attributa, natura, unitas, rela- tiumque collectum ex operibus Alberti
tiones,redemptio, proposito theosophico M., Venetiis 1613 in f., verum alii ad-
symbolo , mathematicis rationibus ex- scribunt illud cognomini P. Berti O.
plicantur et confirmantur, Patavii 1617 Praed., quem et Barzium diciin actis
in4. -Raphael Riva (Ripa) O. Praed. cap. gen. ord. Romae 1612 habitis cen-
venetus, qui egregiis suis dotibus or- sent. Alexander Pesantius ro-
dinem et patriam illustravit , orator, manus, s. theologiae et utriusque juris
philosophus, theologus,ecclesiastes ubi- doctor , scripsit Brevia commentaria et
que praestantissimus. Cum profundi- disputationes in d. Thomae universam
tam scholasticam quam moralem theo-
)1 Quetif , Scriptores O. Praed. II,
373 .
2) Alia cf. ap. Ughelli , Italia sacra 1) Quetif , Scriptores O. Praed. II,
VI, 813 ; Zedler Universallexicon XIX, 378.
1087. 2) Ossinger , biblioth. august.
 Falconius, Pesantius, Capponi Seraph. a Porrecta O. Praed. 135

logiam, Venetiis 1606 ; Coloniae 1617 ; Thomae; de altitudine doctrinae tho-

tractatum de immunitate ecclesiastica et misticae proloquium; regulae ad lecto-
de potestate rom. pontificis, Romae 1606. rem. His methodum in opere a se ser-
113. Prae ceteris tamen italis illu- vatam declarat, quae ea est, ut cuilibet
stris est et de s. Thoma bene meritus articulo adjungat synopsim et veluti
Seraphinus Capponi , a natali solo schema ad formam dialecticam rigide
prope Bononiam a Porrecta dictus, exactum cum multis (scripturae) com-
0. Praed., natus 1536. Sic erat opti- pendiis; item singula ad objecta re-
mis a natura comparatus moribus ea- sponsiones : tum cuilibet articulo ap-
que praeditus indole, ut etiam aetate pendicem subjicit , qua haereses in eo
puer ignorasse puerilia videretur , et confutatae indicantur, additis concilio-
a cunis in virum statim evasisse. Ado- rum canonibus etauctoritatibus patrum,
lescens a. 16 Bononiae 15. Oct. 1552 postea commentaria Cajetani. Indi-

dominicanum induit , novumque acce- ces quinque ; primus qq. et aa. s. Tho-
pit cum veste nomen Seraphini , qui mae; 2. principalium sententiarum 1 .
prius dicebatur Hannibal. Reliquum p.; 3. singularium commentariorum ;
aetatis post studiorum expletum curri- 4. praedicabilium totius anni ; 5. hae-
culum in docendis sui ordinis tironi- resum et errorum in hoc opere con-
bus variis in Italiae urbibus exegit. demnatorum. Huic t. adjecerunt edito-
Non citra sanctitatis famam obiit 1) res etiam Expositionem F. Chrysostomi
Bononiae 2. Jan. 1614. Potiora ejus- Javelli († 1538) O. Praed. in 1. p. s.
dem opera sunt : Elucidationes forma- Thomae ; et tractatum ejusdem Javelli
les in summam theologicam s. Thomae de praedestinatione in quo aperte non
de Aquino , Venetiis 1588 v. 5 in 4: solum a s. Doctoris sententia recedit,
iterum eodem a. in f. et 1596 ; rursus sed et in pelagianorum haeresim infe-
pluribus alienis per editores adjectis liciter decidit 1) ". Praeterea addiderunt
1612 in f. hoc titulo : Summa totius tractatum de praescientia et praedesti-
theologiae d. Thomae cum elucida- natione falsos. Thomae adscriptum. Ad-
tionibus formalibus , in quibus ultra jectus est in hac editione t. 6., quo
egregiam textus enodationem innume- continentur s. Thomae qq. quodlibetales
ras pene haereses erroresque recensendo 12; opuscula omnia card. Cajetani in
ac e vestigio sui ipsius et div. Scriptu- t. 3 distributa. Nova hujus op. adeo
rarum vel summorum pontificum aut utilis editio prodiit Patavii 1698 ; Ro-
conciliorum ss. auctoritate invictissi- mae 1773 t. 10 in f., ed. rara (1.300) .
ma ipsas interimendo, quam plena fide- Veritates aureae supra totam legem
lique manu angelicus ille doctor (velut veterem tum literales tum mysticae, per
apis argumentosa) Ecclesiae catholicae modum conclusionum e s. textu mira-
inserviat, singillatim ostenditur. Acces- biliter exsculptae. Hae et genuinis ra-
sereporro luculentissima subtilissima- tionibus, annotationibus, appendicibus
que commentaria R. D. Thomae de Vio et appositis qq. solutionibus , digres-
Cajetani card. ...
cum s. Thomae sionibus et altis verborum textualium
concordantiis ... Ad singulos fere ar- pensitationibus, promptis expositioni-
ticulos suprapositae sunt ipsis corre- bus, utriusque T. consensu magnifico
spondentes (quas invenire licuit) cita- subinde permixto dexterrime coordi-
tiones magnorum theologorum s. Bo- nantur. His ceu quadam praxi christia-
naventurae , b. Alberti M. etc. Tomo na ad virtutes theologas, cardineas, in
primo continentur: 1. p. summae s.
1) Ita Quetif l. c.. qui de hoc tractatu
1) Cf. Quetifl. c. 392 ss.; G. Michele p. 105. ait : Qua lucubratione nomen su-
Piò , Vita e morte del ven. P. Mr. Fra S. um indelebili macula foedavit, ac utinam
della Porreta etc., Bononiae 1615. aeternis tenebris damnasset .
136 1601-1620. Theologia schol. in Ital. Capponi, Pallantieri,

tellectuales, morales, ad opera bona, ad| Marcum et Lucam licet ms. nunquam
dona, non sine hujus divinae legis videntur prodiisse. Scholia super com-
praevia comprobatione paratur iter pro pendium theologicae veritatis Alberti
diversorum statucommodum,pulchrum, M. , Venetiis 1588 ; 1590 ; tota theolo-
pacificum, honestum, suave, stabile, tu- gia s. Thomae Aquinatis in compendi-
tum. Hic fere totus venerabilissacrosan- um redacta, ib. 1597 in 12; commen-
ctaeEcclesiae catholicae ordo totumque tarii in psalterium davidicum, Bononiae
detestabile infidelium chaos velut in 1692 t. unus; 1736 t. 4 in f.; 1745 ;
idea a summo Deo jam olim ad vivum Sacerdos in aeternum dichiarazione della
picta in litera cernuntur, maximorum s. Messa, ceremonie, vestimenti ed altre
praeterea pontificum, spectatorum con- cose sue mirabili, Venetiis 1588 in 12.
ciliorum sanctorumque doctorum fre- ed. aucta.
quenter a nobis addito penicillo se- 114. Magistrum sententiarum com-
quente, ut inde cautus simul et sapiens mentati sunt 1) : Joannes Paulus Pal-
redditus homo facillime sciat reprobare lantieri e Castro bononiensi O. Min.
malum et eligere bonum, Venetiis 1590 Conv. philosophiae et theologiae lector,
in f. Praeclarissima ss. evangeliorum et demum 1602 episcopus Laquedo-
commentaria, veritates catholicas super niae in regno neapolitano († 26. Oct.
totam legem novam conclusionum in- 1606), qui edidit : Lectiones aureae in
star continentia cum annotationibus ll. magistri sententiarum, Rhegii 1593 ;
textualibus , Venetiis (in Matthaeum Venetiis 1594 t. 2 ; 1599 t. 4 in 4;
tantum) 1602 in 4. (et si Lipenio fides in totum psalterium davidicum, Brixiae
iterum 1611 ; 1617). Commentaria seu 1600 t. 2 ; Venetiis 1617. - Daniel
catholicae veritates in Ev. secundum Jo- Malloni O. S. Hieron. brixianus, qui
annem ad normam conclusionum, quae
1) Inter hos referendi sunt Jacobus Ta-
maxima fidelium utilitas est, mirabili-
ter ex ipso evangelico textu exsculptae, vanthius O. Serv. B. M. V. florentinus,
a Gregorio XIII. per apostolicas literas or-
redactae et probatae. His connectuntur dinis sui generalis (36.) declaratus 1576,
ac ob immortalia sua merita a senatu po-
singulae annotationes , in quibus ab
puloque pisano civitati et nobilitati pisa-
ipsis intacti quorundam textuum sen- nae aggregatus : primariam enim cathe-
sus intimiores examinantur et gravis- dram s. theologiae per annos 47 rexit
sima ss. Scripturarum, patrum, docto- († 8. Aug. 1607). Posteritati plurima sui
rum, conciliorum , ss. pontificum atte- ingenii monimenta reliquit , ex quibus
statione ponderantur atque probantur. haec indicabimus : In 4 ll. sententiarum;
Catalogus sententiarum
Praeterea in praemissarum tractatu pro magistrum omnium auctorum , qui super
scripserunt; Trac-
ss. textuum exigentia occurrenti egre- tatus de horis canonicis; de sepeliendi ri-
giae admodum disputationes inserun- tibus; Resolutiones variorum casuum sibi
tur et declarationes de plurimis haere- propositorum ; Commentaria in ep. ad ro-
sibus a Christo praevisis ac damnatis, manos, inpsalmos, in epistolamd. Jacobi;
de sacrificio missae ; Regulae ex ss. patri-
de sacramentis praecipuis, baptismo, bus ad intelligendas Scripturas et plura
poenitentia, eucharistia, de primatu alia, quae tamen non videntur prodiisse.
Petri ab eo solemniter instituto, de re-Cf. Markel Speculum virtutis et scien-
tiae O.d'Asti
gulis multis pro intelligentia ss. Scri- Bapt. Serv. b.O.M.S.V.Aug.,
pag. genuensis
169. Joannes
, ob
pturarum , ac de pluribus aliis ad va- profundissimam rerum theologicarum
ricarumpe-
rios errores profligandos unice facien- ritiam inItalia phoenix theologorum appel-
tibus , Venetiis 1604 in 4. Quae com- latus ; sed nobis non constat utrum ejus
mentaria tum in Matthaeum tum in commentaria in ll. 4 sententiarum prodie-
rint. Erat ipse praepositus generalis or-
Joannem lectu dignissima dicit Que- dinis 1608, ac 1620 praepositus sacrarii
tif, ceu saniorem et puriorem ubique apostolici et episcopus tagastinus, sed eo-
doctrinam redolentia. Commentaria in dem anno obiit.
 Malloni, de Pitigianis, Marasca, Albertini etc. 137

>adeo perfectus evasit, ut nemo eorum et casuum conscientiae perfectam

acrior, neque pugnacior in disputando cognitionem valde utile et necessarium.
inveniretur 1) ", auctor est operum : Expositio in formalitates Ant. Sirecti,
Scholastica bibliotheca in 2. 1. senten- quo difficultates quam plurimae et
tiarum, 1616 ; Elucidationes in stigma- controversiae, quae inter scotistas ver-
ta D. N. I. Christi, Venetiis 1606, in santur facillime resolutissimeque ex-
quo opere singularis eruditio, mira plicantur , ib. 1606 in 4 ; Criminale
etiam pietas ac religio elucet. Chri- canonicum , seu practica criminalis,
stophorus Silvestranus O. Carm. quae auctior et castigatior secundo
veronensis , egregius theologiae pro- prodiit 1621 ; commentaria literaria
fessor († 1608) praeter lectiones in om- in Genesim scholastica methodo, Vene-
nes Pauli ep. (italice), Veronae 1596, tiis 1615, in quo egregio opere quae-
elaboravit examen theologicum in 2. 1. stiones 596 proponit. Obiit Mantuae
sent., ib. 1598 in f. (m. 28); in 4. 1., 1616 a. aetatis 63. - Christophorus
ib. 1594 in f. (m. 22).-Archangelus Marasca O. Carm., cremonensis, prelo
de Rubeis congr. can. reg. later. cre- iterum subjecit : Quaestiones Baconii in
monensis, s. theologiae multis annis 4 11. sententiarum et Quodlibetica , ad-
professor, edidit : Super 4 ll. sententia- jectis conciliationibus , in quibus, teste
rum lucidissimae distinctiones, Venetiis Miraeo , elegantiam ingenii et doctri-
1621. Opus utile iis praesertim , qui nae suae illustri dexteritate notam fe-
nimio labori in theologica facultate cit, « Cremonae 1618 in f.; Matriti
discenda parcere voluerint, quandoqui- 17543 v. in f., opus rarum. Quibus
dem in dictis commentariis flores reso- addantur Petrus Bonaventura O.
lutionum et distinctionum theologica- Min. elaboravit annotationes in com-
rum ex aliis auctoribus decerptos in mentaria et quodlibeta Petri Tartareti,
unum collegit 2). Obiit Cariaulae epi- Venetiis 1607 t. 2 in f. Franciscus
scopus 1618.- Franciscus de Piti- Albertinicatanzariensis, abbas quon-
gianis de Aretio (hinc Aretinus dic- dam divitis abbatiae postmodum je-
tus) O. Min. Observ., magnus sui tem- suita († 15. Jun. 1619), sollicitus de
poris theologus, philosophus atque fa- harmonia inter philosophiam et theo-
cundus per Italiam orator, praeter alia logiam scripsit : Corollariorum seu qq.
edidit : Summa theologiae speculativae theologicarum ex principiis philosophicis
et moralis ac commentaria scholastica deductarum t. 1., continens corollaria
in 3. et 4. p. sent. 1. Joannis Duns deducta ex principiis philosophicis com-
Scoti pp. 4, quae prodierunt Venetiis plexis praecipue in 1. et 3. p. summae
1583 ; 1613 ; 1616 ; 1618 ; opus, in s. Thomae , Neapoli 1608 in f.; t. 2 .
quo resolvuntur et enucleantur quam continens corollaria seu qq. theologi-
plurimae qq. et dubitationes non solum cas de Trinitate, incarnatione Verbi et
scholasticam theologiam concernentes, de eucharistia ex principiis philoso-
verum etiam ad ss. canonum concilio- phicis incomplexis seu praedicamentis
substantiae , quantitatis ubi et ad ali-
1
) Erythraeus in Pinacoth. 1, 76. quid, Lugduni 1616 ; iterum uterque
* Cf. Celsum de Rosinis (in Lyceo 1629 in f.-Prosper Urbanus O. Conv.,
lateran.illustriumscript. s. apost,ord. cler.
can. reg. Salv. lateranensis 1. 1), qui hanc urbinas, vir acri judicio summam Ale-
editionem paucis adjectis curavit, post- xandri in ordinem et compendium
quam jam prodierant distinctiones in 1. redegit in summa resolutionum Halen-
Sent.,Venetiis 1601 ; in 2. 1603; in 4, 1609. sis, Urbini 1604, quae ad illud opus
Ceterum
0. S. Ben.ipsealius estaJoanne
congr. Angliae cujusRubeus
est Boni- intelligendum perutilis est. Reliquit
facius VIII. vita, res gestae, defensio 2 pp. etiam in symbolum s. Athanasii uberes
De
in 1 v., 1651 in 4. commentarios , ib. 1604 in 4.
138 1601-1620. Theologia schol. in Hispania. Franciscus Suarez.

peccato originali, Florentiae 1579 et vit 1) in societate Jesu 16. Junii 1564.
de praedestinatione, Florentiae 1577, Cum in philosophiae cursu ne medio-
disputavit Laelius Baglioni (Balleo- cris quidem ingenii limites transiret,
nius) O. Serv. b. M. V. florentinus, diu ipse sui pertaesus pigensque profectus
theologiae lector et sui ordinis prae- exigui enixe flagitavit, ut ab ejusmodi
positus generalis († 20. Apr. 1620), studiis, ne operam perderet , abdicare-
quem sodales magni fecerunt. De eo- tur. Verum Martinus Guterius, ejus su-
dem argumento disseruit Jacobus Ha- perior, singularis admodum pietatis
cker germanus , ehinganus , in 1. de vir, bono eum jussit esse animo et stu-
praedestinationis causa, Friburgi 1609, dia persequi non citra quandam suc-
in quo tuetur praedestinationem post cessus futuri praesensionem. Nam
praevisa merita gratiae. Eum impugna- exinde mirum, quantum in omni disci-
vit Andreas Urciano sub nomine Da- plinarum genere profecerit, adeo ut
nielis Neidinger. Ejusdem quoque praeceptores non renuerint sui disci-
sunt commentationes theologicae ad men- puli uti scriptis. Philosophiam primum
tem d. Thomae , ib. 1619. 1621 t. 2 docuit Segoviae (1572), memor semper
in 4 (m. 24). in ea docenda theologiae illam ancil-
115. Ad hispanos transeuntes, ab il- lari oportere. Nec ita docendi vacabat
lis sumamus initium, quorum nomina muneri, quin diebus dominicis et festis
tamdiu resonabunt celebritatisque cla- rus decurrens totum se animarum sa-
rescent fama, quamdiu florebit theolo- luti impenderet. Theologiam professus
gia. Sunt vero in primis tres : Fran- est Abulae, Segoviae (1575), Valliso-
ciscus Suarez¹), Gabriel Vasquez leti (1576), ubi mira sua modestia,
et Dominicus Bannez. Natusest Fran- quam etiam, dum disputationibus prae-
ciscus Suarez , theologiae scholasti- sideret, prae se ferebat, Ludovicum de
cae clarissimum et famosissimum lu- Ponte, discipulum suum, ut societatem
men 2), tantae subtilitatis theologus ac Jesu ingrederetur, permovit. Romam
philosophus, ut vix quemquam habeat accitus (1578) magno plausu a fre-
parem 3), quo loquente universam re- quenti discipulorum corona, inter quos
centiorem scholam audimus 4), Grana- et Lessius, audiebatur 2). Cum vero aër
tae nobilibus parentibus d. 5. Jan. 1548. romanus ejus obesset valetudini, sep-
Annum agens 17. aetatis Deo se sacra- tennio expleto in Hispaniam rediit, pri-
mumque Compluti cathedram conscen-
1) Suarez nomen admodum est vulga- dit : atque altero expleto septennio Sa-
tum in Hispania. Nonnullorum infra lamancam fuit translatus , ubi tanto
redibit mentio. Anostro alter Francis- exceptus est honore, ut omnis univer-
cus
ad a. Suarez
1659 ; deS.Joanne
J. distinguidebet,dequo
Suarez O. S. sitas in civitatis porta adventanti oc-
Aug. egimus n. 27 ; Emman. Laur.
Suarezin h. n. occurrit mentio. Jaco- 1) Pauca tantum hic delibare possu-
bus (seu Didacus) Suarezas . Maria O. mus de ejus vita, plura reperies apud ejus
S. Franc. olisiponensis vehemens fuit inbiographos, quos recenset Backer , Bib-
Gallia protestantium flagellum, Henrico liothèque des Ecrivains de la Comp. de J.
III, 972 ss. Laudatur ejus vita, quae repe-
IV. a consiliis et a s. concionibus, postea
ritur in t. de angelis Lugduni 1621 ; et de
episcopus sagiensis in Normannia († 1614);
reliquit praeter conciones commentaria gratia , quae adscribitur Joanni Freyse
S. J. Maxime vere laudandum est opus cl.
in 2 priora cc. Genesis, Nannetis 1585 in
4. Notior est Jos . Maria Suarez de Werner : Franz Suarez, in quo ejus vi-
quo ad a. 1677. tam describit, opera recenset , doctrinam
2) Morinus , de poenit. 1. 8. c. 4. exponit. Cf. quoque quae scripsimus Ka-
3) Grotius ep. 154. Joanni Cordesio tholik , 1865 v. 13. p. 566 ss.
inser. 15. Oct. 1633 . 2) Fertur primae Suarii quam Romae
4) Bossuetap. Feller , Biographie habuit praelectioni Gregorium XIII.
universelle VIII, 101 . interfuisse. Cf. Histor. S. J. P. 6. 1. 2. n. 121.
 Franciscus Suarez. 139

curreret. Demum Philippi II. accitu lito duriore. Novem per diem horas
primam cathedram Conimbricae jussus studio , orationi dabat quinque affir-
est occupare, academia eum gratiae mare solitus , malle se quaesitae tot
loco a rege postulante (1597). Viginti annorum labore scientiae quam quoti-
circiter annos doctrinae suae splendore dianae meditationis facere jacturam 1).
academiam illam ornavit. Semel tamen Interdiu si quis incidisset nodus in
(1611) atque iterum (1613), ut a do- studiis , confugium habebat orationis
cendi removeretur munere , petiit, sed ad Deum; Deiparam quoque Virginem,
nonnisi tertio exauditus Olisiponam quam ardentissimi amoris colebat af-
secessit totum se scriptioni pietatisque fectu , fidenti consulebat animo. Qua-
tradens exercitiis , donec die 25. Sept. cunque temporis particula diligenter
1617 a. aetatis fere 70. piissime in utebatur atque religiose, hinc colloquia
Domino obdormivit parum ante asse- defugiebat inutilia, quae pretiosissimi
verans : Non putabam tam suave esse, temporis depraedatores' dicebat : hinc
tam dulce mori. « vel in itineribus orare aut de quaestio-
Amultis vocatum in dubium est, nibus theologicis meditari solebat, me-
doctiorne esset Suarez, an sanctior. In ditationisque fructum vespere in ho-
tanto literarum famaeque fastigio adeo spitioquamvisfessus consignabatliteris.
sibi nihil arrogabat, ut se infra omnes Animi puritatem toto vitae tempore
demitteret , et ad suas laudes oculos tenuit illibatam.
pudibundus deprimeret. Vitabat homi- Superfluum plane est, hujus , recen-
num congressus , ne in suas laudes, tiorumomniumgravissimi scriptoris²) «
quod aliter vitare non poterat, impin-
1) Hist. S. J. 1. c.
geret: saepe discipulos ipsos consule- 2) Norisius in vindic. august. c. 1.
bat, libros iis commentariosque suos Laudum specimina quaedam hic dabimus.
tradebat recognoscendos, et si quid in Cum Franc. Suarez , ita Richardus
iis censura dignum animadverterent, Lincaeus apud Mich. a S. JosephBibl.
mutare summa facilitate solitus. Sui crit. 2, 307, se totum ad veterum schola-
sticorum lectionem contulisset, mihi vide-
contemptor honoris servantissimuserat tur effinxisse majestatem Thomae, gravita-
alieni. Nullius ingenium famamque tem Alberti , claritatem Durandi, subtilita-
deprimere, imo eos etiam laudibus so- tem Scoti, copiam Halensis, soliditatem Bo-
lebat extollere , qui minus videbantur naventurae, inventionem Ockami, acumen
Gregorii, distinctionem Gabrielis, vim Ba-
aliorum opinione laudabiles. Nulla ver- conii, profunditatem Henrici, in summa
borum illi inter disputandum acrimo- quidquid in unoquoque praestantissimum
eluxits. In uno ex collegii conimbricensis
nia, nullus aculeus, nullum contemptus epitaphiis appellatur, Europae atque adeo
signum , malens , ut ipse ajebat , con- orbis universi magister : Aristoteles
fundi quam confundere1). Mira fuit in naturalibus scientiis; Thomasange-
ejus in cibo potuque abstinentia, vir- licus in divinis : Hieronymus in scrip-
tutum comes ac sapientiae. Ter per tione: Ambrosius in cathedra : Augu-
hebdomadam rigide jejunabat ; quoti- stinus in polemicis : Athanasius in
fidei explicatione : Bernardus in melli-
die flagris aereo filo intextis in se sae- flua pietate : Gregorius in traductione
viebat; lecto utebatur ad somnum so- bibliorum ac verbo : oculus populi chri-
stiani, sed suo solius judicio nihils . Qui-
bus relatis scite subdit Werner 1. c. p.
1) Cf. Histor. S. J. P. 6. 1. 2. n. 121. Plura 90 : So überschwenglich dieses Lob auch
specimina rarae modestiae refert Wer- klingen mag, so gewiss ist es andererseits,
nerl . c. p. 75 s. Haec modestia ita quo- dass sich in der allgemeinen Meinung die
que elucet ex ejus operibus , ut nonnemo sichere Ueberzeugung festsetzte, Suarez
de quorundam Suaresii operum genuini- sei, wenn nicht der erste Theologe seines
tate dubitaverit, quod minor in illis vige Zeitalters , unbestritten unter die Ersten
ret modestia. Cf. Mich. a S. Joseph , seiner Zeit zu zählen, ein Urtheil, welchem
Bibliogr. crit. 2, 307. einfach zuzustimmen ist. *
140 1601-1620. Theologia schol. in Hispania.

encomia , quae largissime omnis aeta- | omnium creaturarum (de angelis) ; III.
tis, conditionis, nationis viri eruditide de opere sex dierum ac de anima ; IV.
eo pronunciarunt, hic referre : notissi- tractatus 5 ad 1 , 2. d. Thomae, de ul-
mum siquidem est , Suarez principis timo fine hominis ac beatitudine, de vo-
instar inter recentioris scholae theolo- luntario et involuntario, de humano-
gos eminere. Merito in ejus operibus rum actuum bonitate et malitia , de
laudant profunditatem ingenii , qua passionibus et habitibus , de vitiis at-
omnia fere tangit , quae in unaquaque que peccatis ; V. tractatus de legibus ac
materia apte dici possunt¹) ; claritatem Deo legislatore ; VI. de divina gratia p.
plane insignem²), eruditionem immen- 1, quae continet prolegomena sex et
sam, qua omnes in qualibet quaestione duos priores II. de necessitate divinae
cujusvis aetatis sententias dilucide re- gratiae ad honesta opera; VII. operis
fert cum argumentis , quae modeste de divina gratia p. 2, quae continet II.
dein omnes in partes expendit. Neque 3, 4, 5. nimirum de auxiliis gratiae in
solum versatissimus est in operibus generali , de auxilio sufficienti et de
theologorum scholae , verum etiam in auxilio efficaci gratiae Dei ; VIII. de di-
operibus patrum, in scriptis haeretico- vina gratia p. postrema, quae continet
rum omnis aetatis et in operibus aequa- posteriores 11. 7 de habituali gratia,
lium suorum , licet in regionibus dis- sanctificatione hominis ac merito; IX.
sitis prodierint. Hinc quorundam ejus tractatus theologicus de vera intelligen-
operum vel penes protestantes haud tia auxilii efficacis ejusque concordia
minima erat auctoritas³). cum libero arbitrio, opus posthumum
Opera Suarii 4) prodierunt collecta ad stabiliendas definitiones fidei a S.
Lugduni et Coloniae 1594-1655 t. D. N. Innocentio X. c. Jansenium ejus-
23 in 22 v.; Venetiis 1740-1757 v. que partiarios editas accommodatum;
23 in f., quorum t. I. complectitur adjecta est (a p. 225-260) : A. S. C. 1)
commentaria ac disputationes in 1. dissertatioproFrancisco Suare de gra-
p. d. Thomae de Deo uno et trino; tia aegro oppresso collata per absolutio-
II. in 1. p. d. Thomae de Deo effectore nem a sacerdote praesente impensam
praevia peccatorum expositione episto-
1) Ita Vincentius Fassari , Trutinae lari. Exceptio contra exceptionem ; X.
theol. disp. 5. divis. 2. § 2. n. 11 . varia opuscula theologica : 1. de con-
2) Wernerl. c. , Man übertreibt nicht, cursu, motione et auxilio Dei 11. 3 ; 2.
wenn man sagt, Suarez sei der klarste Kopf
unter den theologisch Gebildeten seiner de scientia Dei futurorum contingen-
Zeit gewesen. Neben der Klarheit fehlt es tium 11. 2; 3. de auxilio Dei efficaci,
auch nicht an Tiefe , und diese beiden brevis resolutio ; 4. de libertate divi-
Eigenschaften zusammen, geben imBunde
mit der Umsicht eines gründlichen Fleisses
nae voluntatis, relectio prior ; 5. de re-
seinen theologischen Arbeiten ein Mass viviscentia meritorum, relectio altera;
und eine Rundung, durch welche sie sich 6. de justitia Dei, disputatio ; XI. opus
denklassischen Hervorbringungen ersten de triplici virtute theologica, fide, spe ac
Ranges würdig zur Seite stellen . charitate ; XII.-XV. de virtute et statu
3) Guhrauer in op. Joachim Jungius
und s. Zeitalter, Stuttgart 1850. p. 12. ita religionis²); XVI. de incarnatione p. 1.
scribit : Die Lehrbücher des spanischen (in 3. p. qq. 1-26) ; XVII. de incar-
Jesuiten Suarez setzten sich aufprotestan-
tischen Universitäten in dem Ansehen
fest, welches sonst Melanchton ein- 1) Haec dissertatio est Theoph. Ray-
nahm, und das zieht sich bis in die Zeit naudi.
hinab, als Leibnitz auf der Universität 2) Ex hoc opere seorsim prodiit tr. de
seiner Vaterstadt Philosophie studirte. * religione Soc. Jesu cum introductione, an-
4) Singulorum editiones cf. ap. Backer notationibus et appendicibus Pauli Guéau
1. c.; de singulorum doctrina et ordine de Reverseaux S. J. carnotensis (n.
chronologico Wernerl.c. 1805, † 23. Jan. 1842), Bruxellis 1857 inf.
 Franciscus Suarez. 141

natione p. 2. (mysteria vitae Christi); traditur et qq. ad omnes 12 Aristotelis

XVIII. de sacramentis p. 1. disputatio- II. pertinentes accurate disputantur, p.
nes de sacramentis in genere, de bap- 1 ; t. XXIII. metaphysicarum disputa-
tismo, de confirmatione, de eucharistia tionum etc. p. 2. Tanti aestimabatur hoc
et missae sacrificio ; XIX. de sacramen- opus , ut haud multorum annorum
tis p. 2. disputationes de sacramentis spatio duodecies vel saepius prodiret
poenitentiae et extremae unctionis, de in Gallia, Germania, Belgio et Italia.
purgatorio , suffragiis et indulgentiis ; Assidue illud lectitabat Fabius Chigi
XX. de censuris in communi, excommu- (postea Alexander VII.), hinc in prae-
nicatione , suspensione et interdicto, fatione thesium , quas pro obtinenda
itemque de irregularitate disputatio- doctoratus laurea publice defendit, ita
nes¹) ; XXI. defensio fidei catholicae et de Suarez loquitur : „ Qui mihi prae-
apostolicae adversus anglicanae sectae ceptoris voce destituto unus praesto
errores cum responsione ad apologiam fuit suis in lucem editis libris Fran-
pro juramento fidelitatis et praefatio- ciscus Suarez theologorum hujus ae-
nem monitoriam serenissimi Jacobi tatis facile princeps: quem cum philo-
magnae Britanniae regis etc. Suscepit sophiae operam darem, scriptorem novi
hoc opus hortante Paulo V., qui ipsi acutissimum amavique, ideo ipsum in
etiam , postquam illud in lucem pro- theologia doctorem sane perspicuum
dierat, literis ad eum datis gratulatus optimumque sum expertus ". Prodie-
est²) : probabatur quoque haec defensio runt iterum opera Suarez collecta Pa-
Philippo II. atque generatim catholicis, risiis 1856 ss. v. 28 in 4 ; quibus ad-
ut patet ex repetitis editionibus, qui- jecit ex ineditis aliud cl. Malou vo-
bus per Europam diffundebatur. Quo lumen, cui titulus : R. P. Fr. Suaresii
magis vero his placuit, eo magis dis- etc. opuscula sex inedita, nunc primum
plicuit regi Angliae, qui illam flammis ex codd. romanis, lugdunensibus ac
tradidit lectionemque rigidis sub poe- propriis edidit et praefationibus instru-
nis vetuit. Parlamentum quoque pari- xit etc. , Bruxellis 1859. Hoc volumine
sinum illud addixit igni, verum urgente continentur : 1. commentarius in de-
Paulo V. Ludovicus XIII. decreti pro- cretum Clementis VIII. circa confessio-
mulgationem inhibuit 3). T. XXII. me- nem et absolutionem in absentia datas 1)
taphysicarum disputationum, in quibus
1) Damnaverat Clemens VIII. , „ re ma-
et universa theologia naturalis ordinate ture ac diligenter considerata hanc pro-
positionem, scil. ,licere per literas seu in-
1) Editio veneta a. 1606 hujus op. pro- ternuncium confessario absenti peccata
hibita fuit a congregatione Indicis , quod sacramentaliter confiteri et ab eodem ab-
editor marte proprio quaedam omiserit sente absolutionem obtinere', ad minus <

spectantia ad jura pontificis ob tunc gli- uti falsam , temerariam et scandalosam.

scentemacremcontroversiaminterPaulum Jam vero censuerat Suarez , hanc pro-
V. et rempublicam venetam. positionem damnatam esse sensu com-
*) Inhujus operis approbatione appel- plexivo , si utrumque per internuncium
lat episcopus conimbricensis Suaresium seu per literas fieret, non vero sensu di-
propter eximiam sapientiam tot monu- viso , sialterutrum tantum ita fieret. Dis-
mentis approbatam communem hujus ae- plicuit admodum Romae haec opinio, imo
tatis magistrum et Augustinum alterum. improbata fuit declaratumque, Clementis
Frustra ut haec verba delerentur, petiit VIII. decretum esse intelligendum de pro-
humilis auctor asseverans indignum se positione etiam in sensu diviso accepta,
esse, qui interAugustini discipulos nume- proinde ex ejus commentario de poeniten-
raretur. Quod scripsi, scripsi, reposuit tia opinionem illam esse delendam (14.
episcopus addens , velle se hac una in re Jul. 1605). Cui judicio prompte se doctis-
Pilato videri similem.< simus subjecit auctor , Romamque prope-
3) Cf. de hac prohibitione J. A. Rance ravit sincerissimam erga hanc sententiam
inRevue des questions historiques 1885 observantiam professurus , ubi etiam be-
fasc.Apr. nignissime a pontifice fuit exceptus.
142 1601-1620 . Theol. schol. in Hispania. Suarez, Gabriel Vasquez.

et in capitulum Multiplex de poeniten-| P. Migne Parisiis 1858. Epitomen di-

tia sumptum ex s. Leonis ep. 89. cum lucidam, brevem et resolutam disputa-
concordia eorundem canonum ; 2. tra- tionum theologicarum (e t. XVIII -XX.
ctatus de confessione peccatorum ab tantum) P. Suarez alphabetico ordine
ipso poenitente facienda cum annota- digestam confecit Emmanuel Lauren-
tionibus incerti auctoris S. J.; 3. epi- tius Suarez 1) Olisipone 1626 in 4 ;
stola ad Clementem VIII. P. M. et epi- auctiorem Valenciae 1627; Lugduni
stolae subjuncta ejusdem apologia seu 1627 ; Coloniae 1628.
responsiones ad propositiones de auxi- 116. Alterum theologiae scholasti-
liis gratiae notatas a Dominico Bannez ; cae clarissimum et famosissimum lu-
4. dissertatio utrum b. Virgo fuerit men 2), Suarezii quodam sensu aemu-
sanctificata in primo instanti concep- lum, cujus sententiam non raro sub re-
tionis atque adeo ab originali peccato centiorum nomine refellere nititur, est
praeservata ; 5. liber secundus (et ter- Gabriel Vasquez ³) S. J., quem non-
tius) de immunitate ecclesiastica a ve- nulli propter ingenii acumen et pro-
netis violata et a pontifice juste ac pru- funditatem hispanumAugustinum dixe-
dentissime defensa. Hortante Paulo V. runt4). Natus is est Bellomonte a. 1551 .
de hac quaestione scripsit ; sed cum in-
terim haec controversia fuerit compo-
sita, Suaresii opus in lucem non pro- 1) Edidit hic quoque : Principios e dif-
finiçoes de toda a Theologia moral, Olisi-
diit, tamen a Paulo V. hoc encomio lau- pone 1642 in 8.
dari promeruit : „ Multum in eo dili- 2) Morinus , de poenit. 1. 8. c. 4.
gentiae ac doctrinae nec minus ardoris 3) Praeter G. Vasquez notandi sunt :
asserendae catholicae veritatis etdivi- Didacus V. Matamoros, quem Arias
Montanus suum appellat magistrum,
nae b. Petri tuendae auctoritatis elucet et cujus dissertatio de Hierosolymae situ
usque adeo , ut opus universum theo- in Apparatu regiae Bibliae antwerp. repe-
logum eximium 1) exprimat ac pium ". ritur. Joannes Vasquez , theolo-
6. De virginibus anglis e patria pro- giae professor, cujus est : Quaestio theolo-
gica, an haec propositio vera sit et catho-
fugis et communem vivendi formam ac lica : Deus operatur omnia opera nostra
religiosae vitae proximam amplexis. bona ita, ut in eis totum efficiat, ut nos
Judicium P. Fr. Suaresii de illarum in- | fere nihil agamus, Granatae 1613. Jo-

stituto. Sequuntur dein nonnullae (3)|parochorum,

annes V. Jurado scripsit deResidentia
Matriti 1629.-- Dionysius
Suaresii epistolae a. 1617 occasione va
Vasquez O. S. Aug. († 1539) eloquentis-
interdicti olisiponensis scriptae. Opera simus erat sui temporis orator, vivacissi-
Suarii in utile compendium redegit mi ingenii, doctrinae multiplicis, lingua-
rum cognitionis , scholasticae et expositi-
Franciscus Noel S. J. († 1729), quod- vae theologiae, patrumque ss. lectionis et
que hoc titulo prodiit: Theologiae R. eruditionis non vulgaris dotibus et orna-
P. Francisci Suarez e S. J. summa mentis conspectissimus (ita Alv. Gomez ,
seu compendium in duas pp. divi- 1.8. de rebus Ximenii card.), quem Leo X.
sum duobusque tractatibus adauctum : alterum vocavit Eliam imperatori literis
eum commendans, et cujus quondam con-
cione audita, Putabam, inquit, Dionysi-
primo de justitia etjure (qui est com- um
pendium operis Lessii de justitia et in coelis esse et hodie inter homines

jure) ; secundo de matrimonio (qui est vidi. * Marsilius V. O. Carthus. (t

compendium operis P. Sanchezde 1611) praeter commentaria in opera philo-
sophica Aristotelis , scripsit quoque
matrimonio), Coloniae 1732 v. 2 in f; 1. de auxiliis. Michael V. S. J. († 1624)
Venetiis 1733 (fr. 30) ; recusum ab J. reliquit sermonem seu tractatum de augu-
stissimo sacrosanctae Trinitatis mysterio.
Lugduni 1617 in 8.
1) Hoc apposito illum quoque ornat 4) Norisius in vindiciis August. c. 3.
Benedictus XIV. de synodo dioeces . 1. § 5. argumentum quoddam Vasquez refel-
2. c. 6. n. 4. lens, Miror, inquit, Vasquez , virum in
 Gabr. Vasquez. 143

Juvenis adhuc , nondum enim nume- scondita viri apostolici in remotissima

rabat 25 annos, d. Thomae Aq. theolo- India inter barbaros rudissimos com-
giam professus est Compluti et Romae mutare optabat. Hinc frequenter verba
maxima auditorum admiratione et nihil sum in ore gerebat ac secum ru-
fructu: in qua quidem praeclara fun- minabat. Cum quondam ad publicam
ctione 29 et amplius annos contrivit, invitatus disputationem ab hujus lau-
donec 23. Sept. 1604 a. aetatis 55. vi- daretur praeside, rubore suffusus illico
vere cessavit. Magnis encomiis tam ae- discessit. Alteri ejus extollenti erudi-
quales quam posteri eum prosequun- tionem reposuit : Quid haec proderunt
tur. Fuit in illo viro acre ingenium, mortuis, cum vivos tam parumjuvent ?
ita Luisius Turrianus 1), fuit insig- Absit ut labores veros magnosque pro
nisdivinarum atque humanarum rerum tenui falsaque gloriola capiamus. Cum
scientia ; fuit summa virtus ac doctrina simplicibus et illiteratis libenter con-
admirabilis , ut certa in eo theologiae versabatur, ut eorum exemplo profice-
efflorescentis spes ac praesidium posi- ret in humilitate. Speciali cultu prose-
tum esse videatur. Cujus ego quidem quebatur s. Augustinum tamquam hu-
vestigia immortalibus literarum monu- militatis exemplar, ejusque sequens
mentis impressa in omni genere doc- vestigia desiderabat corrigi paratus, si
trinae non modo Iubens sequor, sed quid minus recte dixisset, illud retrac-
colo, suspicio, veneror, quem hispanum tare. Cum nescio qua de causa ejusdem
Augustinum multi nominarunt". >>So- opera biennio tardius prodirent in lu-
lem theologiae eum vocat Joannes cem, non aegre id tulit , imo aequo
de s. Baptista 2), magistrum magistro- mansisset animo, etiamsi non prodiis-
rum et doctorum , hominem admirabi- sent. Quo magis vero suum declinabat
lem, angelum vita atque intelligentia, honorem , eo magis rationem habebat
magistrum, solem, lucem theologiae, famae atque existimationis aliorum,
qui sine ullius injuria jure mereatur etiam adversariorum. Neque minus
nomen doctoris orbis, quemadmodum paupertatis erat amans. Omnia vitae
aetate sua gloriosissimus Chrysosto- commoda fugiebat, ipse vestes usu de-
mus. Vir fuit acerrimo ingenio, ait tritas lacerasque resarciebat; eodem
Nicol. Antonius³), singulari ac re- usus est 30 annos pallio, diutius forte
condita rerum sacrarum eruditione, pileo eodem. Hoc ornatum vidit quon-
totius theologicae doctrinae callentis- dam eum episcopus seguntinus. Eme-
simus atque in veterum patrum monu- ritum petasum habes, mi pater, ajebat
mentis exercitatissimus. " Sed non mi- praesul ; missionem et rudem petit ".
nus laude dignus est propter insignes, „ Sic humana sunt, respondit Vasquez ;
quae eruditionem ornabant, virtutes¹). sed ea quanto fiunt senio deteriora,
Inter has eminebat humilitas sincera, tanto nos annis procedentibus vege-
qua munera domus vel vilissima liben- tiores et ad virtutem colendam alacrio-
ter obibat; cathedram cum vita ab- res esse decet. « Dona omnia virorum
etiam nobilium repudiabat verbis utens
Apostoli : Habentes alimenta et quibus
Angustini doctrina adeo versatum, ut so- tegamur, his contenti simus ( 1. Tim. 6 ,
dalessaltem
vel complutenses,Augustinumalterum,
,mentem ac linguam Augustini' 8). Pauperes quantum poterat aucto-
eundemnuncupaverint, miror, inquam ete, ritate et gratia , qua apud divites pol-
1) Praef, tractatus de gratia. lebat, sublevabat. Studii licet esset
*)Apud Nieremberg , Vitaes. Ig- amantissimus, quoties tamen obedien-
natii c. 38.
3) Bibl. hisp. nova I, 510. tia ad aliud eum vocabat, promptissime
Cf. Historiae S. J.auctore Juven- illud deserebat. Merito proinde de eo
cio P. 5. 1. 23. § 42.
144 1601-1620. Theologia schol. in Hisp. Vasquez.

dici poterat 1) : „ In illo virtus cum tismo; VIII. a q. 73-83. de euchari-

doctrina, obedientia cum ingenio, pie- stia, de sacrificio, de sacramento ordi-
tas cum sapientia certasse videbatur." nis ; IX. a. q. 84-93. de poenitentia,
In suis praelectionibus non erat diffu- de matrimonio et sponsalibus , de ex-
sus, sed verbis potius pressus , ita ut communicatione ; X. paraphrasin et
ejus oratio ,plurimum substantiae, per- compendiariam explicationem ad 8 epi-
parum accidentium' habere vulgo di- stolas d. Pauli, nempe ad Romanos, ad
ceretur. Hujus tanti viri memoria e Galatas, ad Ephesios, ad Philippenses,
theologorum scholis nunquam excidet ad Colossenses , ad Thessalonicenses I
ob illustres et eruditos in s. Thomam et II, ad Hebraeos. Exstant praeterea
commentarios, qui doctoris sui nomen collectae ex ipsius operibus ab aliquo
ita solide tuentur, ut alio praecone non doctrinae ejus studioso et typis editae :
indigeant 2) . Prodierunt illi 10 t. in 9 Metaphysicae disquisitiones, Antwerpiae
v. in f. Lugduni 1631, quorum I.com- 1618 in 8. Elucet in hisce operibus
plectitur commentarios et disputationes mira ingenii subtilitas et sagacitas 1),
in 1. p. summae s. Thomae qq. 1- sed etiam quaedam singularitas et a
26. de Deo , de praedestinatione etc.; communi tritaque scholae doctrina dis-
II. in qq. 27-44. de Trinitate, de an- sentiendi libertas, qua nonnunquam
gelis ; III. in 1, 2. p. qq. 1-20. de abreptus sententias minus tutas vel
actibus humanis ; IV. in qq. reliquas, etiam erroneas tuetur
de legibus , de merito , de gratia etc.; 117. Idem annus (21.Oct.1604)aliud
V.opusculamoralia, quae ad 2.2.s. Tho- theologiae scholasticae ornamentum eri-
mae spectant, nempe de eleemosyna, puit, Dominicum Bannez²) O.S. Dom.,
de scandalo, de restitutione, de pigno- mondragonensem vel balmasedanum,
ribus hypotheticis , de testamentis, de
beneficiis, de redditibus ecclesiasticis. 1) Hanc praecipue ingenii subtilitatem
Hinc cum Vasquez fuse egerit de iis omnes in eo laudant. Ita Mich. as. Jo-
seph (Bibliogr. crit. 2,316) : „ Scriptor
quoque , quae ad theologiam spectant vere illustris subtilissimique ingenii et
morum, factumest, ut ejus nomen etiam eruditionis pene inexhaustae . Hinc edi-
in hac saepe occurrat. Imo Poncius tores Petavii (a. 1857) in annot. ad pro-
de Leon 3) eum dicit > theologorum leg. c. 8. n. 4. de eo dicunt : Vasquez
universas scholae disceptationes in nume-
hujus aetatis facile principem, qui sibi ratis habebat. Germon occasione dis-
in rebus praesertim moralibus, sit unus sensionis inter Vasquezet Petavium
pro mille : " et Diana ) „ doctissimum de lectione quadam s. Hilarii pictav. ad-
atque sapientissimum aetatis nostrae vertit (de veteribus haereticis ecclesiasti-
theologum, quem unum post recita- corum codicum corruptoribus p. 478) :
Vasquez quidem eruditio fortasse minor
tos aliquos doctores ait apud se esse fuit quam Petavii , sed ingenium non mi-
instar omnium. T. VI. complectitur nus acre et perspicax . Andres , Dell'
commentarios et disputationes in 3. p. origine, progresso e stato d'ogni lettera-
per qq. 26 priores de incarnatione; tura t. 6.1.1.c.5 : D'ingegno sottilissimo
ed acutissimo il Vasquez sembrava na-
VII. a q. 26. usque ad 71. de vita Chri- to per le scolastiche dispute, e si gua-
sti, de sacramentis in genere, de bap- dagnò in esse singolar fama in Alcala ed
in Roma ; e sebbene la stessa sua vivacità
e sottigliezza lo portasse talvolta ad opi-
1) Alex . a s . Joanne de Cruce in nioni più nuove ed originali che ben ma-
continuat. hist. eccles. Fleurii ad a, 1604. turate e sicure, i suoi scritti verranno sem-
2) ItaBeyerlink in op. chronograph. pre guardati con riverenza da' teologi, sì
ad a. 1603 tit. Viri illustres. polemici che scolasticis . Cf. Schroedl
3) L. 4. de matrim. c. 25. n. 9 ; 1. 5. c. Kirchenlex, XI, 565 ed. 1.
7. n. 6. 2) Alius est Michael Bannez , qui
4) Resol, moral. p. 1. tr. 3. resol. 3 ; p. a. 1656 Matriti edidit : Immunidad de nue-
3. tr. 5. resol. 79. 80. stra Sennora en el primer instante de su ser.
 Dominicus Bañez. 145

nam de ejus patrianon omnino constat, nal denunciavit. Vicissim Molina Ban-
n. 28. Febr. 1528. In theologia magi- nesiidoctrinam ceu calvinianamdetulit,
stros habuit celebrem Melchiorem Cano et hinc originem duxerunt famosae
et utrumque Soto, condiscipulum Bar- illaecontroversiae de gratiae auxiliis 1).
tholomaeum Medina. Postquam diuva- Praeter commentaria in ll. Aristotelis
riis in locis summam s. Thomae soda- aliaque scripta 2) edidit Bañez Scho-
libus est interpretatus , Salmanticam lastica commentaria in 1. p. angelici
veniens cathedram , quam vocant Du- doctoris t. 2, Salmanticae 1584-1588 ;
randi, in universitatis gymnasio pub- in 2.2. quibus quae ad fidem, spem et
lico communi electorum suffragio sibi caritatem spectant, explicantur (usque
delatam regere adorsus est a. 1579: ad q. 46), Salmanticae 1584 ; a q. 57
at non diu illic stetit. Vacante enim -78 de jure et justitia decisiones, ib.
paulo post per mortem Barth. de Me- 1594. Prodierunt hi 4 t. etiam Vene-
dina primaria et publico certamini ex- tiis 1585 ; 1591 ; 1595 ; 1602 et 1604;
posita, eam in concursu theologorum Duaci 1614 et 1615 ; relectio de me-
primi nominis cum excessu 14 voto- rito et augmento charitatis, Salmanticae
rum tota plaudente academia reporta- 1590, in qua singularem nonnihil tue-
vit (1581), quam deinceps ad annum tur sententiam.
usque 1599 moderatus est. Illud in
hoe viro illustre , quod etsi in scholis
continuo versatus, vitae spiritualis vias 1) Ceterum prima hujus controversiae
reconditiores perspectas haberet omnes, origo assignari debeta. 1581, quoPruden-
tius Montemajor S. J. praeside Mi-
nec mysticae theologiae minus quam chaele Marcos praedeterminationem
scholasticae peritus esset. Unde cum physicam , cujus Bañez acerrimus erat
Abulis ageret, s. Theresia confessarium defensor, fautor et promotor, thesibus pro
disputatione publica propositis impugna-
vit propugnavitque scientiam mediam.
eum sibi delegit et directorem, seque Sexdecim
illi spirituali quodam incantamentoita enim ex hac disputatione pro-
devinctam professa est, ut se nihilsus- positiones detulit Bañez ad inquisitio-
cipere posse diceret, nisi a Bañez an- nis tribunal tamquam haereticas atque
erroneas. Sed incassum, negatum siqui-
tea probatum¹). Notissimus autem est dem fuit, has a Prud. Montemajor fuisse
Bañez ob suam cum Molina contro- defensas. Impetravit tamen ab inquisi-
versiam. Cum primum enim hic suam tionis tribunali Castiliae, ut 13 proposi-
gratiae cum libero arbitrio concordiam tiones, quas tamquam summam doctrinae
adversariorum et omnium turbarum oсса-
typis edidisset (Conimbricae 1588), sionemdetulerat, adten
tempus prohiberen-
mox Bañez apud s. officii hispanum tur. Molinae de concordialiberhuicalteri,
tribunal intercessit , ne hujus operis cujus unus e praecipuis auctoribus fuit
exempla in Hispania distrahi permitte- Bañez , occasionem dedit : Apologia
FF. Praedicatorum in prov. Hispana s .
rentur, pluresque ejusdem libri propo- theologiae professorum adversus novas
sitiones ceu pelagianas ad idem tribu- qua quasdam assertiones cujusdam doctoris,
Ludovici Molinae nuncupati, theologi de
S. J. , quas defendit in suo 1. de concordia
1) Duae adhuchujus sanctae supersunt etc. et adversus alios ejusdem novae doc-
epistolae ad Bañez (23. et 25. in ver- trinae sectatores et defensores de eadem
sione et editione, quam curavit Gallus societate , Matriti 20. Nov. 1595, cui dein
Schwab 1853), in quarum altera (1584) subscripserunt alii 22professoresO. Praed.
scribit: Man soll sich mehr darüber ver-
wundern, was die Liebe zu Gott Alles Plura hac de re cf. ap. Eleutherium
vermag, da die Liebe des P. Dominikus (Livinum Meyer)Hist. controv. de divinae
80 viel Gewalt hat , dass Alles was ihm gratiae auxiliis L. 2. c. 1.
gut scheint, auch mir so vorkommt ; was 2) Cf. Quetif , Script. O. Praed. II,
erwill, das will auch ich, und ich weiss 352 s.; Morgott Kirchenl. I, 1948-65 ;
nicht, was aus dieser Magie noch werden Ehrle Katholik 1875. I, 415-24.
wird.

Hurter, Nomenclator I. 10
146 1601-1620. Theol. schol. in Hispania. Ledesma, Cabezudo, Locra,

118. Eundem Thomam commenta- 1630, cui editioni accesserunt alii 4

riis illustrarunt¹) ex ordine Praedica- ejusdem tractatus: 1. de auctoritate
torum Petrusde Ledesma Salman- summi pontificis et conciliorum; 2. de
țicae natus, vir inter eruditos magnus indulgentiis ; 3. de auxiliis divinae gra-
et maximae apud omnes auctoritatis tiae; 4. de bulla cruciatae dicta ; trac-
multarumque virtutum laude conspi- tatio in 3. p. summae theologicae d.
cuus. Sacras ille docuit literas annos Thomae nunc primum in lucem edita,
40 summo parique omnium plausu, sed accurate recognita , a mendis ex-
tum Salmanticam evocatus cathedram purgata, veris ac legitimis indicibus
Durandi obtinuit a. 1604 et a. 1608 auctorum restitutis ornata, innumeris
s. Thomae vespertinam, ubi demum et patrum, conciliorum, Scripturarum te-
docere et vivere²) desiit 9. Sept. 1616. stimoniis ad materias controversas per-
Edidit: Tractatus de divina perfectione, tinentibus locupletata etc., opus post-
infinitate et magnitudine in illa verba: humum cura et studio F. Antonii Clo-
Ego sum, qui sum (Ex. 3, 14) a q. 3. che O. Praed., Romae 1682 t. 2 in f.
p. 1. s. Thomae ad q. 14, cui annecti- (in qq. 1-12-26). In re morali cen-
tur tractatus de perfectione actus es- seri potest auctor gravis et probabili-
sendi creati, Salmanticae 1596 in f.; sta, ut ajunt. In 1. 2. et in 3. p.
tractatus de divinae gratiae auxiliis commentaria edidisse Mexici Ferdinan-
circa illa verbaIs. 26, 12 : Omnia opera dus Bacan refertur. Ex ordine
nostra operatus es in nobis Domine, et Cisterciensium Petrus de Lorca bello-
circa doctrinam s. Thomae multis in montanus, qui diu inter complutenses
locis, praecipue 1. p. q. 19. a 8 ; q.23; doctor theologus primariaeque Scoti
et 1, 2. q. 111 , ibid. 1611 in f.; de cathedrae moderator, principem doctri-
magno matrimonii sacramento super nae atque eruditionis locum tenuit. De-
doctrina s. Thomae in aliquibus qq. ad- natus est annos natus 52 a. 1606. Do-
ditionum ad 3. p., ib. 1592 in f. Lin- ctissima elucubravit Commentaria et
gua hispana edidit summam de sacra- disputationes in universam 1.2.s. Tho-
mentis v. 2 in f., ib. 1598; 1615 ; Oli- mae, Compluti 1609 v. 2 in f.; in 2.
sipone 1617; pars prior latine versa 2., Matriti 1614 in f., in quo v. agit
per Raimundum de Ladeson O. Pr. de fide, spe et caritate; priori sectioni
prodiit Duaci 1630 ; altera Coloniae adjunctus est : de locis catholicis scho-
1618.- Didacus Nunno Cabezudo lasticarum disputationum 1. primus ;
vir acerrimi judicii, ingenii et magni quod quidem opus eruditione plenum
nominis, sancti doctoris angelici mi- atque in 6 11. ex destinatione auctoris
rum addictus placitis, qui annos 30 in contribuendum , hac tantum parte li-
docendatheologiatrivit († 1614), unus- broque, qui de s. Scriptura inscribitur,
que ex primis fuit, qui Molinae doctri- absolvit ; secundo, quem de divinis tra-
nam impugnaret a. 1594. Reliquit ditionibus appellabat , immortuus est.
Commentarios et disputationes in 3. p. In 3. p. d. Thomae de incarnatione,
summae theologiae d. Thomae Aq. (in Compluti 1616 in f.; de notis Ecclesiae.
qq. 60-84 ; 84-90. et in Suppl.qq. Haec tria posteriora opera edidit ejus
1-40), Pinciae 1601 ; 1609 v. 2 in sodalis Dionysius Cuchus , addens t.
f.; iterum Venetiis 1612; Coloniaede incarnatione auctoris vitam et pro-
mittens se alia ejusdem tria volumina
publicaturum 1) : verum utrum prodie-
1) His adde illos , quos infra n. 191 rint nos latet. Ex ordine B. M. V.
inter eos recensebimus , qui theologiae
practicae operam dederunt.
2) Quetif, Script. O. Praed. II, 404. 1) Cf. Nicol. An t. biblioth. hisp. nova
II, 209 s.
 Zumel, Arrubal, Zuniga, Cornejo. 147

de Mercede Franciscus Zumel Palen- de Pedrosa salmanticensis in urbe

tiae, ut creditur, natus , illustris theo- patria philosophiam morum Aristotelis
logiae (morum) professor¹), sui ordinis et s. Thomam summa usus stili clari-
praepositus generalis 32., qui vixit ada. tate explicuit, tanti a discipulis factus,
1607 in magna omnium , qui literas ut regem exorarent , ne unquam illum
morumque gravitatem amant, existi- dignitate episcopali honoraret, qua ab
matione et pretio, sive judicium viri opere, quod tam utiliter faciebat, ab-
purgatissimum doctrinamque excellen- duceretur. Undique illum viri doctis-
tem accepissent fama, sive consultatio- simi et vel ipse rex super difficillimis
nibus, quod frequenter deque magni et gravissimis rebus consulebant ora-
momenti rebus contingebat, experti culi instar. Paulus V. summam ejus
fuissent 2) . Bene meritus est de po- eruditionem admirans ,vere dignum
steritate hisce operibus: In 1. s. Tho- Ecclesiae Dei doctorem' illum appel-
mae p. commentaria v. 2 in f. (in qq. lavit 1) ; antesignanum et primorum
1-43-114), Venetiis 1597 ; 1601 ; theologorum sui temporis 2) Hierony-
Lugduni 1609 ; in 1.2. commentaria, mus Vives O. Praed. Thomistarum
Salmanticae 1594 v. 2 in f.; variarum nullus , scribit Davila episcopus pla-
disputationum t. 3 in 1 v. ib: 1608. Ho- centinus, clarius, operosius et verius
rum primus est in 1. p. s. Thomae, de angelicum doctorem percucurrit et ape-
praescientia Dei circa futura contin- ruit, ita ut in eum eundem spiritum
gentia ; secundus in 1. 2. de libero ar- commigrasse diceres. Ceterum scho-
bitrio; ipsius cum gratia Dei conveni- lae baconianae si non institutor, saltem
entia et assensu ac praedestinatione; promotor est. Excelluit quoque omni
in tertio novas et abstrusiores inductas virtutum genere, pietate praesertim in
quaestiones enodare, dirimere et veris- Deum et in pauperes misericordia.
simis rationibus terminare nititur. Ce- Morte nimis immatura , annos enim
terum Zumel pugnacissime physicam tantum 48 numerabat, abreptus est 31 .
omniumpraedeterminationem defendit. Martii 1618. Reliquit : diversarum ma-
E societate Jesu Petrus Arrubal teriarum ab ipso Salmanticae praelec-
doctrina et virtute aeque conspicuus tarum t. prior, Vallisoleti 1628, scil.
Compluti, Salmanticae , Romae sacram in 1. p. et 1. 2. s. Thomae; t. alter
theologiam summa cum laude expli- continet commentaria in 3 p., 1629
cuit, et sententiam societatis Jesu de (m. 48), quod opus prodiit et Bam-
auxiliis divinae gratiae doctissime co- bergae 1671 inscriptum : Theologia
ram summo pontifice propugnavit († scholastica et moralis , quae diversas
22. Sept. 1608). Reliquit Commenta- materias secundum tres partes d. Tho-
riorum ac disputationum in 1. p. d. mae Aq. et ad mentem ejusdem aucto-
Thomae, Matriti 1619, 1622 t. 2, Co- ris angelici elaboratas continet. Aca-
loniae 1630. Franciscus de Cuniga demia salmanticensis in amoris pignus
seu Zuniga cantaber († 22. Jul. 1614 hoc eum elogio post obitum ornavit :
a. aetatis 34), cujus est: Tractatus » Incomparabili viro RR. P. Magistro
de Trinitate in 1. p. s. Thomae a q. 27 suo Petro Cornejo Carmel. felici omine
-43, Lugduni 1623 in 4. Ex or- nato , sed immani Atropos infelicius
dine Carmelitarum Petrus Cornejo non sine ingenti jactura intempeste

1) Refertur hoc in ejus vita a Davila

) Genér , Theologia dogmatico-scho- episcopo placent. conscripta et theologiae
1
last. I, 168. scholasticae Bambergae 1671 editae prae-
2) Nicol. Antonius l. c. I, 500. Ibi re- fixa.
peries reliqua ejusdem opera, quae hic 2) De primatu div. libertatis 1. I. disp.
praetermittimus. 19. dist. 3. n. 16.
10
°
 148 1601-1620. Theol. schol. inHispania. Cabrera, Curiel,de Ovando etc.

exstincto, vitiorum hosti acerrimo, vir- | navarunt. Omnes sunt ex ordine S. Fran-
tutum perpetuo custodi, angelicae pu- cisci : Joannes de Ovando cacarensis,
ritatis imitatori, vero literarumfulmi- qui postquam annis multis praelegit
ni, salmanticensis academiae splendi- Salmanticae theologiam, scripsit¹)Com-
fero jubari , inclyta mater aeternum mentarios in 3. 1. sententiarum, Valen-
vale, ut felix perenni vivat felicitate, tiae 1597 in f. Joannes ab Incar-
supernum Jovam precatur. " Exor- natione , lusitanus, dearticulavit 1.
dine S. Hieronymi Petrus de Cabrera primum Scoti in sententias, praemissa
cordubensis reliquit in 3. p. d. Thomae ejusdem Scoti vita cum annotationibus,
commentarios et disputationes (in qq. Conimbriciae 1609. Gregorius
1-26) t. 2 in f. Cordubae 1602 (m. Ruitz²), pincianus , emisit : Contro-
45) ; de sacramentis in genere , de au- versiae theologicae in 4.1. sententiarum
xilio praevio et de baptismo in 3. p. d. Scoti usque ad 50. dist., praemissa
Thomae (in qq. 60-71) commenta- ejusdem doctoris subtilis vita, Valli-
rios et disputationes , Matriti 1611 in soleti 1613 in f. et 1643 . Joannes
f. - Quibus addendus est Johannes (olim Franciscus) de Rada , aragonen-
Alphonsus Curiel Palentiolae in dioe- sis, usque adeo celeber theologiae pro-
cesi burgensi natus , » quem salmanti- fessor, ut a Clemente VIII. Romam evo-
censis academia ut theologorum suo- catus sit et adscriptus inter consulto-
rum principem veneratur et obser- res praecipuos delectos pro gravissima
vat 1). « Omnes ab imo usque ad sum- illa de gratiae auxiliis controversia.
mum scholae gradus tenuit, plusquam Exstitit enim illi ejusque successori
30 annorum intervallo summa cum Paulo V. gratus valde doctrinae, sub-
doctrinae, eruditionis atque innocen- tilis admodum ingenii, modestiae et
tiae commendatione principatumgerens gravitatis nomine³). Electus fuit 1605
in opere theologico 2). Multa quidem archiepiscopus tranensis ; 1606 epi-
scripsit, multa dictavit, in re praeser- scopus pactensis in Sicilia; obiit 1608.
tim scholastica; sed quod de se ipso Edidit Controversias theologicas inter s.
et laboribus suis modestissime judica-| Thomam et Scotum super 4 11. senten-
ret, nihil eorum prodire in publicum tiarum, Venetiis 1599 ; 1618 v. 4 in
vivus permisit. Exierunt³) utique post 4. (fr. 80), quae ed. dicitur sola com-
ipsius mortem (28. Sept. 1609): Lec- pleta eaque est rara ; Coloniae 1620 et
turae seu quaestiones ind. ThomaeAq.
1. 2, Duaci 1618 ; Antwerpiae 1621 1) Alia ejusdem pera cf. in biblioth.
in f.; controversiae in diversa loca s. francisc. Joan. as. Antonio II, 197.
2) Alius est a Francisco Ruiz , alias
Scripturae 11. 2, quorum prior est in de Valladolid O. S. Bened. pariter pincia-
aliquot Proverbiorumet Sapientiae,po- no, qui claruit sec. 16. sacrarum literarum
sterior in quaedam Pauli et Petri apost. biblicaeque in primis totius rei cognitione,
ex epistolis loca, Salmanticae 1611 cui exoticarum linguarum promovendis
inf. theologiae studiis valde utilium multae-
quae eruditionis ornamentum adjunxit.
119. Sequuntur illi, qui in exponen- Quapropter non mediocribus et ipsum or-
dis sententiarum libris praesertim se- nant laudibus Sixtus senensis bib-
cundum Scoti mentem operam utiliter lioth. s. 1.s.4,etAntonius
apparatu Possevinus
alii, praesertim in
ejus operis
nomine, quod inscripsit : Regulae 333 in-
1) Dechamps de haeresi jansen. 1. 2. telligendi s. Scripturas ex mente ss. patrum
disp. 6. c. 8. n. 5. tum graecorum tum latinorum, quas bre-
2)Nicol. Antonius in bibl. hisp. nova vibus explanationibus illustravit, Lugdu-
I, 631. ni 1546 in 8; Parisiis 1547; Coloniae cum
8) Fellerejus opera dicit (Biogr. univ. Sixto senensi 1588; Constantiae 1598.
II, 63) : Estimés autrefois en Espagne et 3) Nicol. Antonius in bibl. hisp. no-
peu connus ailleurs " . va I, 765.
 Joan. de Carthagena, Gaa, Gillius, Avila, Ram. 149

alibi, in quibus pugnantes sententiae maximus. Idiotam putares, si hominem

referuntur, potiores difficultates eluci- non nosses. Humilium familiaritate de-
dantur et responsiones ad Scoti argu- lectabatur , et aliquando Conimbricae
menta rejiciuntur. - Denique Joannes cum theologiamdoceret, sui deprimen-
de Carthagena († 1617),Romae pub- di gratia mendicis se pulla investe in-
lice theologiam magno discipulorum seruit, cum iis stipem ad januam ac-
profectu praelegit ; Paulo V. quoque cepit, comedit, bibit. Aliena opera plu-
summe carus propter gravia et erudita rimi, sua nihili faciebat ; quae ut ederet
in rebus theologicis responsa1). Praelo non prius , quam pro imperio cogere-
commisit inter alia : De sacramentis in tur, in animum induxit. Morti proxi-
genereseu in4. 1. sententiarum, Romae mus ardenter expetiit, ut quae ejus su-
1609 in 4 ; tractatus de praedestinatione pererant opera, darentur flammis 1).
et reprobatione angelorum et hominum, Quanti eum aestimaret Suarez, conji-
ib. 1581 in 8 ; disputationes in univer- cere licet ex iis, quae occasione cujus-
sa religionis christianae arcana, ib. 1609 dam disputationis, cujus praeses erat
in4. Suarez, legimus 2) :,P. Christophorus
120. Praeter hos, quos hucusque re- Gillius tanta vi contorsit argumenta,
censuimus, mentione digni sunt: Joan- ut Suarius inipso cognoverit praestan-
nes Gaa O. S. Franc. complutensis, tissimum ingenium et magistrum, di-
cujus exstat opus egregium 2) : Quae- xeritque nescire, cur seexalia natione
stiones selectae et theoremata theologi- vocaverint ad moderandam cathedram
carum veritatum necnon et apologeti- conimbricensem, cum tantus vir, quan-
cus sermo pro hujus veritatis defen- tus erat Gillius, Lusitaniam incoleret.<<<
sione, quod Paulus V. et quilibet a car- Prodierunt ipsius Commentationum
dinalibus S. R. E. electus in papam et theologicarum de sacra doctrina et es-
nobis traditus et in cathedra Petri se- sentia atque unitate Dei 11. 2, Lugduni
dens de fide et de jure divino Christi 1610 in f.; Coloniae 1610 ; 1619 ;
vicarius ac Petri successor verusque 1641. Franciscus de Avila O.
papa est, Compluti 1607 in f. Chri- Praed., abulensis († 1604), qui inter-
stophorus Gillius vel Aegidius S. J. fuit congregationi de auxiliis sub Cle-
lusitanus, theologiae professor in aca- mente VIII. librumque edidit : De gra-
demia conimbricensi et eborensi, desti- tia et libero arbitrio sive de auxiliis di-
natus magni Suarii in cathedra suc- vinae gratiae, Romae 1599 in 4 ; in-
cessor, quam tamen non conscendit super et dissertationem de confessione
morte immatura prius e vita abreptus per literas sive per internuncium , ib.
7. Jan. 1608. Vir fuit tanta vitae in- 1599 et Duaci 1623 in 8.- CasparRam
nocentia, ut acceptum semel in sacri balbestrensis, archipresbyter darocen-
fontis lavacro divinae gratiae donum sis, qui diu primarium docendi ss. li-
creditus sit ad extremum usque vitae teras munus gessit, tr. edidit de divinis
spiritum sancte illibateque servasse : praenotionibus seu de efficacia divinae
ingenio perspicaci promptoque, judicio causalitatis, Oscae 1611 in 4. Promi-
peracri ; omnigena doctrina instructus, sit alteram p. et duo propugnacula ad-
multis rebus magnus et sui demissione versus Suarez et Lessium , quae
tamen non videntur prodiisse. An-

1) Cf. Joan. as. Antonioin bibl. franc. dreas Henriquezde Villegas pri-
II, 143. Distingui Joannes debet a Bar-
tholomaeo Carthagena, cujus expositio
titulorumjuris canonici exiit inlucemLug- 1) Sotwellus Script. Soc. J.
duni a. 1624. 2) In synopsi annal. S. J. in Lusitania
Joan. a s. Antonio bibl. franc. II, ab a. 1540-1725 , Augustae et Graecii
166.
1726 р. 166.
150 1601-1620. Theol. schol. in Hisp. Villegas, Zamora, Mendez, Sosa.

marius theologiae apud complutenses sit¹) praeter alia varios tractatus prae-
professor atque in rebus fidei censor sertim de conceptione immaculata b. M.
scripsit Controversias de Deo uno i. e. V. (4) et quidem doctissimos, sed lin-
de Dei scientia et ideis ac voluntate: gua vernacula, qui prodierunt Salman-
de praedestinatione item ac reproba- ticae 1623 in 4. Vir erat magnanimus,
tione hominum , Compluti 1618 in f. consilio prudentiaque praestans. Et
- Dionysius Zarate O. S. Aug. me- cum semel eorum , qui de b. V. Maria
xicanus, universitatis decanus praelo scripsere, meminerimus, addere licebit
tradidit tr. de incarnationis ineffabili Petrum Morales S. J. († 1603) e
mysterio, 1601.- Laurentius de Za- dioecesi toletana, qui prius diu in aca-
mora O. Cist. singulare decus et or- demia salmanticensi et in regiis sena-
namentum, opus composuit multiplex, tibus utriusque juris decisionibus va-
sapientia totiusque literaturae divitiis cavit. Edidit: In c. 1. Matthaei de Chri-
refertissimum 1), nempe : Monarquia sto, ss. V.Deipara Maria veroque ejus dul-
mystica de la Iglesia hecha de Gerogly- cissimo sponso Josepho ll. 5, Lugduni
phicos sacados de humanas y divinas 1614 in f., quo in opere suum in Dei-
letras, septem constans partibus, qua- param ejusque sponsum affectum latis-
rum aliquae non uno volumine conti- sime explicat auctor diligentissimus et
nentur , Matriti 1594-1614 et alibi. religiosissimus, eo etiam libentius lae-
In eo agit de Ecclesiae proprietatibus, tiusque quod , ut ipse ait , in extrema
humani generis ruina, de b. Mariae V. aetatis meta, jubente obedientia, id ag-
praerogativis , de mediis Ecclesiae ad grederetur. - Franciscus MorenoO.
sui conservationem divinitus concessis, S. Franc. disputavit de conceptione b. V.
hinc de sacramentis , de membris ma- Mariae, Hispali 1617 t. 2. - Gundi-
xime illustribus Ecclesiae etc. salvus Sanchez Lucero , hispalensis,
in granatensi ecclesiamagistralis cano-
121. De b. Maria V. scripserunt : nicus atque in hujus urbis gymnasio
Stephanus Mendez O. Pr., qui edidit: theologiae primarius professor, in vul-
Doze libros de la dignidad de la Virgen gus dedit: Dos discursos theologicos in
madre de Dios, Barcinone 1606 t. 3 inf. defensa de la immaculata Concepcion
-
Franciscus Sosa O. S. Franc. tole-
de N. Senora , Hispali 1617 in 4.
tanus, vir nobilis et doctus, promptis- Petrus Antonius Spinelli S. J. nea-
simi solidissimique ingenii, per annos politanus († 1615) sanctitatis famain-
multos s. theologiam Salmanticae pro- signis 2), ardentissimae suae in b. Vir-
fessus, tandem creatus est totius ordi- ginem devotionis argumentum dedit
nis minister generalis , mox episcopus opere : Maria Deipara thronus Dei, de
canariensis (1607), deinde oxomensis, Virginis bb. Mariae laudibus praecla-
demum segoviensis, designatus a Phi- rissimis, sub typo divinithroni inApoc.
lippo III. Hispaniarum rege ad Paulum 4. adumbratae : deque pietate ac devo-
V. regius orator, ut controversiam circa tione, qua eadem Deipara a nobis co-
puritatem conceptionis Virginis Mariae lenda est ; opus ex ss. literis, ss. patri-
tandem dirimeret; sed morte praeven- bus ac rationibus theologicis depromp-
tus (1618)
fungi, in quaeasubstitutus
non potuitest legatione
ei Anto- tum,
1619 ;Neapoli
1663. 1613 in f.; Coloniae
nius a Trejo ejusdem instituti. Scrip-

1) Joan. a s. Antonio in bibl. francisc,

1) Bibl. hisp. nova II, 11, ubi alia ejus I, 438.
dem opera referuntur , quorum nonnulla 2) De hac cf. Sotwellum in Bibl
decies recusa fuere.
Script. S. J.
 Gregorius de Valentia. 151

II. Theologia positiva et polemica.

122. Pauciores sunt ex hispanis, qui jam confectus aegrotaret, voluit ponti-
huc referri possint 1). Unus multorum fex ut congregationes intermitterentur,
instar est, isque in theologia quoque nolens privari voluptate, quam ex tanti
scholastica fundatissimus , nimirum theologi hauriebat disputationibus. E
Gregorius de Valentia , S. J.limatis- medicorum consilio salutis restituen-
simi judicii theologus 2), nullique sui dae gratia Neapolim secessit. »Nulla
temporis secundus 3). Natus est Me- vox est, refert Victorius Roscius ¹),
thymnae Campi a. 1551, Romam a s. quae honores atque omnium officiorum
Francisco Borgia adscitus (1571) ad- genera ab humanissima illa civitate ac
modum juvenis philosophiam docuit; praesertim a primis ejus proceribus in
a provincialibus tumFranciae tumGer- illum exhibita possit exprimere, nam
maniae propter insignes ingenii dotes quodcunque dixerit, minus erit. Dabat
expetitus in Germaniam fuit missus operam unusquisque, ut tantum virum
(1575), ubiDilingae per annos circiter tantorum meritorum fama notissimum
23, tum Ingolstadii strenue promovit morbi injuria afflictum sublevaret, et
rem catholicam praelectionibus, dispu- in veterem amissae valetudinis locum
tationibus, scriptis. Romam vocatus est revocaret ". Verum frustra, decessit 2)
(1580), pro consilio circa controversias enim ibidem 25. Apr. 1603. Plurima
a Guilelmo Bavariae duce motas de le- sunt ejusdem opera³), in quibus omnes
gibus carolinis ad usuram spectantibus egregii theologi dotes reperies, sive
a Gregorio XIII., qui sententiam dixit earundem materiam sive formam spec-
secundum ipsius doctrinam 4). Maximi tes; versatus siquidem erat in patrum
eum fecit Bavariae dux ; hinc cum ite- scriptis et in theologia scholae, atque
rum Romam acciretur(1598), omnibus Scripturas interpretandi scientia peri-
illum ad iter peragendum necessariis tus : lucent illa claritate, excelluntpro-
liberaliter instruxit comitemque addi- funditate, ingenii subtilitatem testan-
dit ). Romae theologiam docere ac dein tur. Hinc vel a Morhofio dicitur 4) » ille
incelebri congregatione de auxiliis co-
ram Clemente VIII. doctrinam societa-
tis jussus est defendere , quod magna 1) Sub nomine Nicii Erythraei Pi-
ingenii subtilitate , claritate et erudi- nac.2) 2,Necessarium
1. non erit pluribus refel-
tionis apparatupraestitit, adeo ut illum lere fabulas de occasione morbi et mortis
pontifex ,doctorum doctorem' dixisse Gregorii de Valentia , cum nimis aperte
feratur6) ac disputantem coram se se- mendacii prae se ferant notas. Cf. Liv.
dere permitteret; cumque laboribus Meyer histor. controv. de auxil. 1. 5. c.
12; et histor. controv. vindic. 1. 3. c. 15.
Ei in controversiis de auxiliis successit Pe-
1
) Franciscus de Tolosa O. Min. his- trus Arrubal (cf. n. 118), deinde Ferdinan-
panice scripsitdemonstrationescatholicas, dus Bastida acutissimus si qui theolo-
Juliobrigae 1612 in f. gus, cujus disputationes , quas exhibet L.
Passaglia , de immaculato con- Meyer op. cit., in materia de gratia sunt
ceptu n. 1793. graves, solidae, nitidae ideoque lectu dig-
3) Epitaphium academiae ingol- nissimae summaeque utilitatis. Postea
stad., in quo etiam dicitur: Parisiis ve- agnita invaliditate suae professionis reli-
hementer expetitus, a Stephano Poloniae giosae ob impedimentum in ingressu in
rege diu postulatus. < societatem ignoratum, eam reliquit factus-
*)Cf. Zech S. J. Rigor moderatus que est professor et canonicus vallisoleta-
doctrinae pontificiae circa usuras, diss. 3 nus et universitatis cancellarius.
§258 s . 3) Horum catalogum cf. ap. Backer ,
5) Cf. Mederer annal. acad. ingolst. Bibliothèque des Ecrivains de la Comp. de
p. 2. ad a. 1598. Jésus III, 1264 ss.
Contzen Polit. 1. 5. c. 1. 4) Polyhist. p. 2. 1. 1. c. 14. § 45.
 152 1601-1620. Theol. posit. in Hispania et Gallia. Valentia.

inter heroes scholasticos , cujus cele- 1580 ; 1581 ; de idololatria 11. 5, in

bratissimum nomen tum apud pontifi- quibus cultus s. eucharistiae et sancto-
cios, tum apud nostros est. " Interhaec rum et ss. imaginum ac reliquiarum
opera eminent : Commentariorum theo- adversus sectariorum contumelias de-
logicorum t. 4, in quibus omnes mate- fenditur utrumque adversus Her-
riae, quae continentur in summa theo- brandum , ib. 1580 ; 1581 ; de prae-
logica d. Thomae Aq. ac suis etiam destinatione et reprobatione , ib. 1574 ;
ocis controversiae omnes fidei expli- Examen et refutatio praecipui mysterii
Icantur, Ingolstadii 1591 ; 1597, ed. doctrinae calvinistarum de re euchari-
rara (m. 150) ; 1603; Venetiis 1600 stica, ib. 1589, cujus occasione adver-
(fr. 80) ; Lugduni 1600; 1603 ; 1609; sariorum plurimi arripuerunt calamum,
1619. Disserendi subtilitatem et argu- ut ei responderent 1).
tias, quibus valebat plurimum in dis- 123. Reliqui minoris longe sunt ce-
putando, a suis abesse commentariis lebritatis. Gregorius Nuñez Coro-
de industria voluit, quo lucem illis nel , lusitanus, O. Erem. S. Aug. diu
majorem necnon legentibus facilitatem Romae theologiae scholasticae lector,
afferret. Austeritatem vero scientiae ClementiVIII. aconfessionibus († 1620)
reconditioris scribendi elegantia, ni- cujus exstant: De vera Christi Eccle-
tore et brevitate condivit 1). Eorum sia 11. 10, Romae 1594 in 4 ; de sacris
epitome prodiit Coloniae 1662 in 8. apostolicis traditionibus 1. 1, ib. 1597 ;
Lugduni prodierunt 1591 (etdeinPa- 11. 6 in totidem t. divisi de optimo rei-
risiis 1609 vel 1610) plurima ejusdem publicae statu, ib. 1597. Inter illos fuit
opuscula (28) de fidei controversiis, quo- Gregorius ob doctrinae meritum, qui-
rum potiora sunt: Analysis fidei catho- bus Clemens VIII. dijudicandam inter
licae, hoc est, ratio methodica eam in jesuitas et dominicanos de auxiliis di-
universum fidem ex certis principiis vinae gratiae controversiam commisit.
probandi, quam s. romana Ecclesia ad- Multa adversus Molinam scripsit vel
versus multiplices sectariorum errores ab aliis scripta collegit, quae tamen
profitetur ll. 8 comprehensa, in quibus non prodierunt.- Hieronymus Tor-
simul de Ecclesia, deromano pontifice, res (Torrensis) S. J. , Romae Aristote-
de Scriptura, de traditionibus, de con- lem interpretatus est, dein Ingolstadii
ciliis suis locis disputatur²), Ingolsta- (1567-1575) theologiam publice ex-
dii 1585, opus egregium; de ss. Tri- posuit. Ut se opponeret novatoribus,
nitate 11. 5, ib. 1586 ; de vera Christi qui semper ad Augustinum provoca-
majestate et praesentia contra luthera- bant quasi secum sentientem, simulque
nos ubiquistas 11. 43), ib. 1582 ; 1583; refelleret eorum confessionem augusta-
1584 ; de numero sacramentorum N. L.; nam, composuit Confessionem augusti-
de reali Christi praesentia in eucharistia nianam ex d. Aur. Augustini operibus
et de transsubstantiatione 11. 3, ib. 1587 ; compilatam, in qua theologiae capita
de sacrosancto missae sacrificio 11. 2, ib. controversa et in disputationem supe-
1) Historia Soc. Jes. 1. 24. p. 5. § 42. 1) Cf. Werner , Franz Suarez 1, 49 ;
2) Reperitur quoque magna saltem ex aliqua opuscula adversus ipsum recenset
parte in t. 3. commentar. d. 1. q. 1. p. 7. Roskovány de rom. pont. II, 427 s.
3)Ad hos respicit Petavius, cum theol. Porro refert Hurtado (de fide, disp. 76.
dogm. de incarn. 1. 10. c. 7. § 3. scribit : §307) Valentiam, quam primum audivis-
Hic (Valentia) praesertim uberrima at- set, quendam protestantium librum mox
que accuratissima librorum aliquot dispu- proditurum esse inlucem publicam, nulli
tatione omnia complexus est, quae ad il pepercisse labori, ut plagulas typis vix
lorum (ubiquistarum) tum explicandam expressas adipisceretur, quo una cum ve-
haeresim tum refellendam et evertendam neno antidotum seu illius refutatio pro-
diret.
utilia sunt homini theologo.
 Du Perron . 153

rioribus seculis ab haereticis vocata, oma, orationes atque carmina conscri-

nunc a novatoribus revocata secundum beret, in mathesi et ipsa philosophia
veteris Ecclesiae catholicae consensum excelleret. Linguam quoque hebraicam
ex ipsis Augustini operibus decisapro- didicit adeo perfecte, ut absque punctis
ponuntur, Dilingae 1567 in 4; auctior legere posset. Adultior factus totum se
atque emendatior 1569 ; Parisiis 1569 ; ss. patrum et praecipue d. Augustini
Coloniae 1670 ; locupletior et copiosis et Thomae Aq. lectioni sacrabat, eorum-
illustrata scholiis Viennae 1717.1718 que doctrinis sectae suae falsitatem er-
v. 2. In hoc opere non solum probat roresque tam solide confutatos depre-
dogmata catholica refellitque haereti- hendit , ut ad catholicorum castra re-
corum errores ex Augustini operibus, versus (1577 vel 1578) fidem catholi-
verum etiam locos ipsos Augustini vel cam publice defenderet, pluresque aber-
male intellectos vel malitiose detortos rantes oviculas ad Christi ovile redu-
atque depravatos ad amussim revocat ceret ¹), ex quibus haud postremi erant
et sincere interpretatur , quod egregie Sancyus et Henricus Spondanus post-
praestat, unde meruit vel a Goldasto modum apamiensis episcopus (de quo
dici 1) acerrimus operum Augustini infra). Gratia valuit apud Henricum III.
et conspicuus propugnator." Ejus exem- lectoris munere fungens, et post hujus
plum secuti ediderunt alii simili me- mortem apud Henricum IV., cujus con-
thodo confessionem cyprianam, hiero- versionis haud ultimus exstitit auctor
nymianam, ambrosianam. DecessitHie- atque promotor. Romam a rege una
ronymus Monachii 9. Jan. 1611 vir non cum cardinale Ossato ablegatus Cle-
eruditione 2) magis, quam integritate mentem VIII. ad impertiendam illi ab-
vitae, pietate, humilitate conspicuus. solutionem ab haeresi inclinavit, a rege
interim ebroicensi episcopatu necnon
124. Omnium celeberrimum hujus
eleemosynarii munere auctus ( 1595),
epochae dogmatum catholicorum pro-
pugnatorem protulit Gallia³), Jacobum qua occasione Clemens VIII. detractum
de suo digito pontificalem annulum
Davy du Perron. Ex nobili Norma-
digito neo-electi Perronii inseruit ver-
niae familia ortus primam lucemaspe- bis illis utens :,Inveni virum secun-
xit d. 24 (sec. alios 25) Nov. 1556 dum cor meum.' Roma in Galliam re-
Bernae, quo ejus parentes calviniana versus mox suam adiit dioecesim , in
lue infecti profugere cogebantur. Dili-
gentissime a patre , medico admodum multosque
qua strenueadremveram
catholicam promovit,
fidem reduxit.
perito, institutus , insigni mentis acu- Gravissimum etiam haeresi calvinianae
mine, judicii acrimonia, excellenti me-
moriae felicitate praeditus tales in li- inflixit vulnus et quam plurimis attu-
teris progressus fecit, ut vix 12 annos lit salutem gloriosa disputatione contra
Plesseo-Mornaeum, tum calvinistarum
natus latinumgraecumque calleret idi-
in Gallia caput, Fontisbellaquei habita
(1600), in qua ipsum multarum cor-
1) In praef. ad s. Valeriani cimeliensis ruptionum textuum ex operibus ss.
epist,
1601.
de bono disciplinae s., Genevae patrum convicit , longe plurium (500)
eum convicturus, nisi Mornaeus morbi
1156. ejusdem op. cf. ap. Backer praetextu , insalutato rege , discessis-
III,2
)Alia
3) Joannes Brouet purisimam Dei ge- set²). Tantavictoria aucta est Perronii
nitricis conceptionem jure divino, canonico,
civili, humano probavit , Parisiis 1612 in 1) Cf. Raess , die Convertiten seit der
8; disseruit quoque de affinitate ecclesia- Reformation, 11, 266 ss.
sticae et regiae jurisdictionis, ib. 1605 in 2) Plura de hoc colloquio invenies in
8. et statuta synodalia commentariis illu- actis ejusdem authenticis, quae approban-
stravit, ib. 1595 in 8. te rege prodierunt Ebroicis 1601 học ti-
154 1601-1620. Theol. pos. et pol. in Gallia.

gloria, aucti et honores , nam archie- sententiam. Verum non calvinianos tan-
piscopus senonensis renunciatus fuit tum ore et calamo impugnavit, sed et
a rege (1606) et a pontifice ornatus ¹) summi pontificis jura adversus Ri-
purpura (1603). Negotiorum causa Ro- cherii commenta tutatus est. In con-
mam saepe contendit, maximi enim tam cilio enim suae provinciae Parisiis ha-
a rege quam apontificibus fiebat. Paulo hito (1612) hujus librum de ecclesia-
V. auctor fuisse memoratur, ut solem- stica et politica potestate tamquam ,er-
nis disputatio de auxiliis gratiae effi- roneum , schismaticum et hae-
cacis, de libero arbitrio, de praedesti- reticum' condemnavit, atque etiam
natione silentio involveretur. Ejus quo- Bellarmini librum de potestate summi
que praecipue opera inter venetos et pontificis in rebus temporalibus adver-
Paulum V. , quae diu viguerant , lites sus parlamenti vindicavit censuram.
compositae. Adeo gratia valuisse Per- Denique ut quietius literis invigilaret,
ronius apud hunc pontificem fertur, ut Bagnoletum , qui vicus suburbanus
is quondam cardinalibus dixerit : Deum prope Lutetiam est, concessit, ubi cum
rogemus , Perronium ut illustret , par ad Angliae regem responsum seu apo-
enim est, omnes nos in suam trahere logiam pro fide catholica concinnaret,
in morbum incidit, quo acerbissime
tulo : Actes de la Conférencetenue entre le per quatuordecim dies cruciatus, iden-
sieur Evêque d'Evreux et le sieur duPles- tidem has s. Augustini voces ingemi-
sis en présence du Roi à Fontainebleau nans: „ Domine, agnosce quod tuum
le4. de Mai 1600, publiés par permission est; ignosce quod meum est, « Parisiis
et autorité de Sa Majesté , avec la Réfu- 5. Sept. 1618 aetatis a. 63. obiit 1).
tation du faux discours de la même con-
férence, par Messire Jacques Davy Evêque Fuit sane Perronius eximiis animiprae-
d'Evreux etc. in 12. Reperiuntur quoque rogativis ornatus, elegantis ingenii et
in op. Perroniit. 3. Eorum epitome habes peracuti, firmissimi judicii , indefessi
apud Dupin, Nouvelle Bibliothèque des studii acvastissimae eruditionis mirae-
Auteurs ecclésiastiques , 17, 31-36 ;
Raess. 1. c. 268-294. Cum Mornacus il que ad convincendos haereticos poten-
lius colloquii historiam depravaret, refu- tiae, adeo ut cum de his a devio tramite
tationem supra citatam conscripsit Per- revocandis ageretur, id dicto usurparet :
ronius , de qua ait Raess: Durch Hos si convinci cupitis , ad me perdu-
diese Widerlegung hat du Perron ganz
vorzüglich seine dialectische, theologische cite; at conversos si avetis, dirigite ad
und polemische Meisterschaft bewiesen . Franciscum de Sales-genevensem epis-
Voluerat autem Perronius in hoc collo- copum 2). Hoc eumAndreas Saussayus
quio demonstrare, Mornaeumin suoopere in elogiis scriptorum ecclesiasticorum
gallice conscripto de eucharistia ejusque
usu et abusu 500 ss. patrum testimonia concelebrat praeconio³) : » Fuit viriste
corrupisse. In primo colloquio septem ho- praeclarissimus in omni genere histo-
rarum actum est tantum de novem patrum
testimoniis , quorum nullum e sententia
judicum, qui partim erant catholici, par- 1) Cf. Eggs Purpurae doctae 1. 5. n.
tim calviniani , Mornaeus tueri poterat, 78.
quod vel verba praecipua omisisset, vel 2) Cf. Continuat. hist. eccles. Fleu-
indiligenter allegasset , vel in alienum riil. 191. § 49.
sensum detorsisset etc. Morbus deinde sive 3) Simile elogium Perronio tribuit
verus sive simulatus Mornaei finem impo- Gallia christiana I, 656, ubi alios, qui de
suit colloquio. hoc cardinali scripserunt, reperies. Bel-
1) Occasione hujus colloquii, de quo su- lum est elogium, quod refert Feller 1. c.
pra egimus, narrat Feller VI, 475 : Henri On a dit, scribit ille, de ce cardinal , par
IV. dit à cette occasion au duc de Sully : allusion à ses grands talents et aux dé-
Le pape des protestants a été terrassé . fauts de sa constitution : Qu'il ressem-
Sire, répondit le duc , c'est avec grande blait à la statue de Nabuchodonosor, dont
raison que vous appelezMornay pape, car la tête d'or et la poitrine d'airain étaient
il fera du Perron cardinal. < portées sur des pieds d'argile.
 Du Perron. 155

riarum antistes ; decus et ornamentum | contra Plessium Mornaeum, ubi hoc

ecclesiae gallicanae ; catholicae religio- argumentum solidissime pertractans,
nis fortissimum praesidium ; haeresis haereticorum praecipue illorum, qui in
invictus debellator ac triumphator in- sui erroris defensionem s. Augustini
clitus, in quo uno pariter decertarunt testimonia allegant , objectis respon-
rarum ingenium, incomparabilis me- det 1). Alter tomus complectitur Ré-
moria, eloquentia admirabilis : in quo plique au roi de la grande Bretagne (Ja-
exornando utraque vicit ars et natura, cobus I). Hunc Perronius tamquam
utraque illum immortalitate consecra- principem omnibus numeris absolutum
vit . Ejus merita celebrat quoque epi- commendabat, nihilque praeter catho-
taphium in cathedrali senonensi ei po- lici praerogativam eidem deesse asse-
situm hisce verbis : „ Mortalis esse de- rebat. Cum ergo rex se hoc titulo haud
sinit Non. Sept. a. Chr. 1618, at vivet privandum censeret , eo quod cuncta
posthac aeternumque apud omnes at- ad salutem necessaria juxta veterum
que nationes gloria immortalis, quam morem crederet , Perronius datis ad
ex haeresi toties reportatae victoriae, Casaubonum literis declaravit, quod no-
acta in Italia Franciaque constituendis men catholici non cujuscunque fidei,
ac confirmandis Ecclesiae nutantis re- sed communionis signum sit illiusque
bus felicia, justa et praeclara ; libride- fidei , quae praeter necessaria etiam
nique , quos plurimos atque divinissi- utilia ad salutem et generaliter omnia
mos incomparabilis ingenii clarissima per Ecclesiam definita et tradita credit;
monumenta reliquit, ei meritissimo ad hoc tamen ut patres circa quendam
pepererunt. < fidei articulum unanime suffragium tu-
Solebathic cardinalis, antequam opus lisse dicantur, asserebat haud necesse
aliquod publicam in lucem ederet, illud esse, ut singuli eundem stabiliant, sed
jam typis expressum legendum dare sufficere, ut ex cujusque nationis prae-
amicis suis, eorumque auditis consiliis, cipui illum tradant , quin erroris fue-
animadversionibus etc. secundis curis rint accusati, vel illum proponanttam-
retractatum prelo iterum committere1). quam doctrinam ab universa Ecclesia
Prodierunt ejus operain tres distributa fide receptum. Ex his inferebat Perro-
tomos cura Jacobi Davy du Perron, nius, quod sectarii non credant ea, quae
ejus nepotis (episcopi angulomensis omnes antiqui patres universim et una-
† 1649) Parisiis 1620, et iterum 1622. nimiter tenuerunt et tamquam neces-
Horum primus complectitur: Traité du saria crediderunt. Ad has Perronii lite-
8. Sacrament de l' Eucharistie (m. 36) ras Casaubonus Jacobi regis nomine
respondit cardinali , qui tamen per 6
) Feller l. c. Moliebatur quoque novam
1 libros 2) solidissime diluendo cuncta,
Bibliorum polyglottorum editionem, teste quae adversarius excipiebat, ostendit,
Jac.Augusto Thuano , qui ita scribit(ad quod ss. patres Ecclesiae nomine non
Sebast. Tegnageliumd.4.Maji 1613inl.1. intellexerint coetum omnium sectarum
comment. Lambecii de Biblioth. vindobon.
p. 150) : Librarii nostri novam Bibliorum
editionem parant, cui post hispanam et
ultimam antwerpianam meliorem para- 1) Aliam editionem curavit Nic. de
phrasim chaldaicam sive syriacam et ara- Coeffetau Ebroicis 1620 v. 2 in 8 .
bicam versionem in V. etN. T. addent cum 2) Cf. horum analysim apud Dupin
interpretatione latina peculiari. Illustris- 1. c. p. 28-31. Complectitur autem hoc
simus cardinalis Perronius opus urget opus, quo nullum inter adversarios magis
et vicaria opera nostra ad eam rem uti- elaboratum reperit Petrus Molinaeus
tur. Cf. plura in Le Long , Bibliotheca (in praef. 1. Novitas papismi contra Per-
8. c. 1. Verum mors cardinalis editioni ronium scripti), omnes fere controversias,
moram attulit. Lucem ea aspexit nonnisi quae inter catholicos et anglicanos vi-
a. 1628-1645. gebant.
 156 1601-1620. Theol. pos. et pol. in Gallia. Du Perron,

et christianarum societatum, sed socie- est apud adversarios illustrius 1), qui
tatem distinctam , semper visibilem et auctoritate erat inter suos, et ingenii
ceteris omnibus eminentem , quae ab atque doctrinae fama apud omnes²).
apostolorum aevo nunquam nec in fide, 125. Praeter Perronium alios quo-
nec in communione aut visibilitate fu-
que Ecclesiae pugiles, quamvis minoris
erit interrupta. Quoniam vero rex per celebritatis, aluit Gallia. Praetermissis
Casaubonum loquens Ecclesiam roma- Petro Charron († 1603) 3), Jacobo
nam a veteri dissensisse reposuit ,eo d'Illaire 4), Joanne Fonian O. S.
quod nunc illa 1. in Ecclesiae officio
idiomate incognito utatur et sacrae 1) Idem, de pseudepigr. apostol. 1. 1.
Scripturae lectionem prohibeat; 2. non c. 1.
2) Casaubonus ep. 710. Ceterum vi-
permittat usum calicis; 3. missae pri- tam hujus cardinalis scripsit Burigny
vatae in ea celebrentur et 4. imagines (Paris 1768 in 12), cui tamen non tant-
sanctorum colantur; ad duo priora re- opere est fidendum, nimium cum esset ad-
spondet Perronius , morte praeventus dictus Ecclesiae catholicae inimicis.
3) Edidit : Les trois vérités contre les
in responsione ad posteriora. Tertius Athées, Idolâtres, Juifs, Mahométans, Hé-
't. complectitur praeter alia acta collo- rétiqueset Schismatiques en trois livres,
quii cum Mornaeo , de quo supra egi- Bordeaux 1594 in 8, opus rarum (m. 15).
mus. Dicta illa acuta, faceta, critica etc., Les catholiques , inquit Feller 2, 514,
quae sub nomine Perroniana circum- applaudirent à cet ouvrage , et les prote-
stants l'attaquèrent vainement : aucun
feruntur et saepius edita fuere, magna de leurs écrivains d'alors n'avait ni la
ex parte cardinali Perronio adscribine- force de style ni l'esprit méthodique de
queunt, cum ut rite advertit Feller , Charrons. Illudimpugnare nisi suntMor-
vix credibile sit, virum tam eruditum nay et Fr. Junius. Notior forte est alio
opere: Traitéde la Sagesse (Bordeaux 1601 ;
et doctum dicta adeo pueriliaet inepta Elzévir 1646), propter quod penes plures
protulisse. Laudatin Perronii operibus male audiit , imoet atheismi notam in-
Dupin 1) praeter illa, quae jam alios currit, profitetur enim opiniones philoso-
laudasse audivimus , stili puritatem et phicas Montaignei: hinc illud et Sorbon-
nae et parlamento minime arrisit, imo et
eloquentiam, logicam invictam, concep- a congregatione Indicis a. 1605 prohibi-
tuum sublimitatem , usum admodum tum fuit. Ceterum ipse a pluribus episco-
aptum ss. patrum, conciliorum et, quam pis, qui ejus usi sunt opera, magni factus
accuratissime noverat, historiae eccle- est.4) Hujus exstat 1. inscriptus : L'heureuse
siasticae adversus sectarios ; notat ta- conversion de Huguenots , qui ont cogneu
men ea nonnunquam nimis esse dif- l'abus de la prétendue religion, où est re-
fusa atque nonnihil aberrare ab argu- spondu à tous les articles de la confession
mento. Neque ex protestantibus desunt, de foy messe
saincte des ministres depour
en français France
faireavec
voir la
la
qui Perronium laudent. Magnus ille et vérité catholique , Lugduni 1609 (m. 24).
curiosus antiquitatis indagator dicitur Juverit quorundam hic meminisse calvi-
a Dallaeo 2), cujus nomine nullum fere nistarum, qui suae conversionis rationem
reddiderunt libellis plane egregiis. ItaJa-
cobus Guibert pastor quondam rupel-
lensis, qui post accuratum studium fidem
1
) L. c. , ubi etiam refert : Il étoit trés-
fort dans ladispute de vive voix, et telle- amplexus est catholicam (12. Dec. 1610),
in op. Déclaration des Circonstances et prin-
ment redoutable , que les plus habiles
Ministres n' osoient entrer enlice aveclui, J.cipauxMotifs, qui ont esmeunoble-homme
Guibert ... à se ranger en l'Eglise Cath. ,
et qu'il a toujours confondu ceux, qui ont
été assez hardis pourle faire . Fateturta- Apost.
stré queetl'Eglise
Romaine: par laquelleestmon-
Cath.... est la vraye et
men nonnunquam desiderari hanc disse- seule Eglise, vers laquelle tous doivent
rendi subtilitatem et severitatem in ejus venirpour obtenir salut et vie éternelle
scriptis. et hors laquelle il n'y a que damnationet
2) De vero usu patrum p. 155. mort, Parisiis 1613 in 8, opusculum raris-
simum, quod germanice exhibet Raess
 Palma Cayet, Feuardentius. 157

Fr.; Renato Benoist (1608) andega- meruit ; obiit vero 10. Maji vel secun-
vensi, doctore sorbonnico et decano fa- dum alios 22. Julii 1610 relinquens
cultatis theologicae,de quo infra; Clau- 35 scripta partim polemica, partim ire-
dio Boucart , cujus Déclaration de la nica¹) , ut ex. gr. La condemnation de
profession de foi de Pierre Gilette Calvin par lui même recueillie de ses
avec les raisons qui l'ont rappelé à écrits , Paris 1597 ; la discipline des
l'Eglise romaine, Tunonii 1608 egre- Ministres de la Religion P. Réformée,
giam continet apologiam fidei catho- ib. 1600 ; le vrai orthodoxe de la foi ca-
licae et auctoritatis rom. Ecclesiae; tholique du Sacrament de l'Autel , ib.
mentione dignus est Petrus Victor 1596 ; la vraie Eglise, ib. 1597. Ejus ta-
Palma Cayet (Cahier, Caier, Caïet, men chronologie septennaire ( 1598-
Cajetanus) n. 1525 in oppido Montri- 1604), censuram incurrit Sorbonnae et
chard, quem Perronius Ecclesiaecatho- a congregatione Indicis 16. Dec. 1605
licae, a qua Petri Rami opera defece- prohibita fuit, tuetur enim inea, pon-
rat, lucratus est (1595). Sui reditus tifici in quaestionibus fidei non plus
rationem reddidit in libello rarissimo: esse auctoritatis quam cuilibet alteri
Copie d' une lettre contenant les episcopo.-In primis vero calvinianos
causes et raisons de sa conversion à l'acriter insectatus est Franciscus Feu-
Eglise catholique, Parisiis 1595 in 8. ardentius2) O. S. Franc. Constan-
Hinc calviniani , in quorum coetu pa- tiae neustriacae natus (1539) . Sorbon-
storis functus erat munere, librumhunc nae doctor (1576) diu Parisiis e cathe-
nisi sunt impugnare, imo coacta syno- dra docuit, e rostris vero assidue con-
do, sententiam in eum tulerunt 1). cionabatur. Inde ad praecipuas Gallia-
Propter insignem in linguis hebraica, rum urbes profectus , ubique dogma-
chaldaica, syriaca et arabica peritiam, tice contra exsurgentes et adolescentes
horum idiomatum cathedra a rege do- haereses praedicavit. Decessit hic » to-
natus fuit, et nisi doctoratus laurea tius antiquitatis et eloquentiae quasi
in theologia caruisset, rector magnifi- thesaurus 3) « 7. Jan. 1612 plurimis
cus renunciatus fuisset universitatis relictis operibus 4). Scripsit enim : In
parisiensis. Anno 1600 sacerdos fuit l. Ruth commentarii, Parisiis 1582 ;
ordinatus laureamque in theologia pro-
1) Cf. Raess , die Convertiten III, 278,
qui aliqua ejusdem refert scripta, et etiam
4,146-80. Jacobus Vidouze pariter advertit: Wie in seinem Leben, so wurde
quondam praeco inVasconia, sed conver- er auch nach seinem Hintritte in ganz wi-
sus a. 1611, cujus sunt : Trois arguments dersprechendem Sinne beurtheilt; aber
invincibles contre ladoctrine des Ministres meistens auf eine sehr ungünstige Weise,
de la Religion prétendue réformée , ib. weil die wider ihn ausgestreutenVerleum-
1611 in8, de quo1.cf. Raess 4,181-4. dungen ohne Unterschied fortwährend
De Joannis Duperche praeconis calvi- nachgeschrieben wurden. Selbst Feller
niani ad fidem catholicam conversi (1617) hat, ohne aus lautern Quellen zu schöpfen,
rarissima Déclaration, Lugduni 1618, cf. diesenVerleumdungenGlaubengeschenkt
ib. 405-10, sicut et de altera collegae etc. Cf. Discours funèbre sur la mort de
ipsius et ejusdem gratiae participis Da- feu M. Cahier, Parisiis 1610.
nielis Bourguignon Déclaration ... 2) Il écrivit, inquit Dupinl. c. p. 45,
avec 45 briefves Propositions découvran- plusieurs Ouvrages contre les Hérétiques,
tes partie des abus , faussetés , contradic- et disputa contre eux d'une manière qui
tions de la doctrine huguenote par ses a beaucoup de rapport à son nom (Feu-
propres maximes, Parisiis 1617, ib. 4, ardent)" .
431-47.
3) Mathurinus Quadratus in sua ad
1) Synodi nomine edidit Montigny : archiep. ebrodunensem ep.
Avertissement sur la déposition du sieur 4) Cf. illorum indicem ap. Joan. a s.
Cajet du Saint-Ministère et sur sa révolte, Antonio I, 384 ss.; Weinand Kir-
1595. chenl. IV, 1464.
 158 1601-1620. Theolog. pos. et pol. in Gallia, Feuardentius.

1585 ; Antwerpiae 1585 in 8, in qui- sed prolixioribus et a proposito longius

bus copiose traditur quidquid adhisto- excurrentibus , nihilque aut parum ad
riam fideique christianae ac morum ra- textus elucidationem conducentibus,
tionem pertinet ; in l. Esther commen- eum in locis bene multis nec feliciter
tarii, praecipue concionatoribus accom- restituit, infelicius explicavit, in plu-
modati, Parisiis 1585 ; Coloniae 1594; ribus ne quidem quid posset, expertus
1595 in 8 ; in Jonam prophetam com- est: ita ut post Feuardentii curas sex-
mentarii ex veterum patrum hebraeo- centa superessent, quibus medicam ma-
rum, graecorum ac latinorum scriptis num admoveri necesse erat etc. Carpit
collecti et christianis mysteriis ac con- quoque Massuetus stili , quo in calvi-
cionibus aptati, Parisiis 1595 in 8 ; in nianos invehitur, acerbitatem. Excusari
ep. ad Romanos, ib. 1599 in 8 ; in ep. tamenpotest, quod calviniani nulli non
d. Pauli ap. ad Philippenses, ib. 1587 ; parcerent injuriae in catholicos. Prodiit
Epistola prima PetriAp. principis sum- haec editio Parisiis 1576 ; auctior Co-
ma fidei christianae mysteria breviter loniae 1596 adjecto Arnobii junioris et
et absolute complectens commentariis Serapionis conflictu de Deo trino et uno
tractata , ib. 1600 in 8 ; Epistola se- etc., quem libellum ipse primus e te-
cunda etc., ib. 1601 ; in d. Jacobi ep., nebris eruit. Edidit quoques. Ilde-
ib. 1599 ; in d. Judae ep., Coloniae 1595 phonsi toletani archiep. de virginitate
in 8, in quo commentario veterum et Mariae l. cum aliis Ildephonso non ita
recentiorum haeresiarcharum mores recte adjudicatis , Parisiis 1576 et in
scite describuntur, etc. Edidit praeterea t. IX bibliothecae veterum patrum a
una cumJoanne Dradraeo et Jacobo Margarino Bigneo adornatae , quam
Cuilly , parisiensibus doctoribus Bib- simul cum Dradraco et Gilberto
lia s. cum glossa ordinaria et po- repurgasse et auxisse dicitur, Parisiis
stilla Nicolai Lyrani , praemissaprae- 1589. In Mich. Psellil. de VII syn-
fatione de ss. Bibliorum auctoritate, odis commentarios scripsit cum prae-
veritate, utilitate, obscuritate et inter- fatione, in qua recentiorum haeretico-
pretandi ratione, additis ad marginem rum cum cacodaemonibus etmagis con-
auctoribus et locis, e quibus sententiae venientiam describit, ib. 1576 ; Hie-
fuerunt decerptae, Parisiis 1590 t. 6 remiae patriarchae CP. censura orien-
in f., Lugduni, Venetiis et alibi ; opera talis ecclesiae, de praecipuis nostri seculi
s. Irenaei, » qui per eum, ut ait Wad- haereticorum dogmatibus , ib. 1584.
ding , quasi revixit , certe est pluri- Addidit appendicem ad 11. 14 Alphonsi
mum illustratus, « adjecit enim vitam a Castro contra haereses in 3 ll. dis-
s. patris et eruditas sed prolixas notas. tributam, quibus 40 haereses ab eodem
>>Quin pro tempore eruditae sint, scri- Alphonso vel praetermissae vel post
bit de illis Massuetus¹), virque pius illius mortem natae ac deprehensae re-
ac doctus de Irenaeo totaque Ecclesia felluntur , Parisiis 1578. Praecipuum
catholica optime meritus fuerit , nemo tamen Feuardentii opus est : Theoma-
absque injuria negabit ; " tamen de illa chia calvinistica 16 ll. profligata , qui-
editione hanc profert censuram: Atut bus 1400 hujus sectae novissimae er-
prioribus perfectior, nec ipsa tamen nu- rores, quorum magna pars nunc e suis
meris omnibus absoluta, nec paucis, nec latebris eruitur, diligenter excutiuntur
levibus vitiis laboratFeuardentianahaec et refelluntur 1). In his confessio fidei
editio. Ut enim nihil de notis dicatur,
eruditis quidem , ut ea aetas ferebat,
1) Epitome hujus operis exhibet Wer-
ner Geschichte der apolog. und polemi-
1) In praef. suae edit. Migne patrol. schen Literatur IV, 653 ss. hoc de illo ju-
gr. VII, 11 . dicium proferens : Durch diese (dialogi
 Coquaeus, Michael, Baile, Bordes . 159

hugenoticae et catechismus calvinianus | commentarii in ll. de civitate Dei s. P.

divinis, ecclesiasticis ac ipsorummet Augustini, Parisiis 1636 in f.
haeresiarcharum scriptis reprehendun- Sebastianus Michael O. Praed. n.
tur et confutantur, Parisiis 1604 in f. 1543 in oppido, quod vulgo La sainte
Huic praeierunt : Semaine première des Baume vocant, in dioecesi massiliensi,
dialogues , quibus 174 calvinistarum disciplinae regularis sua aetate assertor
errores gravissimi perspicue refellun- ardentissimus, nam >>vir revera fuit,
tur et solide confutantur, Parisiis 1585; scribit Quetif¹) fusius ejus merita
1590 ; latine Coloniae 1595 ; Seconde de regularis disciplinae reformatione
semaine , quibus examinantur 465 prosequens, excelsi infractique animi
calvinistarum errores , Parisiis 1598 seu vitae sanctimonia, seu concionum
etc.; Entremangeries et guerres mini- aestibus ac vehementia , seu scholasti-
strales ; c'est à dire haines, contradic- cae polemicaeque atque etiam affectivae
tions, accusations des Ministres de ce theologiae praestantia sublimioribus
siècle, ib. 1604 ed. 3 aucta. (m. 24), sui aevi doctoribus conspicuus hetero-
aliaque ejusmodi adversus calvinianos doxisque formidandus , qui et ne suae
opera. deesset congregationi, oblatas sibiArau-
126. Leonardus Coquaeus (Co- sicae et Forojulii in Septimania de-
queau) O. Erem. s. Aug. aurelianensis, trectavit infulas ". Recenset ejusdem
omnium scientiarum genere imbutus, scripta, inter quae sunt nonnulla ad-
linguas graecam, hebraicam, syriacam versus Joannem Gigord, pastorem
et chaldaeam eadem, qua vernaculam, montepesulanum († 5. Maji 1618 a.
felicitate loquebatur († 1615), contra aetatis 74).-Valentinus Gerard S.
Mornaeum scripsit Antimornaeum id J. embrodunensis, theologiae professor
est Confutationem mysterii iniquitatis († 3. Nov. 1616) scripsit le triomphe
sive historiae papatus Philippi Mor- de la glorieuse V. Marie contre les ca-
naei, inqua elucidata historiae veritate lomnies du M. Simeon Codur, Lug-
rom. pontifices vindicantur ab adver- duni 1607.- Guilelmus Baile (Bail-
sarii calumniis, eorumque auctoritas lius) S. J. Monstrolii apud Velaunos
sacra ac fides orthodoxa asseritur, Pa- (Montreal) natus, strenuus per varias
risiis 1613 (m. 30); Mediolani 1616 Galliae regiones concionator († 1620),
t. 2. in f. Alia ejusdem opera sunt: cum omni haereticorum genere tanta
Apologia pro summis pontificibus , in felicitate concurrit, ut cum nemine con-
qua eorum auctoritas a b. Petro usque ferret, quem non ad Ecclesiam adduce-
ad Paulum V. sine ulla interruptione ret, eorumque quamplurimos ad veram
continuata successione demonstratur, reduxit fidem, pro qua tuenda compo-
ib. 1619 in f.; examen praefationis mo- suit catéchisme et abrégé des controver-
nitoriae Jacobi I. magnae Britanniae ses de nostre temps touchant la Reli-
regis praemissae apologiae suae proju- gion, Burdigalae 1608 in 12; Trecis
ramento fidelitatis etc., Friburgi Bris- 1617 ed. aucta ; Salmurii 1615 in-
goviae 1611 inf., opus rarum (m. 25); scriptus : Sommaire de toutes les con-
troverses etc. Ejus sodalis Joannes
sche) Behandlungsweise, so wie durch die Bordes burdigalensis eodem decessit a.
reichlichenAnführungen aus den Schrif- (2.Apr. 1620). Erat is omnium artium
grossen Zahl calvinistischer The-
teneiner
ologen, wird Feuardent's Werk für den peritia instructus virtutumque etiam
Leser sehr instructiv und kann bei seinem decore ornatus, qui apostolico zelo ani-
bedeutenden Umfange mit Recht als eine marum salutem atque calvinistarum
FundgrubevonAufschlüssenüberdie Lehr- multorum conversionem promovit. Tan-
meinungen der damaligen Calviner und
über denStand der Controverse mit ihnen
bezeichnet werden . 1) Scriptores Ord. praedic. II, 409 ss.
 160 1601-1620. Theologia pol. inBelgio, Backere, Zittardus, Simons,

ta fuit ad nuncium ejus mortis populi cinari nequeunt,Antwerpiae 1587, 1. ra-

concursatio, ut occludi fores oportuerit rus. -Jacobus Zittardus ejus sodalis
ob vim multitudinis. Scripsit praeter scripsit opuspolemicumseu controversia-
alia Les vrays abus des prétendus abus rumde omnibus articulis fidei, Mogun-
de la Messe adversus de Loque prae- tiae 1602.- Petrus Simons († 1605)
conem calvinianum , Burdigalae 1598 secundus episcopus Iprensis, hunc ho-
in8. Silvester Lavallensis (de norem promeruit insigni sua scientia
la Val) O. Cap., philosophiae et theolo- et virtute : illius testes sunt opera, quae
giae lector, dein strenuus missionarius, adversus calvinianos composuit et col-
qui plures calvinianos ad veram fidem lecta prodierunt cura Joannis David
reduxit , veneno ipsi propterea oblato S. J. (de quo mox) Antwerpiae 1609
ad praemia evolavit a. 1616, relictis in f. 1), inter quae praecipuum est de ve-
aliquot libellis adversus haereticos. - ritate 11. 6 ; hujus monumentum mag-
Bernardus Verger O. Min. Recoll. nificum ipsi in gratitudinis amorisque
scripsit adversus Rivetum ; adversus pignus a grege suo erectum. Hen-

Petrum Molinaeum aliosque ministros ricus Cuyck culenburgensis († 1609)

haereticos Franciscus Pradiel O. Min. philosophiae et theologiae doctor et
Ludovico XIII. et XIV. a concionibus. professor in academia lovaniensi, ubi
127. E belgis qui prae ceteris florue- 18 annos partim ethicam, partim theo-
rint videntur esse 1): Petrus de Ba- logiam (1585) docuit, demum episco-
ckere O. Praed. (Backerius, Bacherius pus ruremondanus, praetervaria opera
† 1601 annos n. 84) gandavensis, qui de controversia et de moribus 2), edi-
annos 60 variis in civitatibus theolo- dit quoque S. Cassiani opera, Antwer-
giam docuit , magnaque sollicitudine piae 1578 in 8. adjectis notis partim
oves ab Ecclesia aberrantes reducere castigatoriis, partim censoriis, quas ve-
in Christi sategit ovile, unde etiam geu- luti antidota et amuleta quaedam con-
sis invisus fuit. Plura reliquit²) opera, tra obscuriora aliquot loca et errores
inter quae : In Misoliturgos h. e. missae tam in 13., quam in aliis collationibus
osores libelli duo , quorum 1. de ju- obvia esse voluit, quaeque digressio-
daeorumpaganorumque sacrificiis gene- num instar plenius de singulis tractant.
ratim; alter de catholicorum unico sacri- Joannes Busaeus³) (Buys) S. J.
ficiolate tractat,Gandavi 1556 in 8;Apo- noviomagensis († Moguntiae 30. Maji
logeticus pro defunctis h. e. pro his, qui
communi mortalium sorti erepti sibi ip- 1) Cf. Feller VIII, 40, qui alterius S.
sis contra malignos obtrectatores patro- cognomine Francisci mentionem facit,
cujus sit : de fraudibus haereticorum ad or-
thodoxos tractatio , Moguntiae 1678 in 8.
1) Praetermittimus Aegidium van de Niceron tamen nomen hoc esse confi-
Walle brugensem theologiae professo- ctum censet.
rem inuniversitate Lovanii († 28. Oct. 1603) 2) Feller III, 158: „Les plus curieu-
cujus exstat paraenesis antiquitatis contra ses sont celles qui regardent la tonsure
novorum dogmatum sectatores , Lovanii cléricale , les devoirs des chanoines etc.
1595; Guilelmum Taelboom pariter Plura de eo cf. ap. Arn. Havensium ,
brugensem n. circa a. 1540, qui propter de erect. novorum in Belgio episcopat.
zelum quem adversus calvinianos verbis 1. 3. c. 1 ss.
scriptisque prodidit, urbe coactus est sece- 3) Distingui hic debet a suis fratribus
dere. Se contulit Audomaropolim, ubi de- Gerhardo(† 1581), qui etiam quaedam
cessit canonicus et archidiaconus 21. Sept. scripta adversus protestantes edidit, et
1608 ; Olorinum Cygnaeum (Arnoldum Petro S. J.(† 1587) qui summam doctri-
Swaens), cujus opuscula recenset Roter- nae christianae b . Petri Canisii Scriptu-
mund V, 1092 ; Cornelium Columbanum rae testimoniis patrumque sententiis illu-
Uraux O. S. Ben. , de quo cf. Foppens stravit. Prodiit hoc opus catechisticum Co-
1, 195. loniae 1569 in 4 ; auctius et correctius 1577
2) Quetif II, 347. in f.
 Busaeus, David, Bajus, Hersbeeck. 161

1611 a. aetatis 64), s. Scripturam, theo-| Moguntiae 1583 in 4 ; disputatio theo-

logiam scholasticam et quaestiones de logica de persona Christi adversus ubi-
moribus annos fere 22 Moguntiae pro- quetarios , ib. 1583 in 4., cum apolo-
fessus est, innocentiae, prudentiae vir- getico adversus Gerlach, quod prodiit ib.
tutumque religiosarum et insignis 1588, quae editio dicitur a nonnemine
doctrinae opinione clarus. Plurium ve- rarissima ; et refutatione cavillationum
terum scriptorum edidit opera: Petri ejusdem, 1591, 1594; cum priori 1609;
Blessensis , bathoniensis quondam in disputatio de descensu Christi ad infe-
Anglia archidiaconi et apud cantuari- ros adversus decretum 1. Concordiae
ensem archiep. cancellarii opera nunc lutheranorum, Coloniae 1586 in 4; de
primum inlucem producta ¹), variisque baptismi necessitate , et nominatim de
lectionibus , notis et praefationibus il- Constantino M. an in fine vitae fuerit
lustrata , Moguntiae 1600 in 4. (re- baptizatus, 1689 in 4 ; de statibus ho-
cepta quoque in SS. PP. bibliothecam minis, Moguntiae 1613, opus rarum 1)
coloniensem et lugdunensem). Anasta- etc. -Ejus sodalis Joannes David
sii S. R. E. bibliothecarii historiae de cortracensis, cum ante suum in socie-
vitis SS. Pontificum usque ad Nicolaum tatem ingressum patriae civitatis pa-
I, adjectis duabus aliis vitis ex Gui- rochus esset, tertio ab haereticis in ex-
lielmo bibliothecario cum variis lec- silium pulsus est. Vilissimo et duris-
tionibus mss. codicum; accessit Luidt- simo strato utebatur, penes quod jace-
prandi, ticinensis diaconi, opuscu- bat loculus sepulchralis mortis moni-
lum de vitis rom. pontificum; item tor. Gandavi suis concionibus effecit,
Albonisfloriacensis epitome de vitis ut imagines sanctorum passim per ur-
pontificum ex Anastasii historia ex- bem ab iconomachis deturbatae publico
cepta, Moguntiae 1602 in 4 ; Hinc privatoque aere reponerentur. Sancte
mari rhemensis archiepiscopi epistolae defunctus est Antwerpiae 9. Augusti
ex ms. cod. bibliothecae ecclesiae spi- 1613 a. aetatis 67. relictis quam plu-
rensis descriptae ; accessere haec coae- rimis (34) de controversia opusculis
taneorum scripta : Theodulphi au- vel asceticis in lingua belgica²).- Ja-
relianensis episcopi epistolae; constitu- cobus Bajus (du Bay) ab Atho, Mi-
tiones Caroli M.; vitas. Wigberch- chaelis Baji de fratre nepos patrui
ti, socii s. Bonifacii archiep. mogun- exemplo ad summos in theologia et
tini, et vita s. Auperti Bingiorumdu- academia lovaniensi pervenit gradus
cis, auctores. Hildegarde , ib. 1602 admissus a. 1586 ad legendum et re-
in 4; Joannis Trithemii ab. opera gendum in facultate s. theologica († 9.
pia et spiritualia quotquot reperiri po- Oct. 1614). Scripsit Institutionum chri-
tuerunt, ib. 1604 in f.; Paralipomena stianae religionis ll. 4; de venerabili
opusculorum Petri Blessensis, Joan. Eucharistiae sacramento et de sacrificio
Trithemii , Hincmarialiorumque, missae 11. 3, Lovanii 1605.- Antonius
ib. 1605 in 8. et Coloniae Agrippinae van Kersbeeck O. S. Aug., commis-
1624. Quosdam libros e lingua itala sarius generalis in provinciis bohemica,
vertit in latinam; alios ipse composuit bavarica et rhenosuevica († 5. Febr.
partim asceticos, qui magni fiunt, par- 1615) ; scripsit praeter alia 3) tracta-
tim polemicos, ut: Disputatio theolo-
gica dejejunio et delectu ciborum adver-
sus Chemnitium et ceteros novatores, 1) Cf. alia ejusdem, opera apud Som-
mervogel II, 416-39.
2)Cf. Sotvellum , Biblioth. Script.
Deceptus est Busaeus , cum haec S. J.; Backer I, 1531.
opera jam ediderit Jacobus Merlinus , 3) Cf. Revista Augustiniana 1884.
Parisiis 1579. II, 335.
Hurter, Nomenclator I. 11
162 1601-1620. Theologia posit. et pol. in Belgio et Germ. Coster,

tumdesacramentis V. etN.L.,Moguntiae verbis respondit 1) : „ Ita vixi , ut me

1600 in 4 ; 1609 . vixisse non pudeat; mori autem non
128. His omnibus potior est Fran- timeo, quia bonum Dominum habeo.
ciscus Coster 1) S. J. mechlinensis. Cum sanctitatis odore piissime in Do-
Juvenis Coloniam missus Genesim ad mino obdormivit Bruxellis d. 6. De-
academicos in schola theologica et coe- cembris 1619 a. aetatis 88. Scripto-
lorum cursus ex astronomica disciplina rum ejus catalogus sat longus est²) :
explicare exorsus auditorium maximum plura sunt ascetica, aliapolemica (etiam
non voluptate solum, sed etiam admi- belgica linguaconscripta), quorumpo-
ratione complevit. Cum ita tradendis tiora accipe : Enchiridion controversia-
philosophicis theologicisque disciplinis rum praecipuarum nostri temporis de
inclaresceret, sacri doctoratus insignia religione, ColoniaeAgrippinae 1585 in
in ea universitate suscepit (10. Dec. 12; 1587; 1589 ; 1593 ; aliquot locis
1564). Maximo zelo , verbo et calamo ac bona controversiarum parte locu-
proximorum promovit salutem, multis- pletatum atque emendatum 1596;
que hollandorum millibus oculos scrip- 1605; 1608 etc. et alibi; in varias
tis suis aperuit confirmans nutantes, quoque linguas versum. Contra hunc
devios reducens ad Ecclesiam. Dili- librumplures e protestantibus calamum
genter servabat tria sibi a s. Ignatio strinxerunt, utPhil. Marbach,Fran-
tradita, ut referebat , praecepta, ut ni- ciscus Gomar etc., quibus tamen
mirum animi demissionem, obedien- Costerus strenue respondit. Liber de
tiam, mentis jugi laetitiam cordi ha- Ecclesia contra Franciscum Goma-
beret. Nunquam auditus est vel mini- rum , Coloniae Agrippinae 1604 in 8 ;
mi defectus narratione alicujus obscu- Apologia adversus Lucae Osiandri
haeretici lutherani refutationem octo
rare famam. Multum temporis orationi
impendit atque cultui b. Mariae V. propositionum catholicarum, ib. 1606,
semper fuit addictissimus. Vitam suam cum responsione adversus eundem;
omnem ita proximorum bono sacram Evangelium reformatum d. i. kurtze und
habuit, ut non scriptione dumtaxat in ein lüstigs Gespräch verfasste Be-
aliisque vocationis suae ministeriis illis schreibung des unversöhnlichen Kriegs
commodaret, verum etiam Duaci, cum und unchristlichen Lebens dergenann-
ibi rector esset collegii, ne quem suo- ten Evangelischen , Reformirten uud
rum periculo pestis objiceret, ipse lue Brüder in Christo, germanice redditum
afflatorum obsequio sua se sponte ad- ab J. Münch O. S. Ben., Monasterii
dixerit. Denique vitam his laudibus 1617, rarum (m. 12). Belgice edidit:
ornatam cum ad magnum senium pro- Annotationes in N. T. et in praecipua
vexisset sanus semper, licet creberri- loca, quaerapi possentin controversiam,
Costerum
mis flagris atque cilicio corpus suum Antwerpiae 1614 in f.
attereret, atque nunquam ultra horam pari fato eodem a. (1619) secutus est
consuetam extraheret somnum , aetati Jacobus Backius , ultrajectensis, qui
prudentia et eruditione clarus plura
magis et necessitati naturae, quam
morbo succubuit. Dum ultimis sacra- eaque docta opuscula contra novatores
mentis imbueretur, exclamabat identi- edidit, ex quibus praecipue celebran-
dem : O quanta consolatio ! Rogatus tur: Scopa conscientiae (gallice con-
an lubens moreretur illis s. Ambrosii
1) In vita a Paulino conscripta c. 10.
n. 45.
1) Alius est a Christophoro Coster , 2) Cf. Backer , 1 , 1404-13 ss. , qui 42
cujus exstat in Jeremiae prophetias et Ba- recenset opera ; Sotvellum; Hartz .
ruch commentarius, Moguntinae 1619 inf. heim in biblioth. colon.; Roskovány
II, 516.
 Petrus Thyraeus. 163

scripta) ; interpres seu advocatus om- ditio correctior (prior enim mendis
nium sincerorum catholicorum: ban- scatet), auctior et exemplis facta illu-
num haereticorum ; catholicorum pra- strior, ib. 1598 ; Loca infesta h. e de
vorum Tò quare etc. 1). infestis ob molestantes daemoniorum
et defunctorumhominum spiritus locis,
129. In Germania plures, praeser- 1. unus, in quo spirituum infestantium
tim e societate Jesu 2), fidem catholi-
cam propugnarunt impugnaruntque opera, mala,
genera, quae, viventibus
conditio afferunt;
vires , discrimina,

protestantiumplacita. Itapraetermisso rationes item, quibus partim proscri-

JoanneMagiro confluentino(† 1609) buntur, modi denique, quibus loca ab
Petrus Thyraeus 3) patria novesien-
sis n. 1546 in dioecesi coloniensi , in
ipsorum molestia liberantur, hisque
similia discutiuntur ; adjectus est libel-
academiis trevirensi, moguntina, her- lus de terriculamentis nocturnis , quae
bipolensi per 27 annos professor et hominum mortem solent portendere, ib.
concionator († 3. Dec. 1601 aetatis a.
1598 ; 1604 ; 1627 ; Lugduni 1599 ;
55), reliquit plurimos (22) libellos4), de apparitionibus spirituum tractatus
in forma thesium seu disputationum,
inter quas etiam de potestate ecclesia- duo,
quorum prior agit de apparitioni-
bus omnis generis spirituum, Dei, ange-
stica pp. 3, Moguntiae 1586 in 4 ; de lorum, daemonum et animarum huma-
jure vocationis et missionis, quod penes narum, 1. uno cum duplici appendice
verbi ministros in evangelicorum ec-
et cultu de-
clesiis esse dicitur , Moguntiae 1587, de spirituum imaginibus
que purgatorii veritate ; posterior con-
quod pluribus impugnationibus et re-
tinet divinarum seu Dei in V. T. appa-
sponsionibus occasionem praebuit 5); ritionum et locutionum tam externa-
de variis tam spirituum quam vivorum rum, quam internarum 11. 4 nunc pri-
hominum prodigiosis apparitionibus et
mum editos, Coloniae Agrippinae 1600 ;
nocturnis infestationibus 11. 3, Coloniae
1605. Hinc videntur desumptae illae
Agrippinae 1593 ; de daemoniacis 1. de ss. Trinitatis imagine theses , quas
unus, in quo daemonum obsidentium multum laudat Possevinus 1) atque
conditio, obsessorum hominum status :
in suam bibliothecam selectam recepit ;
rationes et modi , quibus ab obsessis Divinarum N. T. sive Christi Filii Dei
daemones exiguntur: causae tum dif-
N. T. Mediatoris apparitionum 11. 3,
ficilis exitus ipsorum , tum signorum, quorum primus illam, qua in particu-
quae exituri relinquunt: loca denique, lari judicio omnibus dicitur apparere;
quo egressi tendunt et his similia dis-
alter sacramentales , quibus peregrinis
cutiuntur et explicantur, ib. 1594, e- speciebus aliquando conspicitur; ter-
tius impersonales, in quibus sub alie-
1) Cf. Continuat, historiae eccles. Fleu- nis personis exhibetur, explicat, ib.
rii 1. 192. § 42.
1603 in 4., opus posthumum ; cui
deus Isagoge crediderim,
*) ,Facile II, 7 § 9, unam socie- addendum apparitionum 1. unus glorio-
istamBud-
inquit
tatem Jesu plures protulisse scriptores sam describens tam judiciariam , qua
polemicos, quam reliquos ordines religio- in extremo judicio est conspiciendus,
sos omnes ."
quam thaborinam , qua seipsum apo-
3) Ejus fraterHermann S. J. († 1591) stolis suis exhibuit, ib. 1602, quem
edidit 1. de religionis libertate et confes-
sionem augustanam cum notis, Dilingae pene moribundus scripsit; utrumque
1567 in4.
4)Cf. Backer III, 1111—14 ; Ruland
series et vitae professorum s. theol. , qui 1) Bibl. selecta 1. 8. c. 15. hanc ratio-
Wirceburgi afundata academiadocuerunt, nem reddens : Neque Neque
enim nos illo me-
Wirceburgi 1835 р. 25-30. lius haec digerere in ordinem, aut ad сар-
5)Cf. Roskovány II, 404. tum cujusque proponere sciremus. <
11*
 164 1601-1620. Theologia positiva et polemica in Germania.

opus simul junctum videtur prodiisse edita sunt in monasterio Bruckensi ord.
ib. 1625 in 4. Haec opuscula magno praemonstr. in Moravia prope Znoy-
quoque usui erant Calmeto et Len- mam 1599 v. 2 in f., Monachii 1614.
glet Dufresnoy ad suos de apparitio- Scripta sunt lingua patria, in qua pro
nibus lucubrationes 1): ea etiam com- sua aetate egregio utebatur stilo ; im-
mendat Weissenbach in suis trans- pugnat vero in primis professores tu-
actionibus diabolicis . bingenses , qui unionem inire nite-
bantur cum ecclesia graeca schismatica,
130.Eodem anno( 1601)obiit ejus so- hinc etiam censuram ecclesiae orien-
dalis Wenceslaus Sturm , qui primus
calamum strinxit adversus picardos in talis a Jeremia patriarcha constantino-
Bohemia²).-Magni nominis, zeli, vir- politano conscriptam, qua protestan-
tutis atque eruditionis vir fuit Ge- tium placita damnantur, vertit in lin-
orgius Scherer tirolensis natus guam germanicam; impugnavit prae-
terea Osiandrum , Otzinder,
Schwatzii (c.1540), qui per 40 annos
summa cum laude nec minore fructu Heerbrandum etc. Egregia, solida,
concionatus est, Lincii praesertim 3), admodum practicaetad populi captum
accommodata disputatio de Ecclesiae
ubi ex mandato Matthiae archiducis diu
notis continetur ejus concionibus, qui-
degebat magnotamcatholicorumquam
protestantium bono tutans urbem illam bus hic titulus: 29 Predigen von notis,
Merk und Kenn-Zeichen der wahren und
adversus sectarios , quorum multos ad
veram fidem reduxit , ibique apoplexia falschen Kirchen. Praeclara quoque est
tactus 30. Nov. 1605 exstinctus est. ejus concio deparabola seminantis (Luc.
Plurima ejusdem opuscula (34), post- 8) habita dominica sexagesimae a.
quam singillatimprodierunt ),collecta 1586, quapopulariteradmodumet per-
limpide rationes duodecim evolvit, qui-
bus Hauseckenses permoti fidem am-
1) Feller VIII, 199. Hac occasione plexi sunt catholicam 1). Scripsit quo-
mentio etiam fieri potest Vincentii Pons que : Bericht ob der Papst zu Rom der
O. Praed.lusitani,
logeticum cujus praeteropus
(lingua gallica conscriptum)apo-
pro Antichrist sei, Ingolstadii 1585; Ob es
Ecclesia romana (Aquis Sextis 1608 in 8.) wahr sei , dass auf eine Zeit ein Papst
exstat quoque de potentia et scientia dae-
monum quaestio theologica : an diabolus 2)Hancconcionem reperies apud Raess,
pater mendacii semper loquatur menda- die Convertiten 2, 451-487, de qua eru-
cium? anipsius verbis fides adhibenda sit, ditissimus episcopus ita judicat: Diese
ib. 1612 in 8. Schrift zeichnet sich aus durch Gründlich-
2) Ejus opus lingua bohema conscrip- keit und Popularität; und was dem ge-
tum plurimum laudat Possevinusl.c. meinen Manne , an den sie gerichtet ist,
1.7. c. 15. atque excerpit in examine hujus unwidersprechlich einleuchtet und im
sectae, quod ibidem instituit. Kreise seiner Begrifts- und Auffassungs-
3) De ejus concionibus Viennae habitis weise liegt , wurde darin aufgenommen
haec legimus ap. Seb. Mitterdorffer , und auseinandergesetzt : daher ist denn
conspectus hist. universitatis viennensis auch nicht zu verwundern, dass die Zuhö-
ad a. 1581 : Hoc anno iisdem finem im- rer in Masse die Augen geöffnet und der
posuit tanto inde fructu consecuto, ut e hinreissenden Kraft der schlichten und
nobilitate aeque ac plebe centum aliquot ungekünstelten Wahrheit sich gefangen
dimidii anni spatio confessionem eam (au- gegeben. Diese Schrift ist übrigens mit
gustanam) ejurarent ; et ad a. 1605 : Qua-
>
folgender Approbation versehen : Causas
draginta et quinque fere annis Austriam has conversionis hauseckensis tam graves
sacris concionibus seu in aula, seu ad d. judico, ut contra causari nemo quidquam
Stephanum, seu aliis cathedris, editis prae- recte possit, et ideo tam dignas, quae ty-
terea in lucem adversus acatholicorum pis excusae a quam plurimis legantur.
dogmata scriptis ita excoluit, ut magnam Albertus Bungerus , professor theolo-
partem Austriae se catholicam esse Sche- gus, procancellarius et pro tempore facul-
rero debeat.
tatis theologicae decanus in academia in
4) Cf. Backer III, 606-14. golstadiensi. Prodiit Ingolstadii 1586.
 Scherer, Marianus, Huber, Heissius, Crusius etc. 165

zu Rom schwanger gewesen und ein Kind gebauet, gar nichts ist, weil sie es in
geboren habe , Viennae 1584 etc. Gottes Wort weder finden noch weisen
Christophorus Marianus , ante Da- hönnen. Gegen das unchristliche Buch
niel Mattsperger dictus, augusta- Danielis Kramerii etc., Brunsbergae
nus, praeconis lutherani filius, qui am- 1606 ; Coloniae 1607 in 4. Neque
plexus est fidem catholicam et societa- infimae notae theologus polemicus est
tem Jesu ingressus (1578), Ingolstadii Sebastianus Heissius augustanus,
docuit ethicam; relicta societate prius imo vir singulari ingenio, doctrina exi-
parochum egit, dein vocatus Wircebur- mia nec his dotibus impari virtute. Vix
gum theologiamprofessus est moralem; ullum scriptorum genus erat, quod non
obiit 27. Aug. 1607 canonicus novi diligenter volvisset : si quid non me-
Monasterii. Inter alia composuit 1) con- minisset, id omnino non legerat. Erro-
vivium evangelicum, in quo diversarum res sui temporis luculentis disputatio-
partium ministri evangelici cum augu- nibus editis exagitavit eruditorum ap-
stana confessione hilariter accumbunt probatione singulari († Ingolstadii 20.
et evangelice philosophantur, Monaste- Jun. 1614 a. aetatis 43). Prostant in-
rii 1602 in 4 ; Moguntiae 1603 in 4. ter alia 1): Disputatio theologicade vera
131. ContraPareumcalvinistam edi- Christi Ecclesia, proprietatibus ejus et
dit quaedam 2) Joannes Spitznaes , notis, quibus facile ab omnibus falsis
ab urbe patria Mühlhusinus dictus († haereticorum ecclesiis internoscatur,
1609), a parentibus protestantibus or- Monachii 1600 in 4., Ingolstadii 1610 ;
tus et in horum erroribus institutus. de triumphante in coelis Ecclesia , Mo-
-In Polonia plures de controversiis nachii 1600 ; dialogi VI de augustissi-
fidei libellos ³) inlingua germanica vul- mo corporis et sanguinis sacramento ac
gavit Joannes Huber (Uber) herbipo- sacrificio missae, in quibus breviter et
lensis († 1612), inter quos potiores amice praecipuae de hoc argumento
sunt: Bemängelung der zu Braunsberg controversiae discutiuntur, Monachii
herausgegebenen Bibel , Brunsbergae 1605 in 8 ; volumen acatholicorum XX
1604 in 4 ; Theoria et Praxis von sie- art. conf. augustanae editum a Jac.
benzehn Abendmahlen , sieben Lutheri- Heilbronner .. Lavingae 1606
schen u. zehen Calvinischen, Monaste- compendio recognitum et castigatum,
rii 1609 in 8 ; Apologia u. gründliche Dilingae 1608 in 4. etc. Jacobus
Vertheidigung eines kleines Büchlein, Crusius bambergensis († 20. Febr.
80unterdiesem Titel ausgegangen (ipso 1617 a. aeatis 69.), qui multa in vul-
auctore) : Die Bibel ist nicht ganz, da- gus sparsit apta schediasmata typis ex-
raus folget , dass diejenigen so allein pressa 2), inter quae sunt : Fax ad ve-
derBibel anhangen nicht können selig ram fidem praelucens , sive instructio
werden. In welcher augenscheinlich u. hominis ad fidem orthodoxam , Graecii
handgreiflich offenbaret wird, dass der 1597 in 12 ; de veritate corporis Chri-
reformirten Wortdiener Glaubensfun- sti in Eucharistia , ib. 1599 ; de cor-
dament , darauff ihre gantze Religion ruptione s. Scripturae facta a Luthero
in rebus dogmaticis , ib. 1602 etc.
Emmeranus Welserstulfeldensis dioe-
1C)f. Backer II, 1404. Ea laudat cesis salisburgensis , qui in bohemica
Gretserus indisput. Unde certo et in-
fallibiliter constet : Scripturam esse cano- silva saepius missiones instituit, varios
nicam (op. t. 8. p. 962); nam hoc argu- scripsit tractatulos germanice impres-
mentum illustrat Mühlhusinus adversus
Pareum.
Cf. Backer II, 214. 1) Cf. Backer II, 93 ; Mederer , an-
3)Cf. Veith bibl. august. 1, 117 ; Ru- nales acad. ingolstadiensis ad a. 1614.
landpag. 36. 2) Sotvellus in Biblioth. script. S. J.
166 1601-1620. Theologia positiva et polemica in Germania.

sos Monachii, opportunos firmandis ca- | lupis rapacibus, Coloniae 1597 ; Pader-
tholicis, deviis a fide revocandis († 16. bornae 1608 , in quo praefulgente
Apr. 1618). -Conrad Dosch dispu- Scripturarum, patrum factorumque lu-
tavit cum Barth. Ruhlich de quae- ce verum haereticorum depingit inge-
stione : Ob man bei der Lehre der auys- nium ; de idololatria ll. 3, Coloniae 1597
burgischen Confession selig leben und in 8., ed. aucta in quibus tuetur do-
sterben könne, de qua plura prodierunt ctrinam catholicamde sanctorum cultu.
libelli. Joannes Hammer goslari-
133. Sed non solum religiosi, verum
ensis (n. 1547, † 30. Maj. 1606) auctor plures alii debitam in hoc certamine lau-
est libelli, qui posthumus prodiit : Pre- dem merent. Huc in primis spectant
dicanten Latein d. i. drey Fragen allen plures , qui relictis adversariorum ca-
genannten Evangelischen Prädicanten stris reliquum vitae rei catholicae con-
von vielen Catholischen offtermals auf-
secrarunt, ut Justus Calvinus (ger-
gegeben, aber nie bishero gründlich manice Kahl), Baronius a cognomi-
beantwortet , jetzo auf's Neue in Rei- ne cardinali, qui eum ad sacramentum
men verfasset : 1. Ob es wahr sey, dass confirmationis deduxit¹), postea dictus
der
und Papst vonunterdrückt
dasselbe Gottesworthabe ? ob die (1601). Erat isXanthi in cliviensi du-
abgefallen
catu (c. 1570) parentibus haud catho-
genannten Evangelischen katholisch licis ortus, sed lectione operum ss. pa-
seien; 3. Ob jemals einer durchs neue trum, Augustini praesertim et Cypri-
Evangelium selig geworden, 1607.sub ani necnon librorum recentiorum pole-
nomine Hermanni Josemann; cui micorum, veram agnovit fidem 2), Ro-
saepius et plures ex protestantibus re- mamque petens eam quoque ibidem
spondere conati sunt¹). Et hi omnes professus est ( 1601), suaeque conver-
erant e societate Jesu.
sionis egregiam plane apologiam com-
132. Ex aliis religiosorum ordinibus posuit hoc titulo: J. Calvini Vetero-
nominandus est Leonardus Rubenus castrensis pro sacrosancta catholica ro-
O. S. B. abdinkofensis prope Paderbor- mana Ecclesia proque sua ad eam trans-
nam abbas et s. congregationis burs- migratione apologia, ex s. literis, vene-
feldensis praesidens principalis , vir
sane et insigniter eruditus et rerum )
1 Cf. Serarium , Rerum mogunt. I,
gestarum spendore illustrissimus 2) . " 130.
Natus est Essendiae haud procul Duis- 2) Ita ipse profitetur in sua ad Caesa-
rem Baronium ep. Ceterum plura de eo
burgo ad Rhenum sub a. 1550, prius-cf.ap. Raess, Die Convertiten III, 536
que amplexus societatem Jesu : non- ss. , qui etiam ejus apologiam infra cit. ger-
nullo tempore versatus in Livonia, Li- manice versam exhibet. Alius est a Joan-
thuania et Transilvania pro dilatanda ne C. alias Kahl, wetterano († 1614, de
fide catholica († 15. Oct. 1609). Prae- quo
423)cf.
quiFabriciumhist.bibl.
praeter plura alia ad fabric.VI,
jus civile
ter alia edidit opusculum sat acre, Pos- spectantia edidit quoquel. Themis hebraco-
sevino judice, dignum quod legatur, romana, Hannoviae 1605 i. e. Jurispru-
cui titulus : Liber de falsis prophetis et dentia mosaica et juris tum canonici tum
civilis romana invicem collata et metho-
dice digesta. Obiter alicubi asperguntur
1) Cf. Backer 2, 22 ; Roskovány aegyptiorum, graecorum et aliorum leges
2, 534. atque ad calcem adjiciuntur quaestiones
2) Ziegelbauer Hist. rei liter. O. S. miscellae et utilissimae et jucundissimae.
В. р. 3. c. 4. § 1; Schmid allg. d. Biogr. In praefatione autem discutitur quaestio :
29, 428. Alius est a Philippo Rubenio co- An leges mosaicae et quaenam et cur et
loniensi J. C. Lipsii discipulo, senatui ant- quatenus hodie christianos homines obli-
verpiensi a secretis († 1611) , quis. Aste - gent ; Lexicon juridicum juris caesarei si-
rii episc. amaseni homilias graece edidit,mul et canonici, feudalis item, civilis etc.,
latinasque fecit, Antverpiae 1615 in 4. | 1600, sed prohibitum a. 1661.
 Calvinus, Zehender, Pistorius. 167

randa antiquitate atque ipsis sectario- reversus catholicam , eum ducem est
rum principiis adornata, ut facilem secutus (1590). Post hujus mortem
lectori viam ad veritatem muniat. Ac- transmigravit in Austriam Linciique
cessit epistolarum catholicarum ejus- cum Georgio Scherer , de quo supra
dem volumen unum : necnon ex s. Au- (n. 130) egimus, rem catholicam stre-
gustino ep. 48. ad Vincentium et ep. nue promovit, editis etiam scriptis in
50. ad Bonifacium de latitudine Eccle- dialogorum forma ad populi captum
siae Dei et moderata coercitione hae- egregie accommodata 1).
reticorum , Moguntiae 1601, Heidel- 134. Tertius his est celebrior, Joan-
bergae 1756. Aliud ejusdem doctissi- nes nimirum Pistorius , Nidae (unde
mum utilissimumque opus est : Prae- ejus cognomen Nidanus) in Hassia
scriptionum adversus haereticos perpe- a. 1544 a patre ortus , qui a fide ca-
tuarum ex ss. orthodoxis potissimum | tholica, cum eques esset melitinensis ,
patribus tractatus VI, praesentium tem- defecerat primusque ibidem factus fue-
porum novatoribus oppositi atque ad rat superintendens . Diligentissime in-
retegendas eorum fraudes, mirificam- cubuit studio medicinae, deinjuris dis-
que cum priscis haereticis similitudi- ciplinae, non seclusa theologia . Ernesto
nem ostendendam argumentis , notis Friderico , marchioni Bado - Durlacensi
atque analysi ita illustrati, ut catholi- a consiliis erat, cui etiam auctor ex-
cae romanae Ecclesiae veritas atque in- stitit, ut ad calvinianos transiret. Po-
concussa insuperabilisque ad finem us- stea factus Jacobi marchionis badensis
que mundi soliditas perspicue omnium archiatrus , cum hoc ad Ecclesiam ca-
retro seculorum testimonio asseratur, tholicam rediit (1590) . Marchione de-
Moguntiae 1602 ; vindiciis adversus functo Constantiam secessit, sacrosque
Jo. Rainoldumanglocalvinianum aucti, suscepit ordines. Rudolpho II. a con-
cum s. Cypriani et Augustini de uni- siliis fuit , ac wratislaviensis ecclesiae
tate Ecclesiae opusculis , ib. 1605 ; praepositus renunciatus ; tandem vero
Heidelbergae 1756. Pseudo - Jubilaeum Friburgi , secundum alios Fuldae me-
Wittenbergense adversus Hunnium ritis plenus a. 1608 pie in Domino de-
et Lutherum etc. Quando obierit nos cessit. Edidit germano idiomate rela-
latet, sed mortuo jam cardinali Baro- tionem conversionis Jacobi , badensis
nio (1607) vita supers titem fuisse te- marchionis, expositis quinque motivis,
statur ejus epistola de dicti cardinalis quibus ille ad conversionem permotus
obitu ad Nicolaum Serarium scripta, fuit 2), Coloniae 1591, adjecto (in po-
quae habetu
1. praefix Annalium
a. r-Alius est Johann
i tomo
Baronies Ze-
sterioribus editionibus) sexto, quo ipse
fuit inductus 3) ; praeterea de praeci-
hender (Decumanus) Jacobo mar-
chioni badensi a concionibus, qui fidem
catholicam nondum publice professus, qui1)etiam
Plura cf. ap. Raess 1. c. III, 1 ss. ,
exhibet ejus dialogum, cui titu-
eam palam tamen in colloquio , cum lus: Ein freundliches Gespräch von der
Pappo, theologo argentoratensi, Em- in etlichen Ländern vorgenommenen und
mendingae habito 1) defendit , et cum Vielen sachbeschwerlichen Religionsforma-
marchio postmodum ad Ecclesiam esset 1.tionc.(Ingolstadt 1601 in 4.), de quo itaRaess
p. 5 : Dieses Dreigespräch ist ein
D

wahres Meisterstück in logischer, theolo-

1) Collegam in hoc colloquio habuit gischerundsprachlicher Hinsicht, und hat
Gregorium Haenlin (a Werner voca- imhöchsten Grade alle Eigenschaften eines
tur Helin), qui edidit Parallela confes- Dialogs. "
sionis augustinae et augustanae opposita 2) Exstat haec ap. Raess 1. c. III, 94 ss.
parallelis Jo. Pappi , cum duabus Jo. Pi- 3) Reperies hoc penes Raess 1. c. II,
storii epistolis ad Pappum, Friburgi 496 ss., qui plura de eo refert. Mentionee
1592 in4.
quoque dignae sunt Jo. Pistorii epistola
168 1601-1620. Theologia pos. et pol, in Germania. Pistorius,

puis quibusdam controversis christianae| hafter , auss H. Schrift genommener

doctrinae capitibus , Ingolstadii 1590 ; Bericht von 14 fürnembsten zwischen
Anatomia Lutheri d. i. die sieben Gei- den catholischen und den Newglaubi-
ster p. 1., Coloniae 1595 ; p. 2. ib. 1598 gen in der Religion strittig gemachten
in 4. (germanice) ; Ein Stück aus dem Artikeln etc., Monasterii 1589 ; Ingol-
lauter Wort Gottes oder der deutschen stadii 1600 ; Thesium J. Herbrandi
Theologia: das ist von 14 in der Reli- de visibili Christi in terris Ecclesia ana-
gion zwischen den Katholiken eines lysis,propositiones 50 ex s. Augustino
und Lutherischen und Calvinischen de reliquiis ; epistolae Pistorii ad ami-
andern Theils streitigen Punkten etc., cos de Ecclesia , Ingolstadii 1589 ;
ib. 1596 in 4 ; Acten der zu Zürich öffentliche Beweisung dass die Lutheri-
zwischen weiland H. Cardinal von schen im colloquio zu Regensburg
Oesterreich , Bischof zu Constanz etc. 1601 mit ihrem armseligen Glaubens-
und einem ehrsamen, wohlweisen Rath grund und Argument sich u. ihr Sect
von Zürich wegen der Religion ange- in höchste Schand und Spott gesetzt,
stellten Disputation , Friburgi in Bris- Friburgi 1607 in 4 ; Merkzeichen des
govia 1603 pp. 3 in 4., opus rarum. alten und neuen Glaubens d. i. Ursach
Parte priori ostendit errare tigurinos, warumb die röm. kath. Kirche und ir
inhaerere dum se putant fidei profes- Glaub allein die rechte Kirch und der
sioni a Damaso a. 380 statutae ac ge- Glaub Christi , und alle ander lutheri-
neratim fidei priorum quatuor Eccle- sche, calvinische, wiedertaufferische
siae christianae seculorum ; p. 2. crisi etc. falsche und unrechte Kirchen und
subjicit tigurinorum placitades. Scri- Glauben seien, Monasterii 1609, 1. ra-
ptura, traditione et Ecclesia, quaestio- rus ; theorema de fidei christianae defi-
nesque huc spectantes expendit; in 3. nita mensura et an haec sit sola Scri-
p. proponit ultra 2000 dicta vel testi- ptura canonica, cum epitegmate de sa-
monia ex Calvini operibus aliisque cal- cramentis contra Grynaeum, Coloniae
vinistarum libris collecta , quae plus 1594 in 4; artis cabalistiae h. e. recon-
minusve erronea etmalesonantia sunt ¹) . ditae theologiae et philosophiae scri-
Wegweiser für alle verführten Christen, ptorum t. unus , Basileae 1587 in f.
d. i. Kurtzer doch gründlicher , wahr- (m. 30), quo continentur Pauli Ricae
Coelestis agricultura; Rabbi Josephi
tres ad Jo. Pappum , Coloniae 1594 in 4. Porta lucis ; Leonis Hebraei de amo-
In 1. hortaturPappum ad studiosius ser- re; Jo. Reuchlini de arte cabalistica;
vandumsuumjusjurandum Emmendingae et de verbo mirifico; Archangeli
factum, cum se ostensurum promitteret s. Burgenovensis interpretatio in dog-
Augustinum cum omnibus augustanae
confessionis articulis consentire ; in 2. re- mata cabalistarum; Abrahami decre-
futat parallela Pappi et in primis praefa- atione et cabalistinis (Sepher Jezira).
tionem in illa ipsa; in 3. demonstrat, ne- Rerum germanicarum veteres jam pri-
minem mortalium per sec. 15 catholicum mum publicati scriptores 1) aliquot in-
vel orthodoxum , virum vel feminam, se-
nem vel juvenem sensisse de fide Christi signes medii aevi adCarolumV.,Fran-
ac credidisse aeque ac Lutherum. Quibus cofurti 1583 t. 3 in f. , Ratisbonae 1726
adduntur parallela nova de Hussi et Lu- t. 3 in f. recogniti cum notis et indice
theri in omnibus controversiis dissensione.
Cf. Fabricium in hist, fabr. IV, 209; a Struvio , ed. accurata et aestimata;
Rotermund VI, 296 ; Roth KleineBei- Polonicae historiae corpus i. e. poloni-
träge zur deutschen Sprach-, Geschichts- carum rerum latini veteres et recen-
u. Ortsforschung 1850 fasc. 7 р. 62. 74.
1)Cf. Werner , Geschichte der apo- 1) Feller VII, 16 : Recueil curieux
logetischen und polem. Literatur IV, 632; et assez rare, mais qui aurait pu être mi-
Janssen Gesch. d. deutschenVolkest. V. eux digéré. Commendatur haec collectio
passim. etiam a Morhofio , Polyhist. III, 109.
 Caspar Ulenberg. 169

tiores scriptores quotquot exstant, Ba- decano Caesaris Insulani (Kaiserswerth)

sileae 1582. Negari nequit Pistorium collegii evocatur canonicus et pastor
fuisse theologum polemicum admodum civitatis futurus : a. 1585 eligitur Co-
operosum, doctum, sed etiam vehemen- loniae a capitulo cunibertino canonicus
tem acremque , propter ingenii aciem et pastor communi suffragio ob per-
disserendique subtilitatem adversariis spectum apostolicum viri zelum in re-
invisum¹). gendis et pascendis Christi fidelibus.
135. Non minus celeber est Caspar Urbem totam elequentia sua ducebate
Ulenberg Lippiae natus parentibus sacra cathedra, terrorem et fugam Ec-
clesiae adversariis injiciebat, secreto et
lutheranis a. 1549. Susati (Soest) lite-
ris egregie operam dedit, linguamque publice cum iisdemcongressus semper
victor. Interea ab herbipolensi episcopo
graecam adeo calluit, ut elegantissime
et carmina funderet in paucis, calamo postulatur , suffraganeam operam ut
navet dioecesi ; offertur eidem decana-
et lingua cunctis palmam praeriperet.
Inter varios heterodoxos professores in tus ecclesiae collegiatae susatensium
s. Patrocli, quae omnia invicta mode-
primis Flacii Illyrici dogmata secutus
erat adeo ferventer, ut audito Roderum stia declinavit et a se depulit. Anno
cognatum suum fidem catholicam esse
1593 ad gymnasii laurentiani regimen
amplexum, Coloniam statim profectus eligitur, cui a. 22 praefuit immortali
sit et nondum satis in fide catholica laude, integritate summa, catholicae et
literariae rei incremento. Rector mag-
fundatum pristino errore infecerit, qui nificus ab universitate coloniensi eli-
tamen eodem Ulenbergio auctore ad
catholicam iterum fidem rediit. Interea gitur 20. Dec. c. 1610. Ex mandato
Roderi subversio causa salutis Ulen-
serenissimi Ferdinandi archiepiscopi
manum admovit interpretationi biblio-
bergio exstitit. Conversatus enim cum rum
germanicae, quam
Nopelio et Gervinio Calenio viris egre- curatione et diligentiasumma fide, ac-
perfecit 1), ea-
giis et popularibus suis adeo clare
sectae suae falsitatem agnovit, ut fidem que prodiit Coloniae 1630. Ad melio-
rem transiit vitam d. 16. Febr. 1617
lutheranam ejurarit a. 15722). Hinc a. aetatis 68. Inter ejus scripta emi-
sibi odium insectationesque conscivit
sectariorum , meritis vero suis ad ho- nent : Zweiundzwanzig Beweggründe
norifica munera evectus est. Artiumet für den alten katholischen Glauben, Co-
loniae 1589, ibidemque eodem auctore
philosophiae magisterii laurea corona- latine : Causae graves et justae,
cur ca-
tus, gymnasii laurentiani professorpub- tholicis in communione veteris ejus-
licus renunciatur 1575 et sacerdotio
initiatur anno eodem. Crescente in dies que veri christianismi constanter us-
fama doctrinae et eloquentiae aNopelio que
itemad finem vitae
omnibus , qui permanendum:
se evangelicos cur
vo-
cant, relictis erroribus ad ejusdem chri-
1 Cf. plures qui contraeum scripserunt
)
stianismi consortium vel postliminio
ejusque responsiones apud Rosková-
ny II, 407: 426 s. et 514; Buddeum redeundum sit; qui liber plane egre-
Isagoge hist. theolog. II, 7 § 9 p. 1254. A gius etiam recentiori aetate Moguntiae
calumnia vindicavit Gretserus in li-
bello (op. XI, 925-938) : Dormitorium
apostatarum nuper ab ignoto Dormitantio 1) Varias hujus versionis editiones, quae
laudandae cl. v. D. Joan. Pistorii et alio- auctoritate Joan. Phil. Schoenborn ar-
rum quorundam etiam principum existi- chiep. ab idiomate westphalico per theo-
mationi etfamae exstructum, atnunc fun- logos moguntinos 1662. purgata fuit, cf.
ditus destructum. in bibl. coloniensi, ubi reperies alios hu-
*) Quem a. ipse Ulenberg hoc chro- jus auctoris libros. Cf. Le Long Biblioth.
nogrammate designavit : DogMata LVthe- s . c. 5. sect. 2 ; Schneller Instit. theol.
rana nova et pVgnantIa fVgl. posit. n. 331 .
170 1601-1620. Theologia pos. et polemica in Germania. Hunger

1825 ; 1833 ; 1840 iterum prodiit 1). welche kath. röm. Kirche nunmehr in
Historia de vita , moribus , rebus gestis die 1600 J. unaufhörlich glaubt und
ac denique morte praedicantium luthera- bekennt, auch vermöge der Zusage
norum , doct. M. Lutheri , Ph. Me -

Christi des Herren bis zum Ende der

lanchtonis , Matthiae Flacii Illy- Welt und in Zukunft des Antichrists
rici, Georgii Majoris , Ossiandri beständiglich glauben und bekennen
et Andreae , Coloniae 1622 t. 2, ger- wird Alles, was Christus etc. , Monachii
maniceMoguntiae 1836. Vita Zwinglii 1606 ; cujus operis alteram p. inscri-
ms. teste Meshovio servabatur in bib- psit: Eröffnung d. Zeugenaussage durch
liotheca gymnasii laurentiani 2). ordentlichen Richter d. i. gründliche
136. His addendi sunt: Gregorius Beweisung aus den Schriften Luthers
u. seiner Nachkommen , dass alle die-
Pomerius³), Georgius Lauter ehin-
ganus, Alberto duciBavariae a concio- jenigen, welche das Lutherthum ver-
lassen und zu der alten kath. röm.
nibus , praepositus
capituli monacensis ,(†demum (1577)
1610), qui
Kirche sich begeben, christlich, wohl
dis- und recht haben, ib. 1606.- Albertus
putavit de sacrificio missae, Monachii
1565; Abraham Schaedlin , cujus Hunger , theologiae doctor et profes-
est Urtheilsprecher d. i. ein unparthei- sor academiae ingolstadiensis per 24
scher Richter über alle diejenigen, wel- annos,procancellarius,canonicuseystet-
che das Lutherthum verlassen, sich zu tensis et passaviensis, necnon praepo-
situs habacensis. Natus erat Kelhemii
der alten kath. röm. Kirche begeben,
in Bavaria a. 1545. Posteaquam a. ae-
tatis 17. Ingolstadii philosophiam ab-
1) Dieses Buch, scribitcl. Raess Die solverat atque ex eadem doctoris digni-
Convertiten seit der Reformation 2, 555,
ist mit einer solchenRube, Gelehrsamkeit, tatem erat consecutus , Romam abiit,
Logik und Ueberzeugungskraft geschrie- atque in collegio germanico ultra trien-
ben, dassmankaum begreift , wie es Je- nium commoratus theologiam didicit
manden einfallenkönne, öffentlich dage- professore Turriano. A. 1567 vixdum
gen aufzutreten ... Seine 22 Beweggründe
sind ein vortreffliches und zeitgemässes 21. aetatis a. egressus philosophiam
Compendium eines dogmatischen Unter- profiteri eximia cum laude coepit , a.
richtsbuches, bündig, fasslich und ein- 1570 theologiam, unacum Martino Ei-
dringlich gedacht und geschrieben. Huic sengrein a. sequenti theologiae doctor
operi geminum addere licet Sixti Sartorii
Miltenberger ansbacensis,juris utri- renunciatus. Hunc secutus est (1578)
usque doctoris (qui post suam conversio- in procancellarii et inspectoris munere,
nem factus est sacerdos et canonicus pas- quod ad annum mortis suae (1604)
saviensis) inscriptum: Causae motivae, ob digne sustinuit. In elogio in scholatheo-
quos S. Sart. M ... deserta lutherana (in
qua natuset educatus fuit) secta, cathologica ejus memoriae inscripto cele-
licam ss. Scripturis vere fundatam et a ss. bratur tamquam » vir singulari doctri-
orthodoxis PP. traditam religionem am- na, prudentia, suavi morum gravitate,
plexus est et profitetur , Ingolstadii 1602 perpetua vitae innocentia, in pauperes
in 4. Eodem spectant ejus epistolae V, ib.
1605 in 8., quae scripta logicam disse- liberalitate clarissimus 1). Plura reli-
rendi rationem et eruditionem praesefe- quit opera philosophica et polemica
runt . Cf. Raess 3, 453-73. adversus Lutherum , ut de peccato
2) Plura de Ulenberg cf. 1. c. et in l. 1573 ; de originis peccato 1578 ; de ve-
Arnoldi Meshovii lippiensis († 1667) : ritate transubstantiationis in sanctissi-
De vita, moribus et obitu C. Ulenberg, Co-
loniae 1638, cujus compendium praemit- ma eucharistia 1577 ; de fide s. Atha-
titureditioni op.: Zweiundzwanzig Beweg-
gründe etc., quae prodiit Moguntiae 1833
etc. 1) Cf. Mederer , Annales acad. ingol-
3) Cf. Rotermund VI, 569, qui eum stad. ad a, 1604, ubi reperies catalogum
jesuitam dicit. ejusdem operum.
 Miletus, Nopelius, Fickler, Lorich, Coccius . 171

nasii et consensu theologiae Lutheri Erzehlung einer gemeiner Kirchenge-

cum philosophia Epicuri 1582 etc. fährlicher That etlicher wirtenberg.
137. Ejusdemcollegii germanici alum- Theologen, so dem Patriarchen zu
nus erat Vitus Miletus gamundianus, CP. die Augspurgische Confession und
wratislaviensis canonicus, demum Mo- sein Gutachten zugeschickt und was
guntiae praepositus ad s. Mauritium. sie für Bescheyd erlanget , ib. 1592 ;
theologia juridica seu jus civile theolo-
Praeter alia 1) exstat ejusdem 1. de sa-
cramentis, mille sexcenti errores, vani- gicum, Dilingae 1575., in qua vel ex
loquia et cavillationes eorum, qui hoc jure civili seu ex legibus imperatorum,
Constantini in primis, Ecclesiam roma-
tempore ab Ecclesia secesserunt catho-
lica (praesertim Chemnitii), cum nam non defecisse, sed protestantes
errare. Novus malleus maleficarum Barth.
brevi eorundem confutatione , Mogun-
tiae 1593 in 4. Joannes Nopeli- de Spina , Coloniae 1581 ; Rettung der
us lipstadiensis (n. 1548) quondam Concilien, kath.GlaubensundAnrufung
(1594-1598.) academiae coloniensis Mariae wider J. Heylbrunner , In-
rector, demum episcopus cyrenensiset golstadii 1590 in 4. etc.-Justus seu
Jodocus Lorich , theologiae professor
archiepiscopi coloniensis suffraganeus
(† 1605), edidit Confessionem ambro- friburgensis, postmodum carthusianus
(† 1613), praeter alia reliquit- instar
sianam in Il. 4digestam, Coloniae 1580.
in 8., ad normam confessionis augusti- lexici Thesaurum utriusque theologiae,
theoricae et practicae, Friburgi 1609
nianae ab Hieronymo Torres (cf. n. 90) inf. (m. 30) ; Evangelium h. e. de vi,
editae, in qua quaerit quid de iis dog-
matibus , quae hodie in controversiam natura et scopo evangelii Jesu Christi,
vocantur, s. Ambrosius senserit.- Jo- Ingolstadii 1580 in 8 ; De ecclesiastico
annes BaptistaFickler Backnangae in coelibatu adversus sacrilegos nuptiato-
regno wirtembergico 24. Maj. 1533 na- res et infames concubinatores, Friburgi
tis variis functus estmuneribus hono- 1584 ; de traditionibus ecclesiasticis et
rificis ; fuit enim archiepiscopo a secre- voluntario Dei cultu in genere, Ingol-
tis, legationi ad concilium tridentinum stadii 1579; Flagellum contra moder-
(1562) adjunctus ; dein archiepiscopo nas haereses, Friburgi 1688 ; Kurtzer
a consiliis ejusdemque cancellarius. A Begriff dern rechten, einigen, unfälba-
Guilelmo duce Ingolstadium fuit ad- ren Eigenschaften Wahrzeichen der
scitus ( 1588), qui Maximilianum prin- Kirchen Gottes, ib. 1589 ; triumphus
cipem hereditarium institueret in jure b. Mariae V., ejus laudes, vita, privi-
civili, historia et literis classicis, a quo legia, epitheta, ib. 1610.
deinceps magni aestimabatur. Vir erat 138.Opus laboriosum composuitJodo-
admodum eruditus, etiam in re numis- cus Coccius¹) Bileveldiae natus († 31 .
matica et archaeologia , multorumque Dec. 1619), cui titulum fecit : Thesaurus
operum (c. 20) auctor 2), inter quae catholicus, in quo controversiae fidei
Spongia contra praedicantium wirtten- jam olim nostraque memoria excitatae
bergensium aspergines , qui patriarchae ss. Scripturarum, conciliorum et ss. tam
CP. judicium super capita augustanae graecorum quam latinorum patrum tes-
confessiones expetiverunt, Ingolstadii timoniis a temporibus apostolorum ad
1585 (m. 10) ; etiam germanice, Mo- nostram usque aetatem deducta suc-
nachii 1589, cui adjecit : historische cessione explicantur, catholicae Ecele-
siae consensus perpetuus instar ca-
1) Cf. Continuat. hist. eccles. Fleurii tenae connexus proponitur , Coloniae
1. 186. § 133.
*)Cf. Föringer allg. d. Biographie 1) Alius hic est a Jod. Coccio S. J.
VI, 775. († 1622), de quo infra n. 243 agemus .
172 1601-1620. Theologia pos. et polemica in Germ. et Polonia.

1619.1620 v. 2 inf. (m. 30). „ Thesau- ranam , calvinianam aliasque sectas

rus hic, scribit Wiest ¹), infinitae lec- brevi esse perituras , Ecclesiam vero
tionis opus est et eidem conscribendo
romano-catholicam stabili constantia
permansuram : cur illarum asseclae ad
24 a. auctor impendit veritatem catho-
eam redire , catholici in ea permanere
licam ex traditionis fonte amplissimis
debeant, assignatque remedia , quibus
argumentis deducens : dolendum vero
a catholicorum provinciis sectarii ar-
est, quod ex defectu artis criticae spu-
ceri aut evelli queant. -Anabaptistas
rias saepe merces afferat ex scriptis
acriter impugnavit Christophorus An-
supposititiis : hoc tamen non obstat,
dreas Fischer parochus feldspergen-
quominus utilissimum praestantissi-
mumque opus dicatur. Plures in hocsis pluribus libris, ut Von der Wieder-
tauffer verfluchten Ursprung, gottlosen
opere componendo adjutores habuit, ut
Laurentium Fabritium ep.suffraga- Lehren und derselben gründliche Wi-
neum, Joannem Nopelium , Jacobum derlegung ; nach welcher gefragt wird,
Hutterum , Theodorum Ripham , ob die Wiedertauffer im Landt zu ley-
Gualterum Xylandrum , Cornelium den seind oder nicht? Bruck an der
Schulting , Arnoldum Saelvium Theya 1603. Alio in opusculo (Ingol-
Hardervicanum, Casparum Ulenberg stadii 1607) 54 rationibus ostendit
etc. Ceterum ipse Coccius Lutheri erro- illos in regno non esse tolerandos. Der
res puer paedagogorum institutione hutterischen Wiedertauffer Taubenkobel,
imprudens bibit , quibus etiam tena- in welchem all ihr Wüst, Mist, Kottu.
cius sese addixit missus ad varias ex- Unflat d. i. ihre falsche ... Lehrn, was
tra patriam scholas. Tandem cum pla- sie nemblich von Gott, von Christo, von
cuit ei , qui Jodocum ab utero matris den h. Sacramenten u. andern Artikeln
secrevit et per gratiam suam vocavit, des christl. Glaubens halten , werden
Coloniam appulsus tum ipso crebro erzählet, alle kürzlich u. treulich auss
conspectu majestatis in sanctissimis ihren eygenen Bücher sowohl getruck-
catholicae Ecclesiae officiis ac liturgia
ten als geschribenen ... Auch des
celebranda relucentis , auditis insuper grossen Taubers des Jac. Hutters
celeberrimae universitatis concertatio- Leben , von welchem sich die Wieder-
nibus academicis movebatur , ut dili- tauffer hutterisch nennen, angehenkt,
gentius in religionis catholicae inqui- ib. 1607 (m. 15). -
Petrus Linteo
reret fundamenta, quibus accurate ex- Litomerzickzi a Plsenburg , bohe-
pensis haud cunctatus est illam etiam mus, parochus antique Plsnae, demum
profiteri 2) . Joannes Paulus Win- decanus wissenradensis († 1615) edi-
deck , canonicus markdorfiensis edidit dit signa verae Ecclesiae, Litomisslii
theologiam jurisconsultorum II. 2, Colo- 1593, librum doctum et eruditum, quo
niae 1604 in 4 ; controversias inter ca- haereticos signis illis carere ostendit.-
tholicos et calvinistas de efficacia mor- Alius bohemus Joannes Peit archidia-
tis Christi hoc tempore disputatas, ib. conus bilinensis praeclaram operam
1603 in 4 ; notior tamen est propter navavit in catholica religione adversus
opus singulare, cui titulum fecit : Pro- haereses tuenda libris utilissimis lin-
gnosticon futuri status Ecclesiae oppo- gua patria editis.
situm insulsi cujusdam per Sueviam 139. Acre de fidei controversiis cer-
Lutherologi libro de signis ruituripa- tamen exarsit quoque in Polonia , ubi
patus, Coloniae 1603 in 4., in quo 42
rationibus demonstrare nititur luthe-
patres praesertim societatis Jesu stre-
nui sub duce Christo milites praelia

1) Institut. theolog. t. 3. § 49. 1) Cf. Joan. a s. Antonio biblioth.

2) Cf. Hartzheim , Biblioth. colon. franc. II, 332.
 Skarga, Quadrantinus, Stephanowsky, Jung. 173

praeliabanturDomini, non solum adver- bergae 1707 ; pro sacratissima eucha-

sus protestantes , sed etiam adversus ristia contra haeresim zwinglianam ad
novos arianos i. e. socinianos et grae- Andream Volanum praesentiam cor-
cos schismaticos. Inter hos eminet po- poris D. N. J. Christi in eodem sacra-
lonus Chrysostomus , Petrus Skarga , mento auferentem 11. 3, Vilnae 1576
cognomento Paveski , ex oppido Maso- in 8 ; Brunsbergae 1707 ; Artes 12 sa-
viae Grodziek (n. 1536), ante ingres- cramentariorum seu zwinglo-calvini-
sum in societatem Jesu (1568) prae- starum, quibus oppugnant, et totidem
positus ecclesiae rohatinensis et cano- arma catholicorum, quibus propugnant
nicus leopoliensis. Totum se impendit praesentiam realem corporis D. N. J.
animarum saluti plurimosque a fide Christi in eucharistia c. A. Volanum,
aberrantes partim concionibus partim Vilnae 1582 in 4; Cracoviae 1610 ;
editis libris ad veritatis reduxit agni- Brunsbergae 1700 ; 1707 ; Septem co-
tionem. Sigismundo III. regi carissi- lumnae, quibus innititur catholica do-
mus per totos 24 annos ei a concioni- ctrina de ss. sacramento altaris, erectae
bus fuit, vixque parum ante mortem contra doctrinam zwinglio-calvinisti-
missionem impetravit. Meritis plenus camAndreaeVolanietc., Vilnae 1582;
vivendi finem fecit 27. Sept. 1612 a. 1584; Cracoviae 1610 etc. Vere meri-
aetatis 77. Elatus est magno nobilita- tissimus fuit Petrus Skarga de religi-
tis ceterorumque ordinum concursu ac one catholica, quam in patria sua de-
moerore , ambientibus primariis qui- fendit, confirmavit, promovit; hinc mul-
busque feretrum subire humeris 1). torum odium , calumnias atque etiam
Multa scripsit Petrus Skarga tum la- persecutiones est perpessus .
tine tum polonice 2), quae seorsim pri- 140. Commilitones Petri nostri fue-
us edita, demum 4t. comprehensa pro-
re : Fabianus Quadrantinus , qui
dierunt, quorum 1. selectas sanctorum
vitas in singulos anni dies digestas parentibus haereticis natus ad sinum
complectitur , additis documentis ad Ecclesiae rediit († 6. Mart. 1605) . Hie-
mores formandos idoneis, qui tomus ronymus Stephanowsky, vir vir-
auctore superstite octies recusus fuit. tute et doctrina clarissimus 1), cujus
Alter continet Annalium Baronii com- opera prodierunt sub nomine Martini
pendium; 3. et 4. conciones et alia Michalowiczi Zagieli († 1606); Ha-
opuscula minora. Et haec fere polonice drianus Jung in oppido Blonsko Ma-
scripsit. Latine vero seorsum prodiere : soviae provinciae natus , qui concioni-
Contradictiones et antilogiae scholae cal- bus per 22 annos pluribusque scriptis 2)
vinisticae , Vilnae 1576 in 4; Bruns- partim latine partim polonice exaratis
de re christiana in Polonia meruit (†
4) Plura ef. in historia soc. J. p . 5. 1. 25 . 1607 a. aetatis 57). Inter ea etiam est
$ 17: in Sotvelli bibl. scriptorum S. J. , Synopsis novi Evangelii seu de doctrina,
ubi etiam legimus : Vetus erat illi con- moribus, fructibus, characteribus et
suetudo contentionem animi, quam oran- horrendis atque implacabilibus in re-
do, legendo,
posito scribendo
corporis adhibebat,
aut manuum inter-
labore aliquo ligione dissidiis sectariorum hujus
temperare. Sociis candelas, atramentum,
fibulas librarias, thecas scriptorias parare,
strophiola etiam et indusia sibi aliisque 1) Ejus doctrinae fama exciti patres do-
consuere. Ergo paucis ante obitum diebus minicani atque academici cracovienses,
album conflavit cereum, quem b. Virgini eum ad disputandum invitarunt , ad quos
czestochoviensi donum mitteret. Is mis- sordidatus e culina egressus, se non ad
sus illico accensus est , et quando ille ar- disputandum, sed ad humilitatem discen-
dendi, pater vivendi finem fecit. dam venisse respondit. Sotvellus in
*)Prolixum catalogumef. apud Ba- Bibl.: Backer III, 926.
2) Cf. Backer , II, 389.
cker III, 816-27.
174 1601-1620. Theologia pos. et polemica in Polonia. PP. e Soc. J.

temporis 11. 3 , Posnaniae 1595 in 4. († 23. Maji 1615 a. aetatis 64).

Fridericus Barscius (Barthsch, Martinus Smiglecius (Smiglecki)
Barszcz) braunsbergensis , Sigismundo leopolitanus zelum , judicium atque
III. et regni primatibus propter exi- eruditionem patefecit tot scriptis latine
mias virtutes excellentemque doctri- et polemice praesertim adversus soci-
nam acceptissimus ipsisque haereticis nianos editis 1), qui vicissim utValen-
gratus, quos vitae integritate morum- tinus Schmalz , Petrus Statorius,
que comitate sibi devinxit († 21. Nov. Wolfgang Schlichting, Jo.Volkel,
1609 a. aetatis 60), reliquit concionum Hier. Moscorovius etc. eum refel-
controversarum t. 2 Cracoviae 1607, et lere nitebantur. Obiit 26. Jul. 1618 a.
contra A. Volanum scripsit. Al- aetatis 56. Ex ejus adversus socinianos
bertus Theobolciusin oppidoWiadz operibus haec tantum nominamus :
Poloniae minoris natus , Viennae ses- Nova monstra novi arianismi seu ab-
quiannum s. Stanislai magister († 1611 surdae haereses a novis arianis in Po-
a. aetatis 76), disputavit cum neoaria- loniam importatae ... refutatae, Nis-
nis. Justus Rabe cracoviensis se- sae 1612 in 4 ; de erroribus novorum
cutus est aliquamdiu lutheranorum arianorum 11. 2 , Cracoviae 1615 in 4.
errores, sed scholam frequentans Mal- adversus Smalcium; Verbum caro
donati Parisiis , illos ejuravit societa- factum seu de divina Verbi incarnati
temque Jesu Romae est ingressus natura ex 1. s. Joannis c. adversus no-
(1569). Post reditum in patriam 20 a. vorum arianorum errores disputatio,
theologiae professorem egitplurimum-| Cracoviae 1613 in 4 ; de Christo vero
que promovit causam catholicam per et naturali Dei Filio, ejusdemque pro
Moldaviam. Sigismundo III. fuit dein peccatis nostris satisfactione II. 2 ad-
a concionibus et confessionibus († 1. versus impia dogmata Val. Smalcii
Apr. 1612). Multas callebat linguas et etc., ib. 1615 in 4. etc. Adalbertus
quidem adeo bene , ut prout res fere- Rosciszewski († 7. Jan. 1619) et
bat iis loqueretur 2). -

Stanislaus Casparus Sanvicki 2) vilnensis , vir

Grodzicki (Grodicus) posnaniensis³) insignis virtutis et zeli , sub nomine
propter ingentem pro religione catho- Joannis Golubski nonnulla opuscula
lica zelo, quem concionando , docendo, polemica lingua polona edidit († 19.
scribendo prodidit, Lithuaniae aposto- Jan. 1620 a. aetatis 68) .
lus est dictus († 4. Martii 1613 a. aeta- 141. Ex ordine praedicatorum lau-
tis 72).-Martinus Lascius (Laszcz), datur Severinus Lubomlius , natione
calissiensis , fidei catholicae adversa-
roxolanus, genere quidem hebraeus.
rios dicendo, scribendo, omni alia opera
insectatus est 4) ; senatum cracovien-
sem universum ad Ecclesiam traduxit, 1) Cf. Backer III, 841 ss.; Werner ,
et pestilentia grassante moribundis as- Franz Suarez 1, 59. Maxime protestantes
sistens discrimini caput objecit, unde pupugit hic liber: Nodus Gordius sive de
vocatione ministrorum disputatio , in qua
apud ipsos etiam sectarios viri sancti decem demonstrationibus ostenditur mi-
opinionem obtinuit et venerationem nistros evangelicos non esse veros verbi
Dei et sacramentorum ministros, Craco-
viae 1600 ; Ingolstadii 1613 ; Coloniae 1622;
1) Ejusdem scripta cf. apud Backer contra quem plures scripserunt, quibus ta-
I, 428. men Smiglecius strenue respondit, ut in l.
2) Cf Schoelum p. 536 ; Backer Via sine viribus via ministrorum evange-
III, 3. licorum, Coloniae 1611 ; de notis ministro-
3) ('f. ejus opera polemica apud Ba- rum 11. 2, Cracoviae 1617 in 4; adversus
cker , I, 2295 ss. Zaborowium etc. Cf. Roskovány
4) Cf. ejusdem libellos polemice scrip- II, 561 .
tos ap. Backer II, 657. 2) Cf. Backer III, 577 s.
 Lubomlius, Socolovius, Vidavius. 175

Erat vir, inquit Starovolscius 1), in latinum conversae ac quibusdam

omni fere literatura imbutus , ut vix annotationibus ad proprias graecorum
parem aetas nostra tulerit, in discipli- opiniones respondentibus illustratae,
nis potissime theologicis: qui aetate Cracoviae 1582 ; Dilingae 1582 ; Pa-
provectus licet annisque gravis , vivax risiis 1584 in f. (m. 15). Cum propte-
tamen et robustus in partibus Sarma- rea wittenbergenses theologi in eum
tiae septentrionalibus praematura mor- inveherentur, Responsionem ad illorum
te sublatus est. Quo vero anno obie- invectivam scripsit, Ingolatadii 1585
rit non indicat. Praeter alia 2) haec in 4; Sententiam definitivam Jere-
edidit : Theatrum seu potius officina miae patriarchae CP. de doctrina et
concionatorum praedicatoribus et theo- religione wittembergensium theologo-
logis in scientia speculativa s. Thomae rum, una cum antidoto ultimae respon-
haud mediocriter versatis ad profectum sionis eorundem, Augustae Trevirorum
animarum et destructionem omnium 1586. Alia praeterea edidit 1) ut: De
haeresum et fidei catholicae quoquo- verae et falsae Ecclesiae discrimine ex
modo adversantium permaxime utilis s. Scripturae et vetustissimorum pa-
et necessaria, Venetiis 1597 in f.; Quae- trum sententiis 11. 3, Cracoviae 1583
sita s. Scripturae theologorumque sum- (m. 18) ed. rara; Ingolstadii 1584 ;
morum circa dogmata , cujus operis, 1586 ; Notae in Matthaeum, Marcum et
quod in 12 distribuerat tomos, primus Lucam ejus op. t. 2. ib. 1594 in f.; parti-
tantum tomus morte auctoris interve- tiones ecclesiasticae ad Petrum Costcam
niente Cracoviae 1606 ; Lugduni 1607 episc. culmensem , ib. 1589 in 4 ; de
in f. prodiit , cui titulum indidit : In- consecratione episcopi, Romae 1602 in
troductorium generale ad subsequentem 4., opus rarum, in quo ritus, vetustas,
tractationem; opus integrum Monates- mysteria, usus consecrationis episcopi,
seronevangelicumdistinctiones 36,000 functio item et dignitas episcopalis ex-
complectens dici volebat. Invisum plicantur. Opera ejus collecta prodie-
se protestantibus reddit Stanislaus runt Cracoviae 1591 in f. Valen-

Socolovius (vel Solicovius, Szoko- tinus Vidavius ab aliis Lauren-

lowski, Sokolowski) canonicus craco- tius dictus, theologiae professor, aca-
viensis et Stephano regi a concionibus³), demiae cracoviensis rector et praepo-
(† 1619) editione censurae orientalis situs capituli († 12. Nov. 1601) edidit²)
ecclesiae de praecipuis nostri seculi controversiamgeneralem de indulgentiis,
haereticorum dogmatibus Hieremiae Cracoviae 1593 in f. (m. 18).
const. patriarchae judicii et mutuae 142. Ex anglis ceteris celebrior est
communionis causa ab orthodoxae doc-
trinae adversariis non ita pridem ob-
latis, ab eodem patriarcha const. ad 1) Cf. Zedler , Universallexicon 38,
germanos graece conscriptae, e graeco 274.
2) Paulus Joseph rabbi antea posna-
niensis , post suam ad fidem catholicam
1) In Ἑκάτοντα Elog. 86. p. 194. conversionem scripsit 1.: Scala vera Jeru-
2) Quetif , Script. Ord. praed. II, salem , Viennae 1612. in 8 ; 1626, in qua
411 8. ex V. et N. T. , praecipue autem ex revela-
3) Quam insignis fuerit concionator li- tione Joannis et Danielis monstratur V.
quet ex verbis Bolognetti nuncii aposto- T. esse sublatum et quomodo vera fides
lici ad aulam polonam scribentis : „Tria christiana sit cognoscenda. Speciatim trac-
vidimirabilia in Polonia: Stephanum re- tatur de Messia, EcclesiaDei, Mahommede,
gem sapientissimum, Zamojscium cancel- antichristo Dan. 8., Apocalypsi, revela-
larium prudentissimum et Socolovium tione 1. 4. Esdrae , divinitate Christi, di-
contionatorem prope divinum. " Wurz- vinitate Spiritus s. et Trinitate. Cf. Fa-
bachBiogr. Lexikon des Kaiserth. Oester- bricium , historiae biblioth, fabric, IV,
reich 42, 241. 195.
 176 1601-1620. Theologia pos. et polemica in Anglia. Persons ,

et merito quidem Robertus Perso - tur : „ Magnis laboribus instituitjuven-

nius¹) (Parsons, Persons) S. J. patria tutem Hispali, Vallisoleti , Gadibus,
somersetensis , martyris filius, vir non Olisipone, Duaci, Audomari, Romae ...
magis doctrina quam prudentia et in- quo vindice et patrono veritatis hosti-
tegritate vitae laudabilis , qui in An- um passim exagitata temeritas, libris
glia multos a catholicae fidei veritate scriptis sermonibusque, literis, exem-
aberrantes ad viam salutis reduxit ; plis defensa religio, recreata sanctitas,
plurimos catholicos confirmavit, incre- cum inter haec ipse nullam caperet
dibiles labores pertulit , vitae discri- partem concessae quietis, nullum a suo
mina saepenumero adivit. Perquisitus capite recusaret discrimen honestissi-
ad necem et omnibus indiciis atquein- mae defensionis, semper paratus, sem-
dagine exploratus, vestigiis deprehen- per erectus , semper mediam flammam
sus, fraudibus circumventus ac pene periculosissimae concertationis irrum-
ab haereticis captus divinae protectio- pens, animae magnae prodigus omnino
nis beneficio saepe liberatus est, ut non vir etc. 1).« Plurima (ultra 40) sunt
semel tantum, sed per totam vitam quo- ejusdem opuscula occasione controver-
dammodo martyr fieret multorumque siarum in dies occurentium vel impug-
martyrum pater, collabantem tota An- nationum vel calumniarum diffusarum
glia religionem catholicam fulciret et partim anglice conscripta²), ex quibus
suis quodammodo humeris sustineret. nominasse sufficiat : De persecutione
Seminaria catholicorum adolescentum anglicana 1., quo explicantur afflictio-
anglorum Romae ac Rhemis prius in- nes, calamitates , cruciatus et acerbis-
stituta, ne vel hostium fidei impetu at- simamartyria, quae angli catholici nunc
que insidiis labefactata conciderent vel ob fidem patiuntur, Romae 1582 in 8 ;
rerum inopia tabescerent , multum la- Quaestiones duae, quarum 1. est, an li-
boravit , et alia seminaria Hispali et ceat catholicis anglicanis rebus sic se
Pinciae in Hispania, et apud s. Audo- habentibus et magistratu publico sub
marum Philippi II. Hispaniarum regis gravissimis poenis id exigente protes-
catholici liberalitate excitari curavit. tantium ecclesias vel preces adire ; 2.
Ad haec autem oranibus animi, in- utrum non si precibus, ut concionibus
genii corporisque dotibus instructis- saltem haereticis ad easdem vitandas
simus erat adeo , ut vir ad ejusmodi poenas licite possint interesse easque
bella sacra eo melior animo et cogita- audire : in utraque quaestione pars ne-
tione fingi vix potuerit. Ad finem us- gativa multis argumentis asseritur,
que vitae ( 15. Apr. 1610) totum se Audomari 1607., de quo argumento
disseruit quoque anglice. The Book of
impendit atque superimpendit saluti
Resolution or Christian Directory, Ro-
patriae suae, nullis parcens laboribus,
tomagi 1583, saepissime variisque in
itineribus, periculis : nec solum opere
locis editum et in varias linguas trans-
sed et calamo, unde merito de eo affir-
latum ; A treatise of three conversiones
mavit cardinalis Alanus (de quo cf. of England from paganisme to Christi-
n.53) : » P. Roberti Personii industria, an Religion (scil.Apostolorum tempore,
prudentia, zelus, in scribendo et agendo dein sub Lucio rege et Eleutherio ro-
dexteritas omnem superat fidem. Ejus
mano pontifice et sub Gregorio M.)
merita et virtutes recensentur in epi-
taphio, quod ejus monumento in anglo-
rum collegio Romae erecto inscriptum 1) Plura de ejus vita apostolica cf. ap.
Juvencium Hist. Soc. J. p. 5. 1. 13. § 80
legimus, in quo inter alia haec haben- ss .; Tanner , Societas Jes. apostolorum
1) Distingui ipse debet a doctissimo imitatrix p. 399 ss. etc.
Joanne Pearsonio (Personio) episcopo 2) Cf. Backer II, 1776-89 ; Rosko-
anglicano cestriensi († 1686). vány II, 530.
 Walpole, Carrier, Hay, Hamilton, Gordon etc. 177

v. 3 a. 1603-1604 in 8 ; italice Ro- concerning the Christian Religion and

mae 1750-3 t. 3.-Richardus († 1607) Discipline proposed to the Ministers of
et Michael Walpole (1620) fratres the new pretended Kirk of Scotlande,
carne et spiritu , cum uterque ingres- Parisiis 1580 in 8., cumApologie, Lug-
sus sit societatem Jesu, utilem operam duni 1586 ; l'Antimoine aux responses
collocarunt injuventute anglicana in- que Th. de Beze faict a 37 demandes
stituenda regendisque perAngliammis- de 206 proposées etc., Taureduni 1588 ;
sionariis 1). - Benjaminus Carrier de rebus japonicis, indicis, peruanis etc.
pastoris anglicani filius , Jacobo I. a epistolae in l. unum coacervatae , Ant-
concionibus , in Germaniam profectus werpiae 1605. Novis curis edidit quo-
amplexus est fidem catholicam, qui que Sixti senensis bibliothecam sanctam
edito tractatu regi inscripto suae con- plurimis in locis a mendis expurgatam
versionis rationem reddidit, quo tamen atque scholiis illustratam , Lugduni
illius provocavit iram († 1614). Post 1591 in f.; adjecit notitias de 80 cir-
ejus mortem prodiit A Letter of the citer scriptoribus a Sixto vel omissis
miserable Ends of such as impugn the vel eo posterioribus ; editio saepe re-
Catholic Faith, 1615 in 4. - Joannes cusa, quam rigidae crisi subjecit Tho-
Fenn sub Elisabetha docendi munere mas Milante in sua sane accuratiori
ob fidem catholicam fuit privatus. Re- a. 1742. - Franciscus Hamilton O.
licta Anglia in Italiam secessit atque S. Ben. ex illustrissima familia natus
sacerdos ordinatus quadraginta ferean- (1550 , † 1617), Herbipoli in Scoto-
nis Lovanii confessarium egit monia- rum monasterio abbas , scripsit dispu-
lium anglicanarum O. S. Aug. tempus tationem theologicam de legitimo sanc-
subsicivum scribendis vertendisque li- torum cultu per sacras imagines et eo-
brisimpendens († 27. Dec. 1615).-Ri- rum imaginum multiplici usu, fructu,
chard. Franciscus Britton , martyris cultu, benedictione, emolumentis, Her-
ut videtur filius, praeter alia quae sup- bipoli 1586 ; 1597 in 4. Jacobus
presso nomine edidit, scripsit Manu- Gordon Huntlaeus 1) S. J. peril-
ductions to the Palace of Truth , Mech- lustri sanguine et qui regium Scotiae
liniae 1616. attigit ortus, per annos prope 50 do-
143. Neque Scotiae defuere qui ca- cuit philosophiam , theologiam schola-
tholicam fidem adversus novatorum sticam , moralem , cujus fuit peritissi-
placita tuerentur, ut Joannes Hajus mus, controversam et expositivam,jus
(Hay) S. J. scotus 2), patria dalgattien- canonicum²), linguam quoque sanctam
sis, acer disputator, in omnibus ferme magna semper laude Mussiponti , Lu-
disciplinis apprime versatus, qui tamen tetiae et Burdigalae. Nuncium aposto-
extra suam patriam in Polonia, Belgio licum egit in Hibernia, Christi confes-
et Gallia morabatur († 21. Maji 1607). sorem in Anglia et Scotia, ubi carceres
Edidit varia opuscula polemica³) prae- et vincula perpessus regia cognatione
sertim de Ecclesiae auctoritate et de impunitatem virtuti largiente evasit.
romano pontifice ; Certain Demandes Daniam quoque et Germaniam ac reli-
1)Cf. Sotvellus , qui Richar- 1) Distinguendus ab alio Jac. Gor-
dum dicit inter doctissimos nationis an- don pariter scoto, de quo ad a. 1641.
glicanae ea aetate viros esse numeran- 2) Zaccaria t. 44. coll. Calogerae p. 494
dum ; Backer III, 1479. quoddam hujus patris Ms. laudat : „Per i
2) Confundi hic non debet cum ejus so- canonisti è eccellente la manoscritta spie-
dali Joan. Haye (Hajus), de quo infra n. gazione del Decreto di Graziano , che ab-
156., neque cum celebriori Joan, de la biamo in s. Fedele , dettatura del nostro
Haye O. S. Franc. † 1661. P. Jac. Gordon Huntleo Scozese in Pont-
3) Cf. Backer II, 66-70 ; Roskovány à-Mousson negli anni 1580, 81, 82, 83. che
II, 418-20. vi fu lettore .
Hurter, Nomenclator. 12
178 1601-1620. Theol. pos. et polemica in Italia, Razzi,

quam fere Europam plerumque pedes sis Wolfgangus Theodoricus tanti fecit,
homo id aetatis , nobilitatis , virtutis ut eum prius theologum sibi selegerit
peragravit, ut rem catholicam praeser- ac pastoralis sollicitudinis etiam ad-
tim in Scotia, cui missioni diu praefuit, ministrum et adjutorem , demum ad
promoveret. Obiit demum Parisiis 16. episcopatum chiemensem promoverit
Apr. 1620 anno aetatis 77. Edidit: (1589), unde a Clemente VIII. ad ec-
Controversiarum christianae fidei adver- clesiam viglevanensem 1) translatus est
sus hujus temporis haereticos epitome, († 28. Apr. 1609 a. aetatis 64). Edi-
Coloniae 1620 t. 3 in 8. ed. 2. Guilel- dit praeter alia 2) : Enchiridion de sa-
mus Patrisonius O. S. Aug. idio- cramentis N. L., censuris ecclesiasticis
mate anglo typis dedit theologiam pro- deque primis christianae religionis ru-
testantium, Mechliniae 1620 . dimentis ; accedit brevis doctrina catho-
lica super erroribus moderni temporis,
144. Quosdam etiam Italia 1) sub-
misit ; horum tres fuere ex ordine Prae- Patavii 1584, cujus alia auctaque edi-
tio videtur l. inscriptus : Enchiridion
dicatorum : Paulus Grysaldus , pa-
eorum, quae in controversiam vocantur,
tria perusinus, quem Quetif²) mag-
nae et laboriosaelectionis fuisse testa- Ingolstadii 1589 in 8 ; Explicatio in
catechismum romanum, ib. 1590 ; Sum-
tur, sed non itaabsoluti criterii(† 1609).
Prostant ejus Decisiones fidei catholicae mula casuum conscientiae , in qua bre-
viter ac plane dubia ad certa capita
et apostolicae ex ss. Scripturarum , bb.
ordine alphabetico revocat atque resol-
rom. pontificum diplomatum , ss. con-
ciliorum fontibus ac sanctorum gestis vit, Tridenti 1592 in8;
Brixiae 1609 .
1600 ; 1603;
Seraphinus Razzi
-

deductae et in uno alphabetico ordine

collectae, quibus infideliumetmoham- (latine Ractius) florentinus (1531-c.
medanae sectae errores, judaeorum per- 1613) vir evasit , inquit Quetif³),
fidia et haereses, quae ab orbe condito >>omniumpartium, oratoret poetautra-
in Christi Ecclesiam sunt grassatae, que lingua latina et etrusca elegans,
confutantur, atque a falsis imposturis philosophus , mathematicarum etiam
inimicorum Ecclesiae fides vindicatur peritus, theologus in nodis qua specu-
lativis qua moralibus solvendis clarus
et propugnatur , Venetiis 1582 in 4;
1587 ; ei operi insertus est malleus con- et expeditus, ecclesiastes totaItalia no-
tra graecos. Sebastianus Catta- minatus , historicus diligens et anti-
neus mediolanensis , propter pruden- quitatum curiosissimus scrutator,pie-
tate morumque integritate spectabilis,
tiam et gubernandi dexteritatem ordi-
nis provinciae per Hungariam praeposi- disciplinae regularis studiosissimus,
non morosus tamen nec molestus , sed
tus, quem archiepiscopus salisburgen-
jucundissimae cum omnibus convictio-
nis. Plurima reliquit omnis generis
1
) Praetermisimus in praecedenti peri- scripta sed pleraque inedita , e quibus
odo Clementem Dolera O. Min. monili- ad rem nostram sunt: De locis theolo-
anum, quem Paulus IV. ex ministro gene-
rali ordinis a. 1557 cardinalem creavit. Fuit gicis praelectiones, quibus r. D. Melchi-
etiam episcopus fulginatensis et in Urbe oris Cano O.P. de eisdem eruditio om-
generalis inquisitor († 6. Jan. 1568) scrip- nis compressius tamen ac magis arcte
sitque Compendium catholicarum institu-
tionum ad christianam theologiam , Ful-
ginii 1562 ; Romae 1565, in quo agit de 1) Hanc translationem , cujus meminit
symbolo apostolorum, de sacramentis, de Quetif , videtur ignorasse Mezgerin
praeceptis divinis , de peccatis et eorum sua hist. salisburg. 1. 5. c. 10. , qui nonni-
differentiis, de consiliis evangelicis, decoe- hil aenigmatice de hoc Cattanei discessu
libatu sacerdotum et de oecumenico con- loquitur.
cilio. 2)Cf. Quetif II, 369 s.
2) Scriptores O. Praed. II, 369. 3) L. c. II, 386.
 Bozio, Gonterius etc. 179

colligitur atque explicatur, cum vindi- Tractatus de apostolicis institutionibus,

catione quorundam gravissimorumpa- quae in N. T. non habentur († 20. Sept.
trum , qui ab ipso D. canariensi epi- 1615 a. aetatis 78), tres adhuc men-
scopopassim insuo alioqui eruditissimo tione digni sunt. Prior est Thomas
opere sugillantur atque reprehendun- Bozio congr. oratorii eugubinus s.
tur, Perusiae 1603 in 4. Philippi Nerii fidelissimus alumnus,
145. Praetermissis Paulo Fabu-
qui pro amore pauperum , libros vel
carissimos divendidit (10. Dec. 1610).
lotti O. Barn. romano, cujus solida et Recusaverat pro sua modestia munera
egregia disputatio de potestate papae honorificaet cathedras episcopales.Hor-
supra concilium , Venetiis 1613, sae-
tante s. Philippo scripsit opus praecla-
pius edita, recepta quoque fuit a Roc- rum de signis Ecclesiae 11. 24, Romae
caberti in suam bibl. pontif. XVIII, 1592t.2; Coloniae 1593 ; 1602; 1624;
1 ss., Alexio Porro O. Carm. mantua-
1626 etc. , in quo opere centum recen-
no († 1609), cujus praeteralia prostat set expenditque Ecclesiae signa me-
(italice) : Vas veritatis , quo 12 dubia thodo nonnihil singulari. Machia-
solvuntur de origine, nativitate, vita, vellium quoque strenue impugna-
operibus , morte Antichristi , Venetiis
vit¹) in op.: De imperio virtutis h. e.
1597; Alphonso Bovosio can. reg. imperium pendere averis non a simu-
lat., cujus exstant disputationes catho- latis virtutibus , Romae 1593 in 4 ;
licae, in quibus praecipuae graecorum 1596 etc.; de antiquo et novo Italiae
quorundam opiniones rejiciuntur, Bo- statu 11. 4, Coloniae 1595 ; 1691 in 8 ;
noniae 1607; Isidoro Mosconio pe- de jure status seu de jure naturali et
rusino, archiepiscopi bononiensis vica- divino ecclesiasticae libertatis et pote-
rio generali, qui disseruit de majestate statis 11. 6, Coloniae 1594; 1599 ; Ro-
militantis Ecclesiae 11. 2, in quibus Eccle- mae 1600 etc.; de ruinis gentium et
siae majestatem ex religione christiana regnorum 11 8, ib. 1596 ; Coloniae 1598.
demonstrat, atque de ipsius religio- Cogitabatpraetereamagnaemolis opus :
nis statu quovemodo in officiis, digni- Annales antiquitatum ; verum ex 10, in
tatibus, gradibus, ordinibus tam eccle- quos illud distribuerat, tomis 1. et 2.
siasticis quam secularibus splendescat, tantum (ab orbe condito usque ad a.
Venetiis1602;Alexandro de Angelis 2024) prodierunt
S. J. spoletano († 1620), cujus in astro-
cura fratris sui²)
Alter est Joannes
.
Romae 1637
logos conjectores 11. 5, Romae 1615 in Gonterius S. J. taurinensis, qui ta-
4. saepius prodierunt, et Aurelio Me- men fere totam vitam transegit in Gal-
nochio O. Serv. B. M. V. bononiensi, lia, cujus praecipuas civitates concio-
qui bis in generalem sui ordinis elec- nibus suis excoluit , magno catholico-
tus fuit (1582 et 1585), et in univer- rum emolumento , non minori novato-
sitate romana theologiam , in bononi- rum damno. Formidabant calvinistae,
ensi cum laude ss. literas docuit 1) ,
cujus laudatur opus (ut videtur mscr.) :
1) Cf. Neubauer , tractatus de relig.
diss. 9. s . 3. § 2 .
1) Refert Merkel (Speculum Virtutis 2) Distinguendus est a fratre suo Fran-
et scientiae seu viri illustres O. serv. B. M. cisco († 1633), qui pariter scriptor et so-
V.) eumBononiae s. Scripturam tanta doc- dalis fuit congregationis Oratorii. Scripsit
trina, tantapatrum auctoritate, tanta per- de temporali Ecclesiae monarchia et juris-
spicacia, tanto denique verborum lepore dictione 11. 5 contra politicos et haereticos,
et elegantia fuisse interpretatum , ut ad | Romae 1601 t. 2 in 4; Coloniae 1602. Plura
ipsum audiendum certatim omnes accur- de nostro Thoma cf. in Nicii Erythraei
rerent , quin eis capiendis spatium gym- Pinacotheca p. 1. imag. 50 ; de utroque
nasii, ceteroqui amplissimum, aliquando apud Villarosa Memorie storiche degli
par esset. Cf. Fantuzzi VI, 11-13. Scrittori Filippini p. 74-78.
12
*
180 1601-1620. Theol. pos. et polemica in Italia.

quos ore et scriptis arcte premebat, ac suavi eloquentia , quam grata oris
ejus eloquentiam dicendique vim, ut decorabat majestas , nonnisi ad magna
jam vulgo haereticorum malleus appel- natus videbatur 1), quod et eventus
laretur. Vitae mortali valedixit 6. Nov. comprobavit. Non solum in Sabaudia
1616. Plurima (21 ) sunt ejusdem opus- (1560), sed etiam inGallia concionando,
cula 1), inter quae eminent : La vraie disputando , scribendo adeo adversus
procédure pour terminer le différent en fidei hostes egit , ut non una vice ca-
matière de religion , Cadomi 1607, a pitis adierit discrimen. Decennium to-
Joanne Mocquetio S. J. latine red- tum versatus ibidem Parisiis, Avenione,
dita hoc titulo : Methodus Gonteriana Bajonae, Rothomagi , Dieppae atque
sive modus et ratio cum haereticis ex alibi magna nominis celebritate nec
solo Dei verbo disputandi , Ingolstadii fructu minore concionatus est, nam
1618 in 4 ; du juge des Controverses, sectariorum centena ad veram reduxit
Parisiis 1610 in 8 ; la Pierre de touche, fidem. Concionaturus saepe secum affe-
ou la vraye methode pour desabuser rebat ss. patrum opera, ut facilius ex
les esprits trompez soubs couleur de illis adversarios convinceret ; in locis
Reformation , Burdigalae 1614 t. 2; publicis b. Canisii catechismum affigere
Exposition des subtilitez qui se fontdans solebat , quo omnes illum legere pos-
les disputes sur la foy lorsqu'on ne sent. Cum quondam provocasset pro
peut donner aucune solide raison, Pa- doctrina catholica ad s. Bernardum,
risiis 1613 ; Réfutation complète des adversariorum unus excepit , ne sex-
erreurs de ce siècle, Carolopoli 1613 in centos quidem esse annos , quum ille
8; la ruine entière de la Confession de vixisset: » obsecro, reposuit Possevinus,
Foy des ministres, Cadomi 1616. In pri- Calvinus , quo vos nitimini , quamdiu
mis vero acriter insecutus est Moli- natus est ? " quo audito obmutuit ille.
naeum editis pluribus adversus eum Romam redux (1573) a secretis erat
libellis . Everardo Mercuriano, praeposito gene-
146. Ultimo loco italorum omnium rali societatis Jesu, quod munus quin-
doctissimum ponimus Antonium Pos- quennio tenuit, donec a Gregorio XIII.
sevinum S. J. patria mantuanum, gravissimis legationibus adhibitus bis
in Sueciam ad Joannem III. regem, bis
cui a prima aetate tantus sciendi ardor
inhaeserat, ut cum ad quietem se noctu ad Joannem Basilii magnum moscorum
componeret, tibiam ad columnellam ducem atque ad Stephanum Poloniae
alligaret , ut ubi primum se ab sopore regem , quos inter difficillimam pacem
primo commisisset , eo velut monitore felicissime composuit , bis ad Rudol-
excitatus ad studia surgeret. Ex qua phum II. imperatorem profectus est.
puerili solertia utilis, quam ad ultimum Ipse seminaria juventuti in literis rec-
usque tenuit, consuetudo coorta est, taque fide instituendae fundari curavit
ut interrupta noctu quiete horas ali- Graecii,Olomucii,Pragae,Vilnae,Bruns-
quot curis gravissimis daret. Omni bergae, Claudiopoli. Decennio in his ex-
disciplinarum genere excultus, inno- peditionibus impenso, gravis jam annis
et susceptis in Christi causa laboribus
centia morum modestiaque spectatus
pene fractus , ne quam vitae partem
1) Cf. Backer I, 2183. Plura de Gon-
duceret vacuam utilitate mortalium,
tery reperies ap. J. Caspel : Les trophées ad scribendum se totum convertit, et
du P. Gontery, jésuite, avec un catéchisme
pour son instruction , Sedan 1613, alios-
que, quos adducit Feller IV, 209 , qui 1) Er trug bei seinen höchst bedeuten-
cum dicit: „Prédicateur et controversiste den Anlagen unstreitig die Befähigung zu
redouté des protestants . Cf. Continuat. einem Gelehrten von grossartigem Stile
hist. eccl. Fleuriil, 188. § 114. in sich . Werner Franz Suarez 1 , 31 .
 Antonius Possevinus. 181

lustratis compluribus academiis et bib-| runt, ut ex. gr. Cicero collatus cum eth-
liothecis , suppeditante etiam summo nicis et sacris scriptoribus, in quo agi-
pontifice ad parandam librorum supel- tur de ratione conscribendi epistolas ;
lectilem expensis, ea elucubravit volu- de arte dicendi etiam ecclesiastica, Ro-
mina, quae hominis virtutem, anima- mae 1593 ; cultura ingeniorum, Coloniae
rum zelum , doctrinae magnitudinem 1610 in 8., ed. jam septima ; appara-
et inexhaustum legendi studium cum tus ad studia divinae Scripturae, theo-
acerrimo conjunctum judicio luculen- logiae scholasticae et practicae, Ferra-
ter ostendunt. Tandem vivendi fessus riae 1609 ed. 4 ; responsiones ad viri
Ferrariae diem clausit 1) supremum cujusdam pii septentrionalis interroga-
26. Febr. 1611. a. aetatis 78 . tiones, qui de salutis aeternae compa-
147. Ex ejus operibus duo in primis randae ratione ac de vera Ecclesia cu-
eminent , scil.: Bibliotheca selecta, in piebat institui, Vilnae 1581 in 12 ; de
qua agitur de ratione studiorum in hi- confessione (ut vocant) augustana judi-
storia, in disciplinis, in salute omnium cium, ac num admittendi sint haeretici
procuranda, Romae 1593 p. 2 in 4. In adpublicam de fide colloquium, Posna-
priori p. quae ll. XI complectitur, dis- niae 1586 ; de sectariorum nostri tem-
serit de studendi docendique methodo, poris atheismo etc., Coloniae 1586 etc.
ac praestitutis studiorum fine, mediis, Aliae hujus bibliothecae editiones pro-
impedimentis, singulas percurrit disci- dierunt Venetiis 1603 in f. v. 2 ; Co-
plinas, deque ratione agendi cum omnis loniae 1607. Alterum opus laboriosum
generis schismaticis,haereticis,judaeis, admodum est Apparatus sacer ad scrip-
infidelibus disputat. In altera p., quae tores V. et N. T., eorum interpretes ,
II. VII constat, iterum de singulis dis- synodos et patres latinos ac graecos ;
serit disciplinis , etiam de medicina, horum versiones ; theologos scholasti-
mathesi etc. atque meliores, qui de il- cos quique contra haereticos egerunt ;
lis scripserunt, auctores non sine crisi chronographos et historiographos ec-
indicat, nonnunquam operum proponit clesiasticos ; eos qui casus conscientiae
synopsim, quaeque in illis sibi displi- explicarunt ; alios , qui canonicum jus
cent, carpit et refellit 3). Quidam hujus sunt interpretati ; poetas sacros ; libros
bibliothecae ll. seorsim quoque prodie- pios quocunque idiomate conscriptos,
Venetiis 1603-1606.t. 3 in f. Tomo
1) Plura de ejus vita cf. apud P. Joan. 3. adjecti sunt: Catalogi mss. graeco-
d'Origny S. J. La Vie duP. A. Possevin, rum et aliorum etiam codd., qui cum
Paris 1712; Sotvellum, Biblioth. scrip- ad res sacras atque ecclesiasticas per-
torum S. J.
*) Horum accuratum indicem exhibent tineant , in antiquis et celebrioribus
Niceron, Mémoires t. 22, 201 ss.; Ba- bibliothecis asservantur, sive nunquam
cker, ll. 2104-23. antea editi, sive integriores, quam qui
3) Backerl.c. C'est dans l'examen vulgati fuerunt ; Coloniae 1607 v. 2
des historiens anciens et modernes, qu'il in f., ed. recognita et emendata. Ultra
se trouve plus qu'ailleurs exacte etjudici-
eux: il y a sans doute dans cette compi- octo scriptorum millia ordine alphabe-
lation beaucoup d'inexactitudes ; mais tico recenset, indicatis eorum operibus
Tiraboschi pense qu'en la corrigeant et adjectisque plerumque brevi censura,
l'augmentant, on pourraitenfaire un des correctionibus , emendationibus etc.
livres les plus utiles. Feller VII , 83
eam dicit,pleined' éruditionet derecher- Carpunt quidem censores protestantes
ches; mais l'auteur, addit, ne fait pas tou- critices defectum , sed laborem plane
jours un assez bon choix des écrivains qu' herculeum , studium indefessum , dili
il consulte , il en censure d'autres avec
trop peu deménagement : il y a d' ailleurs
des négligences etdes inexactitudes. Cf. diligentiam miratur, utilitatemque hujus
Dupin 17, 47, qui ingentem Possevini operis commendat.
182 1601-1620. Disciplinae ad ss. literas spectantes in Hispania.

gentiam incredibilem laudare coguntur, facies ex quatuor primis oecumenicis

eoque magis haec sunt laudanda, quod synodis, Posnaniae 1586 in f. (m. 18);
nulli vel rari fuerint duces, impeditum Trattato del ss. Sacrificio dell' Altare
commercium literarium , critices tunc della Messa , Lugduni 1563 (m. 18)
peritia minor atque usus. Ex libris ejus cum Risposta a P. Vireto, a Nic.
polemicis praeter eos quos jam lauda- Balbani ed a duo altri heretici , i
vimus, commendari merent : Notaever- quali hanno scritto contro il tr. della
bi Dei et apostolicae Ecclesiae fides ac Messa, Avenione 1561 in 16. etc.

III. Disciplinae ad ss. literas spectantes.

148. Hac quoque in periodo 1) his- stantium, qui ejus meminit, illaudatam
pani reliquas praecelluere nationes in s. praeterit. » Bened. Pererius , scribit
Scripturarum interpretatione, si inter- illorum unus Dorn 1), vir doctus et
pretum numerum spectes ; si vero in- judicio praeditus studioque literarum
terpretandi acumen atque peritiam, ss. diligenter intentus, quod et disser-
superavit illos quidem unus forte vel tationibus et commentariis nonnullis
alter 2), eorum tamen plures haud im- probavit. In quibus est commentarius
merito exegetis primae notae accensen- pereruditus ejus praecipuas quaestio-
tur. Librorum s. Scripturae ordinem nes ex Genesi pertractans , non enim
sequentibus primus occurrit Benedictus in singula Geneseos verba commenta-
Pererius (Perera, Pereyra, Pereira³) tus est, sed difficiliora tantum loca et
S. J., valentinus , qui varias tradidit satis dextre pro conditione istorum
disciplinas, Aristotelem, s. Thomam et temporum exposuit et declaravit. Quam
demum s. Scripturas explanavit ubique gratum fuerit hoc opus pontificiis ex
doctus, ubique disertus et sui similli- tot iteratis editionibus intelligi potest,
mus. Commutavit vir maxime religio- Venetiis , Moguntiae et bis Coloniae
sus atque eruditus caducam hanc vi- Agrippinae etc. " » Eruditus auctor est,
tam cum aeterna Romae, ubi perpetuo testatur Calmet²), gravis ac doctus,
vixit, d. 6. Martii 1610 a. aetatis 75. cujus solum commentarium in Gene-
Ipsius eruditionem nullus pene scrip- sim plurium loco habendum est. In-
torum sive catholicorum 4) sive prote- signem eruditionem ac perspicuitatem
> quae illius in scribendo est propria
1) Huc pertinent illi viri docti , quo- laudat Possevinus³), doctrinae va-
rum alibi mentionem fecimus scil. Sera-
phinus Capponi a Porrecta O. Praed.
(n. 113.), Joan, Paulus Palanterius O.
Min. Conv. (n. 114.), Franciscus de Piti- simum,disertissimum,eruditissimumprae-
gianis O. Min. Observ. (ib.), Jacobus stitit explanatorem. Graecarum enim lite-
Suarez O. S. Franc. (in annot. ad n. 115), rarum egregia cognitione, immensa omnis
Gabriel Vasquez S. J. (n. 116), Alphon- generis scriptorum lectione, philosopho-
sus Curiel (n. 118), Franc. Feuarden- rum theologorumque dogmatum eximia
tius (n. 125), Christoph. Coster (annot. scientia, ingenii cultu et alacritate , per-
1. ad n. 125), Franciscus Coster S, J. magnoque judicio id consecutus est, ut in
(n. 128). iis omnibus, quas tractavit, doctrinae par-
2) Estius scil. et Aghelli. tibus nobiliorem eo alium aut praestan-
3) Distingui debet ab ejus cognato Be - tiorem vix tulerit hactenus feracissima
nedicto Pereyra S. J. , de quo ad a. hujus mercis Hispania.
1681. 1) Biblioth. criticae P. 2. 1. 7. c. 5. § 6.
4) Ita Nicol. Antonius (bibl. hisp . 2) In Bibliotheca sacra.
nova 2,212) : Sacrorum librorum solertis- 3) In Apparatu sacro.
 Pererius, Ystella. 183

rietatem Cornelius a Lapide 1), am- vis Michael a S. Joseph affirmet 1) :

plitudinem, subtilitatem utilitatemque » Nos Pererii chronologiam passim de-
Dupina) necnon Richard Simon. serimus ejusque criticam non satis ex-
Edidit : Commentariorum et disputatio- actam judicamus,« subjicit tamen :
num in Genesim t. 4, Romae 1589- >>>Alioquin tamen virum doctissimum
1598 in f.; Coloniae 1601 ; 1685 etc. sagaci judicio et amplissima qua sacra
Tomus primus continet historiam Mo- qua profana eruditione praeditumjure
sis ab exordio mundi usque ad obitum magni facimus. Minus vero aestiman-
ss. patriarcharum Jacobi et Josephi ; tur selectarum disputationum in s. Scrip-
alter 9 11. de diluvio, arca Noe, aedifi- turam vol. 5, quorum primum com-
catione turris Babel, confusione lingu- plectitur disputationes 137 super 1.
arum aliisque usque ad vocationem Exodi, Ingolstadii 1601 in 4 ; Lugduni
Abrahae; tertius historiam 100 anno- 1602 ; 1607 ; secundum d. 188 super
rum patriarchae Abrahae (Gen. cc. 12 epistola b. Pauli ad Romanos , Ingol-
-25); quartus disserit de reliquis stadii 1603; tertium d. 183 super 1.
Genesis cc. Hoc tamen in opere nimis Apocalypsis 2) b. Joannis ap., cui ad-
diffusus est et occasione ex textu sacro jectae sunt ejusdem auctoris 23 disp .
arrepta multas quaestiones morales et adversus eos, qui putaverunt Maome-
dogmaticas exagitat, quae non spectant tem saracenorum legislatorem fuisse
ad s. Scripturae interpretem. Utiliores, verum illum antichristum, de quo non
.quia breviores, sunt ejus Commentario- pauca Daniel et Joannes inApocalypsi
rum in Danielem prophetam l. 16, Ro- praedixerunt etc., Lugduni 1606; Ve-
mae 1587 in f., Lugduni 1588, Ant- netiis 1607. Volumen quartum com-
werpiae 1594 , de quibus Polus³): plecitur d. 214 in evangelium b. Joan-
>Pererius eximia historiarum peritia nis super novem primis cc., Lugduni
instructus , magno etiam acumine nec 1608 ; quintum disp. super quinque
minore diligentia commentarium suum sequentia cc., ib. 1610. Adversus fal-
in Danielem elucubravit ; " et Posse - laces et superstitiosas artes i. e. de ma
vinus 4) : „ Pererius mirum est, quan- gia, de observatione somniorum et de
tum universae historiae lucem attule- divinatione astrologica 11. 3, Ingolsta-
rit, quod qui ejus in Danielem scripta dii 1591 in 8 ; Lugduni 1592 ; 1603;
perlegerint,facile intelligent. « Et quam- Coloniae Agrippinae 1612. Fuit Pere-
rius insignis quoque philosophus, prout
testantur ejus Physicorum sive de
1) In praef. ad comment. in Genesim. principiis rerum naturalium ll. 15, Ro-
2) Hunc enim commentarium (17, 44) mae 1562 plurimaeque eorundem edi-
dicit ,undes plus amples, des plus curieux
etdes plus utilesquenousaïons sur laGe- tiones 3).
nese. Subjicit deinde : „Pererius écrit a- 149. Minoris momenti sunt commen-
vec beaucoup de pureté et de netteté et
avec beaucoup de jugement, et a une con- taria in Genesim et Exodum in paren-
naissance parfaitedes sentimens des Pères grapham (sive interlinearem) exposi-
sur les differentes Questions qu'il traite. tionem et scholia distributae, Romae
Il seroit à souhaiter qu'il l'eût fait d'une 1601 ; 1609 in f., Ludovici Ystellae
manière un peu plus serrée , et qu'il se
fût borné aux difficultez qui concernent la O. Praed., Pererii popularis, qui s. Scrip-
Lettre ou l'Histoire de l'Ecriture sainte, turae cathedram primariam in acade-
sans entrer
nées.
dans d'autres Questions éloig- mia valentina a. 20 tenuit (1580-
Similia habent Richard Simon
Histoire critique du V. T. 1. 3. c. 12 ; An-
dres p. 6. 1. 2.c.3 ; Cornely hist. et 1) Bibliogr. crit. I, 469.
crit. in V. T. II. diss. 3. § 15. 2) Secundum Corn. a Lapide docte et
3) Praefat. ad vol. 3. synopsis crit. floride 8 priora capita exposuit.
4) Bibliothecae sel. 1. 2. c. 14. 3) Cf. Backer II, 1861-66.
184 1601-1620. Disciplinae ad ss. literas spectantes in Hispania.

1600). Romae interfuit congregationi- is in locis Burgis , Pinciae , Compluti

bus de auxiliis et obiit magister s. pa- theologiam docuerat atque sacras lite-
latii a. 1614.- Ejus sodalis Sebasti- ras erat interpretatus. Etsi autem in
anus Bravo methymnensis († 1608), s. Scripturam praelectiones quotidia-
magno studio collegit Collectanea aureanae tanti haberentur non modo apud
s. Scripturae V. et N. T. ex diversis lo-
discipulos, sed etiam apud eruditiores
cis praeclarissimisque expositionibus Hispaniae theologos, aegre tantum ad-
d. Thomae Aq. Perfecit tantum partem duci potuit , ut ex eis aliquid in pub-
primam in Genesim , Exodum , Leviti- licam lucem emitteret ; importunis ta-
cum, Numeros et Deuteronomium, men amicorum victus precibus prelo
Compluti 1595 in f. Septem priora commisit praefata commentaria Com-
cc. l. Judicum exposuit Joannes Frey- pluti 1588 vol. 2 in 4. Eruditum plane
re S. J. lusitanus, in academia conim- profundumque opus , omnigena refer-
bricensi s. Scripturae interpres († 25. tum eruditione, quod hominem arguit
Juli 1620) Olisipone 1640 in 4; Ma- non in ss. patrum lectione tantum, sed
triti 1642.- Gabriel d'Acosta lu- in hebraicis graecisque interpretibus
sitanus, ingenii habilis, plurima laude egregie versatum, adeoque merito lau-
celeber per vicennium in academia co- datum a viro eruditissimo Garcia Lo-
nimbricensi ss. literarum professor († aysa singulari data ad auctorem epi-
1616), reliquit posteris commentarios stola eidem operi praefixa , et a Chri-
ad quosdam V. T. libros literam ple- stophoro Collantes S. J., sed et a
rumque ex hebraeorum adytis, patrum- Possevino , qui illum nemini eorum,
que ac interpretum placitis edocentes, qui in idem canticum canticorum an-
morum dictata nonnunquam inculcan- tea scripserunt , cedere censet. Refert
tes vere latina nec prolixa oratione con- autem auctor omnia ad Ecclesiam u-
textos 1), nimirum in c. 49. Genesis de tramque antiquae legis etnovae 1). Alter
benedictionibus patriarcharum, in l. fuit patria olisiponensis natus c. 1526.
Ruth , in Threnos Jeremiae prophetae, Nactus optimos magistros eximios fecit
in Jonam prophetam , in Malachiam, in theologia progressus, sed et linguis.
Lugduni 1641 in f. graecaehebraicaeque animumapplicuit,
quarum perfectissimam adeptus peri-
150. In Ecclesiasten commentarium
tiam viam sibi fecit ad s. Scripturae
cum concordia vulgatae editionis et he- sanctorumque patrum intelligentiam,
braici textus, Barcinone 1619 in 4. re- quos ille sua lingua loquentes assidue
liquit 2) nobis Franciscus Sanchez legebat, et ex eis sacrae Scripturae sen-
O. S. Bened. olisiponensis , non solum sus ita censebat hauriendos , ut nihil
theologiae peritus in primis biblicae, saperet, pronunciaret adagio sibi fami-
sed instrumento hebraicae linguae bene
liari, qui sine patribus saperet 2). Cum
instructus († 1604).- Canticum can- spes affulgeret restituendae fidei catho-
ticorum plures sibi exponendum sele- licae in Anglia sub Maria regina, illuc
gere , ut Hieronymus Almonazir et destinatus fuit cum aliis doctissimis
Ludovicus Sotomajor, amboO. Praed.,
quorum ille octogenario major decessit viris scholas humanitatis regere jus-
(1604), postquam per annos 40 vari- sus (c. a. 1554). Qua spe propter Ma-
riae mortem evanescente in Belgium

1) Nicol. Antonius , Bibl. hisp. nova 1)Cf. Quetif, Scriptores O. Praed.

II, 205. Distingui hic debet a Josepho II, 355.
Acosta S. J. , de quo fasc. II. n. 78. 2) Quetifl.c. 374. Ceterum alius is
2) Opera ejus msc. recensentur in Stu- est a Ferdinando de Sotomajor , qui
dien u. Mitth. aus dem Bened. u. Cist. Or- scripsit Historia de la Legion thebea , Ma-
den 1884. I, 465. triti 1596 in 4.
 Sotomajor, Joan. a Jesu Maria, Cervantes, Castro etc. 185

rediit , hincque se in Germaniam con- | que hominibus proficiendi instituto,

tulit, et redintegrata synodo tridentina quod s. Theresiam et s. Joannem a
(1561) jussu Sebastiani regis illi in- Cruce auctores non dudum habuerat.
terfuit. Reducem a concilio mox idem Gradatim functus est munere definito-
rex, qui Ludovici doctrinam eruditio- ris, dein procuratoris, demum praepo-
nemque probe norat , ad illustrandam siti generalis. Magno in pretio habitus
academiam conimbricensem destinavit, fuit a Paulo V. et a Bellarmino († 28.
in qua cum ingenti nominis sui fama Maj. 1615). Plures post se reliquit doc-
viginti et amplius annis primariam mo- trinae fructuosissimae eruditionisque
deratus est s. Scripturae cathedram. piissimae, qua sibi et aliis praelucere
Tanta autem attentione et animi ardore atque opitulari constanter voluit, non
concinnandis perficiendisque suis in s. intermoriturae fidei et famae testes li-
biblia commentariis incubuit, utmanu bros, qui quidem post alias editiones
dextera ex articulari morbo inutili red-| Coloniae simul prodierunt 1622 v. 3,
dita , sinistra ad scribendum facillime (fr. 60); 1650 p. 4 in 3 t. (m. 60) ;
tandem et cito usus fuerit. Obiit 29. Florentiae 1771-74 t. 3 in f., ed.
Maji 1610 a. aetatis 84. Sua in lucem aucta per Ildeph. a s. Aloysio (m.
edere cunctantem Clemens VIII. diplo- 75), cum auctoris vita. Plerique sunt
mate pontificio perhonorifico 28. Mar- ascetici 1) : ex iis tantum indicabimus :
tii 1597 excitavit, cui ut pareret, typis Cantici canticorum interpretatio, Romae
commisit volumina tria , quorum titu- 1601 ; Salmanticae 1602 ; Moguntiae
lus: Cantici canticorum Salomonis in- 1603 in 8 ; Paraphrasin in Job, Ro-
terpretatio, Olisipone 1599 in f.; 1601; mae 1611 ; Lamentationum Jeremiae
Parisiis 1605 ; Ad canticum canticorum interpretatio , in tres paraphrases, hi-
notae posteriores et breviores , ib. 1611 storicam , allegoricam et tropologicam
in 4., quas scil. post superiorem inter- discreta, Neapoli 1608 in 8 ; Coloniae
pretationem e manibus emissam colle- 1611 ; Theologia mystica,Neapoli 1607;
gerat. Commentarius ad priorem et po- ars concionandi, Coloniae 1611 in 12.,
steriorem Pauli ap. epistolam ad Timo- cujus altera fortasse editio est rhetorica
theum, itemque in epistolam ad Titum, ecclesiastica, ib. 1618 in 4.
ib. 1610. Sunt haec commentaria om-
151. In Sapientiae librum exstant
nibus omnium disciplinarum conspersa Gundisalvi de Cervantes hispalen-
flosculis , quos studium multiplex ac sis (quondam jesuitae , dein O. Erem.
felicissima ei suppeditabat memoria
S. Aug., e quo etiam dimissus) com-
necnon singularis industria, nunquam mentarii et theoriae, Hispali 1614 in f.
enim legebat, quin simul annotaret 1). et brevis ac dilucidus commentarius
Joannes a Jesu Maria, antea dic-
(Lugduni 1613 in 4) Christophori de
tus Joannesdes.Petron.27. Jan. 1564, Castro (Castri) S. J. (n. 1551 , † 2 .
calagurritanus, ad reformatam excalcea- Dec. 1615), cujus praeterea sunt: Com-
torum carmelitarum familiam 1582. mentariorum in Jeremiae prophetias, la-
admissus est. Cum in singularis pru- mentationes et Baruchll. 6, Parisiis 1609
dentiae atque eruditionis simulque in- in f. , Moguntiae 1616 ; Commentario-
tegritatis et innocentiae virum evasis-
rum in 12 prophetas ll. 12 cum para-
set, ire in Italiam jussus est propa- phrasi : praemittititur Isagoge ll. 4, in
gando strictiori huic Deo serviendi at-
quibus omnia, quae pertinent ad vati-
cinium naturale , artificiale et prophe-
1) Nic. Antonius bibl. hisp. nova II,
63, qui epitaphium ejus sepulcro inscrip-
tumrefert, inquo dicitur: Magnus theo- 1) Bibl. hisp . I, 714 s.; Henricus M.
logus , fidei vehemens assertor in utraque a ss. Sacramento Coll. Script. O. Carm.
<

Germania et Anglia etc. Excalc. 1, 302-7 .

186 1601-1620. Disciplinae ad ss. literas spectantes in Hispania.

ticum exponuntur , Lugduni 1615 in Escalante O. SS. Trinit. hispalensis,

f.; Moguntiae 1616; Antwerpiae 1619 ; s. theologiae magister sacraeque hujus
Historia Deiparae V. Mariae, ad veri- facultatis primarius in academia patria
tatem collecta et veterum patrum tes- professor edidit : Clipeus concionatorum
timoniis comprobata accurateque dis- verbi Dei, in quo sunt sculptae omnes
cussa, Compluti 1605 in 8 ; Moguntiae visiones symbolicae et signa realia V.
1610.- Jeremiae illustrando labores T. et causae universae eloquii divini,
suos dicaverunt Joannes Baptista Na- et quid s. Scripturae secundum seriem
varette , presbyter cordubensis, bib- decem praedicamentorum attribui pos-
lica praestans doctrina, qui tamen edi- sit una cum historia Geneseos a mundi
dit tantum: Commentaria in Threnos principio usque ad gentiumdivisionem
Hieremiae proph. cum expositione tex- 11. 8, Hispali 1612 ; Venetiis 1613.—
tus hebraici et LXX interpretationis et Josephus Stephanus , vulgo Esteve,
chaldaeae versionis, Cordubae 1602 in valentinus, vestanus (1586), dein orio-
4. et Andreas Capella (vulgo de Ca- lanus episcopus († 1604) scripsit : De
pillo), prius S. J. deinde O. Carthus. bello sacro religionis causa suscepto ad
(1569) , religiosae vitae norma ac ve- ll. Machabaeorum commentarii. Prodiit
luti exemplar , qui idiomatum latini, tantum t. 1. Oriolae 1603 in 4; Valen-
hebraici graecique eruditione in paucis tiae 1616, in quo agit nonnisi de pri-
excelluit. Factus tandem urgellensis mis 4 cc. 1. 1. Alia quaedam edidit,
episcopus (1587) 12. Sept. 1610 vitam quae teste Nicolao Antonio nulli non
commutavit cum morte. Praeter alia¹) probantur , ut de dignitate et praeemi-
edidit opus in pretio habendum etjam nentia presbyterorum, ib.; de potestate
rarum : In Jeremiam prophetam com- coactiva , quam rom. pontifex exercet
mentaria, quibus latina vulgata editio in negotia secularia 1. (tantum) primus,
exponitur et cum hebraica origine, 70 Romae 1586 ; de osculatione pedum rom.
seniorum interpretatione paraphrasique pontificis adjecta disp. de coronatione
chaldaica confertur. Edita sunt in car- et levatione seu portatione Papae : om-
thusiana Scalae Dei domo 1586 in 4. nia nunc ex repetita praelectione mul-
Meritorum Joannis Baptistae Vil- tis ex partibus locupletata et aucta et
lalpandi S. J. de Ezechiele alibi 2) ab haereticorum calumniis defensa, Ro-
meminimus († 1608). Ferdinandus de mae 1588 ; prodierat jam ib. 1575;
cum Delphii ll. de potestate pontificis,
1) Cf. Nic. Antonius I, 72 ; Michael Coloniae 1580 in 8.
a s . Jos . I, 228 .
152. Plures hispani operam suam
2) Cf. supra n. 73. EdiditVillalpan- utiliter collocarunt inillustrandis evan-
dus quoque S. Remigii rhemensis expla-
nationes epistolarum b. Pauli ap. ex veteri geliis. Quatuor praesertimhuc spectant:
ms. monasterii s. Caeciliae trans Tiberim Petrus Garcia de Galarza (Galartz),
etc. , Romae 1598. „ Il est étonnant, scribit Petrus Machado Ord. b. M. V. de
Rich.
c. 26, Simon, Histoire
que ce Jésuite critique
, qui du N. T.et Merc., Rodericus Dosma Delgado, Se-
étoit habile
même savant dans la Critique, se soit si bast. Barradas S. J., quorumprimus 1)
fort obstiné à vouloir faire croire que cet episcopus cauriensis († 1606) institu-
ouvrage, qui contient des extraits de plu- tionum evangelicarum l. 8 edidit, Ma-
sieurs Auteurs postérieurs à S. Remi de triti 1579; Venetiis 1603 ; 1604 ; scil.
Rheims, soit veritablement de cet Evêque :
mais l'ajant déjà cité sous ce nom dans 1. de Evangelii praestantia, veritate, et
son Commentaire sur Ezechiel , il crut
qu'il étoit de son honneur de défendre ses 1) Contra P. Garcia Mirandulam
premiers sentimens: ce qu'il fait d'une impugnantem conclusiones cabalisticas
manière si pitoyable , qu'il a été aban- scripsit Archangelus de Burgonovo O.
donné de tout le monde , et même de ses Min. apologiam pro defensione doctrinac
confrères . < Cabalae, Bononiae 1564 in 12.
 Garcia, Machado, Dosma, Barradas. 187

linguarum usu; 2. de sensu literali s. 153. Hos tamen praecellit quar-

Scripturae; 3. de mysticis s. Scriptu- tus , Sebastianus Barradas S. J.,
rae sensibus; 4. de Scripturis tum ca- patria olisiponensis , nobilibus ortus
nonicis tum apocryphis ; 5. de geogra- parentibus et ad omnem virtutis lau-
phia terrae promissionis ; 6. de Scrip- dem jam inde a prima aetate tam di-
turarum chronographia ; 7. historiae ligenter educatus , ut in religionis in-
evangelicae summa. Alter Exposi- gressu (1558) diceretur non mores
tionem literalem et moralem dedit om- pristinos, sed domum ac vestes permu-
nium evangeliorum , quae ab Ecclesia tasse. Ab ipso statim tirocinio summam
proponuntur, Burgis 1604 t. 3 inf. apud omnes suae virtutis excitavit exis-
Tertius paxaugustanus (n. Badajoz 21. timationem, tempore vero sic adolevit
Jul. 1533) vir certe eruditus, qui lin- ea opinio , ut tota Lusitania consum-
guarum biblicarum hebraicae, chaldai- matae sanctitatis elogio celebraretur.
cae, syriacae , praeter latinam et grae- Rhetoricam atque philosophicas facul-
cam aliasque per Europam vulgares, tates professus est , s. literas tum Co-
quas sibi diuturna peregrinatione fa- nimbricae, tum Eborae magna audito-
miliares fecerat, cognitione, humanio- rum celebritate est interpretatus, sem-
rum diciplinarum ac multo magis sa- perque illi nomen sanctimoniae stetit.
crae scientiae studio sese adeo omnibus At postquam concionatoris partes ag-
probavit , ut a Philippo II. chronogra- gressus est agere, eo increvit apud om-
phi regii titulo cohonestaretur. Maximi nes viri reverentia, ut jam apud lusi-
quoque eum faciebat Arias Monta - tanos non apostolus dumtaxat , sed
nus († 1607). Reliquit 1) ad ss. qua- Paulus appellaretur. At ipse de se ita
tuor evangeliorum cognitionem spectan- | sentiebat, ut se primum esse peccato-
tia opera in duos tomos distincta, quo- rum , hominum postremum ex animo
rum primus continet quatuor evangelio- diceret. In corporis sui afflictione fuit
rum recens recognitam translationem, prorsus inclemens. Saepe intempesta
cui e regione vetus et vulgata editio nocte deprehensus est valida se verbe-
respondet; sequuntur deinde quatuor ratione conterere, quam tertio nonnun-
II. isagogici, scil. chronographia ab orbe quam eadem nocte repetebat, interpo-
condito ad excidium hierosolymitanum; sita horae unius oratione inter singu-
topographia locorum ad ss. literas per- las verberationes. Cibi potusque parcis-
tinentium; de consensu et ordine evan- simus erat semper; humilitatis studium
gelistarum; quartus 1. methodi totius attrita veste fovebat : universa quam
rationem reddit ; sequuntur evange- moriens reliquit supellex, tam vilis fuit
licae historiae ex quatuor evang. coag- et lacera, ut nullus mendicorum plu-
mentatae ll. 4. Tomus secundus estpara- ribus centonibus infarcinatus esse po-
phrasis evangelicae historiae, quae 4 11. tuerit. Ardentissimo flagrabat deside-
digesta, quaecunque in ss. Evangeliis rio missiones obeundi, in quibus variis
habentur explicat, Matriti 1601 in f. incommodis conflictaretur. Quae nugae,
De auctoritate s. Scripturae ll. 3 , Pin- inquiebat identidem, aut quae compe-
ciae 1594 ; Expositio sive paraphrasis des nos detinent , quin baculo in ma-
in ss. CL Psalmos et in cantica canti- nus sumpto curramus de populo ad po-
corum cum annotationibus et scholiis, pulum et annunciemus Christi Evan-
Matriti 1601 in 4.
gelium ? Multas ipse fructuosasque
instituit per Lusitaniam expeditiones,
) Cf. ejusdem opera edita et inedita in in quibus ostiatim, quae sibi ad victum
1
bibl. hisp.Tratados
est etiam: nova II,del265 s., inter quae
Sacramento de la
necessaria erant, mendicabat. De cadu-
Penitencia y calidades del Confesor y Pe- carum rerum contemptu tanta conten-
nitente, Matriti 1601 in 4. tione dicebat, ut uno anno fama sit sex
188 1601-1620. Disciplinae ad ss. literas spectantes in Hisp. et Belgio.

aginta et in iis nobilissimos juvenes | historiam evangelicam t. 4 in f. Conim-

et doctissimos cathedrarum candidatos, bricae 1599 ss.; Moguntiae 1606 ;
franciscanorum dumtaxat ordinem am- 1609 ; 1618 ; Venetiis, 1609 ; 1613 ;
bivisse: hinc illorum guardianum rec- Brixiae 1612 ; Antwerpiae 1613; 1677;
tori jesuitarum dixisse fertur, vel Bar- Augustae Vindelicorum 1742 vol. 5
radio conciones esse interdicendas, vel etc., de quibus ita Cornelius a Lapi-
sibi subsidia suppeditanda. Nonnun- de 1) : Barradas in moralibus (excel-
quam pauca Barradae verba , imo vel lit), quae meditationi aeque ac concio-
solus aspectus sufficiebat ad commo- nibus subserviunt. " Hincet Calmet²)
vendos auditores. Tantam voci gratiam » Commentarius ejus moralis est pror-
et efficaciam addebat oratio , cui mire sus, nec nisi concionatoribus utilis.<
deditus erat , et extremis vitae annis Tamen secundum Feller³) : Ejus con-
certum est, eum horas quotidie collo- cordia in evangelia magni fit; ea est
casse duodenas tanta collectione viri- apto digesta ordine, clara, solida, unc-
um, ut a sensibus non raro externare- tione referta bonoque conscripta stilo :
tur. Medico submonenti ut propter ae- explicationem sensus literalis subse-
gritudinembreviarii intermitteret reci- quuntur sensus morales egregii. Ejus
tationem, subridens dixit : „ Non jubeor utilitatem testantur tot editiones. Post
ad sanitatem hominum colloquia sub- ejus mortem prodiit: Itinerarium filio-
terfugere : nemo mihi persuadeat, me rum Israel ex Aegypto in terram re-
non posse cum Deo familiarem tenere promissionis , Antwerpiae 1612 in f.;
sermonem. " Ultima morientis hominis Coloniae 1621 ; Venetiis 1623 ; Mo-
Dei ad sodales verba erant: „Humilia- guntiae 1627 ; Lugduni 1627. „ Ele-
mini sub potenti manu Dei , ut vos gans sane opus, inquit Michael a S.
exaltet in tempore tribulationis : aliud Joseph ), et in totum fere Exodum in-
melius et utilius quod suadeam non star luculenti commentarii, « quod pri-
habeo, nisi ut imitatione Dei et Salva- us jam dixerat Calmet , addens , om-
toris nostri simus quam humillimi, qui nium quotquot ab illo adornata sunt
per omnem vitam unice laboravit , ut in s. Scripturam eximium. Historiam
virtutem hanc nobis verbo et exemplo morali jungit. <
persuaderet, ideoque moriens etiam ca- | 154. In priora septem cc. evangelii s.
put humile inclinans , tradidit spiri- Matthaei expositionem edidit (Burgis
tum.« Demum 14. Apr. 1615 a. aeta- 1598) sicut etiam Theatrum ss. patrum
tis 73. evolavit ad superos tanta sanc- (sivecatenam ex ss.patribus) super uni-
titatis fama, ut defuncto ungues, capilli versa evangelia, quae dominicis diebus
etc. praeciderentur , vestes quibus ca- in Ecclesia leguntur, ib. 1607 v. 2 in
daver coopertum erat , in frustra dis- f., Christophorus Santo Tis ord. ere-
cerperentur , cum quilibet tanti viri, mit. S. Aug., sui ordinis quondam vi-
quem etiam magnus Suarez nonnisi carius generalis, qui adhuc concilio in-
sanctum appellare consueverat, reliqui- terfuit tridentino († 1611). In
as aliquas obtinere niteretur, hinc eti- primam canonicam epistolam d. Joan-
am maturius sepulcro fuit illatus , ne nis lectiones sacras scripsit Petrus
cadaver ipsum mutilaretur, vel quis in Maldonado O. S. Augustini hispa-
tanta concurrentium comprimeretur
turba 1) . Haec virtutum argumenta se- 1) Praef. in Matth., cf. in Joan.: Bar-
quuntur eruditionis testimonia i. e. radius literam recte tangens et moralia
opera : Commentaria in concordiam et miscens concionatoribus dicendi materiam
et spiritum subministrat. "
2) In Biblioth. s .
1)Cf. Sotvellum Bibl. script. S. J.; 3) Biographie univ. I, 409.
N. Antonium II, 278. 4) Bibliogr. crit. IV, 119.
 Maldonado, Alcasar, Salzedo, Estius. 189

lensis († 1614 a. aetatis 38) Olisipone mutuati. Novam proponit libri hujus
1609 in 8 ; praeterea commentarios in obscurissimi explicationem. Cum enim
psalmos Davidis 28 priores, qui artifi- animadvertisset analogiam quandam
cium s. Scripturae oeconomiamque illo- inter illius vaticinia et Ecclesiae fata,
rum cujusque aperiunt, ibid. 1609 in censuit ea jam esse completa atque s.
8.- In Apocalypsim opus admodum Joannem prima praecipue Ecclesiae se-
elaboratum , ingeniosum et eruditum, cula , praesertim ejus de synagoga et
sed ad literam minus solidum, edidit polytheismo triumphum prophetice
Ludovicus de Alcasar S. J., cui titu- descripsisse1). Contra quam explicandi
lum fecit : Vestigatio arcani sensus in methodum scripsit Franciscus Senge-
Apocalypsi, cum opusculo de sacris barb , lutheranus, de septem spiritibus
ponderibus et mensuris , Antwerpiae apocalypticis , Goslari 1616 in 4.
1614 in f.; 1619 ; Lugduni 1618. Allusionum N. Testamenti ad vetus to-
Complementi instar edidit quoque in mum primum (et solum) edidit Caspar
eas V. T. partes , quas respicit Apoca- Salzedo 2), primarius theologiae pro-
lypsis ll. 5, cum opusculo de malis me- fessor beatiensis, Gienii 1608 in f.
dicis, Lugduni 1631 inf. Liber primus 155. Omnibus forte hujus periodi
agit de allusionibus adcc. 38-48Job; interpretibus celebrior est belga, isque
secundus de allusionibus in aliquot Guilelmus Estius (van Est) gorcu-
psalmos;
et tertius in
commentarium exhibet paraphrasim
Canticum cantico-
mensis, qui Lovanii studiis operam da-
bat, usus suodamno magistris doctrina
rum; quartus argumenta singulorum haud sana imbutis, Bajo scil. et Hes-
cc. Isaiae prophetae, Jeremiae c. 36. selio, hinc semper aliquid haesit (quod
enarrationem; Ezechielis explicationem dolendum) in suis alioquin praeclaris
cc. 1. 10.38.36.48; Danielis explica- libris. Lovanii theologiae doctor 22.
tionem cc. 7-11 ; quintus explicatio- Nov. a. 1580 creatus mox Duacum ac-
nem Joëlis c. 3 ; Habacuc c. 3 ; Zacha- citur, cujus academiam 31 annos illus-
riae vaticinium a c. 1-7 . Erat autem
travit theologiae scholasticae professor
Ludovicus patria hispalensis n. 1554 et s. literarum interpres ; praefuit quo-
nobilibus et opulentis parentibus. Ari- que regio seminario et 18 annos func-
stotelem primum , deinde amplius 20 tus est munere cancellarii universita-
annos Cordubae et Hispali ss. literas tis († 20. Sept. 1613 a. aetatis 71).
est interpretatus († 16. Jun. 1613 a Eruditionem insignem ornabat mode-
aetatis 60). Magni fit ejus inApoca- stia, et studium indefessum comitaban-
lypsim commentarius a Richardo Si-
mon¹), Bossuet et Grotio , qui 1) Hinc Calmet in Biblioth. s. „Sub
hujus prophetiae perpetuo , ut ipse sibi
duo cum aliis haud pauca ex illo sunt persuadet, aenigmate vicissitudines et vic-
torias romanae Ecclesiae potissimum pri-
1) Histoire critique du N. T. c. 42. ubi morum seculorum intelligit. Corn. a La-
scribit: Pour avoir un Commentaire ache- pide in proleg. ad Apoc. ait de Alcazar
véde tout le N. T. on peut joindre à Mal- eum prolixe, ingeniose, erudite et elabo-
donat et à Justiniani , Lorin sur rate in Apocalypsim scripsisse, utinam,
lesActesdesApòtres etAlcasarsur l'Apo- addit tamen , aeque genuine et solide ad
calypse. Ces deux Commentateurs sont à literam.
la vérité trop étendus dans leurs explica- 2) Alius a Joanne de Salzedo O. Min. ,
tions, y ayant inséré quelques questions cui tribuitur tr.: An seraphicae militiae
dont ils auroient pu ne point parler : mais labor in propugnanda immaculata concep-
ils font connoître même dans leurs digres- tione Mariae nova christianae militiae erec-
sions, qu'ils ont étudié avec soin le stile tione certa victoriae spe coronetur, Mariae-
des Ecrivains sacrés , et qu'ils n'ont rien que originalis gratia utriusque militiae co-
oublié pour pénétrer le sens de leurs Au- natibus proxime definibilis constituatur,
teurs. Cf. Feller I, 82. Vallisoleti 1625 in f.
190 1601-1620. Disciplinae ad ss. literas spectantes in Belgio .

tur charitatis opera 1). Eum addictum paulinas commentarium , inquit Cal-
fuisse Ecclesiae catholicae ostendit ejus met 1), absolutissimum omnium, quae
protestatio, quae inter ejus scripta post hucusque prodierunt, censetur. Erudi-
mortem reperta fuit, in qua » protesta- tione solida et vasta redundat, sed fa-
tur auctor, quod omnia velit esse sub- cile plus nimio diffunditur; « Corne-
missa judicio Ecclesiae catholicae et ly²) : „ Ejus commentarii... optimi cen-
ejus summo in terris pastori ac judici sentur, idque jure merito. Alius enim
romanopontifici, velitque pro nondicto non est interpres, qui in omnium epi-
haberi, si quid male dictum. Quod no- stolarum sensum literalem accuratius
lit ulli personae aut familiae detractum, investigaverit, ad idearum nexum dili-
cupiens christianam cum omnibus ca- gentius attenderit, patrum et antiquio-
tholicis benevolentiam , et quantum ruminterpretum explicationes pruden-
possibile est amicitiam et colere et con- tius dijudicaverit. Id unum dolendum,
servare etc. " Praecipuum ejusdem opus quod Estius Baji discipulus a magistri
sunt : In omnes divi Pauli et septem ca- sui placitis omnino se liberare nequi-
tholicas apostolorum epistolas commen- verit. Quare quibusdam inlocis, inqui-
tarii, Duaci 1614.1615 v. 2 in f., quos bus de gratia et praedestinatione agi-
tamen complere non poterat, cum mors tur, caute est legendus. Imo d'Ar-
1. Joan. 5, 6. commentantem oppres- gentré propterea censet : » Admodum
serit. Reliqua adjecit Bartholomaeus caute Estius legendus est , nec sane
Petri ejus in docendi munere collega. dignus mihi videtur, qui ut optimus in-
Prodierunt deinceps saepissime 2), ut terpres d. Pauli praedicetur 3). « Aliud
Coloniae 1631 ; Parisiis 1623 ; 1640; ejus opus sunt Annotationes in praeci-
1653 ; 1659 ; 1666. Optima censetur pua difficiliora loca s. Scripturae, Ant-
editio, quam correctam additionibusque| werpiae 1621 in f.; Coloniae 1622 ;
e schedis Estii relictis auctam curavit editio ex ipsius auctoris scriptis pluri-
Jacobus Merlo Horstius Coloniae mum aucta studio Casparis Nemii ,
1679. Etiam recentiori aetate recusi Duaci 1628 in f.; Antwerpiae 1652 ;
fuere, ut Moguntiae 1841-1845.t. 7 Parisiis 1663; 1683 ; Moguntiae 1667;
in 8; cura Fr. Sausen , et 1858-60 .
t. 3 curante Holzammer. Haec ipsa 1) Loc. c. Richard Simon Histoire crit.
editionum repetitio horum commenta- des
c. 43:principaux commentateurs
De plus étant Théologien,du N. T.
et ayant
riorum praestantiam testatur, quam pris party pours.Augustin et pour s. Tho-
testantur unanimes interpretes catho- mas, on y trouve quelquefois plutôt la
lici 3), secundum quos vix ab aliquo Théologie de ces deux grands hommes,
Estius superatur, nec illam diffitentur que celle de s. Paul. Mais si l'on excepte
de certains faits particuliers, comme sont
protestantes. Nititur sensum determi- ceux qui regardent la prédestination, la
nare literalem ex collatione Scriptura- grâce efficace, et quelques autres matières,
rum inter se, tum ejusdem apostoli, tum qui ont du rapport avec celles-là, il n'est
pas si fort
aliorum scriptorum ss., item ex colla- gustin prévenudes sentimens de s. Au-
qu'il ne l'abandonne en plusieurs
tione cum fonte graeco et melioribus endroits , où il juge que ce Père n'a pas
exemplaribus latinis : item ex traditio- exposé le sens litéral de l' Apôtre. Infra
ne Ecclesiae nota per concilia et doc- inter alia advertit : leQuoyque ce Théolo-
libre arbitre contre
trinam ss. patrum. >>Ejus in epistolas gien défend souvent
les Calvinistes, sa Théologie est très -dure
en quelques endroits etc. ut ex. gr. ad
Rom. 11,8. Et revera nullam praetermittit
1) In epitaphio ei posito dicitur : Pieta- occasionem , quin suam de gratia efficaci
tis, doctrinae , modestiae, beneficentiae spe- et de praedestinatione theoriam inculcet.
culum. 2) In Bibliotheca sacra.
2) Cf. Le Long , Bibliotheca sacra. 3) De praedest. c. 1. Cf. etiam Feller
3) Cf. Katholik 1843. v. 87 p. 291 ss. III, 458.
 Estius, Delrio. 191

accesserunt annotationes in omnes d. tis aliisque rationibus solidis, praeter-

Pauli epistolas itemque in epistolas ca- missis quaestionibus ad rem non per-
nonicas ex vastissimis ejusdem com- tinentibus 1). Reliquit praetereaEstius
mentariis depromptae per Norbertum historiam martyrum gorcumensium,
d'Elbene , Antwerpiae 1699 inf. Mi- Duaci 1603, inter quos ipsius avus est
noris quidem pretii sunt hae annota- passus ; orationes theologicas XIX etc.
tiones, utiles tamen: nec tam ad eno- Lovanii agens partem habuit, editione
dandas sacrae paginae difficultates, lovaniensi operum s. Augustini, ejus-
quam ad instituendos mores accommo- que in primis debetur curist. IX. Axi-
dae videntur, quippe hunc in se labo- oma ipsius erat quod sine cognitione
rem susceperat Estius eo fine, ut dua- historiae ecclesiasticae non possit quis
censibus alumnis doctrinas christianas, esse perfectus theologus.
quas oretenus instillabat, scripto relin- 156. Praeter Estium duo alii nomi-
queret1) : eapropter Petrus Berullus
cardinalis patribus oratorii serio incul- nis celebritatem adepti sunt, Martinus
Antonius Delrio et Lucas bru-
cabat, ut hoc opus , sicut et ceteras
Estii elucubrationes, assidue evolve- gensis. Ille quidem origine est his-
rent. OmniaejusinScripturamoperacol- panus, sedAntwerpiae natus(a. 1551)
lecta prodierunt Venetiis 1759 t. 3 in ac in Belgio fere semper commoratus.
f. Estius non solum insignis erat exe- A celebri Lipsio ,aevisui miraculum'
geta, sed etiam solidus theologusscho- dictus, a Baillet hominibus prodi-
lasticus ; argumentum sunt egregii ejus giosis est annumeratus , nec sine ra-
Commentarii in 4 ll. Sententiarum Pe- tione, cum tales tantosque fecerit in
tri Lombardi, Coloniae 1651 v. 4 in f.; literis progressus , ut vix undeviginti
Parisiis 1638 ; 1676 ; Neapoli 1720 annos natus in Senecae tragoedias ad-
versaria scripserit, in quibus mille cir-
etc. Accurate sequitur suum auctorem citer et centum adducit auctores ex-
ejusque methodum , confirmans suas
assertiones Scripturae patrumque effa- penditque, quosdamipsiLipsioin grae-
cis alioquin latinisque literis versatis-
1) Cf. Contin. historiae Fleurii 1, 190. simo ignotos. Omnium poetarum, rhe-
$ 21. De operis origine haec refert Ne- torum et historicorum opera,quae in
mius inpraef.: Solebat auctor, quo tem- universis Belgii bibliothecis reperiun-
pore regio duacensi seminario praesideret, tur, volutasse fertur et quidem attente
ex lectis de more ad mensam Scripturae
8. capitibus unam alteramve insigniorem
sententiam ad fidei vel morum doctrinam 1) Caute tamen legendus est iis in doc-
pertinentem alicui e seminarii alumnis trinae capitibus, quae ad Baji errores ac-
qua quaerendo, qua objiciendo proponere, cedunt. Ita ex. gr. opinatur, contritionem
eandemque postea , quatenus opus erat, charitate perfectam nonnisi in necessitate
plenius explicare. Ne vero quidquam non extrema, ut in articulo mortis absente sa-
praemeditatum in medium afferret, mirum cerdote, vel in physica impotentia perci-
dictu quanta cura ac diligentia dicenda piendi sacramentum justificare citra rea-
annotare et in adversaria referre sit soli- lem Sacramenti perceptionem (in 4. 1. d.
tus. De iis disserit Rich. Simon Hist. 17 § 2), quod ad prop. 32. 33. etc. Baji
critique du V. T. 1. 3. c. 11 : „Estius s'ap- damnatas accedit et doctrinae concilii trid.
plique principalement à rapporter les ex- sess. 14. cap. 4. adversatur. Ita in quae-
plications littérales qui se trouvent dans stione, utrum Deus velit alios practer prae-
les Pères et il mêle aussi quelquefois des destinatos salvos fieri, ait Perrone (prae-
Questions deThéologie. Desiderat tamen lect. theologic. t. 4. de Deo p. 3. c. 2. annot.
majorem artem criticam et linguarum ad n. 472), Estium ,qui vir certe doctus
graecae et hebraicae notitiam. Nihilomi- est esse suspectum , utpote Baji discipu-
nus Fr. Meyer in biblioth. bibl. p. 67. lum, qui tamen, ut observat Tournely,
opus hoc vocat „praestantissimum etmul- postea sententias suas nimis duras tem-
ta eruditione refertum." Cf. etiam Dorn perat et emollit , ut ad communem theo-
1. c. p. 2. 1. 7. c. 1. § 4. logorum sententiam accedere videatur.
192 1601-1620. Disciplinae ad ss. literas spectantes in Belgio.

ac meditate, iis decerptis, quae inuno- post scriptos legum commentarios non
quoque insigniter dicta et pertractata erubuit cum pueris atque adolescenti-
observasset : novem praeterea callebat bus publico inludo versari, in quo ha-
linguas. Viginti annorum juvenis an- buit magistrum Ludovicum de Ponte
notationes eruditas scripsit in Caji So- sanctitate et libris editis postea claris-
lini polyhistorem, anno sequenti in Clau- simum 1). Philosophiam postmodum do-
diani poemata. Triennio a studiorum cuit Duaci (1589), mox theologiam
curriculo confecto (quod absolverat moralem et ss. literas Leodii, Lovanii,
partim Parisiis, partim Duaci, Lovanii Graecii et Salmanticae , ubique solidi
et Salmanticae, ubi doctor fuit creatus vim ingenii cum pari pietate conjun-
a. 1574) in supremum Brabantiae se- gens. Magno ferebatur zelo in fidei ca-
natum cooptatus est , sed probitate et tholicae adversarios adeo , ut quoties-
doctrina suffragante altius evectus, pa- cunque de illis mentio incidebat vel
latinis militibusque jus dicere , mox levissima in congressu familiari, arde-
etiam Brabantiae pro Cancellario esse ret vultus, pectus aestuaret, oculis
regiumque fiscum curare jussus est auribusque perfidiam aversaretur. Ab
(1578). Hoc tempore scripsit : Miscel- omnium etiam mitiorum consuetudine
lanea scriptorum ad universum jus ci- amicos diligenter abducere nitebatur,
vile (Parisiis 1580), opus ingens et in- ut in Justo Lipsio patuit, qui ab Hol-
finiti prope laboris, omnes enim juris- landis ob insignem eruditionis famam
consultos, omnes eorum interpretes arcessitus, ut publice doceret Lugduni
perlegerat. Indefessa plane diligentia Batavorum, paululum a rigida illa sa-
tota die studiis vacabat. Haud ingra- pientis, imo christiani hominis constan-
tum erit ejus vivendi rationem accu- tia deflexerat, non sine gravi catholico-
ratius nosse, singularis enim erat. Bene rum offensione. Satis fuit Delrio amici
mane , postquam rei divinae interfue- periculum cognovisse. Consiliis suis et
rat, modico pane , quem intingebat in cohortationibus perfecit , ut pedem e
vinum generosum, caput ac stomachum lubrico et praecipiti loco referret 2).
labori praeparabat. Deinde abdebat se Prima ejus laus semper fuit humillima
in museum, in eoque perdurabat usque obedientia et obedientissima humilitas :
ad multam noctem, donec eum famulus
ad coenam, non raro invitum ac reluc- 1
) Sotvellus , Biblioth. script. S. J.
tantem, abduceret. In museo sellam ac 2) Ipse Lipsius suis literis datis Mo-
pluteum subjectis rotisitafabricandum guntiae 14. Apr.inquit,
Amor, 1591. nostervetus
adDelriumidte-
et ve.
curaverat , ut levi pedis impulsu per rus non permittit, ut te celem facinus
omnia librorum loculamenta seipsum grande, quod patravi. Dei benignitate eri-
ac pluteum cum omni literaria supel- pui meatque
salvus e laqueis , quibus
incolumis implicabar,
perveniam et
inGer-
lectili circumveheret. Hac pertinaci as- maniamad patres vestros. Juvao ! me tuis
siduitate doctrinam excellentem , quae precibus, post cujus salutares literas Deum
nisi labore venalis non est, consecutus iterum iratum habeam, si unquam con-
fuerat. Humanarum tamen rerum tae- quievi. Deo gratia esto , qui invitum et
quasi reluctantem sic eduxit, etposuit in
dio affectus quietis portum in socie- locis , ubi mihi , Ecclesiae et reipublicae
tate Jesu quaesivit (1580) annum possim esse utilis, quod serio recipio me,
agens undetrigesimum. Exacto tirocinii illo adjuvante, facturum. Laetare, frater,
biennio philosophiam naturalem jus- qui vere fratremet amicum recepisti, et
sus accuratiore studio repetere vir tot ignosce omnia praeterita:
quoque ignoscat. ita Deus
Uxor, familia tibi
et reculae
clarus magistratibus gestis, tanta scien- meae etiam nunc sunt apud Hollandos.
tiarum varietate ad miraculum conspi- Brevi eripiam et palam bonis me reddam.*
cuus, post doctissimos libros in lucem Rescripsit DelriusLipsius
tatus est, quam et ad constantiam hor-
ad obitum (1606)
editos , post adeptam in jure lauream, usque tenuit.
 M. Antonius Delrio. 193

huic accessit ingenuus candor, adeo ut runt Disquisitionum magicarum ll. 6 in

Lipsius in familiari ad Rosweidum epi- t. 3 distincti , Moguntiae 1593 in f.;
stola hominem eum vocaret cui non 1900 ; 1603 ; 1606 ; 1624; Lovanii
mentiri solum nefas est, sed blandiri." 1599 ; 1601 ; Lugduni 1608 ; 1612 ;
Virtutem in quocunque demum esset, Coloniae 1633 ; 1657 ; 1679 ; Venetiis
hoste an amico, diligebat. Nemini de- 1746. In hoc opere disputat 1. dema-
bitam laudem abrogabat, nemini arro- gia generatim et de naturali, artificiali
gabat indebitam , ab odio perinde at- et praestigiatrice ; 2. de magia daemo-
que ab invidia remotissimus. Studiis niaca et ejus efficacitate ; 3.de male-
finem imposuit 1) literatissimus hic vir ficio et vana observantia; 4. de pro-
19. Oct. 1608. a. aetatis 58. Ex ejus phetia, divinatione et conjectatione ; 5.
operibus haec ad rem nostram sunt: de judicis officio et ordine judiciario in
In canticum canticorum Salomonis com- hoc crimine ; 6. de officio confessoris
mentarius literalis et catena mystica, ac remediis licitis ac illicitis. Innume-
Ingolstadii 1604 in f.; Parisiis 1608; ros atque obscurissimos adducit auc-
Lugduni 1611 ; Commentarius literalis tores , plurima facta mira atque stu-
in Threnos Jeremiae , ib. 1608 in 4; penda, e quibus tamen haud pauca sat
Pharus sacrae Sapientiae seu commen- dubia atque incerta , ita ut merito sa-
tarii seu glossae literales in Genesim, gacior artis criticae desideretur usus 1).
ib. 1608 in 4. Magni operis quod in De eo ita scribit Perrone 2) : » Quod
universam Scripturam moliebatur pars quidem opus variam plane diversis
prima. Adagalia sacra V. et N T., ib. temporibus subiit fortunam. Quum in
1612 in 4. Prodierunt tantum adaga- lucem prodiit, adeo sibi ipsi protestan-
lia V. T. His adde: Opus marianum tes ipsum adsciverint tamquam nor-
seu de laudibus et virtutibus Mariae mam processuum contra sagas , ita ut
V. Deiparae in 4 p. divisum , nempe: amare conquereretur Christ. Thomasius
Speculum marianum, speculum carita- c. a. 1712. et scribere non dubitaverit³):
tis et patientiae Jesu et Maria , pole- ,Pene omnes jurisconsulti hunc aucto-
mica mariana, floridamariana,ib. 1607 rem exscribere solent, quae res maxi-
in4; s. Orientii episcopi illiberitani com- me damnanda illi videtur, quod Delrio
monitorium (seu carmina), nunc pri- ,Lutherum et lutheranos ac reformatos
mum typis excusum, emendatumetno- cum impudentia et virulentia maxima
tis illustratum 2), Antwerpiae 1600; traducit. Deinde adversarios quamplu-
Salmanticae 1604; Witembergae 1796; res tum inter catholicos, tum inter pro-
8. Adhelmi Prisci, occidentalium Saxo- testantes nactum est. Nunc vero cum
nunepiscopi, poetica nonnulla e vetere pluribus aliis ejusdem argumenti scrip-
ms. cod. exscripta et nonnullis notulis tis jacet. "
illustrata, Moguntiae 1601 in 12. No-
minatissimum tamen Delrium reddide-
1) Merito advertit Delrio hoc in ar-
gumento nec omnia rejicienda esse tam-
1) Cf. Juvencium Histor. S. J. p. 5. quam conficta, incerta, impossibilia ; nec
1. 25. § 1 ; H. Langveltium , M. Delrio iterum omnia esse nimis facile credenda.
Vita, Antwerpiae 1609 ; Backer I, 1548. Ceterum in hac credulitate Delrium ac ge-
*) Hujus commonitorii librum tantum neratim catholicos superarunt illius tem-
primum cum omnibus , quibus scatebat, poris protestantes , qui etiam catholicis
mendis et lacunis, typis mandavit. Librum longe saeviores erant in scrutandis tor-
secundum cum aliis auctoris versibus de quendisque sagis. Cf. Kirchenlex.
nativitate, de Trinitate de nominibus Do- 2) Praelect. theolog. de Deo Creatore p .
mini et orationibus postea repertum edi- 1. c. 5. annot. ad n. 122.
ditMartene (1700, 1717) erratis, quae 3) Cf. de orig. processus inquisitorii
ineditioneDelrii occurrerant, correctis ac contra sagas § 81. et de crimine magiae
repletis lacunis. § 21. 45. 49 .
Hurter, Nomenclator I. 13
 194 1601-1620. Disciplinae ad ss. literas spectantes in Belgio.

157. Majori jure nominis celebrita- hil est in hoc genere doctius et elabo-
tem adeptus est Franciscus Lucas a ratius. Neque enim loca variantia levi-
patria vulgo Brugensis cognomina- ter attingit : multo minus temere, fide
tus, inter criticae sacrae cultores suo aliena seu potius ex praejudicatis no-
aevo facile princeps , linguarum grae- tionibus de iis pronunciat, ut jam ante
cae, hebraicae , syriacae et chaldaicae Beza, sed inspectis , ubi fieri poterat
peritus , decanus audomaropolitanus collatisque exemplaribus, explorata ip-
(† 1619 a. aetatis 70), qui etiamAriam sorum indole, inconsilium insuper ad-
Montanum in bibliorum editione poly- hibitis scriptis patrum notaeque prae-
glotta juvit. Eruditionem ejus solidam stantioris versionibus ; singulis deni-
artemque criticam testantur ejus opera que summa cum diligentia pensitatis,
v. 5 in f., Lugduni Batavorum 1712. quae in hac inquisitione lucis quid-
Interhaec eminent : In 4 evangelia com- piam foenerari posse videntur , suam
mentarius ; praemittitur itinerarium J. demum de ipsis , ubi forte opus erat,
Christi, Filii Dei ex 4 evangelistis col- proponit sententiam. Hinc exacta fere,
lectum; adjicitur ad calcem tractatus ut diximus, apud eum omnia; judicium
de chaldaica s. Scripturae paraphrasi de lectionibus probum, ipsique fere ve-
et ostenditur quis paraphraseos illius ritati ad amussim congruum. Nota-
usus, et plura s. Scripturae loca eno- tiones in s. Biblia, quibus variantia dis-
dantur, seu apologia pro chaldaico pa- crepantibus exemplaribus loca summo
raphraste, Antwerpiae 1606 v. 2 in f.; studio discutiuntur, Antwerpiae 1580
Commentarii supplementum in s. Lu- simul cum vulgatae textu 1) secundum
cam 1) et s. Joannem, v. 2 in f. ib. 1612 Hentenii (n. 23) emendationem in 4 ;
-1616. In hisce commentariis neque 1583; Lipsiae 1657, quod opus sixti-
nimis brevis est , neque etiam praeter nae vulgatae veluti fundamentumfuit,
modum stilum laxat. In primis nititur atque omnium accuratissimum , quod
verborum sensum proprium determi- in hoc genere habemus , dicitur a Ri-
nare ac plerumque rem acu tangit 2). chardo Simon²), et Millius de eo
Commentario in 4 evangelia subjecit: 1. c. affirmat : Istis in lectiones utri-
Notarum ad varias lectiones in 4 evan- usque T. annotationibus nihil quid-
geliis occurrentes libellus duplex, quo- quam est accuratius. Sane ingens auc-
rum uno graecae, altero latinae varie- tor studium in suis notationibus in ss.
tates explicantur. De hoc ita scribit Biblia adhibuit. Consuluit enim im-
Millius³) : Fr. L. Brugensis vir in pressa exemplaria 8 vel 9, scripta ad
sacro textu ac monumentis patrum et
in hoc eruditionis genere longe sum-
1) P. de Lagarde die vier Evang. ara-
mus ad calcem commentarii in 4 evan- bisch 1864 p. XI: die allein brauchbare
gelia suffixit libellum, quo quidem ni- Originalausgabe von 1580ist eins der sel-
tensten u. nützlichsten Bücher , die ich
kenne, für die Kritik der lateinischen Bi-
1) Ejus in Lucam commentarius reperi- belübersetzungengeradezu unentbehrlich.
tur etiam in cursu compl. s. Scripturae ed. 2) Histoire critique du N. T. c. 12:
Migne. „Aussi son ouvrage est il le plus exact
2) Cf. Richard Simon , Histoire criti- que nous ayons sur cette matière. En
que des principaux commentateurs du N. un mot, il n'a rien oublié dans sa Critique
T. c. 42, ubi inter alia encomia scribit : Sa de ce qui pouvoit servir à rétablir notre
plus grande application est de rechercher Version Latine: et bien que son Ouvrage
la signification propre des mots; en quoy ait paru avant les corrections de Sixte V.
il réüssit ordinairement, parce qu'il a une et de Clemens VIII. je suis persuadé qu'on
connaissance parfaite de la Critique et de pourroit encore réformer notre édition
la Grammaire. Cf. Corn. a Lapide praef. sur ses remarques. Il y a néanmoins quel-
in Matth. et Joan. ques endroits, qui ne sont pas exacts, sur-
3) Proleg. in N, T. graecum. tout lorsqu'il copie Zegerus etc.
 Lucas Brugensis, Logenhagen, Hajus. 195

minimum 32 ; praecipua commentaria, omnia nihilque cartis mandasse, quod

scholia, translationes primae, mediae, prius judicio non perpendisset.<<
postremae aetatis auctorum tam grae- 158. His denique addendi sunt Ja-
corum quam latinorum, insuper textum cobus Logenhagen antwerpianus
graecum, syriacum, chaldaeum, hebrai- († 1611), qui edidit Commentarium in
cum; postremo si quid vel ex locorum evangelium secundum Lucam ex operi-
circumstantiis vel ex locis similibus, bus s. Augustini excerptum , Antwer-
vel aliunde de lectionis varietate in- piae 1574 in 8 ; annotationes in episto-
telligi posset, id omne perscrutari co- lam canonicam d. Jacobi , ib. 1571 in
natus est, et si ipse judicium non tulit, 12. et 1572. Franciscus Laure-
aliis judicandi occasionem praebuit. lotius , cujus est exegesis theologica
Receptae fuere inter criticos sacros ed. et moralis in epistolam Judae, ib. 1612
Francof. t. 7. a. 1696 et in Biblia po- in 8. - Joannes Hajus (de la Haye)
lygl. londinensiat. 6. Facta autem vul- S. J. gente hanno, patria servius , Lo-
gatae correctione edidit Romanae cor- vanii et Duaci philosophiae ac ss.lite-
rectionis in latinis Bibliis editionis vul- rarum professor († 14. Jan. 1614 a.
gatae jussu Sixti V. P. M. recognitis loca aetatis 74). Haec ejusopera : Quaternio
insigniora observata etc., Antwerpiae evengelistarum seu evangelicae histo-
1603, 1608 ; Lugduni 1604; libellus riae dispositio ipsis evangelistarum
alter continens alias lectionum varie- verbis ordinata serie distributa, Duaci
tates in eisdem bibliis latinis ex vetu- 1607 in 4 ; Apparatus evangelicus, quo
stis mscr. exemplaribus collectas, qui- ea disquiruntur et illustrantur , quae
bus possit perfectior reddi feliciter de Evangelio et evangelistis, tam uni-
coepta correctio, si accedat ss. pontificis verse quam singillatim possunt dispu-
auctoritas, Antwerpiae 1617 cumprae- tari ib. 1611 in 4; Triumphus verita-
cedenti. Novam quoque curavit editio- tis ordinati Evangelii quadriga invectae,
nem concordantiae ratione habita vul- ss. patrum exercitu stipatae, ib. 1609
gatae emendatae, ib. 1617; retractata v. 2 in f., opus valde rarum (m. 35).
ab Huberto Phalesio O. S. Ben. 1642 Samuel Loyaerts atthofensis n.
et saepius alibi. Non solum Richard 1546, theologiae doctor et parochus s.
Simon maximi Lucam fecit , sed et Michaelis Lovanii († 1614) scripsit bel-
alii, ut Bellarminus , qui ad eum gice commentaria in cantica canticorum,
scribit: Variae lectiones, quae in Bib- Antwerpiae 1599 ; enodationes evange-
liis lovaniensibus habentur et in quas liorum dominicis et festis diebus occur-
tu librum utilissimum scripsisti, mihi rentium, quibus et fidei doctrina expli-
videbantur omnino addendae , quippe catur et christianorum morum insti-
quae instar bibliothecae mihi esse vi- tutio traditur , 11. 6, Lovanii 1608-
dentur, sed non placuit aliis , ut in 20 in 12. In eundem 1. Arnoldus
prima editione apponerentur. Mi- Cathius (Catheus) S. J. leonvardien-
chael a s. Joseph opera ejus gravitate sis († 14. Dec. 1620) paraphrasin re-
plena affirmat et eruditione, dictionem liquit. Franciscus Moncaeus vulgo
quoque esse elegantem et perspicuam. des Monceauxde Fridevalle atrebas,
Secundum Calmet 1) auctor est , eru- jurisconsultus et poeta, qui tamenhaud
ditus, prudens acjudicii acumine prae- parum otii s. literis consecravit. Testes
stans. Addit, eum » criticem exercuisse sunt haec ejusdem (inter alia) opera :
prudentem et modestam , conjecturis De portis civitatis Judae et de fori ju-
ducendum se non dedisse , ponderasse diciorumque in iis exercendorum prisco
ritu 1. 1 , Parisiis 1587 in 4 ; Appari-
1) Bibl. sacra. Quibus similia habet tionum divinarum, quae de rubo et quae
Andres p. 6. 1. 2. c. 3. inAegyptum revertenti indiversorio Moysi
13
*
196 1601-1620. Disciplinae ad ss. literas spectantes.

factae historia, Atrebati in 12 ; 1592; ras, quarum incredibili ardebat amore,

1597 ; Roterodami 1699 ; Aaron pur- totum se contulit, in quibus tradendis
gatus seu de vitulo aureo 11. 2 simul tum Herbipoli (ubi primus cumEucha-
cherubinorum Mosis , vitulorum Jero- rio Sangio creatus est 1591. theologiae
boam, theraphorum Michae formam et doctor) tum Moguntiae 20 prope annos
historiam explicantes , Atrebati 1606. cum mirifico plurimorum fructu nomi-
in 8., inter criticos sacros Francofurti nisque sui apud exteras gentes gloria
1696. t. 7. Hic tamen liber in ll. pro- collocavit : nam in omnibus quaecun-
hibitorum indicem relatus fuit 7. Sept. que egit erat perfectus. In suo studio
1609 ; contra illum scripsit Robertus Dei gloriam tanta contentione quaesi-
Visorius , doctor sorbonicus : Aaro- vit, quanta nemo facile alius honores
nis purgati seu pseudocherubim ex aureo opesve sectetur : atque ut ad id se ali-
vitulo conflati destructio, Parisiis 1609 osve excitaret , incredibile memoratu
in 8. Bucolica sacra¹) sive cantici can- est, quo sensu pietatis illud identidem
ticorum poetica paraphrasis et in ean- verbumdoxologicum, quopsalmos clau-
dem lucubrationum ll. 2, Parisiis 1589. dimus , sit solitus usurpare. Hoc illi
1587 in 4. etc. privatim publiceque operum omnium
159. Praetermisso Joanne Bruno principium erat et finis: hoc si asym-
O. Min. scoto, cujus supersunt in bene- phoniacis caniaudiret
scil. gaudio ornatius,
ac triumphare gestire
quodammo-
dictiones patriarcharum commentarii et
do videbatur. Axiomaipsius eratillud-
quaestiones analyticae , Venetiis 1601 .
in 4; 1604., germanis 2) annumerari que memoria dignum, pro haereticis
non modo orandum esse , sed etiam
poterit Nicolaus lucis jubar(Serrarius)
S. J. Germaniae Serarius a Baronio
studendum. Hinc infatigabili ardore
studio se dedit , praesertim sacrarum
dictus³), natus Rambervillae in Lotha- literarum. Ad has explicandas, tuendas,
ringia 6. Dec. 1558. Trimulum Deus e
patriae vastitate flammisque, quas bel- ornandas non disputatricem modo il-
licus furor injecerat ereptum , ac mox lam theologiam, verum etiam omnium
e curru, quo in fuga vectabatur excus- philosophorum, oratorum, historicorum
sum, servavit incolumem sororcula eo- atque adeo poetarum lectionem confe-
rebat. Itaque ajebat se multorum ho-
dem
cum exstinctacasu. Felicitermagnoque
laude emenso studiorum curriculo minum misereri vicem, qui cum hisce
veluti Aegypti spoliis Dei arcam exor-
partim Coloniae partim Herbipoli, ibi-
nare possent, aetatem in iis sine fructu
dem philosophiam , theologiam deinde
scholasticam docuit, demum ad s. lite-
contererent. Cum his eam latinae, grae-
cae, hebraicae, syriacae linguarum cog-
1) Cf. Le Long Biblioth. s. „ Tous ces nitionem copularat, quae ipsis quoque
ouvrages , inquit Feller 2, 74, sont en la- adversariis ejus commendationem ex-
tin; il y a des recherches et des singu- pressit. His ille quidem armis vincere
larités.
hostem poterat, qui ut se vinci quoque
2) Melchior Zangers edidit : Erwei-
sung welcher gestaltLuther die h. Schrift sineret, admirabili candore animi mo-
den hauptsprachen u. der ganzen catho- rumque suavitate, qua et sermones om-
lischen Kirchen theologischen Verstand nes temperabat, adnisus est. Ad extre-
zuwider an verschiedenen Orten ungleich mum consumptis nimia animi conten-
verdolmetschetund durch Anmerkungen, tione spiritibus debilitatoque stomacho
Glossen etc. verfälscht u. verkeret, Mogun-
tiae 1605 in f. Tobias Hentschel O. octo dierum spatio vir cetera robustus
S. Franc. lirolensis prov. ref. minister († exstinctus est 20. Maji 1609 anno ae-
18. Sept. 1620) expressit Eckii versionem tatis suae 591).
germanicam s. Scripturae ad vulgatam
jamemendatam. Ingolstadii 1602; 1630 etc. 1)Cf. Sotvellum , Biblioth. script.
8) Ad a. 1126. n. 18. S. J.
 Nicolaus Serarius . 197

160. Plurima reliquit opera 1), rius dotes interpreti s. Scripturae ne-
quorum alia spectant ad ss. literas, cessarias : non solum enim accurate
alia sunt polemica , alia ad histo- callebat linguas graecam et hebraicam,
riam referri possunt. Prioris generis ac multo melius quam alii interpretes,
sunt : Josue ab utero ad ipsum usque verum versatus quoque erat in s. Scri-
tumulum e Moysis Exodo, Levitico,Nu- pturae stilo multumque huic studio
meris , Deuteronomio , et a proprio ip- erat deditus. Ejus tamen methodus non
sius libro toto ac paralipomenis 11. 5 sat critica est, suisque commentariis et
explanatus t. 2 in f.; Moguntiae 1609, quaestionibus nimis immiscet erudi-
1610 ; Lutetiae Parisiorum 1610 ; Co- tionem ascititiam , et licet sit doctus,
loniae 1610, commentarius insignis; non tamen sat est exactus. Ejus saga-
Judices et Ruth explanati , Moguntiae citas et ingenium maxime eminent in
1609 inf.; Lutetiae Parisiorum 1611 ; suis prolegomenis in s. Scripturas,
in ss. divinorum bibliorum ll. Tobiam, in quibus quaestiones plures breviter
Judith, Esther, Machabaeos commenta- sed solide pertractat. Majori adhuc cum
rius , Moguntiae 1599 in 4 ; 1610 in commendatione de eo judicat Dorn¹) ,
f.; Lutetiae Parisiorum 1611 ; ejus pars scriptor protestans , cum dicit: „Fuit
scil. in Tobiam et Judith reperitur quo- hic philologus atque interpres Scriptu-
que in thes. s. Scripturae ed. Migne rae egregius, ab omnibus etiam collau-
t. 12. et 13. In ll. Regum et Paralipo- datus cultusque. Ad s. literas illu-
menon commentaria posthuma, Mogun- strandas referri quoque possunt plura
tiae 1612 ; 1617 inf.; Lugduni 1618; ejusdem opera historica , quae sunt :
Prolegomena biblica et commentaria in Josuani sacerdotes ; de Salomonis pес-
omnes epistolas canonicas , Moguntiae cato et poenitentia ; Naaman syrus jam
1612; Lugduni 1704. Prolegomena sanus ; Trihaeresium seu de celeberrimis
haec in primis merent commendari, tribus apudjudaeos Pharisaeorum, Sad-
cum in iis accurate et docte pleras- ducaeorum et Essenorum sectis , ad va-
que quaestiones isagogicas pertractet. rios utriusque T. veterumque scripto-
Priora vero opera testantur insignem rum locos intelligendum et ad nupero
eum fuisse exegetam. De ejus methodo Joan. Drusii de Hasidaeis libello
haechabet Calmet²) : „ Hanc sibi me- respondendum , Moguntiae 1604 in 8,
thodum praescribit : quaestionibus in ad quod cum laude provocat Peta-
historiam propositis fusius illas in vius2), scribens : „ De quibus (sectis
utramque partem agitat ac tandem re-
solvit. Hae quaestiones ut totidem dis-
sertatiunculae habendae.« Secundum copiosi suoi prolegomeni , per dargli di-
stinto posto fra' più lodati commenta-
Richard Simon 3) omnes habuit Sera- tori.
1) Biblioth. theolog. crit. p. 21. 7. c. 7.
1) Eorundem catalogum cf. ap. Backer $ 8.2) Ad Epiphanii haeres. 14. annot. Cf.
III, 761-66 ; Ruland 13 ss.
2) In Bibl. sacra. ad haer. 20. n. 1. Opinabatur Drusius
3) Histoire crit. du V. T. 1. 3. c. 12. A n- in op. Quaestionum hebraicarum ll. 3, ed.
dres 1. c. p. 6. 1. 2. c 3 : Ancor quando i 2. auctior, Franekerae 1599 1. 1. q.47. as-
sidaeos , quorum mentio occurrit 1. Ma-
lunghi commentarii del Serario non com-
pensassero con molti pregi la prolissità, chab. 2, 42; 8, 13; 2.Mac. 14, 6. nonfuisse
ridondanzadi cose non necessarie ed altri nisi illos viros sapientes Israelis, qui post-
diffetti, come li compensano pienamente, modum dicti sunt pharisaei atque saddu.
nè le qualità d'interprete delle Scritture, caeis adversabantur , nomenque assidaeo-
che al dire del Simon tutti in lui si ritro- rum haesisse essenis. Tuebatur vero Se-
vano felicemente riunite , gli meritassero rarius in suo ad Machab. II. commenta-
particolar nome, bastano le savie regole, rio eos ipsos esse essenos atque distingui
che spande per l' esegetica negli eruditie a pharisaeis, eorumque nomine designari
198 1601-1620. Disciplinae ad ss. literas spectantes.

judaicis)quoniamsummacum eruditione | f. Epistolae s. Bonifacii M. primi mo-

ac diligentia Serarius noster 3 11. dis- guntini archiepiscopi , Germanorum
seruit, et quae a me observari possunt, apostoli, pluriumque pontificum, regum
occupavit omnia , cupidum earum re- et aliorum nunc primum e caes. maj .
rum lectorem ad illius lucubrationem viennensi bibliotheca luce notisque do-
dimittendum potius arbitror , quam natae , Moguntiae 1605 in 4 ; 1929 ;
otiosa repetitione detinendum. Rab- Parisiis 1639.
bini etHerodes, seu de tota rabbinorum 161.Sequuntur operadidactica etpo-
gente, partitione, creatione, auctoritate lemica¹)(pleraque)comprehensav. 2. et
pluribusque rebus aliis et sacris et pro- 3. editionis moguntinae 1611. Potiora
fanis, maxime de Herodis tyranni na- sunt: De athanasiano symbolo disputa-
talibus, judaismo, uxoribus , liberis et tiones 3, Wirceburgi 1590 in 4 ; dis-
regno 11. 3 adversus Jos. Scaligeri putatio de sacramento extremae unctio-
eusebianas annotationes et J. Drusii nis, ib. 1588 in 4., (etiam in thesauro
responsionem , Moguntiae 1607 in 8 ; Zachariae XII, 696-715) ; de ca-
de 12 sanctis D. N. J. Christi apostolis tholicorum cum haereticis matrimonio
disputatio in 100 assertiones tributa, quaestiones,Moguntiae 1606 ; Coloniae
Herbipoli 1589 in 12 ; Divus Paulus 1609; et in thesauro cit. 716-754 ;
apostolus et Judas Iscariotes ib. 1591 ; contra novos novi pelagiani et chiliastae
Kiliani Franciae orientalis , quae et (i. e. Francisci Puccii Filidini) errores
Franconia dicitur, gesta variis cum an- Wirceburgi 1593 in 4 ; Litaneutici seu
notationibus historicis, dogmaticis 1), de Litaniis libelli duo, in quorum pri-
Herbipoli 1598 in 12 ; Comitum par oremonstratur earumnatura et fructus :
genere, potentia, opibus, heroicaque vir- haereticaque perinepta earundem cor-
tute inclitum, b. Godefridus westphalus rectio; in posteriore, de iisdem et sanc-
ets. Romaricus austrasius e mss. ll. cum tis eorumque invocatione multiplices
notatiunculis , Moguntiae 1605 in 12. tractantur quaestiones, Coloniae Agrip-
Haec omnia continentur t. 1. operum pinae 1609; Sacri peripatetici sive de
Serarii, quae 3 vol. prodierunt compre- s. Ecclesiae catholicae processionibus
hensa Moguntiae 1611. His operibus 11. 2, ib. 1607 in 8 ; Lutheroturcicae
historicis duo in primis addenda, quo- (6), quarum prima quaerit, utrum ve-
rum primo bene meruit de ecclesia mo- rum sit, Lutherum, quemadmodum de
guntina , cui titulus est : Moguntiaca- se ipso ipse scripsit t. 7. 1. de missa
rum rerum ab initio usque ad rev. et angulari, diabolo magistro usum esse,
illustrissimum hodiernum archiepisco- Ingolstadii 1603 , quod argumentum
pum ac electorem D.D. Joannem Schwi- retractat in op. de Lutheri magistro ut
chardum 11. 5, Moguntiae 1604 in 4; digito possit monstrari et dici hic est,
cum notis et supplemento recusi in ad lutheranos praedicantes 11. 2, in qui-
opere inscripto : Scriptores rerum mo-
guntiacarum, Francofurti 1621 v. 3 in 1) Dupin recensitis Serarii operibus
ita concludit : „Serarius avait beaucoup
d' érudition , et étoit très-habile dans les
sectam , quae virtutem austeram profite- matières, qui concernent l'Ecriture sainte.
batur. Huic sententiae opposuit Drusi- Il n'est si exact dans ce qui regarde l'An-
us : De Hasidaeis , quorum mentio in ll. tiquité Ecclésiastique, ni si fort sur la con-
Mach, libellus , Franekerae 1603, cui re- troverse. Il écrivoit facilement, mais sans
spondet Serarius libro, de quo nunc lo- politesse. En traitant une matière, il des-
quimur. Diu tenuit haec controversia, ul- cend souvent dans des minuties inutiles
tro citroque protulit nova responsa , de et ennuïeuses, et s'écarte quelquefois de
quibus cf. Backerl.c. son sujet pour attaquer les Protestants et
1) Prostat quoque in Actis SS. mense agiter des questions de controverse." Cf.
Jan. t. 1. p. 848. Roskovány 2, 532.
 Serarius, Morinus etc. 199

bus duo haec : 1. Tota diaboli cum Lu- reto agindinensi, consiliario regio,
thero disputatio ad verbum; 2. dispu- cujus exstat : Hozoar sive illustratio
tationis ejusdem dispunctio et ad ipsi- prophetarum de plenitudine temporis
us diaboli argumenta omnia responsio Messiae , Parisiis 1610 in 8., Paulo
Moguntiae 1604, quod opus plures se- Rivière , cujus exstat chronicon re-
cuti sunt libelli apologetici. Idem ar- gum Israelitarum, Parisiis 1600 in f.;
gumentum etiam germanice tractat in Joanne Nodin O. S. Franc. († 1611),
1.: Des Luthers Nachtlied d. i. kurtzer, cujus est Victoria hebraeorum adversus
wahrhafftiger, beständigerund gründli- aegyptios catholicorumtriumphum con-
cher Bericht von der grossen u. ersten tra haereticos praesignificans h. e. com-
Erleuchtung , durch welche D. M. mentaria in priora 15 Exodi cc., Lug-
Luther seine Lehr im anfang offenba- duni 1611, cujus editionem curavit
ret worden , Moguntiae 1603. Oratio Desiderius Richard doctor parisien-
secunda inquirit, utrum christiani et sis, Guilelmo Ader , lombariensi me-
maxime religiosi nominari possint ma- dico, cujus liber huc referri potest, cui
gistri et doctores ; tertia utrum quis- titulus : Enarrationes de aegrotis et mor-
quis theologiae doctor est, is eo ipso bis in Evangelio , Tolosae 1612 (sec.
ad pastoralia et episcopalia officia le- Le Long 1620), etiam in criticis sacris
gitime vocatus sit. Recusae fuere cum t. 7., in quo inquirit , utrum arte me-
duabus orationibus antiturcicis Mogun- dica potuissent sanari illi aegroti quos
tiae 1604 in 8 . Christus miraculose curavit, censetque
morbos illos fuisse incurabiles ; quod
162. E gallis praetermissis Renato si potuissent etiam ope medica sanari,
Benoit († 1607 vel 1608), cujus ver- nihilominus sanationem a Christo im-
sio S. Scripturae (in linguam gallicam pensam semper fuisse saltem quoad
cum annotationibus) damnata fuit et a modum miraculosam, in primis speciali
Sorbona (1567) et a Gregorio XIII . mentione est dignus Petrus Morinus
(1575) et etiam regio decreto (1569), Lutetiis Parisiorum natus a 1531, qui
quod nimis saperet versionem calvinia- relicta juris disciplina, cui a patre de-
namgenevensem¹), Christophoro Lau- stinatus fuerat, totum se operumpatrum
studio dedit. Fere semper in Italia ver-
sabatur, operam suam primum dicans
1)Cf. D'Argentré collect. jud. I, 392
88.; Reusch I, 449. ,,Non ob factam, scri- Paulo Manuccio, celebri illius temporis
bit card. du Perron in resp. ad Jacobum typographo , donec a s. Carolo Borто-
regem 1. 6. c. 8, in gallicum idioma ver- maeo , qui eum maximi fecit propter
sionem exagitatus estRenatusBenoit, sed
ob emissam in publicum genevensium
solidam virtutem insignemque erudi-
translationem, quam non accurate recog- tionem ecclesiasticam, invitatus Romam
nitam, ut arbitrabatur , at erroribus inu- venit. Hic strenuus fuit socius variis
meris scatentem edidit. " Ceterum Benoit in operibus conficiendis edendisque
censurae se subjecit atque iterum in facul- sub auspiciis praesertim Gregorii XIII .
tatis sinum, quo ejectus fuerat, restitutus,
imo ab Henrico IV. dictus episcopus tre- et Sixti V., ut in conciliorum genera-
censis, sed a sede apostolica non fuit con- lium collectione , quae Romae prodiit
firmatus. Alia ejusdem opera sunt: Stro- 1608 v. 4 in f., in emendatione decreti
mata in universum organon biblicumomnes
sive Gratiani et editione corporis juris ca-
panoplia catholicorum adversus
nunc vigentes haereses , Coloniae 1568; nonici, quae lucem aspexit Romae 1582
Réfutation des vains prétendus fondemens v. 4 in f., in correctione vulgatae et in
decertains lieux de l'Ecriture sainte, des nova editione versionis septuaginta in-
quels les hérétiques abusent pour corrom-
pre la foy et impugner la présence reale
du corps de J. D. en l'hostie sacrée, avec Jésus in s. Sacrament del' Autel , Parisiis
probation de lasubstantielle humanite de 1569 (m. 24) etc.
200 1601-1620. Disciplinae ad ss. literas spectantes.

terpretum in lucem emissa 1) 1587, erudite disserit. Utebatur stilo admo-

quae quia admodum rara , recusa fuit dum nitido ac facili, eratque vir in la-
a celebriori Joanne Morino presby- tino, graeco, hebraico, syriaco et chal-
tero Oratorii (1628). Huic versioni daico idiomate ac ecclesiasticis antiqui-
graecae adjecit versionem latinam, Ro- tatibus versatus, laboris patiens,a pro-
mae 1588. Caesari quoque Baronio in prii quaestus ac novitatum studio alie-
concinnandis suis annalibus utilemna- nus , pro Ecclesiae ac reipublicae lite-
vabat operam. Cetera ejusdem scripta rariobono propensus, religione etpieta-
edidit Quetif O. Praed. Lutetiis Pa- te excellens atque Ecclesiae addictus ¹).
risiorum 1675, ex quibus ad rem no- Obiit Romae 1608, postquam 38 annos
stram sunt , tractatus de bono usu et ibidem esset commoratus .
abusu scientiarum , in quo prudentia 163. In Italia plures se hoc tem-
plena tradit praecepta de methodo et pore sacrarum literarum studio dede-
ordine studendi, qui cavendum sitquid runt, plerique tamen obscuri sunt no-
adnitendum pro consequenda sana so- minis. Galeatus Trissinus , vincen-
lidaque scientia theologica, quae etiam tinus, in lucem emisit selectarum expo-
ss. patrum , Augustini praesertim et sitionum in Genesim ll. 2, Patavii 1612
Basilii, verbis confirmat. Concilii Flo- 1613 in 4 ; in Exodum, Venetiis 1614
rentini editioni praemittit adhortatio- in 4. Alexander Archirota O.
nem ad graecos, ubi de eorum schis- Olivet. n. 1492, qui decessit 1611 se-
mate, primatu romani pontificis etc. nex 120 annorum, praeter alia scripsit
in ll. Samuelis et Regum commentarium,
1) Huic editioni elaborandae operam Oxonii 1613 ; 1635 in 4 ; discorso so-
dederuntpraeter Morinum subPio V. Guil. pra diversi luoghi della s. Scrittura,
Sirletus (n.79.)Ant. Caraffa(n.80.)La- Florentiae 1581 ; Raccolta dei fatti dei
tinus
torius (n. 33.), (n.
Latinius 92.) Marianus
Paulinus Vic-, Re, de'quali si fa menzione nella s.
O. Praed.
Emmanuel Sa S. J. (n. 68.),Parra, An Scrittura, ib. 1581-83. pp. 2 in 8.
tonius Agellius (n. 164). Sub Gregorio Tuccius Tuccius lucensis , protono-
XIII. Antonius Caraffa , Laelius ejus tarius apostolicus et jurisconsultus,
theologus, Franciscus Turrianus (n.90) annotationes super cantica canticorum,
Petrus Ciaconus (n. 89.), Joannes Mal-
donatus (n. 75.), Antonius Agellius, Lugduni 1606 in 4. Lectiones (33) in
Petrus Comitolus , Fulvius Ursinus Job, Romae 1617 in 4. et in c. 1. ер.
(n. 92.) Joannes Livinejus (n. 85.) Bar- s. Jacobi, ib. 1620, edidit Joannes
tholomae Valverede (n. 50) Robertus Baptista Canotusde Melphia O. S.
Bellarminus et Franciscus Toletus.
Dehac editione scribit Joannes Morinus Franc. Isaiam explanavit 2 vol. in 4.,
Exercit. biblic. 9. c. 1 : Editio romana,,om- Perusii 1598, Thaddaeus Guidellus
nium editionum , quae exstant, purissime O. S. Aug. perusinus († 1606), theo-
et defaccatissime divinum illum textum
LXX interpretum, qui in Ecclesia universa
ante Origenem legebatur , nobis reprae- 1) Ita legimus in contin. hist. eccles.
sentat. Secundum eampura est editio Ve- Fleuriil. 188. § 33, quae derivata sunt
netiis a. Christi 1518 ab Aldo cusa." Bria- ex Dupin 17, 12-18, qui praeter alia
nus Waltonus in proleg. IX. suae po- aldit: „Morin était d'une humeur égale,
lygl. § 32: „Etsi editionem hanc omnium, homme franc, simple, sincére, doux, civile,
quae exstant, maxime sinceramjudicamus honnête , agréable et de bonnes moeurs,
et proxime ad puram LXX interpretum qui aimait le bien et haïssait la fourbe et
editionem accedere, tamen ex omni parte la supercherie. Il ne portait envie à per-
perfectam esse non audemus asserere, cumsonne, méprisait les honneurs et les biens;
hoc non asserant , qui ipsam ediderunt. son unique passion était l' étude etc." Ita
Quaedam enim habere potest sphalmata vero absolvit: „Enfinl'onpeutdire, qu'il
ex librariorum incuria, incogitantia vel n'y a point eu de ce temps-là d'homme
audacia introducta." Cf.plura in Le Long de lettres, qui eût plus d'érudition et de
Biblioth. s. p. 1. p. 187 ss. beauté d'esprit. "
 Regius, Brondo, a Calassio, Agellius etc. 201

logiae professor, unanimi in ordinis ge-| generalem in Urbe sacri idiomatis ma-
neralem electus (1570) et iterum con- gistrum instituerit doctorisque privi-
firmatus, de ordine optime meritus, qui legio et titulo, sui sodalitii viris plane
interfuit etiam concilio tridentino († insolito et pene interdicto, decoraverit.
1608). - Psalmos enarravit Sixtus Eo totum ejus tendebat desiderium, ut
Lampertus , Romae 1611 in f.; Can- uberior et frequentior fieret hujus lin-
tica canticorum Constantinus Leoni- guae notitia. Tempus nullum, nec quod
da , Venetiis 1) 1610 in 4. - Vincen- in fratrum triclinio necessariae refec-
tius Regius S. J. panormitanus († tioni supererat, absque lectione prae-
1614 a. aetatis 70) scripsit Evangeli- termittebat, nec absque codiculo quo-
carum dilucidationum ll. 8 in totidem quam hebraeo in publicum vel in cam-
Enchiridii evangeliorum ll., in quibus pos prodibat , ipsaque obitus die (24.
vita D. N. ex 4 evangelistis desumpta Jan. 1620) psalmos hebraice recitavit.
continetur, habita quantum fieri potuit Praeter grammaticam, canones genera-
temporum ac locorum ratione, quibus les linguae sanctae et dictionarium he-
ea, quae narrantur , verosimilius acci- braicum composuit Concordantiarum ss.
disse creduntur, suis scholiis, theoriis bibliorum hebraicorum t. 4 in f., in qui-
ac digressionibus illustrata , Coloniae bus chaldaicae etiam concordantiae II.
1615. 1616 3 v. in f., quo opere (valde Esdrae et Danielis suo loco inseruntur,
raro) continentur tantum 11. 5, neque Romae 1622. Post thematum seu radi-
illud ipsum enchiridion, cujus exhibent cum omnia derivata et usus latius de-
commentarium , videtur prodiisse. ducta ac linguarum chaldaicae, syriacae
Ad Apocalypsim illustrandam corrasit et arabicae vocabulorumque rabinico-
quidquid potuit Antiochus Brondo rum cum hebraicis convenientiam lati-
0. B. M. V. de Merc. calaritanus, cum na ad verbum versio adjungitur, ad
in tria priora cc. Apocalypsis commen- quam vulgatae et septuaginta editio-
tariis, paraphrasibus, conceptibus prae- num differentia fideliter expenditur.
dicabilibus et disputationibus 2 vol in Demum ad ultimi tomi calcem nomina
f. repleverit, Romae 1612 (m. 36). Pan- propria ss. codicum novo ordine dige-
taleon Panvinius reliquit expositio- runtur 1). Magni fit ab eruditis hoc
nem in loca difficiliora s. Scripturae, opus , praesertim editio londinensis a.
Vicentiae 1612 in 4. - Notior jam est 1747 .
Marius a Calassio (ita cognominatus 164. Prae ceteris tamen eminet An-
ab oppido patrio) O. S. Franc., qui ad- tonius Agellius surrentinus cleri-
discendae linguae hebraicae ejusqueper- cus regularis, vir ab eximia morum in-
cipiendis et enodandis mysteriis totus nocentia et a doctrinarum laude sacris-
incubuit, tantosque in hoc studii ge- que praesertim literis commendatissi-
nere fecit profectus, ut eum Paulus V. mus , qui a Clemente VIII. sublectus
est episcopus accernensis 24. Nov.
1) In hac urbe prodierunt duo alii ll., 1593. Aliquot annos laudatissime re-
qui huc referri merentur ; Mauritius scil. xit hanc ecclesiam, sponte dein episco-
Hibernicus edidit ib. 1593 et 1603 in
1. Dictionarium s. Scripturae; et Fabius patu se abdicavit, diemque clausit su-
Licinius : Topographica delineatio civi- premum 1608 a. aetatis 76. De eo ita
tatis Jerusalem 1610 in f., sed de ipsius scribit Latinus Latinius²) : „ Anto-
auctoribus nil reperire potuimus. Petrus nius Agellius neapolitanus sacerdos ex
Bongus (Bong.) canonicus bergomensis
(† 24. Sept. 1601) disputavit prolixe et sat
singulariter de mystica numerorum signi- 1) Cf. Joannesas . Ant. in Biblioth.
ficatione, Bergomi 1583. 1584. pp. 2, opus franc. II, 330 s.
saepe editum; ib. 1599. ed. praecipua cum 2) Epist. ad cardin. Ant. Perenotto a.
appendice. 1586 epist. II, 191 .
202 1601-1620. Disciplinae ad ss. literas spectantes. Agellius.

eorum sodalitio , quos clericos regula- stitisse Agellii 1).« Opera ejusdem sunt :
res vocant sanctique Silvestri sacram Commentarius in Psalmos et in Cantica,
aedem incolunt .. unus ex omnibus, Romae 1606 (fr. 40), Coloniae 1607 ;
quos noveram, in ss. literarum studiis Parisiis 1611, quo meliorem non faci-
triplici linguarum scientia praeditus lem invenies : optime in eo lectiones
ita versatus est, ut inter eos, qui ad ss. alexandrinas vulgatasque defendit et
biblia graeca restituenda atque illu- explicat, at semper hebraici quoque
stranda jam ante quinquennium electi textus rationem accuratam habet 2) .
sunt, primum locum obtineat. Neque Commentarius in Threnos collectus ex
ineatantum gravissima curatione mu- auctoribus graecis et in eosdem expli-
nus suum implet, sed et Cyrilli 17 de catio et catena graecorum patrum ex
adoratione in spiritu 11. latinos fecit, ejusdem versione , Romae 1598 in 4 ;
et in Psalmos multa comparavit ali- Commentarius in Proverbia Salomonis
quando ad communem utilitatem pub- (inter operaAloysii Novarini , Vero-
licanda. Ejus in correctione versionis nae 1649) ; Commentarius in prophe-
graecae alexandrinae labores pluribus tam Habacuc , Antwerpiae 1697 in 8.
refert Mich. Ghisleri , inter alia de Plura manserunt inedita. »Nostra com-
eo ita scribens 1) : Collectis itaque et mentaria, inquit Michaelas. Joseph³),
codicibus et pereximiis viris 2), primo sunt vere eximia et vel severioribus
correctionem agressi sunt graecae ver- criticis Calmeto , Dupinio ac Simonio
sionis septuaginta. In qua quidem ex- maxime commendata. « Multum quoque
ploratissimum mihi est, laboratum illum commendat Ernesti , qui de eo
prae omnibus a. P. nostro Agellio, qui haec habet4) : » Unum Ant. Agellium,
variorum codicum graecorum contulit episcopum accernensem, commemora-
contextus, habita ratione lectionis he- bimus , ut per hanc occasionem etiam
braicae ceterarumque versionum vetu- notior fiat studiosis harum literarum.
starum et iterum ipsorum LXX, prout Nam fuit ille hebraice graeceque doc-
diversimode a veteribus patribus re- tissimus versatusque excellenter in
ferrentur , et singula postmodum ex- scriptis doctorum Ecclesiae veteris, in
pensa in congregatione , quae coram primis graecae, nec modo editis, sed
praedicto cardinale Caraffa et magistro etiam ineditis Editos autem habe-
s. palatii a praenominatis fiebat, exac- mus quatuor (commentarios), e quibus
tius proponebat examinanda, ac perpen- nos eos cognovimus habemusque in
sis variis lectionibus adductisque hinc manibus, qui sunt in Psalmos cum ce-
inde rationibus ibidem definiebatur, teris canticis , ut Mosis etc., et in Ha-
quae quoquo in loco ut melior ponenda bacucum; sed hic brevior est, eruditus
esset et verior ... Quod si D. Petrus tamen, ille admodum copiosus et eru-
Morinus in collidendis lectionibus, quae ditus, sive criticam spectes, quam bene
post singula cc. positae reperiuntur in et circumspecte tractat allatis etiam
correctis codicibus , desudavit, scien- lectionibus codicum scriptorum , sive
dum tamen est, in illis quoque maxi- interpretationem ipsam. In primisque
mas et fortasse praecipuas partes ex- plenus est excerptis e commentariis

1) Apud Vezzosi , J. Scrittori dei chie- 1) Etiam ad Vulgatae emendationem

rici regolari. 1, 10. Similia habet Jos. Si- multum contulit , qua de re cf. Kaulen
los , Historiae clericorum regul. t. 3. p. Gesch. der Vulgata p. 442 ss. Moguntiae
337 et 533 s.Cf. Le Long , Biblioth. s. c. 1868.
3. p. 189 s et 268 .
2) Cornely l. c. pag. 679.
2) Hos viros supra recensuimus in annot. 3) Bibliogr. crit. I, 139.
ad n. 162.
4) In opusculis theolog. p. 226. Lipsiae
1773.
 Patrologia. Ger. Vossius 203

graecorum ineditis tum, quibusdam et sagacissimus vir, qui potissimum in

nunc ...

Hic igitur tam doctus inter- versionis graecae alexandrinae atque

pres in hac nostra narratione praeter- latinae vulgatae rationibus explicandis
mitti non potest. Etiam a Rosen- felicior aliis versatus. <
müller dicitur 1) » eruditissimus et

IV. Patrologia.
165. Paucos²) hac epocha reperimus, mae commorabatur, ubi Gregorii XIII.
qui opera patrum scriptorumque eccle- gratia et amicitia doctissimorum card.
siasticorum vel alia antiquitatis monu- Sirleti et Caraffae fruebatur († 25. Mar-
menta ediderint atque illustraverint. tii 1609). Primus edidit s. Ephraemi
Inter hos claret Gerardus Vossius³) syri opera in linguam latinamversa no-
(Vosquens), belga, Borchlonii in ebu- tisque illustrata, Romae 1589-98 t.
rensi comitatu a. 1540 natus, virgraece 3 in f., recusa Coloniae 1603 ; 1619 ;
ac latine apprime eruditus et probita- Antwerpiae 1619 ; praeterea orationem
tis, innocentiae virtutumque omnium Theodoreti de charitate ; opera s. Gre-
non minus quam scientiae laude prae- gorii Thaumaturgi graece et latine, qui-
stantissimus 4). Erat praepositus ton- bus adjecit tamquam alterum tomum
grensis, protonotarius apostolicus ets. Miscellanea aliquot patrum, Moguntiae
theologiae doctor. Totum se edendis ss. 1604 graece et latine in 4 ; recusa Pa-
patribus dicabat, hinc etiam diu Ro- risiis 1622 in f., quae editio est me-
lior et plenior , simulque exhibet Ma-
1) Praef. op. Psalmi annotatione per- carium et Basilium seleuciensem atque
petua illustrati, Lipsiae 1821 . canonicas ss. patrum epistolas cum com-
2) His tamen adde Franciscum Feuar- mentariis ; Gesta et monumenta Grego-
dentium O. S. Franc. (dequo cf. n. 125), rii IX. cum scholiis 1586 ; S. Bernardi
Henricum Cuyck , Joannem Busaeum de consideratione ll. 5 cum commentario
(n. 127.), etiam Marcum Welser augu-
stanum († 23. Jun. 1614) celebriorem qui- 1594, pluresque S. Joan. Chrysostomi
dem propter Rerum augustanarum com- orationes , graece et latine 1580. Ab
mentarios II. 8 conscriptos, Venetiis 1594 hoc sejungendus non est Henricus Car
in f.; germanice Augustae 1595 ; Annali- nisius , e b. Canisii familia , novio-
um bojorum ll. 5, Augustae 1602 ; germa-
nice Tridenti 1605 in 4., aliaque (quae cf. magiensis , ab a. 1590 ad mortem us-
Zedler 54, 1627 s.),hic tamen mentione que (2. Sept. 1610) juris canonicipro-
dignum, quod ediderit nonnulla patrum fessor in academia ingolstadiensi , cui
graecorum (Gregorii naz., nyssensi, Basi-
: octies rector praefuit et quae illum hoc
lii, Chrysostomi etc.) scripta ; atque etiam
Conversio et passio ss. martyrum. Afrae, ornavit elogio : >Vir fuit Canisius
Hilariae, Dignae, Eunomiae, Eutropiae, singulari virtute atque doctrina, cae-
quae ante a. paulo minus 1300Augustae libem semper vitam duxit; in victu
Vindelicorum passae sunt, Venetiis 1581 . ac vestibus modestus admodum ; soli-
in4; Vita s. Udalrici Augustanorum Vind.
episc.; historia Eugippi de s. Severino No- tudinis, templi , pauperum nunquam
ricorum apostolo etc. non sincerus fuit amator. < >>Vir fuit,
3) Distingui hic debet a pluribus viris inquit Doujat¹), omnis literaturae
eruditis ejusdem nominis , sed protestan-
tium doctrinis addictis , in primis vero a
Gerardo Joanne Vossio (1577-1649)
polyhistore, cujus opera prodiere Amstel- 1) Praenot. canonic. 1. 5. c. 8. Mich. a
dami 1695-1701 v. 6 in f. s. Joseph II, 358. Eum commendat etiam
*) Ejus virtutes laudat Janus Nicius Andres p. 6. 1. 3. c. 2 ; Schulte III,
Erythraeus Gerardi familiaris Pina- 130.
coth. II, 37.
204 1601-1620. Patrologia. Henricus Canisius, Vlimmerius,

studiosus, idque semper curavit, ut ex nis ep. Biclariensis et Legationem Luit-

ipsis fontibus depromptam jurispru- prandi¹), Ingolstadii 1600 ; Historiam
dentiam perspicue certoque ordine tra- miscellam Pauli diaconi, ib. 1603.
deret. " Hoc testantur plurima ejusdem 166. Joannes Theodorici S. J. Ma-
opera de jure canonico, ut Summa ju- cherentinus dictus ab oppido pa-
ris canonici
tracta 4 institutionum
cum inconcordatis II. con-
Germaniae Mosellamn.professor
trio ad theologiae
et bibus 1540, variis inur-
(† 1610)
commentario in regulas juris 1. 6. de- edidit : Quis dives salvatur Salviani
cretalium , cum appendice de differen- adversus avaritiam 11. 4 ... scholiis
tiis juris utriusque , Ingolstadii 1594 marginalibus atque adnotatione con-
saepius recusa ultima forte vice Wir-
sensus ss. patrum illustrati , Treviris
ceburgi 1707 ; praelectiones academicae
1709 in 4.- Plures s. Augustini ser-
in titulos duos singulares juris cano-
nici ; de decimis , primitiis et oblatio- mones
(de diversis 47 et fragmenta ss.
27) primum edidit Joannes Vlimme-
nibus deque usuris Ingolstadii 1609 rius lovaniensis 2), prior canonicorum
in 8 ; commentarius inl. 3. decretalium, regularium ad s. Martinum († 1612)
illius celebriores, Spirae Lovanii 1564 ; recognitionemque totius
1613titulos
seu ; posthuma de sponsalibus et ma- t. 10. editionis basileensis operum s.
trimonio, supra 4.1., Ingolstadii 1613; Augustini, 1569. Edidit praeterea s.
de immunitate ecclesiastica, ib. 1597 in Fulgentiiopera, Antwerpiaein 8 ; Lan-
4; aliaque quae collecta prodiere hoc francum , Guitmundum , Alge-
titulo : Opera juris canonici 1), Lovanii rum , Paschasium , Adelman-
1649 in 4 ; Coloniae 1662 in f. cura num de veritate corporis et sanguinis
Desselii. Non solum autem juri cano- Domini in Eucharistia, Lovanii 1561 .
nico incubuit, sed etiam investigandis Joannes Baptista Perettus archi-
antiquitatis monumentis, hujusque in- presbyter veronensis († 1611) edidit
vestigationis fructum complexus est cum Raphael Bagata sub auspiciis
opere, cui titulus : Antiquae lectiones, Aug. Valerii ep. veronensis sermones
seu antiqua monumenta ad historiam
s . Zenonis , Veronae 1586 in 4., nec-
mediae aetatis illustrandam, nunquam
edita, omnia nunc primum ex mss. edita
et notis illustrata, Ingolstadii 1602- 1) Hieronymus Romanusde Higuera
S. J.toletanus (n. 1538, † 13. Sept. 1611 ) co
1604 t. 6 in 4, quibus adjecit t. 7. tempore plures magni fecerunt, plura ad
Promptuarium ecclesiasticum , in quo Luitprandi cremonensis episcopi operum
55 auctores nunquam antehac editi quae exstant editionem paravit, quae de-
continentur, ib. 1608. Cum vero auctor mum cura Lorentii Ramirez de Prado
eruditus nullum servasset ordinem in hujusque notis illustrata prodiit, Antwer-
piae 1640 in f.; magna ex parte etiam
edendis hisce monumentis, novam cu- patrol. Mignet. 136. Male tamen audiit
ravit editionem Basnagius , quae Higuera quod magna dexteritate finxerit
prodiitAntwerpiae(Amstelodami)1725 quod tamquam
chronicon,monumentis
tiquitatis haustumexan-
tribuit Lulio Dex-
hoc titulo²) : Thesaurus monumentorum tero , Marco Maximo et Luitpran-
ecclesiasticorum et historicorum t. 7. do. Illud post ejus mortem repertum, sae-
Praetereaprimum edidit Canisius Chro- pius editum fuit magnoque a pluribus
nica Victoris ep. Tunnunensis et Joan- plausu exceptum, commentariis etiam il-
lustratum uta Francisco Bivario (cf. in-
fra) . Non defuere tamen viri eruditi , qui
1) Inter haec reperitur etiam brevis figmentum agnoverint illudque impugna-
commentarius in 1. 5. Decretalium Joannes verint, ut Nic. Antoniusin Censura de
Wiringi campensis, professoris lovani- historia fabulosa 1742 et Aguirre in sua
ensis († 1607. secundum al. 1601). ed. conc. Hispaniae.
2) Journal des Savants 80, 148 ss. et 2) Cf. Foppens Biblioth. belg. II,
374 88. 747.
 Ridolfi, Faber, Breulius etc. 205

non ss. episcoporum veronensium anti- publica luce donavit : inter haec sunt
qua monumenta , quorum corpora et quaedam opuscula (Parisiis 1614 cum
aliquot quorum ecclesiae habentur Ve- ipsius vita) atque epistolae , in quibus
ronae , eorum fere omnium SS. histo- erudite admodum varii argumenti quae-
riae ab iisdem collectae et ab A. Valerio stiones tractat, ut ex. gr. num gravio-
ep. veron. contextae, Venetiis 1576 in ris mali causa levius committi possit ;
4.- Petrus 1) Ridolfi (Rodulphus) de justitia et misericordia divina , de
0.Min. Conv. e Tossiniano Aemiliae op- variis editionibus operum ss. patrum,
pido, episcopus senogallensis († 1601), de vino myrrhato Christo patienti a mi-
edidit opera omnia s. Bernardini litibus oblato (Marc. 15, 23), quae dis-
senensis tam hucusque impressa quam putatio receptafuitinter criticos sacros
recens inventa, Venetiis 1591 t. 4 in 4., t. 7. ed. Francof. 1696 1).
ed. rara (m. 80) ; historiarum seraphi-
167. Hunc post biennium (1614)
cae religionis ll. 3 : fundamenta , am- secutus est Jacobus Breulius O. S.
plificatio, gradus et instituta, viri sci-
entia, virtutibus et fama praeclari, Ve- Bened. parisiensis (n. 17. Sept. 1528)
netiis 1586 (m. 60) ; 1595, quotamen operum s. Isidori hispalensis editione
in opere desideratur judicium criti- clarus (Parisiis 1601), de qua Fausti-
nus Arevalo scribit 2) : „ Editio Breu-
cum. Nicolaus Faber (le Fèvre) pari- liana nitida est accurata et editione
siensis (n. 2. Jul. 1544, † 4. Nov. 1612),
Henrici Bourbonii, principis Condei Bignaei (1580), longe praestantior, re-
educationi ab Henrico IV. praefectus, gia quoque matritensi ( 1599) uberior,
primum publicavit b. Hilarii pictavien- quamvis minus correcta. « Ea recusa
fuit Coloniae a 1617. Aliud ejus prae-
sis episcopi ex opere historico fragmenta,
nunquam am antea edita ex bibliotheca P. clarum opus est : Le Théâtre des An-
Pithoei , Parisiis 1598 in 8. Multum
laudatur praefatio 2). Totum se studiis soin de l'aider de ses manuscrits , et de
lui fournir des mémoires , sans vouloir
dedit insigniterque in illis profecit ; qu'on fit mention de lui ; rare humilité
libentissime vero alios, inter quos Ba- dans tous les temps , et qui n'a peut-être
ronium , in libris edendis consilio et point eu depuis d'exemple.
opera juvit 3), ipse pauca admodum 1) Plura de eo apud Niceron VII, 131
ss. praesertim vero apud Dupin , qui
scriptorum ejus analysim exhibet , ac ita
1) Alius a Petro Ridolfini , cujus est concluditp. 55 : Il paroit beaucoup d'éru-
de ordine procedendi in judiciis in romana dition et de sagesse dans les oeuvres de
curia, Romae 1659 ; 1670 ; Coloniae 1660 : M. de Fèvre ; son style est pur, net et con-
1680 , quod iterum prodiit inscriptum: cis. Il estjuste dans ses conjectures , fort
Praxis judicaria, Venetiis 1726 . dans ses raisonnements, et fécond dans ses
2) Sa belle préface sur les fragmens de citations. Il possédoit en perfection les an-
8.Hilaire a été admirée de tous les sa- ciens auteurs ecclésiastiques et profanes ;
vants. Elle est écrite avec tout l'élégance il les avoit étudiés avec soin , et en avoit
possible, et est remplie d' une infinité de revu plusieurs sur les manuscrits. Il étoit
traits d'érudition. Il y débrouille avec un critique exact et judicieux, sans être trop
sagacité merveilleuse quantité de points hardi. Il étoit fort attaché à la doctrine de
importants de l'histoire de l' Arianisme, l'Eglise Catholique ; il avoit un amour
qui n' avoient point encore été éclaircis, sincère pour la vérité et pour la vertu, et
et faitdes remarques trés-savantes sur tous pour le bien de la Religion et de l'Etat ...
lesmonuments contenus dans les fragmens Il a vécu dans la retraite avec la politesse
de l' ouvrage de s. Hilaire. Dupin XVII, d'un homme de cour, et a la cour dans la
51. simplicité d'un solitaire. Enfin sa mémo-
3) Ita Dupin l. c. p. 49 : Comme il ire a été et sera toûjours en bénédiction
avoit commerce avec tous les savants de parmi tous les gens d'érudition , de piété
l'Europe, quand il apprenait que quelqu- et de probité. Cf. alios qui de eo scripse-
'un entreprenoit de donner quelque au- runt apud Fabricium in hist. biblioth.
teur, ou de faire quelque ouvrage, il avoit fabr. I, 336.
206 1601-1620. Patrologia. Brunelli, Pap. Masson etc.

tiquitez de Paris, où il est traité de la quasdam s. Chrysostomi homilias latine

fondation des Eglises et des Chapelles reddidit, quaehabentur t. 1. ed. antwer-
de la Cité, Université, Ville et Diocése piensis 1614 , et catenam in Ezechie-
de Paris , comme aussi de l'institution lem proph., qua (ms.) usi sunt Hiero-
du Parlement , fondation de l'Univer- nymus Prado et Joannes B. Villal-
sité, Colléges et autres choses remar- pandus ad suum inEzechielem com-
quables 1), Parisiis 1612, adjecit sup- mentarium 1). Obiit 22.Febr. 1613.—
plementum, 1614 ; 1618 ; 1639. quae Joanni Papirio Masson , quondam
ed. ceteris praefertur et cui Junioribus e Soc. J., eruditissimo sui temporis ju-
sodalibus solitudinis fructus ob oculos risconsulto gallo (n. 6. Maji 1544 in
ponens libenter haec inculcabat Plinii oppido S. Germain - Laval , † 9. Jan.
junioris verba : » Postquam in Lauren- 1611), debemus praeter plurimos 11.,
tino meo aut lego aliquid aut scribo, qui huc non spectant 2): Gesta colla-
nil audio, quod audisse , nihil dico, tionis carthaginensis inter catholicos et
quod dixisse poeniteat. Nemo apud me donatistas, Parisiis 1589 in 8; Servati
quemquam sinistris sermonibus carpit: Lupi epistolae , ib. 1588 in 8., quae
neminem ipse reprehendo, nisi tantum tamen editio mendis abundat ; Abogardi
me, quum parum commode scribo. episcopi lugdunensis opera , Parisiis
Nulla spe, nullo timore sollicitor, nul- 1605 in 8,, quae Lugduni fortuito re-
lis rumoribus inquietor: mecum tan- perit eripuitque interitui, cui jamjam
tum et cum libellis loquor 2). « destinata erant, sed minus fideliter
edita fuisse conqueruntur eruditi, hinc
Augustinus Floritius S. J.siculus emendatiorem editionem curavit Balu-
(1580-1613) plura scriptorum grae- zius. Ceterum Massonii ed. prohibita
corum monumenta ad sanctos siculos
fuit 16. Dec. 1605 ,donec corrigatur.'
spectantia latine vertit³). - Hierony- Gerberti remorum et ravennatum
mus Brunelli S. J. senensis, corpore archiep., postea Silvestri II. papae,
quidem pusillus , at virtute et erudi- Joannissarisberiensis et Stephani
tione magnus, hebraice, graece et latine tornacensis epistolae : necnon Ste-
doctus, quas omnes linguas in gymna- phani X., Nicolai II. et Alexan-
sio romano S. J. multos annos magna dri II. ad Gervasium remensem ar-
cum laude docuit; ad haec in notandis
chiep. epistolae , ib. 1611. in 4 ; Libri
animadvertendisque vitiis et institu-
6 de episcopis Urbis, qui romanam Ec-
endo prudentissimus, ideoque amultis, clesiam rexerunt, rebusque gestis eo-
ipso etiam Fulvio Ursino scriptorum
suorum agnitus adhibitusque corrector rum, ib. 1586 in 4., opus prohibitum
et judex 4), edidit : Gregorii nazianzeni ,donec corrigatur' ; Notitia episcopatuum
Galliae , qua Francia est, ib. 1606 in
carmina selecta , Cyrilli alex. etc. Ro- 8 ; auctior 1610. Henricus Somma-
mae 1590 in 8 ; HymniSynesii ib. 1609; lius (de Sommal) S. J. (n. 1543 ; †
1619) edidit d. Aurelii Augustini
hip. ep. ll. XIII confessionum , Duaci
1) Proleg. ad Isid. op. p. 1. c. 37.
2) Feller II, 183 : Ony remarquedes 1608 in 16., etsaepe deinde; ejusdem
particularités intéressante parmi unamas meditationes, soliloquia et manuale; me-
assez indigeste d'époques et de recher- ditationes b. Anselmicumtr. de hu-
ches.
3) Habentur in op. Octavii Cajetani :
Vitae sanctorum siculorum ex antiquis 1) Aliae patrum graecorum versiones,
graecis latinisque monumentis etc. col- quas ei adscribit Ittigius de bibl. ro-
lectae, de quo infra redibit sermo . manis patrum p. 655, sunt secundum Ba-
4) Ita Joan. Fabricius in hist. bib- cker 1, 913. ejusdem sodalis (et forte cog-
lioth. fabric. I, 131 s. Cf. Jan. Nic. Ery nati) Pomponii Brunelli. Romae 1607.
thraeum II, 160. 2) Cf. Niceron V, 182 ss.
 Historia ecclesiastica. Arn. Pontacus . 207

mani generis redemptione d. Ber- cipue (tum etiam quorundum univer-

nardi; Idiotae viri docti de amore sitatis coloniensis theologorum ac pro-
divino , omnia ad mscr. exemplaria fessorum) magna Bibliotheca veterum
emendata; ib. 1608 in 16. et saepe patrum ac antiquorum scriptorum eccle-
alibi; b. Anselmi 1. de excellentia bb . siasticorum primo quidem a Margarino
V. Mariae, cui Idiotae , viri tum de la Bigne (cf. n. 96) collecta et ter-
docti tum pii, tr. adjunctus est, ib. 1605 tio in lucem edita, Coloniae a. 1618–
in 16 ; Alberti M. paradisus animae 22, prodiit plus quam centum aucto-
sive de virtutibus libellus, Antwerpiae ribus et opusculis plurimis locupletata,
1602 in 16 ; Thomae a Kempis ... historica methodo per singula secula,
opera omnia , ad autographa ejusdem quibus scriptores quique vixerunt,dis-
emendata atque etiam tertiaparte aucta, posita et in 15 t. 20 pp. et distributa
ib. 1601 t. 3 in 8. et alibi , Coloniae (n. 172); Parisiis 1654 t. 17, Lugduni
1759 in 4.
-

Alardi Wyelli theolo- 1677-1707 t. 30.

giae licentiati labore et industria prae-

V. Historia ecclesiastica.
168. Indeterminanda illustrandaque 449, quorum illud Eusebii latine tan-
chronologia versati sunt inter alios, Ar- tum ex s. Hieronymi versione prodit
naldus Pontacus (de Pontac), burdi- cum notis , Burdigalae 1604 in f. Hu-
galensis, quondam Carolo IX. a literis, jus occasione haec habet censor criti-
demum episcopus vasatensis († 4. Febr. cus alioquin haud urbanus, Jos. Sca-
1605), qui vel a protestantibus mag- liger 1) : >>Quum hae notae, inquit,
nam retulit laudem. Praeclare, inquit prope ad exitum perductae essent, chro-
Vossius 1), de chronologia meritus nicon eusebianum τοῦ μακαρίου D.
est notis et animadversionibus suis ad Arnoldi ep. vasatensis , viri doctissimi
chronicorum tres scriptores : Eusebium et humanissimi , missu ipsius accepi-
Pamphilum , Hieronymum et Prospe- mus , quod licet ea animi alacritate a
rum Aquitanum. Pontacus hic vir ma- nobis exceptum est , quam et auctoris
ximae eruditionis etc. " Casaubonus et operis meritum exigebat ; tamen hoc
ita d. 25. Julii 1607. de eo ad Jos. nostrum gaudium proprium esse repen-
Scaliger scribit 2) : „ Mirati eramus pau- tinus de ejus viri morte nuncius non
lo ante et meritissime quidem, viri passus est. Quanti ego illius mores
praestantissimi longequedoctissimi Ar. doctrinamque fecerim facioque, sciunt
Pontaci, episcopi vasatensis, fidem, in- atque testari possunt, qui hominem de
dustriam et in affecta pariter aetate di- facie sibi ignotum ex sola praedicatione
ligentiam prope sine exemplo in tot nostra atque solam fidem nostram se-
conferendis antiquis membranis , ex quuti amare atque observare coeperunt.
quibus pulcherrimam illam suam ejus- Quum igitur ille optimus, modestissi-
dem Eusebii editionem concinnavit. musetdoctissimus virtantumdiligentiae
Has sibi laudes promeruit in primis et laboris ad Eusebii chronici restitu-
opere : Eusebii Pamphili caes., s. nem attulerit , quantum in hoc genere
Hieronymiets. Prosperiep.aqui- scribendi autnemo aut pauci ante eum
tanici chronica ab Abraham ad a. Chr. praestarepotuerunt, facere non possum,

1
)De scient. mathemat. 1) Ad Eusebii chronicon in addendis.
Cf. Casauboni ep. 450. 529. 560. Cf. quoque ejus ep. 104.
208 1601-1620. Historia ecclesiastica. Deckers,

quin et ejus editionem et studium in- rum studio elaboraverat 1), prodiisse
credibile, quo illam excoluit, diligen- tantum specimen aliquod scil.: Velifi-
tiam indefessam , qua tot scriptos co- catio seu theoremata de anno ortus ac
dices inter se contulit, quibus possum mortis Domini, deque universa J. Chri-
laudibus, commendem. Multum quo- sti in carne oeconomia; accedunt Ta-
que hanc editionem laudat Vallarsi bula chronographica a capta per Pom-
scribens 1) : » Auctor , qui vasatensem pejum Jerosolyma ad incensam et de-
in Aquitania episcopum agebat , tan- letam a Tito Caesare urbem ac tem-
tum in illa ad veteres mss. 28 et edi- plum sepultamque ac triumphatam
tos pridem octo libros exigenda studii, synagogam, Graecii 1605 in 4. Tuetur
doctrinae laborisque improbi contulit, in hoc opere Dekerius, Christum natum
ut ausim affirmare, cum nullo praecla- esse a. 749 ab U. c. et a. 5 ante aeram
rius auctore antiquo , si fidem et dili- vulgatam. Graviter in hunc auctorem
gentiam, quae praecipuae sunt partes ejusque sententiam invehitur Baroni-
editoris , spectes , quam cum Hierony- us 2), nec omnia quae ille de chronolo-
mo actum , ut quale olim latine expli- gicis explicat, probantur Petavio ³),
cavit chronicon, legeretur. Alia ejus- quae tamen non impediunt, quo minus
dem opera sunt: Chronographia a Chri- chronologicae scientissimus dicatur.
sto nato ad a. 1566 , Parisiis 1566 in Nec spernenda est, licet 67 tantumpag.
f., auctum per Genebrardum, ib. 1585 constans , Chronologia sacra ab orbe
et saepius deinceps ; Abdias, Jonas et condito ad Christum, Antwerpiae 1608
Sophonias cum chaldaea paraphrasi et in f., Henrici Samerii 4) S. J. luxem-
commentariis Salom. Jarchii, Aben- burgensis († 1610). Pariter multa
Esrae et David Kimhii latine et acces- ad chronologiam spectantiareperiuntur
sionibus ex theologis christianis, ibid. in operibus Christophori Clavii S. J.
1566 in 4. Edidit quoque opuscula bambergensis (1538-1612), qui ma-
quaedam polemica adversus Mornaeum thematicorum insigne erat sidus, Ec-
Du-Plessis 2), ut ex. gr. Merveilles de clesiae ornamentum, eruditionis laude
440 faussetés avec la manifestation de celeberrimus , maximis praeditus vir-
la novelle secte de Du-Plessis , Burdi- tutibus. Romae 20 annos mathesim
galae 1600 in 8 . magna cum laude est professus , mul-
169. Alius est Joannnes Deckers
tumque contulit ad reformationem ca-
lendarii sub Gregorio XIII. reforma-
S. J. natione belga, patria haesbrouka- tumque strenue docteque defendit ad-
nus magni vir ingenii et studii inde-
versus protestantes. Prodierunt ejus
fessi, rarae probitatis et innocentiae. opera t. 5 in f. Moguntiae 1611, 1612 .
Duaci docuit philosophiam, deinde cum
laude theologiam scholasticam, itidem-
que Lovanii, unde profectus Graecium 1) Hujus operis (quod ms. servabatur
florentissimae illius academiae cancel- saltem quondam Graecii et Lovanii) pro-
larius fuit († 10. Jan. 1619 a. aetatis spectumcf. ap. Alegambe ; Backer
59). Domi nihil aliud agebat , quam 1, 1542.
2) In apparatu ad annal. n. 129.
orare aut libros , quos moliebatur, eli- 3) Epist. 1. 2. ep. 11. ad. Arn. Cathium
mare: erat enim ss. literarum, theolo- ed. 1703.
giae, omnigenae eruditionis atque elo- 4) Cf. plura ap. Neyen, Biographie
luxemburgeoise
quentiae nomine clarissimus : hinc do- gimus: II, 105, ubi inter alia le-
De religieux était très versé dans
lendum ingentis operis, quod 40 anno- l'histoire sacrée et surtout dans la chro-
nologie qu'il a traitée avec beaucoup d'ex-
actitude Il a relevé un grand nombre
1) In praef. ad Hier. chron. d'erreurs qui avaient échappé à ses dé-
2) Cf. Niceron XXII, 293 ss. vanciers . <
 Clavius, Baronius. 209

Praetermissis operibus ad mathesim rium, congregationis Oratorii auctorem,

spectantibus 1), huc pertinent Romani spiritualis vitae ducem nactus in sui
calendarii a Gregorio XIII. P. M. re- contemptu et Dei amore multum pro-
stituti explicatio; accessit confutatio fecit. Mira in omnes benignitate eni-
eorum , qui calendarium aliter instau- tens, severitatem suum in corpus per-
randumesse contenderunt,Romae 1595 petuam ac parsimoniam in cibo et potu
in f.; 1603 ; 1605 ; Computus ecclesia- incredibilem exercebat. Surgentem a
sticus per digitorum articulos et tabu- mensa aliquoties s. Philippus redire
las traditus, Coloniae 1600 in 16; Ro- jussit , quod nil fere sumpsisset ali-
mae 1603 in 8 ; Novi calendarii roma- menti. Horas tantum quatuor vel quin-
ni apologia adversus Michaelem Moest- que somno dabat : hinc moriens affir-
linum, gaeppingensem , Romae 1588 mare poterat , se per triginta annos
in 4; cum appendice in edit mogunt.); somno nunquam fuisse satiatum. In
Jos. Scaligeri Elenchus et castiga- xenodochiis pauperum languentium lu-
tio calendarii gregoriani castigata, Ro- strandis novem annorum spatio adeo
mae 1595 in 8. etc. pertinax fuit , ut ne febris quidem vi
ab illo pietatis munere avocaretur, ac-
170. Historiae Ecclesiae universalis
ciditque aliquando , ut sanus domum
scribendae unus incubuit, qui plu- reverteretur. Pater hac vivendi ratione
rimorum loco est , magnus nimirum filii iratus , subsidia minatus est se
Caesar Baronius. In lucem editus
subtracturum, ni illam mutaret, quam
est Caesar Baronius 31. Oct. 1538 So- comminationem cum filius despiceret,
rae, quae urbs antiquissima est Cam- est etiam exsecutus. Verum divina pro-
paniae. Illum vixnatum pia mater bea- videntia juvenem strenuum non dere-
tissimae Virgini tamquam pignus ab liquit: eum enim continuo Michael Pa-
ea obtentum solemni ritu sacratum
ravicinus, vir nobilis, in aedes recepit,
constituit, qui etiam tantae patronae et quasi filium toto fere septennio libe-
expertus praesidium bimulus mortis raliter aluit 1). At Caesarut beneficium
evasit periculum. Ut puerum adhuc obsequiis compensaret, Paravicini filios
tenellum ad opera misericordiae assue- (e quibus Octavius natu major postmo-
faceret mater, eum mittebat in vias at- dum a Gregorio XIV. a. 1591 ad pur-
que plateas , ut pauperes colligeret in puram assumptus est) ad omnem pie-
domum paternam conducendos , ubi tatem ac religionem informavit. Soci-
cibo reficiebantur. Literis operam dabat um interim sein omnibus pietatis ope-
primum Verulanae , mox Neapoli, de- ribus adjunxit s. Philippo Nerio , quo
mum Romae 2), ubi s. Philippum Ne-
minus profecerim in utrisque facultatibus
1) Cf. Backer I, 1291 ss. mihi cedere culpae, non Urbi.
2) Quantopere autem hanc adamaverit 1) Ex multis autem , quae ibidem pie
urbem, patet ex hisce ejusdem verbis (in ac laudabiliter gessit, illud refertur prae-
Vita 1. 1. c. 2. auctore Hier. Bernabeo clarissimum, quod videns seminudas quas-
perusino , Romae 1651) : Mihi certe de dam corporum formosorum ad venerem
>

Urbe illud liceat haud ingrato fateri, quod allicientium imagines in tabulis depictas
deAthenis Gregorius Nazianzenus affir- ac omnium oculis expositas majore cum
mat, nimirum Roma ipsa , etsi aliquibus licentia , quam pudor et honestas christi-
fortasse perniciosa fuerit, mihi certa gem- ana ferre posset , eas quamquam novus
mea omnique ex parte beata atque pro- hospes, ad unum omnes offusis coloribus
ficua semper exstitit, utpote quae me ple- audacter induxit. Qua de re graviter ex-
nae pubertatis adolescentulum vagum et postulantibus apud matremfamilias liberis.
infrenem excipiens mox sub Christi jugo ac famulis , illa rem altius considerans,
redactum alumnum , quem suscepit, edo- factum Caesaris non modo non improba-
muit , sedula morum magistra exsistens vit, sed castissimi juvenis virtutem admi-
ac literarum , ut plane intelligam , quod| rata, profusis etiam laudibus extulit.
Hurter, Nomenclator I. 14
210 1601-1620. Historia ecclestiastica.

jubente licet nondum clericus et vix meis juxta illa: Duplici contritione con-
annos natus viginti exhortationes ha- tere eos (Jer. 17, 18). « Occupationibus
buit ad populum tanta vi atque un- multis licet distentus quotidie adibat
ctione, ut unus e primis aulae pontifi- sepulcrum principis apostolorum inge-
ciae praelatis cum aliis mundo valedi- minans verba: „ Domine ut erexisti
xerit. Sacerdos factus triginta et am- Petrum a fluctibus, ita eripe me a pec-
plius annos in confessionibus excipien- catorumundis : atque humillime deos-
dis piisque sermonibus ter et quaterper culans pedes statuae hujus apostoli,
hebdomadam habendis infatigabilem credo, dicebat, unam, sanctam, catholi-
operam dedit ¹1), gravibusque literis cam et apostolicam romanam Eccle-
patris demum animum immutavit, ip- siam. «
sumque adeo ad pietatem excoluit, ut Tantus vir fugere non potuit saga-
infirmorum se manciparit curae. Totum cissimum Clementis VIII. oculum, qui
se volensDeo consecrare, vota pauper- sibi illum in conscientiae delegit mo-
tatis et obedientiae emisit, licet s. Phi- deratorem : munus molestum certe at-
lippus nullain sua congregatione prae- que difficile, quod magna tamen liber-
scripserit vota. Maxima cum alacritate tate prudentiaque Baronius obibat,
munera obibat domestica, humilia licet
atque laboriosa: ecclesiam verrere, libere pontificemde pluribus, ut emen-
darentur monens 1). Hucusque conti-
exornare altaria, campanas pulsare, cu-
linam administrare etc. in deliciis ei gerat ei, ut oblatas a Gregorio XIII. et
Sixto V. sibi dignitates , etiam infulas
erant, animique voluptatem expresse- pontificales, declinaret; verum Clementi
rat hac inscriptione muro affixa :,Cae- VIII. deliberatum atque constitutum
sar Baronius coquus perpetuus.' Post
erat hujus viri doctrinam eximiam, vir-
s. Philippi Nerii , fundatoris Oratorii,
mortem omnium sodalium suffragiis in tutem admirandam insigniaque deEc-
clesia merita debito honorare praemio.
praepositum electus fuit. Cum omnes, Primum illum dixit protonotarium apo-
ipse pontifex, de hac gratularentur
electione , ipse solus moerebat animi- stolicum (1595), quo nuncio percul-
sus exclamavit: Ecce fulmen cecidit,
que dolorem hisce adsodales neapoli- antequam tonuerit, nullumque non
tanos datis literis testabatur : „ Versa
movit lapidem ad eum declinandum
est in lucta cithara mea, quia suscepi honorem. Sed frustra, cardinalitiae dig-
de manu Domini duplicia pro peccatis nitatioblataeprecibus, obluctationibus,
1) Quo solatio in ejusmodi laboribus 1) Propter hanc libertatem plurium in-
apostolicis frueretur, ipse significat hisce currit offensam : hoc tamenBaronium non
ad parentes datis literis : „ utinam par- deterruit. Cum quondam cardinalis qui-
tiri vobiscum et communicare liceat gau- dam illum propterea objurgaret, simulque
dium meum, quod quidem (fateor) verbis ei in mentem revocaret , quantum sibi
exprimerenonpossum: quidquid enim lae- propter obtentam sua ope cardinalatus
titiae , quidquid oblectamenti ac solatii dignitatem deberet , respondit Baronius :
in terris est , prae illo tristitiam et moe- Ego vero neque dignitatem hanc quae-
rorem merum existimarim ; utinam quos sivi unquam, neque unquam optavi, quam-
mihi dedit Dominus in spiritu filios intue- obrem sine dolore dimitto , quod sine
remini, mihi, inquam, pessimo hominum amore possideo : habeto tibi tuampurpu-
ac flagitiosissimo, viros optimos et divinis ram , nunc enim vestes meas libentissime
virtutibus ornatissimos, ut profecto de me resumo : nihil mihi optatius quam ut ad
illud scriptum videatur : Laetare sterilis, fratres meos revertar et ad cubiculumme-
quae non paris etc. (Is. 54, 1), et quod um, cujus adhuc clavem mecum defero :
olim Jacob, hoc ego quoque merito usur- munera tua sint tecum, bona tantum con-
paverim : In baculo meo transiri Jordanem scientia mecum esto. Etiam s. Philippus
istum et ecce cum tribus turmis regredior Baronium in conscientiae moderatorem
(Gen. 32, 10) . selegerat, tanti eum fecit.
 Caesar Baronius . 211

lacrimis occurrit et obstitit, vel fugam| ronio 1) : unum supra triginta suffragia,
meditabatur , illum tamen ad eam ac- dimidia scil. suffragiorum pars , certa
ceptandam Clemens proposito anathe- jam erant. Ut igitur Baronius a se aver-
matis fulmine compulit¹). Nonquievit teret periculum, alterius partis cardi-
vero Baronii animus , illius abdicatio- nales adiit eos multis obtestans pre-
nem cogitans , hinc Clementem conti- cibus , ut suam praepedirent electio-
nuis precibus fatigavit, ut sibi adpri- nem: electo vero Leone XI, et hoc mox
stinum vitae genus redire liceret. Ve- defuncto PauloV.gratias maximas egit
rum pontifice in proposito obfirmato Deo magno quasi donatus beneficio 2).
nihil obtinuit. Quare necessitati parens In dignitate cardinalitia constitutus s.
hoc tamen sibi deliberatum votoque Carolum Borromaeum patronum sibi
etiam constitutum habuit, nunquam selegit atque exemplar, neque pristi-
vel minimum se facturum, quo ponti- nam religiosam vitam deseruit, sancte-
ficatus apicem adipisceretur. Singulari que vivens sanctamad mortem animum
studio atque amore librum de monar- paravit, o aeternitatem ! identidem in-
chia sicula (insertum t. XI. annalium, geminans. Valetudinis causa de medi-
Parisiis 1609) conscripsit : sperabat corum consilio 3) Tusculum se recepe-
enim fore, ut propterea cardinalium rat; cum vero vitae instaret exitus,
hispanorum a se declinaret vota2). Romam redire festinabat. Eamus, in-
Binis tamen in comitiis non procul a quiebat, et Romae moriamur , neque
tanta aberat dignitate, promovente rem enim decet cardinalem mori in agro ;
strenue clarissimo cardinali Du Per- eamus ! quandoquidem nihil mihi op-
tatius esse potest, quam ut in congre-
gatione mea apud patres meos diem
1) Quam
nitatem sincerehancdeprecareturdig
Baronius et quam vicissim forti-
atque oculos claudam.* Magnis ultimo
ter ejus acceptationem urgeret Clemens, in morbo affligebatur doloribus , adeo
colligimus ex illius ad Clementem VIII. ut illi haec ei extorquerent verba :
literis (t. VII. Annalium praefixis), in qui- „Fratres, non possum amplius, audite,
bus inter alia queritur : Quo mei aman-
tiorem, eo violentiorem expertussum,tum quaeso, Caesarem pauperculum, susti-
per tuos seorsum abreptus, cubiculo clau- nete paululum pro vestra caritate. «
sus , vixque tandem ut audirer , multum Tandem illuxit suprema dies 30. Junii
rogans admissus ante conspectum tuum 1607, qua animam tot meritis virtuti-
angelis reverendum, post meam defensio-
nem abs te responsum illud unum tan- busque ornatam inmanus reddidit Sal-
tum acceperim, quo robusta voce diram vatoris. Propter sanctitatis opinionem,
anathematis protulisti sententiam, si am- qua vivens moriensque apud omnes
plius resisterem et nisi penitus acquiesce-
rem. Quem non terruisset ac non penitus
dejecisset atque prostrasset talis erum- rum esse confidam, nimirum ad humilita-
pens e coelo repente tanto fragore toni- tem servandam, quandoquidem Hispanis
trus fulmen aeternae damnationis explo- ea praebetur occasio , ut in solemnibus
dens ? Amico vero suo Antonio Talpae comitiis (siquidem eo perventum fuerit)
ita scripsit: Meam crucem fero, quae cum adversos atque infensos mihi sese osten-
sit aurea, levior fortasse cuipiam videri dant, quae res non parum momenti habet
possit, sed çerte longe onerosior mihi est, apud me. Sed haec tecum habe.
quam si esset ferrea etc. De se quoque 1) Gallia christiana 1, 654.
interpretabatur illa Jobi verba (3, 11 s.) : 2) Cf. Vitam 1. 2. c. 8. et ipsum Baro-
Quare egressus ex utero non statim perii ? nium in fine t. XII. annal. ad a. 1198.
quare exceptus genibus, cur lactatus uberi- 3) Cum iidem medici consulerent, ne
bus, nunc enim dormiens silerem etc. adeo meditaretur mortem, Quidni, repo-
2) Testes sunt literae amico suo, Anto- nebat vir sanctus, ego de morte cogitem ?
nio Talpae, inscriptae , in quibus de hoc numne me timere putas illam , cum qua
opere scribit : Ego vero id libentissime quotidie familiariter ago et loquor ? Apa-
facio, eo maxime nomine, quod hanc rem gesis; haud equidem timere illam pos-
haud mediocrem utilitatem mihi allatu- sum, quam ut sororem carissimam diligo.*
14°
212 1601-1620. Historia ecclesiastica.

fruebatur¹), Venerabilis a Benedicto XIV.| magdeburgenses, ut ajunt, duceFlacio

appellatus est 12. Jan. 1745. Illyrico fataEcclesiae et doctrinae chri-
171. Jam ad ejus opera accedamus. stianae per singula secula , sed modo
suo,depravateatquecorrupte
> Quis nescit, scribit Isaacus Casau- runt. descripse-
Tanto damno ut occurreret s. Phi-
bonus , protestans 2), cardinalem Ba-
ronium operam inhistoria ecclesiastica ad
lippus Nerius, Baronium hortatus est
Ecclesiae annales conscribendos,
adeo insignem posuisse , ut omnibus
sua diligentia palmam praeripuerit. qui modeste se excusans doctissimum
Hic enim est, qui primus omnium to- proposuit OnuphriumPanvini. Institit
sanctus, et Baronius obedientia ductus
tius orbis christiani res gestas , prae-
sertim autem quae ad Ecclesiam perti- tam difficile laboriosumque opus in se
nebant, in continuam seriem annorum suscepit. Triginta annorum studio in-
sic digessit , ut si unius urbis fastos defesso atque diligentia assidua paravit
concinnaretetc."Quidceleberrimo operi, quae ad illud erant necessaria; imo
quod hic respicit, ansam praebuerit, >>
summa etiam ac pene prodigiosa. Uni-
versam enim historiae ecclesiasticae
omnibus est notum. Centuriatores scil.
molem septenis vicibus retractavit :
toties illum orbem studiorum confec-
1) De hac sanctitatis opinione cf. Vitam tum resumpsit inchoandum, priusquam
1. 3. c. 14. Maximi eum faciebant Bel-
manumadmolireturconscribendis, quas
larminus , qui morienti Baronio se com-
mendabat boni latronis verbis : Memento meditabatur et apparabat , historiis et
mei, dum veneris in regnum tuum uberes- annalibus ecclesiasticis. Plane novo et
que de ejus morte fudit lacrimas ; Bernar- inaudito exemplo ab omni retro anti-
dus Colnago, Nicolaus Serarius , quitate , heroico conatu et praedican-
Stanislaus Rescius , Jacobus Sirmon-
dus , qui testatus est se nunquam illum do 1).« Libenter alios viros doctos con-
adiisse , quin melior redierit ob praecla-
ras ejus virtutes et ferventissimam carita- 1) Ita alter protestans (seu anglica-
tem, qua tum in Deum, tum etiam inpro- nus) Richard Montaigu (Montacutius)
ximos aestuabat. Alia quoque de Baronii praef. ad appar. sect. 58, 59. Et appar. 9.
vita cf. apud Spondanum in Elogio suae s. 48 addit , Baronio ,intima totius vetu-
Epitomae praemisso ; Larra Vita del v. statis penetralia tam erant cognita et fa-
C. B. , Romae 1882. miliaria, quam est mihi domus mea. Sane
2) Proleg. ad exercit. ad Baronii anna- Baronius omnia ipse collegit, ipse con-
les. Fabricius , qui in hist. biblioth. scripsit absque scribis, et quidem saepius;
fabric. II, 429 ss. quam plurimos scripto- hinc bibliotheca vaticana integrum adhuc
res, qui vel contra Baronium scripserunt exemplar ejus manu exaratum possidet.
vel plura in eo reprehendunt , recenset, Cum quondam Baronium episcopus qui-
haec tamen de eo habet: Erat vir pius, dam interrogaret , quot amanuensibus in
candidus , laboriosus , plurimae lectionis, opere tantae molis conscribendo uteretur,
secessum amans , acerrimus quidem pon- torcular calcavi solus, respondit ille.
tificatus partiumque hildebrandinarum Quare vere mirandum est , quomodo im-
propugnator , at de ecclesiastica tamen mensum hoc opus conscribere potuerit,
antiquitate , testibus Casaubono op. praesertim si advertatur , eum antiquita-
dedic. exercit.c. 2.; G. Jo. Vossio de tis monumenta nondum reperisse jam col-
philol. c. 14, Montacutiopraef. ad ap- lecta, ut historici posteriores, sed primum
par., Hottingero bibliothec. p. 419, debuisse illa in bibliothecis latitantia de-
G. Calixto appar. theol. 186, Conrin- tegere atque colligere, eumque praeterea
gio de orig. jur. german. c. 23. p. 145, tot aliis fuisse negotiis distentum. Hine
Leibnitio in miscell. p. 420, Koeni ipse scribit: Haec autem volui conside-
gio 160, Schurzfleischio in epp. sel. randa proposuisse, quo si minus forte om-
p. 548, Pope Blount p. 862 praeclare me- nes explesse me numeros in Annalibus
ritus. Eodem teste nonnulli ex horum conscribendis quis invenerit, excuset, quod
annalium lectione permoti sunt, ut ad Ec- nunquam mihi licuerit vel diem unam va-
clesiam romanam redirent , nominatim cuam ab omnibus interventoribus absque
Casp. Scioppius , Justus Calvinus alienis curis atque molestiis felicem albo
et Nicol. Steno . signandum lapide transigere solitarium.
 Caesar Baronius. 213

sulebat, grato docilique animo eos au- notatum a quodam , annales Baronii,
diebat ¹) memorverborum tum s. Augu- quam controversiae Bellarmini nocue-
stini : Verum et severum diligo cor- runt. Non tamen propterea diffitemur,
rectorem meum, tum s. Ambrosii: saepius errasse Baronium in quaestio-
Unumquemque fallunt sua scripta et bus historicis, geographicis , chronolo-
auctorempraetereunt atque utfilii etiam gicis criticisque, hosce errores a poste-
deformes delectant , sic etiam scripto- rioribus scriptoribus , ut ab utroque
rem indecores sermones sui palpant." Pagio , Tillemontio , Norisio
Duodecim tomos perfecit Baronius, qui fuisse emendatos : sed illos, quivel bis
complectuntur annos a nativitate Chri- vel sexies vel etiam octies erratorum
sti usque ad a. 1198. Prodierunt Ro- millia Baronio exprobrant , plus arro-
mae 1588-1607. Priores recusi fuere gantiae aut invidiae , quam verae eru-
(nonnullis adjectis vel correctis) 1593 ; ditionis prodere videntur. Audiant hi
editio secunda prodiit Venetiis 1595 potius Alexandrum Morum , Calvini
ss., aliae editiones prodierunt Coloniae sectatorem. Neque tamen sic, ita ille 1),
1596 ss.; 1609 ; 1624 ; Antwerpiae immensi laboris (Baronii) Annalium
1597 ss.; 1675 ; Venetiis 1705. Bonae pretium elevamus , ut non quantum
editiones sunt romana et antwerpien- ejus arti Roma debet ac ingenio , tan-
sis ; magis commodamoguntina 1601(et tum diligentiae propemodum debere
coloniensis , quae tamen inferioris est universum orbem christianum agnosca-
pretii), quod aliorum verba distinctis mus ob illa tot ab eo eruta monumenta
expressa sint typis et paginae in duas (licet in eorum censum non pauca sub-
divisae columnas ; omnium tamenopti- lestae nimis fidei relata sint), quae
ma est ea , quam curavit cl. Mansi aeternis forte damnata tenebris latuis-
Lucae 1738-1757 v. 38 in f. (m. 900), sent 2). Baronii annalibus indicem re-
quae complectitur continuationemRai- rum adjecit cardinalis Laurea Romae
naldi, criticam historico-chronologi- 1694 in 4 ; illos in compendium rede-
cam in annales Baronii Antonii Pagi, gerunt Henricus Spondanus³), Ludo-
apparatum Baronii etc.; ea editio est vicus Aurelius perusinus, juris doctor
rara, sed non sat correcta. Novissime et patriae bibliothecae praefectus (t
aliamcuravitTheiner Baroduci 1864 1637), cujus epitome prodiit Romae
-79 t. 34 (fr. 280). Praetermittimus 1635.1636 in 12 ; cum epitome con-
elogia, quibus non solum catholici, sed tinuationis Bzovii , ib. 1641 in 12.
vel protestantes hosce annales cumu- cura Hieronymi Tezi; gallice : Les An-
larunt. Omnia dixit horum unus Geor-
gius Horn scribens 2) : Plus ut recte bere. Auctores catholicos , qui Baronium
laudarunt cf. ap. Schüz , comment. crit.
de scriptis et scriptoribus historicis p.
1) Ideo etiam in append. ad t. 10. annal. 95 s.
scribit : Ita comparati sumus , ut moni- 1) In praef. ad Eusebii chron.
toresnostros tamquam insignes colamus 2) Hinc cl. Hefele (Kirchenlex. VI,
benefactores, a quibus nec separamus eos, 149 ed. 1.: „ Die ungemein zahlreichen Ur-
qui seipsos adversariorum loco constitu- kunden, die er in verschiedenen Archiven
unt, dum nostra infenso animo carpunt. gefunden und hier eingerückt hat, gaben
In hac appendice revera plura eorum, seiner Arbeit einen vorzüglichen Werth
quae prius scripserat, corrigit. Exhibet als Arsenal der wichtigsten Documente,
haecPossevinus in suo Apparatu 1. 1. so dass seine Annalenjetzt auch noch von
p. 245-285 . Protestanten hundertmal benützt werden,
2) Praef. ad lect. Sulpitii Severi. Faten- bis die Centurien einmal.
dum etiam est in omnes disciplinas theo- 3)Hunc iterum incompendium redegit
logicas maxima emolumenta ex Baronii et continuavit (gallice) Petrus Coppin
annalibus redundasse, universamque pro- facultatis theologicae decanus († 1667)Pa-
inde theologiam plurimum omnino ei de- risiis 1652, quae epitome aestimatur.
214 1601-1620. Historia ecclesiastica univ. Baronius.

nales Ecclésiastiques de C. Baronius re- Optime vero de Baronio meruit Anto-

duites en autant des livres fort succincts, nius Pagi sua critica historico-theo-
que l' Auteur en avoit fait des tomes pro- logica in Annales Baronii. Annalium
lixes, par le R. P. Aurel etc. tradui- Montaigu et Henri Ott, quem refuta-
tes en François par Charles Chaul- vit Reding ; Samuel Basnage 1) etc.
mer , Historiographe de France, Paris veluti praeludium est ejusdem Marty-
1664 pp. 6 in 12; ib. 1673, quod com- rologium romanum restitutum, Grego-
pendium interpres continuavit ad a. rii XIII. jussu editum cum notationi-
1664 ; Britius rhedonensis O. Min., bus, Romae 1584 ; 1586 in f.; Vene-
perPalaestinam et Aegyptum missiona- tiis 1587 in 4., editiones rarae ; Ant-
rius , qui epitomen suam arabice edi- werpiae 1589. ed. emendata; 1613
dit Romae 1653 t. 2 in 4., sicut etepi- aucta vetere romano martyrologio et
tomen annalium V. T. Jac. Saliani martyrologio Adonis ex editione Ros-
ib. 1653 et 1655 t. 2 in 4 ; Abraham weydi. Notationes plerumque de-
Bzovius O. Praed.; Gabriel Bis- sumptae sunt ex patrum scriptis , lu-
ciola 1) S. J. mutinensis († 1613) menque haud parum affundunt histo-
in Epitome Annalium eccl. C. Baronii, riae ecclesiasticae 2). Praeter alia 3)
Venetiis 1602 t. 2 in 4; Lugduni 1602; scripsit etiam Historicam relationem de
Coloniae 1602 ; 1614., cui editioni ad- Ruthenorum origine eorumque miracu-
jectum est compendium 11. et 12. vol. losa conversione et quibusdam aliis
e Spondano ; Horatius Scogli ca- ipsorum regum rebus gestis ; item quo-
thacensis, a primordio Ecclesiae histo- modo progressu temporis ab agnita ve-
ria, cum chronologiaab o. c. ad a. 1640, ritate defecerint , amodo vero partim
Romae 1642 in 4; Augustinus Sar- ad communionem s. sedis apostolicae
torius in Compendio annalium eccle- recepti fuerint , Coloniae 1598 in 8.
siasticorum card. Baronii , O. Ray Post ejus mortem prodierunt 4) episto-
naldi et J. de Laderchio , quod lae et opuscula pleraque primum nunc
continuavit Eust. Janka a Christous- edita (cum vita) per R. Albericium,
que ad a. 1568, Pragae 1721-30 t. Romae 1759-70 t. 3 in 4.
22 in 7 v., 1736 in f; Cornelius Schul-
172. Dominicus Bolani O. Praed.
ting (saltem ex parte n. 183); illos
continuarunt Bzovius , Raynal- venetus, a SixtoV. episcopus Cydoniae
dus , Spondanus , Jacobus Lader- seu Caneae in Creta insula designatus
chi , Theiner. De plerisque horum a. 1588 , haud minimas habuit partes
infra redibit suis locis sermo. Plurimi
1) Cf. de his plura in Fabricii Bib-
vero ex protestantibus illos impugna- lioth.graeca t.XIIet Zachariae diss.;
runt, quorum notiores sunt Golda- Bauer Kirchenl. I, 2040; Roskovány
stus , cui respondit Gretser; Js. II, 531. 552 s.; 591.
Casaubonus , cui occurrerunt Eu- 2) Has annotationes dicit Feller (409)
daemon et Boulenger S. J., R. aupleines d'érudition etd'une critique forte
dessus de son temps. Tamen juverit
et haec prae oculis habuisse, quae advertit
Andresl.cit. t. 6.1. 4. c. 2) : „Opera me-
1) Alius a Laelio ejus secundum car- ramente critica , ma non abbastanza se-
nem et spiritum fratre († 1629), cujus ex- vera, diede in questa parte (in hagiogra-
stant Horarum subsecivarum t. 1. seu ll. phia) il Baronio colle sue annotazioni al
20,
niaeIngolstadii 1611;
1618inf., in t. 2.pleraque
quibus seu ll. 17exColo- martirologio
phi- fare
fare erud
romano , dove incominciò a
erudite ricerche di storia ecclesiasti-
lologia et encyclopedia et omnibus fere ca ; ma non fece ancor vedere il grand'au-
scientiis ac tribus praecipuis linguis he- tore degli annali ecclesiastici.
braea, graeca , latina non vulgaria expli- 3) Haec cf. in Niceron Mémoires
cantur, adnotatis, emendatis, enucleatis XXVII, 282 ss.
plurimis omnis generis scriptorum locis. 4) Cf. Nova bibl. eccl. frib. 3, 482-97.
 Bolani, Ciaconus, Morales, Victorelli. 215

in conciliorum editione, quae Venetiis 1602 t. 2 in f. Cum inter moras edi-

1585 lucem aspexit hoc titulo : Conci- tionis hujus operis , cui annos decem
liorum omnium tam generalium quam desudaverat , auctor mortuus esset,
provincialium , quae jam inde ab apo- Franciscus Cabrera Morales 1) re-
stolorum temporibus hactenus legitime liquae editioni praefuit, suasque addi-
celebrata haberi potuerunt t. 5, quibus tiones subjunxit , praesertim ab Ale-
novissima hac editione post Surianam xandro VI. ad Clementem VIII. Desi-
accessere praesertim nicaenum et ephe- deratur tamen in hoc operejudice Mich.
sinum celeberrima concilia, in quorum a s. Joseph , ordo et digestio , tum
omnium collocatione temporum ratio concinnitas et concordia dictorum 2). "
habita est et eruditae notationes per Additamentis illud posteriorum ponti-
catholicos theologos additae. Roma- ficum usque ad Urbanum VIII. locu-
norum pontificum gesta enarrant plures,pletavit Andreas Victorelli , pres-
quorum primus Alphonsus Chacon byter bassanensis , operam conferenti-
(Ciaconus, Ciaconius) O. Praed., natione
bus Ferdinando Ughello , Hieronymo
erat baeticus, patria biatiensis, qui Aleandro , Luca Waddingoet Cae-
scrutandis hispanae, romanae et eccle- sare Becillo³) , Romae 1630 v. 2
siasticae potissimum historiae veteribus in f.; novis additionibus Augustinus
monumentis totum se dedit. Romam Oldoini S. J. locupletavit et ad Cle-
accersitus Gregorio XIII. acceptissimus menten IX. perduxit , Romae 1677 t.
fuit, a quo inter s. Mariae Majoris poe- 4 in f. cum iconibus , in qua editione
nitentiarios, ut vocant , est allectus: vitae fere omnium cardinalium fuere
quo in munere quidquid illi supererat innovatae , brevi quidem , sed acri,
temporis indilucidandis, quae ipsijam compto ac selecto stilo. De eo ita scri-
aderant, aliisque e pulvere eruendis, bit Michael a s. Joseph : >>Enim
illustrandis, componendis, edendis mo- vero supersunt adhuc in Ciaconi ope-
numentis impendit. Obiit Romae c. a. re, quantumvis tantorum virorum cu-
1601 a. aetatis 59. Rei antiquariae ris limato, correcto et aucto non pauca,
peritissimum, Hispaniae suae magnum quae debuerunt emendari ; nonnulla
lumen eum vocat Thuanus 1). Ex ejus etiam desiderantur , sine quibus idem
operibus 2) illud mentione dignum cui opus videtur non omnibus numeris
titulus: Vitae et res gestae summorum absolutum. Nec dubium, quod utroque
pontificum romanorum et S. R. E. car- naevo hoc insigne opus careret , nisi
dinalium ab initio nascentis Ecclesiae celeri ac tumultuario studio laboras-
ad Clementem VIII., Romae 1601- sent, qui eidem operi perficiendo ope-
1) Histor. 1. 122. sub finem. Ita ad eum
scripsit doctissimus Latinius d. 4. Febr. 1) Hic idem edidit vitam et gesta Coele-
1589: Sciebam ego jam pridem, erudi- stini Papae II., Romae 1593; 1613 in 4.
tissime Ciaconi, quantum in romanae an- 2) Biblioth. crit. 1, 181 .
tiquitatis cognitione profeceris, tibique in 3) Caesar Becillo urbinas, prius me-
ejus studio paucos atque adeo neminem dicus , dein sodalis Oratorii s. Philippi
praeferendum statueram. Sed ne te verum Nerii († 6. Maj. 1649) reliquit annotationes
celem, nunquam credidi tantum tibi in marginales in Ciaconium et collationes
rebus obscuris et difficillimis describendis ciaconianae historiae cum baroniana, Ro-
facultatis comparasse , ut de iis tam co- mae 1630 in f. sine auctoris nomine ; acta
piose tamque eleganter scribere tam facile s. Caji P. et M., ib. 1628 ; evangeliorum
posses. Superasti igitur etsi egregiam con- connexio, in qua textus ordine servato re-
ceptam de te opinionem etc. rum gestarum series indicatur , ib. 1622
2) Cf. catalogum apud Quetif II, 345 in 12., Parisiis 1631 inf. Inter plurima mss .
88., Nic. Antonium I, 18 s. Aliqua re- reperitur et Historiae ecclesiasticae baro-
feruntur ad historiam et archaeologiam nianae continuatio t. 13. ab. 1198-1299.
romanam : plura manserunt mss. Cf. Villarosa p. 52 ss.
216 1601-1620. Historia eccles. particularis. Bordinus, de Glen,

ram suam navarunt. " M. Guarnacci | mittitur directorium ad eandem histo-

opus continuavit adjectis duobus aliis riam, ib. 1600.- Glani sodalis Gre-
tomis, ut infra dicemus. Aliud Ciaco- gorius Polydorus etruscus prodire
nii opus est : De jejuniis et varia eorum fecit opus inscriptum : Gregorianum,
apud antiquos observantia tractatus, in quo de 14 Gregoriis pontificibus et
Romae 1599 in 4; de martyrio 200 mo- 13 episcopis Gregoriis et de uno pres-
nachorum s. Petri a Cardeyna O. S. Ben. bytero eorumque vitis, moribus et ge-
burgensis dioecesis tr., ib. 1594 in 8., stis agit, Florentiae 1589. Le Long
admodum rarus. Singulares sunt duo ei adscribit etiam in sua Biblioth. s.
libelli : Historia de anima Trajani pre- commentaria in pleraque loca ad Gala-
cibus d. Gregorii papae ab inferis erepta, tas, Lucae 1625 in 4. - Joannes An-
saepius (cum aliis Ciaconii operibus) tonius Brandustertii ordinis S. Franc.
edita, Venetiis 1585 ; Regii 1585 ; de siculus, vir vere pius et doctus, prop-
s. Hieronymi cardinalitia dignitate quae- terea a Clemente VIII. Romam accitus
stio, cum libello praecedenti Venetiis († 13. Maj. 1608) dedit Cronologia de
'
edita 1583 in 4; dein Romae 1591, sommi Pontefici, Romae 1608 in 4. -
qui produnt auctorem arte critica de- Hieronymus Beroardus O. Praed.
stitutum. Fabulam enim illam serio venetus scripsit Istoria delle vite de'ss.
narrat, et Hieronymum cardinalem fa- pontefici, Venetiis 1612 in 4.- Joan-
cit. Collegit quoque Bibliothecam libros nes Antonius Gabutius cler. reg.
et scriptores ferme cunctos ab initio scripsit de vita et rebus gestis Pii V.,
mundi ad a. 1538 ordine alphabatico Romae 1605.
complectentem, quae prodiit (usque ad 174. Historiam ecclesiasticam inte-
literam E) cum observationibus Franc. grarum gentium scripserunt : Francis-
Dionysii Camusati 1) Parisiis 1731 . cus de Padilla, antiquariensis, doctor
173. Alter est Joannes Franciscus theologus et in lyceo hispalensi hujus
Bordinus romanus congr. Oratorii, et scientiae primarius professor († 15.
archiepiscopus avennionensis († 1609), Maji 1607), qui tentavithistoriam ec-
cujus sunt praeter alia : Summorum clesiasticam Hispaniae »et ex bona
urbis et orbis pontificum et imperato- parte compos fuit voti factus scribens :
rum series et gesta,Parisiis 1604 t. 2.- Historia ecclesiastica de Espana t. 2
Joannes Bapt. a Glano (de Glen) O. in f.,Malacae 1605. Absolvit centurias
S.Aug. eburensis, nationebelga(† 1613) annorum septem, reliquae desiderantur.
in lucem gallice edidit 2) : Vitae rom. Hujus quoque sunt : Conciliorum om-
pontificum a Petro usque ad Clementem nium chronologia, Matriti 1587; Tabu-
VIII. ex Platinae historia in epitomen lae septem Ecclesiae sacramentorum, Ma-
-
Octavius Caetanus
redactae ac juxta Onuphrii Panvinii triti 1587. "
recensionem ordinatae; accesserunt ef- (Cajetano) S.J. syracusanus (n. 22.Apr.
figies etc., Leodii 1597 ; 1648; Histo- 1566 ; † 8 . Martii 1620)doctrina et san-
ria pontificalis seu demonstratio verae ctis moribus 1) conspicuus, reliquit opus
Ecclesiae a Christo fundatae, cui prae- posthumumetdiuexpetitum: Isagogead
Historiam sacram siculam, quod prodiit
1) Cf. Journal des Savans 97, 238-65. Panormi 1707 in 4. et in thesauroan-
2) Alia ejusdem operacf. in Ossin- tiquitatum et historiarum Italiae t. 32.
ger Bibliotheca Augustiniana; Revista Lugduni Batavorum 1723. In ea tam
Augustin. 1884. I, 142. Ceterum etDo- veteris Siciliae impiae superstitiones
minicus Tempesta romanus edidit : Vi-
tae summorum pontificum a Christo Jesu ad
Clementen VIII. cum effigiebus eorum ex 1) De his cf. plura in Sotvelli Bib-
nummis ac picturis excerptis, Romae 1596 lioth. Script. S. J. De operibus Backer
in 8; 1600. I, 1000.
 Caetanus, Havanius, Hartmann, Cratepoil etc. 217

quam verae fidei in eadem insula ini- fit 1); et Guilelmus Gazaeus (Gazet)
tia, propagatio et augmenta, siculorum atrebatensis , canonicus (n. 1554 , †
in religionem christianam ardor et in 1612), qui scripsit praeter vitas SS.
ea constantia erudite et singulari me- Remis 1613 t. 2, l'histoire ecclésiasti-
thodo exponuntur. Reliquit etiam: que du Pays-Bas contenant l'ordre et
Idea operis de vitis sanctorum siculo- suite de tous les évêques et archevê-
rum famave sanctitatis illustrium; ac- ques de chacune diocèse avec le cata-
cessit martyrologium siculum in singu- logue de SS. etc., Atrebati 1614. (m.
los anni dies, Panormi 1617 in 4; Vi- 24).
tae sanctorum siculorum ex antiquis
175. In singularium ecclesiarum
graecis latinisque monumentis et ut historia versati sunt : Franciscus Guil-
plurimum ex mss. codd. nondum editis
collectae aut scriptae , digestae juxta limann (Guillimat) friburgensis, hel-
seriem annorum christianaeepochae et vetus, de historiadomus austriacaebe-
ne meritus , ideo ad illustrandam aca-
animadversionibus illustratae. Opus
demiam Friburgum in Brisgoja voca-
posthumum , cui perficiendo operam
contulit P. Salernus ejusdem socie- tus (1606), imperatori et archiduci
tatis († 1666), Panormi 1657 t. 2 in f. Maximiliano a consiliis († 14. Oct.
1612), qui pro suo tempore diligen-
Nonnullae ex hisce vitis in acta san-
ctorum receptae fuere. In rebus ec- ter scripsit 2) commentarium de epi-
clesiasticis Belgii tractandis versati scopis argentoratensibus, Friburgi 1608
in 4 ; annales heremi Deiparae Matris
sunt: Arnulphus (Arnoldus) Have- Monasterii O. S. Ben., ib. 1612 in f.,
nius seu Havensius silvaducensis
n. 1540, quondam jesuita, diu profes- opus accuratum, cujus materiam col-
sor, etiam theologiae, dein O. Carthus. legit Christophorus Hartmann O.
S. Ben., sub cujus nomine prodiit. Fuit
plurium editor († 14. Aug. 1610), in- Hartmann vir sane eruditus , biblio-
ter quae huc spectant : Commentarius
thecae illius monasterii aliquamdiu
de erectione novorum in Belgio episco- Pe-
patuum, deque iis rebus , quae ad no- praefectus († 12. Apr. 1637).
trus Cratepoil O. Min. Convent. ex
stram hanc usque aetatem in eo prae-
clare gestae sunt, in quo causae etori- pago Moers haudprocul Juliaco oriun-
dus, unde Merseum,
gines haeresum et tumultuum belgico- mersensem Mersum, aut Op-
et Batrachelium, Juliacum,
rum et labores ad eos componendos a
praelatis suscepti, Coloniae 1609 in 4; quandoque etiam Laudensem sese cog-
nominavit († 1. Aug. 1605), praeter
speculum haereticae crudelitatis scil.
arianorum, longobardorum, donatista- alia edidit ³) : Omnium archiepiscopo-
rum coloniensium et trevirensium a pri-
rum, eutychianorum, monotheletarum,
iconoclastarum , albingensium , hussi- mis usque ad modernos catalogus bre-
tarum, de furoribus in Germania su- visque descriptio suffraganeorum item
periori, Anglia, Belgio, calvinistarum coepiscoporum coloniensis metropolis
i. e. leodiensium, ultrajectensium, mo-
in Gallia etc., ib. 1608 in 8. (m. 24);
historica relatio duodecim martyrum nasteriensium, osnabrugensium, min-
carthusianorum , qui Ruraemundae
1572 agonem feliciter compleverunt,
1) Alia ejusdem scripta , quae huc non
s. 1. 1608 in 4., opusculum valde ra- spectant , cf. ap. Zedler , Universallex.
rum (m. 50). Ferreolus Locrius, XVIII, 130.
paulinas , Atrebati concionator († 22 . 2)Cf. Daguet Biographie de Fr. Guil-
Aug. 1614 a. aetatis 45), cujus chro- limann,
deutsche Friburgi
Biogr. X, 1843;
107-11Wyss
. allgem.
nicon ecclesiasticum belgicum (257- 3)Cf. Hartzheim Biblioth. colon.
1600), Atrebati 1616 t. 3 in 4. magni p. 270.
218 1601-1620. Historia eccles. particularis.

densium enarrata; summorum quoque rectione corporum et immortalitate ani-

pontificum, qui ex Germania orti fuere, mae contra saducaeos, ib. 1598 ; Peri-
series , quorundam quoque ex Belgio culosum valde esse, et maximo cum sa-
martyrum (a geusis interemptorum), lutis dispendio agi ab Ecclesiae catho-
Coloniae 1578 in 8 ; 1580 ed. aucta licae unitate excidere etc., ib. 1591.
accessione moguntinarum rerum; histo-
176. Majoris laboris , eruditionis et
ria quoque coloniensis , in qua narrat meriti 1) est opus Christophori Bro-
alixior
singulis episcopisestgesta,
et diffusior ; 1592longe re- weri (Brouwer) S. J. de ecclesia tre-
ed. 3.pro-
virensi 2) . Natus est ille Arnhemii in
cusa in Bern. Gualtierii Chronologia Geldria a. 1559. Antiquitatis tum ec-
ecclesiastica universali t. 1. Francofurti
clesiasticae tum profanae eruendae fe-
1622, sed mutila et manca, iis
sertim omissis , quae Cratepolius cor-
prae- liciter exstitit studiosus , quo nomine
a cardinali Baroniot. Annalium ec-
date contra novatores scripsit. De ss. clesiasticorum decimo mirifice aliquo-
doctoribus , qui Germaniam ad Christi ties laudatur. Obiit 2. Jun. 1617 a. ae-
religionem converterunt , et quo tem- tatis 58. Annos triginta impendit in
pore ipsi floruerunt, ordine alphabetico scrutandis antiquitatibus trevirensibus,
libellus instarhistoriae, Coloniae 1591 ; studiorumque suorum fructus comple-
de pseudo-doctoribus i. e. haereticis et
ctitur opus ³), cui titulus : Antiquitates
schismaticis, qui sua impia vita ac ne-
faria doctrina Germaniam corruperunt steae versae per LXX interpretes Scriptu-
etc., ib. 1591 ; Catalogus academiarum rae s. ex mss. codd. graecis et latinis com-
orbis christiani ¹), 1593 etc.; de resur- mentario illustrata, ib. 1578. Cf. Hartz-
heim Bibliotheca colon. p. 150 s.
1) Joan. Eccard (ap. Feller , 204)
1) Ceterumde academiis notius est opus postquam significavit authenticas deesse
Jacobi Middendorpi oldenzaalensis historias dioeceseon Germaniae, unus
(n. 1538) in diversis academiis professo- Browerus , addit , vir pius , probus et
ris publici, metropolitanae ecclesiae colo- doctissimus, supra vulgus caput extulit et
niensis canonici presbyteri, atque univer- annales trevirenses adornavit, qui licet ab
sitatis procancellarii (1602) iterumque invidis et veritatis atque eruditionis soli-
rectoris (1580 et 1602), magnorum princi- dioris osoribus diu pressi et ferme oppressi
pum consiliarii, pietate, doctrina et rerum fuerint, tandem tamen a Masenio con-
usu clarissimi (ita legimus in ejus epi- tinuatore, aliquantulum licet immutati et
taphio), qui obdormivit in Domino 13. Jan. castrati in publicum emissi sunt, et me-
1611. Prodiit hujus operis altera et auc- tropolis trevirensis historiam ea inluce
tior editio hoc titulo Academiarum cele- posuerunt , ut auctori suo aeternas illa
brium universi terrarum orbis ll. 8, Colo- gratias debeat. On estime surtout , in-
niae 1602 t. 2 in 8. (prior prodiit a. 1567), quit Fellerl. c., les préliminaires du P.
recusi in Grüteri chronico chronicorum| Brouwer ; il continent une infinité de
Francofurti 1614. L'auteur, inquit Feller recherches savantes sur tout ce qui a rap-
VI, 62, y débite des fables et des idées port aux antiquités et aux usages des peu-
singuliéres sur les académies, dont il re- ples, qui ont habité le pays, dont il écrit
cule l'origine jusqu'au déluge de Noé et l'histoire.
à la prédication des Apôtres chargés d'en- 2) Alius ab eo est Jacobus Brouwer
seigner les nations. Alia ejusdem opera O. Praed. Hoogstrati in Brabantia natus
sunt : Imperatorum , regum et principum († 4. Nov. 1637), cujus est : Clavis aposto-
clarissimorumque virorum quaestiones theo- lica seu demonstratio theologica, qua lu-
logicae, juridicae et politicae cum pulcher- cide ac solide concluditur fide divina cre-
rimis responsionibus selectae et ex mss. dendum Paulum V. esse summum maxi-
emendatae, Coloniae 1603 in 8 : Historia mumque pontificem, Duaci 1621 in 12.
monastica, quae religiosae et solitariae vi- 3) Anlass dieser Schrift war die im
tae originem , progressiones , incrementa Interesse der Stadt verfasste Parteischrift
et naturam ex Scriptura s. , ex pontificio des Stadtsyndikus Kyriander (Hermann)
et caesareo jure, ex antiquissimis historiis, Annales gegen die Ansprüche der Erzbi-
ex veterum patrum et librorum scriptis schöfe von Cöln. Die erste Ausgabe dieser
demonstrat, ibid. 1603 in 8 ; historia Ari- | Schrift wurde beinahe ganz vernichtet (ge-
 Browerus, Sandoval, Cotignon, Coleoni. 219

annalium trevirensium et episcoporum | Sidera illustrium et sanctorum virorum,

trevirensis ecclesiae suffraganeorum, ut qui Germaniam praesertim magnam
metensium , tullensium et verdunen- olim rebus gestis ornarunt : anocte sua
sium (ad a. usque 1600) : quod tamen relucentes vindicavit veterum mss. be-
non prodiit nisi anno 1626 Coloniae; neficio etc., Moguntiae 1616 in 4 ; Ve-
eaque editio non fuit absoluta (pervenit nantii Honorii Clementiani Fortunati,
usque ad initium 1. XVIII), imo etiam italici presbyteri, episcopi pictaviensis
fuit suppressa 1). Novam editionem vetusti et christiani poetae carminum ,
auctam et ad a. 1652. continuatam epistolarum et expositionum ll. 11. . . .
(11. 25) curavit Jacobus Masenius Additi praeter supplementa de vita s.
S. J. Leodii 1670 v. 2 in f. Aliud ho- Martini ll. 4. Omnia recens illustrata
rum opus nostra editum aetate est : notis sacris, historicis et geographicis,
Metropolis Ecclesiae trevericae. Bro- Moguntiae 1602 in 4 ; 1630 ; Coloniae
weri et Masenii opus emendavit, 1617, cui editioni adjecta sunt Hra-
auxit , edidit Chr. de Stramberg , bani poemata sacra nunquam edita.
Confluentiae 1855. 1856 v. 2 in 8.,
quod complectitur historiam singula- 177. Quaedam ad historiam eccle-
rium monasteriorum archidioecesis tre- siasticam Hispaniae spectantia publi-
virensis, eorumque, qui illis praefue- cae luci dedit Prudentius de Sando-
runt, seriem , quam Stramberg ad no- val O. S. Ben., qui in eam curam se
stros usque dies continuavit 2). Edidit totum fere impendit, ut rerum et ho-
praeterea Browerus : Fuldensium anti- minum oblivione jam quasi sepultorum
quitatum ll. 4, Antwerpiae 1612 in 4; memoriam pro virili sua tenebris sus-
citaret. Electus est 1608 in episcopum
tudensem et a. 1612 translatum ad
druckt1576zu Cöln, dann zu Zweibrücken sedem pampilonensem († 12. Mart.
1603. u. s. w.). Die Arbeit Browers und
Masenius geht bis 1652 (dasEpitomebis 1612). Praeter vitam Caroli V. imp.
1672, mit einem anonym erschienenen Pinciae 1604.1606 t. 2 in f. hispanice,
Auctarium bis 1675). Sie ist aus zum Theil collegit Antiguedad de la Ciudad y Igle-
verlorenen Quellen geschöpft und nicht sia de Tuy y de los Obispos que se sa-
zusparsam inMittheilungen aus densel- be haja habido enella, Bracharae 1610
ben. Sie bleibt dem Forscher höchst werth-
voll. Literarischer Handweiser 1865 Nr. in 4; Catalogo de los Obispos de la Ig-
38. с. 340. lesia de Pamplona , Pampilone 1613 ;
*) Hujus dilationis causam reddit Fel- Primera Parte de las Fundaciones de los
ler l. c. Le manuscrit de cet ouvrage fut Monasterios de s.Benito, eorum scil. quae
examiné par des conseillers de l'électeur,
qui plus zélés pour les intérêts de leur a gothis regibus ante arabum in His-
maître, que pour ceux de la vérité, firent paniam irruptionem aedificata sunt 1),
des changements considérables et c'est Matriti 1601 in f. Guillelmus de la
dans cet état que parut l'édition du 1626, Croix († 1618) collegit seriem et acta
qui malgré cela, fut supprimée, quelque episcoporum Caducensium quotquothac-
temps après. en
Masénius Cette édition
donna uneestseconde
rare. Leédi-
P. tenus summa cura inveniri potuerunt,
tion, et ajouta trois livres aux vingt-deux Cadurci 1617 ; 1626 in 4. Michael
du P. Brouwer; mais elle passa encore Cotignon composuit Catalogue histo-
parnoveaux
de des conseillers, qui y firent rial des Evêques de Nevers , Parisiis
les mainschangements.*
1616 in 8. Coelestinus Coleoni
1) , Das Buch hat ähnliche Bedeutung
und Wichtigkeit wie das Hauptwerk der- O. Cap. bergomas composuit Istoria
selben Verfasser, und desshalb ist seine quadripartita di Bergamo e suo Terri-
Veröffentlichung dankbar anzuerkennen,
wenn sie auch den heutigen Anforderun-
gen mehr hätte entsprechen können. Li- 1) Alia ejusdem opera laudat N. An
terar. Handweiser 1. c. tonius II, 255.
220 1601-1620. Historia eccl. particularis. Basilica Petri,

torionatogentile et rinato cristiano,Ber- et archiepiscopi mediol. II. 7, Ingolsta-

gomi 1617-19. t. 3 (4) in 4., quorum dii 1592; Brixiae 1613 ; de regulari
1. describit bergomensium statum sub disciplina monumenta patrum , Medio-
idololatriae servitute; 2. complectitur lani 1588 ; perinsignes ex catholicis
11. 25 vitas episcoporum , traditiones universitatibus etc. pro Ecclesia allega-
veteres, constitutiones apostolicas, cae- tiones, quibus illius vera libertas et im-
sarea et regia privilegia et omnia quae
munitas defenditur, Bononiae 1622 ed.
rem ecclesiasticam tangere possunt; Hieronymo Gattico cum multis addi-
in 3. (4.) describuntur ecclesiae, mona- tamentis.
steria, oratoria, hospitalia et cetera 178. Ad historiam ecclesiasticam
hujusmodi. - Joannes Franciscus Be- Angliae referri possunt : Didacus de
sutius (Besozzi) mediolanensispraeter Yepes O. S. Hier., episcopus turiaso-
Vita di S. Car. Borromeo , Mediolani nensis († 1613) propterl. Historia par-
in 8., scripsit Istoria Pontificale di ticular de la persecucion de Inglaterra
Milano da s. Barnaba sino a Fr. Bor- y de los martiros en ella desde el año
romeo ... cioè sino all'anno 1596. de 1570 con muchas cosas non publi-
cumadditionibus Melch. Ripae, ib. 1623 cadas, Matriti 1599 in 4., opus valde
in 8. De eadem ecclesia meruit Carolus rarum (m. 95). - Petrus de Riba-
(antea dictus Joannes Franciscus) Ba- deneira S. J., cujus est Historia Ec-
silica Petri (a loco Bescapè ita clesiastica del Scisma del Reyno de In-
cognominatus) mediolanensis n. 1550, glaterra, Matriti 1588 in 8 ; 1594 etc.
quondam canonicus , dein 1578 0. saepius edita (m. 30). Natus est Petrus
Barn., inter suae sodalitatis praeposi- de Ribadeneira Toleti 1. Nov. 1527,
tus generalis, s. Caroli perpetuus alum- seque adhuc puer annorum tredecim
nus vir prudentia, vitae sanctitate, affectuverefiliali adjunxit s.Ignatio, an-
doctrina, ecclesiastica disciplina, rebus tequam ejusdem societas sedi apostoli-
pro Ecclesia praeclare gestis ac scriptis cae probata esset. Magni factus est a
insignis (in ejus epitaphio). Piissime sancto parente ob morum facilitatem,
obiit episcopus novariensis 1651, ab ingenium ardens, egregiamindolem, et
episcopis velut lucidissimum exemplar ad magna gerenda negotia adhibitus
ob oculos ad imitandum habitus et a variasque in regiones missus. Praeci-
Clemente VIII. Pauloque V. tamquam puis ordinis muneribus est functus
episcopalis virtutis idea et vetustae optimeque de eodem meruit. Postquam
pietatis priscorumpatrumspirans simu- tribus primis societatis praepositis gra-
lacrum laudatus. Inter ejus opera 1) tus in primis exstitit magnoque usu
laudari merent : Brevis historia eccle- fuit, ob afflictam valetudinem in pa-
siae mediolanensis Novariae 1615 ; de triam se recepit totumque pietatis exer-
metropoli mediolanensi Mediolani 1575 ; citiis scribendisque libris impendit. De-
1596 ; 1598 ; 1628 (a Graevio in- cessit senex venerandus 22. Sept. 1611
sertum Antiq. Ital. t. 1. p. 2); fragmenta a. aetatis 84., societatis 71. Ex ejus
historiae mediolanensis, praecedunt suc- operibus mentione praetereadigna sunt:
cessores s. Barnabae in ecclesia medio- Vida del S. Ignacio de Loyola , funda-
lanensi (quem catalogum ex msc. Sir- dorde la Comp. de J., y de los Padres
leti primum edidit de Deis , dein Eug. Maestro D. Laynez y Francisco de
Cattaneo) Mediolani 1628 in f.; de Borja , segundo y tercero Preposito
vita et rebus gestis Caroli S. R. E. card. General de la misma Compañia, Matriti
1594 in f. Vita s. Ignatii 11. 5 compre-
hensa jam antea prodierat latine Nea-
1) Cf. Ughelli It. sacra IV, 996 ; Ar-
gellati bibl. med. t. 1. p. 2.p. 124, qui poli 1572 in 8., quae deinsaepius pro-
recenset scripta ejus edita 19, inedita 42. diit et varias in linguas fuit versa. Flos
 Ribadeneira, Jarric, Urreta, Orlandini etc. 221

sanctorum o Libro de las vidas de los ( 1598-1606), quas scripsit Francis-

Santos, Matriti 1599. 1601. t. 2 in f., cus Pasius S. J. bononiensis , stre-
dein saepius , etiam in alias linguas nuus missionarius († 30. Aug. 1612).
versus. Coepit primus colligere illu- Prodierunt Romae 1601-8.- Ludo-
strium scriptorum religionis S. J.cata- vicus de Urreta O. Praed. collegit
logum, qui primum prodiit 1602, dein Historia ecclesiastica, politica, natural
saepius auctus1).-Hieronymus Pol- y moral de los grandes y remotos rey
lini O. Praed., florentinus, scripsit nos de la Etiopia , monarchia del em-
Historia Ecclesiastica della revoluzione perador llamado Preste Juan de las
d'Inghilterra divisa in ll. 4, ne' quali Indias : muy util y provechosa para to-
si tratta di quello ch'e avvenuto in dos estados , principalmente para Pre-
quell'isola, da che Arrigo VIII. comin- dicadores , Valentiae 1610 in 4., rara
ciò a pensare di repudiar Caterina sua quidem (m. 60), sed judicio critico de-
legitima moglie insino a questi ultimi stituta. Historia de la s. orden de Pre-
anni di Lizabeta ultima sua figliuola, dicadores en los remotos reynos de la
Romae 1594 in 4. (m. 24). Etiopia, ib. 1611 in 4. - Joanni Gon-
179. Petrus du Jarric S. J. tolo- zalez de Mendoza O. S. Aug. toletano,
a Philippo II. legato in Sinarum reg-
sanus , theologiae professor († 1616) num, dein episcopo liparensi et per
ex missionariorum in primis literis col-
translationem popajanensi († 1618) tri-
legit Histoire des choses plus memora- buitur
bles advenues tant ez Indes Orientales
theatrum ecclesiasticum primi-
que autres païs de la descouverte des tivae ecclesiae Indiae orientalis (his-
panice) Matriti 1655 t. 2 in 8. Fru-
Portugois en l'establissement et pro- ctus suae legationis exstitit Historia
grez de la foy Chrestienne et Catholi-
delascosas mas notables, ritos y costum-
que et principalement de ce que les Re-
bres del gran reino de la China , Ma-
ligieux de la Compagnie de Jésus y ont
triti 1586 in 8 ; Antwerpiae 1596.
faict et endurè pour la mesme fin de-
puis qu'ils y sont entrez jusques à l'an 180. Matthaeus Loret (Lauretus)
1600., Burdigalae 1608-1614 t. 3 O. S. Ben. catalanus Chronicon cassi-
in4. (continuatausque ad a. 1610).- nense Leonis ostiensis recognovit et
Non dissimile est opus Ludovici Guz- adnotationibus illustravit ; adjecit de
man S. J. hispani viri solidissimae monachatu s. Gregorii M. sub regulas.
virtutis († 10. Jan. 1605), qui anima- Benedicti disp., Neapoli 1616 in 4. Sed
rum salute incensus , ut saltem quos- abnormi licentia in re usus est, ut non
dam excitaret ad ambiendas missiones, tam Leonis historiam quam errorum
quasnunquam impetrare potuerat, con- Odysseam edidisse videatur, ut verbis
scripsit Historia de las missiones quae utamur Angeli de Nuce ab. cassinen-
han hecho los religiosos de la Com- sis in prologo ultimae edit. ejusdem
pañiade Jesus para predicar el santo chronici, quod prodiit Lugduni 1668.
Evangelio en la India Oriental y en los Nicolaus Orlandini S. J. floren-
Reynos de la China et Japon, Compluti tinus ortus stirpe nobili, primus ordi-
1601 t. 2inf., opus perrarum (m. 200). nis historiographus († 17. Maj. 1606)
Quaedam pro historia ecclesiastica Ja- edidit annuas literas S. J. 1583-85,
poniae referuntur in annuis literis Romae 1585-87 t. 3 in 8; vitam Pe-
tri Fabri qui primus fuit sociorum b.
1) De ejus operibus cf. Backer III, Ignatii, Lugduni 1617, sed in primis
147-64; de vita egregiam biographiam innotuit historia S. J. p. 1. sive Igna-
J.quaegermanice
M. Prat Histoire duP. R.,Parisiis 1682,
versa a Matthia Gruber tius , cujus editionem curavit Franc.
prodiit Ratisbonae 188. Sacchini Coloniae 1615 ; 1621 ; Ant-
222 1601-1620. Historia eccles. particularis. Giani, Moriggia etc.

werpiae 1620, quam et ipse (n.1570; strationis, legibus ejusque ordinis pro-
† 1625) continuavit stilo nitido ad- pagatione , Romae 1587 pp. 4 in 2 v.
jectis quatuor aliis partibus : 2. sive in f. (m. 175); Venetiis 1603. 1606
Lainius, ib . 1620 ; Coloniae 1621 ; p. in 4., in quo agit etiam de viris doctis
3. sive Borgia, Romae 1649 ; p. 4. sive vel ad dignitatem ecclesiasticam pro-
Everardus, ib. 1651 ; p. 5. sive Clau- motis hujus ordinis. - Augustinus
dius t. 1., ib. 1661, quem absolvit Pe- Davila y Padilla O. Praed. mexica-
trus Possinus; p. 6. t. 2. (1750 et nus, sed ex Hispania oriundus , regius
1859) i. e. res gestas sub Mutio Vitel- ecclesiastes a Philippo assumptus, dein
lescho adjecit Julius Caesar Cordara. archiepiscopus s. Dominici in insula
Historia haec (rarissima m. 250) per- Hispaniola praesentatus et a Clemente
tingit tantum ad a. 1633., nec ultra VIII. confirmatus († 1604) scripsit Hi-
fuit continuata. Sacchinius († 1625) storia de la fundacion y discurso de la
praeter vitam b. Stanislai Kostkae, In- provincia de Santjago de Mexico de la
golstadii 1609 etc., vitam d. Paulini orden de predicadores , Matriti 1596 ;
ep. nolani , quae praemittitur s. Pau- Bruxellis 1625 in 4 (m. 200); Pinciae
lini operibus Antwerpiae 1622 et in- 1634 ed. 3. inscripta: Varia Historia
serta fuit actis SS. Junii t. IV. p. 202 de la Nueva España y Florida. Pau-
-325, composuit utilem diss. de ra- lus Moriggia O. Jesuatarum, medio-
tione libros cum profectu legendi deque lanensis plurima (61 ) scripsit opera 1),
vitanda moribus noxia lectione, Ingol- inter quae Istoria dell'origine di tutte
stadii 1614., et saepissime dein edi- religioni, con l'origine ancora delle re-
tam. - Archangelus Maria Giani O. ligioni militari 11. 3, Venetiis 1569 in
Serv. b. M. V. insignis concionator († 16 ; 1581 ; 1586, opus sat rarum, sed
23. Dec. 1623) collegit annalium O. minus criticum , Istoria de Personaggi
Serv. b. M. V. centurias IV-4 ab. a. 1233 illustri, che furono Religiosi Gesuati 11.
-1609, Florentiae 1618-22 t. 2 in 5, Bergom 1593 in 4; Sommario cro-
f. (fr. 80), quos continuavit ad 1705 nologico delle vite dei Pontefici romani,
notisque illustravit M. Garbi († 1722); ib. in 4. etc. Franciscus Mauro-
ad a. 1725 Bonfrizzerius , Lucae licus messanensis , qui Philippi II.
1719-25 t.3 (fr. 150). Vera ori- jussu undique collegit codices graecos
gine del s. ordine de servi di S. Maria, latinos , hebraeos et arabicos , compo-
commiciato in Firenze 1233, con un suit 2) Istoria sagra intitolata Mare
catal. dei Generali dell ord. sino 1590. Oceano di tutte le Religioni del Mondo,
Firenze 1591. Franciscus Gon- Messinae 1613. Franciscus Diago
zaga O. S. Franc. e serenissima du- O. Praed. hispanus totum se historiae
cum Mantuae progenie in sui ordinis scribendae gestisque antiquis memo-
ministrum generalemelectus estpropter riae consignandis dedit; quam ob rem
praestantes animi dotes insignemque chronographus regnorumAragoniaeau-
virtutem (1579). Per octenium functus dire meruit († 1615). Descripsit inter
hoc ministerio assumptus est ad cepha- alia Historia de la provincia deAragon
ludensem episcopatum in Sicilia, deinad de la orden de Predicadores des de su
papiensem, mox ad mantuanum trans- origen y principio hasta el año de 1600,
latus, a Clemente VIII. nuntius aposto- Barcinone 1599 in f., opus rarum (m.
licus missus est de pace inter hispa- 36). - Jacobus Cavacius O. S. Ben.
num et gallum acturus († 1620). Me-
ruit de suo ordine opere admodum raro:
de origine seraphicae religionis francis- 1) Cf. Argellatit. II. p. 1. pag. 966.
2) Alia ejusdem opera (ut videtur ine-
canae et progressibus; de regularis ob- dita) recensetMongitore, in biblioth.
servantiae institutione, forma admini- sicula II, 226.
 Hagiologi. Marieta, Barralis, Serpi etc,, Raemundus. 223

patavinus († 1614) scripsit historia- s. eucharistiam effecta de religionis ca-

rum coenobii D. Justinae patavinae 11. tholicae veritate persuasus ad Christi
6, quibus casinensis congregationis rediit ovile 1). Licet esset membrum
origines etc. interseruntur, Venetiis parlamenti burdigalensis, totum se de-
1606 in 4. dit studiis, historiae in primis et theo-
181. PraeterRibadeneiram inter ha- logiae. Acriter impugnavit calvinianos,
giologos referri debentJoannes Mari- hinc admodum invisus eis fuit atque
eta O. Praed. hispanus († 1611), qui ab illis belli tempore captus, nonnisi
praeter biographias virorum illustrium magno pretio soluto libertatem recu-
singulares collegit Historia ecclesiastica peravit († 1603). Vir erat in historia
de todos los sanctos de Espanna, donde antiqua et neoterica peritus, multae
se cuentan muy particularmente todas lectionis etjudicii singularis. Interejus
las vidas martirios y milagros de los opera eminet: Histoire de la naissance,
santos y santas proprios, que en esta progrés et décadence de l'hérésie de ce
nuestra España ha avido, assi de Mar- siècle, Parisiis 1624, saepius recusa, in
tires, pontifices, confessores come non linguam germanicam et latinam versa,
pontifices, y religiosos de todas ordenes : in qua prodiit hoc titulo: Flor. Rae-
y los concilios que ha avido des de el mundi ... synopsis omnium hujus
tiempo de los apostolos hasta agoracon temporis controversiarum tam interlu-
otras cosas muy curiosas de totas las theranos , calvinistas quam alios plu-
cividades de España que nunca han rimos : sive historia memorabilis de
sido impressas , Conchae 1596 pp.4 ortu, progressu et ruinis haeresum sec.
in f.; Catalogo de todos los arcobispos 16. aucta et illustrata ex scriptis R. D.
que a avida en la s. Iglesia de Toledo Casp. Ulenbergii. Accessit nunc
desde s. Eugenio hasta los tiempos de pars tertia, sive continuatio de ortu et
agora, Matriti 1600 in 4. Vincen- progressu schismatum et haeresum sec.
tius Barralis O. S. Ben. dedit chro- XVII. ex ipsorum schismaticorum scrip-
nologiam sanctorum et aliorum virorum tis collecta, editio prioribus multo auc-
illiustrium et abbatum insulae leri- tior et correctior, Coloniae 1655 ; 1717
nensis , Lugduni 1613 in 4.-Chri- v. 2 in 4. Opus eruditum, novum, stilo
stophorus Facciardi O. Cap. Verru- amoeno conscriptum, aptarum simili-
chinus territorii ariminensis oppido, ce- tudinum luce perfusum, cui tamende-
leberrimus suotemporeconcionator,dic- est hinc inde critica et disserendi acu-
tusqui ad 30,000 auditores quotidie Me-
diolani in ecclesia majori habuit, nar-
ravit vitas et gesta sanctorum ecclesiae 1)Cf. Raess , Die Convertiten, 1, 468
ss. , qui de eo scribit : In einigen biogra-
verruchinae , Venetiis 1600 in 8. phischen Wörterbüchern wird Flori-
Dismas Serpi O. S. Fr. calaritanus mond als ein mittelmässiger Schriftstel-
scripsit chronica sanctorum Sardiniae, ler angeführt; wer aber dessen Schriften
gelesen hat , wird mit dieser wirklichen
Barcinone 1600 in 4. Disputavit quo- Unterschätzung nicht einverstanden sein.
que de igne purgatorio contra Luthe- Sein Erreurpopulaire de la papesse Joanne
rumet alios sectarios, ib. 1613 hispa- (Burdigalae 1588) hat viele Auflagen er-
lebt und ist unter Andern ins Lateinische
nice; Olisipone 1617 in 4.
(a filio Jo. Carolo Coloniae 1614) übersetzt
182. Praetermittendus non est Flori- worden. Bayle selbst behauptet , dieses
Werk sei das Beste, das über diese alberne
mundus Raemundus (Rémond, Rae- Fabel geschrieben worden. Sein Antichrist
mond, Raymond, Roemound) gallus in berührt mehr Gegenstände , als der Titel
oppido Agen natus c. 1540. Defecerat erwarten lässt. Die zweite Ausgabe er-
quidem ad calvinianos , sed mira dae- ed.
schien zu Lyon 1597 in 4 ; Cameraci 1613
aucta.
monis expulsione ex obsessa femina per
224 1601-1620 . Archaeologia christiana. Gallonius, Schulting,

men 1). Immerito vero nonnulli hoc et mae 1594 in 4., Coloniae 1602 ; Pari-
alia ejusdem opera ipsi abjudicarunt siis 1659 ; Antwerpiae 1668 ; nonnul-
adscribentes eadem Ludovico Richeo - lis editionibus adjecta sunt tractatus
me S. J.2). - Ambrosius de Rusco- Hieronymi Maggi († 1572) de equu-
nibus O. S. Ben. mediolanensis vitas leo 1) et epitome operis Justi Lipsii
collegit omnium haeresiarcharum, quas de Cruce. Vita b. Philippi Nerii, Romae
Venetiis 1619 in 4. edidit hoc titulo : 1600 ; Moguntiae 1602 in 8. (editio-
Triumphus catholicae veritatis adversus nes rarae), recepta in actaSS. t. V.Maj.
omnes haereses ac eorum auctores a 929-90 ; Istoria delle sante Vergini
Simone Mago usque ad M. Antonium romane con varie annotazioni , Romae
de Dominis feliciter et summa curare- 1591 ; Istoria della Vita e Martirio de'
portatus 3), opus rarum. gloriosi SS. Flavia Domitilla V., Nereo
ed Achilleo ed altri, ib. 1597 in 4.-
183. Archaeologiam christianam il- Cornelius Schulting natus 1540
lustrarunt Antonius Gallonius so-
Steinwichii (unde se Lithokomos nun-
dalis Oratorii s. Philippi Nerii († 15. cupabat) s. theologiae professor pub-
Maj. 1605), qui Baronium plurimum licus et ads.Andream canonicus colo-
juvit in componendis suis annalibus, niensis († 24. Apr. 1604) acerrimus
cujus eruditus exstat tractatus prius calvinianae haeresis debellator, cuncta
italice conscriptus (Rome 1591) dein temporis momenta aut pietatis aut li-
latinam in linguam versus de ss. Mar-terarum exercitiis impendit 2). Suum
tyrum cruciatibus cum iconibus 4), Ro- adversus calvinianos zelum produnt
plura opera 3), ut Bibliotheca catholica
1) Raessl.c.: Florimond verräth sive refutatio totius theologiae calvi-
in diesem Werke eine weit umfassende nianae, praesertim institutionum ejus-
Belesenheit in der Profan und Kirchen- dem Calvini , Coloniae 1602 in 4; hie-
geschichte wie auch in denbeiden Litera- rarchicaanacrisis seu animadversionum
turen. Sein logischer Scharfsinn lässt hier
übrig ; auch geräth et variarum lectionum 11. 2, quibus
und da zu wünschen ubrig
er manchmal in Abschweifungen : sein varii de politia ecclesiastica calvinista-
Buch ist darum nicht weniger eine reich- rum ll. convelluntur, ib. 1604, inquo
haltige Rüstkammer, aus welcher die Ge-
schichtsschreiber und Polemiker Vieles
erborgt haben. Seine Darstellungsweise
ist anziehend und seine Gleichnisse , die fanes qu'écclesiastiques. Cf. Feller IV,
der Sprache Licht, Leben und Anmuth 92 ; Villarosa p. 139.
geben, sind meist schlagend und neu. 1) Vir haud obscurus, natione etruscus,
Diese wichtige Arbeit konnte Florimond, qui sagacitatem ingenii maxime ostendit
der 1602 mit Tod abging , weder ganz zu in propugnanda urbe Famaugusta in Cy-
Ende führennoch in Druck geben; er über- pro adversus turcas. Captus tandem stran-
liess es seinem Sohne Franz vonRaemond. gulatus fuit Constantinopoli. In carcere
Dieser vermehrte das 5. Buch mit einigen soli memoriae suae innixus librum com-
Hauptstücken und bearbeitete ganz allein posuit insignem, de tintinnabulis, Hanno-
das 6. Kapitel über die Kirchenspaltung viae 1608 in 8 ; cum figuris sicut et alter
Englands. de equuleo Amstelodami 1664. Ce traité,
2) Cf. Joly , Remarques sur le Diction. inquit Feller V, 440., des cloches est
de Bayle. très-savant ; et ce qu'il a de plus extraor-
3) Cf. Armellini in Bibl. casin. p. 1. dinaire , c'est que l'auteur le fit de mé-
p. 15. moire. Praeter alia opera eleganti stilo
4) Ita de eo scribit Dupin (XVII, 4) : conscripta et eruditione plena unum com-
Ce Traité est trés-curieux et fait avec posuit de fine mundi per ignem , Basileae
beaucoup de soin. L'Auteur n'a pas seule- 1562 in f.
ment recueilli ce qui se trouve des sup- 2) Continuator hist. eccles. Fleurii
plices des Martyrs dans leurs Actes, dont 1. 186. § 130.
plusieurs pourraient être suspects , mais 3) Cf. Hartzheim in Biblioth. colon.
aussi dans les Auteurs anciens , tant pro- p. 66.
 AngelusRocca. 225

opere varia protestantium colloquia et Hieronymi operibusjuxta locorumtheo-

congressus recenset eorumque a vete- logicorum capita , Coloniae 1584 t. 4
ris Ecclesiae synodis diversitatem atque in f.
discrepantiam palam facit. Hic vero
184. Angelus Rocca O. Er. S. Aug.
ipsius meminimus propter opus , cui
titulus : Thesaurus antiquitatum eccle- Roccae Contradae 1545 natus est; quum
siasticarum e 7 prioribus annalium Ba- vero diu degerit Camerini , Cameri-
roniit. contra centuriatores magdebur- nus nonnunquam dictus est vel Ca-
genses ac calvinistas totidem tomis mers. Perugiae,Romae,Venetiis literis
ordine alphabetico digestus 1), Coloniae operam dedit, Patavii theologiae lau-
1603 in 8. Huc pariter referri possunt ream promeruit (1577). Romam acci-
Ecclesiasticae disciplinae ll. 6 de cano- tus Augustino Fivizani, ordinis vicario
nica et monastica disciplina collapsa generaliasecretis erat, donec SixtusV.
restauranda pristinoque nitori restitu- ipsumeditioni operum ss.patrumprae-
enda, Coloniae 1598 in 8 ; Bibliotheca fecerit (1585) : illius potissimum fide-
ecclesiastica seu commentaria sacra de litati et industriae Clemens VIII. edi-
expositione et illustratione missalis et tionis vulgatae typographicam emen-
breviarii, ib. 1599 t. 4 in f.; 1602 (m. dationem demandavit 1), eumque epi-
40), opus (admodum rarum) officia scopum tagastensemet sacrarii aposto-
lici praefectum dixit. Ideo etiam plura
ecclesiastica mirifice illustrans , nisi
quod auctor critices parum studiosus scripsit, quae ad hoc spectant mu-
vera a falsis non satis feliciter distin- nus²). Indefessa 40 annorum cura et
solicitudine bibliothecam in communem
guit ac secernit, et quae citat veterum omnium utilitatem ditissimam condi-
opera , aliis quam suis auctoribus ad-
dit , cujus januae inscriptum legimus :
scribit 2). In tomo ultimo polemicum
agit et ecclesiastica calvinistarum et Τοῖς Βουλομένοις. Ad meliorem vitam
transiit 8. Apr. 1620 a. aetatis 75. Ope-
lutheranorum officia rite perpendens
eorum vitia revelat et efficaciter im- ra ejusdem collecta 3) prodiere Romae
pugnat. Potissimum vero insectatur li-
turgiam episcopatuum ecclesiae angli- 1) Cf. supra n. 77 p. 92. Clementis VIII.
canae, cui pium pro veritate bellum breve hac de re. Hinc ad Paulum V. scri-
bere potuit : Aetatem omnem in ss. lite-
indixit 3). " Gravius de hoc opere judi- ris emendandis, ut sanctissimorum ponti-
cat Zaccaria: „Multa in hac biblio- ficum jussis obtemparem, exegi.
theca scitu dignissima ... opus nullo 2) Hinc Nicius Erythraeus Pinacoth.
ordine, nullo delectu , nulla critice ab 1. imag. 57: Neminem video , cui illam
auctore elaboratum. Aliud ejusdem plus debereadsiteam
nia, quae aequum: soluscui
provinciam, enim
totom-
an-
opus est : Confessio hieronymiana e. d. nos magna cum laude praefuit, pertinent
chronhistoria sua (Romae 1605 in 4.) docte
eleganterque prosequitur. Fuit antiqua
1) Dieses Werk reicht vom Beginn der plane probitate senex, et in tenui pusillo-
christlichen Kirche bis zum Jahre 1614, que corpore salis plurimum inerat: nam
und enthält viel treffliches Material , ist multiplici rerum scientia pectus comple-
aber planlos, weil rein chronologisch dem verat etc.
Baronius folgend, und sehr heftig pole- 3) Haec collectio non est completa ; ita
misch gegen Lutheraner und Calvinisten. ex. gr. deest 1. de praesentationis Deiparae
Hefele , Kirchenlex. 1, 403. V. M. in templo historia et festivitate ss.
*) Feller generatim de eo pronunciat patrum et aliorum scriptorum monumen-
VII,472:,II montre beaucoup de savoir tis comprobata, Romae 1597. Accuratum
et assez de critique pour le temps où il operum indicemcf. ap. Niceron , Me-
vivait. Speciatimvero de hoc opere: Cet moires 21, 91 ss.,pleniorem in Ossinger
ouvrage, qui a demandé des recherches in- Biblioth. august. Ita de eo judicat Dupin
finies, n'est pas commun. * XVII, 58 : „Rocca avoit beaucoup lu et ne
3)Michael a s . Joseph I, 498. manquoit pas de critique ; mais il n'a pas
Hurter, Nomenclator. 15
226 1601-1620. Archaeologia et hist. literaria. Rocca, Pitseus.

1719 v. 2 in f. , et 1745 sub inscrip- patres in s. Scripturarum interpreta-

tione : Thesaurus pontificiarum sacra- tione usi sunt. Speculum episcopale, in
rumque antiquitatum necnon rituum, quo nomen, status et munus episcopo-
praxium et caeremoniarum, eaque ple- rum expresse repraesentatur et lucu-
rumque rarioris sunt argumenti. Inter lenter explicatur etc. Edidit praeterea
ea sunt: De sacrosancto Christi corpore Augustini Triumphi (O. S. Aug. †
romanis pontificibus iter conficientibus 1328) summam de potestate ecclesiastica,
praeferendo commentarius, Romae 1599 Romae 1582 in f.; Aegidii Colum-
in 4., in quo praeter lectoris exspecta- nae quaestiones in 2. sent. 1., Venetiis
tionem multa nova atque singularia 1581 etc. Commentario s. Bonaventu-
expendit. De sanctorum canonizatione rae in ll. sententiarum , qui reperitur
commentarius , Romae 1601 in 4., in t. 4. et 5. editionis omnium op. Ro-
quo caeremoniae in ipsa canonizatione mae 1588, adjecit annotationes , et S.
observari consuetae describuntur et Gregorii M. libro sacramentorum scho-
declarantur. Catalogus sanctorum quo- lia Romae 1595 in 4. Joannes
rum canonizationes inveniri potuerunt. l'Heureux (Macarius) fructum studii
Recenset 56aba. 803-1609. De cam- 20 annorum, quos Romaedegit(† 1614),
panis commentarius , Romae 1612 in recondidit in op.: Hagioglypta sive pic-
4., eruditus, rarus, a viris doctis magni turae et sculpturae sacrae antiquiores,
factus, receptus quoque in novum the- praesertim quae Romae reperiuntur,
saurum antiquitatum congestum ab explicatae, quod tamen mansit msc.,
Henr. de Sallengre. Aurea rosa, en- licet Bollandus illius editionem suis
sis et pileus , quae regibus ac magnati- annotationibus auctam promiserit ; de-
bus a summo pontifice benedicta in do- mum R. Garucci illud luci publicae
num mittuntur, quid sibi velint ; de tradidit Parisiis 1856.
origine et institutione benedictionis can-
delarum vel cereorum in festivitate pu- 185. Praeter A. Rocca de historia
rificationis B. M. semper Virginis ; Sa- literaria meruit Joannes Pitseus
crorum Bibliorum emendationes juxta (Pits) anglus, Sanderi, de quo egimus
concilii tridentini decretum in Il. tan- n. 51., ex sorore nepos, qui relicto er-
tum Genesis, Exodi et Levitici ; Expli- rore et patria (1580) Duacum se con-
catio inscriptionis : Semoni sanco, Deo tulit magnoque Stapletonio instituen-
Fidio sacrum ; de dictione illa Palea in dum tradidit. Absolutis Romae studiis
decretis pontificum passim reperta. juvenes anglos collegiirhemensis in lite-
Haec praeter alia t. 1. operum conti- ris graecis instituit, varias dein invisit
nentur. T. 2. Bibliothecae theologicae et academias , Ingolstadii doctoris laure-
scripturalis epitome sive index ordine am promeruit. Obiit decanus liverdu-
alphabetico digestus , Romae 1594 in nensis in Lotharingia 17. Oct. 1616 .
8; ubi recensitis polyglottis , glossis, Edidit : De legibus tractatus theologi-
glossatoribus , commentatoribus in 11. cus, Treviris 1592 in 8 ; de beatitudine
sententiarum, exegetis, II. plurium pa- tractatus theologicus 11. 7, Ingolstadii
trum et celebriorum theologorum scho- 1595 in 8; de peregrinatione ll. 7, Düs-
lae, regulas quoque indicat, quibus seldorpii 1604 in 8 ; notior est propter
opus , cui titulus: Relationum histori-
toute lajustesse, que l'on pourroit souhai- carum de rebus anglicis t. primus (et
ter dans ses jugements etdans ses conjec- unicus) 4 pp. complectens , Parisiis
tures, et il se sert indifféremment debons 1619 in 4. (m. 24) ; solet tamen saepe
et de mauvais Auteurs,de Monuments au- inscribi: De illustribus Angliae scripto-
thentiques et de,pièces
assez nettement douteuses.
mais sans Il écrit
ornement et
ribus, cum de his in primis agat,post
avec peu d'élévation. *
 Jus canonicum in Gallia. Chopin, Villarsius etc. 227

quam 1. p. egerat de laudibus historiae academiis tam antiquis britonum quam

etantiquitate ecclesiaeBritanniaedeque recentioribus anglorum 1).

VI. Theologia practica.

186. Paucos, qui se totos juri cano- Seraphinus Olivarius
nico illustrando dederint , hac periodo Luna seu pharos juris 2).
reperimus, nullum admodum celebrem, Ejus Decisiones ( 1500 in utroque
nisi forte Henricum Canisium , de jure) prodierunt Romae 1614 v. 2 in f.,
quo cf. n. 165. Referri huc possunt e auctae additionibus et annotationibus
Gallia Nicolaus Frerotus carnoten- Francofurti 1615. — Petrus Villar-
sis jurisconsultus et in suprema gal- sius , qui ex mirapicensi episcopo Vi-
lorum curia patronus, qui Paratitla seu ennae in Galliis archiepiscopus forma
synopsim juris canonici, Parisiis 1603 ; exstitit non modo gregis, sed et pasto-
1658, scripsit , secutus ordinem di- ris omnibus numeris absoluti. Erat vir
stinctionum et quaestionum decreti et in studiis indefessus , in procuranda
singulorum titulorum tam decretalium Dei gloria, religionis incremento et ani-
Gregorii IX. quam Sexti et aliarum marum salute longe studiosissimus. In
compilationum minorum 1) ; Renatus literis vero ss. profundissimam , quam
Choppinus andegavus († 30. Jan. hauserat, cognitionem ipsemet quoque
1606), cujus sunt²) : Monasticon sive luculenter suis ingenii fetibus prodidit,
de jure coenobitarum 11. 2, Parisiis quos duplici volumine emisit ³): de si-
1600; Francofurti 1709 ed. aucta; de monia fiduciaria , de sacerdotum resi-
sacra politia forensi : 11. 3, Parisiis 1577 dentia in eorum ecclesiis ex diplomate
in 4; Seraphinus Olivier (Olivarius) Sixti V., de sacellis , funeribus et piis
lugdunensis, per 40 an. auditorRotae, fundationibus, de juramentis et blasphe-
a Gregorio XIII. et Sixto V. legationi- miis, de celebratione matrimonii, de me-
bus adhibitus, patriarcha alexandrinus dici erga aegros officiis praeter plura
ac demum cardinalis a Clemente VIII. alia opuscula prorsus utilia († 1613).
renunciatus († 10. Martii 1609 a. ae- Alexander Chassanaeus (de la
tatis 75), » vir omni disciplinarum ge- Chassagne) jurisconsultus parisinus :
nere artiumque liberalium elegantia Paratitla in 5 ll. decretalium Gregorii
ornatissimus teste Justo Lipsio ³). IX. protulit a. 1612, eruditionis, con-
Et certe ingenio, doctrina, juris peritia cinnitatis et elegantiae nomine com-
adeo aequalibus suis praestitit, ut Ja- mendata. - Stephanus d'Alvin O.
nus Nicius Erythraeus de eoscrip- Min. disputavit de potestate episcopо-
tum reliquerit 4) : „ Me puero atque rum, abbatum aliorumque praelatorum,
adolescente tantopere efferebatur, ut Parisiis 1607 ; 1614 in 8.
Seraphini vox non hominis certi nomen, 1) Plura cf. apud Antonium Wood ,
sed jurisprudentiae vocabulum videre- qui acri censurae hoc opus subjicit in op.
tur. Quare Guilelmus Blancus al- Athenae oxonienses t. 1. et hist. universit.
biensis jurisconsultus de tanto viro hoc oxon.; Feller VII, 18 accurationem desi-
anagramma scripsit : derat in ejus operibus, laudat tamen eru-
ditionem. Niceron XV, 197 ss.
2) Cf. Eggs , Purpurae doctae 1. 5.
1)Cf. Doujat , Praenot. canon. 1. 5. n. 76.
с. 9. 3) Ita Alex. as. Joan.de Cruce in
Cf. Doujat ib. c. 8. contin. H. E. Fleurii 1. 190. § 22. Ubi au-
*) Epistol. cent. 5. ep. 53. 56. tem et quando haec scripta prodierint
4) In Pinacoth. p. 1 . nos latet. Videntur mansisse inedita .
15
°
228 1601-1620. Jus canonicum in Hispania.

187. Ex hispanis mentione sunt dig- ad communem Ecclesiae usum emana-

ni : Franciscus Peña aragonius, a Phi- runt cum notis et additionibus, Vene-
lippo II. romanae Rotae auditor desig- tiis 1611 ; 1619 in 4. addito ad finem
natus , quo munere cum integerrime, indice earundem constitutionum juxta
tum magna doctrinae atque eruditionis seriem decretalium, cui nomeninditum
fama functus est. Clemens VIII. ejus 1. 6. extravagantium communium rela-
consilio utebatur in negotiis gravissi- tione habita ad 5 11. extravagantium
mis ejusque sententiam in difficillimis communium sive postremae collectio-
quibusque causis explorabat atque eti- nis 11.; adjectus quoque est simili serie
am sequebatur. Acer erat doctrinae Mo- index decretorum conc.tridentini.Hujus
linae in congregationibus de auxiliis alia editio erat digestior const. recentio-
adversarius. Repudiatis albarrazinen- rum rom. PP. in ordinem decretalium et
sis ecclesiae infulis dierum plenus conc. tridentini, Antwerpiae 1643.
magno urbis moerore moritur ¹) Romae Similequidpraestitit Petrus Vincentius
a. 72 natus 1612.Pluraejusdemopera²) Marzilla ordinis s. Ben. caesarau-
ad inquisitionis tribunal referuntur, gustanus et Compostellae theologiae
nonnulla ad illos sanctos, quorum cau- professor in opere: Decreta sacros. con-
sam promovit judex apostolicus 3) ; cilii tridentini ad suos quaeque titulos
scripsit praeterea de temporali regno secundum juris methodum redacta , ad-
Christi, Romae 1611 in 4 ; decisioness. junctis declarationibus auctoritate apo-
Rotae ab eo formatas collegit ediditque stolica editis , quae habentur in 4 v.
Didacus Ant. Frances de Urritigoiti decisionum Rotae romanae , Salmanti-
Caesaraugustae t. 2 in f. 1648, 1650. cae 1613 in 4; Pinciae 1618, opus ta-
Sub Pio IV. et Pio V. socius illorum men prohibitum ex regula generali.
fuit, qui emendationi decreti Gratiani Scripserat 1) quoque Paraphrasim in
praefecti fuerant, cui adjecit adnotatio- textam editioni vulgatae in Pentateu-
nes. A Baluzio dicitur » vir doctis- chum, Salmanticae 1600; 1610 in f.-
simus et laudatus non solum ab homi- De beneficiis tractatum utilem in pri-
nibus , qui eodem cum ipso vixerunt mis, eruditum et plenum, scripsit Ni-
tempore, sed etiam ab illis, qui secuti colaus Garzia , abulensis, juris utri-
postea sunt 4). « Quaranta , cano- usque professor et in patriae urbis ec-
nicus neapolitanus, quem nonnulli con- clesia canonicus, Caesaraugustae 1609
fundunt cum cognomine archiepiscopo t. 2 in f., Coloniae 1618 ; Antwerpiae
amalphitano († 1678), scripsit tract. 1618 ; Genuae 1636; 1658 etc ²). -
(rarum) de concilio provinciali et aucto- Joannes Buiza y Llamazaresjuris cano-
ritate episcoporum in suffraganeos et nici doctor, legum imperialium profes-
in tota provincia, Neapoli 1586 ; de sor, archipresbyter de la Matas et pa-
officio et potestate capituli sede vacante; rochus loci delBurgos, reliquit tracta-
composuit quoque ordine alphabetico tus diversos perquam utiles (10) om-
summam bullarii earumve ss. pontifi- nibus praecipue ecclesiasticis, Pinciae
cum constitutionum, quae ad PaulumV. 1604 in 4.--Joannes de Narbona to-
letanus, decretalium professor, archie-
1) Cf. Erythraeum Pinac. p. 1. imag. piscopi toletani vicarius et abbas major
80 ; Liv. Meyer Hist. controv. de auxi- complutensis ad ecclesiam SS. MM.
liis 1. 3. c. 2 .
2. Horum elenchus cf. in bibl. hisp. no- Justi et Pastoris scripsit de appella-
va I, 459 ; Schulte III, 734.
3) Causamegit Ss. Didaci , Hyacin- 1) De hujus nimis laxa opinione circa
thi , Raymundi , Caroli Borromaei communionis frequentiam cf. Lugode
et Franciscae romanae. Euch. disp. 17. s. 1.
4) In annot. ad dial. 20. A. Augustini 2) Cf. Nic. Antonium in biblioth.
de emend. Gratiani ed. 1672 . hisp. nova II, 153,
 Gutierez, Daviz, Miranda, Rodriguez etc. 229

tione a vicario ad episcopum , Toleti | latorum , saepe recusum Romae 1612

1615 in 4. t. 2 in 4; Salmanticae 1615 ; Placen-
188. Joannes Gutierez, placenti- tiae et Augustae 1616 (fr. 15); aPau-
nus, advocatus primum, deincanonicus lino Bertio lucensi auctum Coloniae
doctoraliset theologiae professor, » inter as.
1617; 1630, liber egregius a Joan.
Antonio dictus, in quo religio-
insignes Hispaniae seu verius Europae
totius juris consultores nomen suum num omnium origines , progressus
honorificentissimo loco posterorum me- ac dilatationes recensentur, optimeque
moriae consecravit ingeniosissimi elogio declaratur methodus ad instruendos
jure ornatus a Caspare Antonio The- novitios et professos, praelatisque ob-
servanda ratio administrandi rem do-
sauro in principio tractatus de aug-
«
mento monetae 1). Opera ejus , quae mesticam exponitur. Scripsit praeterea
ad utrumque jus spectant , saepe nec de s. Scripturae sensibus in 26 qq. di-
uno loco prelo subjecta fuere , demum visum tractatum, Salmanticae 1625 in
simul prodierunt Antwerpiae 1618. t. 4; De la Conception purissima de nue-
14 in f., Lugduni 1661 t. 8 ; 1730 stra Sennora la Virgen Maria, ib. 1621
pp. 15 in t. 10, ex quibus huc perti- in 4; 1626. -Ejus sodalis Emmanuel
nent: Canonicarum quaestionum utri- Rodriguez ex oppido Extremoz (†
usque fori tam interioris , quam exte- 1613), vir injure canonico et theologia
morali doctissimus atque gravis, pub-
rioris 1. 1. et 2. Matriti 1597 ; 1.3 :
Illustres et canonicae quaestiones tam licae utilitati praeter aliadedit : Quae-
ad sponsalia de futuro quam ad matri- stionum regularium et canonicarum ¹),
monia eorumque impedimenta perti- Salmanticae 1598, t. 3 in f.; Turoni
nentes, Salmanticae 1617; Venetiis 1609 t. 4 in 2v. in f.; Lugduni 1613;
1618 in f. Post ejus mortem curaNic. Antwerpiae 1616; 1638, quibus ad-
Martini
civilis et de Castillo
canonica prodiitnovae
in 1. VIII. Praxis
re- jici secularium
et solet PraxisPaulini
criminalis regularium
Bertii O. S.
compilationis regiae sive practicarum Aug. lucensis. Eae tamen adeo com-
quaestionum criminalium, Salmanticae moverunt Sorbonam, ut illud per-
1634 in f. Magno et utilissimo la- niciosum et omnis ordinis hierarchici
bore formavit Stephanus Daoiz , na- in utraque republica perturbativum,
varrus, canonicus doctoralis patriae ca- gravi censura dignissimum declara-
thedralis ecclesiae († 1619), Indicem verit, propositionesque ex illo excer-
juris pontificii, qui continet conclusio- ptas doctorum collegio dijudicandas
nes ac summam omnium materiarum, tradiderit, sed quo certior esset cen-
quae exponuntur in textu et glossis, sura, omnes religiosos et doctissimum
Burdegalae 1623. 1624 t. 2 inf.; Me- quoque Duvalliumab illo semovit, ejus-
diolani 1745. Huc forte referri po- modi vero admovit judices , qui prin-
terit Ludovicus Miranda O.S. Franc. cipiis Richerii erant infecti ; hinc du-
pincianus, qui praeter plurima alia ad
ordines religiosos spectantia²) reliquit 1) Illas in compendium redegit Hiero-
Librum ordinis judiciarii et de modo nymus Rodriguez , Emmanuelis ex fra-
tre nepos etsive
procedendi in causis criminalibus tam dium sodalis , inscriptum
resolutiones Compen-
qq. regularium
in foro ecclesiastico , quam in seculari ad compendii formam redactae, quibus
accesserunt notae, retractationes et addi-
agitandis, Salmanticae 1601 ; 1623 t.
2 in 4 ; Directorium sive Manuale prae- tiones, quibus seorsim partim quaedam
ab auctore omissa supplentur, partim alio-
rum idem vel diversum sentientium ratio-
1) Bibl. H. 1, 708 ; cf. Journalde Sa- nes pari brevitate excerptae expenduntur
vans 95, 538-43. variaque bullarii indulta intertexta recen-
2) Cf. Biblioth. francisc. II, 301 s. sentur. Lugduni 1630 in 4 ; 1634.
230 1601-1620. Jus canonicum in Hispania et Italia.

bio procul certa erat damnatio , cum jam in praecedenti epocha laudare opor-
Sorbona jam ante censuerat complecti tuisset. Eminuit doctrina et prudentia,
librumillum , propositiones statui utri- ob quam magno in honore habitus est
usque reipublicae maxime adversantes, a patribus conc. tridentini , cui inter-
perniciosas, erroneas, scandalosas, te- fuit, communi omnium consensu elec-
merarias, bonis moribus contrarias, tus est in ministrum generalem 1564
bullarum ss. pontificum abusivas, con- et Gregorio XIII. fuit admodum fami-
cilii tridentini derogantes, episcoporum liaris († 1595 a. aetatis 84). Reliquit
dignitati injuriosas, auctoritatis pasto- annotationes in libros Decretalium, Me-
rum et curatorum, quorum vera bulla diolani 1591. - Dominicus Tuscus,
Evangelium est , destructivas , totius origine calaber , generis obscuritatem
ordinis hierarchici eversivas, imo et in virtutum splendore et eruditionis cla-
reges etiam et principes contumelio- ritate compensavit. Suis vita functis
sas 1). « Nova collectio et compilatio pri- militiae se addixit , sed ex fortuita in-
vilegiorum Regularium mendicantium stitutionum civilium lectione armis va-
et non mendicantium ab Urbano II. us- lere jussis animum adjurisprudentiam
que ad Clementem VIII. concessorum, applicuit, in qua laurea adepta egre-
Lugduni 1609 t. 2 ; Duaci 1613 ; Su- gius jurisconsultus evasit. Ideoque va-
ma de casas de conciencia, latine Vene- riis muneribus honorificis ut guberna-
tiis 1616 etc. De politia et immu- toris bononiensis perfunctus et a magno
nitate ecclesiastica tractatum ad Paulum Hetruriae duce praecipuis dignitatibus
V. composuit Laurentius Ortiz de auctus est. Romam reversus a Clemente
Ibarrola y Ayala O. S. Ben. salmanti- VIII. episcopus tiburtinus et Urbis gu-
censis²) , Romae 1610 in 4.-Hierony- bernator fuit declaratus (1595), demum
mus Gonzalez oriundus ex oppido creatus cardinalis. Imo ad summum
Arnedo calagurritanae dioecesis in ro- pontificatus apicem procul dubio per-
mana curia et pontificio rotae senatu venisset , ni sermonis libertas , quae
causarum defensor († 30. Oct. 1609) Baronio
Decessit
displicuit , obicem posuisset.
senex 87 a. 26. Mart. 1620
scripsit Glossema sive commentationem
(copiosam et practicam) ad reg. VIII. relictis repertorii instar ordine alpha-
cancellariae de reservatione mensium betico practicarum. conclusionum juris
et alternativa episcoporum , Romae in omni foro frequentiorum t. 8. -
1604 ; 1611 . Antonius Cardoso Joannes Franciscus Leoni n. 1542
de Amaral lusitanus , prior s. Lauren- juris utriusque doctor , protonotarius
tii Scalabisci, juris canonici professor, apostolicus et episcopus (1608) tele-
composuit summam seu praxim judi- sinus in regno neapolitano († 14. Apr.
cum et advocatorum a ss. canonibus de- 1613) collegit thesaurum fori ecclesia-
ductam et ipsismet conformatam, Olisi- stici continentem totius juris canonici
pone 1610 in f. ex hodierno romanae curiae stilo , ss.
189. Itali sunt : Evangelista Cano- canonum conciliorum aliarumque con-
bio vel a Canobio (quod est oppidum stitutionum ap. sanctionibus etc., Sera-
valli 1600 ; Vercellis 1602 ; Coloniae
in ditione mediolanensi) O. Cap., quem 1482 ; 1. de sortilegiis, Lugduni 1620;
1669 in 4. - Prosper Farinacci
1) Cf. D'Argentré coll. judic. de no-
vis error. II, 132 ; contin. H. E. Fleurii romanus n. 1544, advocatus et procu-
1. 194. § 26 ; Jo. as. Antonio I, 333. rator fisci († 1618) in re criminali (de
2) Alius a Didaco Ortiz O. Praed. († qua edidit t. 14) magnae famae colle-
1640), cujus est sat prolixa summularum
explicatio cum gravioribus quaestionibus git decisionum s. Rotae romanae Centu-
a summulistis disputari solitis , Hispali rias IX (ab a. 1572-1610) Franco-
1635 . furti 1612; Lugduni 1640; Venetiis
 Farinacci, Botero, de Grassis, Parisius etc. 231

1716 t. 24, sed p. IV. continens tum († 12. Oct. 1608), scripsit Difesa della
decisiones varias tumdeclarationescon- potestà ed immunità ecclesiastica contro
cilii trid. (ut falso dicitur), prohibita le otto proposizioni d'un dottore in-
fuit a. 1609. De haeresi quid ajure ci- cognito sopra il breve di Paolo V. con-
vili et canonico, a conciliis et summis tro i Veneziani , Ferrariae 1607 in 8 ;
pontificibus statutum, quid verius et Bononiae 1607. Jacobus Sbrozzi
magis communiter receptum sit, quid disseruit de vicarii episcopi officio etpo-
in practica servetur, Romae 1616 in f.: testate, Venetiis 1606 in 4.- Carolus
de immunitate ecclesiarum et confugien- de Grassis panormitanus , causarum
tibus ad eas ad interpretationem bul- patronusadmodum peritus (†c.a.1617)
lae Gregorii XIV., cum append. de car- edidit tract. de exceptionibus ad mate-
ceribus et carceratis, ib. 1621 inf. - riam statuti excludentis omnes excep-
De eodem argumento disserunt duo tiones, Venetiis 1601 in 4 ; de effecti-
panormitani Marius Italia n. 1590, bus clericatus, in quo praeter ecclesia-
qui magna de se spem fecit, sed juve- sticamjurisdictionem et clericorum pri-
nis obiitjam 7. Sept. 1618, in 3.1. Decr. vilegia omnes fere casus ad materiam
de immunitate ecclesiarum 1. 1. , Panor- pertinentes eruditissime declarantur et
mi 1611 ; 1646 ; et Petrus Gamba- resolvuntur, Panormi 1617 inf.; 1622;
curta S. J. vir consilii , ideoque un- 1630 etc.; de effectibus amicitiae , ib.
dique a praesulibus, proregibus et viris 1617 in f.; 1622.- Flaminius Pari-
doctis consultus († 1. Sept. 1605) in sius episcopus bituntinus († 1603)
op. de immunitate ecclesiarum in con- disseruit de confidentia beneficiali pro-
stit. Gregorii XIV. 11. 8, Lugduni 1622 hibita, tr. in quo plene explicantur con-
in 4., quod tamen prohibitum fuit de- stit. Pii IV. et Pii V. ad hoc editae, Ve-
creto congr. Ind. 3. Jul. 1623. - In netiis 1598 in f.; de resignationibus
eandem bullam commentaria scripsit beneficiorum et de residentia beneficiali,
Alexander Ambrosini oriundus e Coloniae 1615 in 4., cum animadver-
Foro Sempronii, Parmae 1608 ; 1634; sionibus P. Duclos, Genevae 1731 in f.
Bracciani 1621 in 4. Joannes Bo-
tero pedemontanus n. 1540, s. Carolo 190. Ex aliis nationibus pauci admo-
a secretis, qui jussu congregationis de dum supersunt iique inferioris notae.
propaganda fide varias peragravit re- Scotus origine estAdamus Blackwood
giones lustraturus religiosam earun- Duderlingae 1539 natus , Mariae Stu-
dem conditionem , († 1617 secundum art reginae acceptus et aliquamdiu a
alios 1608), primus impugnavit Mac- secretis, pro cujus causa plura instituit
chiavelli in op. della ragione di stato , itinera († 1613), in op. de vinculo re-
scripsitque sull'uffitio del Cardinale 11. ligionis et imperii et de conjunctionum
2, Romae 1599 ; de praedicatore verbi insidiis religionis fuco adumbratis 11. 2,
Dei 11. 5, Parisiis 1585. Thomas Parisiis 1575, absolutam regiae pote-
Talamellus O. S. Aug. publicaeluci statistueturindependentiam.Opera ejus
dedit Rationale utriusque potestatis ec- collecta prodierunt cura Gabr. Naudé
Parisiis 1575. Leopolitanus erat
clesiasticae ac jurisdictionis S. M. Eccle-
siae romanae catholicae cum obedien- Stanislaus Krzysztanowic (1577
tia in utroque foro necnon clericorum -1617) ; germanus Laurentius Ney-
decker , qui disputavit de sponsalibus
immunitate libertatequecollectumprae-
et matrimonio, Moguntiae 1601 ; Colo-
cipue ex Augustini simulque augusti- niae 1604.
nianorumdoctrina, Ticini 1618 in 4.
Gregorius Servantius O. Praed. tri- 191. Innumeri vero sunt, qui de theo-
vicanus episcopus, qui tamen post qua- logia morum scripserunt , et inter hos
driennium (1604) munere se abdicavit eminent hispani. Ex his alii scholastica
232 1601-1620. Theol. moralis in Hispania. Salas, Salon,

magis methodo illamtractarunt, ac po- nis explicatur. Extremum diem vidit

tius in ejus fundamenta inquisierunt, Valentiae 1620 a. aetatis 82. In re mo-
suprema principia atque normas sub- rali auctoribus gravibus , qui probabi-
tili subjeceruntexamini,cujusmodisunt lismum sectantur, accenseri potest. -
illi, qui in 1, 2. et 2, 2. summae s. Quibus addatur Joannes Valero , se-
Thomae commentaria scripserunt¹). Ita grobicensisinregnovalentino,juris pon-
Raphael de la Torre O. Praed. in Ex- tificii sacraeque theologiae doctor va-
tremadura natus († 1612), commenta- lentinus, qui seculo renuncians ad car-
tus est de partibus potentialibus justitiae thusianos transiit (1596). Exposuit
(de religione et ejus actibus , de vitiis Differentias inter utrumque forum, ju-
religioni oppositis) in 2, 2. d. Thomae diciale videlicet et conscientiae , quod
Aq. (qq. 80-100) t. 2 in f., Salman- opus prodiit in Carthusia majoricensi
ticae 1611, 1612 ; iterum Coloniae 1616 in f.; Francofurti 1678 in 4.
1630.- Joannes de Salas S. J.pa-
tria gumielensis de Yzan dioecesis oxo- 192. Integram theologiam moralem
mensis (n. 3. Dec. 1553 , † 20. Sept. vel saltem magnam ejusdem partem
1612) , prius Segoviae philosophiae illustrarunt viri gravissimi, quorum
cursu explicato theologiam Compostel- praecipui e societate Jesu fuere. Joan-
lae , Barcinone , Salmanticae , Pinciae, nes Azor , patria murcianus ex oppido
Romae plurimos annos tradidit. Vir fuit Lorca, a teneris unguiculis studiis de-
judicio Claudii Aquavivae2) inter ditus, totam iisdem vitam consecravit.
doctissimos totius societatis Jesu, as- Compluti, Placentiae et Romae divinas
siduae lectionis librorum omnium, et literas , d. Thomae theologiam et mo-
fidelissimae memoriae , ita ut omnium ralem multos annos professus estmag-
pene auctorum et facultatum ipse so- no ingenio, excellenti memoria, assidua
lus bibliotheca esse videretur, et tam- lectione et egregia linguarum peritia
quam sapientiae oraculum in dubiis latinae, graecae,hebraicae. Habuit om-
passim a pluribus consuleretur. Edidit nis generis historiarum notitiam et in
Disputationum in 1, 2. d. Thomae t. 2 iis suis locis ac tempore recensendis
in f. (in qq. 1-48-89), Barcinone miram felicitatem. Hinc a Gener di-
1607, 1609; Lugduni 1611 ; Commen- citur 1) »moralis juxta ac scholasticus
tarii in 2, 2. d. Thomae de contractibus, theologus praecellens. Fuit praeterea
Lugduni 1617 in 4., opus posthumum. tanta animi demissione, tanta mode-
In re morali auctor est gravis. Mi- stia in honorum insignibus, tanta mo-
chael Bartholomaeus Salon O. erem. rum facilitate et affabilitate in summa
s. Aug. Valentiae natus ,inter decora, vitae integritate et severiore disciplina,
teste Antonio Nicolao , istius amplis- tanta in insigni cognitione rerum hu-
simae familiae annumerandus , si mo- manarum simplicitate , animi candore
rum integritatem atque doctrinam spec- atque in rebus agendis ingenuitate, ut
temus, hinc Magister dictus , publici idem semper oris, frontis, oculorum
juris fecit : De justitia in 2, 2. s. Tho- atque animi sensus appareret. In tot
mae Aq. Valentiae 1581 t. 2 in f.; Ve- gravissimis occupationibus et studiis
netiis 1608, in quibus quid aequum, fuit piissimo erga Deum animo , cum
quid iniquum sit in omnibus actioni- eoque frequens illi erat consuetudo.
bus, commerciis et contractibus huma- Tanta ducebatur vel in culpis levissi-
mis religione, ut velut pestem summa

1) His, quos recensebimus, adde illorum

1) Theologiae dogmat. scholast. t. 1.
plerosque , quorum inter theologos schola- prodromo
sticos mentionem fecimus. 1. c. 3. § 12.
2) In bibloth. Script. S. J.
 Azor, Henriquez, Sanchez etc. 233

cura eas declinaret. Demum 1) magno erudite Theologiae moralis summam 11.
doctis viris et bonis omnibus relicto 15, Salmanticae 1591. 1593 t. 2 in f.;
sui desiderio annis gravis , laboribus Venetiis 1596, ed. mendosa, 1600 ; Mo-
fractus vitam cum morte Romae com- guntiae 1613 ; ea tamen fuit prohibita
mutavit 19. Febr. 1608. » Azorii insti- decreto 7. Aug. 1603 ,donec corriga-
tutiones morales (v.3 in f. Romae 1600; tur, quod probaverit confessionem (non
1606 ; 1611 ) philosophis et theologis vero absolutionem) per literas et forte
placuerunt 2), « praesertim sec. XVII. etiam propter opiniones juribus Eccle-
et XVIII. , ut testantur repetitae earun- siaeminus consonas. Tractat in easum-
dem editiones Romae, Brixiae, Venetiis, ma tantum de hominis fine deque sa-
Ingolstadii, Coloniae, Lugduni factae; cramentis tamquam mediis ad illum
etiam e protestantibus Joannes Hot- consequendum (deque censuris et irre-
tinger affirmat 3), »Azor loco multo- gularitatibus). Qua occasione thomi-
rum esse potest, sive molem spectes, starum dogmata de praemotione phy-
sive curam et studium. Secundum sica deque praedestinatione ante prae-
Gury probabiliorista est moderatus, visa merita tuetur , Molinae vere sen-
sapientia, doctrina, rationum pondere tentiam de scientia acriter aggreditur.
merito inter theologos maxime com- In doctrina morali multum ei defert s.
mendatus ; hinc commendatus fuit Alphonsus et Doujat de eo scri-
a Bossueto in statutis synodalibus, bit 1) : „ Jure de qua agitur (de theolo-
magnique etiam factus a s. Alphonso gia morali) nemini opinor cedunt H.
Ligorio 4), secundum quem in re mo- Henriquez in academia salmanticensi
rali auctoribus classicis est accen- theologiae professor, Paulus Laymann
sendus. germanus , qui ambo ex eadem socie-
tate casuum conscientiae doctrinam
193. Alius est Henricus Henri- auctoritate maxima ss. canonum fun-

quez5) natione lusitanus, patria por- darunt etc. De pontificis romani clave
tuensis n. 1536 in philosophicis ac 11. 4, Salmanticae 1593 in f., in quo-
theologicis disciplinis perfecte erudi- rum 1. agit de pontificis potestate et
tus, quas etiam in collegiis societatis electione ; 2. de censuris pontifici re-
Jesu Cordubae et Salmanticae, ubi Sua- servatis ; 3. de concilii auctoritate ; 4.
rium et Gregorium de Valentia habuit de legibus. Ferunt 2) nuncium aposto-
auditorem , magna doctrinae opinione licum matritensem fere omnia exem-
professus est 6). Societate Jesu, quam plaria igne delevisse, quod auctor ni-
inierat jam 1552) egressus est , ut miam auctoritatem regi in clerum vin-
ingrederetur ordinem praedicatorum dicet, unde opus est rarissimum.
(1594), quo tamen mox relicto rediit
194. Omnium vero celeberrimus tota
ad priores sodales. Obiit Tibure 28.
Jan. 1608 a. natus 72. Elaboravit me- hac periodo est Thomas Sanchez³)
thodo scholastica solide et admodum
1
) Praenot. canon. 1. 5. c. 15.
2) Machado biblioth. lusit. hist. crit.
1)Cf. Sotvellus in Biblioth. script. et chronol., Olisipone 1749-59. II, 452.
S. J. 3) Plurimisunttheologi hispani, quibus
*Haringer in edit. theol. moralis nomen Sanchez. Aliquorum infra redi-
8. Alph. Ligorii introd. c. 2. bit mentio , nonnullos hic indicabimus :
*) Biblioth. quadripart. 1. 3. c. 6. Joannes Sanchez , abulensis, theolo-
4) Cf. supra annot. ad n. 107 р. 126. giae et utriusque juris doctor , in morum
5) Alius est a Chrysostomo H. O. doctrina versatissimus. Ejus sunt Selectae
Cist., de quo infra agemus. et practicae disputationes de rebus in ad-
*) Cf. Liv. Meyer in hist. de auxiliis ministratione sacramentorum praesertim
1. 2. c. 21 ; Morgott Kirchenlex. V, eucharistiae et poenitentiae passim occur-
1575 ss. rentibus. Accedit tractatus de jejunio, et
234 1601-1620. Theologia moralis in Hispania.

S. J. cordubensis , qui a prima juven- cursu exercebat quae constituerat, cer-

tute seduli more mercatoris negotia- tis denique temporibus a se rationem
tionem spiritualem cum summo vitio- exigebat incredibili lucro atque eo pro-
rum odio virtutisque amore singulari fectu , qui ei sanctitatis famam atque
sic coluit semper atque exercuit , ut venerationem peperit. Totis 43 annis,
omnem dicendi docendique rationem quibus in societate Jesu vixit, nihil in
excesserit. Quotidie quae negotiationi hoc negotiationis studio remisit , ut,
subjiciebat , proponebat mane et in li- qui eum diligentius observarunt, vehe-
bellum secretiorem referebat 1), diei de- menter sint admirati incredibilem ejus
in suscepta vitae ratione constantiam
(secundae editioni) disputatio de dubia im- perpetuumque tenorem nullis studio-
potentia circa matrimonium , Matriti 1624 rum occupationibus autgravissimorum
in f. Lugduni 1636., quod opus Dianain
indice selectorum auctorum dicit,immor- virorum interventu violatum. Nulla
talitate dignissimum, in quo auctor acu- virtutum non ab ipso in summo fasti-
menet doctrinam luculenter demonstrat. gio tenebatur. De severitate, qua in se
Utinam alios ingenii sui fetus in lucem ipsum fuit, quidquid dixeris, infra ip-
emittat. Tamen auctor nimis est benig-
nus, hinc ejus 1. in indicem 18. Dec. 1646 sam rem videri potest; homo vitaepu-
relatus fuit , donec corrigatur. Ipsius est rissimae innocentissimeque actae et
propositio 4. ab Innocentio XI. damnata: nulla unquam graviori labe taminatae,
Ab infidelitate excusabitur infidelis non
tenuissima valetudine decem quotidie
credens ductus opinione minus probabili. <
Cf. La Croix 1. 1. n. 117. Cum Caramuele vel duodecim horas contente et jeju-
et aliis dixit omnem opinionem speculative nus quidem ad studium incumbebat,
probabilem etiam practice esse probabi- et ad extremum simul spiritum in ri-
lem: omnestutas,
esse aeque sententias vere probabiles
cum operans sive secun- gidissima carnis maceratione, in victu
dum hanc, sive secundum illam certus sit, cultuque in primis horrido et aspero,
se nullo modo peccare etc. Cf. Müller , in vigilantissima sui custodia , in ab-
theologiae moralis 1. 1. p. 1. § 81. Ar- negatione sensuum incredibili, in egre-
tem lullianam recoxit Petrus Hiero-
nymus Sanchez de Lizarazo , aragonius, gia denique exhausti corpusculi victo-
theologiae doctor, in 1. Methodus generalis ria constantissime perduravit. Semel
et admirabilis ad omnes scientias facilius et indie sub noctem capiebat cibum, eum-
citius addiscendas, in qua eximii et piissi- que vilem et parabilem, quater in heb-
mi doctoris
plicatur RaymundiLulli
etmultis arsbreviterex-
exemplis variisque quae- domada pane tantum et oleribus vitam
stionibus ad praxim, quod nunquam fac- tolerabat. Totaquadragesima et adventu
tum legitur, apertissime reducitur, Turia- ad panem nihil praeter legumina et
sone 1613 et 1619 in 4. Plusquam30trac- fructus aridos adhibebat. Pervigiliis
tatus diversarum rerum praelo paratos
habebat, dum mors eum occupavit 25. Apr.
1614. tam diligenter scripserit. Il n'écrivait, in-
1) Pulcherrima in hunc libellum refe- quit Feller VII, 418, que pour les con-
rebat proposita , ut ,disrumpas potius, fesseurs et les directeurs des ames, et sous
quam aliorum errata vel minima referas, ce point de vue, son travail n'a rien que
aut audias ; pro ultimo vitae suae mense de raisonnable , quoiqu'il fût à souhaiter
Aprili proposuerat : Sacramento devotio et qu'il eût été plus réservé et dans les dé-
charitas, Christo crucifixo multa patientia tails et dans les decisions. Ce qu'il y a de
b. Virgini exactum silentium. Quondam vrai, mais ce qui n'a rien d'étonnant pour
cum se excusasset de errato sibi injuste ceux qui connaissent par expérience l'effet
objecto , inter novitios iterum referri vo- d'une intention pure et d'un saint zèle,
luit, quod nondum virtutis rudimenta cal- c'est que des détails si délicats ne firentja-
leret. Cromberius de studio perfectio- mais la moindre impression sur ses meurs.
nis 1. 2. c. 32. Ceterum haec vitae sanctitas C'est aux pieds du crucifix qu'il écrivait
optima est Sanchesii apologia adver- ses livres. Cf. etiam Raynaudi erote-
sus calumni s libertinorum seculi praete- mata de malis et bonis libris, p. 1. erot. 7.
riti , qui trabis in proprio oculo obliti il- op. t. 11. p. 230 ss., Kerker , Kirchenlex.
lum carpserunt , quod de re adeo lubrica IX, 617 ss. ed. 1 .
 Thomas Sanchez. 235

Christi Domini etB. Virginis pane dum-| dem opus est : Des. matrimonii sacra-
taxat et aqua jejunabat ; salem, piper, mento disputationum 11. 10, Genuae
acorem et cetera ciborum condimenta 1602 t. 3 in f.; Matriti 1605 ; Vene-
omnino respuebat, ne quidem elixa tiis 1606 ; Antwerpiae 1607 (haec edi-
olera satis ex se insipida oleo aut aceto tio et altera 1614 prae ceteris aesti-
condiebat. His aliisque virtutum orna- mantur), deinde saepius alibi 1). Illo-
mentis dignus coelofactus die 19.Maji rum Compendium alphabetice dispositum
1610 a. aetatis 60. pie in Domino de- confecerunt Emmanuel Laur. Soares
cessit. Ad ,communis parentis (siceum Olisipone 1621 ; Coloniae 1624 in 12.
vocabant) funus advenit ill. archiepi- et saepe alibi, etiam in Migne cursu
scopus, senatus regius, confluxere sacro- theol. XX, 387-600; Vincentius Ric-
rum ordinum viri religiosi, urbis uni- cius²) messanensis, protonotarius apo-
versa nobilitas et promiscuae plebis stolicus, Messanae 1630 t. 2 ; Andreas
innumera multitudo, qui defuncti cor- Cadaeus Epitome, Brixiae 1656 in 8 ;
pus floribus conspersum ac virginali Bergomi 1660 ; ad aphorismos redacti
nitore micans certatim conabantur vel prodierunt Audomari 1629 ; Graecii
rosariis contingere vel osculis suppli- Francofurti 1722. Apologiam scripsit
citer venerari. Vincentius Tancredi : Des. matri-
monii sacramento t. 2, in quibus expli-
Porro quod ad doctrinae ejus atque catur et vindicatur doctrina Thomae
sapientiae attinet aestimationem, vel e Sanchez, Panormi 1648 in f. Ceterum
remotissimis orbis partibus a praesu- adverti debet, in indice II. prohibito-
libus virisque principibus consuleba- rum legi : » Sanchez Thomas. Disputa-
tur per literas tamquam absolutissi- tionum de sacramento matrimonii to-
mus theologus et juris utriusque peri- mus 3. edit. venetae sive aliarum, a qui-
tissimus; passim a scriptoribus appel- bus 1. 8. disp. 7. detractus est integer
laturipse scriptorgravissimus, eruditis- numerus 4, cujus initium : At frequen-
simus, illustrissimus, moralium scrip- tissima ac verior sententia habet id
torum princeps , splendidissimum mo- posse ; finis vero : Et his diebus in prae-
ralis theologiae lumen, tantae auctori- torio granatensi sententiae pars haec
tatis et aestimationis auctor, ut apud definita est. Decr. 4. Febr. 1627. < Ra-
tribunalia et jurisperitos sine alio ad- tio prohibitionis non est auctoris doc-
miniculo vel auctorum censu , lumen
trina, sed omissio illius numeri in quo
adferat veritati, decisionem causis, ter-
ipse jus pontificis tuetur legitimandi
minum litigiis. Clemens VIII., dum filios invisum reipublicae venetae mo-
quondam quaestioquaedamRomae agi- deratoribus: hinc poena potius infidis
taretur, consulto Sanchez opere vehe- editoribus inflicta. Opus morale in prae
menter admiratus est subtile hominis
acumen, peracre judicium , raram per-
spicuitatem, singularem et exquisitam bibl. hisp. nova. Ceterum haec desumpsi-
in rebus indagandis solertiam , in tra- mus ex Sotvelli bibl. script. S. J.
dendis facillimam methodum, in evol- 1) De hisce editionibus cf. Backer III,
522 ss .
vendis citandisque auctoribus exactis- 2) Alius a Joanne R. O. Fr. strict.
simum et plane indefessum studium, Obs. cujus est apparatus ad imaginativam
serioque pronunciavit, nullum unquam doctoris sublimissimi suscitandam sive opus
scriptorem exstitisse, qui dubias de ma- complectens principia catholicaescientiae,
trimonio controversias uberius et accu- ipsam scientiam methodumque ea omnia
inquirendi et componendi praevium ad
ratius enodasset 1). Praecipuum ejus- analogias, methodos et loca mathematica,
quae in 1. Sententiarum , quodlibetis et
theorematis Jo. Duns Scoti continentur,
1
) Similia habet Nic. Antonius in enucleanda, Ticini Regii 1650 in 4.
236 1601-1620. Theologia moralis .

cepta decalogi, Matriti 1613 t. 2 in f.; duni 1608 in 4 ; 1616 ; ColoniaeAgrip-

Venetiis et Coloniae 1614 etc. et sae- pinae 1623. In compendium quoque
pius alibi ; Consilia seu opuscula mora- redegit ordine alphabetico dispositum
lia, Lugduni 1634 v. 2 in f. 1655; summam seu Manuale Navarri , Lug-
1671 ; Coloniae 1640; Parmae 1723., duni 1609 in 16 ; Venetiis 1614; Pa-
in quibus agit praesertim de jure et risiis 1620. Quominus alia, quae jam
justitia (commutativa, distributiva, ju- paraverat , ederet, mors superveniens
dicativa), de ultimis voluntatibus, de praepedivit (14. Apr. 1601). -
Mar-
jejunio et observatione festorum , de tinus Alphonsus Vibaldus , toleta-
judicibus et accusatore , de ordine. nus, canonicus regularis congregationis
Omnia Sanchesii opera collecta prodiere d. Salvatoris (1544-1605) ediditCan-
Venetiis 1740 v. 7 in f. In re matri- delabrum aureum Ecclesiae s. Dei , in
moniali Sanchez auctor est classicus, quo de septem sacramentis, censuris et
in praeceptis tamen hinc inde nimis irregularitatibus praecipue agitur, Bo-
benignus. noniae 1588 in 4 ; ad a. usque 1590
Ludovicus Mendoza O. Cisterc . duodecies editum, auctius et locuple-
(† c. a. 1612) composuit Summam to- tius Brixiae 1590 ; Barcinone 1596:
tius theologiae moralis septem arbori- Venetiis 1602 etc. Adjungitur expla-
buscomprehensam,Matriti 1598; Pau- natio in tres Sixti V. constitutiones:
lus Carraria O. Praed. insuber, Ca- 1. de clericis malepromotis; 2. contra
sali Montisferrati natus († 1619) scrip- procurantes abortum; 3. de habitu et
sit Canonicam et moralem theologiam, tonsura etc. Decreto tamen congr. In-
in qua exacta regularum juris veritas dicis,donec prodeat emendatum' pro-
juxta triplicem sensum aperitur et mul- hibitum 7. Aug. 1603, simul cum ejus
tarum theologicarum, legalium ac mo- Scuola Cattolica morale, Venetiis 1602,
ralium difficultatum clararesolutiotra- quod componitur dial. 30. Tueturenim
ditur, Bononiae 1619 v. 2 in 1 t. in f. ut veriorem sententiam , licere sacer-
Franciscus de Peliginnis italus doti absenti per literas confiteri et ab-
reliquit summam theologiae moralis et solutionem accipere 1). Primus quoque
speculativae, Venetiis 1614. publicavit Petri de la Cavalleria
caesaraugustani tractatum Zeli Christi
196. Argumenta specialia ex theolo- contra judaeos , saracenos et infideles
gia morum tractarunt ex hispanis Ste- adjectis copiosissimis atque eruditissi-
phanus Avila 1) S. J. (cognomentum mis glossis, cum Samuelis Rabbi ad
sortitus ex patria), n. 1549, Limae pro- Isaac R. tractatu contra eosdem judae-
fessor theologiae. Summa erat adoles- orum errores , Venetiis 1592 in 4.
centis adhuc sapientia, singularis eru- De obligationibus justitiae, religionis et
ditio , hinc penes omnes in regno pe- charitatis scripsit (Lugduni 1608 inf.,
ruano maxima ejus auctoritas. Admira- Venetiis 1610) Ferdinandus Rebel-
tioni erat acumen ingenii, in indagan- lus S. J. lusitanus , patria ex oppido
dis rebus solertia, in tradendis exqui- Prado dioecesis lamancensis, per 12 an-
sitissima methodus, in evolvendis auc- nos in academia eborensi theologiae
toribus indefessum studium, praesertim professor , ejusdemque academiae can-
in re morali. Haec sic Stephanumcom- cellarius octennio († 20. Nov. 1608).
mendarunt, ut ,doctor doctorum vulgo Fertur tanta eum fuisse ingenii man-
diceretur. Disserit in tractatu (post- suetudine , ut cum saepe inter argu-
humo) de censuris ecclesiasticis , Lug- mentandum, uti fit, asperioribus verbis
perstringeretur, nihil unquam respon-
1) Aliusa Francisco de Avila, de quo
cf. supra. 1) Cf. Reusch 2, 312.
 Rebellus, Call, Hugolinus, Ledesma etc. 237

derit licentius, nullam irati aut quiri- bonis immobilibus ; 2. de non erigen-
tabundi animi dederit significationem, dis de novo monasteriis; 3. de judi-
quo effectum est, ut inter externos aca- candis et puniendis clericis , Bononiae
demicos Jobi appellationem et laudem 1607 ; de officio et potestate episcopi,
sortitus sit ¹) . Mixtas e jure cano- Romae 1617 in f. Docte pariter de
nico et theologia disputationes in sacra- censuris ecclesiasticis disputavit Marius
mentorum materiam edidit Vincentius Altieri , canonicus s. Petri , Romae
Fernandez 2) de Heredia bilbilitanus 1618 v. 2 in f. - Leonardus Vairus
sive calatajuviensis in Aragoniae regno, O. S. Ben. episcopus puteolanus (†
Venetiis 1615 in f. 1603) collegit de fascino ll. 3, in qui-
197. Ex aliis nationibus sunt : Ri-
bus omnes fascini species et causae de-
scribuntur et ex philosophorum ac theo-
chardus Call , qui fidei causa Anglia logorum sententiis explicantur, Parisiis
secessit ac partim in Belgio, partim 1583 in 4.
Romae theologicis disciplinis. strenue
operam dedit, in qua adeptus est docto- 198. Denique casus conscientiae col-
ratus lauream. Ab Alano invitatus Dua- legerunt dijudicaruntque ex hispanis
cum venit ss. literas interpretaturus Bartholomaeus de LedesmaO. Praed.
(1576). Obiit canonicus audomarensis mexicanae academiae cathedraticus pri-
officialis 26. Febr. 1604. Excelluit in marius, deinde in universitate limensi,
solvendis casibus ac sedulus erat disci- demum a. 1579 guaxacacensis (Oaxaca
plinaepromotor. Praeter alia conscripsit vernacule dicunt) episcopus († 1604) :
de quinquepartita conscientia 1. recta ; Una suma de casos de conciencia ò de
2. erronea; 3. dubia; 4. opinabili seu los sacramentos, Mexici 1560 ; aucta et
opiniosa et 5. scrupulosa 11. 3, Duaci recognita Salmanticae 1585. Mar-
1598 in 4. Bartholomaeus Hugo- tinus de Funez S. J. vallisoletanus,
linus , doctor bononiensis magnique qui theologiam scholasticam annos 8
nominis jurisconsultus, dictus Briti- in academia graecensi et triennio Me-
norii in Romandiola episcopus, defun- diolani moralem docuit († 1611), edi-
ctustamen ante consecrationema. 1610, dit praeter Speculum morale et practi-
scripsit non tam eleganter quam solide cum, in quo continetur medulla casu-
de censuris ecclesiasticis, Bononiae 1594; um conscientiae p. 3, Constantiae 1598 ;
Venetiis 1602 in 4 ; de censuris reser- Coloniae 1610, disputationem de vitiis
vatis summo pontifici in bulla coena et peccatis in genere, Graecii 1589.
Domini ib. 1609 in f. 3); de simonia, Melchior Zambrano xereciensis , pa-
Venetiis 1599 ; de irregularitatibus, ib. rochus, dedit decisionem casuum in ar-
1601 in f.; ad Sixtum V. de sacra- ticulo mortis occurrentium circa sacra-
mento N. L. tabulae, Arimini 1587 in menta, Hispali 1604 in 8; Coloniae
f.; Responsiones 1. de non alienandis 1606 in 12 . Plura huc spectantia
edidit ex italis Jacobus Graffius O.
S.Ben. capuanus, utriusquejuris doctor
Sotvellus Biblioth. script. S. J.
Inter tutioristas et probabilioristas recen- et urbis neapolitanae major poeniten-
setur a Müller theol. morali 1. 1. p. 1. tiarius († 19. Oct. 1620 a. natua 72),
$81. scil. Decisionum aurearum casuum con-
*)Alius
Moura ab Antonio
lusitano, cujus exstatFernandez de scientiae p. 1. in 4 11. divisa , Venetiis
Examen theo-
logiae moralis, medullam omnium casu- 1591, locupletata et aucta 1593 ; 1600 ;
um conscientiae summatim complectens, 1609 ; 1610 ; Taurini 1592 ; Lugduni
Bracharae
editum.
1613 in 4. et saepius alibi 1592; pars secunda 3 11. distincta Ve-
netiis 1596 in 4., 1600; aucta, pur- .
Michael a s. Jos. Bibliogr. crit.
L,444. gataet emendata 1611 ; 1626 ; Appen-
238 1601-1620. Theologia pastorales. Graffius, Sayrus,

dix tam 1. quam 2. tomi decisionum logia inter auctores graves numerari
aurearum, in qua non solum multa in potest.
praedictis tomis contenta exactius et
199. Alter ejusdem ordinis sed na-
diligentius explicantur, sed etiam alia tione anglus Gregorius Sayrus (Sa-
plurima de poenitentia et casuum re-
rius) pariter plura opera huc spectan-
servatione, de indulgentiis, de excom- tia composuit, ut Casuum conscientiae
municatione, de electione et regimine sive theologiae moralis thesaurum de
animarum confessariis ac poenitentibus censuris ecclesiasticis aliisque poenis
admodum utilia et necessaria adducun-
et canonicis impedimentis in 7 ll. di-
tur, Bononiae 1603 ; Venetiis 1610 in stributum, Venetiis 1606 in f.; 1627,
4; Additamenta ad 1. et 2. p. decisio-
saepius alibi , ex. gr. apud Sessas 1614 :
num aurearum, in quibus praeter ea, Duaci 1621; Clavis regia sacerdotum
quae alias ventilata et discussa fuere
casuum conscientiae sive theologiae mo-
graviter, nonnulla etiam nunc recenter ralis thesauri locos omnes aperiens
prioribus auctarii vice apposita et quae- pp. 2, in quibus praecipuae canonista-
dam pariter plane nova etc. pertractata rum et summistarum difficultates ad
accesserunt, Venetiis 1610 in 4 ; 1613,
communem praxim pertinentes, doctis-
opus vere aureum; Consiliorum sive sime deciduntur etc. in 12 11., Vene-
responsorum casuum conscientiae 11. 5
tiis 1607 ; 1615. In quarta editione
juxta decretalium numerum et ordinem accesserunt utilia additamenta nec non
distributorum , Venetiis 1604 t. 1. in catenula aurea de comparatione pecca-
4; 1610 ; t. 2. 11. 5 ib. 1610 ; 1612
torum R. P. F. Paulini Bertii¹) 0.
in 4. Practica 5 casuum ss. pontifici re-
erem. S. Aug. Hujus clavisregiae com-
servatorum juxta decretum Clementis pendium edidit Constantiusde Nota-
VIII. et etiam reservatorum episcopis riis in pp. 2, Venetiis 1613. Flores
et archiepiscopis Italiae , et etiam in- decisionum sive casuum conscientiae
terpretatio 11 casuum praelatis regu- ex doctrina consiliorum Martini ab
laribus reservatorum , Neapoli 1609 Azpilcueta doctoris Navarri collecti et
in 4; 1613 ; Mediolani 1610 ; Venetiis juxta ll. juris canonici dispositionem
1619. De arbitrariis confessariorum, in suos titulos distributi , cum adno-
quae attinent ad casum conscientiae
tationibus , quibus ob recentiores quas-
11. 2, Neapoli 1613; Venetiis 1619. dam ss. pontificumbullas, quandoauc-
Graffium Paulus V. ob doctrinae ac vir-
toris opinio in multis vel confirmata
tutis praestantiam plurimi fecit, abba- vel refutata est, summo studio et dili-
tisque titulo , cum ob studii amorem
gentia explicatur, Venetiis 1607 ; 1611
regimen constanter recusaret, motu in 4; 1627 in f.; Duaci 1627. Summa
proprio honestavit. Vir enim erat, qui sacramenti poenitentiae ex eruditissi-
rerum omnium caducarum abjectis curis mis commentariis doctoris Navarrini
nihil antiquius habuit , quam sacrae
doctrinae studiis veraeque pietatis
cultui, quamdiu vixit, vacare1).Intheo- necessariam illam acsalubrem
exposuisse affirmat , neminem doctrinam
facilius et
efficacius graviora dubia his de rebus dis-
1) Cf. Ziegelbauer , Historia rei li- solvisse , ejus opera pulcherrimos ingenii
ter. O. S. Bened. p. 4. c. 1. sect. 5. p. 136 fructus appellat, confessariis ac poeniten-
s., qui p. 2. c. 1. sect. 4. p. 183, postquam tibus moralisque theologiae studiosis sum-
laudaverat Gregorium Sayrum , de quo me utilia ac plurima laude dignissima.
mox, subjicit: „Palmam tamen Sayro du- 1) Alius a Joanne Bapt. de'Berti , cu-
biam subinde fecit J. Graffius de quo jus exstant Sacrificii missae resolutiones
Hieron. Ghilinus in theatro virorum morales , in quibus 250 dubia de sacro-
illustr. inter omnes casuum conscientiae sanctae eucharistiae sacramento , quate-
professores neminem tam recentiorum nus sacrificium est, resolvuntur , Romae
quam antiquorum clarius ac purius Graffio 1612 in 4; Venetiis 1615.
 Augustinus Valerius . 239

in 7 distinctiones de poenitentia col- mentibus teratur et revolvatur et ca-

lecta , Venetiis 1615 in f.; de sacra- nescat seclis innumerabilibus. «
mentis in communi opus tripartitum,
in quo omnia, quae vel ad difficillimas 200. In theologia pastorali haud ob-
quasque quaestiones theologicas defi- scurum est nomen Augustini Valerii
niendas, vel ad casus omnes conscien- (Valiero) veneti (n. 7. Apr. 1531), cui
tiae dissolvendos vel ad singulos hae- senatus munus docendi philosophiam,
reticorum errores refellendos attinent, licet vix 27 numeraret annos, contulit
tum ex ss. Ecclesiae patribus et docto- (1558). A Pio IV. procurante Carolo
ribus scholasticis tum excanonistis etc. Borromaeo, cui acceptissimus fuit prop-
abunde et accurate explicantur, Vene- ter mores castigatissimos summamque
tiis 1599; Duaci 1621 in f. ,Haec vitae integritatem, episcopus veronen-
Sayri opera, scribit Ziegelbauer , sis eligi meruit (1565). Ejus in episco-
ingentis semper auctoritatis apud om- patu praeclare gesta hisce fere com-
nes theologos et canonum professores plectitur verbis Andreas Victorel-
fuisse, mirum non est, cum doctrinam lus¹) : „ Plura sunt egregia facinora,
solidissimam et firmissimis conciliorum quae Augustinus Valerius veronensis
et ss. patrum firmamentis innixam con- antistes in crediti sibi populi bonum
tineant: illud quidem majori admira- nibus
peregit:sacris,
humanitate, charitate, concio-
precibus, consilio, officiis
tione dignum, Sayrum admodum juve-
nem tot volumina eaque gravissima omnes, piis largitionibus pauperes ju-
praestantissimaque absolvere potuisse. vit, ipsorum parens et tutor appella-
Obiit enim fato nimis immaturo Vene- tus. Grassante peste vitae prodigus, s.
tiis a. 1602 aetatis a. 32 nondum ex- Caroli cardinalis sedulus et fidelis ae-
pleto: quamobrem eo utique magis ejus mulator , languentibus et morientibus
ingenium et doctrinasuspicienda sunt, centia,
opem laturus aderat; pudicitia, inno-
quo juvenili adeo aetate id abunde prae- justitia, animi fortitudine, libe-
stiterit, quod vix in maturiori perfecte ralitate vigilantiaque enituit. Discor-
diarum faces et excitata odiorum in-
praestari potest 1).« Et iterum de eo
scribit 2) : Quem non tantum schola cendia pacis amans Veronae exstinxit :
casinensis , sed ecclesia romana inter Romaque senex jam planeque decrepi-
praecipuos, quos unquam habuit, theo- tus etiam intempestivo anni tempore,
ut dissidia civium aut nobilium inter
logiae moralis doctores numerare jure
ac merito potest, nisi principatum illi se componeret , non semel nec frustra
assignari velit. Is siquidem insigni Veronam properavit : ut merito vero-
nensis civitas tantis ab eo beneficiis
opere studioque indefesso conscientiae
casus , ut vocant, collegit , pulcherri- affecta et grata aeneo simulacro laudi-
maque methodo et industria singulari busque inciso marmore expressis tantae
virtutis ac vigilantiae praesulem pub-
ita digessit, ut ceteris omnibus, quot- lico decreto decorare constituerit. Sed
quot dehac materia scripserunt, docto-
rum judicio palmam praeripuisse vi-
deatur. Ita ut dignus sit, qui omnium 1) Pinacoth. 4. Tiraboschi VII, p . 1
omnino hominum , quotquot ex hujus n. 47 : Il Valiero fu uno de' più rari uo-
vitae casibus lubricis et tenebris ad mini di questo secolo , o si consideri la
molteplice erudizione, di cui fui fornito, e
stabilemillam felicitatemetlucem inac- l'instancabile applicazione alle lettere, o
cessam aspirant , assiduo manibus et si abbia riguardo al senno, alla probità e
a tutte le più belle virtù, che in lui si vi-
der riplendere mirabilmente , degno per-
1) Cf. Armell. Biblioth. script. congr. ciò della stima e delle lodi di tutti i buoni
casin. I, 191 . e singolarmente del gran Card. S. C. Bar-
2) L. c. p. 2 c. 1 sect. 4 p. 183. romeo, che gli fu amicissimo.
240 1601-1620. Theologia pastoralis. Valerius,

et academici philarmonici (quorum ibi Augustinus Valerius ..

. magnum
ipse patronus exstitit, eorumque dis- Ecclesiae sidus ... praestans forma cor-
sertationibus interfuit ac favit, in poris, morum integritate eximius atque
quibus et ipse primas partes tenuit, venerandus pectorisque admodum sin-
in eorum congressibus e ditissimo re- ceri et candidi vir, totus ecclesiasticae
conditae eruditionis suae promptua- vitae addictus. Erat is quasi unus ex
rio in promptu et e re nata depro- numero episcoporum nascentis Eccle-
mens) viventem ac mortuum sum- siae, junxeratque cum pietate et inno-
mis laudibus celebrarunt. « Dioecesis centia summam eruditionem in omni
vero suae et gregis dominici saluti in- genere literaturae , politioris praeser-
defesso studio invigilans synodum quot- tim: scribebat stilo latino ad perfectum
annis habuit, in qua parochos ad mu- Ciceronis exemplum 1), sibique famam
nus sacerdotale rite sancteque obeun- magnam fecerat librorum doctissimo-
dum per seipsum et verbo et exemplo rum compositione et emissione. Meri-
erudivit. Nosocomia ad egentium et tis plenus ex hac vita excessit 24. (al.
languentium subsidium aliaque pialoca 23.) Maji 1606 a. aetatis 76. Scripsit
suo aere instituit. Quare tanti praesu- praeter 18 dialogos ad 120 opuscula
lis virtutem Gregorius XIII. oculatis- latino sermone , quorum tamen plura
simus princeps perspectum habens, manserunt inedita. Eorum ipse texit
ipsum utdalmatarum mores corrigeret catalogum in l. de cautione adhibenda
ac labefactatam in ea provincia ecclesia- in edendiş libris, Patavii 1719, cui in-
sticam disciplinam instauraret, elegit, dicem aliorum 37 addit Joan. Ant.
atque in universo venetae ditionis im- Volpi²). Neque sollicitus erat pius .
perio visitatorem apostolicum maximo cardinalis de horum operum editione,
rerum emolumento instituit, ac demum ital.c.scribens : Sint inmanibus gen-
in praemium optime navatae operae tilium meorum et aliquorum veneto-
cardinalem dixit (1583) ; Romam evo- rum consanguineorum et affinium no-
catum pluribus adscripsit congrega- strorum : illi gentilis, consanguinei aut
tionibus. Ipse interim ingenio, eloquen- affinis sui industria et hortationibus
tia, rerum civilium usu et recondita ss. ad bonarum artium studia excitentur :
literarum doctrina ac monumentis illu- amici mei legant, quasi mecum loquan-
stris florensque optimi et utilissimi se- tur , si pro sua humanitate interdum
natoris partes quoad vixit Romae ad- libuerit. Obrui meis scriptionibus rem-
implevit : laudatus ea propter a tribus publicam literariam non est necesse. <
doctissimis cardinalibus 1) , Paleotto, Ex editis 3) haec prae ceteris mentione
Baronio et Bentivolo, quorum ultimus digna : De acolythorum disciplina ll. 2
inter alia haec de eo posteritati con- ad acolythos ecclesiae veronensis , Ve-
signavit³) : Quando Romam veni, erat netiis 1571 in 24; Veronae 1583 in 4.
(adjecti quoque ejus rhetoricae eccle-
1) Andreas Saussayl . de eccles. scri-
ptor. hoc elogium Valerio tribuit : Fuit 1) Cum vulgari sermone erat dicen-
praecipuus s. Caroli Borromaei amicus, dum, inveniebatur sui dissimilis, namque
summisque pontificibus devotissimus iis- (quod mirum sit) haesitabat et in verbis
que vicissim dilectissimus : fuit enim aevi inveniendis collocandisque , cum ad vo-
sui episcopus omnibus numeris absolutus, luntatem non sequerentur , haerebat. "
et ut uno verbo dicam omnia , sui seculi Eggsl.c.
Ambrosius, atque ut nomine ferebat, alter 2) Cf. Niceron V, 243 ss. Plura de co
Augustinus. Cf. Fabricium hist. bibl. fa- cf. in ejus vita scripta a Jo. Ventura in
bric. V, 483. Raccolta d'Opusc.ed. Calogerà t. XXV.
2) Apud Eggs in Purpura docta 1. 5 3) Inter haec ex parte referri debet, il-
n. 30. lud cujus supra fecimus mentionem n. 166.
 Benzoni , Zerola, Segni, Molina etc. 241

siasticae) ; Romae 1871 ; de rhetorica rola beneventanus n. 1549, episcopus

ecclesiastica ll. 3, Venetiis 1574 in 8., minorensis († 6. Dec. 1603) composuit
saepissime recusi, adjecta saepe rheto- praxim episcopalem, episcoporum mu-
rica ecclesiastica Ludovici de Granada. nus et parochorum etiam et conscien-
Aggressus est hoc opus hortantes. Ca- tiae directorium pp. 2, Venetiis 1599.
rolo Borromaeo atque tam bene illud 1602 ; Lugduni (Batavorum) 1607,
perfecit, ut teste Gisbert , qui ipsum utra ed. prohibita donec corrigatur
mirifice laudat , tot complectatur sen- decr. 3. Jul. 1623 ; Coloniae 1608 in
tentias , quot verba 1). De benedictione f.; 1680 in 4 ; etc.; praxim poeniten-
agnorum Dei a Gregorio XIV. P. M. a. tialem, Venetiis 1601 cum tr. de jubi-
1591 peracta, cum Onuphrii Panvi- laeo ac indulgentiis, ib. 1600. -Eti-
nii de baptismate paschali, Romae 1656, am Matthias Pstrokonskin. 1553.,
iterum notis illustratum cura Stephani episcopus premysliensis († 1609) re-
Borgia. Episcopus seu de optima epi- liquit monita de recte gerendo episco-
scopi forma , Veronae 1586 in 4., cui patu, Posonii 1629. Joannes Bap-
editioni adjectus est alter tractatus: tista Segni can. reg. congr. SS. Salv.
Cardinalis sive de optima cardinalis bononiensis († 1610), antiquitatis in-
forma, Veronae 1604 , quem libellum vestigator eruditus profundusque theo-
singulari quadam praedilectione ela- logus scripsit de optimo episcopo 1601 ;
boravit. aliaque opera , ut Reliquiarum sive de
201. De episcoporum munere et of- Bononiae
reliquiis et veneratione sanctorum l. unus.
1600 ; Il vero studio christi-
ficiis plures alii quoque egerunt. Ruti-
liusBenzoni romanus episcopus lau- ano contral'arteplanetaria, cabbalistica,
retanus († 31. Jan. 1613) praeter alia lunaria, clavicola di Salomone ed altre
de jurisdictione et immunitate eccle- superstizioni , Ferrarae 1591 etc. Ad
siastica contra rempublicam venetam theologiam pastoralem referri potest
exhibuit Speculum episcoporum et pa- etiam aureus plane libellus Antonii de
rochorum, in quo de fuga in peste, fame Molina 1) O. Carthus. n. in oppido
et bello 3 11. agitur; de Ecclesia , de Villanova Infantum († 1619), qui om-
miraculis , de s. aedis lauretanae an- nium voce , uno omnium sensu atque
gelica transvectione, de flagellis Dei, de existimatione in paucis laudatur , at-
eleemosynarum largitione ab episcopis que hoc prodiit titulo: Instruccion de
et clericis necessario impendendis de- Sacerdotes, en que se da doctrinamuy
importante para conocer la alteza del
que aliis, Venetiis 1595 in 4 ; de anno
8. jubilaei tr. scil. de meritis Christi,b. sagrado oficio Sacerdotal, y para exer-
citarle debidamente, saepissime editus,
M. Virginis sanctorumque,de potestate
clavium, de indulgentiis, de suffragiis Barcinone, Hispali, Matriti, Gerundae
et aliis locis ; in varias quoque linguas
defunctorum, dereceptaculisanimarum,
de ss. caeremoniis, de locis sanctis, de nio
versus, in latinam a Nicolao Janse-
O. Praed. Coloniae et Antwerpiae
peregrinationibus cum apologia pro s.
domo b. V. lauretana contra Petrum 1618 in 8; 1644; italiceTaurini 1865.
PaulumVergerium, ib. 1596 in f., Mo- Refert porro Nicolaus Antonius²)
guntiae 1600 in f. Thomas Ze-
1) Eodem tempore floruit Basilius
1) Feller de hoc opere ita scribit : Cet Molina O. Cist., cujus exstat opus : De im-
ouvrage solide et instructif renferme des munitate ecclesiarum ac praecipue mona-
réflexions judicieuses sur l'art d' exciter sterii Hortensis, Matriti 1607 in f.
les passions des auditeurs, sur celui d'or- 2) Bibl. hisp. nova 1, 145. Famoso e
ner ou de fortifier la diction , sur les dé- dottissimo Trattato dicitur in Civiltà
fauts dans lesquels les orateurs chrétiens cattolica a. 1866. fasc. Januarii p. 218.
peuvent tomber. Son livre de l'instruction des prêtres , in-
Hurter, Nomenclator I. 16
242 1601-20. Theologia pastoralis. Chapeauville, Fornari,

tanti factum fuisse hunc libellum , ut| remedio , ib. 1605 in 8 ; Tractatus de
Vigilius Quignonius, pincianus episco- necessitate et modo ministrandi sacra-
pus, edicto olim intimaverit, debere in menta tempore pestis, Leodii 1586 in 8 ;
posterum in unaquaque ecclesia hujus Moguntiae 1612 ; Coloniae 1625 in 8 ;
libri exempla singula, ubi vestes sacrae Lovanii 1637 ; Salisburgi 1680 in 12.
asservarentur, catenulae alligata et pa- Quod hic verbo docet, ipse exemplo
lam cunctis sacerdotibus haberi propo- confirmaverat factoque praestiterat non
sita , ut ne cui vestium copia daretur, solum in sua parochia , sed etiam in
qui post sextum ab edicti promulga- alienis derelictis peste affectis assistens,
tione transactum mensem non totum a ut diximus . Catechismi romani elucida-
capite ad calcem perlegisset. tio scholastica, Leodii 1600 in 8 ; Qui
gesta pontificum tungrensium, trajecten-
202. Joannes Chapeauville leo- sium et leodiensium scripserunt auctores
diensis n . 5. Jan. 1551 , vir erat eru- praecipui ad seriem rerumet temporum
ditionis exactae, secundum Miraeum, collocati ac in (3) tomos distincti ..
judicii subacti sive ea tractet studia, et annotationibus illustrati; accessit P.
quibus ad pietatem et Ecclesiae munia Aegidii Bucherii eS. J. chronologia,
rite obeunda informat parochos , sive Augustae Eburonum 1612-1616 t.
patriam illustret et censeat historiam. " 3 in 4. Complectitur hoc opus chronica
Decennio parochum egit Leodii magno Harigeri abbatis lobiensis (qui flo-
animarum zelo atque pestis tempore ruit sec. X.), Anselmi canonici leo-
1581 totum seeainfectorum obsequio diensis (sec. XI.),quatuor anonymo-
dicavit, imo noctu defunctos ipse sepe- rum, Aegidii a Leodio (sec. XIII.),
livit. Ernestus de Bavaria, postquam Joannis Hocsemii († 1348), Radul-
electus est in episcopum leodiensem, phi de Rivo († 1403), Suffridi Petri
ut a dioecesi haeresis infectionem aver-
(de quo cf. n. 14 a.), qui pervenerat ad
teret, eum constituit fidei inquisitorem a. 1506 ; gesta pontificum leodiensium
(1582), quo munere prudenter functus usque ad a. 1613 adjecit ipse Chape-
est; deinde (1598) archidiaconum at- auvillus ; adjecit quoque t. 2 : tr. histo-
que vicarium suum generalem; cano- ricus primae originis festivitatis ss. cor-
nici vero eum sibi delegerunt praepo- poris et sanguinis Christi ex vera te-
situm capituli ad s. Petrum († 5. Maji stataque revelatione divinitus facta s.
1617) . Edidit : Tractatus de casibus re- V. Julianae , quod opus magni aesti-
servatis , Leodii 1596 ; 1603 in 8 ; Elu- matur a viris doctis 1). Martinus
cidatio scholastica catechismi romani, Fornari S. J. brundusinus (n. 1547,
ib. 1600; 1603 in 8 ; Summa cate- † 27. Sept. 1612) per 24 annos theo-
chismi romani, cum epistola de taedio, logiae moralis etiam Romae professor
quod catechistis obrepere solet ejusque edidit 2) institutionem confessariorum
ea continentem , quae ad praxim au-
quit Montrouzier Revue des Sciences diendi confessiones pertinent, Romae
ecclésiastiques 1870 II, 492 , eut les hon. 1601 ; 1607 ; Coloniae 1602 ; 1607 ;
neurs de plusieurs traductions et d'éditi- Parisiis 1607 et saepius alibi. Adjecit
ons nombreuses. S'il fut déchiré par les etiam instructioni sacerdotum card.
jansénistes, il fut loué par les théologiens
de quelque mérite. Cet écrit , dit le P. Toleti annotationes et additiones de
Petau (de la pénitence publique et de sacro ordine , Lugduni 1611 in 8 ;
la préparation à la communion 1. 3. c. 6) 1649 etc.
contre lequel le sieur Arnauld s'est tant
alarmé , et qu'il a tâché de décrier , avec
des discours pleins de fiel, a été reçu avec 1) Cf, Feller , II, 456 ; Niceron XVII,
un applaudissement universel de tous les 92 ss.; Biogr.nat. de Belgique III, 428.
catholiques. 2) Cf. Backer I, 1922.
 Antonianus, Buonfigli, Scialac, Arias etc. 243

203. Depaedagogia, quae modo adeo 1568 et alibi saepius ; curavit quoque
excolitur, bene meruit Silvius Anto - editionem Doctrinalis antiquitatum fidei
nianus n. 31. Dec. 1540 honestis, christianae Thomae Waldensis , ib.
sed minus splendidae conditionis pa- 1571 t. 3 in f. etc.- Victorius Scia-
rentibus. Puer propter vivax ingenium lac vel Schalach, maronita e monte Li-
oculos card. Ottonis de Truchsess au- bano, linguae arabicae et syriacae lector
gustani et per eum Julii III. in se con- Romae in collegio Sapientiae, liturgias
vertit, unde horum cura diligenterfuit ss. Basilii , Gregorii et Cyrilli alex. ex
institutus. Hercules II. dux ferrariensis lingua coptica et arabica latine vertit,
ejus dotibus , dum Romae versaretur, Augustae 1604. Reddidit quoque latine
captus eum secum Ferrariam duxit, ubi psalmos ex lingua arabica, Romae 1614,
admodum juvenis familiari virorum et Targum in Job ex chaldaeo 1618 ;
clarissimorum conversatione usus est Ecclesiasten ex syro et arabico 1607.
auctusque post biennium laurea docto- 205. Ex ascetis trium saltem insi-
rali injure, cum vix annos aetatis 16 gniorum mentionem faciemus. Fran-
numeraret. Romam rediens (1560) se- ciscus Arias S. J. hispalensis (n. 1533,
lectus est a Pio IV., qui s. Carolo Bor- † 15. Maji 1605) innotuit hisce in pri-
romaeo esset a secretis. Diligens erat mis operibus, quae s. Franc. Salesius
ibidem socius academiae noctes vati- impenselaudat : De la imitacion de Nue-
canae dictae ab illo cardinali institutae. stra Sennora , Valentiae 1588 in 4.,
Post obita varia munera honorifica di- saepissime editum multasque in linguas
ctus est Antonianus a Clemente VIII. versum; Libro de la Imitacion de Chri-
cardinalis (3. Mart. 1599), sed nondiu sto N. S. (Hispali) 1591 t. 2 in 4; la-
licuit ei tanto frui honore , nam 16. tine inscriptum: Thesaurus inexhaustus
Aug. 1603 magno omnium luctu vivis bonorum, quae in Christo habemus per
est ereptus. Praesul erat omnium diversos ejus titulos virtutumque testi-
virtutum laude florentissimus excul- monia et exempla explicatus, Monachii
tique in omni disciplina ingenii. Reli- 1652 t. 3 in 1 v., admodum rarum (m.
quit plures tractatus et dissertationes 100), in quo agit de Christi titulis vir-
fere ineditas : hic nominandus propter tutibusque imitandis ; Aprovechiamento
insignem tractatum della educazione espiritual, Vallisoleto 1592. 1593 t. 2
cristiana dei figliuoli, cui scribendo au- in 4; Matriti 1603. - Hieronymus
ctor ei exstitit s. Carolus. Saepius pro- aMatre DeiGracian(Gratianus) O. Carm.
diit , Veronae 1583 ; Cremonae 1609 nobilibus parentibus est ortus a. 1545.
etc., Romae 1581 ; Florentiae 1852; Egregie excultus etjuvenisjam omnis
Trecis 1856 (gallice), item et Pictavii virtutis exemplar sacerdotio suscepto
1873; germanice Friburgi 1888, cui cum magno s. Theresiae totiusque suae
praemittiturauctoris vita etnotitia scri- reformationis applausu illius habitum
ptorum ejusdem 1). induit a. 1573, primusque electus est
suae congregationis praepositus pro-
204. De s. liturgia meruerunt : Ni-
vincialis ( 1581): sed cum charitatis
colaus Aurificus Buonfigli (Bonfi- obtentu multas introduxisset relaxa-
lius) O. Carm. senensis n. 1529, theo-
logiae professor et concionator insignis tiones a sodalibus in capitulo provin-
(† 1601), cujus sunt Speculum missae, ciali fuit reprehensus , cumque in suo
abundaret sensu congregationemque
cui accedit tr. de antiquitate et caere-
moniis missae , Venetiis 1572; de dig- perturbaret , ex eadem fuit dimissus
nitate, vita et moribus clericorum , ib. (1592). Errore nimis sero agnito redire
quidem cupiit , sed rejectus est. Inci-
1) Eggs , Purpura docta V, 217-22; dens inhorrendam piratarum tuneta-
Lit.Handweiser 1888. c. 625-30. norum capitivitatem quidquid delique-
16*
244 1601-20. Theologia ascetica.

rat abunde passionibus suis eluere po- Maxime vero inter ascetas excellit Al-
tuit. Anno 1595 captivitate liberatus phonsus RodriguezS.J. (aliusas.Al-
Romam petiit et ex pontificis mandato phonso R. † 31. Oct. 1617), celebertheo-
a patribus antiquioris observantiae re- logiae moralis professor , sed celebrior
ceptus est. Inde inBelgium translatus arte dirigendi animas in via perfectio-
magni ab omnibus factus est atque ca- nis († 21. Febr. 1616 a. aetatis 90),
rissimus exstitit archiduci Alberto. quam solide docet in opere : Exercicio
Obiit demum 21. Sept. 1614. Reliquit de Perfeccion y virtudes religiosas, His-
quamplurima scripta edita (34) et ine- pali 1609 pp. 3, quod opus propter
dita (saltem 35). Illorum pleraque solidam, facilem tamen , ascesim sae-
hispanice conscriptaprodierunt Matriti pissime prodiit et in linguas innume-
1616 ; 1661 , inter quae est theologia ras fuit versum 1).
mystica , quae jam prodierat Bruxellis
1609 in 4. Reliqua pariter ad eam et
Script. O. Carm. Savonae 1884. t. 1, 252
ascesin maxima ex parte spectant 1).- -59; Bibl. H. Ν. 1, 576-85.
1) Cf. Backer III, 248-58.
1) Cf. Henricus ass. sacramento Coll.
 IV.

Theologi annorum 1621-1640.

I. Theologia scholastica.
206. Vere gloriosa est in theologiae| rem contra rigentem hiemem sub noc-
scholasticae annalibus haec periodus 1). tem foveret , ne brevi ad communem
Quamvis vero natio hispana iterum et domesticorum ignem accessione exigu-
plurimos et summos protulerit theolo- am temporis jacturam faceret. Tales
gos, liceat nobis initium ducere a bel- tantosque in studiis fecit profectus, ut
gis, qui illo gloriari possunt , quem vix 17 annos natus philosophiae re-
semper tamquam exemplar et formam nunciaretur doctor , magistrique inter
veri theologi suspeximus , Leonardo se contenderent , quis illum haberet
Lessio (Leys). Natum est hoc theo- discipulum. Verum Dei vocantis gra-
logiae lumen Brechtae in Brabantia 1. tiae obsequens societatem Jesu est in-
Oct. 1554. Puer fuit sortitus animam gressus 23. Junii 1572. Absoluto tiro-
bonam: pietati pariter et studiis ita cinio Duacum mittitur ad docendam
deditus , ut virtutem et eruditionem philosophiam, licet viginti tantum nu-
sibi jam tum desponsasse videatur. Si- meraret annos , quod magna cum ap-
quidem pia religione crebro jejunare, probatione toto septennio praestitit
assidue precari, in templo et alibi ver- (1574-1581). Ingenti ardore huma-
sari, ut a popularibus suis ,propheta' niorum literarum studio simul incu-
nominaretur. Coaetaneos suos, quo pa- buit, cujus ardoris en argumentum in-
cto Deum venerari et christiane vivere signe. Evenerat aliquando, ut duos so-
oporteret, instituebat. Prima literarum dales graeco inter se sermone uti fami-
elementa puerulus adhuc usque adeo liariter audiret. Quae res ipsum adeo
adamavit, ut cibo et somno, imo et lu- incitavit , ut licet ignarus adhuc et in
sui horas surriperet , et teneras adhuc lingua ista peregrinus privato duorum
manus suas ad exilem candelae calo- mensium exercitio ipse sibi discipulus
et magister eum progressum fecerit, ut
1) Quosdam theologos infra de theolo- Aristotelem e graeco in latinum prompte
giamorali disserentes laudabimus, qui traduceret. Matutinas horas somno de-
merito hic etiam referri possent, ut in pri-
mis Aeg. Coninck , Jo. Malderet L. trahebat, quas graecis consecraret. Su-
Turrianusn. 293. per mensam quae latine legebantur, ea
246 1621--40. Theologia scholastica in Belgio.

tacite secum convertebat in graecum: sam Bajo instigante censurae subjecit

selectas quoque graecorum sententias atque damnavit , quod illa scil. semi-
memoriae commendabat tantaque fide- pelagianismo faveret, praedestinatio-
litate conservabat , ut s. Basilii de so- nem post praevisa merita, gratiae uni-
litudine ad Gregorium epistolam, elap- versalitatem tueretur et gratiam non
sis fere 50 annis ad verbum jam senex ex se efficacem (actus deliberati) pro-
pronunciaret. Evoluto septennio Ro- pugnaret etc.: hinc propositiones no-
mam accitus est, ubi Francisco Suario¹) tatae fuere tamquam ,peregrinae, offen-
in theologicis doctore biennio usus est, sivae et periculosae. Bajo instigante
qui ipsum magni fecit. Haec porro erat has controversias fuisse excitatas testa-
ejus in studendo methodus : Legebat tur Habert 1). Conjici id quoque exin-
ex auctore quaestionem aliquam ea ac- de potest, quod Lessii doctrina directe
curatione , ut nihil quod difficultatem erat opposita Baji opinionibus , quae
faceret praetermitteret : illam diligen- plures tunc asseclas Lovanii numera-
ter ad certa revocabat puncta. Exinde bant, quodque Jansonius Baji familia-
clauso libro et obductis cubiculi fene- ris primas fere partes habuerit hac in
stris totam quaestionem hac serie se- controversia. Ceterum hac de re haec
cum agitabat. Primo , quid rei esset; refert Lessius 1. c. » Exhibueruntno-
secundo , quae auctoris deductio, quae bis quasdam propositiones hinc inde
connexio ; tertio, quae ad stabiliendum, ex nostris lectionibus, prout eas audi-
quae ad infirmandum argumenta face- tores exceperant , detractas et avulsas,
rent ; quarto, haec defendebat, impug- omissis iis, unde possent intelligi: et
nabat illa. Novas quoque rationes ipse rursus petierunt, an eas pro nostris ex-
in utramque partem comminisceba- hiberemus. Respondi meas esse, sed
tur , donec tandem statueret secum, truncatas et suis locis avulsas , ita ut
quid de toto negotio judicandum esset. qui eas lecturi essent , non facile pos-
Denique reclusis fenestris strictimchar- sent intelligere, quorsum aut qua oc-
tae animi sui conceptiones committe- casione dictae essent. Itaque confeci 34
bat, easque dubitationes, quas sibi ipse conclusiones breves et apertas, quibus
dissolvere non poterat , ut easdem vel continerentur omnia dogmata, quae
cum aliis disputando enodaret, velcon- ipsi notassent, et ea, quae non vide-
sultis auctoribus nova deliberatione bantur intellexisse , explicarentur cla-
elucidaret. rius . Facultas autem lovaniensis non
has, sed illas, quas ipsa collegerat, cen-
Studio theologico vix absoluto ipse surae subjecit. Omnium propositionum
theologiam Lovanii tradidit (1585) to- minus probanda est haec (3) : Liber
tos 15 annos summa nominis claritu-
aliquis (qualis forte est secundus Ma-
dine, et annis 17 theologorum sui or- chabaeorum) humana industria sine
dinis studiis dirigendis praefuit. Ve- assistentia Spiritus s. scriptus si Spi-
rum dum Lovanii degeret , haud levis
excitata est tempestas propter ejus de
1) De la défense de la foi sur la grâce
Scriptura s., providentia , praedestina- c. 14. §3 ; testatur etiam Lessius ap.
tione et reprobatione , gratia ac justi- Eleutherium l. c. c. 6. Cf. quoque Sta-
ficatione doctrina, quam facultas theo- pletoniiep. ad Joan. Styrenum episco-
logica 34 propositionibus comprehen- pum middelburgensem ap. Duchesne
hist. du Bajanisme Duaci 1731 p. 227, in
qua testatur, se fere easdem theses docen-
1) Fuit illi cum Francisco Suario po- tem Toletum Romae audisse , atque
stea, sicut etiam cum Ludovico Molina et etiam se eas in suo de justificatione opere
Gabriele Vasquez communicatio litera- tradere, quare nihil novum facio, subji-
rum, qui ejus in gravissimis quaestionibus cit, si patrum (S. J.) nunc doctrinam liben-
judicium exquirebant. ter tueor. Katholik 1868 v. 19. p. 286.
 Leonardus Lessius . 247

ritus s. postea testetur, nihil ibi esse nes sanae doctrinae 1) articulos appel-
falsum, efficitur Scriptura s. Fatetur lasse fertur. Nec facultas parisiensis,
tamen Lessius se opinionem illamquae quamvis societati Jesu haud propitia,
parenthesi includitur, ex aliorum sen- unquam induci potuit, licet sollicitata,
tentia retulisse atque minime probare. ut facultatum lovaniensis et duacenae
Censurae exempla ad Belgii antistites imitaretur exemplum.
et ad facultates parisiensem et duace-
namtransmissafuere1).Insuperfacultas Indefessa diligentia Lessius ad finem
lovaniensis, ut semper quantum penes usque vitae studiis incubuit licet frac-
illam staret , doctrinam hisce articulis tus doloribus, viribus diuturno labore
oppositam tueretur, academiae impen- tur ita jam exhaustis , ut in carne videre-
sine carne trahere animam. Parcis-
sis publicam cathedram ad confutan-
das Lessii opiniones instituit dotavit- simus erat temporis , laboris pertinax.
Sapientiammodestia
que, eamque credidit Jacobo Jansonio ornabant ejus admirandam maxima
et animi demissio,
acerrimo Lessianae doctrinae adversa-
rio, Michaeli autem Bajo in paucis caro ut illam quaqua poterat ope occultaret,
et famosi Jansenii magistro. Lovanien- nunquamde se suisque rebus, nisigra-
vibus traheretur motivis , ageret. Un-
sem facultatem secuta est duacena cen-
suramque vehementioribus adhuc ver- dique consulebatur; ipse vero dubiis
bis conceptam 2), cujus auctor Estius in rebus et majoris momenti negotiis
dicitur, in has propositiones promul- brevem dari sibi moram postulabat,
gavit. Cum interim controversiae et quo illa teste Deo suaque conscientia
disputationes ferverent , plura quoque discuteret et praevia oratione expedi-
scripta utramque in partem divulga- ret. De sua sententia libens volensque
rentur, adeo ut in dies dissidiorum discedebat, quoties ab aliis valida vel
flammae magis accendi viderentur , e in speciem argumenta proferebantur.
re censuit Sixtus V. ad componenda Solebat hisce fere gradibus scientiam
suam deprimere : primo suum omne
haec dissidia Lovanium mittere Octa-
scire cum omnium mortalium in unum
vium Frangipanum episcopum Calati-
num suum apud colonienses nuncium, collecta scientia librabat ; ad quam tan-
qui utrique parti silentium imposuit, tulum illud esse, quantulum ad vastum
donec auctoritate apostolica sententia montem arenula et guttula ad oceanum
inveniebat. Exinde immane illud hu-
ferretur, quae tamen nunquam fuit pro-
lata: imo Sixtus V. Lessii propositio- manae scientiae angelis opponebat, quo-
rum tanta sapientiae vis est et prae-
stantia, ut pari intercapedine om-
1) Hujus tempestatis historiamcf. ap. nem universi generis humani scienti-
Eleutherium (Livinum Meyer) Hist. am excedant , qua hominum omnium
controv. de auxiliis 1. 1. et continuat. hist.
eccles. Fleuriil. 178 § 15 ss., Werner sapientia singularis hominis scientiam
der hl. Thomas III, 381 ss. etc. antecellit. Ab his ad eos transibat spi-
*) Hujus tamen facultatis censura do-
lose obtenta, et importune extorta fuit te-
ste Stapletonio 1. c. et ipsa facultate 1) Refert 1. c. Habert , Lessium suos
duacena, quae id post aliquot annos de- articulos Romam misisse ad sedem aposto-
claravit. Cf. Duchesne p. 279 ss. Lessio licam. „Pontifex autem , prosequitur ibi-
favebant academiae moguntina, treviren- dem, qui doctissimus erat,convocato coe-
sis et ingolstadiensis. Harum declarationes tu cardinalium post longam et profundam
cf. ap. Eleutherium 1. 1. c. 11. Respon- discussionem illas omnes propositiones
sionem Lessii ad antapologiam facultatis approbavit tamquam articulos sanam do-
lovaniensis nunc demum edidit Schnee- ctrinam continentes. Cf. scripta ad hanc
mann in suo op. Controversiarum de di- q. spectantia ap. Backer , Bibliothèque
vinae gratiae liberique arbitrii concordia, des Écrivains de la Comp. de Jésus II,
Friburgi 1881 p. 371-462. 720-29 .
248 1621-40. Theologia scholastica in Belgio .

ritus, qui necdum quidem procreati in ructantisque stomachi tormentis 1) vo-

divina tamen potentia reconduntur. Ab luntarias etiam flagellationes adjecit et
istis denique ad sapientissimi numinis crebra jejunia. Totos 30 annos una re-
inexplicabilem scientiam. Ex quo tan- fectione per diem eaque pertenui vixit,
dem sic rationes colligebat: Si mea sci- extra eam nihil unquam potus admisit.
entiamortalium omnium collata scien- In cubiculi sui pariete hanc epigraphen
tiae instar habet arenulae , quid habet fixerat : Amor meus crucifixus est. Vi-
composita angelicae ? quid seraphicae ? tam demum innocentissimam , piissi-
quid divinae ? quid est quod de mea mam 2) doloribusque plenissimam non
scientia, quae adeo usque exilis est, ut sine sanctitatis fama morte commuta-
prope sit nihil, mihi ipsi blanditias fa- vit 15. Januarii 1623 a. aetatis 69.
ciam ? etc. Inter schedas , quibus quae Magni eum fecit Urbanus VIII., qui de
sibi servanda proposuerat , inscripsit, eo ita pronunciavit 3) : Erat mihi Leo-
multa ne passim innotescerent, graece nardus Lessius probe notus ; usus enim
fuerunt concepta. Septem capita con- sum eo familiariter Romae ; ex illa oc-
tinebat una quaedam (octavum abdi- casione semper illum maximi feci ob
derat characteribus ignotis) in haecver- eruditionem singularem; attamen longe
ba: 1. Neminem vituperare; 2. ante magis suspexi ejus virtutem : erat enim
studium cor elevare; 3. pro capiendo summe humilis et rarae pietatis. Ideo
consilio orare : Deus qui corda fideli- ipsum habeo pro magno in coelis.<
um' etc. ; ,Actiones nostras' etc.; 4. in
surgendo orationem,,Concede, quaesu- 207. Insignis Lessii sapientiae te-
mus' etc. , usurpare; 5. in rebus dubiis stes sunt tot luculenta opera, quae om-
et perplexis ad luminis divini fontem nia veritatem probant encomii: Ani-
confugere; 6. ubique impetum cohi- ma erat illi serena semper et innubis,
bere et pacifice agere; 7. modum in re- pellucida , crystallina, rerum divina-
fectione servare et memorem esse coe- rum humanarumque imaginibus spe-
lestis voluptatis. Cunctorum una vox
erat, humili, suavi, seria, pia Lessii 1) Quantum tota fere sua vita patere-
conversatione sese velut quadam vi tur, colligi quoque potest ex voto inter
ejus schedas reperto, quod sichabet:Bea-
magnetica attractos laetiores, doctiores, tissima Virgo , si dolores istos abstuleris,
ad virtutem promptiores effectos esse.
voveo omnibus profestis tuis jejunium in
Levissimas etiam culpas contentione pane et aqua ; rosarium in profesto et ipso
summa aversabatur, atque ad peccati die; horas b. Virginis omnibus sabbatis,
mentionem exhorrescebat. Defectus te- nisi superior veljusta causa obstiterit, et
festis Purificationis, Annunciationis, Prae-
nuissimos , quos se in aliorum con- sentationis,Assumptionis,Nativitatis,Con-
spectu admisisse rebatur, ex pectoris ceptionis. Non cupio auferri , nisi sit ad
intimo deplorabat. Octo ante mortem majorem Dei gloriam et meam salutem
diebus, cum de re quapiam coram alio etc.
2) Plura cf. ap. Sotvellum et in vi-
questus sibi esse videretur, toto fere tae compendio, quod prodiit (ed. 2) Ingol.
horae quadrante, nullo admisso solatio, stadii 1658. deducta ex vita, quae tribui-
manantibus dolore lacrimis , se depre- tur Leonardo Scoofs , Bruxellis 1640 (Pa-
risiis 1644), sed ea prohibitafuit decr. 18.
cabundus accusavit. Candoris, simpli- Dec. 1646 ; Vinc. de Block S. J. († 1869)
citatis , sinceritatis amator erat com- in Précis historiques 1862 p. 133 ; 188 ;
mendatorque, ipsam mendacii vel solam 210. Testatur vero Foppens inbibl. belg.:
speciem detestabatur, nunquam quo Exstat in bibliotheca archiep. mechlin.
sua tegeret ambiguo restrictoque modo processus ms. de vita et virtutibus Lessii,
de cujus beatificatione apud s. Sedem po-
locutus. (travissimis morborum colicae, stulanda paulo post ejus mortem agi coep-
calculi, herniae duplicis, languentis tum erat.
3) In vitae comp. c. 23. n. 122.
 Leonardus Lessius. 249

«
culi in modum perpetuo fulgida 1). purgativae, illuminativae, unitivae di-
Excellunt ea siquidem idearum nobili- stributum, Bruxellae 1640 ; Lovanii
tate, expositionis nitore atque candore, 1643 et saepius alibi, iterum Friburgi
comparationum luminibus; non solum Brisgoviae 1862 in 16. Alia ejusdem
mentem illuminant, sed et affectum opera sunt : De gratia efficaci, decretis
pascunt et accendunt cor, quod in pri- divinis, libertate arbitrii et praescientia
mis verum de illo, cui titulus : Deper- Dei conditionata disputatioapologetica;
fectionibus moribusque divinis 11. 14, de praedestinatione et reprobatione an-
Antwerpiae 1620 in 4; Parisiis 1620 ; gelorum et hominum, Parisiis 1878., in
additionibus aliquot aucti cum aliis qua disputatione illam tuetur senten-
opusculis Antwerpiae 1626 ; Lugduni tiam, cujus occasione ita ad eum scri-
1656 ; recusi Friburgi Brisgoviae 1861; psits. Franciscus Salesius 1) :, Cognovi
Parisiis 1881. Disserit in hisce ll. de P. V. sententiam illam antiquitate, sua-
singulis Dei perfectionibus, earumno- vitate ac Scripturarum nativa auctori-
tiones distincte admodum exponit at- tate nobilissimam de praedestinatione
que declarat, aptis comparationibus il- ad gloriam post praevisa merita am-
lustrat, solidis argumentis ex revela- plecti ac tueri , quod etiam mihi gra-
tionis fontibus rationisque penu illas tissimumfuit, qui nimirum eam semper
Deo vindicat, fructus exinde practicos ut Dei misericordiae ac gratiae magis
pro morum informatione colligit medi- consentaneam ac amabilem existimavi,
tationesque suas devotissima mentis at- quod etiam tantisper in libello de amore
que cordis adDeum elevatione conclu- Dei indicavi. Depraedestinatione Chri-
dit.Hinc de iis scribit Perrone ) : „Prae- sti, cum prioribus Antwerpiae 1610 ;
ter singularem indicendo claritatem id cum aliis ib. 1626 ; de summo bono et
sibi peculiare vindicat piissimus hic aeterna beatitudine hominis ll. 4, Ant-
auctor, ut lectorum corda mire accen- werpiae 1616; Friburgi Brisgoviae
dat ac in Deum moveat, praesertim in 1869 ; de providentia Numinis et animi
suis recollectionibus precatoriis, in qui- immortalitate 11. 2 adversus atheos et
bus dum summam colligit eorum om- politicos 2), Antwerpiae 1613 ; 1617 ;
nium, de quibus praecedentibus capi- cum praecedenti Parisiis 1880 ; Quae
tibus late disseruerat, egregias preca-
tionum formulas exhibet. Utiliorem 1) Authentiam hujus epistolae contra
de hoc argumento librum, magisque nonnullos tuetur
storia controv. vindic. 1. 1.in
Eleutherius
de auxiliis c. hi-
11 .
commendandum, tironibus praesertim Non immerito de hoc duplici libro intel-
sacrae disciplinae in universa theologia ligi debent illa Grotii : D
Quid attinet
vix reperimus , estque vere exemplar, Molinistarum nomensocietati (Jesu) toties
secundum quod reliqua theologiae ar- objicere , cum si quid Molinae exciderit
gumenta essent tractanda. Cum hoc periculosius, id posterioribus
praecipue Lessii, jesuitarum,? "
scriptis sit castigatum
opere cohaeret aliud opusculum,Lessio Epist. 154 Joanni Cordesio 15 Oct. 1633
ipsi inprimis carum, cui quatuor vel inscripta.
quinque diebus ante mortem finem im- ma 2)scribit
De hoc opere exhibita ejusdem sum-
Werner , Franz Suarez 1, 545 :
posuit, scil.: Quinquaginta nomina Dei Lessius schrieb für die Bedürfnisse seiner
seu divinarum perfectionum compen- Zeit und man darf sagen, dass er in dieser
diaria expositio, vel : Opusculum asce- Hinsicht Vorzügliches geleistet habe und
zweifelsohne zu
ticum quinquaginta considerationum seines denbegabtesten Köpfen
Ordens und seinesu.Standes gehörte.
de 50 nominibus Dei in 3 libellos viae Eine motivirte Antwort spezielleRück-
sichtnahme auf die vom Standpunkte der
Deisten , Fatalisten und Freidenker erho-
1
) In comp. vitae c. 6. benen Einwürfe gegen den Vorsehungs-
2) Praelect. theolog. t. 4. annot. ad n. glauben darf man bei ihm freilich nicht
186. suchen.
250 1621-40. Theologia scholastica in Belgio.

fides et religio sit capessenda consulta- Antwerpiae 1613 in 8 ; 1614; 1623 ;

tio cum appendice , qua quaestionibus Cantabrigiae 1634; Romae 1673. Hаес
quibusdam, quae ipsam consultationem omnia,quae hucusque recensuimus (ex-
spectant , respondetur 1), Antwerpiae cepto illo de nominibus Dei), collecta
1609 ; 1610 ; 1614 ; Coloniae 1611 ; prodierunttitulo: Opuscula, quibus ple-
1615 ; 1648 ; Taurini 1708. Huic con- raque s. theologiae mysticae explicantur,
sultationi magnus heros Joannes Nas- et vitae recte instituendae praecepta
sovius aliique suam ad orthodoxos ac- traduntur. Aliae opusculorum Lessii
cessionem acceptam ferunt 2). De anti- collectiones prodierunt Lutetiae Pari-
christo et ejus praecursoribus, Antwer- siorum 1626 ; 1637 ; 1655 ; Lugduni
piae 1611 in 8; disputatio de vitae sta- 1651. Praeterea edidit Lessius : Defen-
tu deligendo et religionis ingressu qq. sio potestatis summi pontificis adversus
12 comprehensa, ib. 1613 in 8; 1617; 1.regis magnae Britanniae, Guil. Bar-
de bono status eorum, qui vovent et co- claii scoti et M. Georgii Blacwelli 1),
lunt castitatem in seculo , sub nomine Caesaraugustae 1611 in 4 ; discussio
Hubertini a s. Dionysio s. theologiae decreti magni concilii lateranensis et qua-
doctore, Coloniae 1615 ; Hygiasticon rundam rationum annexarum de pote-
seu de vera ratione valetudinis bonae state Ecclesiae in temporalibus et in-
et vitae una cum sensuum, judicii et commoda diversae sententiae, sub no-
memoriae integritate ad extremam se- mine Guil. Singletoni , Albini 1613
nectutem conservandae : subjungitur in 8, contra quam insurrexit Rogerus
tractatus Ludovici Cornari Veneti Widdringtonus anglus catholicus
eodem pertinens ex italico in latinum in sua Discussione discussionis, Augu-
sermonem ab ipso Lessio translatus³), stae 1618 in 4.- Laudatissimum est
Lessii opus de jure etjustitia ceterisque
1) Feller V, 250: Ouvrage qui dans virtutibus cardinalibus 11. 4 ad 2. 2. d.
sa brièveté forme un excellent traité de Thomae a q. 47-171 , Lovanii 1605
controverse, par lequelbeaucoupd'héréti- in f.; Antwerpiae 1609 ; 1612 (editio
ques ont été ramenés à l'Eglise. Backer
II, 724: Cet ouvrage fut traduit en plu- auctior et castigatior) etc., 1626 cum
sicurs langues et fut vivement combattu appendice de montibus pietatis; Lug-
parles Protestants. Recenset deinibidem duni 1630 (cum altera appendice The-
plures protestantium libellos contra hanc
Lessii consultationem editos; pro qua li- oph. Raynaudi de aequivocationibus
bros tres apologeticos scripsitHermannus et mentalibus restrictionibus) etc. Sae-
Hugo S. J.,de quo infra ; Roskovány pissimerecusumfuitegregiumhoc opus.
II, 560. Backer recenset inter 30 an. sex edi-
2) In Lessii Vita cit. c. 6. n. 24.
3) Hujus libelli, e quo plura salutaria
tiones , quae Antwerpiae , et septem,
monita et consilia hauriri possunt, lectio- quae Parisiis, Lovanii, Lugduni etVe-
nem propter easdem commendamus ratio- netiis prodierunt. Neque ipse videtur
nes, quae Lessium ad scribendum im- omnes recensuisse. Turrius²) hanc
pulerunt. Accedit,
finis et scopus, queminquit
hac inipse c. 1, quod Lessio laudem tribuit, inter omnes, qui
repotissimum
specto, theologo sit dignissimus. Hic est, de cambio scripserunt sive theologi sive
ut plurimis viris religiosis et aliis pietati juristae, neminem illo praxim cambio-
addictis suppetat commoda ratio, quaDeo rum intimius novisse. Ratione hujus
Domino nostro longo tempore facilius,
laetius et ferventius serviant cum magna operis Lessius auctoribus in re morali
sua spirituali voluptate et ingenti merito classicis et probatissimis accenseri po-
aeternae gloriae. Incredibile enim dictu
est , quanta facilitate et interna consola- mediocri talium rerum scientia sobriae
tione vacetur orationi , recitentur preces vitae sunt addicti..
canonicae , peragatur Missae sacrificium, 1) Magni hanc fecit Paulus V. , si fides
incumbaturrerum meditationi divinarum, Vitae cit. c. 6. n. 25.
legatur s . Scriptura ab iis , qui vel cum 2) De camb. d. 3. q. 14. n. 1.
 Leonardus Lessius. 251

test 1). Maximi illud fecit Albertus Pius literis ad auctorem datis 12. Jun. 1620
Belgarum princeps , qui , Lessii volu- censet : „ Cum coepi illos ex proposito
men de justitia uti fidelissimum consi- considerare, inveni eos favo mellis dul-
liarium semper in mensa, cui assidere ciores et auro et gemmis pretiosiores.
solitus cum audientiam daret, una cum Itaque nunc eos ut libros vere spiri-
gladio asservabat , ut responsa sua et tuales et ad animum accendendum et
austriacis armis et Lessiana sapientia elevandum et nutriendum aptissimos
vallataesse demonstraret²). Ejus com- frequentissime lego,et cum omnes per-
pendium prodiit Duaci 1634 in8. Post legero iterum atque iterum , si Deus
Lessii mortem prodierunt: De beatitu- vitam meam paulo longiorem esse pa-
dine, de actibus humanis (in 1, 2. D. titur, legere et attente considerare pro-
Thomae), de incarnatione Verbi, de sa- posui etc. De ecclesiasticorum vita, mo-
cramentis et censuris (in 3. p. D. Tho- ribus officiis 11. 3, ib. 1621 in 8 .
mae) praelectiones theologicae ; acces- Joannes Praepositus S. J. atrebas,
serunt ejusdem variorum casuum con- vir egregie doctus et vastae mentis in
scientiae resolutiones , Lovanii 1645 pusillo nec optime tornato corpuscu-
in f.; Parisiis 1648. Plura sat magna lo 1), philosophiam Duaci quadrien-
opera reliquit mss. Absolvemus verbis nio, theologiam scholasticam totis 16
doctissimi Justi Lipsii , qui Lessium annis partim Lovanii, partim Duaci
nostrum magni fecit eoque usus est professus est. Morti proximus Christum
conscientiae moderatore. Hic in theolo- in ss. Eucharistiae sacramento in haec
gica Lessii opera ita panxit: verba contestatus est : Domine Jesu,
Videsnelectorhoc opus ? Sophiae vides si quid unquam docui, si quid scripsi,
Opus sacratae. Quidquid illa condidit quod Ecclesiae tuae ex usu etcommo-
A condito orbe conditum his libris do esse possit , paratissimus sum id
[habes . omne sanguine consignare : si quid au-
Abyssus ante et pelagus hoc rerum fuit. tem haereticum, revoco ; si quid erro-
Sed iste lucem fecit et compendium. neum, temerarium, vanum, mordax aut
Sublimia hic videbis et subtilia : imprudens dixi , totum id revoco ite-
Humanaque hic videbis et coelestia. rumque revoco. Vitam finivit Monti-
In pauca tibi sed vera verba conferam: bus Hannoniae 8. Jun. 1634 a. aetatis
Philosophus esse qui voles, lege hos 63. Scripsit commentaria in 1. p. s.
[libros, Thomae de Deo uno et trino, de angelis,
Theologus esse qui voles, lege hos de operibus sex dierum, Duaci 1631 in
[libros. f.; in 1, 2. s. Thomae de beatitudine,
actibus humanis, peccatis, legibus etju-
208. Praeter Lessium memoria plane stificatione , ib. 1637 in f.; in 3. p. s .
digni sunt Martinus Becanus , de quo Thomae de incarnatione Verbi divini,
tameninter theologos polemicos loque- sacramentis et censuris, ib. 1629 in f.
mur; Gisbertus SchevichaviusS.J. In quaestionibus moralibus auctoribus
arnheimensis, ss. Trinitatis cultor sin- gravibus accenseri potest. - Joannes -

gularis († 20. Maj. 1622), qui suae pie- Wiggers2) diestensis (n. 27. Dec.
tatis praeclarum dedit specimen in op.:
De augustissima et ss. Trinitate Patre, 1) Sotvellusl.c.
Filio et Spiritu s. cognoscenda, amanda 2) Alius a Nicolao W. O. S. Franc.
et laudanda 11. XII, Moguntiae 1619 in harlemensi , parentibus nobilibus et opu-
8., de quo opere ita Bellarminus lentis nato, qui concionibus, libris, in pri-
mis liberalissima fundatione duorum se-
minariorum meruit de Ecclesia catholica
1) Cf. annot. 4. supra p. 125. in patria sua. Obiit Coloniae in odore
2) In Lessii vita cit. c. 6. n. 23. sanctitatis a. 1628.
252 1621-40. Theologia scholastica. Wiggers, Cavellus,

1571 ; † 29. Martii 1639) doctor lova- logiam plurimis annis est professus;
niensis (1607), docuit theologiampri- inde propter singularem inrebus agen-
us Leodii , dein 26 annis in academia dis industriam ordinis seraphici defi-
lovaniensi (1611) cum magno univer- nitor renunciatus , cum multis annis
sitatis commodo. Non facile se nec sua pro ordine laboribus ac curis summa
jactabat, nec alienorum contemptor cum laude perfunctus esset , Romam
erat, sincerus et sine fuco , in conver- jussu Benigni a Genua ordinis sui ge-
satione gravis minimeque súperbus 1). neralis vocatus celeberrimam theolo-
Scripsit commentaria in 1. p. Thomae giae cathedram in coenobio s. Mariae
de Deo et uno trino; de angelis et ope- de Aracoeli occupavit, summoque om-
ribus sex dierum; in 1 , 2 ; in 2, 2. qq. nium applausu docendo illustravit.
1-46. de virtutibus theologicis fide, spe Tandem vero, mortuo Petro Lombardo,
et charitate; in 2. 2. q. 47-171 . de Urbani VIII. P. M. auctoritate archie-
jure et justitia ceterisque virtutibus piscopus armachanus et totius Hiber-
cardinalibus cum suis annexis, in 3.p. niae primas est declaratus. Verum, o
qq. 1-26 . de Verbo incarnato; in 3. invidum magnis ingeniis fatum! dum
p. de sacramentis, censuris, indulgentiis ad iter in Hibernam sese accingit, im-
et purgatorio, Lovanii 1631-41t.3; posita de arte bene moriendi ultima
1651-57 p. 6 in 3 t. (m. 60), „in manu insperato et inexspectato fato
quibus commentariis, inquit Aubertus abripitur 22. Sept. a. 1626 (a. aetatis
Miraeus, nihil nisi summe elaboratum, 55). Illum et ordo seraphicus et Hi-
<

solidissimis argumentis subnixum, cla- bernia adhuc deplorant 1). Praeter

rissima et brevi tamen methodo tradi- opera philosophica 2) edidit Scoti com-
dit, quidquid in aliorum fusioribus mentaria in 4 ll. sententiarum recognita,
scriptis scitu dignum est idque stilo ut annotationibus, indicibus ac citationi-
facili et ad docendum apto, ita minime bus celebriorum doctorum exornata;
affectato. Georgius Aurelius Day - praemisit Scoti vitam, adjecit apologiam
neff O. S. Aug. in abbatia s. Huberti pro eodem vindicando ab injuriis per
cathedrae theologicae moderator typis Abrahamum Bzovium³) illatis et ap-
publicis emisit opus²): De triplici mun- pendicem diffusam ad q. 1. dist. 3. L. 3.
do divino , angelico et humano, Leodii positam in calce ejusdem l. pro asse-
1639 in f. renda conceptione V. Mariae, pro qua
adducit testimonia 16 seculorum, Ant-
209. Hibernus est Hugo Cavellus
(Mac-Caughwell) Ord. Min. strictioris werpiae 1620 v. 3 inf., optima editio.
observantiae, dunensis vir ingenio, Ejusdem quoque commentaria seu re-
pietate, doctrina celeberrimus. Lovanii portata parisiensia illustravit; quae-
in collegio s. Antonii de Padua theo- stiones quodlibetales, quae postejus mor-
tem prodierunt. E polonis duo Sco-
tumpariter illustrarunt Andreas Roch-
1) Feller VIII, 421:,Wiggers fitfleu- marinus O. S. Franc. reg. obs., cujus
rir la science et la vertu, et finit, par une est: Duns Scoti 1. l. sententiarum ad
mort sainte , une vie laborieuse ... On a
de lui des Commentaires latins sur la Som-
me de s . Thomas 4 v. in f., écrits d'une
manière solide et méthodique, mais d'un 1) Nicolaus Vernulaeus academiae
style trop négligé. L'auteur ne suit pas lovan. p. 174.
servilement s. Thomas; il soutient même 2) Cf. Joannem a s. Antonio in bibl.
quelques sentiments qui sont opposés à franc. II, 85 .
ceux de ce s. docteur. Ily a plusieurs que- 3) Cum Nicolaus Jansenius O. Praed.
stions où en homme prudent il ne décide Bzovii partes susciperet, exaravit Cavelli
point. Apologiam apologiae , quae prodiit Pari-
2)Cf. Ossinger , biblioth. august. siis 1623 sub nomine Hugonis Magnetis
p. 290. sui discipuli.
 Petrus Posmaniensis, Conrius, Smising etc. 253

optatam facilitatem redactus et vindi- quem appendicis instar adderent Jan-

catus et enodationibus illustratus, per senii operi Augustinus. Peregrinus Je-
Flor. Holecki ejusdem ord. diffinito- richontinus 1), h. e. de natura humana
rem recognitus , Venetiis 1627 in f. feliciter instituta, infeliciter lapsa, mi-
(m.24); Petrus Posnaniensis reg. serabiliter vulnerata, misericorditer re-
obs.,pius etdoctus 1),cujus suntcommen- staurata, Parisiis 1641, cura Arnaldi,
taria in l. 1. sententiarum Scoti, in qui- cujus forte etiam est versio gallica
bus doctoris textus elucidatur et ad- 1645; subjecta scil. pro operis argu-
versariorum sententiae refelluntur, Ve- mento parabola illius, qui descendebat
netiis 1626 ; in 3 l. (dist. 1-40), Cra- ab Jerusalem in Jericho et incidit in
coviae 1655 pp. 2 in 1 v., opus raris- latrones , qui dispoliaverunt eum pla-
simum (m. 36). Ejus praeterea sunt: gasque imposuerunt (Luc. 10); Com-
Decisionum totius theologiae speculativae pendium doctrinae s. Augustini circa
et moralis 11. 6 ad mentem Scoti,Vene- gratiam, ib. 1634; de flagellis justorum
tiis 1629 in 4 ; Splendores hierarchiae juxta mentem Augustini, ib. 1644 ; de
politicas et ecclesiasticae a coelesti hie- Augustini sensu circa b. Mariae V. con-
rarchia exemplati ad christianum regi- ceptionem, Antwerpiae 1619 in 4.
men , Cracoviae 1652 in 4 ; institutio- 210. In Germania floruerunt Joan-
nes sacrae, literales , morales ac specu- nes Pelecyus S. J. ulmensis, philo-
lativaeindominicasanni,Venetiis 1628 sophiam 9 annos, theologiam 19 pro-
inf. (m. 24). Alterhibernuspari- fessus († 31. Dec. 1623 a. aetatis 78),
-

ter O. S. Franc. est Florentius Con-

cujus plurimae (15) prostant disputa-
rius coniacensis, auctor jansenianis tiones theologicae 2) in academiahabitae
non ingratus. A Clemente VIII. in Hi- dilingana (ab a. 1584-1591), et: Ma-
berniam amandatus fuit, ut exercitui a lum summi mali sive de infinita gravi-
Philippo II. in subsidium catholicorum tate peccati mortalis 11. 5, Monachii
misso suo adesset consilio, mox archi- 1615.- Theodorus Smising O. Min.
episcopus tuamensis, per anglos pro- westphalus, qui morum suavitate, pie-
scriptus modo inBelgio, modo in His- tate ac eruditione Lovanii eluxit. De
pania a patria exsulabat. In hoc diu- eo ita scribit Nicolaus Vernulejus³):
turno exsilio totum se dedit s. Augu-
Illud vero egregium sane theologo-
stini operibus evolvendis. Universam rum decus praematuro nimis fato ex
librorum molem septies perlegisse fer- sacra hujus scholae cathedra nuper ab-
tur et vicies quidquid ad gratiae con- reptum fr. Theod. Smising , cum 48.
troversias cum Pelagio aliisque haere- aetatis a. nondum explevisset (22. Oct.
ticis spectabat(† 1629, sec.alios 1631). 1626), hodie adhuc theologi lugent,
Scripsit quamplurima ) ut de gratia boni omnes moerent. Ut hoc tantum
Christi, Parisiis 1646 ; de statu par- dicam, hic erat si quisquam vir bonus
vulorum sine baptismo decedentium ex et sapiens ... Hic vir a theologiamag-
hac vita juxta sensum beati Augu- nus et vix ulli cedens, vivere si diutius
stini, Lovanii 1624; 1635; Rothomagi potuisset, nulli
1643 , in quo ,fusissime ex ss. li-
... Erat matura in illo
virtus et suis sanctimoniae radiis cla-
teris et Augustino sensibiles infan- rescebat. Dignus terra, qui tam doctus :
tium poenas demonstravit 3). « Dig-
num hunc 1. censuerunt janseniani, 1) Distingui hic 1. debet ab altero Joan.
B. Sinichii († 1615) Peregrinus hieroso-
lymitanus, ejusdem spiritus opere.
1) Cf. Bibl. franc. cit. II, 466. 2) Cf. Backer II, 1840 s. Cum hae dis-
*) Cf. Joan. a s. Antoniol.c. I, 351. putationes nonnisi paucis constent pagi-
) Norisius in vindiciis Aug. c. 3. nis ab iis recensendis abstinemus.
*
$ 5. 3) In Acad. lovan. p. 174.
254 1621-40. Theologia schol. in Germania et Gallia.

dignus coelo , qui tam sanctus. Ideo interfuit publicae disputationi inter
aut in schola semper, aut museo, aut serenissimos duces bavarum et neobur-
in templo Smising erat. Unum illi opus gicum (1601). Huic celeberrimo collo-
studere et orare.Posteritas, quae scripta quio interfuerunt ex parte catholico-
ejus admirabitur, longiorem illi fuisse rum praeter Tanneret GretserAlb.
vitam frustra optabit. Ejus scripta Hunger , Antonius Welser et Han-
sunt : Disputationum theologicarum de nemann ; ex parte protestantium Jac.
Deo uno in quo de natura Dei divinis- et Phil. Heilbrunner , Aeg. Hun-
que perfectionibus , de visione Dei, de nius , Dav. Rungius , Osiander,
divina providentia ac praesertim de Bidenbach , Fladungus. Scripsit
praedestinatione SS. (quam ante prae- etiam de eo relationem hoc titulo 1) :
visionem meritorum factam censet) et Relatio compendiaria de initio, proces-
reprobatione impiorum disseritur ac su et fine colloquii ratisbonensis etc. op-
subtilis doctoris Scoti sententiae data posita vanis rumoribus, qui de hac ipsa
occasione (sagaciter) explicantur et de- re opera et studio haereticorum passim
fenduntur, Antwerpiae 1624 in f.; de in vulgus sparsi sunt, Monachii 1602
Deo trino , ib. 1626 in f. (m. 40). in 4; etiam germanice ib. Ex eo prae-
Matthaeus Weiss O. S. Ben. elchinga- lio redux in praemium rei bene gestae
nus n. 1599, Salisburgi philosophiae doctorali theologiae laurea decoratus
et theologiae (ab a. 1619-38) pro- Ingolstadii annos 15 theologiam scho-
fessor, et ( 1626-38) rector magnifi- lasticam eximia cum laude tractavit.
cus († 1638), de quo dici solebat: Illumfamadoctrinae celebrem Matthias
,Amatomnes, ab omnibus amatus', prae- imperator Viennam accersivit , ut pro
ter philosophica reliquit¹) de Verbo in- Martino Becano theologiam explicaret ;
carnato , Salisburgi 1626 ; panis divi- Ferdinandus vero II. pragensis acade-
miae constituit cancellarium. Suecos
nus, ib. 1635.
211. Celebrior est Adamus Tan-
fugiens mortuus est in itinere patriam
versus in pago quem vocant Unken 25.
ner 2) S. J. oenipontanus , discipulus Maji 1632 a. aetatis 60. Vir fuit in-
dignissimus magni Gregorii de Valen- genio acri, serio, sedulo, paucorum ver-
tia et Gretseri hisque non impar, qui borum, magnarum cogitationum; la-
perpetuo theologiam aut discendo aut tine, graece, hebraice egregie doctus ;
docendo aut scribendo tractavit. Ingol- historiae ecclesiasticae peritus; ss. pa-
stadii primum tradidit sacrae linguae trum et antiquitatis diligens et inde-
praecepta, deinde Monachii fidei con- fessus pervestigator. Magna erat illi
troversias et theologiam de moribus, apud omnes auctoritas tam a moribus
quo tempore pro Gretsero Ratisbonae
quam ab eruditione. Michael a s. Joseph
de eo scribit 2) : „ Inter aetatis suae
1) Cf. Mittermüller Studien und theologos controversistas, quos una
Mittheilungen aus den Benedictiner und Germania optimos habuit, primus ei
Cistercienser- Orden 1884 I, 122.
2) Distingui hic debeta Matthia Tan- locus jure designandus est, nisi quis
ner S. J. bohemo († 1692), cujus duo sunt contendat primatum potius Becano de-
opera magis nota : Societas Jesu usque ad beri propter insignem viri perspicuita-
sanguinis et vitae profusionem militans, tem. Testes ejus eruditionis libri
Pragae 1675 in f., ouvrage peu commun
et recherché secundum Backer III, 1057, tam multi, tam varii, quos propter per-
secundum Feller vero 8, 135.histoire spicuitatem accuratamque methodum
écrite avecpureté et élégance.” SocietasJesu
apostolorum imitatrix, sive gesta praeclara 1) Plurima quae hujus colloquii occa-
et virtutes eorum, qui e societate Jesu in sione prodierunt scripta cf. ap. Backer
procuranda animarum salute etc. desuda- III, 1051, et Roskovány 2,517-24.
runt, Pragae 1694 in f. | 2) Bibliographiae crit. I, 99 .
 Tanner, Moncaeus, Puteanus, Gamachaeus . 255

et judicii exactissimum pondus nec-'sionis augustanae veram Ecclesiamnon

nonubertatem varietatemque scientiae esse, cum solida argumentorum con-
magni desuper fecerunt doctissimi qui- trariorum, eorum in primis, quae in
que viri ac porro faciunt 1). Quare in acatholico volumine Jac. Heilbronneri
elogio ei ab academia ingolstadiensi continentur, solutione, ib. in 4.
decreto, scriptis quam plurimis libris 212. Jam paulo plures scholae theo-
fidei propugnator solidissimus et pru- logos in Gallia reperimus. Philippus
dentissimus affirmatur. Potiora ejus- Moncaeus S. J. parisiensis, sacram
dem opera 2) sunt : Universa theologia theologiam Mussiponti, Flexiae ac Lu-
scholastica, speculativa, practica ad me- tetiae singulari omnium admiratione
thodum s. Thomae, Ingolstadii 1626, professus est. Fuit illi profunda vis in-
1627 v. 4 in f.; Disputationum theolo- genii , acris judicii vigor et consum-
gicarum in omnes partes summae theo- mata in rebus theologicis peritia († 22.
logicae s. ThomaeAq. ll. 4, quorumsin- Oct. 1622), cujus argumentum prae-
guli singulis partibus ejusdem sum- bet opus posthumum : Disputationes
mae respondent, ib. 1618 v. 2 in 8., theologicae in aliquot selectas d. Tho-
cum supplemento 4 complectenti dispu- mae qq., Parisiis 1622 in 4. Joan-
tationes scil. de ipsa s. theologiae sci- nes Puteanus ¹) O. S. Aug. Tolosae
entia, de Deo et attributis divinis, de theologiae celeber professor, vir mirae
angelis, de ss. missae sacrificio, ib. 1620 abstinentiae et insignis pietatis († 16.
in8.Reliquafere omniasunt polemica. Jan. 1623), quem Aub. Miraeus,inex-
De verbo Dei scripto et non scripto et de haustum scientiarum puteum ad ejus
judice controversiarum , Monachii 1599 nomen respiciens appellat, commenta-
in 4; defensionis Ecclesiae libertatis ll. rium scripsit in 4 summae d. Thomae
2 contra venetaecausae patronos Joan. partes, Tolosae 1627 v. 2 in f. (fr. 24).
Marsilium neapolitanum et Pau- Philippus Gamachaeus ( 1568–
lum venetum servitam etc., in quibus 1625) doctor et professor sorbonicus,
praecipua et ecclesiasticae libertatis acer Richerii patronus, in eundem Tho-
fundamenta exponuntur et adversae mam edidit commentarium, cui titulus :
causae firmamenta refelluntur, Ingol- Summa theologica, Parisiis 1634 3 pp.
stadii 1604 in 4; Lutherus seuAnato- in 2 v. in f. (m. 75). In quaestionibus
miae confessionis augustanae p. 1., in moralibus gravis est ejus auctoritas ²).
qua decem rationibus ab ipso ejusque
confessionis praecipuo auctore Luthero 1) Alius a celebri Erycio Puteano
desumptis praecipuedemonstratur, eam Venlonae Geldriae superioris oppido a.
nullafide, sed justapotius exsecratione 1574 nato, quem ob eruditionis famam
rex catholicus historiographi titulo auxit
et urbs romana in civium patriciorumque
dignam esse, ib. 1613 in 4; Ecclesia- numerum
sticus seu Anatomiae confessionis p. 2., cum tota posteritate solemni
in qua decem rationibus ab ipsis Eccle- senatusconsulto a. 1603 adscripsit. Justo
Lipsio , quem juvenis summi fecerat, da-
siae verae
spicue notis ac proprietatibus
demonstratur, per- tus est successor 1606, et exinde Lovanii
ecclesiam confes- annos 36 docuit et scripsit. Quamplurima
edidit opera : oratoria, epistolica, philo-
1) Cordara histor. S. J. P. 6. 1. 17. n. 52. logica et philosophica, historica, politica
2) Scheeben Handb. der kath. Dogm. et mathematica , stilo admodum eleganti
1. 1. n. 1095 : Deutschland zählte ausser et facili , quae cf. apud Foppens bibl.
den eingewanderten nur einen wahrhaft belg. I, 266 ss. Decessit 17. Sept. 1646.
grossenTheologenA. Tanner , den wür- 2) Feller 95. Sans l'appeler un grand
digen u. ebenbürtigen Schüler Greg. von homme (comme fait le Lexicographe cri-
Valentia ; seine theologia scholastica in 4 tique aussi outré dans ses éloges que dans
Bd. F. ist ein Werk ersten Ranges und ses satires), on peut dire que Gamaches
ergänzt in manchen Punkten das seines était un bon scholastique. Cf. Mich.as.
Lehrers. Joseph III, 476.
 256 Theologia scholastica in Gallia et Italia.

Joannes Marius Scribonius O. Sept. 1638. Scripsit praetereacommen-

Min. strict. obs., postquam 15 a. theo- tarium in summam s. Thomae, ib. 1636
logiam praelegit, edidit Panthalithiam v. 2 in f., opus rarum ; de suprema ro-
seu summam totius veritatis theologicae,mani pontificis in Ecclesiam potestate,
Parisiis 1620, in qua abolitam et se- de natura et subjecto potestatis eccle-
pultam Catharini sententiam de suffi- siasticae, de pontificis in definiendo in-
cientia intentionis , quam dicunt , ex- fallibilitate, de pontificis et concilii con-
ternae ad valide administranda sacra- sideratione , ib. 1614 in 4., etiam in
menta excitare et tueri conatus est 1). Roccaberti bibl. max. pont. III, 405 ,
Ludovicus a Dola O. Cap. theolo- adversus S. Vigor (n. 6); tr. de ss.
gus doctus et magni nominis concio- pontificis auctoritate adversus apologeti
nator typis dedit disputationem qua- objectiones S. Vigorii, Eburovici 1622
dripartitam de modo conjunctionis con- sub nomine Jean Lejean.
cursuum Dei et creaturae ad actus libe-
213. Multos aluit Italia scholae theo-
ros ordinis naturalis, praesertim ad pra-
vos adversus praedeterminantium et logos. Praemittimus CosmamAlaman-
assertorum scientiae mediae moderno- ni S. J. mediolanensem, qui annos na-
rum opiniones, Lugduni 1634 in 4, in tus 16 cum quatuor fratribus societa-
quo Durandi de concursu theoriam tue- tem est ingressus( 1575). Philosophiam
tur2). - Andreas Duvallius (du et theologiam docuit virque erat omni
Val) Pontesii natus a. 1564, doctor sor- virtutum genere conspicuus et eximie
bonicus (1594) et primus professor dictusdoctus,(†doctrinae s. Thomae mire ad-
24. Maj. 1634), cujus studii
cathedrae theologiae positivae 3), quam et observantiae voluit exstare specimen
instituerat a. 1596 Henricus IV. , Ri-
cherium egregie 4) confutavit edito 1., luculentum : Summa philosophiae d.
quempraenotavit : Elenchuslibelli de ec-Thomae Aq. doctoris angelici ex variis
clesiastica et politica potestate pro su- ejus libris in ordinem cursus philoso-
prema rom. pontificum in Ecclesiam phici accommodata, Ticini 1618-23
t. 5 in 4; 1622-24 (m. 250); Pari-
auctoritate, Parisiis 1612 ; 1613. De-
cessit senior et decanus Sorbonae 9. siis 1639.1640, ed. aucta philosophia
morali et magna parte metaphysicae
(m. 100) ; 1885-1888 t. 2 in 4. cura
1) Cf. De Lugo de sacramentis disp. Felchlin et Beringer: quod opus,
8. s. 2. 3, ubi illius argumenta refellit. inquo unus s. Thomas loquitur, propter
2) Mich.as. Joseph III, 237 s.; cf. suam utilitatem impense laudatur a
Joannes a s. Ant. in biblioth. franc. II, Leone XIII., ex quo philosophiae cul-
295.
3) Feller III, 374 : Il méritait cette
tores veluti ex sincero fonte magni
place par ses lumières et son zèle pour doctoris sapientiam feliciter haurire
Î'orthodoxie. Il fut un des grands adver- possint. Philippus Faber (Fabri)
saires de Richer et du richérisme. Le ju- O. Min. Conv. faventinus , qui juvenis
dicieux docteur connut toutes les conse-
22 a. literas vix noverat, brevi tamen,
quences du démocratique système de ce
novateur syndic, et combiendirectement sed indefesso studio factus est theolo-
il tendait à une destruction totale de l' gus vere doctus 1) et s. theologiae in
Eglise.< academiapatavina(1603)publicus pro-
4) Zaccaria in annot. ad Petavii de
Hierar. eccles. 1. 3. c. 14. Prima tamen
editio inquisitioni romanae non omnino 1) Cf. Joan. a s. Antonio II , 484, ubi
arrisit. Quare Bellarminus ejus nomine alia ejusdem opera recensentur ; Fran-
prolixam ei scripsit epistolam, in qua mo- chini Bibliosofia p. 204; Montanari
nita circa mutationes faciendas proponit : gli Uomini illustri di Faenza, II, 68-72.
quibus ille obsequens editionem emenda- Scripsit quoque contra Marcum Antoni-
tam 1613 curavit. um de Dominis .
 Fabri, Passerus, Albergoni, Medices, Ragusa etc. 257

fessor († 1630), in illustrando Scoto 1) | praedicatorum Hieronymus Medices ,

versatus est, cujus studii exstiterunt camers , qui theologiam in variis pro-
fructus : Philosophia naturalis Jo. Duns vinciae longobardicae studiis ac demum
Scoti ex 4 ll. sent. et quodlibetis col- in gymnasio bononiensi professus est
lecta et contra adversarios defensioni- († 1622). Vir fuit studiosissimus et
bus illustrata; additur tr. in formali- laboriosissimus, sanctique Thomae doc-
tates Scoti, Venetiis 1606 in 4. ed. 2; trinae mirum affectus; quam ut inci-
1615 ; 1622 ed. 5. (m. 18); disputa- pientibus et ad veram ejus intelligen-
tiones theologicae super ll. sententiarum, tiam aspirantibus faciliorem et clario-
quibus Scoti doctrina dilucidatur et rem redderet 1), opus (rarum) confecit
defenditur pp. 8 in 4 v. Venetiis 1610 hoc titulo : Summae theologiae s. Tho-
-18 ; 1623-29 in f. (m. 66) ; com- mae Aq. ...
formalis explicatio , qua
mentaria in quodlibeta theoremata Sco- omnia argumenta, quae in singulis ar-
ti , Parisiis 1622 in f. Melioribus et ticulis tractantur non modica claritate
sagacioribus scotistis accenseri meret.- formantur et explicantur , argumento-
Doctrinam Scoti de scientia Dei collec- rumque responsiones explicatae ad ip-
tam exhibuit Bonaventura Passerus sorum partes apte accommodantur, pars
O. Conv. nolanus, provinciae colonien- 1. et 1. 2., Venetiis 1614 in 4; 2. 2.
sis minister provincialis, Bononiae me- ib. 1617 in 4; p. 3., Salodii 1622 in
taphysicae professor publicus, Neapoli 4 ; supplementum Venetiis 1621 ; edi-
collegii theologorum decanus et vice- tio longe emendatior, elegantior et ac-
cancellarius, Romae collegii s. Thomae curatior prodiit agente Jac. Quetif
regens , in pinacotheca selecta praeci- O. Pr. Parisiis 1657 v. 5 in f.; Vici
puarum conclusionum ac quaestionum 1858-62 t. 11 in 8. (fr. 90). — Е
diversas materias continentium, Romae societate Jesu huc pertinent : Josephus
1621 in 4.- Tertius ejusdem ordinis Ragusa siculus (1561-1624) vir
est Eleutherius Albergonius medi- ingenii laude parique opinione integri-
olanensis post obita in suo ordine prae- tatis conspicuus. Docuit philosophiam
cipua ministeria episcopus Montis Ma- Parisiis, theologiam vero Patavii, Mes-
rani (1611 , † 1636), quipraeteraliaedi- sanae,Panormi annos 14. Reliquit com-
dit: Resolutionem doctrinae Scoticae, in mentaria ac disquisitiones in 3. d. Tho-
qua quidquid doctor subtilis circa sin- mae p., scil. de sacris Verbi incarnati
gulas, quas excogitat, quaestiones sen- mysteriis, de unitate, officio Christi etc.,
tiat, etsi alii oppositum opinentur, bre- Lugduni 1619, 1620 v. 2 in f., opus
viter ostenditur, Ticini 1593 in 4; edi- rarum (m. 36). - Hieronymus Faso-
tio multo correctior Lugduni 1643.- lus neapolitanus , philosophiae octen-
Laurentius Fassano Viola O. S. Fr. nio , theologiae scholasticae novennio
edidit Arcana fere omnia tum theologiae et moralis quadriennio professor († 16 .
tum philosophiae, qq. disputatas ... J. Febr. 1639 a. aetatis 72) . Tribus volu-
Scoti, Neapoli 1618 in 4. minibus in f. (Lugduni 1623, 1629 ,
214. In illustrando Thoma operam 1636) commentatus est in 1. p. sum-
suam utiliter collocarunt: ex ordine mae s. Thomae, opus rarum (m. 60).
Ex clero seculari Ambrosius Ma-
chin reliquit commentaria et disputa-
1) Hac periodo posthumum prodiit Lu-
caeMencholinii a Cutiliano O. S. Fr. tiones in 1. p. s. Thomae Calari 1634
(† 1590) opus inscriptum : Contradictiones in f.; defensionem sanctitatis Luciferi
Scotitumimp.literales tumvirtualitertales calaritani et ejusdem primatialis eccle-
tum dictis sanctorum et philosophorum siae, ib. 1639 in f.
oppositiones in prologum , primum atque
secundum 1. sententiarum subtilis doctoris,
Florentiae 1621 . 1) Quetif II, 425.
Hurter, Nomenclator I. 17
258 1621 1640. Theologia schol. in Italia. Capullius,

215. Commentaria in 1. et 2. l. sen- rantur , Lugduni 1633 in f. Summa

tentiarum 1) s. Bonaventurae edidit Ve- conciliorum omnium , quae a s. Petro
netiis 1622 , 1624 v. 2 in f. Petrus usque ad GregoriumXV. celebrata sunt
Capullius (Capullejus) conventualis juxta chronologiam card. Baronii prae-
cortonensis , Bononiae et Romae theo- cipue et aliorum virorum illustrium, ec-
logiae professor, demum episcopus con- clesiasticamonumentahistoricaque, ad-
versanus († 1625).- Summamtheologiae junctis in loca praecipua et difficilia
ad instar summae d. Thomae ex ejus- quamplurimis annotationibus, cui etiam
dem Bonaventurae operibus compegit accessit appendix omnium conciliorum
variisque illustravit annotationibus Galliae, eorum scil., quae in hac sum-
Franciscus a Coriolano cognomento ma desiderabantur , Antwerpiae 1623
Longus O. Cap., vir doctrina et ele- v.2 in f., Parisiis 16391). Praemittuntur
ganti sapientia praeornatus , acer doc- praeludia siveprolegomena de conciliis in
trinae s. Bonaventurae sectator 2), qui genere, nimirum 1. concilia esse de jure
per plures annos s. theologiam secun- divino; 2. congregare concilium non
dum mentem hujus seraphici doctoris modo esse utile, sed aliquo modo ne-
explicuit, et exactioris observantiae zelo cessarium; 3. convocare concilium ad
apostolicaeque vitae exemplis seraphi- papam solum spectare; 4. ad concilium
cam religionem illustravit († 1625 a. convocandos esse episcopos ; 5. conci-
aetatis 63) . Verum ex 7 t. in f., quos lium non esse supra papam; 6. conci-
moliebatur, primustantumRomae 1622 lium generale absque confirmatione
prodiit. Praeterea exaravit : Breviarium summi pontificis non habere infallibi-
chronologicum pontificum et conciliorum lem veritatem ; 7. accedente papae con-
omnium, quae a s. Petro usque ad haec firmatione concilium esse infallibilis
nostra tempora celebrata sunt, in quo veritatis ejusdemque determinationes
annuatim pontificum vitae, eorum con- de fide; 8. concilium generale congre-
stitutiones et bullae conciliorumque gatum, si facit quod est in se et a papa
omnium tam generalium quam pro- confirmatur, non posse errare in decre-
vincialium acta, haereticorum quo- tis fidei et morum ; 9. ecclesiam roma-
que perversa dogmata , damnationes, nam esse veram Dei Ecclesiam; 10. pa-
confutationes, schismata, persecutiones pam esse successorem Petri , Christi
eorumque exstinctiones et denique vicarium et Ecclesiae caput. Hujus ope-
quaecunque insignia in ipsa Dei Eccle- ris velut compendium partiale videtur
sia acciderunt , breviter et clare enar-
1) Secundum Fabricium in historia
1) In 4 11. sententiarum commentaria bibl. fabr. II, 331 videtur editio secunda
scripsit quoque Didacus Marino O. Carm. prodiisse nonnisi 1645 (sihaec non est ter-
et episcopus montipelusinus († 1637), sed tia). Advertit dein ib. Praeter Carran-
utrum et ubi vel quando illa prodierint zam (cf. n. 38), qui tamen auctori nostro
ignoramus. Alius certe est a Laelio Ma- quaedam concilia et alia necessaria vide-
rini O. Coel. abbate generali, cujus exstat tur omisisse , multa involute tradidisse,
Vita e miracoli di s . Pietro del Morone già nonnulla nimis concise ; etiam Franciscus
Coelestino P. V, Mediolani 1630, opus Sylvius summam conciliorum reliquit,
rarum .
Duaci 1679 ; et P. Poissenus presbyter
2) Cf. Joan. a s. Antonio I, 377. Huic Oratorii aliquam cum notis a. 1706 v. 2
concinens de eo scribit Mich. as. Joseph in f. , aliamque Ludov. Bailius , quam
in Bibliogr. crit. II, 285 : Vir pietate, zelo vocat summam conciliorum omnium ordi-
et observantia egregius atque ob elegan- | natam , auctam , illustratam ex Merlinii,
tiam et multitudinem scriptionum litera- Joverii, Binii, Coriolani, Sirmondi alio-
rio orbi notissimus plura scripsit, quibus rumque collectionibus ac mss, aliquot cum
illustre nomen sibi comparavit. Cf. alia annotationibus et controversiis partim
ejusdem opera(ascetica)in biblioth. franc. dogmaticis partim historicis, Patavii 1701
1. c. t. 2 in f.
 Fr. a Coriolano, Burgus, Foresti, Oregins etc. 259

esse illud, quod inscribitur : De conci- Forestius O. Cap. bergomensis (†

liis generalibus approbatis et reprobatis 1637 a. aetatis 72), qui teste ejus epita-
breve compendium, Romae 1624 in 8. phio , quadraginta pene annis seraphi-
Expositio in bullam Clementis VIII. de cae theologiae operam dedit, supraque
largitione munerum omnibus regulari- 306 praedicatores religioni et Ecclesiae
bus utriusque sexus interdicta , Lug- peperit ... Urbano VIII. familiaris, a
duni 1623 ; Explicatio in bullam Coe- quo et visitator apostolicus et refor-
nae Domini et absolutionem a casibus mator electus plura alia officia conse-
dictae bullae, 1623 in 4. - Paradoxa cutus est. " Nititur in illis praeter di-
Henrici gandavensis explicata etdefensa ligentem textus et verborum expositio-
publici juris fecit Bononiae 1627 in 8. nem divinarum literarum locis ac ss.
(m. 36) Henricus Antonius Burgus a patrum assertis perpetuo fere cum d.
Castro novo O. Serv. B. M. V., cathe- Thomae assensu seraphicam doctrinam
draticus insignis pluribus in locis, prae- illustrare et sustinere; sed editio innu-
sertim in universitate ticinensi et pi- meris scatet erroribus typographicis 1).
sana, in qua tanta cum laude theolo- -
Philibertus Marchini barnabita
giam profitebatur, ut cum esset inpri- congr. s. Pauli scripsit : Gymnasticae
orem sui ordinis generalem 1625 elec- de Deo trino disputationes ad mentem
tus, noluerit Christina de Lotharingia, s. Thomae, Florentiae 1635 in f. et de
tunc ditioni Mediceae regendae prae- sacramento ordinis et sacrificio missae,
fecta, in ejus abdicationem cathedrae Lugduni 1638 in f.; Belli divini seu
consentire, adjiciens illud, academiae pestilentis temporis accurata speculatio
illi longe melius consultum se credere, theologica, canonica, civilis, politica,
si vel unam tantummodo quotannis historica,philosophica,Florentiae 1633
lectionem theologicam ibidem haberet, pp. 2 in 1 v. in f., in qua expendit ob
dummodo tanto viro fraudata dici non ligationes episcoporum et parochorum,
possit. In supremo sui ordinis magi- administrationemque sacramentorum
stratu illius decori et incremento sum- tempore pestis etc.-Ad mentem Scoti
ma vigilantia consuluit, literarum stu- exaravit Mauritius Centinus O. Min.
dia, morum reformationem, disciplinae conv.asculanus disputationes theologicas
regularis splendorem et alia quaecun- de incarnatione et de sacramentis, Mes-
que ad id assequendum opportuna vi- sanae 1637 t. 2 in f. SS . Trinitatis
riliter promovit 1). Mortalitatem exuit mysterium et alia tractavit Augustinus
21. Febr. 1630. Oregius. Natus is est in oppido s.
216. Disputationes de ss. Trinitatis Sophiae in Aemilia a. 1577. Humanae
mysterio 2) publica luce donavit Romae divinaeque philosophiae studiis Romae
in collegio romano peractis ad caesa-
1631 in f. Antonius Ajossa cler. reg.
neapolitanus. De eodem argumento reum et pontificium jus ediscendum
Paraphrases , commentaria et disputa- toto pectore in academia romana incu-
tiones juxta mentem d. Bonaventurae, buit, eademque die simul philosophiae,
Romae 1633 in f., vulgavit Theodorus theologiae et juris utriusque omnium
applausu lauream adeptus est doctora-
lem. Faventiae primum Bellarmini fa-
1) Cf. Merkel , Speculum virtutis et
scientiae, seu viri illustres O. Serv. b. M. vore, cui propter insigne virtutis spe-
V. p. 145; Adelung I, 2076. cimen admodum erat acceptus, canoni-
*
) De hoc eodem mysterio , sicut et de catum consecutus s. theologiae myste-
incarnatione et de angelis tractatus edi-
dit Joannes Guissanus O. Carmel. (†
1631) teste Alex. a s. Joanne de Cruce in 1) Cf. Proleg. ad novam ed. operum s.
continuat. hist. eccles. Fleurii 1. 198 § 37. Bonaventurae. Ad Claras Aquas (Quarac-
n. 10.
chi) 1882 t. I. pag. LXXI.
17
260 1621-1640. Theologia schol. in Italia, Masi,

ria ibidem magno juventutis accursu Oregius refici se similemque coelitibus

publice interpretatus est. A pluribus voluptatem haurire dicebat. Catechesim
cardinalibus expetitus Maffaeo Barbe- quoque domesticasque conciunculas
rino id temporis Bononiae legato se fere quotidianas habebat ad famulos,
theologum consecrare non modo non quos amanter diligenterque ita insti-
recusavit, sed honoris et beneficii loco tuebat, ut ejus aula familiae religiosae
duxit, quod illius aula sapientiae vir- similis videretur. Verumnondiu pastor
tutumque esset schola. Et sane tantum bonus gregi suo praefuit, cumjam 12.
profecit ex familiaritate cum doctissi- Jul. 1635 a. aetatis 58. mortalium curis
mo illo cardinali, ut ignarus anteagrae- fuerit exutus. Ejus ingenii claritas, fa-
carum literarum ex horis illis atticis cundia,soliditasque doctrinae et concin-
Aristotelis de anima ll. obscurissimos na brevitas a doctis multum commenda-
non solum intelligere, sed et interpre- tur. Bellarminus Oregium ,suum per-
tari atque in latinam linguam non sine petuo theologum', Urbanus VIII. , suum
laude transferre doctissimisque com- semper Bellarminum' appellavit ¹). Ejus
mentariis illustrare coeperit edito 1. opera sunt : de Deo et ss. Trinitate, de
Aristotelis vera de rationalis animae im- angelis et opere sex dierum, Romae 1632;
mortalitate sententia, Romae 1631 in 4; de incarnatione ib. 1633 in 4; iterum
1632 in 16., in quo nititur evincere, in f. 1637 ; 1642 cura Nicolai Ore-
Aristotelem hanc admisisse veritatem. gii ejus cognati, in qua edit. reperitur
Postquam vero Maffaeus in demortui etiam metaphysica et tr. de peccatis.
Gregorii XV. locum suffectus fuit(1623)
Oregium familiarem suum ingenio, pie- 217. Praedestinationis mysterium
tate et doctrina pollentem ad altiora ingenium exercuit Cypriani Masi O.
semper promovit munera, tandemque S. Aug. florentini, ut probat ejus Dis-
illum cardinalatus atque archiepisco- putatio de praedestinationis et reproba-
patus beneventani dignitate ornavit tionis mysterio juxta mentem s. P. Au-
(28. Dec. 1633). Accepto proximis in gustini et d. Thomae ex Aegidii Co-
lumnii sententia, Pisis 1621.- Ejus
aedibus novae dignitatis nuncio insti-
tutam cum Caesare a Bosco S. J. theo- sodalis Nicolaus de Grachis romanus
logo disputationem interrumpere noluit vir doctus († 1633) auctor est 1. Gem-
Oregius, sed in eodem loci vestigio ha- ma sententiarum d. Augustini de auxi-
bituque oris eandem per horae ferme liisgratiae,Romae 1626 in 4.-Joannes
spatium alta cum animi pace prosecu-Matthaeus de Rispolis (ita cogno-
tus est, adeo erat illi pretiosior sapi- minatus a loco nativitatis Rispoli in-
entiae cura quam purpurae. Cardinalis sulae melitinensis oppido) O. Praed.
itaque creatus dictandis ut antea theo- ecclesiasticus sua aetate celeber(† 1628)
logiae commentariis antelucanas horas edidit : Status controversiae praedefini-
ut minimum duas : reliquum temporis tionum et praedeterminationum cum li-
bero arbitrio , Parisiis 1609 in 8. -
sacris precationibus pietatique tum pri- Harum controversiarum occasione no-
vatae tum publicae atque Ecclesiae mu-
neribus impendebat. Omnetempus,quod
non rebus sacris, aut literis impertiret, 1) Plura cf. apud Eggs in Purpura
docta 1. 6 § 28. Hic est ille Oregius , e
perire arbitrabatur: somnisemperpar- cujus ms. Petavium suam eruditionem
cissimus ad lectulumlucernametlibros, hausisse nonnulli fabulantur: de quo fig-
ad mensam vero tamquam intelligen- mentocf. Zaccaria in observ. praevia
tiae panem et verbum vitae s. Scriptu- suae edit. dogm. theol. Petavii t. 1. Ti-
ram adhibuit. In coena vero aut ex s. raboschi , Storia della Letteratura ita-
Thoma vel ex Toleto vel ex Baronio vel liana v. 14. 1. 2. c. 1 Oregium dicit uno
de'migliori et de'piu accreditati teologi di
ex s. conciliis legebatur. Ex his epulis questo seculo.
 Collius, Balli, Bubalus etc. 261

minandus est etiam Franciscus Col- († 2. Nov. 1640 a. aetatis 72). Operis
lius e congregatione oblatorum natus titulus est: Resolutio de modo eviden-
prope Lucianum , unus e collegii am- ter possibili transsubstantiationis panis
brosiani doctoribus († 1640), qui quan- et vini in sacrosanctum Domini Jesu
dam nominis celebritatem est nactus corpus et sanguinem 1), Patavii 1640
singulari et raro opere, quod inscripsit in 4; mox adjecit Responsionem ad ob-
de animabus paganorum, Mediolani jectiones etc., ib. 1640. Ejus senten-
1622. 1623 v. 2 in 4., recusum 1740, tiam impugnavit Joannes B. Chia-
in quo quid de earum salute conjici vetta († 1664) in Trutina , qua J.
possit inquirit; septem antiquitatis sa- Balli sententia eo 1. contenta, cujus
pientes salvos opinatur , Pythagoram titulus est : Aenigma dissolutum de
vero, Aristotelem aliosque philosophos modo exsistendi Christi D. sub specie-
damnat 1). Ejus quoque sunt Conclu- bus panis et vini in aug. eucharistiae
siones theologicae, 1619 in 4; et trac- sacramento , ad aequissimum examen
tatus plane eruditus ac rarus de san- expenditur , Monteregali 1643 in 4.,
guine Christi²), Mediolani 1612 et qui tamen liber prohibitus fuit decr. a.
1617 in 4.- Singulare quoque opus 1655. Alia ejusdem opera sunt : De fe-
de eucharistia , fructum meditationis cunditate Dei circa productiones ad ex-
30 annorum multarumque disputatio- tra, ib. 1635 in 4; Demonstratio de
num, in lucem publicam emisit Jose- motu corporum naturali, ib. 1635 ; as-
phus Balli (vel Ballo) panormitanus, sertiones apologeticae cum suis diluci-
canonicus barensis, qui sibi in Hispa- dationibus pro scholasticorum reveren-
nia doctoratus promeruerat lauream tia exaratae, ib. 1641 in 4. - Spiri-
tuum facultates fuse , subtiliter et ac-
curate discutit 2) Stephanus Bubalus
1) Prolixam
XVII, synopsim
109 ss., quam exhibet Dupin
ita concludit : Voilà de Cancellariis (del Bufalo de'Can-
les sujets que cet Auteur a choisis pour cellieri) S. J. romanus opere Commen-
exercer sa plume et pour faire montre de tationum angelicarum in universam an-
son érudition; car à proprement parler gelici doctoris tractationem de angelis,
sonOuvrage n'est qu'unjeu d'esprit, et Lugduni 1622 t. 1. in 1 p. q. 50-54
un Recüeil fait avec art des pensées , des
conjectures et des jugemens des hommes in f. Reliqui duo tomi non videntur
surdes choses qui ne sont connües qu'à prodiisse sicut et aliaejusdem auctoris
Dieu àqui seul appartient la connaissance scripta. Ita de eo scribitAndreas Vic-
et lejugement du sort éternel des mor- torelli : Romanae nobilitatis orna-
tels. Il y a neantmoins bien des choses
utiles et curieuses dans le Livre de Col- mentum , magni nominis philosophus
lius. Il est bien écrit, plein de recherches theologusque Romae juvenis philoso-
et de citations. Il ne se hasardepas beau- phiam docens adolescentes , qui modo
coup,lesetdonne
s'il avance quelques Paradoxes, fulgent in purpura, discipulos habuit.
etil ne que pour des conjectures,
apporte toûjours quelque temperament Patavii Romaeque in romano collegio
à ses décisions. Ce Livre est devenu rare, s. theologiae arcana praestanti audito-
et bien des gens se sont servis de son au-
torité sans l'avoir lû. Eodem fere modo
judicat et Feller III, 27. 1) Balli systema paucis ita expressit
Mazzuchelli , Scrittori ital. t. III : ,, II
* Pregevole ancora è l'altra opera sistema del nostro auctore è che gli acci-
dello stesso autore de sanguine Christi, denti, i quali rimangono nell'Eucharistia
nella quale, dopo aver disputato sulla na- sieno accidenti del s. corpo di Christo mo-
tura et sulla proprietà del Sangue delRe- dificati in guisa, che representino le specie
dentore, esamina i fatti maravigliosi che del pane. De concertationibus hinc obor-
diesso racontansi. Tiraboschit. 14 tis cf. Werner , Derh . Thomas von Aquin
1.2 c. 1 § 7 ed. 1824. Plura deeocf. ap. III, 558 ss., Michaelas. Joseph III, 51 s.
Argellati , Biblioth. script. mediol. t.I 2) Weissenbach in transaction. dia-
P.2p. 442. bolicis p. 1 transaction. 5 § 10 in annot.
262 1621-1640. Theologia schol. in Italia et Hispania.

rum concioni eximia cum laude ape- sint ejusmodi commentarii primatum
ruit 1). « Sacrae poenitentiariae fuit obtinente s. Thoma. Hinc in Hispania
theologus et obiit studiorum praefectus hoc tempore invenimus tantum Hiero-
in collegioromano 28.Apr. 1634.-Hie- nymum Tamarit O. Min. reg. obs. se-
ronymus Columbus (Colombi) peru- tabiensem ex valentino regno , cujus
sinus, theologiae professor , disputavit laudantur Flores Theologiae in totum
de angelica et humana hierarchia 11. 8 ; 1.1. magistri sententiarum et meliorem
et in s. J. Christi Filii Dei temporalem partem secundi, Valentiae 1622 in 4.,
nativitatem, quonam pacto planetae ac quo in opere teste Nicolao Antonio¹)
sidera Christo Domino famulantur, Bo- auctor sui ingenii acumine sic res ab-
noniae 1619 in 4., quod utrumque ta- strusas aperit difficilesque quaestiones
men opus est prohibitum. Livius
-

ac theologiae nodos dissolvit , doctri-

Galantes O. Min. imolensis edidit namque d. Thomae angelici doctoris et
opus inscriptum: Christiana theologia subtilissimi Scoti modeste et perdocte
comparata cum platonica , cum tota ve- explicat, ut bene scribendi et interpre-
teri sapientia ethnicorum, chaldaeorum tandi multis esse posset exemplar. <
nempe , aegyptiorum et graecorum 11. Reliqua duo volumina manserunt ine-
20, Bononiae 1627. -

Andreas Pe- dita. Huic adde Matthaeum de Sousa

rusinus ab Ursiano (a patria sic dic- (Sosa) O. S. Franc. olisiponensem, qui
tus) O. S. Franc. theologus ingenio sub- in salmantina domo primam theologiae
tilis et sermone scholasticus ingratiam cathedram tenuit et optatam diu arti-
immaculatae conceptionis Deiparae culationem et illustrationem l. 1. sen-
scripsit opus, cui titulus : Analysis pu- tentiarum doctoris subtilissimi Joan.
rissimae conceptionis Deiparae, Venetiis Duns Scoti publicavit cum fidelissi-
1634 in 4., in qua non solum supra ma integritate et puritate literae tex-
300 auctorum sententia , s. paginae tualis ejusdem et cujuslibet articuli
auctoritatibus , rationibus , festivitate, commentariis et disputatis difficultati-
revelationibus divinis miraculisque, bus, quae circum textum scoticum ex-
sed et auctoritate d. Thomae et ex ra- citantur, Salmanticae 1629 v. 2 in f.
tionibus adversariorum hoc privilegium (m. 30), opus rarum.
b. Mariae V. vindicare nititur 2). 219. S. Thomam commentariis illu-
Summam Mariologiae composuit , Pa- strarunt ex ordine Praedicatorum : Jo-
normi 1602 ; 1623 in f. p. 1. et unica,
annes Gonzales²) de Albelda (vel
Placidus Nigidius siculusetiamquondam Alvelda) Navarette natus in dioecesis
sunt calaguritanae oppido , qui postquam
e Soc. Jes. († 1640), cujus
in canticum canticorum expositioin duplex variis inprovinciae suae locis et domi-
4 ; in bus humanas divinasque literas tradi-
de b. V. Maria, Romae 1616
threnos Jeremiae expositiones variae, dit, Romam accitus (1608) collegii s.
Panormi 1628 in 4.
Thomae ad Minervam regens institutus
218. Omnium tamen numerosissi- est primarius , et post triennium in
mum et gravissimum est agmen hispa-
num , siquidem in Hispania prae pri- 1) Bibl. valent. pag. 173.
mis floruit theologia scholastica. Illud 2) Distingui debet a Petro. Gonzalez de
autem animadversione dignum , quod Azevedo palentino , theologiae morali
cum usque ad finem seculi praeceden- in academia salmanticensi professore, dein
tis plerique commentati sint senten- episcopo auriensi (1587), qui obiitpraesul
Placentinus 1606 a. aetatis 77. Reliquit
tiarum libros , seculo 17. jam rariores Elogia ss. Mariae V. e s. monumentis or-
dinata cum notis, Salmanticae 1624 in 8.
1) Cf. Sotvel. in bibl. Script. S. J. Alterius Joan. Gonzales infra men-
2) Cf. Joan. a s . Antonio I, 68. tio fiet.
 Gonzales de Albelda, Navarette, Verde, Herrera etc. 263

Hispaniam redux primam in complu- nez primaria theologiae cathedra eaque

tensi academia theologiae cathedram de more disputationi exposita, ad ean-
promeruit (1612.), quam cum laude dem aspirante et concurrente celebri
ad finem usque vitae rexit (1622). Ty- eruditoque Alphonso Curiel cathedrae
pis edidit Commentariorum et disputa- vespertinae tum moderatore, cui pleri-
tionum in 1. p. summae s. Thomae de que omnium ordinum collegiorumque
Aq. v. 2 (in qq. 1-25-43), Compluti viri favebant, vicit tamen 1) atque lau-
1621 ; Neapoli 16371) . - Balthasar ream disputatione reportavit, pro qua
Navarette pincianus , Compluti in- victoria ipse Clemens VIII. ei gratula-
terpres ss. literarum incollegio s. Tho- tus esse fertur. Hanc vero cum non
mae, primariae dein rector cathedrae vulgari totius academiae laude et magna
theologicae in academia²) tomis 3, qui- per Hispaniam fama rexit 2). A Phi-
bus titulus : Controversiae in d. Tho- lippo III. canariensis episcopus desig-
mae ejusque scholae defensionem , Vali- natus (1621) mox (1622) ad sedem
soleti 1605, 1609, 1634 in f. (in qq. tudensem promotus fuit († 31. Dec.
1. p.1-16 ; 19-25 ; 27-64). — 1630). De eo ita scribit insignis Do-
Commentaria, scholia , quaestiones re- minicus Gravina³) : „F. Petrus de
solutas super disputationem de Trini- Herrera nunc scholasticus insignis, no-
tate 1. p. s . Thomae publicavit Tarra- vus Ajoth utraque manu pro dextera
conae 1602 in 4. Blasius Verdu a utens, in interpretando s. Thoma sub-
Sans , valentinus ex oppido Cati , vir tilissimus et in Scripturis sacris expo-
erga s. Thomae doctrinam optime af- nendis profundissimus ; cujus innu-
fectus atque versatissimus lectionis- merae in scholastica et expositiva theo-
que s. Scripturae prope continuus 3). logia lucubrationes nondum impressae
Artium cathedram in academia valen- manibus omnium teruntur, evolvuntur,
tina moderatus est exeunte sec. 16; avidissime expetuntur. " Typis prodie-
dein theologiae primariam in collegio runt: In tractatum de Trinitate d. Tho-
regio dertusano (1602) ; quo cumma- mae Aq. commentarii et disputationes,
xima nominis sui fama fungeretur mu- Papiae 1627 in 4., opus valde rarum.
nere, ad cathedralis ecclesiae dertusen-
sis theologalem vocatus est, quam obi- 220. Didacus Alvarez 4) methym-
nensis inter divi Thomae interpretes
vit annis ille pluribus cum omnium
plausu et fructu (†c.a. 1625). Praeter
alia scripsit quoque relectiones duas, 1) Ab a. 1416 semper hanc cathedram
alteram contra scientiam mediam et al- victores reportaverant viri docti ex ordine
teram pro efficacia divinorum auxilio- Praedicatorum.
rum, Barcinone 1610 in 4. - His ce- 2) Cf. Quetif II, 467.
3) In Voce turturis p. 2. c. 23.
lebrior est Petrus de Herrera hispa- 4) Distingui debet a Didaco Alva-
lensis n. 1548, qui in academia sal- rez S. J. granatensi († 1608), qui edidit
summam casuum conscientiae occurren-
manticensi primi nominis evasit theo- tium in articulo mortis circa sacramenta,
logus. Scoti cathedramibi a. 1593 adep- Hispali 1604; et a Jacobo Alvarez de
tus est: vacante vero circa finem a. Paz S. J. toletano insigni prorsus asceta
1604per obitum doctissimi Dom. Ban- († 1620), cujus opera ascetica, quae Lug-
duni 1608 et Moguntiae 1614. 1619 t. 3 in
f. prodierunt, summi aestimantur, rara et
1C
) f. Quetif , II, 427 ; N. Antonius cara (m. 300) sunt. T. I. continet : de vita
L
, 705. spirituali ejusque perfectione 11. 5 ; t. II.
*) Cf. Antonium l. c. I, 183. de exterminatione mali et promotione boni
3) Quetif II . 437, qui recenset quoque 11. 5; t. III. de inquisitione pacis sive stu-
alia ejusdem opera sive philosophica sive dio orationis 11. 5. Iterum prodierunt Pa-
ascetica. Cf. etiam Nic. Antonium I, risiis 1875. t. 4 in 8. Cf. Backer I, 118 ;
230. Sotvellus p. 355 .
264 1621-1640. Theologia schol. in Hispania. Alvarez, Martinez,

hujus periodi e praedicatorum familia efficacia praevenientis gratiae, prout a

celeberrimus, theologus aetate sua cla- s. Thoma et thomistis defenditur et ex-
rissimus , triginta et amplius annos s. plicatur 11. 4, Trani 1622 in 4; Lova-
doctrinam legit in studiis generalibus nii 1622 in 8 ; novis objectis occurrit
burgensi,trianensi,placentino, taurensi, responsionum 1. ultimus hoc titulo :
pinciano, gregoriano et romano ad Mi- Opus praeclarum nunquam hactenus
nervam, in quo ultimo 10 annis regen- editum , in quo argumentis validissimis
tem primarium egit cum ingenti om- concordia liberi arbitrii cum divina
nium ordinum plausu magnoque audi- praescientia, praedestinatione et efficacia
torum concursu et fructu. Romae cum gratiae praevenientis ad mentem s. Tho-
Thoma de Lemos in celeberrima con- mae et omnium thomistarum contra
gregatione de auxiliis sub Clemente eos, qui eam impugnare volunt, defen-
VIII. et Paulo V. doctrinam sui ordinis ditur et explicatur; adjecta est de ori-
adversus patres societatis Jesu pro- gine pelagianae haeresis et ejus pro-
pugnavit 1), qua peracta solutaque dis- gressu et damnatione per plures ss. pon-
putatione a summo pontifice ad archi- tifices et concilia facta historia ex an-
episcopatum tranensem promotus est nalibus cardinalis Baronii et aliis pro-
19. Martii 1616 , eamque sedem ad batis auctoribus collecta (quae prodierat
mortem usque (1635) rexit praesul jam Trani 1629 in 4.), Duaci 1635 in
pietate ac vigilantia inter primos nu- 8. Commentaria in Isaiam prophetam
merandus 2). Haec autem sunt praeci- juxta sensum literalem etmoralem cum
pua ingenii sui monimenta : Disputa- annotationibus ss. patrum et aliquibus
tiones theologicae in 1, 2. s. Thomae, in
animadversionibus in gratiam praedi-
quibus praecipua omnia, quae adversus catorum in unum collectis , Romae
doctrinam ejusdem et communem tho- 1599 in 4 ; 1615 etc. In re morali non
mistarum a diversis doctoribus impug- minima est Didaci nostri auctoritas.-
nantur juxta legitimum sensum prae- Gregorius Martinez segobiensis (n.
ceptoris angelici explicantur et defen- 1575) a profana militia ad sacram
duntur , Trani 1617 in f.; Coloniae transiens inter aequales ingenii felici-
Agrippinae 1621 in 4 ; de incarnatione tate seu arguendi subtilitate sic emi-
divini Verbi disputationes 80 , in qui- cuit, ut in eodem conventu (Segoviae)
bus explicantur et defenduntur, quae magister artium et lector datus fuerit
in tertia p. summae theologicae docet ac subinde professor s. theologiae, quam
s. Thomas q. 1-24, Lugduni 1614 postquam annos plures docuit magno
in 4; Romae 1615 ; Coloniae 1622; de discipulorum proventu magna et no-
auxiliis divinae gratiae et humani ar- minis sui fama 1), Pinciam missus est
bitrii viribus et libertate ac legitima ejus ibidem eodem munere functurus in in-
cum efficaciaeorundem auxiliorumcon- signi s. Pauli conventu († Vallisoleti
cordia 11. 12, Romae 1610 in f. (m. 24); 15. Martii 16:37). In epitaphio dicitur
Lugduni 1620 ; Duaci 1635 ; quorum doctrinae d. Thomae Aq. fidus assecla
summam 11. 4 comprehensam edidit et interpres dilucidus. « Edidit com-
Lugduni 1620 in 4 ; responsionum ad mentaria super 1.2. d. Thomae (in qq.
objectiones adversus concordiam liberi 1-21, 21—89—114) , Vallisoleti
arbitrii cum divina praescientia , pro- 1617 ; Toleti (t. 2.) 1622 ; Vallisoleti
videntia et praedestinatione atque cum (t. 3.)1637 in f. (m. 50). -Ultimusde-
nique ex ordine praedicatorum est Jo-
1) Cf. Mangold Reflex. in Alexandri annes Biescas aragonus (†c.a. 1640),
contin. H. E. Cl. Fleurii I, 234-41 .
2) Quetif II, 481 s.; bibl. hisp. nova 1)Cf. Quetif, II, 494 ; N. Antoni-
I, 211 ; Ughelli Italia sacra VII, 1240. us I, 546.
 Biescas, Ruiz de Montoya. 265

a quo prodiit Apologia pro doctrina s. dationem: nemo eum extra cubiculum
Thomae Ecclesiae sanctae doctoris an- nisi ad res necessarias prodeuntem vi-
gelici, Oscae 1635 t. 1. in f., qui com- dit, nemo legem silentii , cujus aman-
plectitur disputationes tantum inprio- tissimus erat, violantem in omni vita :
res 11 qq. Contendit Biescas in hac nemo vel momentanei jacturam tem-
apologia totam s. doctoris sive philo- poris facientem. Veritatis in re omni
sophicam sive theologicam doctrinam assertio et constantissima sincerissi-
eidem fuisse divinitus infusam atque maque defensio fuit in illo prorsus ad-
adeo omnem prorsus esse veram 1). mirabilis . Nullius illum flexit auctori-
tas unquam; nulla spes, nullus metus
221. Aliquot s. Thomae interpretes infregit, non ipsa regis majestas per-
e societate Jesu prodierunt, interquos strinxit, ut veritatis testimonium vel
celebritatis fama doctrinaeque splen- leviter coloraret. Ita cum Philippus III.
dore eminet Didacus Ruiz de Mon-
per Lerma ducem petiisset ab eo , ut
toya 2) primis scholae sideribus anu- auctoritate sua Hispalis cives ad tri-
merandus. Natus is est Hispali tam- butum novum ipsis impositum solven-
que compositus fuit a prima aetate mo-
ribus, ut diceretur non videri in Ada-
dum induceret, promittens invicem im-
petraturum se a romano pontifice ve-
mo peccasse. Inter condiscipulos non niam inprimendi libri de auxiliis : Ruiz
solum studendi fervore atque profectu,
sed et virtutis amore excellebat. Stu- tributum injustum declaravit , nega-
debat fere de genibus tamquam qui in- vitque se illius patrocinium
posse sus-
cipere. Nec minus stupenda erat ejus
ternum magistrum Deum auscultaret.
Tam exacte moderabatur animo et lin- sapientia atque scientia , et quamvis a
guae, ut nec aetatis fervor, nec ardor seculi hujus negotiis vel a primo pue-
ritia alienissimus , in rebus moralibus
disputationis ullum illi verbum com-
peritia adeo, ut nonnulli infusam illam
motius aut gestum exprimeret incom-
positum. Ubi primum diaconus factus divinitus opinarentur. Hinc maximi
factus est ab omnibus, et ipse senatus
est, moralem theologiam Baezae expli- hispalensis illum de rebus gravissimis
cuit, inde post annum (1585) Grana-
tae philosophiam auspicatus est , et consuluit. Elogia ipsi tributa atque me-
rita paucis complectitur epitaphium, in
deinceps Cordubae atque Hispali pri-
quo legimus ; » Absolutus sui seculi
mam theologiae cathedram totos 20
annos obtinuit, quibus exactis ad pri- theologus 1) per plures annos publice
vati studii secretum se recepit elucu-
braturus ea, quibus jam fruimur , quo 1) Juverit commentarii instar aliorum
illum in opere versantem mors occu- quoque audire elogia. Nic. Antoniusin
pavit d. 25. Martii 1632 a. aetatis 70 . bibl. hisp. n. 1, 311. de eo scribit : Ea est
praecipue scholastica, quae audit, theolo-
Insupremo morbo heroicae plane pa- gia sic ab eo pertractata, ut non minus
tientiae dedit specimina ad stuporem solidis rationibus quam petita e ss. Bibliis
vel ipsorum medicorum. Si arteriae veterumque Ecclesiae patrum scriptis auc-
pulsus deficiebat, exclamabat : „ O ae- toritate usus, quod ante eum exactius ne-
mo, verum atque omnibus numeris per-
ternitatis dies , ecquando te conspica- fectum egerit illius interpretem. Eo con-
bor? Humanarum laudum et sui ipsius silio attentissime utriusque instrumenti,
summe contemptor fuit ; nunquam illi praecipue D. Pauli epistolarum lectioni
verbum unum excidit ad sui commen- omnes theologos ecclesiasticorum dogma-
tum propugnatores adjungens , proposi-
tum sibi exornandae sic serio theologiae
1) Cf. Mich. a s. Joseph I, 533. scopum feliciter attingit. Merlin , Vé-
DeGregorio Ruizet Francisco ritable clef des ouvrages de s. Augustin,
Ruiz supra n. 119 egimus: de Caspare troisième partie : Didaque Ruiz de Mon-
Ruiz ad a. 1651 agemus . toya, théologien insigne, aussi savant et
266 1621-1640. Theologia schol in Hispania. Ruiz, Herice,

docuit. Prudentiae , constantis animi, tationes in 1. p. s. Thomae de Trini-

integerrimae morumdisciplinae, mundi nitate, Lugduni 1625 in f., praecipuum
et honorum contemptus exemplar forte ejus et de hoc argumento opus ;
...

Barbarorum, aethiopum hispaniensium ad qq. 23. et 24. ex 1. p.s. Thomae de

catechesis et baptismi impendendi au- praedestinatione ac reprobatione homi-
ctor copiosa animarum fruge 1). Post num et angelorum , ib. 1628 in f.; de
illustratas scholas silentioprivatae vitae ideis, de veritate ac de vita Dei ad 1. p.
et indefessae ss. patrum lectioni ad- a q. 14-24, Lutetiae Parisiorum 1629
dictissimus. Auxiliatricis gratiae illu- in f.; in 1. p. s. Thomae de voluntate
strator et defensor acerrimus. Editis de Dei et propriis actibus ejus , Lugduni
Trinitate , scientia, voluntate , praede- 1630 in f.; ad q. 22. et bonam partem
stinatione, providentia , visione et no- q. 23. ex. 1. p.s. Thomae de providen-
minibus Dei, in quibus nemo hactenus tia praedefiniente ac praebente praede-
altiorem impressit sulcum, luculentis- stinationis exordium, ib. 1631 in f.; de
simis commentariis , dum alia theolo- visione et nominibus Dei, ib. in f.
gica inEcclesiae obsequium meditatur,
ad diuturni morbi et patientiae stipen- 222. Ex eadem societate praeterea
dia veteranus miles a Deo evocatus, sa- inclaruerunt : Valentinus Herice pam-
cramentis Ecclesiae rite procuratus dis- pilonensis » vir eximius judicio atque
cessit in pace etc.<< Valde commendan- doctrina, multaque cum sacra tumpro-
dum est, quod de ejus docendi methodo fana eruditione, quae cuncta libris edi-
legimus 2) : Ingenio nunquam abusus tis ostenduntur 1). « Bis philosophiam
doctrinam voluit esse frugiferam et ad docuit, et supra 20 annos theologiam
populi , in quo versabatur , utilitates tum Vallisoleti, tum Salmanticae († 20.
aptam. Itaque in gravissimo docendi Junii 1626 a. aetatis 55.) ediditque:
munere id semper spectavit , ut sacer- Quatuor tractatus in 1. p. s. Thomae
dotes doctos, sanctos et apostolicis mi- distincti disputationibus , Pampilonae
nisteriis utiles hispanae Ecclesiae com- 1623 in f. , scil. de scientia Dei, de vo-
pararet. Res divinas ita tractabat, ut luntate, de Dei providentia, praedestina-
auditores quae intelligentia perspicie- tione, de visione Dei, quibus Martinus
bant , voluntate etiam complecteren- Argayz Antillon, priorecclesiaepam-
tur 3).« Haec vero sunt ejus ingenii pilonensis, hoc tribuit encomium: „ In
monumenta 4) : Commentaria et dispu- ejus tractatibus judicii firmitas, pro-
funditas scientiae, vires ingenii, eru-
ditio singularis, philosophorum, ss. pa-
aussi sensé que subtil et diffus et digne trum, conciliorum cognitio et altitudo
d'être lu tout entier, pleinde la doctrine doctrinae virum admirabilem efficiunt,
des saints Pères que nul n'entend mieux
que lui, et dont il justifie les pensées par et in eodem morum integritas cum pie-
laplus solide métaphysique. Kleutgen, tateet religione conjuncta splendet...
Theologie derVorzeit vol. ult. n.44:,Ganz Ejus ingenii suavitas , facilitas et per-
besonders aber zeichnete sich durch Ver- spicacia, ubertas doctrinae cum brevi-
bindung der positiven Theologie mit der
Scholastik im Anfange des 17. Jahrhun- tate in variis opinionibus obscuris et
derts
aus.
der Spanier D. Ruiz von Montoya difficillimis quaestionibus explicandis,
disponendis, probandis, fortissimis ar-
1) Fertur ejus zelo deberi, quod horum gumentis solvendis omnium amorem
aethiopum ad centum millia baptiza- et admirationem sibi conciliat ... De-
rentur.
2) Cordara in historia soc. Jesu p. 6. nique eximius a me descriptus doctor
1. 17. n. 228. inter clarissimos et primos illos viros,
3) Plura de D. Ruiz cf. ap. Sotvel.
Script. S. J.
4) Cf. Backer III, 429. s. 1) Antonius II, 320.
 Hortigosa, Granadus, Hemelman etc. 267

Molinas , Suarios , Vasquios , Bellarmi- 3 primi explicant 1. p. (Hispali 1623,

nos, theologiae lumina, christianae re- Mussiponti 1624); duo sequentes 1 , 2 .
ligionis columnas firmissimas est sus- p. (ib. 1631); sextus 2, 2. p. (ib. 1629);
cipiendus 1). « Hunc eodem a. (11. Maj. duo reliqui 3. p. (Granatae 1633) ; ho-
1626) praecessit Petrus Hortigosa rum priori insertus est tractatus pius
patria ocaniensis toletanae dioecesis, et eruditus de immaculata conceptione
qui primus e societate Jesu Mexici theo- b. Virginis, seorsim etiam excusus His-
logiam professus est. Prodierunt ejus pali 1617 in 4. Eminent hi commen-
commentarii in 2, 2. d. Thomae de fide, tarii sagacitate, claritate , nitore¹).
spe et charitate, Mexici 1590. — Tho- Quanti factus fuerit Gregorius Hemel-
mas de Ituren gente navarrus, patria man, malacitanus, testatur epitaphi-
iturensis docuit philosophiam et ali- um plumbi laminae inscriptum et se-
quandiu theologiam moralem, tuman- pulcro additum , in quo inter alia le-
nis 18 scholasticam († 19. Apr. 1630 gimus :
a. aetatis 75) et in lucem emisit sub Condit hic tumulus
nomine Thomae Pii commentarios in 1.
p. s. Thomae, Madriti 1619 inf.- Ja- Venerandum in Christo P. Georgium
cobus Granadus , gaditanus , perin- [Hemelman ...
signis scholasticus 2), vir omnium qui- Heroem omni probitate et literatura
bus convixit opinione, prudentia, doc- [magnum,
trina, sanctitatemaximus etmerito in- Dicendi gravitate Demosthenem, poesi
Maronem ;
ter prima societatis Jesu columina nu-
merandus , utpote qui theologiam et Philosophia Aristotelem, Theologia
philosophiam docuit per 30 annos et Augustinum.
baptismi stolamnullo unquamcrimine Is ingenii acumine et profundiori in-
[dagine
defoedatam excellentibus etiam virtu-
tibus ornavit. Omnes virtutum suarum Eam illustravit, promovit sapientissi-
actiones eo referebat, ut quoad homini [mis in
S. Thomam commentariis ...
fas erat, Deodigne sacrificaret. In tem-
pli conspectu aperto semper capite pro- Invicta ingentis animi magnitudine,
cedebat, et in itinere quovis eminus [qua vixit
loco conspecto templum oculis vesti- Moritur, Honestante
mortem et funus filiorum
luctu
gabat, tum detracto sibi pileo pia prece
loci Dominum venerabatur. Singulari Aetatis suae 63. pridie nonas Junii a.
Christi 1637. etc.
studio favebat iis , a quibus adversa
patiebatur , ut jam passim constaret,
non aliud ipsum demerendi potentius
inventum esse. Doctrinae suae magni- 1) Cf. N. Antonius I, 287. , qui de eo
tudinem omni qua poterat arte dissi- narrat: „Miram rem domestici referunt,
tractari a se quotidie non sine stupore ar-
mulabat, et quando cogebatur pro re chetypa ipsa laboriosissimarum lucubra-
nata loqui , discipulum se magis exhi- tionum ne quidem verbo uno cancellato
bebat quam doctorem. Non sine sancti- deletove : adeo nusquam stilum vertebat,
sed praesentissima
tatis fama pie in Domino obdormivit muniebat rerum apprehensione
prius ipse viam calamo, quam
chartis inprimeret. Cum ederentur com-
5. Jan. 1632 a. aetatis 60. Dedit in mentaria
publicum commentariorum in summam in 1. p. summae Theologiae ope-
Theologiae s. Thomae t. 8 in f., quorum raeve ferverent , importuna facta jactura
est aliquot exemplaris chartarum, cui re-
parandae accingens se de novo scriptor ea
1) In censuratractatibus hiscepraefixa. protulit, quae deperditis paulo post re-
Genér theol. dogmatico-schol. t. 1. pertis collata summa fide tam rerum quam
prodr. 1. c. 4. verborum responderent. <
268 1621-1640. Theologia schol. in Hisp. Aeg.de Praesent., Montesinos,

Edidit hic vir egregius 1) : Disputata alios scholae gradus consecutus usque
theologica in 1. p. s. Thomae, Granatae ad supremum horis matutinis theolo-
1637 v. 2 in f. Complectitur t. 2. titu- giamdocendi fere sine competitore cum-
los septemmultiplici disputatione dis- que ingenti totius academiae commen-
sectos ad 1. p. q. 19 art. 1. et 2. et ad datione plausuque. Ob ingenii perspi-
q. 21. de omnimoda inconnexione divi- cuitatem perindeque doctrinae clari
nae naturae , intellectus et voluntatis doctoris cognomentum adeptus, ea do-
cum omni eo, quod Deus non est. Ubi cuit frequentia discipulorum gymna-
de respectibus realibus transcendenta- sium plusquam 600 capax implente,
libus intrinsecis earundem div. perfec- ut e foribus ipsis atrioque nonnulli ad-
tionum ad creaturas possibiles , ipso- starent. Cui muneri per 30 annos ea
rumque respectuum terminis primariis assiduitate vacavit lubentiaque animi,
et secundariis et consectarie de modis ut recusatis quibuscunque pontificati-
rerum in communi : ac demum de exsi- bus et inter alios salmanticensi, tenta-
stentia, quidditate, objecto materiali et tus etiam lippitudine ac fere etiam
formali nec non de infallibilitate divi- coecus missionem haud procuraverit,
nae providentiae. Curavit quoque edi- sed opera anagnostis usus, quemjuxta
tionem tum commentarii Ludov. de haberet, quae suggerebat ipse audito-
Alcasar S. J. in Apocalypsim (de quo ribus dictaret. Morum animi et corpo-
cf. n. 154), tum consiliorum seu opus- ris integritate doctrinam mirifice com-
culorum moralium Thomae Sanchez S. mendabat, solitus ante matutinarum
J. (de quo cf. n. 194). praelectionum pensum hora integra
223. Ex augustinianorum familia preces ad Deum effundere ipsumque
contemplari. Cogitasse quoque dicitur
memoria est dignusAegidius de Prae- de commutanda in religiosam presby-
sentatione et Fonseca lusitanus
teriali vita idque inter carmelitas ex-
Petri de Fonseca S. J. (cf. p. 47 in an- calceatos , si non retardasset proposi-
not.) sat scriptis suis noti propinquus, tum scholae amor ac tandem mors vi-
inter praecipua sui ordinis decora sin- rum sic desideratum 7. Oct. 1621 a.
gularis doctrinae merito connumeran- aetatis 68. ad feliciorem et augustio-
dus , theologiae in conimbricensi aca- rem vitae conditionem ab hac mortali
demia professor. Ferturmagnus Suarez emigrare jussisset 1). Postejus mortem
de eo dixisse, unicum se habuisse illum prodierunt commentaria in 1, 2. p. s.
studiorum suorum exercitatorem atque Thomae, Compluti 1622 v. 2 in f.
ingenii cotem († 1626 a. aetatis 87).
Scripsit Disputationes de animae et cor- 224. Praeter hos s. Thomae inter-
poris beatitudine ad priores 5 qq. 1, 2. pretes plures alii in theologia schola-
s. Thomae et ad 1. p. q. 12., Conim- stica excelluerunt, e quibus primus ni
bricae 1609 ; 1615 v. 3 in f.; de im- fallimur locus dandus Thomae de Le-
maculata b. Virginis conceptione ab omni mos2) O. Praed., magistro sapientis-
originali peccato immuni ll. 4, ib. 1617 simo 3). Natus is est Ripadaviae (ver-
in f. nacule Rivadavia) in Gallaecia c. 1550
Denique ex s. Thomae interpretibus (sec. al. 1560 vel paulo antea). Studiis
magnam nominis famam consecutus est
Ludovicus de Montesinos bellomon-
1) Ita Nic. Antonius II, 54. Plura
tanus, qui Compluti primum interpre- de eo cf. apud Alph. de Andrada , El
tatus Aristotelem , deinde omnes fere Estudiante perfecto.
2) Franciscus de Lemos O. S. Ben.
matritensis edidit commentaria superThre-
1) Opera ejusdem inedita cf. ap. Ba nos Jeremiae prophetae , Matriti 1649 in f.
cker II, 111. 3) Genért. 1 prodr. 1 c. 4.
 Thomas Lemos . 269

applicitus ita eminuit inter sodales, ut tulus : Panoplia gratiae, seu de ratio-
continuo ad tradendas quas acceperat nalis creaturae in finem supernatura-
disciplinas eum admoverint superiores. lem gratuita divina suavipotente ordi-
Anno 1590 theologiae lectorem et stu- natione , ductu , mediis liberoque pro-
dii regentem agebat in conventu s. gressu dissertationes theologicae, Leo-
Pauli vallisoletano, aderatque a. 1594 dii (typis ementitis, vereBiterris) 1676
cum graves illae de libro Molinae circa v. 4 in f., opus rarum, cujus t. 1. est
concordiam gratiae cum libero arbitrio isagogicus agitque de Pelagio et sequa-
inter jesuitas et dominicanos exortae cibus nimium extollentibus humanum
sunt controversiae. Hinc ss. Augustini arbitrium, deque aliis id nimium de-
et Thomae de praedestinatione et gra- primentibus, maxime post vulnus pес-
tia sensis disquirendis totus incubuit, cati originalis ; item de infallibilitate
visusque est maxime idoneus qui in divinarum praedefinitionum salva re-
congregationibus de auxiliis cum Dida- rum contingentia et arbitrii libertate.
coAlvarez (cf. n. 220) ordinis prae- In t. 2. disserit de summa Dei provi-
dicatorumpropugnaretdoctrinam : quod dentia et efficacissima praedestinatione
et strenue praestitit 1), adeo ut sibi sanctorum; t. 3. de influxu Dei in se-
Clementis VIII. conciliaret gratiam. cundas causas naturalis ordinis, ut suas
Nempe Lemosium praeter singularem operationes naturales producant, et de
eruditionem et omnino decoctam ss. Au- viribus creati arbitrii cum solo influxu
gustini et Thomae lectionem aderant generali ordinis naturalis ad efficienda
illae aliae dotes , quae in contentioni- opera moralia. In t. 4. denique agit de
bus theologicis non parum excellunt, praevenientis gratiae divinae efficacia,
voxmagna etcanora, firmalatera, oratio qua Deus operatur in nobis velle et
facilis, argumentorum robur, memoria operari pro bona voluntate et de gratia
praesentissima, quam nihil objectorum divina, prout habet rationem auxilii1).
praeteriret , judicium acre , cui nemo Plura alia volumina (19) ejusdem ad
facile fucum faceret. Finitis congrega- congregationem de auxiliis spectantia
tionibus Lemosius, quijamoblatas sibi manserunt mss. Acta omnia congrega-
a rege catholico infulas modeste recu- tionum ac disputationum , quae coram
sarat, in museum romanum apud Mi- ss. Clemente VIII. et Paulo V. sunt ce-
nervam se recepit ac scribendis de gra- lebratae in causa et controversia de au-
tiajuxta doctrinam Augustini et Tho- xiliis divinae gratiae, quae fere post se-
mae commentariis totum se dedit. Tri- culum Lovanii 1702 (typis ementitis)
bus ante mortem annis oculis ita orba- in f. sub ejus nomine prodierunt , non
tum ferunt, ut nec praesentes seque tantae sunt auctoritatis , ut in eorum
alloquentes videret, id tamen dante
Deo residui habuit, ut officium divinum
1) D'Argentré in comment. hist. de
et in sacro dicenda legere posset. De-
mum ad piissimae vitae praemium, ut praed.haceed.
t reprob.
scribit :op.Cum
Grandin III, 252.
hi tractatus cen-
sperare licet, abiit 23. Aug. 1629 (non tum annis (?) post obitum Th. de Lemos
1624, ut nonnulli falso scribunt) a. ae- nuper in lucem editi sint opera et studio
tatis 70. (sec. al. 84). Fructum studio- quorundamJanseniidefensorum, hincnon-
rum suorum exhibuit in opere, cui ti- nulli suspicanturgenuina
fida manu corrupta fuisse.illius
Quodscripta in-
quidem
me latet, nec veri simile videtur. Cf. ta-
1) Strenuos quoque habuit adversarios, men Meyer hist. controv. de div. gr. aux.
Greg. de Valentia, Petrum Arrubal, vind. 1. 1. c. 2. Cum nonnulli impugnarent
Ferd. de Bastida , Joannem de Salas Lemosii opus quidam PP. ejusdem ord.
et Barth. Perez , quibuscum (sibi invi- obtulerunt Innocentio XI. Memoriale cum
cem succedentibus) in 45 disputationibus vindiciis ll. Th. de L. Panoplia gratiae in-
publicis concertavit. Cf. Quetif II, 461 s. scriptorum, Augustae V. 1682.
270 1621-1640. Theol. schol. in Hisp. Gonzalez, Portugal,

possit verba jurari. Imo cum nonnulli studii regentem et s. Scripturae inter-
opere mscr. abuterentur, Innocentius pretem (floruit c. a. 1636), cujus opus
X. hoc edidit decretum 23. Apr. 1654: Leodii nonnisi 1708 in 4. prodiit hoc
> Cum tam Romae quam alibi circum- titulo : Controversiae inter defensores
ferantur quaedam asserta acta manu- libertatis et praedicatores gratiae tam
scripta et forsan typis excusa congre- excitantis quam adjuvantis , tam ope-
gationum habitarum coram f. rec. Cle- rantis quam cooperantis, tam sufficien-
mente VIII. et Paulo V. super quae- tis quam efficacis et de extremis hae-
stione de auxiliis gratiae tam sub no- reticorum erroribus circa eandem, Ro-
mine Fr. Pegnae olim Rotae rom. mae a. 1635 et 1636 publicae catho-
decani quam fr. de Lemos O. Pr. alio- licorum utilitati expositae: in quibus
rumque praelatorum et theologorum¹), nec unum exstat verbum, quod non vel
qui, utasseritur, praedictis interfuerunt ss. pontificum et ss. conciliorum defi-
congregationibus ; necnon quoddam au- nitionibus vel ss. patrum , praecipue
tographum seu exemplar assertae con- Augustini, Prosperi, Fulgentii, Ansel-
stitutionis ejusdem Pauli V. super de- mi, Hilarii et d. Thomae auctoritatibus
finitione praedictae quaestionis de au- fulciatur, roboretur, approbetur. Ita ti-
xiliis ac damnationis sententiae seu tulus 1).
sententiarum L. Molinae S. J.: eadem
Sanctitas suo praesenti hocdecreto de- 225. Anno 1629 decessit tertius so-
clarat atque decernit praedictis asser- dalis Joannes de Portugal , qui non
tis actis tam pro sententia FF. O. s. eruditione minus et vitae puritate,
Dominici quam L. Molinae aliorumque quam titulis ac regii stemmatis origine
S. J. religiosorum, et autographo sive clarus , ex regia scil. Briganciorum
exemplari praedictae assertae constitu- stirpe satus , inter subtiliores Hispa-
tionis Pauli V. nullam omnino fi- niae scholasticos sibi nomen fecit. Theo-
dem esse adhibendam, neque ab alter- logiam in variis illius regni academiis
utra parte seu a quocunque alio alle- tum in lusitanis docuit cum laude, nec
gari posse vel debere, sed super quae- minus e sacris pulpitis inclaruit ac tan-
stione praedicta observanda esse de- dem ad Philippi IV. nominationem
creta Pauli V. et Urbani VIII. suorum episcopus visensis factus est (1625).
praedecessorum ²). « Strenuo huic Non omnino quatuor annos in episco-
vindici theologiae thomisticae adjungi- patu transegit verus pater pauperum
mus sodalem Joannem Gonzalez le- omniumque virtutum absolutissimum
gionensem (de Leon), virum qua pie- exemplar. Scripsit de gratia increata et
tate qua eruditione sua aetate clarissi- creata t. 1., qui est de Spiritu s., Co-
mum, Romae in collegio ad Minervam nimbriciae 1627 in f., quo in opere,
etsi de Spiritu s. solum acturum se
promittere videatur, totum nihilominus
1)Interhos theologos nominandus etiam fere s. Trinitatis tractatum profert. To-
est Jacobus Bossu O. S. Ben. parisiensis mus 2. de gratia creata mansit ineditus
n. 1546 , qui omnibus de auxiliis congre-
gationibus interfuit acer moliniani syste- (sicut tot alia opera de hac materia in
matis adversarius († 1626), quod etiam ni- ista periodo) propter sedis apostolicae
sus est prolixo opere impugnare, morte ta-
men praepeditus illud absolvere non po-
tuit. Prodierunt ejus animadversiones in 1) Hieronymus Gonzalezin romana
25 prop. L. Molinae in Reginaldi opere curia et pontificio Rotae utvocant senatu
de mente s. C. Trid. etc. p. 1642-2066.ed. causarum defensor († 30. Oct. 1609) scrip-
1706. Ejus diarium de his congregationi- sit docte Glossema seu interpretationem
bus periit. Cf. Sachs Kirchenl. II, 1131. ad reg. VIII. cancellariae de reservatione
2) Cf. Meyer in praef. hist. controv.de mensium et alternativa episcoporum, Romae
aux. gr. div. praef. a. 4. 1604; 1611 ; Coloniae 1615 in f.
 Vasquez, Arriba, Caceres, Serrano, Perlinus etc. 271

prohibitionem ad consopiendas acres vinciae praepositus scripsit quaestiones

de hisce quaestionibus controversias quodlibeticas (10), Conimbricae 1619
promulgatam. - De augustissimo ss. in f., et commentarium in orationem
Trinitatis mysterio Lugduni 1617 in 8. Jeremiae, ib. 1625.- Reliqui sunt non-
scripserunt Michael Vasquez de Pa- nulli privilegiorum b. Mariae V. vin-
dilla S. J. hispalensis 1), qui nondum dices 1), ut Alphonsus de Sanchez
sacerdos theologiam scholasticam cum Zarzosa rondensis ecclesiae colle-
laude Cordubae , deinde Romae , Sal- giatae canonicus in 1.: thesaurus con-
manticae et Granatae professus est ceptionis immaculatae V. Mariae Dei
(† 25. Jul. 1624 a. aetatis 65), et Mar- genitricis ex conspiratione totius fere
tinus de Alviz²) primum S. J., dein s. Scripturae cum Apocalypsi, Antiqua-
0. Erem. s. Aug., primariae cathedrae riae 1631 in f. Joannes Serrano
theologicae Compluti rector, vir om- O. Min. alcazarensis et episcopus acer-
nium aequalium judicio in rebus theo- nensis († 1637), cujus de immaculata
logicis famaadmodum celeber(† 1633), prorsusque pura ss. semperque V. geni-
cujus exstant tractatus tres , de altis- tricis Dei Mariae conceptione ll. 5, Nea-
sima scientia, inscrutabili voluntate, in- poli 1635 in f. in lucem prodierunt. -
vestigabili praedestinatione ac ineffabili Alphonsus Sobrino O. Carm. insignis
Trinitate, Compluti 1632.- Fere idem ecclesiastes († 1628) reliquit Tratado
est argumentum operis Francisci Ar- de la Inmaculada concepcion de la V.
riba O. S. Franc., episcopi segovien- Maria N. S., Hispali 1615 in 4. —
sis, dein civitatensis , cui titulum fe- Josephus a Jesu Maria O. Carm. ex
cit : Opus conciliatorium gratiae et li- nobilissima Quirogarum familia, insig-
beri arbitrii creati perfectam concordiam nis asceta, regulae primitivae toto vitae
aeternaeque praescientiae et praedesti- decursu ad unguem sectator († 13. Dec.
nationis infallibilitatem etc. explicans 1626) praeter ascetica hispanice edita
ll. 4, Parisiis 1622 in 4. Agit enim in (Segoviae 1638 et saepe alibi) compo-
eo de simplicitate divini esse ac per- suit Historia de la V. N. Sennora con
sonarum trinitate, de coexistentia vera declaracion de algunas de sus excelen-
ac realiomnium creaturarum ab aeterno cias, Antwerpiae 1652 in f., opus ra-
in aeternitate divina, de duplici ordine, rum (m. 26); Matriti 1656 ; Excelen-
sub quo Deus operatur ad extra et aliis. cias de S. Joseph Esposo de N. S. ib.
Didacus de Alarcon S. J. ex op- 1612.- Bernardus de Leon O. Praem.
pido Albacete dioecesis carthaginensis, burgensis disseruit De la Concepcion de
philosophiae, dein Compluti theologiae N. S. typis monasterii Vitis , 1626 t.
professor († 28. Oct. 1634), reliquit 2 in 4. Joannes Perlinus S. J.
theologiae scholasticae p. 1, Lugduni matritanus, theologiam docuit in regno
1633 in f. Pariter primam tantum peruano Limae, Cusci, Quiti, in Hispa-
partem summae theologiae edidit Dida- nia Murciae, Compluti, Matriti, demum
cus de Caceres , ord. Hieronyminia- Coloniae († 31. Oct. 1638), scripsit
norum quondam praepositus ³), Sal- apologiam scholasticam sive controver-
manticae 1638 in 8. - Emmanuel de la siam theologicam pro magnae matris ab
Cerda O. S. Aug. olisiponensis , pro-
1) De augustissimo ss. Trinitatis myste- 1) His adde Theodorum Pybes de
rio sermo, seu potius tractatus, Lugduni Adamo O. Cist. s. theologiae doctorem
1617 in 8. romanum, qui praeter alias eximias lucu-
*) Nicol. Antonius II, 91 ; Ossin brationes tractatum etiam insignem de
ger, Bibl.-August. immaculata conceptione divinae puerperae
*) Exstat quoque ejus de Noe et arca ingeniose concepit ediditque in publicum.
sacra relectio, Salmanticae 1635 in 8. Ita Cistercium bis tertium.
272 1621-1640. Theologia pos. et polemica in Hisp. et Italia.

originali debito immunitate ex ss. lite- ord. hierosolymitani s. Joannis Bapti-

ris, conciliis, patribus aliisque theolo- stae sodalis , edidit praeter tractatum
gicis argumentorum sedibus ad rem de angelis, Matriti 1672, Demonstracion
pertinentibus diligentercollectam, Lug- clarisima de la imaculada y purisima
duni 1630 in 8. Petrus Diaz de Concepcion de la Virgen Maria Nuestra
Aguero , pincianus,medicinaedoctor, Senora, ib. 1618 in 4.

II. Theologia positiva et polemica.

227. Plerique ex illis , quos inter O. Carm. baeticus , beaciensis , antea
Scholae theologos recensuimus, oppor- dictus Didacus seu Dia Sanchez Da-
tunitate oblata etiam dogmata catho- vila. Hic literis ingenium ita ornavit
lica adversus errores sui temporis ac dives reddidit, literas ita cum pie-
strenue propugnarunt , ideoque partes tate sociavit, famularique ei adeo uti-
theologi polemici minime neglexerunt. liter fecit , ut in fertilissima virorum
Ex hispanis pauci adhuc supersunt, cum doctrina, tum vitae ac morum in-
quos praeter illos theologis polemicis tegritate et sanctitate insignium fami-
accenseas 1). Dominicus Garcia ara- lia aequales sibi paucissimos agnoscat.
gonus († 1629) laudabiliter scripsit Novus adhuc inter sodales necdum vo-
multaque eruditione, quamvis Joannes tis obstrictus consulebatur probaba-
Morinus 2) eum taxet arrogantiae no- turque a senibus consilium in rebus
mine : Propugnacula religionis christia- domesticis quibusque atque arduis pro-
nae contra obstinatam perfidiam judae- ferens. Italiam veniens Paulo V. adeo
orum adhuc exspectantium primum ad- se probavit , ut ab eo existimatus sit
ventum Messiae, necnon adversus fal- ante alios idoneus minister deducendi
sas rabbinorum circa s. Scripturam ex- in Galliam, Germaniam Belgiumque so-
positiones ex multis V. T. locis secun- dalium provincias 1). Decessit Romae
dum rigorem lectionis hebraicae , Cae- 26. Mart. a. 1627 magni factus a viris
saraugustae 1606 in 4. Aliud ejusdem doctis. Eruditionem ejus testantur ope-
opus praeter quaedam pie et docte lin- ra, quorum plura prodierunt collecta
gua vernacula conscripta³) est : Recen- sub titulo : Opera omnia homini reli-
tiorum variarum et inextricabilium quae- gioso et apostolico utilissima, Coloniae
stionum ex visceribus l. historialis Ge- 1684 v. 3 in f., quae potissimum ad
nesis hinc et illinc pullullantium discus- ascesim et vitam religiosam spectant,
sio, Caesaraugustae 1624 inf. -Alter et inter quae praecipuum 2) Thesaurus
fama clarior est Thomas de Jesus 4)
1) Ita N. Antonius II, 305 s. Cf. plura
1) Posset iis addi etiam Alph. Fernan- inThomae Aq. as. Joseph diss.historico-
dez O. Praed ., de quo infra. theol. de patriarchatu Eliae p. 2. sect. 4;
2) Exercitat. biblic. 1. 1. c. 2. § 3.
3) Cf. N. Antonium I, 329. Eodem tem- 2) Feller quidem refert VIII, 189 :, Ur-
pore floruit Nicolaus Garcia in urbe bain VIII. et Benoit XIV. faisaient grand
patria (Avilae) canonicus etjuris canonici cas de cet ouvrage savantetutile: plusieurs
professor, cujus exstat insignis et erudi- écrivains en ont profité; sed acri cen-
tus tr. de beneficiis , Taraconae 1609 t. 1; surae illud subjicit R. Simon , et praef.
Matriti 1613 t. 2 ; Antwerpiae 1618; Ve- t. 5. op. Perpétuité de la foi legi-
netiis 1629 ; Genuae 1636 in f. mus : „On convient de bonne foi, qu'il y
4) Alius apiissimo Th. de Jesu , cujus a dans ce traité quelques mémoires dont
meminimus p. 20. la lecture peut être utile , pourvu qu'elle
 Ramon, Davila, Bellarminus etc. 273

sapientiae divinae in gentium omnium | Romulus Bellarminus , patria poli-

salute procuranda, schismaticorum,hae- tianus , Marcelli II. sororis Cynthiae
reticorum , judaeorum , saracenorum Cervinae filius die 4. Oct. 1) 1542 na-
ceterorumqueinfidelium erroresdemon- tus. Puer egregiae indolis et pietatis
strans, impiissimarum sectarum, ma- nondum sexennium egressus conciona-
xime orientalium, ritus ad historiae tores aemulans, lineam indutus vestem
fidem 12 11. enarrans, errores ad veri- e superiore loco ad sui similes de acer-
tatis lucem confutans , Antwerpiae bis Christi cruciatibus saepissime nec
1613 in 4 ; melior tamen est editio a. inepte loquebatur. Condiscipulos suos
1684. Thomas Ramon O. Praed. tenera adhuc aetate aedificabat pietate,
aragonus praeter ascetica scripsit de modestia, diligentia , atque adeo jam
primatu s. Petri ap. et ss. pontificum tunc veracitati studebat , ut nunquam
romanorum ejus successorum fascicu- mendacii vel levissimi reum se agnos-
lum aureum in 3 11. divisum, in qui- ceret. Puer noctu ad orandum surge-
bus ex plurimis locis utriusque T. ss. bat, prolixe coram ss. sacramento ora-
conciliorum decretis et antiquis patri- bat, mortificationisque gerebat curam.
bus catholicaeque Ecclesiae doctoribus Diligenti opera data grammaticae, hu-
summa apostolicae romanaeque sedis manitati et rhetoricae , graecas literas
auctoritas et potestas demonstratur, solerter apprehendit , multumque ado-
Tolosae 1617 in 4. Sancius Davila lescens delectabatur poesi 2). Adultior
et Toledo (n. 1546, † 1625), aliquam- factus ut gravioribus studiis ingenium
dius. Theresiae a confessionibus, a qua mira jam eruditione praestans amplius
meruit epistolas accipere , unde ipsius
invita adhuc juvenili virtutum pro- Calvenzanum mediolanensem , quem
fectum agnoscere licet , quater acade- card. Frid. Borromaeus cum tribus aliis
miae salmantinae rector , episcopus viris ad incolas vallium dioecesibus co-
murcianus, mox giennensis, inde segun- mensi et curiensi subjectos misit, ut illos
tinus, demum placentinus scripsit: De invera institueret fide: quod tam felici-
ter praestitit, ut helvetiorum apostolus
la Veneracion que sedebe a los Cuerpos nuncuparimeruerit,proquibusreliquiteti-
de los Santos y a sus reliquias , y de la am aliquot libellos dialecto ipsorum con-
scriptos. Peste correptus obiit a. 1630. Cf.
singular, con que se ha de adorar el Argelati 1. II, 264. Benedicti de Be-
Cuerpo de Jesu Christo N. S. en el San- nedictis parochi ad s. Luciam Patavii
tisimo Sacramento 4. ll., Matriti 1611 († 1631) exstant jacula Ecclesiae Christi
in f. opus rarum (m. 30). catholicae ex catholicorum ipsorumque
228. Fortissimum omnium Ecclesiae haereticorum assertionibus deprompta,
quibus christianae fidei veritas firmissime
catholicae adversus protestantium erro- roboratur et haereticae fidei falsitas cer-
res propugnatorem habuit hac epocha tissime refutatur, Venetais 1608.
Italia ¹) . Is fuit Robertus Franciscus 1) Hinc magno cultu prosequebatur s .
Franciscum assisinatem , cujus memoria
soit faite avec discernement. Mais il y a ea die recolitur, atque impetravit, ut offi-
tant de confusion, tant de faussetés, tant cium impressionis stigmatum in corpore
d'ignorance et tant de contrariétés que s. Francisci a sede apostolica approbare-
pour en tirer quelque utilité, il faut savoir tur. Non sine speciali hujus sancti bene-
lamatière mieux que ne la savait l'auteur. volentiae significatione videtur contigisse,
C'est cependant sur cet ouvrage, et quel- quod tam devotus cliens recurrente hujus
ques autres encore plus défectueux, que la festi memoria (17. Sept. 1621.) ad coele-
plupart de ceux, qui ont écrit depuis cent stem patriam migraret.
ans ou environ , ont formé le jugement 2) Licet provectiori in aetate musis re-
qu'ils ont fait de la créance et de la disci- nunciasset, tamen subinde ad illas rediit,
pline des Orientaux touchant les sacre- etinter aliahymnum composuit de s. Maria
ments et les autres articles controversés Magdalena : „Pater superni luminis' etc. ,
entre les catholiques et les protestans etc. qui dignus habitus fuit a Clemente VIII. ,
1) Praetermittimus JoannemAntonium qui in Breviarium reciperetur.
Hurter, Nomenclator I. 18
274 1621-1640. Theologia positiva et polemica in Italia.

excoleret , Patavium petiit ibique de assiduos studii labores corporis viri-

societate Jesu ineunda cogitavit, illam- bus patrium post septennium repetiit
que revera patre per annum reluctante solum (1576), iisque reparatis Romae
20. Sept. 1560 est ingressus. In col- pariter primus e societate Jesu prae-
legio romano per triennium philoso- lectiones de controversiis fidei suscepit
phiae insigni cum profectu operam de- summa omnium satisfactione accurren-
dit, licet infirma, imo desperata prope tibus undique auditoribus : earum fa-
valetudine uteretur. Nondum sacerdos, ma mox per alumnos collegii germa-
nec theologus, magno cum fructu atque nici in universa Germania divulgaba-
eloquentiae commendatione variis in tur 1), adeo ut Bellarminus adigeretur
locis ad populum dixit. Patavii theo- illas typis mandare. Non ita tamen
logiae vacabat (1567) atque Genuae studiis erat deditus, ut animarum ne-
coram patribus provinciae theses ex gligeret curam: confessarii enim mu-
philosophia atque theologia magnacum nere fungebatur in frequenti collegio
dignitate , sapientia atque eruditione romano , atque inter filios spirituales
publice defendit. A. 1569 praeposito s. numerabat Aloysium , quem in su-
generali mandante Lovanium latinas
conciones habiturus concessit. Post-
quam a Cornelio Jansenio sacerdos fuit cina gravi. Inmeditatione etre divina hoc
age, ut cum Deo unum sis , et quam mi-
initiatus, opus suumest aggressus avi- nimi pendas, si forte in sensu animae non
dissimeque audiebatur , atque aliquos sit voluptas ulla ; aestimes vero non ipsum
etiam a vera fide devios ad Ecclesiam te illum esse, qui celebrat, sed Deum, quem
reduxit. Prodierunt hae conciones Co- induis, et cujus, tametsi nonpro mensura,
personam imples. Cum ante tribunal men-
loniae 1615; verum Bellarminus con- tis conscientiam excuties , multus eris in
questus est, eas in hac editione minus charitate erga Deum , et in noxarum dis-
fideliter exhiberi. Hinc cura Riverii quisitione brevis, quam nihil opus est esse
nova prodiit editio: Conciones habitae nimiam; ac post mergeris in mari rubro
sanguinis Christi. Cum te induis aut pas-
Lovanii ante a. circiter 40, nunc con- ceris, urgeat te praesentia Numinis. Ne-
sensu auctoris publicatae, Cameraci gotia ne perperam agas, quin ea incipias
1617 ; Coloniae 1617 etc. Primus quo- cum fiducia magna et mente in coelum
sublata ; probabis eadem prius ad lumen
que e societate Jesu ibidem s. Thomae Dei. Horis, quae finem laborum ferent, me-
summam explicavit : inde in memori- ditare hilaris atque affabilis esse, et cura,
am tanti viri cathedra qua utebatur ut vis intentioque animae remittat ad ob-
asservata fuit Lovanii. Non tamen in- sequium Dei; ejusdem illustrationes celare
terea pietatis studium intermittens, memineris,
esses. Noctuperinde
demum,ac si ab illis
quando obscurus
cubitum ibis,
custodiae cordis quammaxime advigi- cogites modum , quo super crucem Chri-
s'us membra reclinavit propter nos, et cu-
labat, ne inanis gloriae tinea scientiae
studio innasceretur. Ad eum finem con- res, ut te sommus occupet stratum super
cinnaverat ipse sibi regulas quasdam pectoris ejus ss. vulnus.
1) Ita ex. gr. scribit Guil. Whitaker,
privatas, juxta quarum tenorem vitam unus e potioribus Bellarmini adversariis,
suam omnem instituendam decerneret, in praef. 1. adversus eum editi: „Inter je-
quae post ejus obitum inter schedas suitas maximum et celebre nomen Rob.
repertae ad aliorum utilitatem typis Bellarminus qui controversias theolo-
..

gicas summa tractavit,

mandatae sunt¹). Fractis autempropter mationeque omnium admiratione accla-
cujus dictata sic
erant studiose ab auditoribus excepta,
1) Hae regulae ita sonant: „ Cum exper- transscripta varieque transmissa, ut quasi
rectus lucem primam videris, subeat ani- κειμήλια quaedam vel ἀποτρόπαια haberen-
mum cogitatio, te in hac vita peregrinari : tur... et nunc Bellarminus tamquam ath-
ideo nihil curandum , quam ut itineribus leta invictissimus celebratur, quocum ne-
tuis directe ad Deum abeas. Talia vero mo nostrum congredi ausit etc. Ceterum
meditans orabis, ut exoneret te Deus sar- de his controversiis infra loquemur.
 Robertus Bellarminus . 275

premo morbo et in mortis agonejuvit.| statuitque, ut ipsius catechismus 1) in

Interim a Sixto V., qui ejus opera in cor- omnibus Italiae ecclesiis et scholis ad-
rigenda vulgata 1) utebatur, cum Hen- hiberetur, demum eum cardinalem di-
rico Cajetano legatopontificio (1590) in xit 3. Martii 1599 hoc elogio: Hunc
Galliam destinatur, ibique per menses elegimus, quia non habet parem Eccle-
septem moratus multa eaque perquam sia Dei quoad doctrinam et quia est
molesta in parisiensi obsidione est nepos optimi et sanctissimi pontificis.<
passus: qua occasione insignem episto- Cum autem se subtrahere moliretur,
lam apostolici legati nomine ad univer- sub anathemate vetitus est repugnare.
sos Galliae praesules dedit , ut eos a Hinc factum, ut quamvis esset sacra
periculo schismatis revocaret. Sixto V. purpura donatus , nihil tamen de pri-
vita functo 26. Sept. 1590, Bellarmi- stina modestia mutaverit, suique om-
nus cum legato Romam reversus est. nino similis et pauper religiosus et ec-
Sub Gregorio XIV. et Clemente VIII. clesiae romanae princeps idem semper
praecipuas fere partes habuit 2) in re- fuerit, in unum religiosae vitae et sa-
cognoscenda editione vulgatae Sixti V. crae dignitatis munia conjungens. Ne-
PostToleti mortem ( 1596) Romam ac- que hic stetit pontificis favor , voluit
citus est a Clemente VIII. (neapolita- enim , ut Bellarminus quae ad Eccle-
nam enim tunc ordinis provinciam mo- siae universalis bonumfacerent, libere
derabatur), ut illius suppleret locum. et sincere sibi aperiret atque indicaret,
Pluribus eum auxit summus pontifex
muneribus ; cum Ferrariam proficisce- 1) Necesse non est pluribus de prae-
retur, viae comitem illum habere voluit stantia hujus catechismi paris
paris cum Cani-
sii catechismo pretii loqui. Abunde testan-
tur id tam repetitae editiones (cf. Som-
1) Jam antea sub Gregorio XIII. in emen- mervogel Bibliothèque de la Comp. de
danda versionis alexandrinae editione (cf. Jésus I, 1182-1204) . Hinc scribit Dom
supra p. 200 annot.) occupabatur. Cum ve- Guéranger (Mémoire sur la question
ro Sixti V. editio vulgatae non sat esset de l'immaculée conception p. 52) : Tout
correcta, virique graves post hujus ponti- le monde sait, que le grand Bellarmin,
ficis mortem illam prohibendam esse cen- tout couvert des lauriers que lui avait
serent, Bellarminus ut Sixti auctoritas mérités sa magnifique défense de la foi
sarta tectaque servaretur , Gregorio XIV. catholique dans les célèbres controverses,
consuluit, ut illa editio secundis curis cor- ne dédaigna pas , à la prière de Clément
rigeretur: Et sic N. (Bellarminus, ita ipse VIII. de composer un simple catéchisme
in sua autobiographia) reddidit Sixto P. pour les enfants , sous le titre de doctrine
bona pro malis. Sixtus enim propter illam| chrétienne. Ce précieux opuscule ... fut ap-
propositionemde dominio Papae indirecto prouvé par un bref de Clement VIII. du
intotum orbem posuit controversias ejus 15. Juil. 1598 ... le même catéchisme re-
inindice librorum , donec corrigerentur, commandé encore dans un brefde Urbain
sed ipsomortuo s. rituum congregatiojus- VIII. du 22. Févr. 1633 a été l'objet d'une
sit deleri ex libro indicis nomen illius. Constitution spéciale de BénoîtXIV.adres-
Placuit consilium N. Gregorio Pontifici sée à tous les Patriarches, Primats, Arché-
etc. Ceterum quae hic Bellarminus nar- vêques ou Evêques sous la date du 7. Févr.
rat, locum praebuere exceptioni adversus 1742 et dans laquelle le Pontife rappelant
ejusbeatificationem, utliquet ex voto card. les paroles de Clément VIII. exhorte avec
Passionei n. 26 ss. les plus vives instances ses Frères dans
2) De partibus, quas in hoc labore ha- l' Episcopat à l'accepter pour l'enseigne-
buit Bellarminus cf. Petrasancta in ment de leurs peuples. On ne saurait donc
vita 1. 2. c. 9 ; Ungarelli de castiga- refuser à ce Catechisme, publié officielle-
tionevulgataebibliorum editionis peracta ment dans toute l'Eglise et répandu mo-
jussu Conc. trid. § 10 ss.; Le Long Bibl. ralement parlant dans le monde catholi-
8. p. 1. c. 4. pag. 248. Praefatio editionis que tout entier , comme le prouvent ses
clementinae est Bellarmino teste in vita, éditions italiennes , françaises etc., on ne
quam ipse scripsit, a se composita, Ghis- saurait lui refuser, disons-nous , la valeur
leri vero refert , Toletum quoque in d'un document incontestable de la croy-
ea conscribenda habuisse partem . ance de l'Eglise. *
18°
276 1621-1640. Theologia positiva et polemica in Italia.

quod et cardinalis apostolica praestitit propterea ad archiepiscopatum capua-

libertate 1). Anno 1602 ecclesiae ca- num fuisse promotum , ut Roma amo-
puanae archiepiscopus ab ipso Clemente veretur. Quidquid sit de ratione hu-
inauguratus est magno hujus ecclesiae jus promotionis , certum est , Bellar-
bono2). Sunt tamen qui putent, eum minum etiam sequenti tempore magna
auctoritate apud Clementem VIII. va-
1) Cf. haec consilia prudentia plena in luisse , ut patet ex pontificis ad illum
ejus vita 1. 3. c. 5. Illis subjecit pontifex literis , in quibus praeter alia scribit :
suas animadversiones, quas hisce absolvit :
Haec paucula ita cunctim diximus non >>Sensu cordis maximo amplectimur of-
ad excusandas excusationes in peccatis: ficium , quo fungeris erga nos occasi-
sed ut ipse potius misereatur difficultati- one nativitatis Domini, fuissetque hic
bus, quibus impliciti in has aerumnas in- sensu major, si declinans consuetudi-
cidimus. Fatemur enim nedum in istis, sed
in aliis multis nos , imo in omnibus pec- nem hanc aulae colligere studuisses
casse et in nulla re muneri nostro satis potius, quae peccavimus anno jam ex-
fecisse nec satisfacere. Roget igitur Deum acto, ut de his nos commonitos erudi-
omnipotentem , vel ut sua divina et effi- res, quo pacto possemus annum inse-
cacissimagratia
magis optamus, nobis
ut nosopituletur,velquod
ab hoc mortali vin- quentem ab eis repurgati melius au-
culo absolvat, aliumque subroget, qui om- spicari, serviremusque impensius divi-
nibus numeris officium sibi injunctum ab- nae majestati. « Quam sanctissime gre-
solvat. Minus grata fuere Clementi VIII. gemBellarminusrexerit,nostrumnonest
tria Bellarmini scripta occasione contro-
versiarum de auxiliis gratiae etMolinae pluribus exsequi; id unum certum est,
systemate. Cf. Bellarmini ep. in voto card. eum omnes partes optimi pastoris dili-
Passionei apud contin. hist. Fleuriil. genter explevisse erga suum gregem,
242. § 6. n 23. qui eum tanto amore et veneratione
2) Hinc Baronius ad a. 968 n. 92 lae-
tabundus de hac promotione scribit : „His prosequebatur, ut cum illi post Cle-
vero diebus, quibus haec scribimus (quod mentis VIII. mortem ad vaticana co-
non tacendum) maximum accessit eidem mitia migrandum esset, illacrimantem
ecclesiae ornamentum, dum ... delectus totam urbem videret , atque discessu-
est a ss. D. N. Clemente Papa VIII. ad no-
bilissimae ecclesiae regimen vir doctissi- rus haec audiret dicentem : » Ne dere-
simus ac religiosissimus Rob. Bellarminus linquas nos , pastor bone; ne deseras
S. R. E. card. virtutum meritis toti chri- nos orphanos, sub te quae peccavimus,
stiano orbi conspicuus , exoptatus votis, pater, filii emendabimus. In comitiis
collaudatussuffragiis
su illud sacro collegioatqueexceptusplau-
conclamante : Dig- Pauli V. parum abfuit, quin in sum-
nus dignae. Arcta exstitit inter hos duos mum pontificem eligeretur , sed ipse
viros summos amicitia, utjam vidimus ex virum gravissimum suum studium,
dictis supra de Baronio : et quanti hic fe- opem , operam ac clientelam pollicen-
cerit Bellarminum colligitur ex ipsius ad
eum literis. Testis est Deus , scribit Ba- tem, ut desisteret, per sacra omnia hor-
ronius eum ut Romam veniret invitans, tatus est, nec ei pro hac sollicitudine
me nihil tam cupere, quam ut simul adsis, gratias egit. Paulus V. mox ut electus
quo ego conferam tibi subinde res meas. est, vetuit Bellarminum abire a suo la-
Statueres profecto in vado naufragum cor
meuminpelago demersum flebiliumaerum-
narum. Et vero si id susciperes consilii, laude versatus est Romae publice docens
nemo rem iniquius interpretaretur, te ad et hoc ipso anno , quo haec nostra cudi-
menses paucos et animo redeundi Romam mus suas de controversiis christianae fidei
cogitare. Fecit hoc interdum card. Borro- disputationes adversus haereticos ab eru-
maeus , sanctissimi laudatissimique vir ditis omnibus avide expectatas et jam ac-
exempli, et multos conspectus tuus recre- ceptas et mirifice praedicatas edidit : no-
aret. Ita vero occasione operis Bellarmini bilissimum plane opus, quod instar turris
de controversiis scribit annal. t. 1. a. 53illius , quam David aedificavit cum pro-
n. 32: Est et R. P. Bellarminus poli- pugnaculis , ex qua mille pendent clypei
tianus (traditionum defensor), qui multos et omnis amatura fortium (Cant. 4, 4), in
annos in his (controversiis) summa cum Ecclesia habeatur. <
 Robertus Bellarminus . 277

tere, cujus vellet consiliis plurimum publicae dabat luci, et qui etiam nunc
uti. Ea causa ipsi fuit ecclesiae capua-devotas animas recreant. In fine cujus-
nae renunciandi, quod nollet gregiprae- libet anni solemne habuit, rationes
esse, cui non possit se exhibere prae- componere cum omnibus , et quod su-
sentem. Maxime ab eo tempore in s. peresset, statim inpauperes, viduas at-
congregationibus occupatus fuit, inqui- que pupillos distribuere, quos nec stare
bus libertate apostolica sententiampro- ante se, dum stipem precarentur, aperto
mebat suam, etiamsi praevideret minus capite patiebatur. Ceterum vitam du-
gratam eamfore, plerumque tamenom- xit plane talem, quae cum priscis sanc-
nes eum ducem sequebantur , ejusque tissimis patribus ac praesulibus jure
responsa pro oraculis habebant 1). Qui comparari queat, sive studium pro Ec-
ejus clientelae se commendabant pro clesia, sive zelum animarum sive par-
obtinendis beneficiis ecclesiasticis, eos simoniam in victu, sive denique labo-
hoc ipso minus idoneos censebat, adeo res sacros eosque immensos vitaeque
virtutis habebat rationem. Dum vero sanctimoniam spectes 1). Anno 1621
ita bono universalis Ecclesiae consu- propter ingravescentem annis et aegri-
lebat, propriam non negligebat salu- tudinibus aetatem, agebat enim jam a.
tem. Quotannis secretus ab aliis curis 79., impetrata ab occupationibus pub-
ad silentium et contemplationis stu- licis missione die 16. Aug. exVaticano
dium per mensem (quem in societatis secessit in domum probationis societa-
Jesu tirocinio transigebat) confugere tis Jesu ad s. Andreae , ibique instan-
erat solitus, pulverem ex negotiis con- tis mortis assidue memor , edito hune
tractum excussurus atque ad redden- in finem libello de arte bene moriendi,
dam Deo villicationis suae rationem quem suarum editionum juxta ac vitae
sese comparaturus. Pia sensa et lumina terminum esse voluit, ad eam se para-
in sacro illo recessu hausta in piissi- vit. Illico coepit ex morbo periculose
mos redigebat libellos 2), quos dein decumbere febrique defatigari conti-
nua. Quare vocato mox sacerdote sacro
1) Cf. Vitae 1. 3. c. 5. Kirchenlex. II, viatico ad exitum roborari et s. Caroli
286 ss. Borromaei mortis lectione ad agonem
2) Libelli hi dignissimi, qui impense animari voluit. Invisit eum decumben-
commendentur diligenterque legantur tem Gregorius XV. ac bis peramanter
propter ascesim solidam et unctionem spi-
ritus, saepissime prodierunt et sunt : De amplexus sacrum se pro ejus valetu-
ascensione mentis in Deum per scalas rerum dine facturum promisit. Ipse Christi
creatarum, Romae 1595 in 24; Antwerpiae vicarium obsequiosissime reveritus,
1615; 1618;
quatuor) etc.;Ferrariae 1869
de quo ita Sale- usurpavit illud centurionis: „Domine,
(cum reliquis
s. Franc.
sius: Magnuset celeber Bellarminus non sum dignus, ut intres sub tectum
card. composuit libellum, cui titulus Scala meum. " Tandem creatori suo spiritum
pro ascensu ad Deum, qui sane admirabi- redditurus sacratissimam Christi e cruce
lis erit, eo quod a sapientissimis illis ma
nibus et devotissima illa anima prodiit,
quae tot et tam docte in Ecclesiae utili- Francisci et aliarum ss. religionum statu,
tatem scripsit. De aeterna felicitate sanc- Neapoli 1625 ; et respondente pro cardi-
torum ll. 5, Romae 1616 ; Antwerpiae 1616; nali P. Roth S. J., 1. quem ex ejus msc.
1617; 1668 etc.; de gemitu columbae sive excerpsitAug. Ardinghellus Congemi-
de bono lacrimarum II. 3, Romae 1617; nata vox turturis ib. 1633. Deseptem verbis
Coloniae 1617; 1620 ; 1626 ; 1634; 1638 a Christo in cruce prolatis l. 2, Romae
etc. Cum in hoc 1. Bellarminus queratur 1620 ; Antwerpiae 1620 in 8 ; Coloniae
de disciplinae relaxatione in aliquos reli-
1620 in 12 ; 1621 ; 1626 etc. Ea propter
giosos ordines sensim introducta, oppo- illorum insignem utilitatem germanice
suit doctissimus Jac. Gravina O. Praed. vertit et edidit Hense partim Moguntiae,
1. Vox turturis seu de florenti usque ad partim Paderbornae 1868 ss.
nostra tempora ss. Benedicti , Dominici, 1) Plura de ejus virtutibus cf. inVita cit.
 278 1621-1640, Theologia positiva et polemica in Italia.

pendentis effigiem per iteratos ample- 229. Jam adBellarmini operatrans-

xus tenerrime exosculatus , labantibus eamus. Inter haec omnium consensu
brachiis capiti suo imposuit in supre- eminent Disputationes de controversiis
mae devotionis signum, deinde ad pec- fidei adversus hujus temporis haereti-
tus illa dulciter stricta brachiis in ip- cos , quarum praestantiam testantur
siusmet crucis figuram cancellatis, apo- et virorum doctissimorum encomia 1),
stolico symbolo , psalmo 50., oratione etiam protestantium 2); et repetitae e-
dominica et salutatione angelica clare
distincteque pronunciatis ac intermor- scribantur , et utinam de libro Dei deleta
tuis denique vocibus dulcissimo Jesu inveniantur in die judicii , Amen. Orate
<

nomine trigesies invocato sanctissime pro me. Ceterum haec autobiographia

ut vixit, exspiravit die 17. Sept. a. 1621. potioribus exceptionibus
adversus Bellar-
mini beatificationem occasionem praebuit,
Funus illijubente pontifice compara- nei
ut patet ex prolixo voto card. Passio-
contra eam edito. Prodiit ea Romae
tum est eo splendore, quo cardinalibus
fieri consuevit, sed adversus undam 1676 in Summario positionis super du-
populi concursantis ad osculum tac- bio de virtutibus R. card. B.; et Lovanii
1753 etc.
tumque sacri pignoris adhibere opor- 1) Omnium nomine audiatur Kuhn
tuit helvetos e stipatoribus pontificiis. (Tüb. Qtlschr. 1844 p. 282 s.) :, Ueber ihren
Quidquid rerum in usu habuit, raptum Werth ist vonjeher nur eine Stimme ge-
distractumque in postulantes est ad wesen, und selbst auf der gegnerischen
Seite fehlte es nicht an glänzendenAner-
venerationem. Tanta autem virtutis
kennungen derselben. Eine vollkommene
Bellarmini fuit aestimatio 1), ut itera- Bemeisterung des Gegenstandes und um-
tis vicibus processus a s. congregatio- fassende Gelehrsamkeit, eine Bestimmt-
ne rituum de vita et miraculis fuerit manheit und Klarheit der Darstellung wie
sie nur selten beisammen findet,
institutus, ut in beatorum album re- zeichnen seine Disputationen gleich sehr
ferri posset 2). aus. Dazu kommt noch ein andererVorzug.
Bei Bellarmin findet man keine leiden-
schaftlichen Ausbrüche, keine Schmähun-
1) De qua cf. Sotvellum in Bibl. gen und boshaften Verdrehungen dergeg-
Script. S. J., et Jac. Fuligatto in vita nerischen Lehre. Er schreibt mit ruhigem
italice conscripta, Romae 1624 ; latine ver- Ernst, mit der Würde des ächten Gelehr-
sa et aucta ex actis pro ejus beatificatione ten und mit einer Urbanität, die den Car-
e relationibus ultra 80 testiumjuratorum | dinal der römischen Kirche verräth. Of.
compositis a Petra - Sancta Leodii plura encomia ap. Petra - Sanctal, 2.
1626. Hoc elogio inscriptum fuit nomen c. 6. Ferebatur quidem doctissimus car-
Bellarmini elencho cardinalium defuncto- dinalis du Perron minus aeque de hu-
rum: „ Vir clarissimus, theologus eminen- jus operis pretio judicasse , quo rumore
tissimus ac fidei catholicae propugnator multum affligebatur Bellarminus ; verum
acerrimus , haereticorum malleus aeque Perronius vix audita calumnia insignem
pius, prudens, humilis ac summe eleemo- ad illum scripsit epistolam sinceri amoris
synarius. Sacrum collegium cardinalium et summae aestimationis tesseram, in qua
ac universa curia romana tanti viri amis- testatur, opera sua has disputationes pro
sionem non sine lacrimis maxime indo- communi utilitate in linguam fuisse ver-
luere. sas gallicam. Cf. hanc epistolam in Ka-
2) Praeter auctores citatos cf. de Bel- tholik 1865 II, 43 ss.
larmini vita Eggs , Purpura docta 1. 5. 2) Ita ex. gr. scribit Montacutius
§ 75, et illos, quos recenset magno nume- (praef. ad appar. ad orig. eccl. s. 56) :,Vir
ro Backerl. c. 1, 540 s. ed. 2. Ipse Bel- erat, haud inficior, admirandae industriae,
larminus suam vitam breviter descripsit doctrinae , lectionis stupendae Bellarmi-
loquens de se in tertia persona. Narratio- nus , qui ut primus , ita solus immanem
nem vero absolvit hisce verbis : „Haec illam molem et immensum chaos contro-
scripsit N. rogatus ab amico et fratre (An- versiarum stupenda ingenii dexteri felici-
drea Eudaemonio , de quo infra) a. tate , artificio singulari excoluit, in ordi-
1613 mense Junio. De virtutibus suis nihil nem redegit confusum prius : accurata di-
dixit , quia nescit , an ullam vere habeat. ligentia et multorum annorum studio ex-
Devitiis tacuit, quia non sunt digna, quae | polivit: praeripuit ille palmam secuturis
 Robertus Bellarminus. 279

ditiones 1), et ingens adversariorum tiis 1596 et 1599 ; 1602 ; Ingolstadii

numerus , qui contra illas calamum 1599 t. 3 ; 1601 t. 4; Parisiis 1602
strinxerunt 2), et frequens penes theo- t. 4; Coloniae 1605 t. 7 etc. Cum vero
logos catholicos usus , cum vere dici editio veneta a. 1596, quam prototy-
possit, Bellarmini opus armamentarii pon esse voluit , minus correcta esset
instar esse, e quo illi potiora hauserint
praecedentibus, imo valde mendosa,
atque etiam hauriant arma, quibus pro- nec aliae satisfacerent Bellarmino, edi-
testantes impugnent. Prodierunt hae dit ipse Romae Correctorium hoc titulo :
de controversiis disputationes primum Recognitio ll. omnium Roberti Bellar-
Ingolstadii 1586-1593 t. 3 in f.; mini ab ipso auctore edita 1) Romae
1596; Lugduni 1593 ; 1596 ; auctae, 1607 in f.; Ingolstadii 1608, secun-
recognitae et in 4t. distributae, Vene- dum quam expressae fuere aliae edi-
tiones, ut ed. pulchra parisiensis 1608
v. 4 in f.; 1613 etc. Recusae fuere us-
omnibus et sibi desponsatam vel destina-
tamcuicunque laudem abstulit. Nam ab que ad tempus, quo vixit Niceron (t
illo, qui tractant controversias ut ab Ho- 1738), centies et vigesies, et etiam no-
mero poetae, sua omnia fere mutuantur. stra aetate Moguntiae 1842 cura cl.
Whitaker (cujus alia verba cf. suprap. Sasen in 8 ; Romae 1832-42 in
274.) Bellarminum appellat ,virum sane 4. Meliores editiones censentur pari-
doctum, ingenio felici, judicio subtili,
lectione multiplici praeditum, qui soleret siensis 1608; coloniensis 1619; pra-
apertius et simplicius agere, quam reliqui gensis cumEbermannivindiciis a. 1721.
papistae consueverunt, et argumentum| Prodierunt quoque cum aliis Bellar-
pressius urgeret et arctius ad causam ad- mini operibus Venetiis 1721 ; Parisiis
haeresceret.
1) Eas in Compendium contraxit Bona- 1619 ; Coloniae 1617 cum supple-
ventura a Carpentoracte, Arelate 1653 mento 1619 v. 7 in f., quae editio ple-
in4. nior est veneta , et haec complectitur
2) Hi ex protestantibus sunt fere innu- t. 1: De verbo Dei scripto et non scripto
meri: inter eos eminent Junius, Hunnius ,
Hutter, Rainold , Pareus , Wehrenberg, 11. 4; de Christo capitetotius Ecclesiae
Hülsemann , Kortholt , Laelius , Cruccius, 11. 5 ; de summo pontifice capite totius
Cramer, Sutelivius , Abbot, Marnix, Whi- militantis Ecclesiae 11. 5, quod opus par-
taker, Brightmann,
Morton, Vignier,
Gesner , Lubbertus Buddeus,
, Willet , He- lamentoparisiensi admodumdisplicuit.
benstreit, Huber , Hanaverus , Amesius, T. 2. continet : De Ecclesiatum in con-
Lauterbach, Deckher, Chrastovius, Ingol- ciliis congregata, tum sparsa toto orbe
steter, Mestrezat, Krakewitz, Vorst, Pola- terrarum ll. 4; de membris Ecclesiae
nus.
Joan.GeorgiusAlbrecht,
Gerardus , EckhardCrocius, Scherzer,
, Perkens, Joan. militantis , clericis, monachis et laicis
Regius , Danaeus , Meisner, Reneccius, 11. 3; de Ecclesia, quae est in purga-
Froereisen, Chamierius, Laur. OlaiVallius, torio 2) 11. 2 ; de Ecclesia, quae trium-
Dorschaeus, Coccejus, Reiser, Frid. Mayer, phat in coelis 11. 3. T. 3. agit de sacra-
Thurmius etc., quorum opera cf. Som-
mervogel I, 1165 ss.; Werner , Fr.
Suarez 1, 34 ss.; Roskovány 2, 422-6; 1) Cum nonnemo hujus scripti genui-
524-30; 590. s.; 611 ; 628 ; Buddeus nitatem negasset, illam asseruit Livin.
Isagoge historico-theol. ad univ. theol. Meyer in hist. congr. de aux. 1. 2. c. 20.
Vere scribit Backer : Pendant 40 ou 50 Contendit autem Passionei in suo
ans il n'y a presque point eu d'habiles voto contra Bellarmini beatificationem,
théologiens allemands Protestans qui n' multa et notabilia circa varias opiniones
aint choisi Bellarminpour lesujet deleurs et expressiones fuisse in prioribus editio-
ouvrages de Controverse. Nam, ut ait nibus mutata, probabiliter per Valen-
Hottinger biblioth. quadripart. p. 514 tiam.
in elencticis primae jure debentur, si 3) Pro hisce 11. defensionem edidit Lu-
studiumspectes et eruditionem, Bellar- dovicus Rogerius S. J. aretinus , Nea-
mino. Cf. quoque Fabricium hist. poli theologiae scholasticae, polemicae
bibl. fabric. II, 104-127.
Posonii professor († 25. Dec. 1602) .
280 1621-1640. Theologia positiva et polemica in Italia.

mentis in genere 11. 2; de baptismo et editio est praestans), 1630 etc., de quo
confirmatione 1. 1; de eucharistia et sa- opere ita scribit Fabricius : Bel-
crificio missae 11. 6 ; de poenitentia 11. larminus quidem hunc librum in suos
4; de extrema unctione, ordine et ma- duntaxat usus conscripsit , cum theo-
trimonio 11. 3. T. 4 : de gratia primi logiam (Lovanii) docere deberet; po-
hominis et statu innocentiae 1. 1; de stea autem, cum in plurium manus ve-
gratiae amissione 11. 6 ; de gratiae re- nisse intelligeret ac metuendum ipsi
paratione et statu justificationis per esset, ne se inconsulto ederetur, in ul-
Christum 11. 14. In t. 5. habetur dilu- tima aetate eum recognovit , expolivit
cida explanatio inomnes psalmos,quae et auxit ...

Atque hic liber Bellar-

utpote utilissima, magna cum unctione mini singularem apud eruditos, etiam
conscripta , veram solidamque pieta- protestantes consecutus est approbatio-
tem spirans, hinc iis, qui ad officii ca- nem, ita ut pro meliori ejus scripto
nonici recitationem tenentur, maxime habeant, quamvis non sit sine naevis :
commendanda, saepissime 1) seorsim observant enim eruditi , eminentissi-
prodiit, ut Romae 1611 in 4 ; Coloniae mum auctorem multa praetermisisse,
1611 ; 1617 etc.; Lugduni 1611,1618, dubia ac supposititia scripta pro veris
1647, 1682 etc. T. 6. exhibet ejus con- et genuinis venditasse etc. Disserit
ciones Lovanii habitas, et t. 7. de scri- Bellarminus in hoc 1. de 400 fere scri-
ptoribus ecclesiasticis 1., qui etiam sae- ptoribus ; naevos vero, qui reperiuntur,
pius prodiit, ut Romae 1613 cum 11 emendavit Labbeus , aliaque supple-
indicibus et brevi chronologia ab o. c. vit in sua dissertatione philologica et
usque ad a. 1612 ; Coloniae 1613 ; Pa- historica de scriptoribus ecclesiasticis,
risiis 1617 (cura Jac. Sirmondi quae quos attigit Bellarminus , in qua cum
plurima ad historiam, chronologiam,
criticamque ecclesiasticam spectantia
1) Backer praeter versiones ultra 30 explicantur, tum aliorum praesertim
recenset hujus explanationis , argumen-
tum sane manifestum praestantiae illius. Riveti, Coci, Perkinsi, Tossani, Ger-
De ea scribit Hefele Kirchenlex. 2, 29: hardi, Aubertini, Hottingeri, Maresii
Ein für jene Zeit trefflicher lateinisch ge- errata castigantur: ea habetur in edi-
schriebener Commentar welcher sich tione parisiensi 1658. 1660 v. 2 in 8.,
durch präcise und accurate Fassung der
Gedanken, so wie durch ernstes und tiefe- quae cum illa a. 1617 supra laudata
res Eingehen in den Sinn der heiligenGe- optima censetur , dum lugdunensis a.
sänge auszeichnet und vorgarvielenneuen 1663 judice Fabricio vitiosissima
Psalmencommentarien den Vorzug ver-
dient. R. Simon vero haec habet (Hist.
crit. du V. T. 1.3 c. 12) : „ La méthode que 1) Hist. bibl. fabr. V, 448 ; Andres
le Card. Bellarmin a suivie dans soncom- VI, 1.4. c. 2: La continualettura per qua-
mentaire sur les Psaumes est bonne et dig- rant'anni degli scrittori sacri, de'santi pa-
ne de lui. Il examine le Texte Hébreu qui dri e degli altri scrittori ecclesiastici gli
est l'Original , puis les deux anciennes avea dato una piena cognizione, un tatto
Versions que l'Eglise a autorisées. Il n'est sicuro ed un fino discernimento per co-
pas assez Critique , et il ne paroit avoir noscere gli autori, giudicare del loro me-
sçû que médiocrement la Langue Hébrai- rito , comprendere le lor opere , e distin-
que; de sorte qu'il se trompe quelquefois. guere le vere e sincere dalle supposte ed
Comme il a écrit après Genebrard , il a adulterate. E ciò egli fece con tanta bre-
pris de lui la plus-part de ce qui regarde vità e chiarezza , con tanta precisione e
laGrammaire et la Critique , en y chan- giustezza, con tant'erudizione e tanto giu-
geant seulement quelque chose. Il y a aus- dizio, che il suo libro può dirsi la prima
si des endroits qu'il auroit pû expliquer opera veramente critica inquestamateria,
plus à la lettre et selon le sens historique : e come dice il Labbé (in praef. ad lect.),
mais il y a bien de l'apparence qu'il ne la più utile e la più adattata al profitto
l'a pas voulu faire, afin que son commen- della studiosa gioventù, che in quest'tem-
taire fust plus utile aux Chrêtiens. pi fosse uscita alla luce.
 Robertus Bellarminus . 281

est. Casimirus Oudin pariter adjecit giam pro responsione sua ad 1. Jacobi
Supplementum de scriptoribus ecclesia- magnae Britanniae regis, cui titulus
sticis a Bellarmino omissis ad a. 1460 est: Triplici nodo triplex cuneus etc.
vel ad artem typographicam inventam, Tractatum de potestate summi ponti-
Parisiis 1686 ; A.du Saussay (de quo ficis in rebus temporalibus adversus
infra) continuavit opus Bellarmini ab Guilelmum Barclaium Romae 1610 et
a. 1500-1600, quae continuatio pro- alibi , etiam in Roccaberti biblio-
diit Coloniae 1684, minoris tamen est
pretii. Praeter hunc 1. complectitur t. ris scriptis occasionem dedit (cf. Som-
7. de translatione imperii romani ad mervogel , 1211 ss.). Omissis adversa-
francos adversus Matthiam Flaccium riisacatholicis contraBellarminum scripsit
Illyricum 11. 3 1), de indulgentiis etju- Guilelmus
tianatus c. Barclay Aberdoniae
1543, juris professor in Sco-
mussipon-
bilaeo 11. 2, responsionem ad 1. anony- tanus, postea andegavensis et consiliarius
mum contra summum pontificem, refu- regius († 1605), de potestate papae , an et
tationem libelli de cultu imaginum, quatenus in reges et principes seculares
qui falso synodus parisiensis inscribi- jus et imperium habeat, quod absolvit
ejusdem filius Joannes († 1621) edidit-
tur; de exemptione clericorum l. 1, ju- que (Londini et Mussiponti) 1609; Hano-
dicium de 1., quem lutherani vocant, viae 1612. Huic opposuit Bellarminus tr.
concordiae, in quo recenset sex erro- de potestate ss. pontificis in rebus tempora-
libus adversus G. B. Romae 1610. Pro patre
res et sexaginta septemmendacia; apo-
logiam brevem pro eodem libello ; re- stetit filius edito 1. Pietas sive publicaepro
regibus ac principibus et privatae pro G.
sponsionem Matthaei Torti presb. et B. parente vindiciae etc., Parisiis 1612 in
theologi papiensis , ad 1. inscriptum: 4; cui respondit Eudaemon. Utriusque
Triplici nodo triplex cuneus 2); apolo- Barclaii opus prohibitum fuit a congre-
gatione Indicis ; Jo. Barclajus suum tamen
agnovit erratum atque Romam profectus
(1617) admodum benevole exceptus fuit a
1) Horum synopsim exhibet Possevi- Paulo V, et suo quondam adversario Bel-
nus inbiblioth. sel. 1. 1. c. 22 ; scripta, qui- larmino, ibique scripsit paraenesin ad sec-
bus hic 1. occasionem praebuit , Roskotarios de vera Ecclesia , fide ac religione
vány II, 450-52. et Sommervogel 11. 2, Coloniae 1617 et saepius, germanice
exhibent. Aschaffenburgi 1663. Cf. deutroqueHund-
2) Juverit de hac controversia quaedam hausen Kirchenl. 1, 1987 ss. Scripserunt
adnotare. Approbaverat Georgius Black- etiam contra cardinalem Roggerus Wid-
well archipresbyter pro catholicis per dringtonus catholicus anglus(i. e. Tho-
Angliam constitutus († 12. Jan. 1613, se- mas Preston O. S. Ben. qui scripserat
cundum Reusch 25. Jan. 1612), de quo etiam contra Lessium cf. supra p. 250), cui
cf. plura apud Gillow A Literary and praeter Bellarminum in Examine rarissi-
Biographical History 1,225-31 , jura- mo occurrit in apologia Adolphus Schul-
mentum fidelitatis , quod exigebat a sub- kenius geldrensis s. theologiae professor
ditis etiam catholicis Jacobus I. rex An- coloniensis et rector universitatis , ad d.
gliae, sed a sede apostolica reprobatum Martini pastor († 1626), Coloniae 1613.,
fuit. Scripsit propterea Bellarminus ad etiam in bibl. pontif. t. II., qui 1. rarus
eundem, suum quondam amicum , proli- Parisiis manu carnificis igni fuittraditus ;
xam epistolam. Respondit non solum ipse necnon Joannes Bede de la Gormandière
sed et rex in 1. Triplici nodo triplex cuneus advocatus parlamentiparisiensis,qui contra
sive apologia pro juramento fidelitatis ad- eum scripsit Consultation sur la question :
versus Brevia P. Pauli V. et recentes lite- si le pape est supérieur du roi en ce qui
ras card. Bellarmini etc., Londini 1608. est du temporel avec la réplique du peu-
Opposuit Bellarminus responsionem M. ple chrétien et royal, Sedani 1615. Ejus
Torti (quod erat nomen illius , qui regi quoque sunt: Les droits de l'église catholi-
erat ab eleemosynis) etc. (cf. titulus supra que et de ses prêtres (1615), quos subjicit
in textu). Hac responsione Jacobus I. of regiae auctoritati ; de la liberté de l'église
fensus opus suum sub nomine proprio ite- gallicane avec l'échantillon de l'histoire
rum inprimendum censuit ; quare Bellar- des templiers, Salmurii 1646 (cf. Schul-
minus pro sua responsione edidit Apolo- te III, 569) ; Ludovicus Servin († 1626)
giam. Interim haec controversia innume- alius parlamenti advocatus.
282 1621-1640. Theologia positiva et polemica in Italia.

theca maxima pontificia XVIII, 365 ss., notuit tractatu de reali praesentia Chri-
qui liber pariter plurimis occasionem sti in eucharistiae sacramento , Patavii
praebuit ex utraque parte scriptis at- 1613 ; de praedestinatione et reproba-
que prohibitus fuit a parlamento pari- tione, Venetiis 1622. 1623 ; disp. an
siensi a. 1610; 11. 3 de officio principis rerum aeternarum detur efficiens causa
christiani. Praeclara quoque est ejus et creatione tum nova tum aeterna,Pa-
Admonitio ad ep. theanensem nepotem tavii 1594 ; de operibus sex dierum
suum , quae necessaria sint episcopo, et de terrestri paradiso, 1618 ; 1619.—
qui vere salutem suam aeternamintuto Alphonsus Bavosi Can. reg. ss. Salv.
ponere velit , Parisiis 1612 in 8., Ro- bononiensis, theologiae lector, congre-
mae 1805 , cui ed. accessit tr. nunc gationis suae praepositus generalis
primum in lucem editus de rationefor- ( 1616), bis in eodem munere confir-
mandae concionis. Epistolas collegit et matus († 5. Maj. 1628) composuit dis-
vulgavit Fuligatti Romae 1650. Alios putationes catholicas , in quibus prae-
Bellarmini libellos minoris momenti, cipue graecorum quorundam opiniones
qui hoc ultimo t. continentur, praeter- orthodoxae fidei adversae rejiciuntur,
mittimus. Iterum prodierunt opera om- Bononiae 1607 in 4; controversias mis-
nia , Neapoli 1856-62 t. 8 in 5 v.; cellaneas, Venetiis 1580 ; 1589 ; Bono-
1872 ; Parisiis 1870-74 v. 12 in 4. niae 1607, scil. e theologia scholastica
Id unum adhuc in Bellarmini laudem etmorali, etex philosophia.-Gabrielem
subjicimus , eum tantae fuisse mode- Pennoti ord. cler. reg. can. nova-
stiae et humilitatis, ut in edendis suis riensis >>pessime calviniani omnes
scriptis a sodalium suorum praesertim oderunt , quod lethales ab eo plagas
Mutii Vitelleschi, Benedicti Justiniani acceperint 1), « propter 1. cui titulus:
et Andreae Eudaemonis arbitrio pen- Propugnaculum humanae libertatis seu
deret. Hisce enim verbis scripta sua controversiae pro humani arbitrii li-
transmittebat Eudaemoni , quo prae ce- bertate contra philosophos astrologos
teris utebatur familiariter: „ R. P. An- judiciarios et haereticos tuenda et cum
dreae Eudaemoni Joanni , ut dignetur certitudine divinae praescientiae, im-
videre ista scripta et judicare , utrum mobilitate divini decreti et efficacia di-
sint digna luce an tenebris 1). « vinae motionis concilianda II. 10, Lug-
duni 1624, (m. 30) ; quod opus ad hu-
230. Reliqui itali longe a Bellarmi- manam libertatem tuendam destinatum
ni eruditione et merito distant. Ale-
etiam apud arminianos vigebat et mul-
xandri a Turre (Turriani) congr. can. torum manibus versabatur, teste Gui-
later. cremensis 2), episcopi scityensis lelmo Tussio 2) . - Hieronymus Flo-
et hierapetrensis († 1622) prodierunt ravantius (Fiorovanti) S. J. roma-
de fulgenti radio hierarchiae Ecclesiae
militantis 11. 10 , Romae 1588 v. 2 in nus, Urbano VIII. aconfessionibus, bo-
nus theologus, latinae, graecae, hebrai-
4; Triumphus revelatae theologiae de cae, arabicae, syriacae et hetruscae lin-
animarum humanarum dignitate 11. 16,
Venetiis 1611. - Aloysius Alber-
1) Dechamps de haer. jansen. 1. 2.
tus O. S. Aug., qui primus ex suo or- disp. 8. c. 11. n. 5. Notior tamen est Pen-
dine in academia patavina a. 1623 ss. noti propter suam generalem totius or-
libros est interpretatus († 1628), in- dinis clericorum canonicorum historiam
tripartitam , Romae 1624 in f.; Coloniae
1645, de qua scribit Feller (VI, 457) :
1) Cf. Petra Sancta 1.2. с. 5. «Elle est curieuse et pleine de recherches .
2) Cf. Celsum de Rosinis in lyceo Cf. Jan. Nic. Erythraeum pinac. 2.
lateran. illustrium script. sacri apostolici- imag. 55.
que ord. cler. can. reg. Salvatoris later. 2) Apud Dechampsl.c. 1. 2. disp. 2.
1. 1. c. 15. n. 3.
 Fiorovanti, Chavassius, Bologneti, Capelli etc. 283

guae peritia excultus , quondam etiam| defendit Marcus Antonius Capelli

theologiae moralis professor († 9. Oct. O. Min. Convent. estensis prope Pata-
1630), scripsit eximie laudatos a Franc. vium natus. Primum stetit pro repub-
Suarez 1) de bb. Trinitate 11. 3, Mogun- lica, sed re melius expensa scripta pro
tiae 1616 in 4 ; Maceratae 1618 in 4; ea in controversia cum Paulo V. repro-
Parisiis 1624 in 4; Coloniae 1624; bavit retractavitque ac deinceps strenue
quorum primus est contra haereticos, jura pontificis propugnavit († 1625).
secundus inter scholasticos , tertius Praeter alia reliquit¹) disp. de summoо
contra gentiles. Explanatio in nonnulla pontificatu b. Petri etde successione epi-
s. Scripturae loca, Antwerpiae 1630.- scoporum rom. in eundem , Coloniae
Hujus sodalis Balthasar Chavassius 1621 in 4.adversusdeDominiset Go-
sabaudus , patria scalentinus , philoso- defroy ; adversus praetensum regis An-
phiae annis 6, et 13 theologiae moralis gliaeprimatum 1. liberBononiae 1610 in
professor († 20. Sept. 1634) reliquit 4; dissertatio de appellationibus ecclesiae
de notis certissimis verae religionis 11. 4, africanae ad sedem romanam M. Anto-
quibus accedit codicillus ad resipiscen- nio de Dominis opposita, Parisiis 1622 ;
tes , Ingolstadii 1611 in 4 ; professio et tertia vice Romae 1722 curante Jo-
verae et orthodoxae fidei , additis com- anne Bontonio praemissa diatriba de
mentariis, in quibus plana accurataque Capelli vita et scriptis. Haec tria opera
ejusdem profertur ratio et evangelicis prostant etiam in bibl. pontif. t. XVI.
respondetur illam impugnantibus, ib. Adversus Hier. Vecchietti (n. 269)
1613 in 4.- Balthasar Bologneti scripsit 1. de anno primitivo et tract.
0. Serv. B. M. V. bononiensis, insignis de coena Christi suprema, Parisiis 1625.
plane concionator , ad cujus conciones a Gravesonio quidem impense lauda-
tantus quandoque erat populi concur- tum, sed quanti liber ille sit, inquit
sus, ut publica auctoritate ratio con- Petavius²), melius intelligo. Est
cionis audiendae esset praescribenda.
Senatus bononiensis ei contulit cathe- scopatu in publica solemnique disputa-
dram theologiae in patria universitate. tione Lublini habita 1620 Joannem Sta-
Magni eum fecit Paulus V., qui proinde torium aliosque socinianos devicit (Cf.
Fleurii hist eccl. contin. 1. 193. § 10).
illum auctoritate apostolica ( 1614) ge- Hic vir scientia omniumque virtutum fa-
neralem ordinis designavit, quo in mu- maillustris praeter acta disputationis prae-
nere eum confirmavit Gregorius XV.ac fatae (Cracoviae 1621) conscripsit commen-
demum ( 1624) Urbanus VIII. neoca- taria in theologiam et philosophiam univer-
sam et opera ascetica quam plurima t. 7
strensem episcopum creavit († 1629). Mediolani excusa († 1635). Ita Alex. a s.
Composuit 1. inscriptum dogmata catho- Jo. de Cruce in contin. H. E. Fleurii 1.
licae fidei , prout cum haereticis illius 199. § 19.
1) Cf. Franchini ,
bibl.di scrittori
temporis eadem per Germaniam legati convent.p. 414; Jeiler Kirchenl.
apostolici theologus vel declamando vel II, 1882.
Fuit Capellus ipse, inquit Buddeus
disserendo explicaverat 2) : utrum vero Isag. historico-theol. ad theol. univ. 1. 2.
prodierit nobis non constat 3). c. 5. § 8. p. 801 s., ex illorum numero, qui
venetorum causam contra Paulum V. age-
231. Juraprimatus romani pontificis bantet ad imminuendam pontificum pote-
statem omnes ingenii conferebant vires;
deinceps autem mutata sententia studio
)Cf. Sotvellum biblioth. script. potestatem auctoritatemque eorum extol-
8. J. lendi omnes fere superavit. Documento
Cf. ap. Merkel p.51s.; Ughelli, esse potest, dissertatio de absoluta omnium
Italia sacra 570 ; Fantuzzi 2, 241 . rerum sacrarum immunitate a potestate
*)Mentio hic fieri potest etiam Joannis principum laicorum ex lege naturae, Mo-
Mariae a s. Joseph O. Carm. genuensis sis et Christi, quae tamen edita non vi-
«

exnobilissima Centurionum familia, qui detur.

constanter recusato Hiberniae archiepi- 2) Epist. II, 21 et ep. 11 .
284 1621-1640. Theologia pos. et pol. in Italia.

enim imperitiae inscitiaeque plenissi- am in Bibl. max. pontif. t. XX). Primus

mus ; et iterum : Qua in quaestione 1. est totus contra atheistas ; secundus
tractanda , ut et ceteris non dissimilis contra judaeos ; tertius agit de demon-
argumenti, cum imperitissime verse- strationibus symbolorum verae reli-
tur; fuit enim quantum ex hoc opere gionis in genere; quartus de examine
conjici potest, ejus, quam instituebat sectae lutheranae et calvinianae ad pro-
artis apprime rudis. -Contrade Domi- posita symbola; quintus de demonstra-
nis insurrexit etiam Zacharias Bo- tionibus symbolorum romanae religio-
verius O. Cap. pedemontanus, saluti- nis in specie. Quod tamen opus in non-
ensis, vir famigeratissimus, nullis corrigendum censuit s. Inqui-
sitio 1) . Orthodoxa consultatio de ratione
De cujus aperto coelitus ore vere salu- verae fidei et religionis amplectendae
tis ensis utraque parte acutus processit, ad serenis. Carolum Stuartum Valliae
Tum ad fidei orthodoxae impios oppug- principem , Jacobi magnae Britanniae
natores interimendos, regis filium, in communem omnium
Tum ad interemptos antiquitatis gladio verae religionis studiosorum gratiam
Seraphicos capuccinorum alumnos et utilitatem , Matriti 1623 in 4 ; Ro-
Et patres vitae restituendos. mae 1635 in 4. Annales Minorum Ca-
Qui tum sanctorum monumenta et
puccinorum, Lugduni 1632 et 1639 t.
patrum exempla evolvit, 2 in f., qui pertingunt ab hujus ordinis
Et revolvenda sectandaque calamo ortu usque ad a 1612 ; tertium adjecit
scribae velociter scribentis exposuit, (usque ad a. 1634) Marcellus de
Ipse quoque non vulgaria religiosae Pise 2) Lugduni 1676 (m. 120) . Scripti
vitae exempla reliquit. sunt hi annales stilo eleganti, sed de-
Plenus dierum ac bonorum operum ... est judicium criticum, et cum acriori
Obiit Genuae aetatis suae a. 70. reli- calamo uteretur in alias s. Francisci
gionis 48. d. 31. Mart. MDCXXXVIII 1) . sodalitates, prohibiti fuere duo priores
Edidit inter alia : Paraenesis catholica tomi, donec corrigerentur, decr. 18. Jul.
ad M. Ant. de Dominis olim. archiep. 1651. Contra illos scripsit Jac.de Rid-
spalatensem , nunc vero a s. romana dere ( 1675) Speculum Fr. Min. O. S.
Ecclesia apostatam et in Angliam trans- Fr., Antwerpiae 1653 (ed. 2.) ; Pro Bo-
fugam, in qua examinantur et refellun- verio ejus sodalis P. Carolus ex no-
tur 4 11. eodem auctore vulgati de re- bilissimafamilia deArembergh³), cujus
publica christiana et ecclesiastica, Lug-
duni 1618 in 4 ; Censura in tr. de le- 1) Cf. Döllinger und Reuschdie
Selbstbiographie des Card. Bellarmin
gitima cardinalium creatione Domi- p. 241 .
nici Veneti ep. Torcellani inscriptum, 2) Hujus qui natione fuit gallus, patria
sed ab eodem M. A. de Dominis in matisconensis , religione capuccinus , ex-
lucem editum, Mediolani 1622 ; De- stant Moralis encyclopaedia i. e. scien-
tiarum omnium chorus expendens ss. evan-
monstrationes symbolorum verae et fal- gelia , Venetiis 1634-37 t. 1. et 2 ; Pari-
sae religionis adversus praecipuos ac siis 1640 t. 3 ; Lugduni 1656 t. 4. concio-
vigentes catholicae religionis hostes, natoribus destinata ; commentaria litera-
lia et moralia in Evangelium s. Matthaei,
scil. atheistas, judaeos,haereticos,prae- Lugduni 1656: Vita et gesta Urbani VIII.
sertim lutheranos et calvinistas in 5 summi pontificis, Romae 1645 in 4. Plura
11. distributae, Lugduni 1617 in f. (eti- cf. in bibl. franc. 2, 312 s.
3) Obiit piissimus hic religiosus stirpe
nobilissima clarus , clarior virtutibus et
1) Hoc est ejus epitaphium; cf. Ber- spretis honoribus saepe sibi oblatis Bru-
nardus a Bononia bibl. script. O. Min. xellis 5. Jun. 1669. Collegit quoque flores
Cap. p. 248; Mazzuchelli, Scritt. ital. 2. seraphicos sive icones, inquibus continen-
III , 1915. tur vitae et gesta virorum illustrium ca-
 Boverius, Petrus Arcudius. 285

est Clypeus seraphicus sive scutum ve- illas antiquissimas in re sacramentaria

ritatis in defensionem annalium etc., concordes esse. Quod si alicubi non-
Coloniae 1643. Italice hos annales red- nulli abusus vel falsae interpretatio-
diditBenedictus Sanbenedictus O. nes in ecclesiam graecorum posterio-
Cap. mediolanensis, Taurini 1641 t. 1. rum schismaticorum opera irrepserunt,
et 2; Venetiis 1645 t. 3 et 4; Lug- eos detegit et auctoritate ss. patrum
duni 1676 t. 5. et 6. (scil. annales Mar- tam graecorum quam latinorum rejicit.
celli Pisani). Appendicem adjecit Sil- Si quid etiam est , quod cum antiqui-
vester a Mediolano pp. 2 in 1 v. Me- tatem redoleat, difficultatem tamen ali-
diolani 1737 . quam patitur , excusat illud auctor et
232. His adjungimus quosdam ge- in bonam partem accipit et interpre-
nere graecos , quorum aliqui in Italia tatur hoc ipso , quod vetustum sit et
et literis imbuti et diu ibidem com- propterea tolerandum. Frustra vero
morati sunt. Inter hos primae deben- protestantes ad quendam inter eccle-
siam catholicam et graecam dissensum
tur Petro Arcudio corcyrensi , qui
decennis Romam venit et omni litera- in rem suam provocare ostendit 1). Id-
rum genere in graecorum collegio fuit circo vero etiam opus hoc magni aesti-
excultus, philosophiae atquetheologiae matur, quod plura pretiosa antiquita-
doctor creatus. Cum eruditione pruden- tis monumenta complectitur. Nimiam
tiaque excelleret, a Clemente VIII. ite- tamen stili acerbitatem in illo carpunt
ratoMoscoviam fuit destinatus, ut quas- viri eruditi²). Ita de eo Allatius pro-
dam de doctrina controversias compo-
neret, et ad alia quoque adhibitus ne- 1) Contra hoc opus edidit Joannes Bap-
gotia. Cum pontificis venia ritum grae- tista Catumsyritus italo-graecus, ca-
cum cum latino commutavit. Aliquot nonicus et vicarius generalis crassetanus :
annis ante morteminterram projectus Vera utriusque Ecclesiae concordia, Vene-
fuit ab equo atque ita male affectus, ut tiis 1632,inquazelo inconsiderato etmi-
nus aequo aggreditur graecos , unde ejus
pedibus uti amplius non potuerit; quo- opera decr. 9. Mart. 1636 fuere prohibita
tidie tamen inbibliothecam portari vo- ,exceptis iis , quae ab auctore sunt recog-
nita, Romae iterum edita ac probata. Cf.
luit, ibique a mane usque advesperam Reusch II, 146.
studiis vacans remansit 1). Quando obi- 2) Cf. Düx , Kirchenlex. 1, 1269, qui
erit incertum est, vixit 2) tamen adhuc praeunte Feller (I, 237), ita de eo scri-
a. 1632. Plurima reliquit opera, quo- bit: Die Grundsätze in den Schriften des
rum praecipuum est de concordia Ec- Arcudiussindgewiss dierichtigen, aber
es fehlt in denselben an Ordnung und der
clesiae occidentalis et orientalis in sep- Stil ist etwas nachlässig. Alle haben im
tem sacramentorum administratione, Ganzen den Hauptzweck, die römische
Parisiis 1619 ; 1626 in 4. (f. 30): quo Kircheund ihren Glaubengegendas grie-
chischederSchisma
in opere probare nititur, ecclesias Zweck zu vertheidigen,
den Verfasser ein
den Mitgliedern
letzterer Kirche verhasst machte, und von
puccinorum , qui ab a. 1525 usque ad a. Seite ihrer Schriftsteller ihm bitternHohn
1612 in eodem ordine miraculis ac vitae und Spott zuzog. Der gelehrte Leo Alla-
sanctimonia floruerunt, Coloniae 1640 t. 2 tius , selbst ein Grieche, lässt ihm mehr
in f.; Antwerpiae 1640 ; Mediolani 1648 Gerechtigkeit widerfahren , obgleich er
(m. 70). Cf. Biogr. nat. de Belgique I, 401 meint , des Arcudius Eifer habe an
-5. Maximilianus degendorfien- einem schädlichen Uebermass gelitten.
sis O. Cap. Epitomen horum annaliumger- Cf. Andres 1. c. 1. c. 5. p. 368 ; Tira-
manicam dedit Monachii 1664. boschi t. 14. 1. 2. c. 1. n. 2 ; Dupin
1) Cf. Erythraeum , Pinac. I, 225, XVII, 56 ad Allatii censuram provocans.
qui alterius Arcudii , Francisci cogno- Acrior est censura , quae habetur in op.
mine meminit II, 23. Perpétuitéde la foi t. 4. 1. 1. c. 1. (ed.
*) Ut colligitur ex Allatiil. apes ur- Mig. 3, 24 s.) : „ Son ouvrage est plutôt une
banae. controverse continuelle contre les Grecs,
286 1621-1640. Theologia positiva et pol. in Italia et Gallia.

nunciat 1) : » Vir pius, integer, verita-| laudabile dehonestavit 1). Menologium

tis amans, sectariorum hostis, quorum graecorum jussu Basilii junioris imp.
et nomina abhorruit, plus tamen aequo const. ante a. 984 conscriptum latine
ardentius, et cum posset saepenumero versum , quam versionem Ughellit.
rationibus , injuriis maluit tutari sen- VI. Italiae sacrae inseruit. Opuscula
tentiam; sic dum omnia , quaecunque aurea theologica quorundam clarissi-
excerpserat , in quocunque argumento morum virorum posteriorumgraecorum
dicere studet , plerumque a proposito circa processionem Spiritus s., Romae
digressionibus iisque longissimis rem 1630 in 4; 1671 , collectio praestans
et orationem perturbat. << Aestiman- et utilis.
tur quoque hi duo libri : De purgatorio 233. Alius estAndreas E udaemon-
utrum detur et an per ignem sit , Ro- Joannes S. J. cydonius e Creta insu-
mae 1632 in 4, de purgatorio igne ad- la, e Palaeologorum imperatoria fami-
versus Barlaamum , graece et latine lia, qui etiam prima aetate in Italiam
cura Pantal. Lingaridii , ib. 1637 venit ac praesertim Romae non modo
in 4. Breviarium rituum et caeremoni-
humanioribus, sed divinis etiam insti-
arum graecorum ; novum antilogium, tutus est literis. Philosophiam Romae,
graece, Romae 1598 in 4; quod Alla- Patavii theologiam publice cum laude
tius 1. c. acriori censura
perstringit, professus est. Urbano VIII. carus fuit
quasi ineo componendo compilator se in-
in paucis , unde redux in Urbem grae-
trass.patrumterminos noncontinuisset, corum collegio rector ab illo est prae-
et plus sapere sibi visus sit, quam ipse positus. Magnaquoque ut vidimusauc-
divinus Spiritus voluit , quum vetera toritate et gratia apud Bellarminum
immutat, integra obtruncat, perfecta valuit († 24. Dec. 1625). In fidei con-
immiscet et de suo addit incompta at- troversiis eximie doctus strinxit cala-
que insulsa neque cum graecis ipsis mum in varios fidei catholicae hostes
communia. Quo pacto, inquit, stoma- ediditque inter alia 2) : Castigatio apo-
chum sapientibus movit, et opus alias calypsis apocalypseos Thomae Bright-
manni , Coloniae 1611 in 8 ; castiga-
qu'une exposition fidèle de leur doctrine tio Lamberti Danaei calviniani ministri
et de leur discipline sur les sacrements :
il les accuse souvent mal à propos , et il pro card. Bellarmini controversiis, In-
paraît que la règle de la foi suivant la- golstadii 1605 ; epistola monitoria ad
quelle ilexaminait les Grecs s'éloignait Joan. Barclaium, Guil. filium, de 1.-
souvent de la tradition, dans la craintede ab eo pro patre suo contra Bellarminum
s'écarter tant soit peu de ce qu'il avait
appris dans l'école , car il n'avait pas d' scripto (cf. suprap. 281 a.), Col.Agrip-
autre théologie. C'est pourquoi il condam- pinae 1613 in 8 ; Refutatio exercitatio-
ne dans les Grecs plusieurs cérémonies et num Isaaci Casauboni Il. 2 ad Rob.
diverses prières sacramentelles ; ce qui ne card. Bellarminum, ib. 1617 in 4 ; re-
s'accordait pas avec l'approbation que les
papes avaient donnée en plusieurs occa- sponsio ad epistolam I. Casauboni,
sions aux rites grecs. Aussi quoiqu'il eût ib. 1612 in 8 ; de antichristo ll. 3 ad-
composé son ouvrage à Rome, où il avait versus Rob. Abbotum , Ingolstadii
eu des emplois considérables , il ne put 1609 in 8; Parallelus Torti et Tortoris
l'y faire imprimer , et il l'envoya à Paris .
Mais on reconnaît assez qu'on n'en a pas ejus Lancelloti Cicestrensis sive re-
tiré de fort grands secours pour la con- sponsio ad Torturam Torti pro ill. card.
naissance exacte de l'église grecque mo- Bellarmino, Coloniae 1611 in 8 ; admo-
derne; d'autant même qu'il était très-peu
versé dans la lecture des livres grecs du
moyen et du dernier âge, quoiqu'elle soit 4) Cf. Zacharias bibl. rit. 1. 1. c. 4.
absolument nécessaire. < a. 1. n. 22.
1) De eccles. occid. et orient. perpetuo 2)Cf. Sotvellum Bibl. Script. S. J.;
consensu 1. 3. c. 7. § 13. Backer 1, 1763.
 Eudaemon-Joannes, Caryophilus, Neophytus, Richeome etc. 287

nitio ad lectores 11. Marci Ant.de Do- Magno inhonore fuitapudHenricumIV.,

minis , ib. 1619 in 8. - His duobus qui tanti libros illius fecit, ut eos in-
jungendus est Joan. Matthaeus Caryo- ter graviores etiam regni curas studiose
philus, cretensis, archiepiscopus iconi- lectitarit. Insigni excelluit humilitate,
ensis , qui cum teste L. Allatio , in- quae ei persuasit, ut confessionum ll. 4
ter graecos non posset vitam tuto du- (ineditos) s. Augustini imitatione con-
cere, Romam reversus in collegio grae- scriberet; quibus ea, quae in se vitiosa
corum literas humaniores docuit († credebat, palam fecit, et virtutis hujus
1636). Scripsit inter alia confutatio- studio jam fere octogenarius et pedi-
nem Nili thessalonicensis de primatu bus captus, deferri se curabat ad locum
papae, graece et latine Parisiis 1626 patinis detergendis destinatum et tre-
in 4 ; refutationem pseudochristianae ca- mentibus digitis vile ministerium exer-
techeseos a Zacharia Gergano editae, cebat. Obiit Burdigalae 15. Sept. 1625
graece et latine , Romae 1631 in 4; octogenario major. Funus decoravit in-
censuram confessionis fidei seu potius credibilis hominum omnis generis con-
perfidiae calvinianae, quae nomine Cy- cursus omniumque senatorum supre-
rilli patriarchae constantinopolitani mae curiae burdigalensis praesentia.
circumfertur , ib. 1631 in 8., et alia a Omnia ejus opera (lingua materna exa-
Leone Allatio memorata 1). Eodem fere rata) prodierunt Parisiis 1628 v. 2 in
tempore Neophytus rhodinus , cy- f. Plura sunt ascetica, alia apologetica
prius , monachus O. S. Basilii , cujus (pro societate Jesu) ; conciones et ser-
idem meminit Leo Allatius , edidit mones , reliqua polemica 1), e quibus
lingua graeca 1. de septem Ecclesiae sa- nonnulla adducemus : La saincte Messe
cramentis, Romae a. 1628 ; Panoplia 2) déclarée et défendue contre les erreurs
ib. 1630 ; de processione Spiritus s. et Sacramentaires de nostre temps, ramas-
de primatu papae, ib. 1629 ; martyri- sez au livre de l'institution de l'Eu-
um s. Mamantis , accedit de viris illu- charistie de du Plessis,Burdigalae 1600
stribus cypriis, heroibus, ducibus, phi- v. 2 in 8; Atrebati 1601 ; Victoire de
losophis etc., 1659 etc. la Vérité catholique contre la fausse
234. In Gallia rem catholicam stre- vérification du sieur du Plessis, sur les
nue egerunt e societate Jesu praeter lieux impugnez de faux au livre de la
Martinum Vauthier alias Perin Saincte Messe, Burdigalae 1601 in 8 ;
dictum († 13. Oct. 1622), Leonardum L'Idololatrie huguenote 2) figurée auPa
Patornau salinensem († 17. Maj.
(1639), Ludovicus Richeome digni- dum Historiam S. J. p. 6. 1. 10. n. 102
ensis, propter eloquentiam a nonnemi- „non illo quidem nitore, quo postmodum
ne dictus gallicanus Cicero , vir>>>sive florere gallicus sermo coepit, pro eo ta-
men, quod tunc maxime probabatur, elo-
doctrinam spectes sive prudentiam, quentiae genere doctorumjudicio com-
sive quae ceteris eminent, pietatem et mendatissima.
religionem , merito inter prima socie- 1) Cf. Backer III, 190 ss.; Sotvel-
tatis gallicae lumina numerandus 3).« lus p. 572.
2) Prodiit latine : Idolalatria Hugueno-
tica seu Luthero- calvinistica , Moguntiae
1) De eccles. occid. et orient. perpet 1613 in 8. interprete Marcellino Bom-
consens. 1. 3. c. 7. § 14; Feller II, 369 par S. J. embrodunensi , qui etiam alios
Erythraeus pinac. 1, 124 ; Buddeus Richeomii tractatus latine vertit († 1623).
Isag. historico - theol. 1. 2. c. 7. § 10. p. Epitomen exhibet Werner , Geschichte
1408. der apologetischen und polemischen Lite-
*) Cf. Fabricium Biblioth. graecae ratur der christlichen Theologie 4, 657,
t. 11. p. 340. ed. Harl. , ubi alia ejusdem ubi ita de hoc opere judicat : Von gerin-
scripta recensentur. geremUmfange und auch geringerem gei-
3) Ejus tamenscribendi ratio fuitsecun-| stigen Gehalte, mehr witzig und sarka
288 1621-1640. Theol. posit. et pol. in Gallia Coton,

tron de la vieille payenne 11. 8., Lug- fuit. Demum anno 1617 venia im-
duni 1608 in 8 ; le Pantheon Hugue- petrata reliquit aulam , atque Lug-
not descouvert et ruiné contre l'auteur dunum abiit ad tirocinium sui ut
de l'Idololatrie Papistique, Ministre de ajebat colligendi causa; verum in-
Vauvert, ib. 1610 in 8 ; l'immortalité defesso zelo gloriam Dei ad finem us-
de l'ame déclarée avec raisons naturel- que vitae promovit. Solidis plane ex-
les , tesmoignages humains et divins celluit virtutibus , sed miraculi instar
pour la foy catholique contre les athées erat immota ejus animi tranquillitas
et libertins, Parisiis 1621 in 8.-Hunc ac summa divinis in rebus attentio in-
a. sequenti (19. Mart. 1626 a. aetatis ter innumera licet aulae negotia, inter
63) secutus est Petrus Coton foresia- gravissima pericula , calumnias acer-
nus e dioecesi lugdunensi (n. 7. Martii bas, inter acres procellas , quibus agi-
1564), insignis quidem theologus po- tabatur 1). Ex pluribus ejusdem operi-
lemicus, sed aliis de causis nominatis- bus 2), quae partim sunt ascetica, par-
simus. Post singularem a societateJesu tim apologetica (pro societate Jesu),
aversionem, hujus factus est ornamen- partim polemica, potiora sunt : Du tres-
tum. Cum autem in eo eluceret magna Sainct et tres-Auguste Sacrement et Sa-
dicendi gratia , jussus per quadragesi- crifice de la Messe, des merveilles, figu-
mam a. 1592 publice concionari, tanta res, verité, antiquité et parties d'icelle.
id fecit commendatione, ut ex illo nun- Discours contre les erreurs de notre
quam concionari desierit, et omnino siècle et les cayers d'un Predicant à
tricies et quinquies quadragesimalem Grenoble, Parisiis 1600 in 8 ; Institu-
concionum cursum absolverit 1). Sae- tion catholique où est declarée et con-
pius cum calvinistis disputavit²), illos firmée la verité de la foy contre les hé-
acriter voce et stilo insectatus est, hinc résies et superstions de ce temps 11. 4,
saepius gravia subiit discrimina, semel qui servent d'antidote aux quatre ll. de
etiam graviter vulneratus est. Gratia | l'Institution de J. Calvin 3), ib. 1610
valuit apud Henricum IV, qui ei ar- v. 2 in 4., opus valde rarum (m. 29) ;
chiepiscopatum arelatensem obtulit, latine versum a Ludovico Cressolio
purpuram quoque voluit impetrare, S. J. 4), Moguntiae 1618 in 4 ; Génève
nisi Cotonus modis omnibus obstitis-
set ; sua tamen apud regem auctoritate 1) Cf. Sotvellum 1. c. Gramond
nonnisi in religionis catholicae com- hist. Galliae p. 678, ita de Cotono scri-
modum utebatur. Etiam Ludovico bit : Coton était l'orateur le plus élo-
XIII . a confessionibus et concionibus quent de son siècle , le religieux le plus
désintéressé, le plus modeste; il conserva
la vertu au milieu de la contagion de la
Cour: c'étoit un lis entre les épines ; il
stisch , als gelehrt und gründlich , ist ein étoit très-savant, etsa science ne le cédoit
anderes Werk , welches gleichfalls eine qu'à sa sainteté. Cf. Dupleix , Histoire
Charakteristik des Hugenottenwesens im de Henri le grand p. 349 ; Feller III,
Allgemeinen gibt. Verfasser desselben ist 111 ; P. Dorleans S. J. la Vie du P. Co-
der Jesuit Richeome , welcher den Hu- ton etc., Parisiis 1688 in 4 ; Roverius de
genotten auf ihre Schmähungen über den vita P. C., Lugduni 1660 ; Prat S. J. Re-
idololatrischen Papismus antworten will. cherches historiques et critiques sur la
Locutus autem erat antea Werner de opere| Compagnie de J. en France du temps du
Feuardentii Theomachia calvinistica, P. Coton, ib. 1876 t. 4.
de quo cf. supra n. 125. 2) Cf. Backer I, 1414-24, ubi etiam
1) Ita a. 1617. Lugduni habuit 220 con- recensentur plurimi libri et libelli occa-
ciones publicas ad populum, privatas vero sione operum Cotoni scriptorum.
ad familias religiosas tot , ut eum pigue- 3) Summarium exhibet Fabricius
rit eas numerare . hist. bibl. fabr. III, 364 s.
2) Trium disputationum acta edidit, 4) Ludovicus Cressolius S. J. ar-
scil. cum Chamiero et Gigord. moricus e dioecesi treconensis († 11. Nov.
 Moquot, Galtier, Malavette, Garasse. 289

Plagiaire ou vérification des deprava- due réformée (12 discours), Pictavii

tions de laparole de Dieu, qui se trou- 1620 in 8., in quibus nititur ostendere
vent ès Bibles de Génève, Parisiis 1618. calvinistarum dogmata ad hoc tendere,
inf. ut homines abjecta pietate et coele-
stium rerum cura secundum carnem
235. Stephanus Moquot ex eadem vivant. - Josephus Malavette S.J.
societate niverniensis, calvinistarum ocitanus († 21 . Febr. 1632) concionibus
acerrimus impugnator († 6. Nov. 1628 suisplures e calvinianis adveramEccle-
a. aetatis 57), protestantium inter se siam reduxit, etnonnulla opusculahunc
discordiampraeclare scitequedepingit¹) in finem typis mandavit 1). —His longe
in 1. La guerre ministrale, ou descou- acrius in Ecclesiae hostes invectus est
verte de laprétendüe Harmonie et ima- Franciscus Garasse engolismensis,
ginaire fraternité des Calvinistes, Lu- vir alioquin in conversatione admodum
thériens et autres Sectairesde cetems, modestus et mansuetus charitatisque
Pictavii 1619 in 8 ; L'Examen et Cen- in proximos adeo memor, ut cum Pic-
sures des Bibles et de la Confession de tavii saeva lues grassaretur , multis
Foy des Eglises prétendues réformées precibus exoraverit moderatores suos,
de France : de leur manière d' admini- ut sibi liceret tabe infectis inservire.
strer les Sacremens, et de leurs Prières Quodcumobtinuisset, in iis demum piis
etde l'examen
Catéchisme, ib. 1617 in 8; Abregé officiis inhospitali domo inter infectos,
et censures des Bibles et corpsquos verbo et exemplo moriens horta-
de la doctrine des Eglises prétendues batur, sanctissime et religiosissimecon-
réformées de France, comprise en leur sumptus est 14. Jun. 1631 a. aetatis
profession de Foy , manière d'admini- 46. Reliquit plura opera, stilo nimis
strer les Sacramens et Catéchisme , où acri 2), theologo minus digno conscrip-
lesMinistres sont combattus avec leurs ta, quibus adversarios ad iram et vin-
propres maximes, et convaincus de con- dictam provocavit; deest quoque ju-
duire les ames droict a l'Athéisme, dicium. Inter ea sunt La doctrine cu-
ostans toute parole de Dieu du monde. rieuse des beaux esprits de ce temps, ou
A ceste édition sont adjoustées trente prétendus tels ; contenant plusieurs
manières de corrompre l' Escriture, fa- maximes pernicieuses à l'Etat, à la re-
milières aux Ministres et plusieurs au- ligion et aux bonnes moeurs 3), Pari-
tres de leurs prodigieux paradoxes,Bur- siis 1624 in 4., et Apologiam hujus 1.
digalae 1624 in 8. Eundem fere ib. 1624 ; La somme theologique des vé-
-

scopum persequitur Bernardus Gal- rités capitales de la religion chrestienne,

tier († 6. Apr. 1629 a. aetatis 65) in ib. 1625 in f. Instante Sancyrano sum-
1. l'Apocalypse de la Réformation, ou la
Révélation des Mystères de la préten- 1) Cf. Sotvel. , Backer II, 1031 .
2) Feller IV, 981 de eo scribit : Ce jé-
1634), nonnulla alia reliquit opera (cf. suite , si amer dans ses livres , était doux
Backer I, 1463), ex quibus laudat Bona dans la société ; sa colère n'est que dans
illud, cui titulus : Mistagogus de sacrorum sa plume: ses actions et sa conduite por-
hominum disciplina, opus varium, e strom- taient l'empreinte de la charité. Dans des
matis ss. patrum et aliorum eruditione temps plus modernes, le style de Garasse
contextum, quo Scriptura explicatur, pa- a provoqué l'imitation de plus d'un hom-
tres illustrantur , scriptores emendantur, me célèbre. Son livre de Recherches des re-
antiquitas lucem capit, mores instituun- cherches d'Etienne Pasquier , peut être re-
tur, Lutetiae Parisiorum 1629 in f.; 1638 gardé comme les archives, où Voltaire
v. 2 in 4.Rerum pulcherrimarum ple- a puisé les injures qu'il a prodiguées à tant
num dicit hoc opus Fabricius , bib- d'écrivains.
liogr, antiquar. p. 167. 3) Backer I, 2033 de hoc opere ait :
)Aliaejusdem opera cf. apud Backer ,Oeuvre d'un style bouffon nullement ap-
1
II, 1364. propiée à la gravité du sujet.
Hurter, Nomenclator I. 19
290 1621-1640. Theologia positiva et polemica in Gallia.

ma haec damnata fuit a facultate sor- fession contradictoire de Calvin et de

bonica , quodmultas propositiones hae- ses Comministres, partie par l'autorité
reticas, erroneas, scandalosas et teme- de l'Escriture et des saincts Peres, ib.
rarias contineat, tum non paucas. Scri- 1614 in 12. Eodem anno (14. Maji
pturae et ss. patrum loca perperam ci- 1636) decessit Joannes Arnoux (Ar-
tata, depravata et a suo germano sen- nos, Arnulphus) S. J. , patria riomensis
su detorta, itidem innumera scurriliter in Avernis, Ludovico XIII. a confessio-
dicta ac christiana et theologica scri- nibus , insignis concionator, cui haud
ptione et lectione indigna contineat¹)." parum debet religio catholica in Gal-
Opus haud inutile, ut repetitae lia, e cujus scriptis 1) memoria est dig-
editiones testantur 2), composuit Jaco- num : La confession de Foy de MM. les
bus Gualterius (Gaulthier), profes- ministres convaincüe de nullité par leur
sor quondam philosophiae et theologiae propre bible, avec la replique à l'escrit
Turnoni et Lugduni , validus calvini- concerté, signé et publié par les quatre
starum impugnator († 14. Oct. 1636), ministres de Charenton (i. e. Montigni,
quod inscripsit: Table chronographique Durand, du Moulin, et Mestrezat), Pa-
de l'estat du Christianisme , depuis la risiis 1617 in 8. Continet hic liber re-
naissance de J. Christ jusqu'à l'année futationem apologiae confessionis ho-
1608, contenant en douze colonnes les rum ministrorum , qui illam conscrip-
Papes et Antipapes, les Conciles et Pa- serant contra celeberrimam hujus theo-
triarches des quatre Eglises Patriar- logi concionem coramrege habitam (25.
chales : les Escrivains sacres et autres Jun. 1617), in qua ostenderat , dog-
Saincts et illustres Personnages : les mata calvinistarum contra catholicos
Empereurs et Roys, tant de notre Fran- propugnata carere fundamento in verbo
ce, qu'Estrangers, les Autheurs profa- Dei.-
Contra duos posteriores alios-
nes , les Heretiques et les Evenemens que ministros pugnavit etiam Alexan-
de chasque Siecle ou Centurie. Ensem- der Regourdus castronovariensis ,
ble le Rapport des vieilles heresies aux operarius strenuus 2), qui sectariorum
modernes de la Pretendüe Reformation: plures ad Christi caulas reduxit. Magna
et douze des principales Verites Catho- severitate castigabat corpus suum dic-
liques attestées contre le Calvinisme,
titans malle se vicennio citius mori,
et de Siecle en Siecle par les s. Peres et
Docteurs de ce temps-la, Lugduni 1609 quam remissa ac tepida vita vivere (†
26. Mart. 1635). Ejus ex. gr. sunt :De-
inf.; 1613 ; 1621 ; 1626 ; 1633 ; 1651;
monstrations catholiques ou l'art de re-
1673, quae omnes editiones sunt con-
tinuatae ad editionis annum usque et
unir les pretendus Reformez et toute
sorte de sectes a la Creance et a la Com-
etiam auctae ; prodiit quoque latine ib.
munion de l'Eglise Romaine, Parisiis
1616 (m. 25) ; 1636. Ejusdem aucto-
ris est : L'anatomie du Calvinisme, en 1630 in 8 ; les Ministres combattant la
laquelle sont briefement descouverts et Passion de Jésus et l'efficace d'icelle,
Beziers 1626 pp. 2. Petrus Biard
clairement refutez en 200 Dilemmes les
gratianopolitanus n. 1565. primus :
principaux erreurs de l'Eglise preten-
societate J. canadenses missiones obiit,
dueReformée, partie par la propre con-
et extrema ibi passus nihil tamen in-
humanum magis quam haereticos an-
1)Cf. Continuat hist. eccles. Fleu-
rii 1. 196. § 10 ; D'Argentré , collect. 1) Cf. Backer I, 289, qui de hoc auc-
judic. II, 202. Feller de hac summa 1.c. tore scribit : Les Protestans se déchainè-
ait: L'auteur y dégrade la majesté de la rent avec fureur contre ce religieux. Wer-
religion par le style de plus familier et le ner Geschichte der apolog. und polem.
plus bouffon. Literatur IV, 650 в.
2) Cf. Backer I, 2065. 2) Cf. Backer III, 97.
 Biard, Coeffeteau etc. 291

glos expertus est, qui eum captum et Ex plurimis ejus scriptis 1) memoria
in vincula conjectum vix demum nu- digna sunt : Les merveilles de la sainte
dum in Galliam remiserunt († 19. Nov. Eucharistie discourues et defendues
1622). Praeter literas de suamissione contre les infideles , Parisiis 1605 in
scripsit l'autorité de N. P. le Pape,Lug- 8 ; Response au livre intitulé le Mistè-
duni 1619 in 4. adversus Martinet re d' iniquité du sieur du Plessis , où
calvinistam. l'on voit fidellement deduite l'histoire
des souverains pontifes, des empereurs
236. Insigne Ordinis Praedicatorum et des rois chretiens depuis s. Pierre
ornamentum fuit Nicolaus Coeffe- jusques a notre siècle, Parisiis 1628 ;
teau cenomannus ,vir inter primi no- La defense de la sainte Eucharistie et
minis theologos haeresisque calvinia- presence reelle du corps du J. Christ con-
nae debellatores sua aetate celebratis- tre la pretendue apologie de la Cene
simus linguaeque gallicae purioris pa- publiée par Pierre du Moulin , mini-
rens vulgo dictus 1). « Et dedit adolescen- stre de Charenton, Parisiis 1607 in 8 ;
tulus in studiis excelsioris et superio- 1617. Plura ex ejus operibus collecta
ris ingenii specimina, utnon exspecta- prodierunt, adjecto un nouveau traité
tis statutis collegii interstitiis lector des noms de l'eucharistie , au quel est
artium institutus a. 1595 annos natus refuté tout ceque les ss. du Plessis ,
21 philosophiam jam docuerit. Tam Casaubon et P, du Molin ontecrit
docendo quam concionando magnum sur ce sujet contre la doctrine de l'E-
sibi nomen peperit, et ab Henrico IV. glise, ib. 1622 in f. Jussu Gregorii XV.
ascitus fuit praedicator ordinarius. scripsit pro sacra monarchia Ecclesiae
Episcopus dictus dardaniensis a Paulo catholicae , apostolicae et romanae ad-
V. (a. 1617) dioecesim metensem suf- versus rempublicam Marci Ant. de Do-
fraganeus haeresi infectam sapientis- minis quondam archiep. spalatensis
sime administravit, etinde 1621 trans- 11. 4apologeticos 4prioribus ejus ll. op-
latus est a rege ad sedem massilien- positos , Lutetiae Parisiorum 1623 v.
sem: bullas tamen confirmationis non 2 inf., in quibus singula adversarii ca-
accepit morte ante sublatus 21. Apr. pita percurrens eadem refellit. In re-
1623. Secundum Dupinium ") opera liquos ejusdem libros plura meditaba-
ejus adversushaereticos non solum sunt tur, cum filum abrupit mors immatura.
quoad orationemgallicam pure scripta, Quo certe opere , inquit Michael a
sed docta , sed solida , sed luculenta : s. Joseph 2), nullum in hoc genere
catholica dogmata in iis ea, quam me-
rent, majestate tractantur, tantumque
4) Cf. Niceron III, 6 ss. Nonnulla sunt
voluptatis ex eorum lectione percipitur, contra Jacobum Angliae regem, seu po-
quantum in plurium vulgarium con- tiussCasaubonum, vel contra du Mou-
troversistarum libris hauritur fastidii. lin et du Plessis.
2) L. c. 2, 59. Dupin hujus operis oc-
casione scribit: „ Il ... paroit meilleur cri-
1) Quetif, Scriptores O. Praed. 2, 434. tique et plus versé dans l'histoire ecclé-
Kirchenlex. siastique que lui (de Dominis), quoiqu'en
2) 17, 62. Plura hic reperies de ejus ope- quelques autres il s'écarte des règles de la
ribus. Addit vero Dupin : „ Ilétoit le plus véritable critique etc. Marcus Ant. de
excellent traducteur de son temps, et son Dominis dalmata n. 1566, societatem
style a beaucoup d'élégance et de pureté, Jesu est ingressus 1579, in qua docuit elo-
selon le jugement de M. de Vaugelas. quentiam, philosophiam et mathesim, at-
Etiam Feller ita de ejus operibus scribit que innotuit, quod primus iridis phae-
III, 12: La controverse y est traitée avec nomena rite explicaverit. Societate relicta
dignité , noblesse et non avec cet empor- 1596, factus est episcopus segnensis, dein
tement de quelques théologiens de son archiepiscopus spalatensis. De haeresi ac-
temps. cusatus Londinum confugit et ad angli
19*
292 1621-40. Theologia posit, et polemica in Gallia et Belgio .

praestantius exstaret , si licuisset ab- 237. Eidem facultati displicuerunt¹)

solvere.< Margaritae Valesiae, a qua plures propositiones de suprema pon-
divortium fecerat Henricus IV., rogatu tificis auctoritate, quas Mich. Maucle-
gallice vertit priores 26 qq. 1 p.s. Tho- rus doctor sorbonicus propugnavit in
mae , Parisiis 1617 in 4, quod sacra op. de monarchia divina, ecclesiastica et
facultas parisiensis aegre tulit censuit- seculari christiana deque sancta inter
que auctorem monendum, ne ultro pro- Ecclesiam et secularem illam conjura-
cederet, viliorem enim reddi tanti doc- tione, Parisiis 1622 in f. -- Ex ordine
toris doctrinam , si omnibus passim carmelitarum calvinistas ore et calamo
redderetur pervia 1). nec absque plurium lucro impugnarunt
in Gallia et in Belgio Anastasius Co-
canos defecitfructus
mox protulit (1616),: suaeque apostasiae
edidit enim Istoria
chelet²) maseriensis , doctor sorbo-
del concilio Tridentino, nella quale si sco- nicus († Rhemigii 1624, a. aetatis 75),
prono tutti gli artifici della corte di Roma et Jacobus Jacquet lugdunensis (†
per impedire che nè la verità dei dogmi 1628) ; ex ordine capucinorum Daniel
si palesasse , nè la riforma del papato e a s. Severo vir maximo ingenio, ex-
della chiesa, si tratasse di Pietro Soave Po-
lano (Pauli S arpi veneti), Londini 1619, cellenti memoria, omnium fere lingua-
cum praefatione admodum mordaci adver- rum peritia excultus, s. theologiae pro-
sus sedem apostolicam. Ipsius opus est de fessor eximius, strenuus catholicae fidei
republica ecclesiastica 11. 10, ib. 1618-22
(Hanoviae) t. 3 in f.; Francofurti 1658 etc.; propugnator 3), qui periit naufragio
Papatus romanus, 1. de origine, progressu (1635), scripsitpraeloque submisit gal.
atque exstinctione ipsius, Londini 1617 in lico idiomate opus sub hac epigraphe :
4, quem impugnavit Balthasar Nardi , Christomachia expugnata , sive de de-
aretinus, cujus sunt expunctiones locorum, scensu Christi ad inferos adversus cal-
qui in l. de papatu rom. ignoti auctoris
depravantur, mutilantur, tam falso affe- vinistas, Lugduni 1618 in 8 ; Calvini
runtur, quam in 1. p. reipublicae eccles. infernus adversus Jo. Polyandrum
M. A. de Dominis, unde per compendium ministrum calvinianum, Antwerpiae.
videntur congestae ; animadversiones iti-
dem ad singula impiae illius doctrinae Irenaeus Avallonensis , strenu-
capita , Lutetiae 1618 in 4. Suos errores us adversus haereticos missionarius,
tamen de Dominis publice retractavit cujus 11. 3 controversiarum contra cal-
agente in primis GregorioXV., suo quon-
dam condiscipulo et amico, et ad Ecclesi- vinistas, hugonotos et anabaptistas
am rediit, imo et Romam serecepit. Cum prodierunt Lugduni 1626 t. 3 in4.-
vero suis literis suspicionem iterum mo- Joannes Boucher O. Min. normannus,
verit de sinceritate conversionis, in carce- concionator regius († 1630 ; secundum
rem est conjectus , in quo decessit sacra- alios 1635) praeter Itinerarium terrae
mentis munitus
tur in suo opere 1624. Perversa
doctrina quam
semper tue-
dein in sanctae piis considerationibus resper-
deliciis fuit tot pseudocanonistis. Plurimi sum brevi duodecies editum, quod in-
scriptores, quorum passim mentionem fa- scripsit Fasciculus sacer ex floribus
cimus, eam impugnaverunt : quibus adde praecipuis terrae sanctae compactus,
praeter Nardi in op. cit. et in Assertione et alia ascetica edidit le Triomphe de la
supremae potestatis R. Pontificis adversus
A. deDominis, Antwerpiae 1619, Paulum Religion chrétienne contenant les reso-
Boudot gallum , episcopum atrebaten- lutions de 366 questions sur la foy et
sem (n. c. 1571, † 1635) in 1. Pythagorica l'Ecriture , Parisiis 1628 in f. Ex -

M. A. de Dominis nova metempsychosis. ordine s. Augustini laudatur Augusti-

Ejus quoque sunt tr. de sacramento poe-
nitentiae, Parisiis 1601 in 8 ; summa theo-
logica d. Thomae Aq. recensita , Atrebati
in f. etc. Cf. literatura, quae occasione il- 1) Cf. Contin. hist. eccl. Fleuriil. 196
lius 1. prodiit, apud Roskovány II, 564 § 74.
-71 ; Backer II, 1624. 2) Cf. ib. l. 195 § 40 ; Feller III, 5.
1) Cf. Argentre II, 547 ; Contin. H. 3) Joan. a s. Antonio I, 290.
E. Fleurii l. 187 § 102.
 Boucher, Severt, Ferrier, Becanus etc. 293

nus Riuvère tamquam acer calvinis- polemicis imitandum protulit Marti-

mi adversarius. Petrus Metezeau num Becanum , cujus opera excel-
(Metezellus) socius cardinalis Berulle lunt claritate , quam nemo superabit,
in condendo Oratorio , concionator in- quamque ipsis conciliant mira notio-
signis († 17. Mart. 1632) Theologiam num distinctio , accurata status quae-
juxta formam evangelicae praedicatio- stionis definitio , limpidissima argu-
nis distribuit , adjectis 120 catechesi- mentorum expositio : eoque gratior est
bus, Lugduni 1624 in f. (m. 24). haec claritas, quod juncta sit brevitati,
Jacobus Severt bellijocensis ettheo- quae tamen disputationis soliditati,
logiae doctor navarraeus plurium 1) plenitudini et integritati detrahit nihil.
est auctor , ut (gallice) Anacrisis Bib- Quare si vel solam disserendi scriben-
liorum h. e. examen judiciale et proba- dique spectes formam , maxime com-
tiones accuratissimae in unumquemque mendandus est Becanus theologiae ti-
sacri textus 1., ut biblia gallica ab hae- ronibus. Natus est autem Martinus Be-
reticis depravata secernantur a bibliis canus (Verbeeck , van der Beeck) S. J.
catholicorum et orthodoxorum, Lugdu- Hilvarenbecae in Brabantia c. a. 1561 .
ni 1623 in f.; chronologia historica an- Philosophiam quadriennium, theologi-
tistitum lugdunensium , ib. 1607 in 4; am annos 22 Herbipoli , Moguntiae,
1627 aucta ; 1628 in f.; controversiae Viennae rara cum admiratione et con-
de atheismo et haeresibus recentioribus, stanti auditorum applausu doctor et
item de natura et divisione gratiae , ib. magister eximius explanavit e cathe-
1611. Petrus Berger canonicus pari- dra. Ejus doctrinam humanissima reli-
siensis scripsit adversus G. Cassan - giosae modestiae comitas exornabat, ut
der: La suffisance de la communion Matthias imperator Martinum tamquam
sous une espece, Parisiis 1630 in 12.- absolutissimum theologum ad acade-
Jeremias Ferrier nemanus a. 1613 miam viennensem illustrandam evoca-
catholicam fidem est amplexus 2) et ad rit. Ferdinando II. erat a confessioni-
extremum usque vitae spiritum firmi- bus triennio, isque eum tanti fecit, ut
ter retinuit († 26. Sept. 1626). Insig- in rebus ad religionem spectantibus
ne reliquit opus inscriptum : De l' An- semper ejus audiret consilium religio-
tichrist et des Marques contre les calom- seque illud sequeretur 1). Omnibus
nies des ennemis de l'Eglise catholique, erat carus ob insignem facilitatem, mo-
Paris 1615 in f. Nonnulla reliquit rum candorem suavitatemque solitus
-

etiam Jacobus Marcel , ex.gr. Le tri- vel adversarios suos honore praeveni-
omphe de la foy catholique , Avenione re, uttali officio eos demereretur. Acu-
1637 pp. 2 in 1 v. adversus du Mou- tissimis colicae doloribus confectus
lin. obiit Viennae 24. Jan. 1624 a. aetatis

49) edidit opuscula,

238. Sicut Belgium protulit Lessi- 63. Innumera (c. calvinistas²),
in primis contra quorum
um, qui theologis scholasticis exemplar
esse possit , ita et exemplar theologis
1) Cf. Historia S. J. VI. 1. 9. n. 45 ; Sot-
vellus p. 583.
1) Zedler , Universallex. 37, 693. 2) Hos praesertim impugnare sibi pro-
2C) f. Raessdie Convertiten IV, 312 posuisse testatur in praef. op. ad Frideri-
88. Ibidem p. 240-9 reperies Narré véri- cum Balduinum de communione sub utra-
table des raisons qui ontmeu M. François que specie.n. 1, rationem reddens , quare
de Laignerot cy-devant Ministre en nonnisi aegre in eum calamum arripiat:
Bearn de quitter la Religion prétendue Calvinistas hactenus, non lutheranos, ex
réformée pour embrasser la Religion ca- quorum numero tu es, hostes mihi delegi..
tholique apostolique Romaine , Parisiis Scripsit autem in primis contra Pareum,
1627 in8. Phil. Plessaeum , etc. Fabricius hist.
294 1621-1640. Theologia posit. et polemica in Belgio. Becanus,

38 collecta prodierunt Moguntiae 1610 1615 in 8 ; de republica ecclesiastica ll.

-21 pp. 5 in 4 v.; 1630 posthumis 4 contra M. Ant. de Dominis , Mo-
aucta v. 2 in f.; 1649 ; Parisiis 1632; guntiae 1618 in 8 ; Manuale controver-
1642; Duaci 1634; 1641 et alibi, e siarum hujus temporis in ll. 5 distri-
quibus potiora et utiliora sunt 1): de butum, 1623, cujus operis maximam
duplici praedestinatione : calvinistarum utilitatem innumerae testantur ubique
desperata una, catholicorum orthodoxa locorum editiones. Maximi fit colonien-
altera ; Moguntiae 1602 in 8 ; de cir- sis 1696 in 12., quae variis contro-
culo calvinistico contra Pareum, ib. versiis ex operibus Becani est aucta;
1606 in 4 ; de officiis angelorum circa hujus quoque compendium, Moguntiae
homines , Moguntiae 1603 in 4 ; de 1623 in 12. saepissime plane prodiit.
triplici coena , calvinistica , luthera- Analogia V. et N. Testamenti , in qua
na, catholica, ib. 1608 in 8 ; de com- primum status veteris, deinde consen-
munione sub utraque specie pro de- sus, proportio et conspiratio illius cum
fensione catholicorum contra hussi- novo explicatur, Moguntiae 1620 in 8;
tas, lutheranos et calvinistas, ib. 1609 Lugduni 1621 etc., propter suam utili-
in 8 ; de purgatorio calvinistarum , ib. tatem saepissime alibi editum, recentiori
1609 in 8 ; privilegia calvinistarum, Mo- etiamtempore ut Mechliniae 1831, et re-
guntiae 1611 in 8 ; controversia an- ceptain cursum Scr. s. ed. Migne II, 9
glicana de potestate regis et pontificis²), -698. Quamvis vero hoc argumentum
ib. 1612 in 8 ; tr. scholasticus (valde posteriori aetate doctius et diligentius
rarus) de libero arbitrio , ib. 1613; de fuerit tractatum, non propterea Becani
invocatione sanctorum qq. 13, ib. 1617; opus pretium amisit suum. Summa theo-
de judice controversiarum (cum apolo- logiae scholasticae , Moguntiae 1612.
gia 1617), ib. 1616 in 12 et (cum aliis 1619.1620 et 1623 v. 4 in 4; Lug-
Becani opusculis) in bibliotheca max. duni 1621-30 t. 5 in 8. et saepius
pontif. Roccaberti t. XVI ; de Ecclesia alibi ; aucta duobus tractatibus, uno de
Christi itemque de Ecclesia romana, quae natura theologiae , altero de gratiae
est catholicorum, et de reformata, quae auxiliis auctore Gervasio Byonio ce-
est lutheranorum et calvinistarum, ib. nomanensi , Rothomagi 1657 in f. Et
cum tr. de jure et justitia ultimo ela-
boratus dum Vienna Moguntiam mit-
bibl, fabric. II, 94 diligenter Becani ope-
ribus recensitis, et adductis nonnullis ad- titur, initinere interciderit, alius e mag-
versariorum in eum dicteriis , subdit ta- no , ut dicitur in monito ad lectorem,
men: Certe omnino laudanda videtur mo- auctore substitutus fuit. In hac summa
destia, qua Becanus in disputationibus Becanus saepe nonnisi compendium
suis utitur,
1) Cf. Sommervogel I, 1091-1111 ; exhibet eorum, quaefuse Suarez in suis
Werner , Fr. Suarez 1, 43 ss. Plurimi ad- in s. Thomam commentariis disputat.
versus ipsum scripserunt, quorum aliquos Merito ratione hujus operis a Voe-
recenset
ad theol. 1. 2. c.Isag.
univ. Buddeus 9. p. 1250 ss.; tio 1) dicitur ,unus in theologia scho-
7. §historico-theol.
plures Roskovány II, 601-4. lastica omnibus epitomis et introduc-
2) De damnatione hujus libri a facul- tionibus praeferendus. <
tate theologica paris. cf. contin. hist. Fleu-
rii 1. 190. § 1 ss. ad annum 1613. Prodiit 239. Praeter Becanum e Soc. J. pro
hacde re:Summa actorum facultatis theol. fidei causa steterunt : Joannes Walte-
paris. contra
anglicana de 1. inscriptum:
potestate et pontificis rius Viringius (Wauters van Vie-
regisControversia
auctore Mart. Becano , Openhemii 1643. ringen) lovaniensis n. c. 1570, litera-
Plura cf. ap. Fabricium l. c. VI, 549 s.; rum humaniorum et theologiae profes-
Reusch Index II, 345. Prima ed. hujus
1. fuit Romae prohibita ,donec corriga-
tur.' 1) Biblioth. stud. theol. c. 6. p. 595.
 Hugo, Saillius, Scribanius etc. 295

sor, dein operarius eximius , qui a re- Caroli Scribanii († 24. Junii 1629)
bellibus captus in vincula fuit conjec- merita enarrat epitaphium ipsi posi-
tus decessitque morte per charitatis tum:
obsequia contracta (4.Dec. 1622). Dis- D. O. M.
putavit de triplici coena : agni, vulgari Aeternae memoriae
et eucharistica, Antwerpiae 1617 in 4 . Incomparabilis viri
Hermannus Hugo bruxellensis (n. R. P. Carolo Scribanio S. J.
1588) occubuit¹) pariter charitatis mi- Quem Bruxella mundo, Antwerpia
litibus impensae victima post piissi- coelo dedit,
mam vitam 11. Sept. 1639. Dum Ant- Postquam
werpiae humaniores doceret literas, dis- Pontifici Maximo 1) ,
cipulos ad palmam instruxit, qui ejus Caesari 2), regibus ³), principibus plu-
ductufamamposthumampraesulumant- rimis,
werpiensium carmine cecinerunt, Ant- Domi forisque carus,
werpiae 1611 in 8. et literas japonicas Haereticis stilo terribilis,
a. 1606 , chinenses a. 1606 et 1607 Animi magnitudine, constantia,
latine reddiderunt, ib. 1611. Pro Les- judicio,
sii consultatione scripsit de vera fide Consilio, linguarum peritia, rerum usu
capessenda ad neoevangelicanam sy- Nulli secundus
nodum dordracenam apologeticos 11. 3 Europam totam
adversus Balth. Meisnerum luthera- Fama sui nominis luculenter implesset,
num et Henr. Brandium calvinistam, Dissidia nobilium familiarum , mille
ib. 1620 in 8. Ad Car. Scribani, de quo controversiarum arbiter,
mox, dedit ep. de prima scribendi ori- Privatae pacis vindex , publicae stu-
gine et universae rei literariae antiqui- diosus
tate, ib. 1617, cum prolixis annotatio- Feliciter composuisset ...

nibus , curante C. H. Trotz. Maxime Prudentia , morum gravitate, vitae in-

vero innotuit per libellum asceticum tegritate,
saepissime editum Pia desideria em- Religione in Deum, pietate in patriam
blematis, elegiis et affectibus ss. patrum Conspicuus
illustrata, ib. 1624.- Thomas Sailli- Laudabiliter vixit annos LXIX etc.4)
us (Sailly) bruxellensis 2), socius An- Praeter opera ascetica et apologeti-
tonii Possevini in itinere moscovien- ca 5) edidit Orthodoxae fidei controversa
si et comes Alexandri parmensis in
expeditionibus militaribus († 8. Martii 1) Magni eum fecit Urbanus VIII. ,
1623 a. aetatis 70); Jacobus Stra- quod
nariiset literissaepe
missis ad eum datisest.
testatus et sacris do-
tius S. J. antwerpiensis (1559-7 . 2) Ferdinandus II. literis benevo-
Apr. 1634); etJoannes Gouda ultra- lentia plenis eum honoravit, cui etiam
jectinus (1571-28 . Dec. 1630), in- fuerat ad confessiones propositus , nisi
fractae annis vires impedivissent.
signis plane concionator, virtutibus re- 3) Philippo II. et Henrico IV. ,
ligiosismaxime excellens³), pluraopus- qui cum calumniatores eum urgerent, ut
cula flandrice scripta reliquerunt. 1. Amphitheatrum honoris flammis trade-
ret, diplomate regio ad Scribanium misso
eum laudavit, et civem gallicum cum so-
1)Cf. Sotvellus p. 335 ; Fabrici- litis privilegiis inscripsit.
us II, 545. 4) Cf. de ejus virtutibus et meritis Sot-
2) Plura de hoc viro deque ejus admi- vellus p. 133.
randa virtute cf. in biblioth. script. S. J.; 5) Librorum catalogum exhibet Ba-
opuscula flandrice scripta exhibet Backer III, 718. Celui qui a fait le plus de
cker III, 469. bruit, inquit Feller II, 548 (ed. a. 1844),
3) Cf. Sotvellum p. 456 ; Backer est son Amphitheatrum honoris adversus
1, 2214. calvinistas, Anvers 1606 in 4. , qu'il publia
296 1621-40. Theologia posit. et polemica in Belgio et Germania.

ll. 6, Antwerpiae 1609-1612 in 8., gicum de praecipuis theologiae funda-

in quibus agit 1. de Scriptura , tradi- mentis, Coloniae 1614 in 4 ; Moguntiae
tionibus, judice controversiarum; 2.de 1615 ; de romano pontifice 11. 3, in bibl.
apostolicae fidei germanis denunciato- max. pontif. Roccabertit. V ; solida
ribus ; 3. de reliquiis sanctorum; 4. de christianae fidei demonstratio, Antwer-
miraculis ; 5. de cultu et invocatione piae 1611 , ex opp. controversiarum
sanctorum; 6. de imaginum veneratio- card. Bellarmini desumpta ; gallice
ne. Insigne est opus , cui titulus : cura Ducruet, Parisiis 1885 t. 3 in 8 ;
Joannis Calvini noviodunensis nova ef- Scutum catholicae fidei , Antwerpiae
figies centum coloribus ad vivum ex- 1632 , quod opus distributum est in
pressa , qua s. Thomae theologia tota tractatus 11, in quibus agit 1. de vo-
strictim attingitur , Calvini tota fuse catione ministrorum Ecclesiae ; 2. de
refutatur. Accedit digressio de praede- praesentia Christi in Eucharistia ; 3. de
stinatione et justificatione : item Cal- purgatorio ; 4. de observatione legis et
vini confessio de equuleo , Antwerpiae ministrorum Ecclesiae, 5. de gratia et
1622 in f. auctore Nicolao Romaeo libero arbitrio et auctore peccati ; 6. de
brugensi e Soc. J. Docuit is variis in peccato originali , mortali et veniali ;
collegiis societatis Jesu theologiammo- 7. de justificatione et merito bonorum
ralem per annos quatuordecim ; agrum operum; 8. de antichristo ; 9. de Eccle-
hollandicum diu excoluit ac demum ad sia ; 10. de praedestinatione ; 11. de
coelestem patriam abiit 20. Dec. 1632 invocatione sanctorum. - Theodorus
a. aetatis 69 . Petrejus campensis, transisalanus
240. Praetermissis Thoma de Wic-
O. Carthus. (n. 17. Ap. 1567 † 1640)
multa scripsit 1), nonnulla ab aliis
len († 1630), et Joanne d'Espien- scripta latine vertit; et ex ss. patribus
nes du Fay (n. 1592 ; † 21. vel 26. quaedam concinnaviterroribus sui tem-
Dec. 1640) ex aliis sodalitiis memoria poris refutandis utilia; praecipua sunt:
digni sunt Ludovicus de Castro O. Confessio gregoriana ex scriptis d. Gre-
Min. leodiensis († 1632), cujus exstant gorii M., Coloniae 1597 in 8, 1605 (m.
aliqua gallice edita; Balduinus Juni- 18); confessio d. Cypriani et Tertullia-
us (de Jonghe) O. S. Franc. dordra- ni, veteris Ecclesiae romanae fidem et
censis, vir pietate ac virtute praeemi- doctrinam ab a. 1400 dilucide repe-
nens († 12. Apr. 1634), ex cujus ope- tens; accedunt antidotapro eadem con-
ribus potiora sunt 1) : Manuale theolo- fessione adversus lutheranos et calvi-
nianos, Parisiis 1603 (m. 18) ; d. Ber-
sous le l'anagramme
qui est nom de Clarus Bonarscius
de son nom. Il n'est, nardi, ib. 1607 ; b. Leonis M., in qua
pas étonnant qu'on ait dit tant de mal de veteris orthodoxae fideidogmata expli-
celivre. Les artifices et les procédés des cantur, Coloniae 1604 ; harmonica 4 ес-
calvinistes y sont mis dans un trop grand clesiae occidentalis doctorum confessio
jour pour ne pas les avoir irrités. Casau-
bondit que ce livre aurait pu être inti- augustanae,wittenbergicae, smalcaldi-
tulé : Amphitheatrum horroris,et cela est cae et compendiosa veteris orthodoxae
vrai , mais dans un autre sens qu'il ne l' fidei demonstratio, ib. 1607 in 8., aliis
entendait.
pseudo - evangelicorum confessionibus
1) Horum operum catalogum cf. in bib-
lioth. franc. I, 173 ss. Plura sunt asce- opposita ; Catalogus haereticorum sive
tica vel concionesetc. De ejus concionibus de moribus et erroribus haeresiarcha-
scribit Dirks hist. littér. et bibliogr. des
FF. Min. de l'Observance in Belgique p. sont point des sermons proprements dits,
171 : Il serait à souhaiter que les sermons je les appellerais plutôt dissertationstheo-
du P. Junius fussent connus et répandus logiques sur des matières a développer
dans le clergé , car c'est une mine d'or, dans la chaire chretienne etc.
riche en doctrine solide et pratique. Ce ne 1) Cf. Biblioth.colon.p. 305 s.
 Petrejus, Lancilottus, Mercator, Gretser. 297

rum, schismaticorum etc. usque ad no- ex universa theologia theses publice

stram aetatem ¹), ib. 1628; 1629 in 4. defendit praeside Gregorio Valentia et
opus rarum ; chronologia tam rom. pon- praesente Maximiliano Bavariae duce
tificumquam imperatorum seu historia, (1587). Ingolstadii philosophiam trien-
qua eorundem vitae et res gestae inde nio docuit, theologiam successor datus
a b. Petro usque ad Urbanum V. et a in hujus cathedra magno Valentia
Julio Caes. usque ad Ferdinandum II. ( 1592), quam et ipse tradidit (1605)
recensentur, ib. 1626 p. 2 in 1. v.; s. Jacobo Keller , ut totum se scriptioni
Brunonis Carthusianorum patriarchae dedere posset ; repetiit tamen cathe-
opera omnia, ib. 1611 t. 3 in 1 v. inf. dram (1609-1615) explicans de mo-
(m. 60); notae seu elucidationes breves ribus doctrinam. Propter insignem do-
in 7; Petri Dorlandi chronici car- ctrinam atque eruditionem a Maximi-
thusiensis ll., ib. 1608 in 8. opus rarum liano ad colloquium ratisbonense (cf.
(m. 12) ; bibliotheca carthusiana seu il- suprap. 254) cum aliisdestinatus est ;
lustrium s. Carth. O. scriptorum cata- praecipuas tamen in eo partes habuit
logus, ib. 1609 (m. 30). — Cornelius Adamus Tanner (cf. n. 211). Ceterum
Lancilottus O.S.Aug., quem ,vir- tota Gretseri vita jugis cum protestan-
tus et doctrina extulit, sed eheu mors tibus pugna erat. Ut minimum decem
acerba sustulit inter officia pietatis per diem horas studio vacabat, et ut
aegrum ab aegris reversum a. vitae48. interdiu animarum quoque saluti im-
a. 1622. 13 Cal. Novembris 2),« scri-
psit praeter ascetica 3), Nectar et anti- tarum sui temporis forte fuit doctissimus;
dotum ex operibus s. P. Augustinicon- Dupin , qui fuse de ejusdem disserit ope-
tra sectarios quosvis ordine alphabe- ribus suamque recensionem ita concludit:
Gretser étoit certainement un trés-habile
tico selectum. -Regnerus Mercator homme, qui abeaucoup travaillé surl'An-
cliviensis impugnavit Chr. Scheibleret
tiquité Ecclésiastique et prophane. Il est
flandrice Dionysium Spranhuysen. De- fâcheux qu'il n'ait pas eu plus de Criti-
cessit peste correptus a. 1636 . que, et qu'il ait adopté des Pièces et des
Histoires fausses ou douteuses. Il est en-
241. In Germania theologorum po- cor fâcheux que les Controverses l'aïent
lemicorum coryphaeus dici potest Ja- engagé dans des
particulieres, Disputes
lui qui personelles de
étoit très-capable et
cobus Gretser S. J. Markdorfii(prope traiter les choses à fond. Cependant on
lacum suevicum) natus 1562, fortissi- peut dire que c'étoit un des plus habiles
mus athleta ac vigilantissimus verita- Controversistes de son temps. Il écrivoit
avec une grande facilité , et réfutoit ses
tis defensor, magnus protestantium adversaires avec beaucoup de véhémence.
malleus , cui laus ingens est in Eccle- Ce qu'on doit les plus estimer dans ses
sia Dei , cujus scriptorum varietatem, Ouvrages , est la variété prodigieuse des
multitudinem , eruditionem jure mira- matières qui s'y trouvent, et l'exactitude
mur 4). Absoluto studiorum curriculo avec laquelle il recueille sur chaque ma-
tière tout ce qui peut y avoir quelque rap-
port. Enfin on peut dire que ses Livres
1) Joannes Perce O. Min. leodiensis, sont de bons Mémoires pour ceux qui
qui cum 22 sodalibus zeli apostolici victi- veullent travailler sur les matières qu'il a
ma peste absumptus fuit a. 1636, opus traitées. Nec praetermitti debent quae
posthumum reliquit inscriptum : Haeresis scribit Buddeus (Isag. 1. 2. c. 1. § 14. p.
retrograda seu reductio omnium haeresum 388), de colloquio ratisbonensi, a quo alte-
modernarum ad veteres a patribus et con- ram theologiae systematicae periodum
ciliis damnatas. penes lutheranos incepisse tradit. In eo
>

*) In ejus epitaphio. Mortuus est in ob- (colloquio), ita ille, cum Jac. Gretserus, Ad.
sequio militum aegrorum. Tanner , Balthasar Hager jesuitae termi-
3) Recenset haec Ossinger in bibl. nis metaphysicis caliginem nostratibus
august. p. 493. offundere adniterentur, florere inde meta-
4)Cf. Werner , Franz Suarez 1, 50, physices studium coepit , cum necessitas
secundum quem Gretser omniumjesui- quaedam id postulare videretur. <
298 1621-40. Theologia positiva et polemica in Germania.

pendere se posset, usque in seram no- mas Deoque lucratur; nos vero multum
ctem studium protrahebat. Neque enim nobis praestitisse videmur , si scriba-
aspernabatur rus excurrere rudes pue- mus de ratione animas lucrandi. Tanto
igitur eo inferiores sumus , quanto
rosque in salutis scientia instructurus.
Ingens erat doctrinae ejus fama, ut un-scientia inferior est charitate. Docto-
dique consuleretur ; ipse Bellarminus res theologi sua in aula hoc ei perpe-
consilii petendi gratia ad eum literas tuum voluerunt esse elogium 1) : R.
dedit; Ferdinandus II. post suam in P. Jac. Gretserus markdorfiensis acro-
Caesarem electionem Francofurto Mo- nianus S. J., aevi sui scriptor celeber-
nachium adventans illum ad se advo- rimus , a. 26 in hac alma universitate
cavit magnique fecit ejus de cruce opus ; docendo confecit ; uno linguam grae-
Clemens VIII. vero ejus moderatori- cam, tribus philosophiam, reliquis theo-
bus curam de ipsius valetudine pera- logiam professus. Nihil hujus ingenio
manter commendavit. Ingenii doctri- clarius, memoria fidelius , judicio gra-
naeque ornamentis addidit studium vius, labore constantius, lucubrationi-
virtutis, orationis praesertim, quae illi bus eruditius et fecundius 2). Sesqui-
jugis inter literas comes fuit. Animo centum fere libris editis academiam
fuit admodum demisso ac modesto, nec ornavit , bibliothecas auxit , Ecclesiam
ferebat quidquam, quod gloriam redo- propugnavit. Concionibus interea, ex-
leret, hinc nonnulli eorum qui familia- hortationibus, praelectionibus privatis,
rius eo utebantur fassi sunt , nullum excursionibus , confessionibus audien-
se in ipso vanae gloriae reperisse ve- dis, consiliis dandis assidue occupatus
stigium. Markdorfienses , qui tali cive nihil sui ordinis omisit. Amarunt eum
plurimum gloriabantur, miserunt In- maximi principes , docti ex omnibus
golstadium legatos cum mandatis , ut provinciis coluerunt , vehementer ex-
ejus imaginem coloribus conficiendam timuerunt haeretici : quos magna orbis
curarent: hanc nimirum decreverant catholici gratulatione , mira felicitate
in aedibus publicis perpetuo servan- ac facilitate repressit. Obiit Ingolstadii
dam , ad communis patriae decus et studiorum contentione exhaustus, vir-
ornamentum. Ut multum conarentur tutum meritis plenus 29. Jan. a. jubi-
legati , nunquam ab homine modestis- laeo 1625 aetatis 63. <
simo impetrare potuerunt, ut se pingi
sineret. Jumentum , ajebat , cives mei 242. Opera Gretseriomnia³), quae
pingendum curent habebuntque ima- vel scripsit vel e tenebris eruta edidit
ginem mei quam simillimam 1). Consi- prodierunt Ratisbonae 1734-1741 t.
derans industrios in vinea Dei opera-
rios suam incusabat tepiditatem. Erat 1) Lenglet de Fresnoy in sua metho-
Ingolstadii , qui pro imposito munere do studendi historiae ait: Tout ce que
aegrotos invisebat atque in vicinis Gretsera fait ou publié soit Historique
etiam pagis animarum quaestum facie- soit Dogmatique
commun . Tamenestparlamentum'
fort estimé etparis.
peu
bat, P. Leonardus Forella, vir simplex Gretseri opera igni tradidit. Cf. Feller
et rectus : cum istum domo exeuntem IV, 267.
videret Gretserus, non una vice dixisse 2) Plura de Gretsero cf. in Vita t. 1.
fertur : O nos miseros , qui de poeni- ejusdem op. praemissa.
3) Cf. horum catalogum ap. Backer I,
tentia scribimus, disputamus, et longe 2254-79 ; plenius exhibet Sommervo-
huic simplici sed animarum zelo fla- gel , qui recenset scripta edita 229, ine-
granti patri meritis apud Deum cedi- dita 39; Niceron 2, 1. ss. et opp. Gret-
t. 17;р.acta
seri 1734
mus; nam illeproxime aggreditur ani- 87; erud. lips. 1733 p. 180-
454-8 ; 1736 р. 11-13 ; 165
-67; 1739 р. 534-9 ; 576-80 ; 1740 р.
1) Cordara, hist. Soc. J. p. 6. 1. 10. n. 14. 149-54; 1744 р. 529-36.
 Jacobus Gretser. 299

17 in f. (m. 400). T. I. continentur de 11. 5 agit 1. de numismatis crucige-

8. Cruce U. 5, scil. 1. de ipsa s. cruce, ris; 2. de expeditionibus cruciatis ; 3.
inqua redemptor noster obita morte apologeticus pro iisdem cruciatis ; 4 .
nos redemit ; 2. de imaginibus s. cru- de usu et cultu crucis adversus haere
cis; 3. de apparitionibus s. crucis ; 4. ticos Danaeum , Hospinianum et
de signo s. crucis; 5. de cruce spiri- Marbachium ; 5.adduntur hymni et
tuali. Sequitur ad h. t. mantissa, inqua encomia metrica graecorum et latino-
reperiuntur disputatio de vino myr- rum in s. crucem , cum nonnullis ap-
rhato et vasis myrrhinis, apologia pro pendicibus. T. IV. consecratus est de-
prima Christi cruce , imagine et signo fensioni rituum ecclesiasticorum. In
crucis contra Franc. Junium et syn- hoc disserit de spontanea disciplinarum
tagma de S. R. imperii sacrosanctis re- seu flagellorum cruce ll. 3 ex ss. literis
liquiis et regalibus monumentis, prae- sanctorumque probatis historiis potis-
sertim de quadruplici lancea: domini- simum collectis (Ingolstadii 1606 in
ca, mauritiana, constantiniana , etcaro- 4.) cum nonnullis opusculis apologe-
lina. Hoc opus prae ceteris Gretseri ticis contra aliquos illorum ll. impug-
magis est celebre, luculentum dignum- natores. De sacris et religiosis peregri-
que cedro 1), in quo hoc argumentum nationibus ll. 4 (Ingolstadii 1606 in 4) ;
plane exhaurit, unde Petavius de Ποδόνιπτρον seu pedilavium ex ss. Scrip-
crucis cultu disserens 2) ait : »Majore turae fontibus, veterum patrum et hi-
nemo hoc copia diligentiaque praesti- storicorum limpidis fluentis etc. T. V.
tit, quam J. Gretserus noster tribus continet : De catholicae Ecclesiae sacris
de cruce tomis editis, quorum in primo processionibus et supplicationibus l. 2 ,
II. 5 capita omnia controversiae hujus de quo Nicolaus Serarius , Perutile,
ac quaestionis exhaurit. < »Si quis ex inquit 1), R. P. Gretseri nostri de pro-
me, inquit ipse in praef. hujus op., cessionibus opus : quod si antequam
sciscitetur , cur de sacrosancta cruce meos istos confecissem libellos, videre
scripserim et quidem tam copiose, tam licuisset, nae huic manum tabulae nun-
prolixe, possem fortassis non injuria quam admovissem etc. Gretserus ta-
cum d. Augustino hoc responsum dare: men in clausula sui operis advertit de
quia de b. crucis mysterio diutius lo- suo deque Serarii labore : Coluimus
qui et dulce est et salubre: quid enim eundem agrum, sed diverso fere modo,
dulcius , quid suavius vel cogitari vel tametsi eodem fine , qui alius non est,
dici potest, quam crucis mysterium quam divinae gloriae amplificatio et
etc. Ceterum Gretserus tenerrimo af- saluberrimae hujus ecclesiasticae con-
fectu ferebatur erga s. Domini crucem, suetudinis ab haereticorum calumniis
cujus amorem ab ipsa die nativitatis et contemptu assertio. " De funere chri-
suae traxisse videbatur, natus enim est stiano ll. 3 (Ingolstadii 1611 in 4.) cum
non sine omine ipsa Parasceves die. apologia ; disputationes duae , altera
Prodierunt opera omnia de cruce Ingol- de subterraneis animarum receptaculis
stadii 1616 in f. T. II. complectitur : contra sectarios; altera de statu beato-
Graecorum auctorum encomiastica mo- rum (Ingolstadii 1597 ; 1596 in 4) ;
numenta graeco-latina de s. Cruce, nunc disputatio de variis coelis lutheranis,
primum ex variis bibliothecis eruta et zwinglianis , ubiquetariis , calvinianis
in lucem edita , numero 57, scil. ora- etc. sanctorum vel veris vel fictitiis re-
tiones, homiliae etc. Ad argumenti ceptaculis et habitaculis ; de festis chri-
absolutionem adjecit t. III., in quo stianorum ll. 2 adversus Danaeum ,
Dresserum , Hospinianum ali-
) Muratori diss. 21 de cruce nolana.
1 1) In fine sui op. de ss. Ecclesiae catho-
*) De incarn. XV, 7. licae processionibus.
300 1621-40. Theologia posit. et polemica in Germania.

osque sectarios (Ingolstadii 1612 in 4) ; Witackerum , Junium, Danaeum,

cum auctario seu dissertatione pro sa- Sibrandum, Hunnium, Chamierum, Ab-
cratissima corporis Christi solemnitate botum, Povelum , Dresserum aliosque
et sacros. eucharistiae cultu adversus (Ingolstadii 1607 et 1609 v. 2 in f.).
Rud. Hospiniani calvinistae impie- Inserta quoque est disputatio theolo-
tatem ac inscitiam (ib. 1612 in 4); gica de sacros. Trinitatis mysterio, prae-
ll. 2 de benedictionibus et 3. de male- sertim de processione s. Spiritus con-
dictionibus (ib. 1615 in 4) etc. T. VI. tra Hieremiam patriarcham constan-
et VII. complectuntur defensionem rom. tinop. (ib. 1598 in 4.). In t. X. sunt
pontificum, ut apologiam pro Gregorio defensae et illustratae sanctorum vitae,
VII. P. M., in qua insunt hactenus ine- praesertim s. Ignatii Loyolae ; Divi bam-
dita quaedam pro eodem pontifice 1) bergenses 1) Henricus imp., s.Kunegun-
opuscula Bernaldi Constantiensis dis imp., s. Otho ep. (Ingolstadii 1611).
presbyteri. Accessit de vita et rebus T. XI. est apologeticus pro societate Jesu.
gestis ejusdem Gregorii VII. narratio T. XII. agit de Luthero academico et de
et relatio historica ex 1. 4. Onuphrii Waldensibus. De priori argumento 2)
Panvini de varia rom. pontificis cre- edidit ex. gr. 1. cui titulus : Lutherus
atione. Habentur quoque in hoc t. prae- academicus h. e. summus academiarum
ter alia commentarius Pauli Bernrie- cultor, amplificator et encomiastes, the-
densis de vita Gregorii VII., volumen ologus positivus, scholasticus, casuista,
epistolarum, quas rom. pontifices Gre- controversista, canonista, legista, me-
gorius III., Stephanus III., Zacharias I., dicus, philosophus, logicus, physicus,
Paulus I., Stephanus IV., Adrianus I. metaphysicus, ethicus, rhetor, mathe-
et pseudopapa Constantinus miserunt maticus, musicus, historicus, poëta,
ad principes et reges francorum Caro- grammaticus, peripateticus seu aristo-
lum Martellum , Pipinum et Carolum telicus, stoicus, cynicus, epicureus at-
M. (Ingolstadii 1613 in 4); Mysta sal- que aristippicus (ib. 1610 in 4.). In
muriensis seu mysterium iniquitatis altera h. t. parte scripta plurium vete-
editum quidem a Phil. Mornaeo Ples- rum contra Waldenses in lucem profert.
siaci domino et nunc autem a J. Gret- T. XIII. Miscellanea polemica continet,
sero revelatum et dilucide explanatum, e quibus mentione digni de jure et mo-
in quo rom. pontifices a s. Victore M. re prohibendi, expurgandi et abolendi
usque ad Leonem X. defenduntur (ib. libros haereticos et noxios adversus
1614 in 4.). In t. VIII. et IX. Rob. Bel- Franc. Junium et Joan. Pappum
larmini controversias tuetur 2) adversus aliosque praedicantes lutheranos 11. 2
(ib. 1603 in 4.) cum supplemento et
1) Sebastianus Tengnagel geldrien-
sis, tribus imperatoribus a consiliis († 4. mais il n'a pas toûjours cette liaison de
Apr. 1636) edidit etiam monumenta vete- principes, à laquelle on doit prendre garde
rum pro Gregorio VII. aliisque pontifici- sur toutes choses dans les disputes et prin-
cipalement
bus, Ingolstadii 1612 in 4., et defensionem Ce lors qu'il s'agit de laReligion.
qui mérite , selonmon avis , leplus d'
Gretseri adversus Guldinastum , ib.
1612 in 4. être lu dans tout ce grand Ouvrage, est la
2) Dupin 1.c.ait de hoc opere : Il rap- Critique qu'il fait de la Version Allemande
porte les Objections dans leurs propres de Luther, et des autres Traductions Alle-
termes, et y répond avec précision et avec mandes de la Bible, où il a beaucoup mi-
exactitude. Il y traite souvent les Questi- eux réüssi que dans ses autres Traités etc.
ons avec plus d'étendue et particulière- 1) Cf. Duhr Zeitschr. für kath. Theol.
ment cellesqui regardent l'Ecriture sainte, 1889. p. 62 s.
sur lesquelles il entre dans un grand dé- 2) Cf. Werner IV, 594 ; scripta contra
tail. Richard Simon (Histoire crit. du V. Gretserumde hoc argumento edita ejus-
Т. 1. 3. с. 17): Il y a, à la verité, beaucoup que responsiones apud Roskovány II,
d'érudition dans les Livres de cet Auteur: 556-8 .
 Gretser, Vetter, Keller, Mayer etc. 301

auctuario. Demonstratio adversus sec- rauracus e dioecesi constantiensi, phi-

tarios praecipuorum quorundam Eccle- losophiam et theologiam tam mora-
siae catholicae dogmatum ex commu- lem quam scholasticam cum approba-
nibus ἐννοίαις h. e. notitiis omnium tione docuit. Elector Bavariae, Maxi-
christianorum pectoribus insculptis et milianus, ejus consiliis operaque in re-
ex vulgari infimae plebis loquendi con- bus gravissimis haud raro est usus.
suetudine (ib. 1606 in 8.) ; Discepta- Sectarios et pseudopoliticos acerrimo
tio utrum verum sit, Zwinglium prae- stilo et libris egregiis insigniter exer-
cipuum doctrinae suae de eucharistia cuit, praesertimJac.Hailbrunner, quem
caput a diabolo didicisse. In aliis 11. inpublicadisputationeNeoburgi(1615)
impugnat praesertim Jac. Huldericum, tam fortiter est aggressus , ut is mor-
Zephyrium, Thomam Wegelinum, Hun- bum ipsa nocte contraxerit arenamque
nium etc. In T. XIV. plura Gregorii deseruerit († 23. Febr. 1613 a. aetatis
nysseni et Anastasii sinaitae opera com- 63). Contra hunc inter alia edidit 1) :
plectitur; in t. XV. plures scriptores Catholisches Pabstthumb d. i. Grundli-
graecos (ut Georgium Codinum Curo- cher augenscheinlicher Beweis , dass
palatam, Leonem imp., TheodorumAbu- allein die Römische Päbtische Lehr gut,
caram, Hippolytum thebanum, Grego- alt, Catholisch und Apostolisch seyn,
rium Thaumaturgum) latine reddit vel Monachii 1614 t. 2 in f. Hailbrun-
illustrat (ut historiam Joan. Cantacu- ner ediderat : Uncatholisch Pabstthumb,
zeni, orationes Simeonis junioris, diop- Augustae 1614 in f. Porro Keller ei
tram Philippi solitarii etc.). T. XVI. exprobravit corruptiones 60, mendacia
complectitur Διδάγματα linguae grae- 238, calumnias 51, crassos errores 91 .
cae et disputationes philosophicas, in- Hinc Hailbrunner illum mendacii
ter quas sunt ex. gr. de materia et forma et calumniae accusavit. Ut igitur suam
eucharistiae (ib. 1593 in 4.); de spe- accusationem tueretur citatum opus
ciebus eucharisticis (ib. 1594 in 4.). In edidit Keller 2) , quod dein etiam in
t. XVII. adjecta est : Mantissa duplex compendium redegit, ib. 1616 in 4.
ad universum opus, in quacontinentur Alia quoque edidit contra Hailbrun-
plura opuscula collecta a Georgio neret Hunnium.- His adjungi pos-
Stengelio ex scriptis Gretseri re- sunt Hermannus Bosendof monaste-
lictis, vel sub alieno nomine edita, edi- riensis († 23. Sept. 1623), qui scripsit
tore et partim quoque auctore aut in- adversus Conr. Vorstium tria opus-
terprete Jac. Gretsero. cula; Georgius am Ende dresdensis
n. 1572 , concionator aulicus Viennae
243. Gretsero in hac pugna socii
strenui fuere Conradus Vetter S. J. († 27. Jul. 1624); Henricus Schel-
lenberg augustanus , qui de sacra-
gente suevus, domo engensis († 11. Oct. mentis disseruit; Christophorus Mayer
1622 a. aetatis 76), cujus pugnandi augustanus, disputator egregius , acer
ardorem et zelum testanturquam plu- juxta ac jucundus, qui philosophiam
rimaopuscula, quaepartimingermani- atque theologiam totis 30 annis Pata-
cum vertit , partim ipse (germanice) vii, Brixiae, Graecii, Viennae tractavit
conscripsit 1).- Jacobus Keller S. J.
ni , Gretseri , Heissiietc., scripsitad-
1) Sotvellus et Backer III, 1361 , versus Schmidelinum , Hailbrun-
qui eorum 77 recenset , sed plurium titu- ner etc., sed dolendum, quod stilo nimis
lum accuratiorem et impressionis locum acri sit usus.
assignare nequit. Fuerunt enim plerum- 1) Cf. Sotvellus p. 373 ; Backer II;
que libelli ephemerides , occasione data 421-8 ; Roskovány II, 558; Zeitschr.
prompte conscripti, particularis et localis für kath. Theol. XIII, 59.
argumenti, hinc admodum rari et oblivio- 2) Cf. contin. H. E. Fleurii 1. 190 § 190
ni dati. Vertit autem opuscula Campia- §116.
302 1621-1640. Theologia posit, et polem. in Germania. Hager,

et graecensem academiam cancellarius | prima, ut ita dicam, inveni lineamenta

administravit , et cum magna doctrina theologiae symbolicae, quam nostris
summam conjunxit animi simplicita- diebus miratur orbis in opere symbo-
«
tem et modestiam , quae illum Ferdi- lico Moehleri. - Joannes Raphael
nando II. , qui in rebus conscientiae dif- Cobenzl († 28. Jan. 1627) scripsit ¹)
ficillimis ejus opera est usus , carum contra Jo. Schnelzigk , Simonem
reddidit († 11. Oct. 1626 a. aetatis 58). Mannum et Bartholomaeum Ruli-
Scripsit 1. suo tempore celebrem et sae- chium augustanae confessionis mini-
pius recusum : Octo fidei controversiae, stros. Praetermissis Joanne Sal-
ob quas solas plerique hoc tempore ler2) tuzingano († 24. Mart. 1630),
difficultatem habent redeundi ad Eccle- Theodoro Krall († 4. Apr. 1633), Jo-
siam manifeste catholicam , nimirum anne Friderico Rorich coloniensi († 14.
1. de necessitate bonorum operum; 2. Dec. 1633), qui valide impugnavit
de communione sub una specie; 3. de Balth. Mentzerum³), Caspare Lechner
Christi praesentia in eucharistia; 4. de hallensi in dioecesi salisburgensi , qui
purgatorio; 5. de cultu et invocatio- partim Ingolstadii, partimPragae phi-
ne sanctorum 6. de cultu ss. reliqui- losophiam, theologiam moralem et no-
arum; 7. de cultu ss. imaginum; 8. de vennio scholasticamdocuit, demum ss.
traditionibus, 1622 in 8 ; Norimber- literas est interpretatus et Theod.
gae 1626 ; Coloniae 1629. Cum Jo- Thummium praeconem tübingensem
anni Höfer († 1. Sept. 1646) ab aca- impugnavit († 31. Mart. 1634), Jacobo
demia lipsiensi et Saxoniae electoremu- Hack juliacensi, cujus aliqua exstant¹)
nus fuisset demandatum hoc opus re- contra Paulum Tossanum calvinistam
futandi, illius lectione fidei catholicae heidelbergensem († 12. Oct. 1634), Ni-
feliciter agnovit veritatem, eamque est colao Cusano strenuo missionario (†
amplexus imo et ingressus societatem 20.Apr. 1636), cujus Christliche Zucht-
Jesu 1). - Balthasaris Hager 2) suevi schule Lucernae 1638, saepius prodiit,
domo ueberlingani († 9. Mart. 1627) Adamo Wagnersuevo († 1. Maj. 1638)
sunt : Kleiner Wegweiser zum wahren in primis adhuc memorandi sunt : Ada-
Glauben unter einem zweifelhaftigen mus Contzen. Hic patria juliacensis
und dem wegweiser nicht unlieblich n. 1575, in academia moguntina ss. li-
angestellt für die verirrten Christen in teras est professus magna omnigenae
7 Theil abgesondert , Aschaffenburg eruditionis atque in primis linguarum
1625 in 12 ; collatio confessionis augu- graecae, hebraicae, syriacae et chaldai-
stanae et oecumenici concilii tridentini cae laude ; ubi cum haberet vicinos hinc
cum verbo Dei, Herbipoli 1627, verae calvinianos Heidelbergae, inde zwing-
et solidae eruditionis monumentum, sed lianos Marburgi doctores Ecclesiam im-
rarissimum, in quo, inquit Ruland³), pugnantes, statuit illis se opponere,
1) Cf. Sotvellus p. 142 ; Raess die atque inter duas acies pro orthodoxa
Convertiten V, 387-98 ; Veith bibl. au- veritate depugnare, acri vir ingenio et
gust. X, 172 ss. calamo promptus , quem card. Bellar-
2) Alius est a Michaele H. theologo
Friburgensi auctore tr. de singularitate an-
tichristi contra nostri temporis haereticos
breviter et ob multarum cum historiarum ceburgi docuerunt p. 56 ; Sotvellus p.
tum rerum cognitionem necessarii ac se- 102; Backer II, 6.
culo huic accommodate conscripti, Ingol- 1) Cf. Backer I, 1309 ; de ejus virtu-
stadii 1569 ; 1580 ; Antichristus sive oratio tibus Sotvellus p. 493.
adversum haereticorum calumniam etc. , 2) Cf. Sotvellus p. 500 ; Backer
ib. 1578; duplex quoque responsum ad- III, 502.
versus Heerbrandum , qui illa duo 3) Cf. Backer III, 334.
opuscula impugnaverat. 4) Cf. Sotvellus p. 372 ; Backer II,
3) Series et vitae prof. theol., qui Wir- 693.
 Contzen, Bidermann, Coccius, Agricola etc. 303

minus Deo et Ecclesiae gratulari sole-| Jacobus Bidermann pariter suevus,

bat idoneum, qui contra fidei verae ad- patria ehingensis , vir magni ingenii,
versarios posset praeliari praelia Do- eruditionis et doctrinae, octennio theo-
mini († 19. Junii 1635). Varia Bellar- logiam Dilingae docuit , inde Romam
mini opera defendit contra castigatio- evocatus theologum societatis et cen-
nes Davidis Parei; hinc gloriabatur sorem librorum egit a. 17 († 20. Aug.
cardinalis, se Contzen habere et vin- 1639), et praeter libros ad literas hu-
dicem et defensorem scriptorum suo- maniores spectantes , opuscula theolo-
rum, testatusque est , agnoscere se in gica 10 (seu theses), prolusiones theo-
scriptis ejus praecipuam quandam pie- logicas tres reliquit 1), quibus pontificis
tatis eruditionisque copiam, facilitatem romani dignitas adversus haeresin pro-
stili, orationis perspicuitatem, gravita- pugnata est, Dilingae 1624 in 12.
temjudicii, cum nervo denique vibrata opusculum exiguae molis , sed magni
ingenii acumina. Opuscula quaedam pretii , in cujus p. 3. infallibilitatem
scripsit occasione jubilaei lutherano- ejusdem tuetur. Demum huc spec-
rum (1611), duo opera irenica, aliqua tatJodocus Coccius²)trevirensis,mols-
exegetica valde rara, ut: Commentaria hemiensis academiae cancellarius et ibi-
in 4 s. J. Christi evangelia , in quibus dem s. Thomae interpres († 25. Oct.
sensus literalis et moralis ita explica- 1622), cujus sunt: Parallelon biblicum,
tur, ut ex ipsis collatione aliorum lo- Molshemii 1618 ; disputatio tripartita
corum , conciliis , pontificum decretis, de arcano ss. Scripturae sensu, ib. 1620 ;
patribus vetustis, interpretibus recen- de vero et falso antichristo, ib. 1621 in
tioribus, lingua hebraea, graeca, syra, 4 ; s. missae sacrificium per testes ve-
philosophia, historia, libris sectariorum ritatis omni exceptione majores ab hae-
prout cujusque loci textus postulat reticorum injuriis vindicatum, ib. 1622
contra gentiles , judaeos , haereticos in 4 ; Dagobertus rex argentinensis ec-
veritas aperte vindicetur , Coloniae clesiae fundator , ib. 1623, diss. post-
1626 v. 2 in f., 1707 ; commentaria in huma , ab aliis impugnata. Hi omnes
epistolam s. Pauli ad Romanos, inqui- erant e societate Jesu.
bus sensus verus ac germanus lucu-
244. Cum his adversus protestantes
lenter exponitur , haereses et errores
recentium sectariorum solide convel- praetereapugnarunt: Franciscus Agri-
cola in vico Aldenhoviae ducatus Ju-
luntur, necnon moralium discursuum
materia concionatorum usui accommo- lii natus , pastor primum rodingensis
data copiose suggeritur, ib. 1629 in (1570) dein pastor et canonicus eccle-
f.; Daniel sive de statu , vita, virtute siae sittardiensis, tum decanus ruralis
aulicorum atque magnatum, ib. 1630 capituli susterensis (1599), qui ingenti
in 8; 1629 in f., commentaria in ep.
ad Corinthios et ad Galatas , ib. 1631 Sommervogel II, 1399 ; Brischar
in f. Commendatione quoque dignum P.18.A.alius
Contzen, Wirceburgi
comparet Adamus1879. Seculo
Contzen
est opus eruditum Politicorum ll. X, in pariter S. J., Coloniae philosophiae pro-
quibus de perfectae reipublicae forma, fessor, cujus exstant praelectiones logicae,
virtutibus et vitiis , institutione civi- Coloniae 1775 in 8; praelectionum meta-
um, legibus , magistratu ecclesiastico, physicarum
1780; simul1.Praelectiones
1, ib. 1777; 1.logicae
secundus, ib.
et meta-
civili, potentia reipublicae, itemque physicae, Mechliniae 1822-23 t. 3 in 12.
seditione et bello ad usum vitamque 1) Sommervogel I, 1444-56, qui
communem accommodate tractatur,Mo- 44 scripta recenset.
2) Backer 1, 1310. Ceterum hic di-
guntiae 1621 inf.; 1629 ed. auctior¹). stingui debet acelebriori Jod. Coccio,
de quo supra n. 143 egimus.
1) Cf. plura apud Sotvellum p.5 ; 3) Sommervogel I, 1850.
304 1621-1640. Theol. positiva et pol. inGermania. Agricola,

zelo propugnandae undequaque catho- in 12., opus praeclarum; de amplissi-

licae fidei et haereseon exstirpandarum mis privilegiis et certissimis signis verae
flagrabat et urebatur diu noctuque († Christi in terris Ecclesiae, 1616 ; Ehren-
4. Dec. 1624). Ejus zeli testes sunt rettung Mariae der Mutter Gottes U. 6,
plurima opera 1), ut Gründlicher Bericht Coloniae 1616, in quibus singulos titu-
von dem hochwirdigsten Sacrament des los, honores, cultus, templa acatholicis
Abendtmals Chr. J., Coloniae 1576 ; de- Mariae inscripta tuetur ex Scripturis
monstrationum evangelicarum ll. 4, qui- etc.; Propugnaculum fidei seu defensio
bus demonstratur Christum secundum honoris divini et sanctorum contra hae-
animam revera ad inferna descendisse reses hujus seculi, ib. 1614, quod forte
et piorum animas inde e limbo libe- est alia editio operis supra citati; et
rasse, ib. 1578 in 4 ; Biblische Instruc- secundum Le Long commentarius in
tion von der catholischer Bapstischer Evangelium s. Joannis, ib. 1599 in 8.
Mess, ib . 1580 ; de cultu et veneratione Scripsit etiam adversus anabaptistas.
divorum, tractatus catholici duo, quo- Joannes Andreas Coppenstein
rum prior de veneratione, posterior O. Praed. mandalensis , vir laboriosis-
vero de ss. imaginibus sanctorum in simus otiique prorsus impatiens, post
coelo regnantium pertractat, 1580 ; captam armis caesareis Heidelbergam
1614 in 12 ; de sanctorum reliquiis, ib. parochus ad s. Petrum ibidem, plura¹)
1581; diatriba evangelica de conjugio reliquit , quae uno volumine collecta
et coelibatu sacerdotum, an necesse sit, prodierunt hoc titulo : J. A. Coppen-
sacerdotes N. T. jure divino in perpe- steinii O. Pr. controversiarum inter
tuo coelibatu vivere , ib. 1581 in 12 ; catholicos et haereticos nostri temporis
de aeterno et vero Deo, nec non indubi- ex Rob. Bellarmino in epitome re-
tato Christo et Messia christianorum ll. dactarum, Moguntiae 1624-26 pp. 4;
3 adversus calvinistas, ib. 1583 in 12; 1643 in 4, p. 1. theomachia contra ver-
1605 ; Wahrhaffter Bericht von M. Lu- bum Dei , Christum et sanctos ; p. 2.
theri und seiner Consorten in Glaubens- Ecclesiomachia Luthero - Calvinismi;
und Religionssachen handgreifflicher Un- p. 3. mysteriomachia contra sacramen-
bestendigkeit, Wankelmuth und Uneinig- ta; p. 4. charitomachia contra gratiam.
keit, ex dialogo Malcotii ins Hochteut- Fridericus Forner (Foerner) Ro-
sche gebracht , und merklich gemehrt, mae in collegio germanico studiis ope-
ib. 1583 in 8 ; Ketzer - Brunn oder ram dedit. In patriam redux post alia
Grundwurtzel aller Secten, ib. 1583 in obita munera annis 36 (1594-1630)
8 ; de verbo Dei scripto et non scripto, Bambergae concionatorem in ecclesia
Leodii 1597 in 8 ; tractatus de prima- cathedrali egit et a. 1610 delectus est
tu s. Petri ap. et successorum ejus rom. in vicarium generalem et episcopum
pontificum, Coloniae 1599 in 12 ; etiam auxiliarem († 5. Dec. 1630). Bonum
in Roccaberti biblioth. max. pont. religionis catholicae plurimum promo-
t. XII; de lectione horarum canonica- vit lucido exemplo, zelo indefesso, con-
rum; de lectione s. Scripturae ejusque ciliorum prudentia, legationibus , con-
interpretibus orthodoxis , Leodii 1600 cionibus et scriptis (18). Praeter con-
in 12 ; attestatio ss. patrum tam grae- ciones, libellos polemicos reliquit hi-
corum quam latinorum, quod s. Petrus storiam hactenus sepultam colloquii
ap. Romae fuerit, romanos primus ad wormatiensis 1557 instituti, Ingolsta-
fidem converterit, ibi usque
us ad mortem dii 1624; palmam triumphalem mira-
episcopatum gesserit , Coloniae 1605
1) Cf. Gams , allgem. d. Biogr. 7, 157 ;
1) Biblioth. colon. p. 79 ; Floss , Weber Kirchenl. IV, 1586; Willmann
Kirchenlex. I, 353 . hist.-pol . Bl. LXXXVI, 565 ss.; 656 ss.
 Leo, Inniganus, Coelestinus, Kotwa, Zeschlin etc. 305

culorum Ecclesiae catholicae et inpri- etiam pragensis canonicus, praeposi-

mis gl. Dei genitricis V. Mariae 11. 5, tus litomericensis († 1637) ; Joannes
ib. 1620 (m. 18), in qua plura de va- Zeschlin cancellarius WolfgangiGui-
riis sanctuariis reperiuntur; Panopliam lelmi , ducis neoburgensis , qui domi-
armaturae Dei adversus omnem super- num suum in amplectenda vera fide
stitionum, divinationum, excantatio- secutus est (1617) rationesque plane
num daemonolatriam et universas ma- egregias suae conversionis reddidit in
gorum , veneficiorum et sagarum , et opere : Apologia pro sua fidei profes-
ipsiusmet satanae insidias, praestigias sione et peccatorum confessione romano-
et infestationes concionibus Bambergae catholica, Neoburgi 1625 t. prior. Alter
habitis instructam, ib. 1626 in 4 (m. nonvideturprodiisse 1). Philippus Eil-
18).-Marquard Leo O. S. Franc.au- bracht, qui relictis Calvini castris, in
gustanus , philosophiae et theologiae quibus pastoris munere militaverat,
lector (30. Jan. 1633), praeter conclu- fidem catholicam est amplexus , et sui
siones , theses , quaedam opuscula po- reditus motiva exposuit 2) in 1. Via
lemica publicae luci dedit 1), inter quae compendiaria ad catholicam Ecclesiam
laudanda sunt: Enumeratio methodica sive expedita et perspicua ratio ex in-
scriptorum totius occidentis, meridiei tricatissimo sectarum hujus temporis
et orientis ecclesiarum, quibus proba- labyrintho eluctandi et ad salutarem
tur, non tantum europaeam, sed etaf- verae Ecclesiae catholicae communio-
ricanam, alexandrinam, hierosolymita- nem accedendi ; observata ac descripta
nam, antiochenam , CP., asiaticam et Calvini ejusque asseclarum doctrina et
orientalem ecclesias ante mille annos confessione propriis eorundem verbis
romanae Ecclesiae ut capiti suo per- declarata, Coloniae 1627 in 8. - Hel-
petuo adhaesisse, et vicissim Petri suc- ferich Ulrich Hunnius , filius famosi
cessorem , ut pastorem oecumenicum Aegidii Hunnii lutherani acerrimi, diu
eis invigilasse; accedunt ex chrono- juris prudentiam magna cum nominis
graphia G(. Genebrardi centuriae claritate professus, lectione tamen ope-
XVI, quibus fidei perpetuitas romanae rum Becani inductus in Ecclesiae ca-
Ecclesiae demonstratur ; ex J. Coccii tholicae sinum rediit. Conversionis suae
thesauro haereticorum recentiorum h. motiva proponit in 1. Invicta prorsus
e. lutheranorum et sacramentariorum et indissolubilia 12 argumenta, quibus
successio , Ingolstadii 1607.1609 in convictus atque constrictus relicta lu-
8; Demonstratio catholica et universalis therana secta catholicam profitetur fi-
S.R. Ecclesiae et ejusdem fideiperpetuae, dem, Heidelbergae 1631 , quae tamen
Lechhusii 1622 in f., qua contra om- editio mendis scatet , hinc alteram cu-
nes sectarios solide ac perspicue osten- ravit Coloniae 1632 , cui accessit evi-
ditur, quomodo illa continua, perennis, dens demonstratio, quod archihaeresis
immobilis , invicta ac catholica perpe- lutherana maximasui parte ex antiquis-
tuo permanserit omnesque sectas vice- simis haeresibus olim a ss. patribus
rit ac repudiarit. damnatis, proscriptis et profligatis con-
flata sit et compilata 3). Adversus hunc
245. Hoc quoque tempore florue- 1. scripsere Himmelius et Haberkorn.
runt: Martinus Inninganus , qui
lutheranos impugnavit; Joannes Wen-
ceslaus Coelestinus archidiaconus
1)Cf. Raess IV, 343-404.
reginorhadensis; Joannes Ctibor Kot- 2) Raess V, 257-310.
wa, brunensis et olomucensis, deinde 3)Cf. Raess V, 329-65. Quodsi opera
ejus omniaprohibita fuere decr. 16. Mart.
1621, respicit haec prohibitio nonnisi ope-
1) Veith august. alphab. X, 162 ss. ra ante suam conversionem edita.
Hurter, Nomenclator I. 20
 306 1621-40. Theologia positiva et polemica inAnglia.

Obiit Hunnius postquam quadriennio Scripturam anglice versam , quae pro

jus canonicum Coloniae exposuit, 27. diit Duaci (cf. supra p. 58).-Eduar-
Mart. 1636. - Et cum semel eorum dus Coffinus (alias Hatton) exonien-
meminimus , qui relicto errore verita- sis¹), captus ipse quoque,perquinquen-
tem sunt amplexi, addi potest Joannes nium invinculaconjectus et 1603 in ex-
Kircher , tübingensis, qui edidit in- siliumpulsus († 17.Apr. 1626), et Chri-
signem aetiologiam, in qua migrationis stophorus Holiwood (a Sacro Bosco)
suae ex lutherana synagoga in Eccle- dublinensis, post suam e carcere libe-
siam catholicam veras et solidas ratio- rationem solers, prudens, indefessus
nes succincte exponit et perspicue,doc- missionum Soc. Jesu in Hibernia per
tisque omnibus etjudicandi dexteritate 23 annos praefectus († 4. Sept. 1626),
pollentibus pie, accurate et modeste inter cujus opera 2) mentione digna est
considerandas proponit auctor¹), Vien- Defensio decreti tridentini et senten-
nae 1640. Contra hunc calamum strin- tiae P. Bellarmini de auctoritate vul-
xerunt Schragmüller , Calovius gatae editionis latinae adversus Whi-
et in primis Dorschaeus. takerum, in qua etiam (fuse admo-
246. In Anglia Scotia et Hibernia dum) refutatur error sectariorum de
de re catholica meruerunt Eduardus Scripturae interprete etjudice contro-
Burton († 1624), Patricius Ander- versiarum; accessit ejusdemde investi-
son scotus ) , qui proditus carceres, ganda vera ac visibili Ecclesia 1., Ant-
ludibria atque acerbissima tormenta werpiae 1604; 1619.-Silvester No-
est perpessus hisque non obstantibus ritius (Norris) vineae anglicanae stre-
ad 100 juvenes induxit, ut se militiae nuus per annos viginti cultor († 16.
Christi atque missionibus consecrarent Mart. 1630), edidit 3) inter alia prae-
(† 24. Sept. 1624), Thomas Wor- scriptis nominis sui literis initialibus :
The Antitode or Treatise of thirty con-
thingtonus , lancastrensis, qui pra-
vorum dogmatum odio Duacum migra- troversies against Sectaries , Audomari
vit, deinRemos, ubi theologiae studi- Londini
1618. 1619
1621t. in
2 in4 ;4.,Thecum appendice
Pseudo Scri-
um absolvit. In Angliam redux soler- Jacobus
tem operam tulit Edmundo Campiano, pturist, 1623 in 4 pp. 2.
Scharpe (alias Pollardus) eboracen-
sed captus in carcerem detruditur, mox
in exsilium pellitur : exsul patriae non sis verus fidei confessor 4) et pro fide
est oblitus , sed in anglorum collegio exsul († 11. Nov. 1630); Joannes Cla-
Remis theologiam tradidit , Duaci an- re († 4. Jun. 1628), cujus exstat1. vere
glorum collegium rexit, etiam inassis- egregius, sed rarissimus The converted
Jew, Antwerpiae 1630 in 4. constans
tentem archipresbyteri Angliae coop-
tatus est, obiit demum grandaevus tiro tribus dialogis; Thomas Bacon(South-
societatis Jesu sexto sui tirocinii mense well) norfolciensis 5), qui Lovanii et
(1626) relictis nonnullis de controver- 1) Cf. Sotvellus p. 184; Gillow I,
siis libris 3) et annotationibus in s. 522.
2) Cf. Sotvellus p. 144; Backer
1)Cf. Raess V, 546 ss. Cf. etiam ib. II, 178.
200-37 medullam egregii libelli Bernardi 3) Cf. Sotvellus p. 741 ; Backer II,
Sutholt , egregii jurisconsulti Causae 1575.
conjectio , cur ejurata haeresi calviniana 4)Cf. Sotvellus p. 386.
fidem romano-catholicam nuper sit ample- 5) Distingui debet a celebriori Natha-
xus, Coloniae 1625 in 8. naele Sotvello , qui bibliothecam scri-
2) Cf. Somervogel I, 313 ; Belles- ptorum Soc. Jesu a Ribadaneira coep-
heim Gesch. der kath. Kirche in Schott- tam, a Phil. Alegambe continuatam
land II, 233. recognovit et ad a. 1675 produxit Romae
3) Cf. Sotvellus p. 770 ; Backer 1676 in f. De nostro cf. ib. p. 759 ; Backer
III, 1574. III, 880.
 Bacon. Wright, Fitzherbertus, Maihew, Crost etc. 307

Leodii juvenes anglicanos theologiam| Policy and Religion, wherein the infir-
docuit († 11. Dec. 1637) ediditque : mitie of humane wit is amply declared
Regula viva seu analysis fidei in Dei per and the necessity, fruit and dignitie of
Ecclesiam nos docentis auctoritatem, in Christian Religion in Commonwealth is
qua perspicue solideque ostenditur ve- evendly shewed, with the absurdity of
ram fidem infallibili praesentis Eccle- false religions , many Controversies in
siae testimonio niti idque sine ullo cir- Religion discussed ; finally proving that
cularis regressus vitio,Antwerpiae 1638 the Catholique Roman Religion only
in4. -

Guilelmus Wright ebora- doth make a happy Commonwealth,

censis ¹), postquam in Austria succes- Duaci 1606 in 4 ; The second part, ib.
sive philosophiam , mathesim , contro- 1610, utrumque valde rarum. Hi om-
versias, theologiam tam moralem quam nes, quos hucusque recensuimus, erant
scholasticam docuerat , redux in An- e societate Jesu.
gliam strenue per 30 annos hanc vine-
247. Quibus addantur Eduardus
am excoluit († 18. Jan. 1630 a. aeta-
Thomas Fitzherbertus Maihew O.S. Ben., Dintonii in comi-
tis 70).
staffordiensis (n. 1552) genere erat tatu wiltoniensi non longe a Sarisberia
clarus, carceris perpessione illustrior, e nobilibus ortus parentibus, catholice
qui licet matrimonio esset ligatus, in- et pie educatus, qui duodennis a patre
trepide missionarios et sacerdotes car- Remos , inde Verodunum ac denique
Romam ad studia missus est. Factus
cere detentos omni qua poterat opeju-
vabat. Uxore defuncta ( 1588) totum se sacerdos in Angliam rediit , ubi post-
mancipavit promovendae religioni sa- quam in vinea Domini 12 annis magna
crosque suscepit ordines atque societa- diligentia nec minore cumfructudesu-
tem Jesu est ingressus. Praefuit ali- dasset, habitum s. Benedicti suscepit
a. P. Seberto unico westmonasterien-
quamdiu missioni anglicanae ; dein col-
legium anglorum in Urbe per 22 an- sis coenobii superstite monacho (21 .
nos rexit († 17. Aug. 1740). Interalia Nov. 1607). Exacto adhuc in patria
libellum edidit: An sit utilitas in sce- sexennio in Lotharingiam se contulit.
lereveldeinfelicitateprincipismacchia- de
Scripsit praeter alia anglice tractatum
fundamentis veteris et novae religio-
velliani contra Macchiavellum , Romae
1610 in 8. (m. 15), et praeter alia sive nis, 1608, cui adnexum est responsum
pro Bellarmino sive contra juramen- oppositumtractatuiGuil. Grashawde
tum fidelitatis auctor est operis egre- romanis scriptorum adulterationibus 1).
Herbert Crost vir nobilis a. 52 na-
gii atque utilis 2) : Treatise concerning
tus rediit ad Ecclesiam cath.,imoingres-
sus est ordinem s. Benedicti († 10. Apr.
1577. Cf. Sotvellusp. 321;BackerIII, 1622) editisque tribus opusculis (raris-
2) Backer I, 1873 : C'est un chef-d' simis) inclaruit, quae prodierunt Duaci
oeuvre de logique et de savoir. Secundum 1619, in quibus ostendit veritatem Ec-
Wood, Athenae oxon. p. 538 prodiit al- clesiae catholicae suamque uxorem in-
tera
1652.editio 1615, et tertia
Cf. Sotvellum Cour- ducere nititur, ut adillam ipsaredeat.
parsetLondini
p. 762
tenay ap. Oliver , Catholic spectator Guilelmus Bishop n. circaa. 1553
1823, 171-173; Gillow II, 284-88. Distin- nobili et vetusta prosapia, ad promo-
gui debet Thomas a Nicolao F. , qui vendam fidei catholicae causam inAn-
fuit card. Allen a secretis , et licet sacros
ordines non susceperit , tanti factus est a
catholicis anglis , ut episcopatu dignus Anglia scripsitque Alani card. vitam, Ro.
proponeretur sedi apostolicae,quamdigni- mae 1608; 1638 in 8., libellus valde ra-
tatem tamen modeste recusavit (†6.
(† Nov. rus. Cf. GillowII, 282.
1612). Disseruit stilo classico de antiqui- 1) Cf. Ziegelbauer Hist. rei literar.
tate et continuatione catholicae religionis in | O. S. B. III, 660.
20
308 1621-40. Theologia positiva et polemica inAnglia, Pol.Hung. etc.

glia se adjunxit inclito Guil. Allen. In teris operam dedit , ubi Bellarminum
patriam missus in primo appulsu fuit docentem audiit. Parisios postea, in-
captus (1582), in carcerem conjectus gruentibus in Belgio bellis civilibus,
et post triennium in exsilium relega- deinde Romam petiit, in academia mus-
tus. Parisiis substitit atque studiis sipontana theologiae doctor creatus est.
theologicis iterum vacans in Sorbona Variis honorum gradibus functus mun-
doctor creatur. Missionarius in patriam do valedixit ordinem s. Benedicti in-
rediit, iterum capitur, in vincula con- gressus , in quo dictus est Gabriel de
jicitur, pellitur in exsilium. A clero s. Maria. Verum honores , quos fugit,
Romam mittitur in causa archipresby- ipsum non deseruerunt, nam a Ludo-
teri Blackwell, ut hujus urgeret revo- vico de Lotharingia, cardinali et archi-
cationem, sed minus bene acceptus fuit episcopo remensi, factus est hujus se-
a pontifice ( 1598). Recuperata ponti- dis suffraganeus et post hujus cardi-
ficis gratia iterum rediit in Angliam, nalis mortem a Galliarum rege (a. 1622)
sed denuo capitur et relegatur. De- nominatus archiepiscopus († 10. Apr.
functo Harrison tertio archipresbytero 1629). Eduardus Weston londi-
etabrogatohocmunere in episcopumpro nensis docuit theologiam Montisregii
catholicis Angliae designatur (1623). in Italia et Duaci et obiit canonicus
Multum contulit ad restituendam pa- brugensis (1633 vel 1634). Edidit(an-
cem inter catholicos variis controver- glice) : Christianae veritatis probatio,
siis inter se discordes, sed nondum an- Duaci 1614 in 4. Institutiones ortho-
no exacto decessit prope Londinum 16. doxae de triplicis hominis officio ex no-
Apr. 1624. Reliquit plura opera 1) in tione ipsius naturali, morali et theolo-
primis adversus R. Abbot salisburi- gica 11. 3, Antwerpiae 1602 (m. 15) et
ensem episcopum et Perkins aposta- 1609, in quo atheos, politicos, secta-
tam. Edidit Joannis Pitsei n. 185 rela- rios acriter aggreditur. Enarrationes
tionumhistoricarumt. 1. scil. deillustri- corruscationum J. Christi, ib. 1631 .
bus Angliae scriptoribus, Parisiis 1619
in 4., cui praemisit doctam praefatio- 248. Ex aliis nationibus reliqui sunt:
nem. Bonaventurae Jackson , O. Laurentius Nicolai S. J. norvegus¹),
S. Fr. exstat egregius 1. Manuductio ad strenuus operarius († 5. Maj. 1622 a.
palatium Veritatis, Mechliniae 1616. aetatis 84), cujus est Confessio christi-
Multum commovit calvinianos 1. cui ana, quam christianus populus in tri-
titulus Calvinoturcismus , i. e. calvini- bus regnis septentrionalibus Daniae,
sticae perfidiae cum mahumetana col- Sveciae et Norvegiae constanter con-
latio et dilucida utriusque sectae con- fessus est a. a Christi fide suscepta am-
futatio, Antwerpiae 1597 et 1603 in 8, plius sexcentis, Cracoviae 1604; Geor-
quem scripsit sub nomine Guilelmi gius Tyszkiewicz S. J. 2)gentepod-
Reginaldi Guilelmus Giffard ex lacha († 14. Nov. 1625) ; Bernardus
illustrissima et antiquissima familia Paxillus , vernacule de Brzezek O.
ortus 2). Oxonii (1569) et Lovanii li- Praed. polonus, qui in actis capituli
generalis Valentiae 1647 habito hoc
elogio celebratur: „ Totum se ad auste-
1)Cf. Gillow I, 218-23. rioris vitae observantiam contulit, car-
2) Cf. Ziegelbauer 1. c. III, 373 s. ;
Gillow II, 457. Nonnulli ei tribuunt 1.
editum sub nomine G. G. Rossaei : De dum alios est Guil. Reynoldi , angli ad
justa reipublicae christianae in reges im- fidem conversi vel G. G. Genebrardi.
pios et haereticos auctoritate ad Henricum 1) Cf. Sotvellus p. 545 ; Backer
Navarraeum et quemcunque haereticum II, 1524.
a regno Galliae repellendum confoedera- 2) Cf. Sotvellus p. 297 ; Backer
tione, Antwerpiae 1592, qui tamen secun- | III, 1245.
 Brzezek, Pazmany etc. 309

nes nunquam edebat, piscibus rarissi-| fecit juvenis in literis progressus, ut

me vescebatur, solis jusculis et oleri- in academia graecensi summa cum ap-
bus contentus. Silentii tenacissimus probatione philosophiam ac theologiam
habitui rudi culcitram duram et lectum docuerit, sed zelo animarum et patriae
(durius) adhibebat. Terribilis daemo- juvandae impulsus ita se missionibus
num exorcista, multos ab obsesso- impendit , ut eximiam suae virtutis et
rum corporibus fugavit. Splendebat in doctrinae commendationemapud omnes
eo mira sapientia et acrimonia in per- quidem , sed apud Franc. cardinalem
sequendis haereticorum erroribus , ut Forgacziumarchiepiscopum strigonien-
centum ex obstinatissimis suis ferven- sem praecipue obtinuerit , qui propte-
tissimis concionibus et disputationibus rea multum ejus consiliis , dum vixit,
ad fidem Christi reduxerit. In gravis- usus est. Post hujus mortem Matthias
simis morbis patientissimus tandem imperator eum invitum reluctantemque
non sine magna sanctitatis opinione licet ab apostolica sede postulavit ad
animam creatori reddidit c. 1630. infulas strigonienses , ut labanti per
Scripsit 1. ac edidit hoc titulo 1) : Mono- Hungariam orthodoxae religioni hume-
machia pro defensione fidei ss. Trinita- ros supponeret. Haereses quod ante diu
tis h. e. duellum seu concertatio ex di- coeperat , et terrere perrexit et profli-
vinis Scripturis , ss. patrum et docto- gare tum pro suggesto publico in tem-
rum testimoniis , ss. conciliorum de- plis , tum privatis congressibus, tum
cretis, rom.pontificum approbationibus, scriptis lucubrationibus. Nobilitatem
christianorum imperatorum edictis a potissimam tempestiva comitate et sui
temporibus ss. apostolorum in 4 aeta- indulgentia ac morum suavitate ad or-
tibus centenis deducta successione ad thodoxos reduxit. Clerihungarici quam
a. Chr. 400, tres personas Patrem et exactissimam formam instituit legibus,
Filium et Spiritum s. esse unum Deum censura, synodis, disciplina , repurga-
inuniformi acperpetuo consensu veri- tione, morum ipse integritate venera-
tatis strenue defendens adversus omnes bilis, disciplinae rigore formidandus,
haereticorum novorum arianorum ob- honoris divini fervidus. Hinc ob meri-
jectiones, quas abArio et antiquis ari- torum magnitudinem postulante Fer-
anis solum Patrem Deum naturalem dinando II. ab Urbano VIII. sacra pur-
falso asserentibus, Filium consubstan- pura donatus est a. 1629. In futurum
tialitateet Spiritum s. Deitate privando quoque de religionis catholicae bono
depromere solent, simulque adversus in patria sua sollicitus plura condidit
schismaticorum ruthenorum argumen- atque fundavit seminaria , e quibus
ta, quae a schismaticis quoque graecis unum Viennae ab ipso Pazmanaeum
desumentes , Spiritum s. ex ipso solo dictum modo adhuc floret. Decessit
PatreprocedereFilium excludendo per- magnus hic vir 1) 19. Martii 1637. Ex
tinaciter affirmant, Cracoviae 1616 v.
3 inf. - Denique refulsit in Hun-
garia qui unus instar multorum est, 1) Cf. Sotvellum p. 690 ; Vita seu
elogia card. Pazmany, Viennae 1660 ;
Petrus Pazmany S. J. waradiensis, Werner , Franz Suarez 1, 23 s., qui de
alter Hungariae apostolus (n. 1570). eo dicit: Er war die mächtigste Stütze
Usque ad a. 13 in Calvini secta ado- Ferdinand II., eine Säule und Zierde der
ungarischen Kirche, ein thätigster För-
levit, sed ad fidem conversus tantos derer katholischer Sittung in Ungarn;
Mailath , Geschichte der Magyaren v.
Cf. Quetif, Script. O. Praed. II, 4. p. 259 :
1) Wer Pazmann nicht gross
465 et Starovolscius in Ἑκατονδὰς nennt, hat keinen Sinn für Grösse oder ist
Elog. 73 p. 175 , qui alia ejus opera enu- in Parteigeist versunken. Als er auftrat,
merat, sed utrum et ubi prodierint non war die katholische Geistlichkeit arm, ge-
indicat. drückt, eingeschüchtert , gering an Zahl ;
310 1621-40. Disciplinae ad ss. literas spectantes in Hispania.

ejus scriptis 1) commemoranda in pri- quam plurimum excoluit et limavit,

mis sunt : Dissertatio an unum aliquod adeo ut literae hungaricae multum ei
ex omnibus lutheranis dogmatibus ro- debeant novaque ipsarum aera ab illo
manae Ecclesiae adversantibus Scriptu- coeperit. Michael Veresmarti¹)
ra s. contineat, Posonii 1631 in 4 ; Ho- prius fanaticus praeco calvinianus, gra-
degus seu Dux ad veritatem ²), in quo datim opera praesertim Petri Pazmany
ostenditur, vanitas sectarum catholicae veritatem agnovit atque demum ad Ec-
fidei adversantium 11. 15, ib. 1613 et clesiam rediit, pro qua dein admodum
1637 in f.; Tyrnaviae 1760 in f.; con- strenue verbis scriptisque decertavit
troversiae fidei , Viennae 1616 in 8. necnon et multa est passus († 1645).
Stilo utitur classico in lingua patria,

III. Disciplinae ad ss. literas spectantes.

249. Magnum esse numerum theo- pretibus, inter quos aliqui nostra ad-
logorum scholasticorum, quos Hispania huc aetate magni fiunt. Initium duci-
protulit , vidimus, sed forte non pau- mus a Joanne de Paiva conimbricen-
cioribus gloriatur s. Scripturae inter- si, s. theologiae doctore et canonico la-
mecensi , qui hermeneuticae specimen
als er starb, war die magyarische Hierar- dedit opere inscripto: Doctrinale s.
chie reich, mächtig, angesehen, muthig, Scripturae omnes illius sensus tum li-
unterrichtet. Die protestantischen Theo- terales tum mysticos , necnon canones
logenwarenvorPazmann
katholischen gelehrterals
; mit Pazmann beginnt die
die h. e. regulas interpretandi ac intelli-
Gelehrsamkeit der magyarischenkatholi- gendi ss. literas, phrases praeterea,
schen Theologen und keine Glaubenspar- modosque ac versiones 11. 23 complec-
tei hat einen Mann aufzuweisen, der sich tens, Conimbricae 1631 in f. Inuni--

mit Pazmann messen könnte. Als Paz-

versam Scripturam scholia habemus Jo-
mann auftrat , fand er Ungarn protestan-
tisch; als er starb war es katholisch. Pro- annis Mariana S. J. Natus is est Ta-
lixam tanti viri biographiam scripsit(hun- laverae in dioecesi toletana (1537).
garice) Frankl, quae coepit prodire Pe- Maximo ingenio , peracri judicio, sin-
stini 1868 ; succinctius, sed bene eam de-
dit Schwicker P. Pázmány etc., Köln gulari memoria , multorum annorum
studio omne disciplinarum genus dili-
1888 .
1) Backer II, 1822-30 ea recenset gentissime excoluit, et ad s. theologi-
sub 32 num. etiam conciones, quae nostro am raram omnium liberalium artium
adhuc tempore leguntur magnique fiunt. et historiae tum ecclesiasticae tum pro-
2) Hungarice conscriptus. Zur Bekeh-
rung derAkatholiken, ita Schrödl Kir- fanae cognitionem adjunxit. Romae
chenl. VIII, 260 (ed. 1), schrieb er den nondum sacris initiatus (1561) qua-
Wegweiser zumHimmel, ein Werk,das der driennio ss. literas interpretari coepit;
protestantischen Religion in Ungarn mehr
geschadet , als hunderttausend spanische anno 1569 concessit Parisios et magna
Krieger zu schaden vermocht hätten , ein nominis celebritate in illa academia d.
Werk, das durch Gelehrsamkeit, Dialectik, Thomam Aquinatem quinquennio ex-
Schönheit des ungarischen Stiles , anzie- posuit. Erat in inveniendo acutus , in
hendenWechsel derGegenständeu.geist- judicando severus , in disponendo di-
reiche Behandlung des Stoffes die allge-
meine Bewunderung erregte und grosse stinctus, perspicuus in explicando, acer
Bekehrungen zur Folge hatte. Numeran- in disputando. Sed morbis impeditus
tur ad 92 e nobilitate familiae hujus libri
lectione ad reditum in Ecclesiam impul-
sae. Opera contra Pázmány edita cf. apud 1) Plura de eo cf. in hist. polit. Bl.
Roskovány II, 553-6. 1889. II.
 Joannes Mariana. 311

coactus est studiorum cursum vel in- lus , qui ait 1) : Scholia exigua qui-
terrumpere vel remittere et animum dem mole , sed usu non contemnenda
ad leniora studia transferre. Itaque in et cum judicio exarata " etc.; tractatus
Hispaniam rediit 1574 atque Toletum 7 tum theologici tum historici, videlicet
secessit, ubi vitam studiis semper in- 1. de adventu b. Jacobi ap. in Hispa-
tentam ad decrepitam usque senectu- niam, propter quem tr. opus hoc ali-
tem protraxit decessitque 17. Febr. quamdiu (usque ad Benedictum XIV.)
1624 prope nonagenarius, tantae con- in indicem fuit relegatum; 2. de edi-
scientiae puritate, ut eam quotidiana tione vulgata ss. bibliorum 2), in quo
confessione expiaret. Multa passus est prudenter quidem , sed energice exag-
ingrata in provecta aetate; cum enim geratas illas de vulgata opiniones, quae
in tractatu de monetae mutatione gra- suo tempore inter theologos hispanos
ves acriter flagellaret abusus , reus de vigebant, impugnat, atque genuinam et
crimine majestatis actus senex 73 an- vere catholicamde ejus auctoritate sen-
norum monasterio franciscanorum in- tentiam egregie stabilit³); 3. de spec-
cluditur 1). Ex ejus operibus ") ad rem taculis; 4. de monetae mutatione; 5.
nostram sunt : Scholia in V. ac N. T., de die et anno mortis Christi , in qua
Matriti 1619 in f., Parisiis 1620 in f. tuetur Christum mortuumesse 25.Mart.
et saepius cum notationibus Emanue- a. aetatis 34; sed judice Petavio 4)
lis Sa et Petri Lanselii , Antwerpiae multa in ea sunt falsa et pugnantia ;
1624 v. 2 in f. et alibi. Haec magni fa- 6. de annis arabum cum nostris annis
ciunt Richard Simon³), Dupin , Po - comparatis , quem pariter Petavius
1. c. non magni facit ; 7. de morte et
immortalitate 11. 3, Coloniae 1609 in f.
1)Cf. Sotvellus p. 476 ; Garzon
El P. Juan de Mariana y las escuelas libe-
rales, Matriti 1889.
2) Catalogum cf. ap. Backer 11, 1083 ment, très-utiles pour l'intelligence du
-92.Andres , dell'Origine, dei progressi sens littéral de l'Écriture sainte , parce
et dello stato attuale d'ogni letteratura t. qu'il s'y est principalement appliqué à
6. 1. 1. c. 5. p. 333 advertit : Poco ha trouver la signification propre des mots
scritto in teologia il Mariana ; ma in Hebreux. SesNotes quoiqu' abregées sont
quel poco si è fatto conoscere un profondo très judicieuses , et il passe pour un des
e severo theologo. Il Mariana era per così plus habiles Commentateurs de l'Ecri-
direun theologo critico : versato nelle an- ture. <
tiche lingue e negli studi d'erudizione, 1) Praef. v. 1. Synopsis crit.
benche allevato e cresciuto nelle scuole, 2) Hunc laudant R. Simon Hist. crit.
non potè mai gustare lo stilo scolastico du V. T. 1. 3. c. 18, ubi inter alia dicit :
etc. Cf. ib. p. 561. Il a fait de plus dans ce même Traité
3) Hist. crit. du N. T. c. 42: Les notes quantité de Questions fort utiles, qu'il ré-
sur le N. T. sont de véritables Scolies, où sout assez judicieusement etc. Andres
il ne paroit pas moins de jugement que 1. c. c. 2. p. 442 s. , II Mariana è entrato
d'érudition. Il marque avec soin les diver- in particolare ad esaminare più profonda
ses leçons, qu'il a pu découvrir etc. Hist. mente la materia: fa la rivista del testo
crit. du V. T. 1. 3. c. 12: On peut dire ebraico e delle versioni , e vi osserva ciò
que Mariana est un de plus habiles et che può esser soggetto di qualche censura ;
deplusjudicieux Scoliastes que nous ay- e venendo alla vulgata ei riconosce alcuni
ons sur la Bible. Il est vrai que la connais- difetti, e ne rileva i pregi ; spiega il senso
sance qu'il avoit des Langues Grecque et del concilio tridentino nel dichiarare au-
Hebraïque, n'étoit que médiocre: mais la tentica la vulgata; propone il metodo
pénétration de son esprit et sa grande ap- di farne una corretta edizione , e molti
plication suppléent en quelque façon à ce punti svolge spettanti questo argomento
manquement. Il choisit d'ordinaire le meil- con giudiziosa accuratezza e con religiosa
leur sens , et il n'est pas même ennuyeux libertà. Elegantem ac rarissimam eam
dans les différentes interprétations qu'il diss. dicit Tournemine.
rapporte . Dupin 17, 131 ita scribit: II 3) Cornely l. c. n. 254.
fit aussi des Scholies sur l'Ancien Testa- 4) Ep. 1. III. ep. 14.
312 1621-1640. Disciplinae ad ss. literas spectantes in Hispania.

In lucem quoque protulit Lucae tu- cydidis prudentiam et Taciti acumen

densis episcopi de altera vita fideique diserto admodum gravique stilo com-
controversiis adversus albigensium er- plexum fuisse unum 1). Aliud Maria-
rores 11. 3, Ingolstadii 1612 in 4. Quas- nae opus illudque famosum est: De
dam annotationes reliquit in nonnullos rege et regis institutione 11. 3 ad Hispa-
s. Isidori hispalensis libros , quae re- niae regem catholicum, Toleti 1599 in
ceptae fuere in editiones Grialii et 4. (editio originalis etrara), quodpue-
Arevali. Denique ejus tractatum de rilibus clamoribus , innumeris calum-
ponderibus et mensuris, Toleti 1599 in niis et malevolis accusationibus in so-
4. laudat Tournemine l. c., quem cietatem Jesu occasionem dedit, in
>>idcirco aliis ejusdem argumenti scri- quo, ut ait Tournemine in praef.
ptis praeposuit, quod ceteris perspicui- edit. comment. Menochii , loquens de
tate praecellat, et veterem supputandi nece Henrici III. Galliarum regis ea
rationem ita exposuerit, ut multos scripsit, quae lacrimis elueré debuerat;
Scripturae nodos feliciter dissolvat, opus, si illa demas, eximium et ad in-
nihilque credi exigat a moribus nostris formandum principem aptissimum. *
nimis semotum.< Opus hoc urgente oculatissima aulapa-
risiensi suppressum demum fuit etiam
Celebritatem tamen suam Mariana in simplici Hispania 2).
magis debet aliis operibus , quae huc
minus spectant , scil. Historiae de re- 250. Huic adjungimus Thomam
bus Hispaniae ll. 25, Toleti 1592 inf. Malvenda Setabi apud Valentinos a.
Editio originalis est admodum rara, de- 1566 ortum , splendidissimumHispa-
sunt enim plerisque exemplaribus 5 niaeetfamiliaepraedicatorumdecus³). <
posteriores 11.; adjecit postmodum alios Graecam is hebraicamque solus nullo
5 (seu 10) ll., adeo ut sint 30, Fran- usus praeceptore sibi linguas compa-
cofurti 1603. 1606 v. 2 in f. (in ea per- ravit. Regularis disciplinae, quam tiro-
tingit usque ad mortem FerdinandiCa- nem agens hauserat, toto vitae decursu
tholici 1516) ; Moguntiae 1605 v. 2 in adeo tenax fuit, ut nec a quotidianis
f.; demum adjecit Summarium ad hi- nocturno diurnoque tempore chorimu-
storiam Hispaniae eorum, quae accide- niis ceterorumquepensisunquamabfue-
runt annis sequentibus (ad a. 1619; rit, seu lectionum seu concionum ha-
in nonnullis editionibus ad a. 1621)
Moguntiae 1619 in 4. Omnia Hagae 1) In bibl. hisp. N. I, 732. Cf. etiamBa-
1733 v. 4 in f. Novis veluti curis re- ronium ada. 688; Feller V, 544, ubi
tractatum , correctum et auctum, hinc ait, neminem eo propius ad Livii scribendi
latinae editioni praeferendum edidit rationem accessisse. Et iterum: Mariana
comparable aux plus fameux historiens
hoc opus lingua hispana: Historia ge- de l'antiquité, supérieur au président de
neral de Espanna des de su primara Thou pour la noblesse et pour l'élégance
poplacion, hasta el ano de 1516 en 30 du style, est encore plus justeetplus im-
partial que
libros, Toledo 1601 v. 2 in f., longe Kirchenl. ce célèbre historien; Düx
VI, 864 ; Schrödl ib. IV, 42.
melioret emendatior editioaltera 1608; (ed. 1.) hoc opus dicit , in Bezug aufächte
Beredsamkeit, Erzählungsstil, Darstellung
egregia et splendida est illa, quae pro-
diit Matriti 1780 cura bibliothecae re- und Diction klassisch . <
giae v. 2 in f., nec spernenda altera II, 2) Les réimpressions, inquit Backer
1088 , qui ont été faites n'étant point
Valenciae 1783-1796 v. 9 inf. aucta entières, n'ont pas de valeur. Cf. Saxi-
um in Onomast. liter. ad a. 1599 ; Bal-
annotationibus et vita Marianae; omnes
vero praecellit editio matritana 1817 mes , der Protestantismus verglichen mit
-22 v. 20 in 4. Ratione hujus operis demKatholicismus
3) Arevalus inIII, 52. ad
proleg. Pruden-
scribit Andreas Schottus, eum Thu- tium, annot. ad c. 18.n. 184.
 Thomas Malvenda. 313

bendarum causa. Mira illi memoria, | authenticam. Verum ejus labores ab-
acerrimum judicium,perspicacissimum rupit infida mors, quae illum medio in
ingenium, ea vero in scribendo facili- cursu sistere jussit atque abripuit a.
tas, ut quodcunque mente conceperat, 1628 d. 7. Maji aetatis 63. Pervenerat
prompto ac nitido stilo nulla litura usque ad Ez. 16, 16, cum viribus se
emaculato feliciter exprimeret, quod destitui sensit mortemque proximam
ejus omnia contestantur αὐτόγραφα. imminere. Perceptis igitur summa cum
Quadriennio philosophiae cathedram animi devotione sacramentis transla-
est moderatus , decennio theologiam tionem bibliorum, quam susceperat,
praelegit. Stilo utebatur presso ac ni- sibi proferri voluit propriaque manu
tido sed nervoso, eique in tradendis praefationem inscripsit et subscripsit
disciplinis, sacris praesertim et divinis, notis suis lectori praefigendam. Tum
displicebat sermonis ruditas aut bar- morti se componens inter ardentissima
baries. Cum in annalibus et romano ad Deum suspiria piam efflavit ani-
martyrologio Baronii quaedam minus mam. Ceterum ejus opera studiose col-
probaret, scripsit ad eum a. 1600 epi- legit servavitque Isidorus Aliaga O.
stolam, qua ingenue quae sibi non pla- Praed., archiepiscopus valentinus, qui .
cerent exposuit. Baronius vero Thomae Thomam comitem sibi individuum et
miratus diligentiam et perspicaciam commensalem selegerat, a quo postmo-
ejusque candore captus et solertia, plu- dum tradita fuere magistro ordinis F.
rimum exindeeum coluit, ac ut Romam Thomae Turco in lucem edenda, cujus
arcesseretur , apud magistrum ordinis sollicitudine et impensis totius ordinis
F. Hieron. Xavierre instantius egit. Ro- cura Casparis Dinghens O. Pr. (t
1678) Lugduni tandem t. 5 in f. pro-
mam igitur venit Thomas eoque mo- dierunt
nente plura doctissimus cardinalis in 1650 hoc titulo : Commentaria
annalibus recensuit et mutavit. Adhi- in s. Scripturam una cum nova de verbo
bitus quoque fuit ad missalia et bre- ad verbum ex hebraeo translatione va-
viaria ordinis corrigenda et recensenda, riisque lectionibus etc 1). Acri censu-
ad scribendos ejusdem annales , quos rae eam versionem subjecit Rich. Si-
etiam collegit, sed ne publicarentur, mon²), scholia tamen lectione digna
expresse cavit. Prodierunt tamen inscio
invitoque auctore Neapoli 1627, iique 1) Cf. plura ap. Quetif II, 454 88.
exhibent opus nonelaboratum et indi- 2) Hist. crit. du V. T. 1. 2. c. 20 : Cette
gestam plane molem fabulosa quoque Version est si barbare et si bizarre, que si
l'Auteur n'avoit en même tems ajoûté de
complectentem , quae ultimam exspec- petites Notes en forme d'eclaircissemens
tabat manum. Partes habuit in expur- sur sa traduction et des Remarques pour
l'explication du Texte, elle seroit entière-
ganda bibliotheca ss. patrum editionis ment
secundae parisiensis a. 1589 per Mar- inutile ; parce que les mêmes defauts
garinum de la Bigne. Ejus annotatio- qui se trouvent dans la Version d'Arias
Montanus
nes insertae fuere editioni parisiensi bre sontde
dans celle encor enplusEt
Malvenda. grand
ainsinom-
ceux
a. 1605 , et librorum prohibitorum in- Bible purement Grammaticales pourdeap-
qui voudront avoir des Traductions la
dici expurgatorio , qui Romae prodiit prendre la Langue Hebraïque , pourront
1607 sub nomine Joan. Mariae Bras- se servir de la Version de Malvenda ,
sichelensis Mag.s. Pal.p. 63-293 . qui leur tiendra lieu en même tems de
Grammaire et de Dictionaire. Cf. 1. 2. c.
InHispaniam rediit 1608. Novamde- 1. et 1. 3. c. 12. Similia habent Polus in
mum bibliorum versionem et brevio-
praef. synops. critic., Andres 1. c. p. 513.
res in ea commentarios sive scholia ad
literalem maxime sensum hebraicique Cherubinus vero
crit. sacrae v. 3. 1.ault.
s. Joseph biblioth.
disp. 1. art. ult. ita
textus notitiam conducentia meditatus habet: Nos ex hujus operis lectione non
parumjuvari, nonmodo tirones posse, sed
est, quo vulgatam veram assereret et
314 1621-1640. Disciplinae ad ss. literas spectantes in Hispania.

judicat. Calmet in sua bibliotheca s.| commentariis illustravit Caspar Sanc-

scribit : Commentaria magni reputata tius (Sanchez) S. J. centumputeolanus
literali sensui inhaerent ; at rara sunt; vere politus interpres. Literas huma-
haec enim editio tota fere Lugduni igne niores docuit per 30 annos, tum s. li-
periit. Ejus methodus vertendi de verbo teras in complutensi collegio est inter-
ad verbum ac prorsus superstitiose he- pretatus. Nunquam est visus irasci aut
braicum textum plurimis in locis ad animo commoveri, nunquam vocem so-
voces barbaras, obsoletas et ad libitum lito amplius extollere. Innocentissimam
excogitatas auctorem adegit, quas sane vitam 1) nulla unquam graviori culpa
nunquam lectores assequerentur, nisi maculatam sancto fine clausit 16. Nov.
aliae in margine clariores et latiniores 1628 a. aetatis 75. Edidit commenta-
substitutae fuissent. " Aliud magnum rios in quatuor ll. Regum et duos Para-
opus et fructum studii 12 annorum lipomenon , Lugduni 1623 in f.; Ant-
praelo subjecit hoc titulo : De antichris- werpiae 1624, qui prae ceteris aesti-
to ll. 11, Romae 1604 in f., quod lau- mantur 2); in ll. Ruth, Esdrae, Nehe-
dant atque commendant Villalpandus, miae, Tobiae, Judith, Esther, Macha-
Pineda, Possevinus, Suarez, Schottus, baeorum, Lugduni 1628 in f.; in l. Job,
Torniellus, Lorinus, Aldrete, Schola- ib. 1625 in f.; in cantica canticorum
nus, Scioppius. Illud postea recensuit, cum expositione Ps. 68, quem in can-
ditavit atque in triplum auxit, Valen- ticis respexisse videtur Salomon , ib.
tiae 1621 ; Lugduni 1647. De para- 1616 in 4 ; in Isaiam prophetam cum
diso voluptatis, Romae 1605 in 4., quod paraphrasi, ib. 1615 in 4; Antwerpiae
commendat Calmet , quo judice Mal- 1616 ; Moguntiae 1616 in f.; in Jere-
venda erat vastae vir indolis , vastae miam proph. cum paraphrasi, Lugduni
et eruditionis qua sacrae qua profanae, 1618 in f.; in Ezechielem et Danielem
judicio solidus et memoria excellebat proph. cum paraphrasi, ib. 1619 in f.;
fideli. Utrumque tractatum Dupin 1), in 12 prophetas minores et Baruch, ib.
qui prolixam illius exhibet synopsim, 1618; 1621 (in Zacchariamproph. se-
egregium dicit. Prior certe est admo- orsim ib. 1616 in 4.), qui commentarii
dum eruditus , in quo innumeras pro in prophetas majores et minores aesti-
natura ipsius argumenti veterum opi- mantur ; in actus apostolorum: accessit
niones de antichristo ab ejusdem pri- disputatio de s. Jacobi itemque Petri
mo ortu usque ad interitum diligen- et Pauli ap. in Hispaniam adventu, ib.
tissime prosequitur: ex quibus tamen, 1616 in 4 ; Coloniae 1617. De eo scri-
si pauca excipias, pleraque merae sunt bit Calmet in s. bibliotheca : „Eruditus
conjecturae sat incertae. est (Sanctius), sapiens, solidus, literae
inhaerens et omnium quos noverim
251. Plerosque V. T. libros prolixis interpretum praestantissimus ³). Ejus

et doctores, libere asserimus : non solum

enim textus hebraici proprios idiotismos 1) Cf. Sotvellus p. 280; Backer
manifestat, sed et ceteras interpretum ex- III, 519; N. Antonius I, 532 s.
positiones summo studio ac diligentia pro- 2) Reinke (Einleit, zu den messian.
sequitur : aliorum quoque expositiones re- Weissagungen 1, 30):,Er war ein Mann
citat , suo identidem adjuncto judicio ac von inniger Frömmigkeit, grosser Gelehr-
tandem varias singularum pene vocum samkeit und scharfer Urtheilskraft und
significationes detegit, ita ut concordan- stand daher im grossen Ruf.... Seine Er-
tias hebraicas egregie subministret. Cf. klärung der Bücher Samuels und der Kö-
Le Long Bibl. sacrae p. 1. c. 4. p. 296 s. nige werden am meisten geschätzt."
1) 17, 86-93. Qui de hoc argumento 3) Feller VII, 417: Le sens littéral
eodem fere tempore scripserint cf. apud y (in his commentariis) est solidement dé-
Werner Gesch. der apol. und pol. Lit. veloppé, en même temps que l'auteur ne
4, 558 . néglige ni le sens mystique, ni le sens al
 Sanctius, Fernandius, Ribera, Magalhaens, Mendoza etc. 315

commentarium in Reges omnia ipsius commentarii in visiones V. T. cum pa-

opera superare facile creditur 1). Et raphrasibus capitum, ex quibus eruun-
Cornely2) : Mirum est quanta cum tur, Lugduni 1617 ; 1622 in f., opus
sagacitate difficultates, quas nostro hoc admodum rarum. Ex Genesi c. 49
seculo rationalistae contra V. T. libros exposuit Bernardus de Ribera O.Cist.
historicos movent, quodam modo prae- in suo Jacobi Testamento , quod conti-
viderit et quanta cum eruditione ple- net novas et eruditas expositiones 12
rasque jam in antecessum solverit. « prophetiarum, quas protulit Jacob pa-
triarcha , dum moriens ultimum vale
252. In Genesim commentariorum et
filiis diceret, Hispali 1624. - Immen-
observationum moralium t. 3 in f., Lug-
sum opus in s. Scripturam suscepit
duni 1618.1621.1627 etiterum 1633, Franciscus da Piedade Maciel O.
edidit Benedictus Fernandius S. J.
Praed. colligens selectas ss. patrum
lusitanus , borbensis , zelo animarum doctorumque classicorum in totum hi-
insignis celebrandaequeb. Virginisglo- storialem utriusque sacrae paginae tex-
riae, ut ejus scripta testantur, studio- tum expositiones , sed prodiit tantum
sus († 8. Dec. 1630 a. aetatis 67), di- tomi primi in opera sex dierum p. I.
stinguendus a sodali 3) Antonio Fer- continens opera unius diei ac tria mil-
nandio († 14. Maji 1628), cujus sunt lia selectarum expositionum , Neapoli
1636 in f. Cosmas Magalianus
légorique. Son commentaire sur Isaïe est (Magalhaens) S. J., bracharensis, qui
incontestablement un des meilleurs que quaestiones de moribus 10 annis ex-
nous ayons sur ce prophête. Andres 1. plicavit , et Conimbricae s. Scripturam
c.nobile
c. 3. p.(posto
561:fraForseancora
i più lodatilomeritapiù
commenta- est interpretatus († 9. Oct. 1624a. ae-
tori) G. Sanchez erudito, savio, leterale, tatis 73) scripsit commentarios 1) in
elegante e chiaro ed uno de' più perfetti canticum primum Mosis, Lugduni 1609
esemplari in quella materia; per quanto in 4 ; in Mosis cantica et benedictionem
alcuni voglianodarelapreferenzafra
commentari suoi patriarcharum
a que' de' libri de' re, i pregi ib. 1619 in f.;commentariorum 11. 4,
in s. Josue historiam
degli stimatissimi su la cantica ed ezian-
diodegli altri lascieranno sempre molto commentariorum t. 2, Turnoni 1612 in
incerta tal preferenza. Cf. etiam Fab- f.; in s. Judicum historiam explanatio-
ricium in hist. bibl. fabr. I, 261 ; IV, 25.
1) Praetermitti non debent quae occa-
nes et annotationes morales , Lugduni
sioneetiamhujus interpretis sapienterad- 1626 in f. opus rarum; operis hierar-
vertit Perrone praelect. theolog. t. 3. chici sive de ecclesiastico principatu II.
p. 2. c. 3. a. 2: Satis est specimen sume- 3, in quibus epistolae tres b. Pauli ap. ,
re ex commentariis super prophetas Casp.
Sanctii, ex commentario ven. Bellar- quae pontificiaevocarisolent, commen-
mini inPsalmos et P. Berthier pariter in tariis illustrantur, ib. 1609 in 4.
Psalmos, Bernardini a Piconio inepistolas 253. Libros Regum commentariis
s. Pauli aliorumque passim, qui pietatem illustrarunt Ludovicus de Vera Limae
ubique et unctionem plane coelestem spi-
rant. Si quis hos conferat cum expositio- natus, ibidem S. Thomae interpres et
nibus Semleri , utriusque Rosenmülleri , vicarius generalis, ordinis s. Merc.Red.
Kuinoelli etc. deprehendet, tantum inter- capt., Limae 1635 in f., et Franciscus
cedere illos inter
tum intercedit etistosdiscrimen,quan-
medullam inter et ossa, spi-de Mendoza ) S. J., olisiponensis,
ritum et corpus, coelum et terram. Ecquid
aliud exspectes ab iis, qui nonnisi terrena 1) Cf. Sotvellus p. 161 ; Backer
sapiunt ? II, 955.
*) Hist. et crit. introd. in V. T. 11. d. 3. 2) Alius ab hoc est Franciscus de
8. 2. c. 4. III. p. 682. Mendoza et Bovadilla cardinalis et archi-
3) Bibl. hisp. nova recenset alios 7 An- episcopus valentinus (1508-1566), qui
tonios Fernandez , quorum unum pa- scripsit de vera et naturali quadam cum
riter lusitanum supra laudavimus p. 419. Christo unitate, quam per dignam Eucha
316 1621-1640. Disciplinae ad ss. literas spectantes in Hispania.

nobilitate generis, omnigena literatura, cursuum moralium in Regum l. t. 3

morum vitaequae innocentia summis varia acjucunda eruditione necnon dis-
par viris : pietatemcum lacte, cumdoc- cursibus moralibus ad omnem concio-
trina virtutem imbibit. Floruit in eo num materiam utilissimis instructi 1)
inde usque a primis annis modestia, partim Conimbricae 1621 ; partim Oli-
pax, puritas , tranquillitas, rerum hu- sipone 1624; dein Lugduni 1622—
manarumdespicientia. Ingenium eifuit 1625-1631 in f.; Coloniae 1633.1634
acre, motus cogitationis celeres , expe- v. 3 in f. etc., quae Caspar Fernan-
diti , judicii maturitas , memoriae vis dez S. J. († 1640) lusitanus, prosequi
ingens : ad haec omni genere literarum moliebatur, sed perficere non potuit.
affatim abundavit. Conimbricae docuit Prostat tantum Sceptrum davidicum seu
philosophiam , s. literas interpretatus in 1. et 2. caput 1. 2. Regum in varios
est Eborae. Coelum migravit 3. Jun. discursus explanatio , Eborae 1685 in
1626 a. aetatis 54. Breviarium vitae 4. Aliud Mendozae opus est Viridari-
et laudum ipsius scripsit Franciscus de um sacrae et profanae eruditionis, Lug-
Macedo hoc epitaphio : duni 1632 in f.; Coloniae 1633 in f.
Siste hospes , jacet hic Mendoza. Quis 254. Libro Job lucem attulerunt
[ille, requiris ? Hieronymus
de Cruce O. S. Hier. in
Accipe. Erit merces haec satis ampla suo Job evangelico seu elucidatione 1.
[morae. Job ex placitis stoicochristianis , Cae-
Hic patria Lusus. Genus alta a[Latino
stirpe. saraugustae 1638, et praesertim Joan-
Tullius eloquio; carmine Virgilius :
nes de Pineda 2) S. J. hispalensis.
Aristotelem Granatae priusquam per
Visus Aristoteles sophia. Documenta aetatem sacerdotio posset initiari trien-
[salutis nium, deinceps Hispali biennium feli-
Dum dedit, os aureum dictus et Am- citer exposuit; d. Thomam Cordubae
[brosius. biennium; s. literas 18 annos ibidem,
Scriptura Hieronymus : pastor bonus tum Hispali, tum demum Matriti. Vi-
Doctrina quantus, laurea[arte
partaregendi.
docet. xit autemusque
semper in studiisaddecrepitam aetatem
, semper reipublicae
Et pius in superos etmoribus integer. bono intentus, necnon de profectu in
[Idemque virtute sollicitus, hinc veri religiosi
His titulis tantus spe quoque major perfectum fuit exemplar. Piissime obiit
Ex illo Regum monumenta et fama [erat.
su- in
suaeDomino hoc decus
immortale patriaeac et sodalitatis
ornamentum,
[persunt, ut vocatur a Nic. Antonio , 27. Jan.
Praeterea cinis est et dolor, heu! pa- 1637 senex 80 annorum. Quanti factus
Prodierunt commentariorum ac dis-[triae. fuerit, liquet exinde, quod cum Eboram
transiret, a pleno magistratu fuerit ex-
ristiae susceptionem fideles consequuntur, ceptus, oratione salutatus ac parieti ad
qui tractatus
deatur, satis quamvisnunquameditus
tamen innotuit, ut patet vi-
ex memoriaminscriptum:HicPinedafuit³).
controversiis hujus sententiae occasione
motis, de quibus cf. Vasquez in 3. p. d. Edidit hic profundus et eruditus divi-
nae Scripturae interpres commentario-
204. c. 1 ; de Lugo de euchar. d. 12. s. 5;
Suarez in 3. p. t. 3. disp. 64. s. 3 ; et de 1) Cf. Backer II, 1209 ; Sotvellus
eo ait Nic. Antonius I, 448: Quo quid p. 237.
magis eruditum, doctum, ingeniosum, ele-
gans ac undique perfectum conficere hu- mus2)p.Alius hic est ab eo , cujus memini-
114. adn.
mana industriavaleat, non facile dixerim. "
Francisci Sarmiento de Mendoza et in3) Ludovici Cf. plura apud Sotvellum p. 490.
de Tero epistola de morte
supra n. 107 meminimus. et virtutibus P. Joannis de Pineda.
 Pineda, Fernandez, de Ponte. 317

rum in Job 11. 13, Matriti v. 2 in f. quaestiones omnes inidem opus resol-
1597 - 1601 ; Coloniae Agrippinae vuntur. Hujus auctoris opus non me-
1600-1603 ; Hispali 1602; Venetiis rum tantummodo commentarium ex-
1705 etc., quod opus communi erudi- hibet: post textum enim Vulgatae ver-
torum etiam protestantium suffragio sio, quam appellat, veneta succedit,
laudatur 1). Calmet commentarium sicut et altera Roberti Shirvode ; deinde
dicit ,diffusissimum quidem, sed pro- variantes ex hebraeo, ex optimis inter-
batissimum, in quo nihil praeterit in- pretibus derivatae; versio paraphrasis
discussum. Unum istud opus pro om- chaldaicae per Cirvellum et Zamoram
nibus ejusdem generis haberi potest. sicut et alterius paraphrasis chaldaeae
Ad suos in Salomonem commentarios per Petrum Costam. His omnibus acce-
Salomon praevius i. e. de rebus Salo- dit versio syriaca et arabica ac tandem
monis regis 11. 8, Lugduni 1609; Mo- catena patrum graecorum, latine omnia.
guntiae 1613 in f., de quo opere ita Excipit totum opus amplissimum auc-
Calmet: Quoad Salomonis regnum et toris commentarium, quod sane omni-
quoad omnia ipsum spectantia J. Pi- um locohaberi commode potest¹). - In
neda legendus, qui de Salomone scrip- eundem 1. (Ecclesiastes) commentarium
sit. Opus hoc maximi et elegantissimi habemus Joannis Fernandez O. Praed.
commentarii loco habetur. Praelectio aragonii († 1625), in quo vulgata ad
sacra in cantica canticorum , Hispali verbum cum originali hebraeo confer-
1602 in 4; commentarii in Ecclesia- tur et probatur, eam omnes alias excel-
sten 1. unus, ib. 1619 in f., de quo Cal- lere versiones, Romae 1621 in f.-Can-
met: J. Pineda S. J. eximium com- ticum canticorum magnifice exposuit
mentarium in Ecclesiasten vulgavit, Ludovicus de Ponte (de la Puente,
eximiis prolegomenis instructum, ubi du Pont) vir piissimus et inter praeci-
puos ascetas hujus seculi numerandus.
1) Wiseman Zusammenhang zwi- Natus is est Vallisoleti 11. (secundum
schenWissenschaft u.Offenbarung,Vortr.
10. § 21 : Noch grössere Empfehlungen Sotvellum 10.) Nov. 1554 ; Societatem
werdenvon dem gelehrten und geistrei- Jesu ingressus 2. Dec. 1574 post lon-
chen(Protestanten) Schultens (Job cum gam animi fluctuationem inter alia
novavers. et comment. perpetuo Lugduni magna Fr. Suarii modestia , dum dis-
Bat. 1737 t. 1. praef.) dem spanischen Je-
suitenPineda gespendet,dessenNoten putationipraesideret,allectus. Praecla-
über Job er anerkennt, dass sie ihm seine rum exinde in omni virtutum genere,
Arbeiten bedeutend erleichtert haben. progressum fecit sub disciplinaBaltha-
Etiam a Delitzsch commendaturCom- saris Alvarez celebris plane ascetae2),
mentar ü. d. Buch Job Lipsiae 1876ed. 2 et tirocinio absoluto in studiis, in qui-
p.32. Andres 1. c. 1. 2. c. 3. p. 563 : „Sem-
brerà troppo diffuso il Pineda al veder- bus longo post se intervallo condisci-
gli impiegare sì grossi volumi sui piccoli pulos omnes reliquit propter promptum
libri di Giobbe et dell'ecclesiaste: ed io ingenium, acrejudicium, animi ardorem.
infatti vorrei reciderne alcune quaestioni
poco importanti per la biblica illustra- Saepius novitiorum magistrum egit,
zione; ma all' osservare, che niente vi si sed tenuivel nulla valetudine utens co
tralascia senza soddisfacente discussione,
e che quelle sole opere possono servire per 1) Bibl. sacra pp. 70. 78. 87. Fusissime
molte in quelle materie, gli si perdona sed plenisime eum Ecclesiasten exponere
conpiacere la diffusione, e si ricevono con affirmat etiam Corn. a Lapide in praef.
grata riconoscenza i molti e bei lumi che sui comment.
inessi sparge forse con qualche prodiga- 2) Posuit gratissimus discipulus magi-
lità. Il medesimo Pineda è autor classico stro suo plane admirabili († 25. Jul. 1580)
su quanto spetta il regno di Salomone, e monumentum aere perennius in Vita vere
la suaopera è un eccellente commentario classica hispanice scriptum, Matriti 1615
dimoltipassidi vari libri della Scrittura. in 4; latine interpretibus M. Trevin-
Cf.de Wette, Das Buch Job. p. XXIII. nio et C. Bovio.
318 1621-1640. Disciplinae ad ss. literas spectantes inHispania.

actus est abrumpere docendi cursum 255. Ad N. Testamentum transea-

et animum ad ea scribenda applicare, mus. Primus nobis occurrit Antonius
quae longo usu, assidua meditatione, Perez 1) O. S. Bened. oriundus ex op-
perpetua sui mortificatione didicit. Ex- pido sancti Dominici de Silos , vir suo
cellebat, ut alias praetereamus virtutes, aevo inter paucos celeber siveeam the-
virginea modestia, humilitate et coele- ologiae partem spectare velimus, quae
sti prudentia, quam hauriebat ex assi- a scholis cognominata est , sive eam,
dua oratione: aliquoties enim integras quae mores hominum informat , sive
noctes coram Sanctissimo transigebat ¹). tandem illam, quae in debellandis fidei
Piissime obiit 17. Febr. 1624 a. aeta- hostibus componendaque ad pietatis
tis 70. Reliquit praeter alia : Expositio sensus christiana republica ss. litera-
moralis et mystica in canticum cantico- rum et omne genus studiorum erudi-
rum continens exhortationes sive ser- tionem exercet 2). Praefectus generalis
mones de omnibus christianae religio- fuit benedictinae congregationis per
nis mysteriis atque virtutibus , Coloniae Hispaniam renunciatus, episcopus dein
1622 t. 2 in f.; Parisiis 1622 (m.80); vigellensis in Catalonia: inde ad iler-
Obras espirituales, Matriti 1690 t. 5 in densem sedem, demum ad tarraconen-
f., inter quae eminent notissimae ejus- sem metropolitanam ecclesiam fuit
dem meditationes ; Guia espiritual, en translatus († 1. Maji 1637 a. aetatis
que se trata de la Oracion, Meditacion 78). Eruditionem ejus testantur lucu-
y contemplacion: de las divinas visitas lenta opera: Authentica fides Matthaei³)
y gracias extraordinarias : de la morti- controversiis agitata et discussa , Bar-
ficaciony obras heroycas que los acom- cinone 1632 ; Authentica fides quatuor
pañan, Vallisoleti 1609 in 4; de la evangelistarum controversiis catholicis
perfeccion del Christiano en todos sus discussa et agitata adversus omnes
estados , ib. et Pampelone 1612-16 haereticos, ethnicos, philosophos, Lug-
t. 4, latine , Coloniae 1615-17 t. 4 duni 1626 in 4 ; authentica fides apo-
in 3 v. (m. 70) . Tesoro escondido en las stolorum et epistolae ad Romanos , ib.
enfermedades y trabajos, Hispali 1672 1626 in 4 ; Authentica fides Pauli super
in 32 ; Sentinientos y avisos espiritua- 1. et 2. ep. ad Corinthios controversiis
les, ib. 1671 in 16 ; latine versum a catholicis agitata et discussa , Barci-
P. de Baenst , et curante Vinc. Gas- none 1632 in f.; Pentateuchus fidei II.
ser ep. brixinensi iterum editum Bri-
xinae 1870 .
Thomas de Beira O. S. Franc. lu- 1) Alterius Antonii Perez mentionem
faciemus ad a. 1649 Hieronymus Perez
sitanus edidit considerationes literales reliquit inter alia (cf. bibl. hisp. n. I,
et morales super Jeremiam , Olisipone 596) summam theologicam, Matriti a. 1637
1633 ; in Jonam commentarios unacum v. 2 in 4. Is vero distingui debet a cele-
briori Hieronymo Perez O. b. M. de
paraphrasipoetica, Oriolae 1623 in 4. Merc. subtilissimo s. Thomae interprete,
Jo.Praeterm. Tremiño alicantino,qui ut testantur ejus commentaria in 1. et 1, 2.
50 fere annos tam in schola quam in Summae, Matriti 1548. Alius Antonius
ecclesia docendo et concionando im- Perez (vulgo Antolinus) O. S. Bas. edidit
pendit, Alphonsus de Padilla O. Mi- Catenam
quaedamselectam veterumexplanata
divi Matthaei Patrum inlitera-
loca
nim. dedit commentaria annotationes et liter et moraliter, Barcinone 1632 ; Matriti
discursus ad mores complectentia in 1643 in f.
2) Nic. Antonius I, 150 ; Ziegel-
Habacuc proph., Matriti 1657 v. 2 in bauert. III. c. 4. § 5.
4; Sulzbachi 1674 in 4 ; Romae 1702 . 3) Josephus Garcia O. Cist. († 1622)
teste Le Long in aliquot psalmos Davidis
1) Cf. Sotvellus 570 ; Backer II, et in Evangelium s. Matthaei commenta-
2180-90 . tus est, Pampelonae 1612 in 4.
 Perez, Quiros, Tena etc. 319

5: de Ecclesia, de conciliis , de Scrip- tia eruditioneque nulli professorum

tura s.; de traditionibus sacris; de ro- aetatis suae hominum doctissimorum
mano pontifice, Matriti 1620 inf.; Lau- existimatione secundus. Primum Ari-
rea salmantina, sive certamina schola- stotelem , Scotum dein interpretatus
stica (10) et totidem interjecta expo- est, mox pomeridianam, indeque prin-
sitiva, ac relectio de cruce Christi pro cipem theologiae cathedram moderan-
acquirenda laurea salmantinae acade- dam suscepit. Obiit 1) dertusanus epi-
miae sive magisterii gradu et pileo ejus scopus 26. Sept. 1622. Plane insignia
insigni, Salmanticae 1604 t. 2. inf.- sunt ejus commentaria et disputationes
Integrum volumen in f. annotationum in ep. d. Pauli ad Hebraeos, Toleti 1611 ;
in c. 13. sacros. evangelii secundum 1617 in f., recepta quoque inter criti-
Joannem, quod tamencomplectiturtan- cos sacros. „Hoc Ludovici nostri
tum primam partem , reliquit Grego- opus, scribit Mich. a s. Joseph 2), com-
rius Baptista pariter O. S. Ben. lu- muni sapientum suffragio sane proba-
sitanus , Conimbricae 1621 ; reliquae tum est, nec facile invenias, qui aptius
duae partes manserunt ineditae. deeodem argumentodisseruerit ; quam-
256. Plures Pauli epistolas illustra- vis noster ea linguarum peritia prorsus
vit Augustinus de Quiros S. J. illi- caruerit, sine qua vix credunt critici
turgitanus, quae civitas hodieAndujar posse quemquam s. literas apte expo-
nere. Auctoris consilium fuit, ut tiro-
dicitur 1) . Sacras literas interpretatus
est undecim annos. Vir erat doctrinae, nes theologi in promptu haberent ar-
sed in primis prudentiae , modestiae, gumenta etresponsiones, quibus argu-
comitatis omniumque virtutum religio- menta et difficultates sibi in Scriptura
sarum laude insignis († 13. Dec. 1622 et maxime in epistolaad Hebraeos pro-
positasobservavit,
a. aetatis 56). Scripsit Commentarios metus solverent. Quare sicut recteCal-
plurimas inmedium
exegeticos literales in postremum can-
ticum Moysis, Is. c. 38. canticumque quaestiones adducit 3), non raro etiam
ab Apostoli textu alienas, quas schola-
Ezechiae , prophetas Nahumet Mala-
stico quidem stilo , sed erudite tamen
chiam , b. Pauli epistolas ad Ephesios
resolvit. Ratiocinatione potius quam
et Colossenses et bb. Jacobi 2) et Judae auctoritate rem conficere consuevit ;
canonicas, Hispali 1622 in f.; Lugduni
1623 in 4. Ludovicus de Tena , nec id tribuendum putamus cum Cal-
meto temporum illorum conditioni,
baeticus, accitanus , erat s. theologiae
doctor complutensis, ingenii praestan- nam
quae si
optimis patrum editionibus caruit;
hoc auctoris genio placuisset,
ad manus haberet patrum opera etsi
1) Cf. Sotvellus p. 96.
2) Ineandem hanc epistolam exegeti minus correcta, ex quibus hauriret
camjuxta et paraeneticem commentatio- magnam testimoniorum copiam." Ni-
nem scripsit Didacus Daza S. J., Com- mis diffusa , laude tamen digna 4) est
pluti 1626 in f., quem Gabriel Vasquez
tanti fecit, ut subtiliora et difficiliora theo-
logiae capitacum ipso conferret(† 16. Oct. 4) Cf. Bibl. hisp. nov. II, 65 .
1623 a. aetatis 44). Plura cf. ap. Sotvel- 2) Bibliogr. crit. III, 252.
lum p. 169. Pariter et Balthasar Paez 3) Hoc carpit Rich. Simon , Histoire
0. SS. Trinit. olisiponensis († 1638) reli- crit. des principaux commentateurs du
quit in epistolam s. Jacobi commentarium, N. Τ. 38 .
Lugduni 1620 (editiojam 3. multum aucta). 4) Welte , Kirchenlex. III, 490 (ed. 1.):
Praeterea commentaria in canticum Moysis ,Erst die Isagoge etc. von Ludov. de Te-
Ex. 15,cum annotationibus moralibus, Oli- na und die Praeludia isagogica ad s.
sipone 1618 in f.; Antwerpiae 1619 ; in Scripturae intelligentiam von Antonius
canticum magnum Moysis : Audite coeli a Matre Dei (Lugduni 1649) machten
quae loquor Deut. 32, Olisipone 1620 t. 2; ihm (Sixtus senensis)seineVorzüge etwas
incanticum Ezechiae Is. 38, ib. 1622 in f. streitig.
320 1621-1640. Disciplinae ad ss. literas spectantes in Hisp et Italia.

ejus Isagoge in totam Scripturam, sive 258. Aliquot interpretes Italia quo-
de s. Scripturae existentia, quidditate que protulit, inter quos eminet Bene-
et qualitatibus , integritate textus he- dictus Justinianus¹) (Giustiniani)
braici, de singulorum ll. auctoritate et S. J. genuensis, de quo illud memoriae
auctoribus idiomateque , quo scripti proditum est, quod cum adolescens in
sunt, Barcinone 1620 in f. quodam dramate, dum convictor esset
257. Denique 1) nonnulla s. Scrip- in collegio germanico Romae, partes s.
turae loca illustravit Martinus de Roa Catharinae ageret, tantarepente inipso
S. J. cordubensis († 5. Apr. 1637) in theatro cupiditate incensus est imi-
opere 2) : Singularium locorum et rerum tandi virtutes illius sanctae virginis,
ll. 5, quibus insuper duo alii ll. ad-cujus personam sustinebat , ut illico
juncti sunt: de die natali sacro et decreverit mundo nuncium remittere
profano unus ; alter singularium item et Deo se totum in societate Jesu con-
locorum l. 6., in quibus cum ex sacris,
secrare. Doctrinis omnibus maxima feli-
cum ex humanis literis multa ex gen- citate decursis theologiam Tolosae,
tiumhebraeorumque moribus explican- Messanae et Romae multos annos magna
tur, Lugduni 1604 et 1634 v. 2 in 8; cum ingenii et sapientiae opinione tra-
1667.- Ludovicus Ballester S. J. didit, tum praecipuas Italiae civitates
valentinus († 1. Maj. 1624 a. aetatis concionibus illustravit. Summi ponti-
82) s. Scripturae admodum studiosus ficis quoque fuit theologus et ecclesia-
collegit Onomatographiam sive descrip- stes. Obiit demum Romae plenus die-
tionem nominum varii et peregrini rum ac meritorum in collegio poeni-
idiomatis , quae alicubi in latina vul- tentiariae, quodannisamplius 20magna
gata occurrunt pp. 2, quarum 1. con- trium pontificum approbatione guber-
tinet nomina praecipua rerum V. etN. narat 19. Dec. 1622. Magnam nominis
T. per ordinem alphabeticum digesta; famam promeruit 2) suis in omnes b.
2. vero omnia insignium personarum Pauli Ap. epistolas explanationibus,
cum distinctione temporum, quibus Lugduni 1612-1613 t. 2 in f., et in
personaeistaefloruerunt, Lugduni 1617
in 4; accessit Hierologia sive de sacro
sermone continens summam atque com- 1) Fabianus Justinianus genuensis
pendium positivae theologiae fere om- congr. Orat. et episcopus adjacensis in
Corsica († 5. Jan. 1627) innotuit pluribus
nia, quae in s. Scriptura tractantur, operibus, quae Le Long. inBibl. s. recen-
attingens, innumera ejus loca linguae set, scil.: Commentarius de s. Scriptura,
hebraicae praesidio explicans et tamen ejusque interpretibus , Romae 1614 in 8;
eamethodo omnia tradens, qua tam Elenchus auctorum , qui in s. biblia etiam
in versiculos data opera scripserunt , ib.
hebraei sermonis periti quam expertes 1612 in f.; Tobias explanationibus histori-
in studio theologiae positivae multum cis et documentis moralibus illustratus, ac-
proficere possint. Omnia vero, quae in cedit tr. 1. de saevitia peccati; 2. de su-
eatractantur, 4 11. continentur: 1. de mae
perbia1620
ejusque gradibus ac1629
inf.,Antwerpiae remediis, Ro-
in f.Ho-
substantia divina; 2.desubstantiacor- ratius Justinianus Congr. Orat. n. 28.
porea non vivente; 3. de substantia Febr. 1580 in insula Chios, custos biblio-
corporea vegetativa; 4. de substantia thecae vaticanae , episcopus Montis alti
corporea sensitiva, ib. 1617 in 4. (1640), inde Nuceriam 1645 translatus de-
cessit cardinalis 25. Jul. 1649. Composuit
1) Commentarium in Apocalypsim Petri ex actis archivi vaticani historiam concilii
a Jesu Maria O. b. M. de Merc. theo- florentini, Romae 1638, quam recepit
logi doctissimi prodiisse 1671 ex auditu Hardouin in collectionem conc. IX,669
refert Nic. Antonius Bibl. hisp. nov. s. Eam tamen suae diligentiae tribuit Leo
II, 203. Allatius .
2) Alia ejusdem op. quae huc non spec- 2)Cf. Sotvellus p. 110 ; Backer
tant cf. ap. Backer III, 219. I, 2150.
 Justinianns, Pavonene, Sopranis. 321

omnes catholicas epistolas explanationi- dit in opere, cui titulus : Introduc-

bus inf., Lugduni 1621, quae fere tan- tio in sacram doctrinam, opus peruti-
tum ex patrum sententiis contextae le tum ad concionandum, tum ad stu-
sunt adeo erudite, ut cum Estii inter- dia peragenda et scripturalis et schola-
pretatione perfectum absolutumque sticae et moralis et canonisticae et con-
harum epistolarum exhibeant commen- troversisticae theologiae, Neapoli 1623
tarium 1). Eae sat rarae et carae (m. in 8; p. 2. de definitionibus isagogicis
200) sunt. sive de naturali theologia; quo in opere
259. Commentarios in Pentateuchum, facillima methodo omnes humanaedis-
Romae 1619 ; in ll. historicos et pro- ciplinae habentur , quantum satis est
phetas omnes , et Machabaeos, ib. 1625 et ad eruditionem et ad intelligentiam
in f.; in IV Evangelia, ib. 1619 in f.; Scripturarum ss. et ad uberem nobi-
in actus apostolorum, epistolas Pauli et lioremque materiam concionum , ib.
aliorum apostolorum, item et inApoca- 1625 ; p. 3. de canonibus isagogicis ,
lypsim , ib. 161,9 reliquit Fabricius sive de sacrae interpretationis ratione:
Paulutius (Pauluzzi, Paulucci) pri- quo in opere methodo facillima exhi-
mus episcopus civitatis Plebis (Pieve † betur artificium plenum ad quemcun-
1625). Franciscus Pavone S. J.cantan- que Scripturae locum interpretandum
zariensis, vir divinae gloriae et salutis et historice et mystice ac multiplex ad
animarum sitientissimus , omni virtu- concionandum eruditio , ib. 1626. Ip-
tum genere eximius , sanctitatis opi- sius praeterea sunt 1) : Commentarius
nione omnibus venerandus († 25. Febr. dogmaticus sive theologica interpretatio
1637), Hermeneuticae specimen de- in Pentateuchum : novum artificium ad
1) De his ita R. Simon , qui ejus com- intelligentiam theologiae tum literalis
mentarium excellens dicit. Hist. crit. des tum mysticae ss. Scripturarum et ad
principaux comment. du N. T. c. 42: „Sa parandam nobilem materiam pro con-
méthode est judicieuse, en ce qu'avantque cionibus et ad usum controversiarum,
de venir à une explication étenduë de son
texte, il en donne une paraphrase exacte, Neapoli 1635 in f., opus rarum; Com-
où il n'employe que les paroles, qui sont mentarius dogmaticus , sive theologica
nécessaires pour en ôter l'obscurité interpretatio in evangelia, novum arti-
il a ajoûté des notes separées , où il ex- ficium etc. ib. 1636 in f.- Libros Re-
pose au long la pensée de s. Paul, en
mêlant plusieurs choses qui regardent la gum commentatus est Joannes Hiero-
Theologie, principalement celle des an- nymus Sopranis S. J. genuensis 2),
ciens Ecrivains Ecclesiastiques , qu'il fait vir eximia doctrina praeditus, philoso-
professionde suivre sans s'arrêter auxnou- phiae et theologiae professor atque s.
veaux. C'est pourquoy il évite autantqu'il Scripturae interpres , cui illud mirum
estpossible les disputes qui étoient de son
temps entre les Catholiqueset les Prote- Deo sicdisponentecontigit, ut cumin-
stans, les laissant à ceux quiy étoient plus signi floreret existimatione doctrinae,
exercez que luy, parce qu'il n'avoit paslu mente ad tempus exerraret uno in ob-
les livres
eum sensades hérétiques.etAdvertit
Augustini dein, jecto cetera rectissime cordatissime-
s. Thomae
praeferre sententiis patrum graecorum, que sapiens († 11. Nov. 1629 a. aeta-
nontamen satis esse criticum in suis cita- tis 57). Post ipsius obitum opera Fabii
tionibus additque: Mais après tout, il y Ambrosii Spinulae editus est : Com-
>

a très-peu de Theologiens scholastiques mentarius in Davidem complectens ex

qu'on puisse comparer avec ce savant Je-
suite, soit pour la connaissance qu'il a euë 1. et 2. 1. Regum fortunatam davidici
des Livres Sacrez, soit pour sagrande éru- regni partem una cum digressionibus
dition dans l'ancienne Theologie. Cor-
nely l. c. n. 254 advertit omnes praeser-
timparaphrasim laudare, quam commen- 1) Cf. Sotvellus p. 240 ; Backer
tario ipsi praemittit , quamvis ea haud II, 1817 ss.
raro parum accurate textum reddat. 2) Backer III, 868.
Hurter, Nomenclator I. 21
322 1621-1640. Discipl. ad ss. literas spectantes in Italia et Belgio.

de re vestiaria hebraeorum et de fune- quos meditatus est t. in Ev. s. Matthaei

ribus, Lugduni 1643 in f. Ad opus mo- duo prodierunt Lugduni 1641 († 26.
rale Vincentii Filliucii (de quo in- Oct. 1639). L. Ecclesiasticum explicuit
fra) adjecit appendicem , in qua sunt Octavianus de Tufo neapolitanus (t
tractatus de pensionibus, de spoliis cle- 29. Dec. 1639 a. aetatis 51 ), Lugduni
ricorum , de alienatione rerum ecclesia- 1628 t. primus in f. (rarus) complec-
sticarum; Filliucii laborem de benefi- tens cc. 1-18, Coloniae 1629; Vien-
ciis et simonia recognovit Lugduni nae 1669 ; continuationemmors inter-
1625 in f., 1634. Psalmos quatuor cepit. Prolegomena commendat Cal-
interpretati sunt : Franciscus de Pri- met 1). - Berlingheri Ventimiglia
mis , theologiae doctor, in Psalterii da- († 1629) siculi paraphrases in utram-
vidici difficiliores versus expositio, Me- que ep. ad Corinthios sicut in ep. ad
diolani 1624 in 12; Joannes Baptista Romanos et Timotheum excusae sunt
Rossi congr.cler. Sommaschorum, ge- Panormi 1643 in 4. — Thomas Mas-
nuensis, Commentarius in psalteriumper sutius S. J. recinetensis, vir verepi-
hebdomadam ad formam breviarii ro- us vereque doctus , qui in Poloniam
mani, Venetiis 1627 in 4., qui scripsit missus ibi philosophiam et octennio
etiam de divinis officiis, Placentiae 1607 theologiam docuit († 1636), edidit:
in 4 ; Dominicus Ginnasius (Gin- Paulus Apostolus seu vita s. Pauli ap.
nasi, Gimnasi) bononiensis, juris utri- historice et dogmatice explicata 11. 15,
usque doctor, et post alia munera ho- Lugduni 1633 in 4.- Quibus addan-
norifica archiepiscopus sipontinus, sub tur Vitalis Zuccoli O. Carm. patavi-
Clemente VIII. nuncius apostolicus et nus, abbas († 1630), cujus exstant ho-
demum 1604 cardinalis(† 13.Mart.1639 miliae in Marcum, Venetiis 1604 in 4 ;
a. aetatis 89), cujus opera prodierunt in Lucam, ib. 1619 ; Josephus Spe-
Romae 1636 v. 2 in f. atque complec- ranza congr. Orat. franensis († 1639),
tuntur inter alia piissimas interpreta- cujus sunt Scripturae selectae variis
tiones in Psalmos et annotationes doctis- translationibus et ss. patrum senten-
simas in Pentateuchum. Tanto rigore tiis sacrorumque interpretum ... expo-
servabat jejunium, ut cum medici con- sitionibus elucidatae ad usum concio-
sulerent saltem morti proximo, ut illud natorum, Parisiis 1631, in f., Lugduni
relaxaret , respondit : „Cur me per bi- 1641; Antonius Giggeus , mediola-
duum vultis solvere quadragesimam, nensis, doctor ambrosianus, qui latine
quam annis 80 amplius sartam tectam- vertit commentarios hebraicos Rasi,
que servavi¹) ? " _Camillus Pulsictus Aben Esrae, et Levi Gerson, quibus ad-
O. Camald. theanensis edidit Expositio- jecit et varias lectiones et expositiones
nes in omnes psalmos Davidis, Venetiis suas, Mediolani 1620 in 4.-Nec omitti
1628 in 4. - Ipsum Psalterium vati- debent duo origine orientales, scil. Jo-
canum ex antiquissimo cod. typis dedit annes Hesronita e monte Libano,
1619 Joannes Baptista Bandini flo- interpres regius parisiensis, qui quin-
rentinus,ad s. Petri canonicus (n. 1551, que ll., qui vulgo dicuntur Salmonis,
† 18. Sept. 1628). - Librum Sapientiae e syriaco latine vertit ; ex arabo Pen-
exposuit Laurentius de Ponte (Apon- tateuchum; et Sergius Risius pariter
te) O. Cler. min.nepolitanus 2). Ex 4 maronita , archiepiscopus damascenus
(† 1638), qui latinam bibliorum trans-
1) Cf. Eggs purpura docta 1.5 § 77; lationem tum ex syra , tum ex arabica
Fantuzzi IV, 156 ss.
2) Il a laissé, scribit Feller VII, 69. ,
un grand nombre d'ouvrages qui eurent de David, qui fut très bien accueillie du
de la célébrité et furent honorés de l'esti- public.
me des savants. On cite surtout une Vie 1) Biblioth. s. p. 93.
 Haraeus, Lanselius. 323

lingua (Romae 1671 v. 3 in f.) confe- vel fere integras Scripturas illustra-
cit. Versio tamen ex lingua syriacanon runt. Ita Franciscus Haraeus (van
videtur prodiisse. der Haer), Possevini comes in legatio-
260. In Belgio quoque ss. literarum ne moscovitica et canonicus lovanien-
sis († 1632), cujus plura exstant ope-
studia floruere. Quatuor 1) universas ra¹), ut Biblia s. vulgatae ed. cum expo-
sitionibus priscarum vocum literalibus
1) His
link addi potest 12.Apr.
antwerpianusn. Laurentius Beyer-et mysticis , Antwerpiae 1629 in f.;
1578,quipri-
mum mercaturamegit, quarelicta in uni- Epitome catenae aureae in IV Evang.
versitate lovaniensi philosophiae operam d. Thomae scholiis illustrata, ib. 1625 ;
dedit. Dein rhetoricam docuit et etiam expositio ss. patrum in epistolas Pauli,
philosophiam canonicos regulares mona- ib. 1615 in 8 ; Olympiades et fasti con-
sterii a Bethlehem nuncupati. Mox ab
episcopo antwerpiano praefectus est semi- cordi serie historiae sacrae et non sa-
nario,dictus canonicus , librorum censor crae usque ad Christum passum, Colo-
et archipresbyter et a Paulo V. protono- niae 1602 in 4 ; iterum Antwerpiae
tarius apostolicus. Laboribus attritus de- 1614 in 4; Chronologia brevis ab o. c .
cessit jam 7. Jun. 1627. Continuavit ut di-
ximus p. 114 adnot. Chronicon Petri van ad Christum passum clare demonstrans
Opmeer; collegit Biblia sacra variarum Jesum nazarenum esse Messiam Dan.
translationum , V. T. vulgatae editionis, IX. praenunciatum , ib. s. a.; Antiqui-
translationis exromanae
translationis hebraeo ex
Sanctis tatum liturgicarum arcana, Duaci 1605
Pagnini;
Septuaginta:
chaldaicae paraphrasis translationis in t. 3 in 8. (fr. 30); compendium ex L.
Pentateuchum; ceterorum librorum ver- Suriit. VII de vitis SS., Antwerpiae
sionis novae Franc. Vatabli (vel potius 1591 ; Annales ducum seu principum
tigurinae). N. T. vulgatae editionis, trans- Brabantiae totiusque Belgii t. 3 (usque
lationis ex syriaco Guidonis Fabricii Bo-
deriani ; translationis Bened. Ariae Mon. ad a. 1609), ib. 1623. - Petrus Lan-
tani et translationis Desiderii Erasmi ex selius S. J. gravelinganus , vir pius
graeco, Antwerpiae 1616 vol. 3 in f. No- et eruditus magna pollens linguarum
tior tamen est hic auctor propter opus, orientalium peritia graecae, hebraeae,
cui titulus : Magnum theatrum vitae huma-
nae, h. e. rerum divinarum humanarum- chaldaicae, syriacae,arabicae. Eaprop-
que syntagmacatholicum,philosophicum, ter cum praecipuas Germaniae biblio-
historicum et dogmaticum : nuncprimum thecas lustrasset, et eximia eruditionis
ad normam polyantheae cujusdam uni-
versalis per locos communes juxta alpha- suae argumenta omnibus doctis dedis-
beti seriem .dispositum: novis titulis set, accitus jussu Philippi IV. ut in
etcatholicae fidei dogmatibus, rerum qua- matritensi academia linguas doceret,
rumvis definitionibus locupletatum; vivendi finem ibi invenit 16.Aug. 1632
insuper ab haeresi variisque erroribus re- a. aetatis 52. Edidit : Biblia sacra vul-
purgatum ac copiosissimo indice illu-
stratum, quod opus Conrad. Lycosthe- gatae editionis cum scholiis pluri-
...

nes primum collegit, Theodorus Zwin- mum auctis et emendatis Joan. Ma-
ger in ordinem redegit, auxit terque edi- rianae et notationibus Em . Sa ...
dit(primum Basileae 1565 t. 5 inf.), hu- addito supplemento etc., Antwerpiae
jus vero filius iterum auxit et emendavit :
idem praestitit Beyerlink inscripto 1624 v. 2 in f.; S. Dionysii Areopagi-
operi titulo quem dedimus. Prodiit post tae opera omnia, quae exstant ; una cum
ipsius mortem Coloniae v. 8 in f. 1631; ejusdem vitae scriptoribus nunc pri-
Lugduni 1678; Venetiis 1707. C'est un in- mum graece et latine conjunctim edita.
digeste amas de faits et de doctrines, une
effrayante accumulation de matières re- Accesserunt s. Maximi scholia , nunc
ligieuses, politiques, historiques et mora- primum latinitate donata et Georgii
les, où l'on rencontre cà et làau milieu d' Pachymerae paraphrasis in epistolas,
un déluge de détails inutiles, quelques in-
dications précieuses sur l'état des lettres,
des sciences et des moeurs au XVI. siècle. 1) Cf. van Slee allgem. d. Biogr. 10,
ItaBiogr. nationale II, 408. 313.
21°
324 1621-1640. Disciplinae ad ss. literas spectantes inBelgio. Tirinus,

Lutetiae Parisiorum 1615 in f. (etiam 261. Notissimus 1) vero est Corne-

t. 1. bibliothecae magnae patrum). - lius a Lapide (van den Steen) S. J.
Notior jam est Jacobus Tirinus S. patria eburo bucholdianus (Bocholt),
J. antwerpiensis (1580-1636) prop- qui sacram linguam et divinas literas
ter suum commentarium in V. et N. T., Lovanii plus a. 29 publice docuit, unde
Antwerpiae 1632 v. 3 in f. saepe ad- Romam accersitus easdem ibi summa
modum recusum 1), recentissime Tau- cum celebritate nominis complures an-
rini 1882-84 cura P. Brunengo. nos interpretatus est, donec labori ce-
Nonnullae editiones auctae sunt tabula dens totum se ad scriptionem con-
Palaestinae, iconibus vasorum, vestium vertit. Quo tempore quale instituerit
sacrarum etc. et (ut editio a. 1702) vitae genus nullis aptius quam ipsius-
commodo chronico sacro a mundo con- met verbis describemus; ea ipse cum
dito usque ad excisam urbem et tem- Deo loquens ita concepit : » Hosce meos
plum hierosolymitanum per Titum, labores et fructus , omnia studia, om-
prolegomenis de antiquis ponderibus nem doctrinam , omnem commentatio-
et monetis hebraeorum, graecorum et nem tuae gloriae, o sacrosancta Trini-
romanorum collatis cum modernis ita- tas et trina unitas, consecravi, optavi-
lorum, hispanorum , gallorum , belga- que, ut omnis mea actio, omnis passio,
rum etc. ex Roberto Cenali , Q. Rhemo totaque vita non esset aliud, quam con-
Fannio, Aulo Gellio, Columella, Agri- tinua laus tua. Tu menti meae ab olim
cola , Buddeo , Alciato , Clavio , Villal- te revelasti, ut te unum aestimarem et
pando, Mariana, Alcazario etc., de men-
suris et vasis , de mensuris longitudi- cursus polemicos etc. subjicit vero : Mais
num ex iisdem auctoribus ; explicatione nonobstant ces petites imperfections son
idiotismorum seu proprietatum linguae commentaire mérite l'estime , qu'on en
hebraicae et graecae , quae saepius in fait ordinairement: il suffit à ceux qui se
Scripturis occurrunt. Accedunt indices contentent d'une connaissance médiocre
de l'Ecriture,
percommodi scil. 1. auctorum quos in 1) Andresl.c. c. 3. p. 563 : Ma il più
commentario citat; 2. nominum et re- famoso dè' commentatori è stato il rino-
rum; 3. controversiarum, quasvel hae- mato C.a Lapide , il quale a tutti quanti
retici , vel judaei , vel mahometani vel i libri della scrittura , fuor solo quello di
politici in dubium vocant , sed ex ss. Giobbe ed i salmi, apportò distinte e con-
venienti sposizioni ; e chi lo loda di chia-
Scripturis hoc in commentario proban- rezza e di nervosità , chi di molta erudi-
tur; 4. apparentium contradictionum, zione da poter giovare a predicatori , chi
quae in hoc commentario componun- lo chiama oratore, filosofo, storico, perito
nelle lingua greca ed ebraica, e veramente
tur et conciliantur; 5. materiarumpro meraviglioso pel continuo et indefesso
evangeliis totius anni in usum concio- suo studio (Val. Andreas bibl. belg.), e
natorum 2). Certe propter expositionis generalmente quasi tutti gli scrittori bib-
brevitatem ; adjectos indices aliaque lici gli profondono i maggiori elogi. E in
additamenta valde utilis est hic com- verità quantunque gli si possa riprendere
alcuna superfluità e troppa facilità nell'a-
mentarius iis , qui accuratioribus stu- dottare alcune storie non abbastanze si-
diis vacare non possunt ³). cure , come potrà non lodarsi la vastità
della mente nell' abbracciare tante mate-
rie, l' estensione dell' erudizione , la peri-
1) Cf. Backer III, 1127 ss .; Fabrizia delle lingue, l'immensità della lettura,
cius hist. bibl. f. I, 264. l'infaticabile diligenza e tant' altri pregi,
2) Quare Backer 1. c. C'est, inquit, che rendono commendoveli , i suoi com-
une petite Bibliothèque universelle et rai- mentari ? Calmet de eo scribit in bibl.
sonnée. s. ,Mentem plane vastam intra brevis cor-
3) Plura quidem carpit Simon Hist. poris limites restrinxit diesque agebat to-
crit. des principaux comment. du N. T. c. tos cum noctibus lectioni et meditationi
44, ut defectum criticae , philologiae, ex- ss. Scripturarum addictus. <
 Cornelius a Lapide. 325

quaererem , cetera omnia velut exilia, nos exantlati , quo vos Dei gratia ex-
inania et fugacia flocci ducerem et fa- plicui , illustravi et novo sermone lo-
stidirem. Quocirca aulas et oras fugio: quentes et prophetantes effeci ac vobis-
silentium et secessum mihi jucundum cum quasi prophetavi , vestrum mihi
aliisque non inutilem sequor cum s. quasi prophetae stipendium, martyri-
Basilio , Gregorio , Hieronymo , cujus um dico, a Patre luminum aeque ac
sanctam Bethleem ab eo in Palaestina misericordiam obtinete." Mox se ad B.
sollicite quaesitam ego Romae inveni. Virginem , deinde ad ipsum Salvato-
Olim junior egi Martham, nunc in de- rem convertens eandem gratiam enixe
vexa aetate magis Magdalenam ago et efflagitat. His ille studiis sanctimoniae
adamo, memor brevis aevi, memor Dei, intentus piissimam religiosissimamque
memor instantis aeternitatis. Cellae vitam sancto fine clausit 12. Mart. 1637 .
(quae mihi fida, amica, tota terra ca- Integram fere Scripturam exceptisPsal-
rior est adeoque coelum terrestre vi- terio et 1. Job interpretatus est , ejus-
detur) et silentii solius sum incola; que commentarii in singulos libros sae-
cellicola et sacri musei assecla , coeli- pissime prodierunt , aliquoties etiam.
cola esse contendo, sanctae contempla- collecti , Antwerpiae 1681 v. 10 in f.
tionis, lectionis, scriptionis otium, imo (haec editio aestimatur); Venetiis 1708
negotium persequor. Deo uni et trino, v. 16 ; 1740 v. 11 ; Antwerpiae 1714
ejus oraculis et inspirationibus excipi- v. 11; Coloniae 1732 v. 11 ; etiam re-
endis, meditandis , celebrandis incum- centiori aetate 1), ut Lugduni 1840 v.
bo, ad Christi pedes sedeo , ut ab ore 11 in 4; Melitae 1843–1856 ν. 10
ejus pendulus verba vitae hauriam, in 4. (haec editio complectitur Pine-
quae deinde in alios effundam 1)«. Om- dae commentarium in Jobet Bellar-
nibus votis exoptabat martyrium, ut mini in Psalmos) ; Parisiis 1855 v.
colligimus inter alia ex verbis, quibus 20 in 4; Neapoli 1854-1860 v. 18
commentarium in quatuor prophetas in 4. (cum Pineda et Le Blanc in Psal-
majores absolvit : „ O prophetae Do- mos); Parisiis 1857 v. 20 in 8. cum
mini, fecistis me prophetiae vestrae et Pinedae commentario in Job et Bellar-
doctoralis laureae participem; facite, mini in Psalmos ; iterum 1868 v. 24
quaeso , et martyrii , ut et ego verita- in 4. cum memoriali praedicatorum, seu
tem, quam a vobis hausi, aliosque do- eorum synopsi , quam Perrone , ca-
cui et conscripsi, sanguine meo obsig- nonicus , confecit ediditque ib. 1867
nem. Nec enim ante perfectus et con- v. 2 in 4. Hae repetitae editiones sat
summatus erit doctoratus meus , nisi clare horum commentariorum utilita-
hoc sigillo pariterclaudatur. A30 prope tem (praesertim pro concionatoribus)
annis vobiscum et pro vobis lubens vo- manifestant. Dicimus utilitatem , cum
lensque continuum subeo martyrium non negemus, nonnulla in illis deside-
religiosae vitae et martyrium aegritu- rari, si ratio tantum habeatur interpre-
dinum, martyrium studiorum et scrip- tationis ad omnes hermeneuticae regu-
tionis ; impetrate , obsecro , mihi pro las rigide exactae 2) : subinde est pro-
coronide et quartum martyrium san- lixior, sensus non literales , tropologi-
guinis. Exhausi pro vobis spiritus vi- cum scil. et allegoricum, fusius perse
tales et animales , exhauriam et san-
guinem. Omnis laboris mei per totan- 1) Cf. Backer II, 639-48 ; Fabri-
cius 1. c. I, 262-264.
2) Fuse de hoc commentario agit Rich.
1
) Plura de ejus virtutibus cf. ap. Sot- Simonl.c.c. 44. Plura quidem carpit,
vellump. 157. Cf. etiam Collection des advertit tamen: „ Ce n'est qu'il n'y ait une
PrécisHistoriques du P. Terwecoren , infinité de bonnes choses dans les livres
Bruxellis 1857, 610-614; 631-645. de ce Jesuite.
326 1621-1640. Discipl. ad ss. lit. spectantes in Belgio. Van der Broeck,

quitur, non tamen propterea caret pre- et exegesis professor, pastor ads. Petri
tio, praesertim in Pentateucho et epi- et plebanus, qui juvenis tamen haesit
stolis paulinis, quia sensui literali ma- lateri Michaelis Baji († 22. Apr. 1630
gis inhaeret. Hinc merito a viris doctis a. aetatis 64). Titulus operis est : Vin-
magni aestimatur. Ita Polus testa- diciae theologicae adversus verbi Dei
tur 1) : „ In cujus commentariis inter corruptelas , Antwerpiae 1620 v. 2 in
multa a re aliena non pauca reperi doc- 8. De praerogativis b. Virginis disserit
trina atque acumine plusquam vulgari in (raro) apologetico mariano , Lovanii
conscripta; et Calmet in bibl. s.: 1623 in 4. - Pentateuchum aliosque
„ C. a Lapide eximium in Apocalyp- libros sacros commentatus est Corne-
sim opus adornavit, in quo relatis ve- lius Jansenius , vir doctus quidern,
terum et recentiorum sententiis eam sed tristissimaefamae propterhaeresim,
sequitur , quam optimam reputat. Ita cujus exstitit auctor et parens 1). Na-
unum illud commentarium plurimorum tus is est Accojae pago Bataviae prope
loco habendum est. In prolegomenis in Leerdamum (1585). Absolutis studiis
Apocalypsim ceteros commentatores ad Lugduni Batavorum et Lovanii Lute-
criticae regulas expendens, de singulis tiam Parisiorum se contulit (1604), ubi
judicium suum profert 2). « maxima utebatur Sancyrani familiari-
tate , a quo haeresis venenum hausit.
262. Adversus protestantium cor-
ruptelas testimonia controversa secun- Lovanium rediit (1617) ac post bien-
nium s. Scripturae cathedram obtinuit.
dum librorum Scripturae ordinem vin- Academiae nomine bis legatus ivit in
dicavitJoannes vander Broeck (Pa-
ludanus) mechlinensis, clarus ecclesia- Hispaniam adversus jesuitas, tandem
factus est episcopus iprensis (1636),
stes, Lovanii viginti annos theologiae sed jam 1638 fatis cessit pesti cor-
1) In praef. vol. 1. syn. crit.
reptus. Scripsit 1): Pentateuchus sive
2) Nach allgemeinem Urtheile, scribit commentarius in 5 11. Mosis , Lovanii
>

Alzog Kirchenlex. 2, 880. (ed. 1.) werden

übrigens die Commentarien über den Pen-
tateuch und über die paulinischen Briefe 1) Continentur ejus haereses 1, cui ti-
(quibus perutiles canones praemittit) für tulus : Augustinus, in quo haereses Pelagii
die gelungenstenunter allen exegetischen contra naturae sanitatem, aegritudinem,
Arbeitendieses gelehrten Jesuiten gehal- medicinam recensentur , Lovanii 1640;
ten. Dieselben sind offenbar am meisten 1652, cui editioni adjectum est Paralle-
durchgearbeitet , und es erscheinen darin lum erroris Massiliensium et opinionis quo-
die Fehler des ungebührlichen Abgehens rundam recentiorum. Ultimo tamen vitae
von den strengen Gesetzen derAuslegung, suae instanti declaravit (si tamen genui-
allzugrosser Anhäufung eines oft gar zu na est ea declaratio: Sentio aliquid diffi-
entfernt liegenden Materials, ermüdender culter mutari posse ; si tamen romana se-
Weitschweifigkeit verhältnissmässig we- des aliquid mutari velit , sum obediens
niger fühlbar.Diein sämmtlichenCommen- filius, et illius Ecclesiae , in qua semper
tarien bekundete Kenntniss der orientali- vixi usque ad hunc lectum mortis, obediens
schen Sprachen ist eine nur mässige. sum. Ita postrema mea voluntas est. Actum
Reinke , die messian. Weissungen t. 1. 6. Maji 1638. Hoc est illud opus , quod
introd. § 11. p. 30 : „Diese Commentarien tot turbarum causa exstitit , damnatum
(in quatuor prophetas majores) sind noch ab Urbano VIII. bulla 6. Martii 1641 , et
mit Nutzen zu gebrauchen, da der Verfas- e quo depromptae notissimae illae quin-
ser nicht blos einen grossen Scharfsinn be- que propositiones saepius a romanis pon-
sass, sondern auch die früheren Ausleger, tificibus (Innocentio X. 31. Maji 1653 ; Ale-
namentlich Sanchez und die Kirchenväter xandro VII. 16. Oct. 1665 et 15. Febr. 1664,
fleissig benutzt hat. In sprachlicher Hin- a Clemente XI. 16. Jul. 1705) damnatae.
sicht ist dieser Commentar nicht ausrei- Copiosissimam literaturam, cui opus oc-
chend ; auch enhält er manches Unnöthige casionem, praebuitcf. apud Rosková-
in den typischen, moralischen und anago- ny II, 757-830; IV, 860-62 ; VI, 581 .
gischen Erläuterungen Cf. Cornely1. s.; 658-68 ; 893-96 ; X, 407. s.; 429;
c. n. 254. 569, s.
 Jansenius, Jansonius, Petri, Gorcomius, Stevart. 327

1639 ; 1641 ; 1644; 1677 in 4; Pari- nii 1623; 1643 in f.; commentarius ex-
siis 1649; 1661 etc. Editus est post positivus in Psalmos et canticabiblica,
mortem auctoris , discipulorum prius ib. 1597 ; expositio iterata in psalmos
calamis exceptus. Quamvis vero abauc- (a priori diversa), ib. 1610 in 4 ; 1640
tore non ita formatus fuerit, ut edere- in f. etc.; commentarius in cantica can-
tur, brevisque sit et succinctus, purum
ticorum, ibid. 1596; 1604 in 8; Ingol-
tamen putum Jacobi Pontani judicio stadii 1605 ; commentarius in Joannis
Scripturae sensum ex solidioribus sa-
evangelium et Corn. a Lapide in omnes
nae doctrinae principiis ac potissimum
epistolas Pauli, Lovanii 1630 in 8. Li-
ss. patrum scriptis erutum exponit, turgica seu de sacrificiis materiati al-
tanta ubique verae eruditionis luce, ut
taris 11. 4, cum sacri canonis exposi-
tione, ib. 1586 ; 1604.- Felicissimo
licet mole sit exiguus , fructu tamen
uberrimus amplissimusque merito sit exitu in acta apostolorum laboravit Bar-
censendus 1). Eximium eum dicit Cal- tholomaeus Petri (Duaci 1622 in 4.)
met addens 2) : Brevis est , solidus brabantus, lintriensis,philosophiaepro-
nec sane ineptus , ut nullius unquam fessor lovaniensis , dein s. theologiae
erroris suspicio in opus hoc crearetur. professor duacenus (1580, † 1630 a.
Analecta in Proverbia Salomonis , Ec- aetatis 85). Edidit Estii commentari-
clesiasten, Sapientiam, Habacuc et So- um in canonicas epistolas, illumque
phoniam, Lovanii 1644; 1649 in 4; absolvit, cum Estius pervenerit tantum
Tetrateuchus seu commentarius in 4 ad 1. ep. Joan. 5, 6. Edidit praeterea
evangelia , Lovanii 1639 in 4; 1641; Vinc. Lirinensis Commonitorium addi-
Parisiis 1643, 1649 etc. Reliquitetiam tis notis ac diss. apologetica, ib. 1611
aliqua scripta polemica occasione con- in 12; s. Thomae summam (cum Fr.
troversiarum cum Gisberto Voëtio³). Sylvio et aliis), ib. 1623 in f.; aposto-
-Janseniimagister et Baji amicus Ja- licae sedis definitiones de gratia cum
cobus Jansonius , amstelodamensis, annotationibus in ep. s. Coelestini P.,
theologiae doctor 4) et s. Scripturae in- ib. 1616 ; 1627 ed. aucta. - Commen-
terpres lovaniensis (1595), cui concre- tarios Estii in compendium redegit 1)
dita fuit etiam cathedra ad refutandam Joannes Gorcomius silvaducensis
Lessii doctrinam instituta, et s. Petri († 1628) Antwerpiae 1619 in 8., quod
ejusdemurbis decanus († 30. Jul. 1625) iterum prodiit sub titulo Medulla pau-
reliquit 5) : Enarrationes in Job, Lova- lina, Parisiis 1623 in 8 ; Lugduni 1776,
in qua sequitur Estii de praedestina-
1) Cf. Fabricius IV, 22 ; cf. Le Long, tione opinionem. Petrus Stevart
biblioth. s. leodiensis , in academia ingolstadiana
2) In bibl. s. Feller IV, 576. ejus com-
mentarios dicit pleins d'érudition et theologiae professor, saepius rector
écrits avec netteté; Dupin (17, 193) magnificus atque a 1604 procancella-
écrits avec beaucoup de netteté et très- rius, de religione, academia et civitate
propres pour instruire ceux qui commen- per 35 annos optime meritus (usque
cent à lire l' Ecriture sainte. Laudat illos
etiam R. Simon Histoire crit. etc. du N. ad a. 1610), demum canonicus leodi-
T. c. 44, carpit tamen, quod Jansenius ali- ensis et vicarius generalis († 1626'a.
quoties verba Scripturae nimis suis ac- aetatis 77) scripsit brevem explicatio-
commodaverit praeconceptis opinionibus. nem VIII priorum cc. epistolae ad Ro-
*)Cf. Roskovány II, 614.
Si Janson, inquit Feller IV, 579,
suivit quelque temps ce système (Baji ), donné sur la liturgie, prouvent qu'il était
il le combattit ensuite par diverses thèses bien loin d'avoir les connaissances néces-
qu'il a soutenues publiquement. < saires pour réussir dans ce genre de tra-
5) Cf. Le Long , biblioth. s. Feller vail.
1. c. de his commentariis scribit : Les 1) Alia ejusdem opera cf. in Andreae
commentaires sur l'Ecriture et ce qu'il a bibl. belg.
328 1621-1640. Disciplinae ad ss. literas spectantes.

manos, Ingolstadii 1586 in 4; commen- cujus t. 1. est prohibitus ; Aegidio Ca-

taria in priorem epistolam Pauli ad Co- marto O. Minimorum generali, rete-
rinthios, in quibus pleraque fidei ortho- liensi († 1624), cui debemus : Elias
doxae dogmata ab haereticorum cor- Thesbytes sive commentarius de rebus
ruptelis vindicantur , ib. 1594 in 4; Eliae prophetae, in quo plura tam de
1600 ; in posteriorem ad Corinthios ep., seipso, quam de israelitarum religione
ib. 1608 ; Exegesis in epistolam ad Ephe- disputantur et constituuntur, Parisiis
sios, ib. 1593 ; 1603 ; in epistolam ad 1631 in 4 ; Joanne de Reyroles , il-
Philippenses, ib. 1595 in 4 ; in utram- lius sodali 1) et Joanne Garnerio³),
que epistolam ad Thessalonicenses , ib. unus magis innotuit Joannes Lori-
1609 in 4 ; in utramque epistolam ad nus S.J.avenionensis (n.1559) vir ap-
Timotheum , ib. 1610—11 t. 2 in 4; prime doctus, qui philosophiam Romae,
explicationem VII priorum cc. epistolae theologiam et literas ss. Lutetiae, Me-
ad Hebraeos, ib. 1588 in 4 ; commen- diolani , Romae cum laude professus
tarium in epistolam d. Jacobi, ib. 1610. est († 26. Martii 1634). Eum Henricus
Praeterea edidit Manuelis Calecas ll. 4 Fitzimor in sua Britannomachia appel-
adversus graecos cum annotationibus lat ,alterum Longinum Cassium legen-
aliosque 17 scriptores veteres, qui ha- di assiduitate, spirantem bibliothecam,
bentur t. VII. antiquarum lectionum ambulans museum et inter scriptores
Henrici Canisii¹). solertissimos accuratissimum. « Magnis
ornabatur virtutibus ardentique flagra-
263. E gallis praetermissis Andrea bat animarum zelo: hinc effecit, utAve-
Alleret O. Min. segusiano, cujus no- nione singulis hebdomadis verba adju-
tae in universam Scripturam prodierunt daeos fierent, eaque ratione multos ad
Seduni 1625 t. 2 in f., Claudio Ran- lucem Evangelii sequendam induxit.
golio (Rangueil) O. Minim. crespejensi- Haec ejus opera ³) : Commentarii in Le-
valesio († 1625) , qui publici juris fe- viticum, inquibus praeter exactam sen-
cit commentarios in ll. Regum cum per- sus literalis explanationem , variarum
multis utilibus quaestionibus ad dif- tum editionum, tum lectionum colla-
ficiliorum locorum explicationem adhi- tionem cum vulgata, phrasium Scri-
bitis, Parisiis 1621-1624 t. 2 in f., pturae atque vocabulorum disquisitio-
nem mystici omnis generis sensus ex
patribus graecis latinisque traduntur,
1) His adde Antonium de Balinghem Lugduni 1619 in f.; Antwerpiae 1620 ;
S. J. audomaropolitanum concionatorem in librum Numeri , Lugduni 1622;
(n. 1571; † 24. Jan. 1630), qui plurimos 1629 ; in Deuteronomium, ib. 1625 in
libellos asceticos edidit et Scripturam sa-
cram in locos communes morum et exem- f.; 1629 ; in librum Psalmorum, Lug-
plorum novo ordine distribuit ... ad usum duni 1612-14-16 t. 3 in f.; 1617;
concionatorum cum interpretatione diffi- Coloniae 1619 etc.; in Ecclesiasten et
ciliorum, Duaci 1621 t. 2 inf.:Matthiam psalmum 67., Lugduni 1606 in 4;
Navaeum hasbanum, eburonem, in tor-
nacensi cathedrali canonicum, qui praeter 1613; Coloniae 1624 etc.; in Sapien-
alia reliquit annotationes in summae theo- tiam Salomonis , Lugduni 1607 in 4;
logicae et s. Scripturae praecipuas diffi-
cultates , Tornaci 1640 t. 2 in 4 ; Philip-
pum Bosquier O. Min. n. 1561 Monti- 1) Hunc adducit Le Long etiam sub no-
bus Hannoniae († 1636) acrem nimis eccle- mine Derey. Scripsit in Zachariam quae-
siasten , qui recudi curavit Speculum vitae stiones literales et morales in f., Parisiis
8. Francisci et sociorum ejus , Coloniae 1631 .
1623 in 8., et reliquit Problema Bosquie- 2) Cujus citat Le Long commentarium
rianum seu quaestionem perplexam : Pi- in 4 evangelia, Parisiis 1631 in 8.
latus quis et cujus , ib. 1624. Cf. Dirks 3) Cf. Sotvellus p. 469 ; Backer
pag. 177-85. II, 807.
 Lorinus, Leander a s. Martino. 329

Moguntiae 1608 ; in acta apostolorum¹), versus magistrorum doctrinam, quibus

Lugduni 1605 in f.; 1609 ; Coloniae solvendis nemo omnino professorum
1617 ; 1621 ; in catholicas 3 b. Joan- sufficeret, et perurgentejuvene omnes
nis et 2 b. Petri epistolas, Lugduni 1609; obmutescerent. Conclusum proin se-
1621 in f.; in catholicas bb. Jacobi et creto consiliojuvenem innocentem uni-
Judae ap. epistolas , Lugduni 1619 in versitate solemniter excludere, imo ut
f.; Moguntiae 1622 etc. » Ejus opera, haereticum ejicere frustra illo depre-
inquit Mich. a s. Joseph, eruditione cante et veniam rogante. Ope cujus-
ubique abundant , sed prolixitate mi- dam theologi societatis Jesu in Hispa-
nime carent, qua proprios auctor sen- niam aufugit. Fidem catholicam et re-
sus
obscuriores quodammodo red- ligionem s. Benedicti (1599) amplexus
dit2).< in academia duacena linguam docuit
264. His ex aliis nationibus 3) ad- hebraicam; creatus inde fuit 1) congre-
dantur v. Leander a s. Martino (al. gationis anglicanae O. S. Ben. praeses
Joannes Jones) O. S. B. londinensis generalis († 27.Dec. 1635). Ejus opera
et studio prodierunt : Biblia s. juxta edi-
n. 1575. Erat parentibus editus angli- tiones ante correctionem clementinam
canis in Britannia, et cum ingenio es-
set florentissimo praemature studiis vulgatas cum glossa ordinaria primum
a Strabone fuldensi collecta , nunc
applicitus. Insignierat ipsum natura et
naturae parens ea vultus gratia, formae novis explicationibus locupletata, cum
elegantia, ingenii subtilitate , judicii postillis Nicolai de Lyra necnon ad-
acrimonia, magna eloquentiae vi, quae ditionibus Pauli burgensis et Matthiae
supra pene hominis naturam videren- Thoringi replicis. In fine cujusque tomi
tur. Contigit saepius, ut propter exi- adjiciuntur correctionis romanae loca
miam eruditionem in disputationibus insignioraaFranc. Luca brugensi col-
lecta cum ejusdem Leandri conjecturis,
publicis in summa frequentia univer-
Duaci 1617 v. 6 in f.; Antwerpiae 1634
sitatis de industria saepejuveni et qui-
dem ex tempore disputandi et argu- (editioomniumoptima judiceLeLong).
mentandi occasio et licentia a profes- Adjecit praeterea plures et antiquos
tractatus, analyses, parallela, tabulas
soribus praeberetur tanta omnium cum
approbatione, ut fama dein latius spar- chronologicas et prosographicas cum
sa magni etiam principes ad eum au- indicibus copiosissimis, ut merito haec
diendum disputationibus interessent. editio dici possit theologorum et conci-
onatorum thesaurus. Socium operis ha-
Verum quam gratum id ceteris, ita de-
inceps professoribus odiosum fuit, cum buit Joannem de Gallemart²). Edidit
juvenis talia in medium afferret argu-
menta et quidem summe theologica ad-
1) Plura cf. ap. Ziegelbauer , p. 2.
C. 1. sect. 3 ; Gillow III, 660-6.
1) De hujus commentarii praestantia cf. 2) Erat Gallemart gente hanno s. theo-
R. Simonis judicium supra p. 189 annot. logiae doctor, professor duacenus et regii
Bibliogr. crit. III, 110. Ita etiam seminarii praeses († 1625), qui collegerat
Feller , R. Simonl.c., Dupin 17, 132 ; decisiones ac declarationes ill.card. concilii
Cornely p. 682 : Commentarius quoque trid. interpretum praesertim secundum
inPsalmos, quamvis justo sit prolixior, correctionem P. de Marzilla , Duaci
non est spernendus ; multas enim et egre- 1618 ; 1655 in 8. Porro illorum card. con-
gias in illo patrum explicationes collectas gregatio 1. prohibuit 6. Jun. 1621 , quod
habes,utpro Catena fere inservire possit. declarationes multas aut suspectas aut
3) Philippus Caroli , germanus, neo- sanenon authenticas contineret; item ejus
burgensis, prius lutheranus, dein 1629 ca- declarationes card. conc. trid, interpretum
tholicus († 1638) nonnulla ad exegesim ex ultima recensione cum citationibus
spectantia reliquit, quae cf. in Le Long Jo. Sotealli etremissionibusAug. Bar-
bibl. s. bosae.
330 1621-1640. Patrologia.

praeterea conciliationem locorum specie censis, 1624 v. 4 in f.; Otium theolo-

tenus pugnantium totius s. Scripturae, gicum tripartitum sive amoenissimae
Duaci 1623 in 8., cujus auctor est Se- disputationes de Deo, animabus sepa-
raphinus Cumiranus (supra n. 32), ratis, earum variis receptaculis trium
Leander per epitomen explicator et illu- magnorum auctorumBarth. Sibyllae,
strator; Sacra ars memoriae ad Scri- Jo. Trithemii , Alph. Tostati , Du-
pturas divinas in promptu habendas aci 1621 in 8. - Georgius Kaldi S.
memoriterque addiscendas accommo- J. patria tyrnaviensis , natione hunga-
data , 1623 in 8 ; Arnobii ll. 7 dispu- rus , insignis ecclesiastes († 30. Oct.
tationum adversus gentes cum Godescal- 1634 a. aetatis 64), quem Cardinalis
chi Itenvecchii notis electis, ib. 1632 Pazmany maximi fecit, in linguamhun-
in 8 ; historia et harmonia conciliorum, garicam vertit s. Scripturam, quaever-
Francofurti 1618 in f.; bibliotheca seu sio prodiit Viennae 1626 in f., Budae
speculum mundi Vincentii Bellova- 1782.

IV. Patrologia.
265. Hac quoque epocha nondum contentione virtutis pietatisque fuit
multi in eruendis illustrandisque ss. memor, cibatione unica per diem con-
patrum operibus versati sunt, sedjam tentus. Post eloquentiae per octennium
illustriores illis, quorum in praecedenti et ss. literarum per septennium expli-
mentionem fecimus. Horum dux est cationemaggressus est ss. patrum opera
Fronto Ducaeus (du Duc, le Duc) S. recensere, notis illustrare, graece lati-
J. burdigalensis (n. 1558; † 25. Sept. neque recudere. Praemisit tamen: In-
1624) theologus insignis, ingenii ele- ventaire des fautes, contradictions, faul-
gantissimi, maturi ac solidi judicii, sin- ses allegations du sieure du Plessis, re-
gularis modestiae multiplicisque sa- marquées en son livre de la sainteEu-
pientiae et eruditionis, sapientibus ac- charistie par les theologiens de Bor-
ceptissimus 1), egregius in primis cri- deaux, Burdigalae 1599 in 8. (bis eo-
ticus ), qui tamen in omni studendi dem a.) ; t. alter prodiit ib. 1601, cum
refutatione errorum Calvini de justifi-
1) Ita Mich. a s. Joseph in sua bib- catione, lib. arbitrio et bonis operibus.
liogr. crit. II, 309. Et revera eum accep- Responsioni Plesii opposuit : Refuta-
tissimum fuisse etiam protestantibus, pa- tion de la pretendue verification et re-
tet ex Scaligerianis poster., ubi legimus :
Fronto Ducaeus est honestissimus je sponse du Sieur du Plessis etc., en la-
suita. Omnes illi senatores parisienses quelle sont traitez les plus principaux
amant Ducaeum, etiam Casaubonus , sed points de la religion controverse de no-
dolent esse jesuitam. Quanti eum fecerit tre temps, ib. 1602 in 8. Bibliothecae
Casaubonus patet ex hujus ad ipsum
epistolis 416. 552. 560. patrum Margarini de la Bigne adjecit
2) Ita Backer I, 1666 : Le P. du Duc
était très-versé dans tous les genres d'éru-
dition; mais sa partie principale était la und der alten vorzugsweise griechischen
connaissance de la langue grecque et la Väter und Kirchenschriftsteller aus, galt
critique des auteurs. Schrödl Kirchenl. seiner Zeit für einen der besten Heraus-
IV, 2065 : Er besass in der griechischen geber und Uebersetzer der Schriften der
Sprache grosse Kenntnisse, schrieb einen Väter und erfreute sich der Anerkennung
guten lateinischen Stil, zeichnete sich seiner Verdienste von Seite nicht nur der
durch Erudition aller Art , besonders auf Katholiken , sondern auch der Protestan-
dem Felde der kirchlichen Alterthümer ten.
 Fronto Ducaeus . 331

auctuarium hoc titulo : Bibliothecae ve- nabat, at vita functus rem perficere ne-
terum patrum seu scriptorum ecclesia- quivit. Editionem frontonianam ince-
sticorum t. 2 graecolatini in f. Parisiis pit Fredericus Morellus , absolvit
1624. Edidit praeterea : S. Gregorii Claudius 1) 6 in f. t., qui s. Doctoris
nysseni opuscula graece et latine, Ingol- opuscula et commentarios in V. T. com-
stadii in 8 ; Zonaras in canones aposto- plectuntur; deinde a. 1633 idem Cl.
lorum et concilia, graece et latine, Pari- Morellus commentarios V. T. sex in f.
siis 1618 in f.; s. Gregorii Nysseni opera t. ad fidem commelianae editionis emi-
omnia, ib. 1605 t. 2 in f.; tractatus de sit. A. autem 1636 integram novam
negatione Petri et decruce, ib. 1606 in 4: Chrysostomi operum editionem 12 in
S.Joannis Chrysostomi opera omnianunc f. t. atque 11 vol. publicam fecit etc., «
primum graece et latine edere coepit , quamdeinde emendatiorem priori di-
de qua editione scribit Montfaucon 1); cit. Versionem operum s. Jo. Chryso-
>Non minorem diligentiam in colligen- stomi latinam ediderat ib. 1613 t. 6 in
dis Chrysostomi operibus (ac Savilius) f., Antwerpiae 1614, de qua ita scribit
exhibuit Fr. Ducaeus ex S. J. nostras, Labbe : „Ex latinis editionibus, quae
qui tamen paribus fortasse destitutus hoc seculo emerserunt , ea mihi maxi-
facultatibus et auxiliis in diuturnum me probatur, utpote omnium absolu-
tempus extractum opus fato praeoccu- tissima , quae a. 1613 prodiit Parisiis
patus absolvere nonpotuit. Verum mag- castigata studio R. P. Fr. Ducaei. « Ei-
nam ille et arduam rem est aggressus, dem Ducaeo debemus : s. Joannis Da-
ut scil. non modo graeca Chrysostomi masceni opera, Parisiis 1603 ; 1619 in
perinde ac Savilius ederet 2), sed etiam f.; Nicephori Callisti ecclesiasticae histo-
singulis operibus homiliisque latinam riae ll. 18 in 2 t. distincti , ac graece
interpretationem aptaret: qua in re nunc primum editi: adjecta est latina
strenuam ille operam navavit, inter- interpretatio Joan. Langii cum graecis
pretationes quippe editas e regione collata et recognita, ib. 1630 v. 2 in f.;
graecorum posuit, sed emendatas et ad Theodori Balsamonis expositio in cano-
fidem graecae orationis concinnatas. Si nes, ib. 1618 in f. Reliquit praeterea
quaeverooffendit nondum latine trans- annotationes in quamplures veteres
lata opera(erant autem hujusmodi bene scriptores , ut in Irenaeum, Pacianum,
multa), haec ille de graeco convertit Athenagoram, Clementem alex., Grego-
et quidem tam accurate et eleganter, rium thaumaturgum, Basilium, Hiero-
ut inter optimos interpretes jure nu-
meretur. Ejusdem porro eruditae no-
1) Praetermitti hic non debent eruditi
tae 3) reperiunturinfine 1., 4. et 6. t. Si-
et celebres hi duo typographi fratres Fri-
miles haud dubio notas in 5. t. desti- dericus Morellus , regius linguae grae-
cae in universitate parisiensi professor
1) In praef. suae edit. § 2. († 27. Jun. 1630), et Claudius M.(† 16.
*)Hic eodem fere tempore (1603) t. 8 Nov. 1626), qui annis fere singulis aucto-
inf. s. Joan. Chrysostomi opera, sedgrae- ris alicujus veteris sive classici sive eccle-
ce tantum edidit. siastici opera edebant , quibus in primis
*) De his ita Rich. Simon ap. Backer
1. c. Elles renferment une critiquejudi- Fridericus adjicere solebat praefationes,
annotationes, lectiones variantes etc. Qua
cieuse, d'excellentes recherches , tant sur in re secuti sunt Friderici patris sui exem-
les livres Mss., que sur les imprimés. Il se- plum. Erat is typographus regius tantae
rait a souhaiter que nous eussions un s. eruditionis et auctoritatis , ut viri docti
Chrysostome entier de la main de ce Je- certatim ipsi suorum operum editionem
suite. Et iterum: Les notes de ce sça- concrederent († 17. Jul. 1583). Ab his ty-
vant Jesuite sont excellentes et elles don- pographis haec operum Chrysostomi edi-
nent une grande connaissance des Ouvra- tio morelliana appellatur. Cf. Biogr.
gesdes. Chrysostome, étant remplies d'une univ. 30, 109-11 ; Mittaire vitae ty-
infinité de belles remarques critiques. " pogr. paris.
332 1621-1640. Patrologia. Schottus,

nymum, Paulinum Nolanum, Theophi- tem ac mansuetudinem naturae, quam

lum etc., quae passim receptae sunt in religiosa modestia ac comitate exorna-
horum operum editiones, aliaque vete- verat , ipsis etiam fidei hostibus carus
rum opuscula edenda curavit 1). et in pretio ac veneratione 1). >Maxi-
mum inter omnes suo seculo commer-
266. Non minoris eruditionis, dili-
cium coluit , quoad politiorem litera-
gentiae sollertiaeque in eruendis illu- turam, omnesque eruditi ad ipsum ex
strandisque antiquitatis monumentis
fuit Ducaei sodalis Andreas Schot-
omnibus Europae plagis referebantur
ipsumque quasi suum centrum spec-
tus, Antwerpiae natus 12. Sept. 1552. tabant. Etsaneomnibus dotibus instru-
Anno 1576 direpta ac foedata bello ctus erat necessariis ad respondendum
flammisque patria Duacum secessit, tum
utiliter eorum exspectationi eorumque
Lutetiam , ubi in doctorum hominum
indigentiae, multa eruditione et hone-
atque ingeniorum celebritate vixit in state, candore, sinceritate, generositate,
familiam adscitus
Ferdinandi Augerii Busbequii,
et Maximiliani II. Caesa- solida pietate et summo
studio quos-
vis homines cujuscunque regionis et
rum apudturcarum imperatorem quon- religionis sibi demerendi et literarum
dam legati. Biennio elapso a patre in perfectionem promovendi 2). « » Vir fuit
Hispaniam missus haesit primum Ma- de latinis graecisque literis ac tam sa-
triti et Compluti, unde Toletum (1580) cris quamexternis praeclare meritus ³),
progressus super competitoribus grae- ad literarum studia promovenda na-
carum literarum cathedram in acade-
mia obtinuit , et in familiam a Caesare
tus 4), qui nunquam fessus scribendo
fuit aut satur legendo 5), in quo prae-
Quiroga ejus urbis archiepiscopo et ter pietatem inDeum, animi candorem,
Cardinali vocatus, triennium ei adhae- humanitatem et multam accuratamque
sit. Tum ab episcopo turiasonensi ad
doctrinam inexplicabile prorsus et in-
academiam caesaraugustanam instau- credibile quoddam studium fuit rem
randam accitus (1584) eloquentiam literariam omnimodis adjuvandi 6).
ibi, linguam graecam et historiam ro- Ex plurimis operibus 7) potiora quae
manam docuit. Magna hoc tempore be-
nevolentia fruebatur doctissimi Anto-
huc spectant sunt : Photii constantinop.
bibliotheca sive lectorum a Photio lib-
nii Augustini, archiepiscopi tarraco- rorum recensio, censura atque excerpta
nensis 2) , qui studia sua cum ipso com-
e graeco latine reddita scholiisque il-
municavit. Cum interim accepissetAnt-
werpiam a parmensi duce Alexandro 1
) Sotvellus p. 56.
Farnesio arcta obsidione premi , voti 2) Ita Baillet , Jugements des sa-
religione se adstrinxit societatem Jesu vants ; Feller VII, 468: C'était un hom-
me laborieux, franc, généreux, poli, offi-
ingressurum , si carissimam patriam cieux. Les hétérodoxes l'ont autant loué
cum Deo ac rege suo in gratiam redire que les catholiques ... tous ses écrits sont
contingeret. Antwerpia capta votum remarquables par un grand fonds de sa-
complevit (1586). Gandiae, deindeRo- voir. "
mae artem rhetoricam docuit triennio, 8) Vossius , de scient. mathem. c. 70
sect. 29 ; de philol. c. 6. s. 2.
demum inpatriam reversus totum stu- 4) David Hoeschel in notis ad Photii
dio se dedit, praeclarisque exhibitis vir- bibl., Lipsius ep. V, 89.
tutis exemplis occubuit 23. Jan. 1629. 5) Aub . Miraeus in bibl. eccl.
Vir fuit ob candorem animi et bonita- 6) Phil. Rubenius 1. 1. Elect. c. 12.
Cf. Saxius , Onomasticon liter. ad a.
1577.
1) Cf. Backer1.c.; Fr. Oudin apud 7) Cf. Backer III, 652-77 ss. Plera-
Niceron 30, 103-38. que quae sive composuit, sive illustravit,
2) Hujus laudationem funebrem edidit spectant ad historiam profanam , literas
Tarraconae 1586. humaniores etc.
 Olivarius, Gazaeus, Albaspinaeus. 333

lustrata, Augustae Vindelicorum 1606 plurimorum scriptorum accessione lo-

in f., deinde cum textu graeco Hoe- cupletior, ib. 1613, ed. admodum rara ;
schelii , Coloniae 1611 in f.; Rotho- catalogus catholicorum s. Scripturae in-
magi 1653 , ed. optima. Versio tamen terpretum serie ll. biblicorum, Coloniae
latina non satis accurata a nonnullis 1618 in 4; Hispaniae illustratae seu
censetur, imo nec tota profecta e ma- rerum urbiumque Hispaniae , Lusita-
nibus Schotti, sed dimidia parte e ma- niae, Aethiopiae et Indiae scriptores
nibus discipuli non sat periti; Pauli varii , Francofurti 1603 t. 2, quibus
Orosii adversus paganos historiarum Pistorius 1606 t. 3. et Franciscus
11. 7 vetustorum librorum auxilio a Schottus , nostri frater, 1608 t. 4.
mendis vindicati et annotationibus il- adjecit. Opus rarum (m. 100). Tribuitur
lustrati opera et studio Fr. Fabricii, ei, sed forte immerito, Bibliotheca His-
addita nunc demum Ludov. Lautii etA. paniae seu de academiis et bibliothecis ;
Schotti recensio : quibus accessit ejus- item elogia et nomenclator clarorum
dem Orosii apologeticus contra Pela- Hispaniae scriptorum, qui latinedisci-
gium de arbitrii libertate , Moguntiae plinas omnes illustrarunt t. 3 distincta,
1615 in 8 ; 1663 ; b. Hieronymi Francofurti 1608 in 4.
presb. stridonensis epistolarum selecta-
rum ll. 3, Tornaci 1610 in 12 ; b. En- 267. Operum s. Prosperi aquitani
editionem curavit Joannes Olivari-
nodii ticinensis ep. opera, quae repe-
riri potuerunt omnia, partim edita nunc us (Olivier) 1) gandavensis († 1624)
Duaci 1577 in 8 ; Coloniae 1609 , ed.
primum, partim emendata notisque
mendis inquinata ; 1630 ; Romae 1611 ;
illustrata , Tornaci 1611 in 8 ; catena
Cassiani opera cum admodum prolixis
patrum graecorum in proverbia Salo-
et eruditis , sed forte subinde super-
monis Theod. Peltano S. J. theologo fluis commentariis,Alardus Gazaeus
interprete; in Ecclesiastenb.
rii thaumaturgi metaphrasis Grego-
graecola- O.S.Ben. atrebatensis (1566-1626),
tina, in canticum canticorum Michaelis Duaci 1617 v. 2 in 8, cum notis auc-
Pselli , scholiis ipsius illustratae, tioribus 2),Atrebati 1628; Parisiis 1642,
Antwerpiae 1614 in 8 ; s. Basilii ... tanum
Lugduniillustravit
1677 etc.-S. Optatummilevi-
Gabriel Albaspi-
Caesareae Cappadociae archiep. opera,
quae ad nos latine pervenerunt omnia nus (Albaspinaeus, Aubespine) ex illu-
strissima familia editus , aurelianensis
denuo ad exemplaria graeca recensita,
emendata et epistolis locupletata, Ant- episcopus, qui multis virtutibus, doc-
trina, ingenio, consilio, acritate mentis,
werpiae 1616 in f.; S. P. N. Cyrilli
alex. archiep. Glaphyra in Pentateu- navitate, canonum veterum decreto-
chum, scita et elegantia commentaria rumque scientia et praeclari ingenii
in quinque prioresMoysis II., graece et dotibus, praecipue vero humanitate,
latine, ib. 1618 in f.; s. Isidori Pe- misericordia et liberalitate erga pau-
lusiotae epistolae hactenus ineditae de peres insignis ac fere incomparabilis
fuit. Famulorum aegrotantium curam
locis s. Scripturae moribusque forman-
dis, graece et latine, ib. 1623 in 8; ipse habuit eosque crebro invisit.Nihil
Parisiis 1638 in f.; Adagialia sacra N. ei prius nihilque antiquius fuit, quam
T. graecolatina selecta atque exposita copias pauperibus suas easque ingentes
etc. , Antwerpiae 1629 in 4. Plurium elargiri , illos ipsos uberiores ac pin-
praeterea opusculorum ss. patrum edi-
tionem in Bibliotheca magna patrum, 1) Alius a Seraphino , cujus supra
n. 186 mentionem fecimus .
quaeColoniaeprodiit 1618-1622, cu- 2) Cf. de hac edit. Schoenemann in
ravit. Catalogus scriptorum religionis S. sua biblioth. t. 2 c. 2, de Cassiano ad a.
J. auctore P. Ribadeneira 2. ed. 1617.
334 1621-1640. Patrologia. Albasphinaeus, Pontanus etc.

guiores suos fructus vocitans. Saepe primus fuerit, qui accurate exposuerit
etiam piis hominibus dixit, si gravior antiquam Ecclesiae disciplinam in ad-
annona incumberet, non ea tantum, ministrandis sacramentis poenitentiae
quae in numerato haberet, cum egenis et eucharistiae aliosque ecclesiasticos
communicaturum , sed omnem insuper ritus. Coeperat editionem operum Ra-
supellectilem suam, et abacum et cur- bani Mauri , quam Antonius de He-
rum et sacrarii sui aurum atque argen- nim episcopus yprensis († 1. Dec.
tum omne oppigneraturum. Imo post 1626) dein curavit, quaeque prodiit
mortem suam nihil de familiae clari- Coloniae 1627 pp. 6 in f.
tate, nihil de dignitatibus, nihil de vir- 268. Jacobus Spanmüller S. J.
tutibus suis praedicari voluit, praeter bruggensis , hinc Pontanus dictus,
unicam in pauperes misericordiam : natione bohemus, vir in humanioribus
eamque sibi fore dulcem naeniam, fu- potissimum literis si quis unquam exer-
nebrem pompam ac monumentum aere citatus, quas etiam plurimis 1) promo-
perennius putavit. Obiit a. 15. Aug. vit libris († 25. Nov. 1626 a. aetatis
1630 Gratianopoli 1).« Prodierunt au- 84), edidit s. Cyrilli patriarchae
tem Optati milevitani opera cum notis alex. commentarios in 12 prophetas
et observationibus Albaspinaei Parisiis min. graece et latine, Ingolstadii 1607
1631. Huic editioni , quae vitiosa est, in f.; Joannis Cantacuzeni ex-im-
accesserunt etiam ejusdem de veteribus peratoris de rebus ab Andronico Pa-
Ecclesiae ritibus observationum l. 2 ac laeologo imp. constantinopol. necnon
notae (admodum eruditae) in conci- a se gestis historiarum ll. 4, ib. 1603
lium eliberitanum (receptae a Mansi in f.; Theophylacti Simocatti ex-
in coll. conc. II, 1-401) et quosdam praefecti et observatoris coactorum,
alios antiquos canones et aliquot Ter- historiarum ll. 82) ; Georgii Phran-
tulliani ll. (quae prodierantjam Lute- zae chronicorum de ultimis orientalis
tiae Parisiorum 1623 in 4 ; postea in imperii temporibus ll. 3, latine tantum;
epitomen redactae et notis illustra-
tae Helmstadii 1657 et 1672). Magni peut dire que l'Aubespine donnait trop à
ses conjectures, qu'il concluoit trop facil-
fiunt hae observationes a viris erudi-
ment qu'un usage étoit universel de quel.
tis 2). Scripsit quoque Ancienne police ques passages particuliers , oude quel-
de l'Eglise sur l'administration de l'Eu- ques pratiques observées dans certaines
charistie et sur les circonstances de la Eglises, et qu'il se fondoit quelquefois sur
Messe, Parisiis 1629 ; 1655 in 8 ; ite- des ouvrages supposez . mais au reste,
il avoit beaucoup lû et medité les anciens
rum cum observationibus et auctoris
canons, et fait des observations et des re-
elogio, Neapoli 1770 in 4. Laudat eum cherches très-utiles sur l'ancienne disci-
Dupin 3) propterea maxime, quod ipse pline del'Eglise; en sorte qu'on peut le
considérer comme le premier des moder-
nes qui s'en soit formé unejuste idée. Pour
1) Ita Fabricius hist. bibl. fabr. I, ce qui est de son style, il écrit assez bien
76in compendium redigens descriptionem en Latin et en François et donne un tour
felicis ejus obitus , quae Optati editioni agreable à ces matieres, qui d'elles -méme
praemissa est. sont seiches et épineuses." Scripsit Alba-
2) Feller I, 310 : „ Ouvrage qui respire spinus quoque responsionem ad Nic. Ri-
l'érudition la plus profonde et la connais- galtii epistolam ad card. Barbarinum, qua
sance la plus vaste des antiquités ecclé- hic nititur ostendere, laicos olim necessi-
siastiques. " Etiam aliud ejusdem de Eu- tate postulante , eucharistiae sacrificium
charistia opus dicit très-savant. obtulisse, Parisiis 1530.
3) 17, 135, ubi prolixam horum operum 1) Cf. Backer II, 2077 ss.; Saxii
exhibet syopsim. De notis in Optatum et Onomast. ad a. 1694.
Tertullianum ait : ,,Il suffit de dire qu'el- 2) Editio castigatior et glossario grae-
les sont toûjours pleines d'esprit et d'éru- co-barbaro auctior studio et opera Caroli
dition, quoiqu'elles ne soient pas toutes Annibalis Fabroti J. C., Parisiis 1647
justes. En général, prosequitur deinde, on| in f.
 Gibbon, Chamart, Ricardus, Rubeus etc. 335

Georgii Trapezuntii ep. ad Joan. Pa- dei ex ord. Cist. episc. Lausaniae de
laeologum imp., ib. 1604 in 4; Phi- Maria virginea matre homiliae 8 recog-
lippi Solitarii Dioptrai.e. regula sive nitae etc., Audomaropoli 1613 in 12 ;
amussis rei christianae 4 11. per dialo- B. Gosvini celeberrimi aquicinctensis
gum explicata (latine); Nicolai Caba- monasterii ab. VII. Vita a duobus di-
silae 11. 6 de vita in Christo; ejusdem versis ejusdem coenobii monachis se-
oratio contra foeneratores , Joannis paratim exarata, e veteribus mss. nunc
carpathiorum episc. capita hortatoria primum edita, Duaci 1620 in 12 ; edi-
sive documenta spiritualia 191 ; Phi- dit quoque recentiorum quorundam
lophei patriarchae constantinop. lau- opera ut historiam anglicanam eccle-
datio in pontifices et orbis terrarum ma- siasticam Nic. Harpsfeldii (cf. supra
gistros (graece et latine) ; adjectae sunt p. 35) ; Toleti de instructione Sacer-
disputatiunculae duae Mich. Glycae , dotum et peccatis mortalibus 11. 8 ; Ri-
ib. 1604 , etiam in bibliotheca magna berae in ll. 12 prophetarum commen-
Patrum; Simeonisjunioris, theologi, tarios etc. 1). Nicolaus Chamart
presbyteri et praepositi monasterii s. O. Praem. abbas edidit Philippide
martyris Mamantis ad Xylocercum ora- Harveng-Eleemosynarii, ab. Bonae Spei,
tiones 33 de fide et moribus tum chri- opera omnia cum notis , Duaci 1621 .
stianis tum monasticis ; ejusdem l. amo- Vincentius Ricardus cler. reg.
rum seu commentationum ss. capita neapolitanus, theologus insignis edidit
moralia 228. Accesserunt scholastici Matthaeum Cantacuzenum et Eusebium
cujusdam dialogus de Deo; quorun- caesariensem graece et latine annota-
dam ascetica sive de disciplina mo- tionibusque illustravit , Romae 1624 ;
nachorum ; quorundam capita sive ca- s. Procli analecta sive orationes, eрі-
nones; Simeonis archiepiscopi thessa- stolas etc. commentariis aucta, ib. 1630
lonic. commentariolus de divino tem- in 4. etc. Pius Rubeus O. Hier.
plo, omnia latine, ib. 1613 in 4. placentinus commentarios scripsit in
Richardus Gibbonus S. J. natione res gestas s. Hieronymi seu ad operum
anglus, patriawellensis, mathematicam examen seu ad controversiarum solu-
professus est a. 17, philosophiam 10, tionem , Comi 1623 in f. Plurium
theologiam scholasticam tres, literas ss. veterum auctorum scripta annotatio-
aliquandiu explicuit et haec in Italia, nibus illustravit Franciscus Juretus ,
Hispania, Lusitania, Gallia, Belgio († Divione n. 1553 , canonicus lingonen-
11. Jun. 1632 a. aetatis 83). Edidit sis († 1626) ; plerasque tamen igni
opera veterum quorundam ut: Historia tradidit. Supersunt adhuc ejus in s.
admiranda complectens M. Vigerii S. Ivonis carnotensis epistolas annota-
R. E. card. de praecipuis incarnati Ver- tiones. Martius Milesius Saraza-
bi mysteriis decachordum christianum ; nius jurisconsultus romanus s. Da-
ejusdem lucubratio de instrumento do- masi vitam et opuscula cum annota-
minicae passionis , Duaci 1616 in 4; tionibus edidit, quae editio recusa fuit
d. Aelredis rhievallensis quondam Parisiis 1672.
in Anglia ex ord. Cist. abbatis et d.
Bernardi contemporalis opera omnia,
ib. 1616 in 4; 1631 ; 1654; d. Ame-
1) Cf. Backer I, 2118.
336 1621-1640. Historia ecclesiastica. Vecchietti, Harvilleus,

V. Historia ecclesiastica.

269. De chronologia disputarunt: in 3. asserit geminam epocham prioris

Henricus Vecchietti , florentinus, adventus J. Christi, praedicationis et
in mathematicis, linguis et quaestioni- mortis ejus : exponit 70 hebdomadas
bus chronologicis admodum versatus, Danielis, necnon et circumstantias om-
qui multum innotuit opere erudito, cui nes coenae postremae cum ratione pa-
titulus : de anno primitivo ab exordio schatis celebrandi. L. 4. inscribitur de
mundi ad annum Julianum accommo- gratia evangelica; in 5. persequitur
dato et de sacrorum temporum ratione auctor ea, quae post Evangelium con-
11. 8, Augustae 1621, in quo inter alia secuta sunt; in 6. postremae succes-
tuetur contra apertam Scripturarum siones expenduntur; in 7. indicia om-
auctoritatem totiusque antiquitatis at- nia postremi temporis in Apocalypsi
que universae Ecclesiae sensum, Chri- expressa afferuntur. Exhibet 8. tabulas
stum postremae vitae suae anno pa- chronologicas et astronomicas 1). -

scha legale non celebrasse , neque in Henricus Harvillaeus a Grangia Pa-

ultima coena usum esse pane azymo ¹). latiolaea O. Cap. gallus , olim marchio
Hinc ejusdem opus in librorum prohi- de Palaisseau , vir insigni eruditione
bitorum indicem decr. 2. Dec. 1622 et evangelicarum virtutum praestantia
relegatusatque ipse auctor in carcerem nobilitatus, admirandi spiritus concio-
conjectus fuit ; verum dein liberatus²) nator, Deo et hominibus multum ama-
tranquille Romae vixit ad seram usque bilis 2) praelis dedit: Isagoge chrono-
aetatem , obiit enim a. natus 83, sed logica h. e. introductio ad cognitionem
quo a. incertum 3). Haec vero summa temporum et rerum , quae exstiterunt
operis adeo famosi 4) : In 1. 1. discuti- ab orbe condito usque ad a. 1620 v.2
tur, quodnam fuerit exordium tempo- in f. In 1. t. complectitur solide et ve-
ris et quae forma primi anni abAdamo luti more scholastico omnes difficulta-
constituti, cujus s. Scriptura meminit; tes, quae reperiuntur circa summas et
in 2. demonstratur veritas successionis motus praecipuos temporis constituen-
in temporibus V. T., postquam expo- dos ; 2. vero complectitur ea, quae per-
suit auctor illud Genesis 6, 2: Viden- tinent ad historiam , Parisiis 1624.
tes filii Dei filias hominum , quaeque 1626. Henricus Philippi S. J.
ad Nimrod et historiam Job pertinent ; luxemburgensis, philosophiam, theolo-
giam et ss. literas in universitatibus
1) Cf. de hac controversia Perrone , graecensi, viennensi, pragensi profes-
Praelect. theol. t. 8 de euchar. annot. ad sus est. Ferdinando III. regi a studiis
n. 334.
et a confessionibus fuit († 30. Nov.
2) Cf. Tiraboschi t. VIII, 1. 1 , c. 5
§ 2.Hinc falsum est, quod referuntDu- 1636). Opera ejusdem sunt ³) : Intro-
pin , Felleraliique, eum in carcere con- ductio chronologica sive opusculum de
tabuisse. computo ecclesiastico ad chronologiam
3) Ex Allatii apibus urbanis colligi- accommodato,Coloniae 1621 in 4; 1637;
tur eum adhuc vixisse 1632. Plura de eo
cf. ap. Erythraeum Pinac. p. 1 . generalis synopsis sacrorum temporum
4) Contra illud scripsit Mich. as. Jo- continens seriem ab o. c. ad Constantini
seph in bibliogr. crit. II, 428 ss. et Mar- M.imperium ss. literarum intelligentiae
cus Antonius Capelli (supra n. 231) de
coena Christi adversus aegyptium auctorem
(ita se appellavit ipse Vecchietti , quod 1) Cf. Calmet in bibl. s.
bis Aegyptum peragraverit multosque co- 2) Joan. a s. Antonio in bibl. franc.
dices inde retulerit) anni primitivi, Pari- II, 57.
siis 1625 . 3) Cf. Backer II, 1937.
 Philippi, Maldonado, Tornielli, Silianus. 337

accommodata , ib. 1624 in 4; quaesti- de las hebdomadas de Daniel, del con-

ones chronologicae de annis Domini, sulado en que nació Christo; del año,
Julianis et Nabonassari et aera mundi mes y dia de su muerte ; de la genea-
judaica apte inter se componendis , in logia de Christo, de la autoridad des Be-
quibus et calendarii romani explicatio roso y de Flavio Dextro. Cautius in hoc
cum epactis, calendis, nonis, idibus et studio versatus esset, si Berosi Anniani
initiis mensium graecorum, syro-chal- fabulis nimium non adhibuisset fidem,
daeorum, aegyptiorum, de feriis, cyclis est enim illud Dextri chronicon homi-
lunae, solis et indictionum; itemque nis sane imperitissimi ab hispano ali-
modus construendi tabulas connexio- quo nebulone confictum 1).
nis aerarum, ib. 1630 in 4; quaestio-
nes chronologicae de annis nati et passi 270. De chronologia illi quoque dis-
Salvatoris 1), ib. 1630 in 4 ; chronolo- putarunt, qui V. T. annales texuerunt.
giae V. T. accuratum examen, ib. 1637 Inter hos eminet Augustinus Torni-
(secundum Sotvellum) in 4; Manuale elli novariensis, n. 1543, ante ingres-
chronologicum V. T., Antwerpiae 1635; sum in Barnabitarum ordinem (1569)
Tr. de Olympiadibus, cum notis et quae- medicinaedoctor et Gregorius dictus, ter
stionibus chronologicis in duos ll. Ma- dein sui ordinis praepositus generalis
chabaeorum , Coloniae 1637 in 4; no- (1579. 1593 et 1600). Oblatas sibi in-
tae et quaestiones chronologicae in Il. fulas mantuanam et casalensem con-
Josue, Judicum, Ruth, Regum, Parali- stanter recusavit († 10. Junii 1622).
pomenon, Esdrae, Nehemiae, ib. 1637 Laudantur ejus Annales sacri et pro-
in 4; in ll. Tobiae, Judith, Esther nec- fani ab orbe condito ad eundem Chri-
non prophetas majores et minores , ib. sti passione redemptum, Mediolani
1637 in 4. Immensum opus aggres- 1610 v. 2 in f.; Francofurti 1613 ;
sus est Alphonsus Maldonado O. 1616 ; Antwerpiae 1620 (editio 4. re-
Praed.hispanus, vallisoletanus, 24 par- cognita et sexcentis inlocis aucta, edi-
tibus distribuendum, corpus nimirum tio bona); Coloniae 1622; optima edi-
historicum, chronologicum et chronicon tio Lucae 1757 v. 4 in f. aucta per P.
ab exordio mundi ad sua usque tem- Negri ejusdem ordinis. Illa praecipue
pora, cujus volumen primum tantum ei debetur laus, quod primus sategerit
excusum fuit hoc titulo : Chronica uni- difficultates chronologicas , geographi-
versal de totas las naciones y tiempos cas et historicas, quae in divinis literis
con diez y seys tratados de los puntos occurrunt, clare, exacte eruditeque sol-
mas importantes de la chronologia, Ma- vere. Ejus annales commentarii instar
triti 1624 in f., quo continentur pri- sunt 2) librorum historicorum V. T.-
ores 4 pp. usque ad a. 737 ante Chri- Jacobus Salianus S. J. avenionensis
stum. Sunt autem illi tractatus : De los
años que huvo desde la creacion del 1) Cf. Petavius ep. II, 19.
mundo hasta el nacimiento de Christo ; 2) Tiraboschi 1. c. 1. 2. c. 1. § 15:
Egli fu il primo, che si accingesse a dare
alle stampe un opera di tale argomento,
1) Etiam Laurentius Susliga S. J. pul- in cui con buon metodo e con sana critica
toviensis († 16. Apr. 1640) publicae dispu- raccogliendo e ordinando i diversi passi
tationi proposuit praeside Decker velifi- della s. Scrittura , aggiuntavi l'autorità
cationem seu theoremata de anno ortus et dei più gravi antichi scrittori, ci diede una
mortis Domini deque universa J. Christi Storia seguita ed esatta del V. T. , che è
in carne oeconomia , Graecii 1605 in 4. sempre stata ed è tuttora in gran pregio
Prodiit etiam cura Keppleri de J. Chr. tra gli eruditi. Ei fu perciò molto stimato
Servatoris vero anno natalitio consideratio non solo tra'suoi , ma anche da s. Carlo
novissimae sententiae L. Susliga, Pragae Borromeo etc. Cf. Dupin 17, 58 ; Fel-
1606. ler , Niceron 11, 134 ss.
Hurter, Nomenclator I. 22
338 1621-1640. Historia ecclesiastica. Salianus, Hojus ,

(n. 1557, † 23. Jan. 1640), vir vitae exstitit op.: Historia sacra et profana
integritate atque indefesso labore con- ab o. c. ad Christi Domini natalem 1),
spicuus, theologiae moralis, dein ss.li- cui appendicis loco accessere chronolo-
terarum interpres, pariter confecitAn- gia ex 11. historiarum Pauli Orosii et
nales ecclesiasticos V. T., in quibus res dissert. 3 (de Mardochaeo, Juda Macha-
gestae ab o. c. ad Christi Domini nati- baeo et pharisaeis), Duaci 1629 in f.
vitatem et mortem per annos fere sin-
gulos digeruntur et explicantur: qui- 271. Historiam Ecclesiae universa-
bus connexi sunt annales assyriorum, lis 2) descripsit Abraham Bzovius
babyloniorum, persarum, graecorum (Bzowski) O. Praed. (ante suum in or-
atque romanorum, quantum ex sacris dinem ingressum Stanislaus dictus)na-
profanisque scriptoribus agnosci atque tione polonus, patria prosoviciensis n.
ordinari potuerunt 1), Lutetiae Parisio- c. 1567. Puer annos nondum 15 egres-
rum 1619-1620 t. 6 in f.; 1625 ; sus uno fultus Joan. Eckii enchiridii
1641 (editio 4.), Coloniae 1620. Ho-
rum tomus 1. complectitur mundi ex- 1
) Simile opus edidisse Fr. Haraeum
ordia; 2. perpetuam historiae Exodi, supra diximus n. -.
Levitici, Numerorum, Deuteronomii, 2) Sui temporis historiam ecclesiasti-
Josue item Judicum ac Ruthae narra- cam scripsit Alphonsus Fernandez O.
Praed., hispanus, patria placentinus : Hi-
tionem; 3. refertur ad 1. et 2. et dimi- storia ecclesiastica de nuestros tempos, que es
diae partis 3. Regum et 1. ac 2. Para- compendio de los excellentes frutos, que en
lipomenon; 4. agit de utroque regno ellos el estado Ecclesiastico y sagradas Re-
hebraeorumaRoboamo ad Zorobabelem; ligiones han hecho , y hazen en la conver-
sion deidolatras y reducion dehereges y de
5. 11. Esdrae et Machabaeorum magna los illustres martyrios devarones apostoli-
ex parte explicat; 6. utrumque 1. Ma- cos,que en estas heroicas empressas han
chabaeorum et 4 evangeliorum histo- padecido, Toleti 1611 in f.; ejus est etiam:
Concertatio praedicatoria pro Ecclesia ca-
riam in suos digerit annos . Annalium tholica contra haereticos, gentiles, judaeos
ecclesiasticorum V. T. epitome, Lute- et agarenos per epitomen in annales di-
tiae Parisiorum 1635 in f., Coloniae stributa, Salmanticae 1617 in f. Anti-

1638 ; Rothomagi 1646 ; 1655 etc., ad quae Ecclesiae historiam, sed plane spu-
riam ac figmenta complectentem (cf. Pe-
quam conficiendam coactus est amico- tavius ep. II, 19), edidit Franciscus de
rum precibus , tum aliorum molimine, Bivar O. Cist. matritanus († 1636) hoc ti-
qui ejus Annales contrahere nitebantur tulo : Flavii Lucii Dextri barcinonensis
aut certe contracturos se minitabantur. Chronicon omnimodae historiae commen-
tariis apodicticis illustratum. Adjecit Apo-
Tres annos ei impendit, nonnulla erra- logeticum pro eodem Dextro contra Gabr.
ta, quae in annales irrepserant, in ea Pennotum cler. reg. historiae triparti-
emendavit multoque cum judicio illam tae auctorem, Lugduni 1627 in f.; Marci
Maximi ep. caesaraugustani continuatio
confecit 2). Enchiridion chronologicum Chronici Fl. L. Dextri una cum additio-
sacrae et profanae historiae a mundo
nibus s. Braulionis , Tajonis et Valderedi
condito ad Christi Domini ascensionem caesaraug. item episc. commentariis apo-
i. e. annalium ipsiusque epitomes me- dicticis illustrata, Matriti 1652 in f. Cf.
dulla, Parisiis 1636 in 12.- Andreas Nic. Antonius in bibl. hisp. n., Acta
sanctorum criticus
Hojus brugensis, in academia duace- mentarius t. 4. Aug.dep.scriptis
429; Schüz, com-
et scriptori-
na linguae graecae professor , auctor bus historicis p. 104. Aliud ejusdem opus
est : SS. patres vindicati a vulgari senten-
1) Cf. Backer III, 498, qui advertit: tia, quae illis in controversia de immacu-
Cet ouvrage suppose beaucoup de recher- lata Virginis conceptione imputari solet,
ches et d'érudition, mais il manque quel- Pinciae 1618 in 4; Lugduni 1624. Au-
quefois d'exactitude et de critique. gustinus Manno Orat. edidit selectas hi-
2) Cf. Fabricium hist. bibl. fabr. II, storias rerum memorabilium in Ecclesia
422 s. Dei gestarum, Romae 1612 in 4.
 Abraham Bzovius . 339

praesidio calviniani erroris virus a ma-| Romae 1616-1672, quorum ultimus

gistro propinatum a se depulit, sed et (et posthumus) est valde rarus. Conti-
sodales et condiscipulos eodem usus net ille pontificatum Pii V. Maxime in
enchiridio nonnullisque , quae puer Bzovium invectus est Georgius Her-
olim audierat in catholicorum concio- wart in primis 1., cui titulus : Ludo-
nibus tenebatque memoria, vel incon- vicus IV. imperator defensus, Bzovius
taminatos servavit vel etiam ad fidem injuriarum postulatus , quod eundem
catholicam reduxit, invitis licet eorum gravibus calumniis onerarit (t. XIV),
parentibus frendentibusque calvinista- Monachii 1618. 1619. pp. 3 in 1 v. in
rum antesignanis. Ordinem praedica- 4. Hinc Bzovius agente Bavariae duce
torum ingressus datus est insigni viro coactus est quandam veluti retractatio-
F. Bartholomaeo premislensi, alteri scil. nem tomo illi addere et in nova ejus-
suae gentis Basilio, verbi Dei praeconi dem editione (a. 1623) ea omittere, quae
celeberrimo comes individuus atque bilem moverant. Plures plura in eo re-
discipulus, a quo miram hausit dicendi prehendunt, ut ex. gr., quod opus illud
vim ac energiam, quam ab inde contra annales potius complectatur dominica-
peccatores et haereticos in concionibus norum quam ecclesiasticos, cum Bzo-
exhibuit. In Italiam tamen exinde mis- vius totus sit in rebus domesticis effe-
sus est, ubi theologicis sic incubuit, ut rendis ac dilatandis. „Illud saltem non
Mediolani postea philosophiam, ac Bo- ab Herwarto solum , scribit Schüz ¹),
noniae etiam theologiam praelegerit, sed etiam ab aliis in Bzovio reprehen-
praecipuosque 1. et 3. p. s. Thomae ditur, quod festinantiore atque opor-
tractatus commentariis suis illustrarit. tuerat calamo sit usus, et operam suam
Postea reversus in patriam conciones properarit magis, quam accurarit. Certe
ad populum habuit summo omnium si ad criterii trutinam solertius tum
concursu et plausu nec minori fructu, sua scripta tum auctores, ex quibus sua
philosophiamque et theologiam ibidem deprompsit, Bzovius expendisset, pau-
professus est , atque strenue lingua et ciora quidem scripsisset, sed et in pau-
calamo rem catholicam in Polonia pro- ciores naevos offendisset. Postquam
movit. Post plures annos Romam re- horum nonnullos indicavit ita absolvit :
diit, totumque se dedit evolvendis Ba- » Nihilominus licet eruditiorum criti-
ronii annalibus eosque in epitomen con- corum judicia Bzovio usquequaque non
trahendis , qui labor cum a plurimis faveant, negari tamen minime potest,
probaretur, cumque hoc Bzovii studi- quod ejusdem annales insignibus ve-
um innotuerit Paulo V., jussus est a terum monumentis et documentis ex
summo pontifice prosequendis Baronii tabulariis romanis et instructissima
annalibus incumbere. Hinc serio ma- bibliotheca vaticana depromptis abun-
num admovit operi collectisque Baro- dent, quibus historia ecclesiastica plu-
nii ruderibus , excussis pontificiis ar- rimum possit illustrari. Praeter alia
chivis, collatis scriptoribus antiquis aut opera 2) edidit Bzovius : Romanus pon-
aequalibus haec volumina in lucem de- tifex seu de praestantia, officio, auctori-
dit: Historia ecclesiastica ex ill. Caesa- tate, virtutibus, felicitaterebusqueprae-
ris Baronii S. R. E. card. annalibus clare gestis summorum pontificum a
aliorumque virorum ill. ecclesiasticis
historicisque monumentis, Romae 1616
inf.; Antwerpiae 1616 ; Coloniae 1617, 1) L. c. p. 114 s. Cf. Feller II, 276 ;
cui ed. adjectus est t. 3 complectens Andrest. VII, p. 731. Excusant Bzo-
historiam sec. 13. auctore Matenesio. vium Quetif 2, 490 s., Graveson p.
3 Hist. eccl . t. 8 colloq. 5.
Annalium ecclesiasticorum post Baroni- 2) Horum indicem et alia cf. apud Que-
umt. 13-21 (ab a. 1198-1572), tif ĺl, 488 ss.
22
 340 1621-1640. Historia ecclesiastica. Sarpi,

D. Petro ad Paulum V. commentarius Auditor erat celebris Justi Lipsii 1) fe-

in 3 11. divisus, Coloniae 1619 ; Pari- re continuus atque interioris admissio-
siis 1622 in f.; Paulus V. Burghesius nis discipulus et amicus. Decurso stu-
P. O. M. , Romae 1624 in 4 ; vitas. Cu- dii theologici curriculo mox eminere
negundis Poloniae reginae , ib. 1633; coepit. Per annos aliquot episcopo ant-
nomenclator sanctorum professione me- werpiensi Jo. Miraeo patruo suo fuit
dicorum, ib . 1621 ; Coloniae 1624. De- a secretis atque ab eo ad summi mo-
cessit Bzovius Romae 31. Jan. 1637 . menti negotia adhibitus varias quoque
alias functiones obivit. Defuncto pa-
272. Tristis plane famae estPetrus truo (1611) a sacris principum Alberti
Paulus Sarpi O. Serv. b.M.V. venetusn. et Isabellae, pastor ac bibliothecarius
1552, qui a. aetatis 27.jam praefuit so- aulae, protonotarius apostolicus etpost-
dalibus provincialis munere. Orta con- remo a morte Joannis Delrio (1624)
troversia inter Paulum V. et rempubli- nominatus est cathedralis ecclesiae ant-
cam incredibiliaudaciaet pertinacia po- werpiensis atque episcopatus vicarius
testatis civilis usurpationes pluribus generalis († 19. Oct. 1640). Collegit
scriptis propugnavit, quae merito fu- ediditque ipse Rerum toto orbe gesta-
ere prohibita, ipse vero excommunica- rum chronica a Christo nato auctoribus
tionem pontificis incurrit. Spargebatur Eusebio episc. caes., b. Hierony-
fama, quod abitum ad reformatos, imo mo presbytero , Sigeberto gembla-
defectionem reipublicae ab Ecclesiaca- censi monacho, Anselmo gembla-
tholica meditaretur. Decessit miser 1) censi abbate aliisque cum auctario ab.
hic scriptor nonnisi ab apostatis et si- a. 1200-1608 , Antwerpiae 1608 in
milis genii viris encomiis magnis ela- 4. Sed non solum propter hanc editio-
tus 15. Jan. 1623. Praetermissis ejus nem bene meritus est, sed propter plu-
scriptis occasione illius controversiae rima alia opera. »Hoc enim unum age-
editis , quae collecta prodierunt Vene- bat maxime, ut ἀνέκδοτα hactenus et
tiis 1677-86 t. 5 in 16., eum ideo cum blattis tineisque luctantia in lu-
hic adducimus ob suam Historia del cem aspectumque publicum proferret,
concilio Tridentino, quod sub nomine ut Ecclesiae statum ac regimen ob ocu-
Petri suavis Polani Londini primum los poneret: ut sacrorum ordinum ini-
prodiit 1619 in f., cura apostatae de tia progressusque erueret : ut princi-
Dominis ; saepius edita est, in vari- patuum Belgii origines hactenus ab-
as versa linguas , in gallicam ab alio dita recluderet idque non ex conjectu-
apostatale Courayer. Ea spirituma- ris aut fabellis popularibus ), sed ex
ligno est infecta, stilo duro, implexo, probatae notae historicis ac chrono-
insipido conscripta, erroribus histori- graphicis, quin imo ex ipsis principum
cis et theologicis maculata, sed in de- diplomatis autarchivisplurimaingenti
liciis hujus concilii adversariis , cui
quam editionem Coustantius pluri-
Pallavicini suam opposuit.-Lau- mum laudat, sed ea est rarissima.
de dignissimus est Aubertus Mi- 1) Magistri sui vitam ex ipsius potissi-
raeus (le Mire) vir multae doctri- mum scriptis concinnavit, Antwerpiae
nae et eruditionis et de ecclesiasticis 1609.
antiquitatibus optime meritus. Na- 2) Advertit tamen Baillet in op. Ju-
tus is est 2) Bruxellis 30. Nov. 1573. gements des Savans , eum in suis elogiis
illustrium Belgii scriptorum (Antwerpiae
1602 in 12 ; auctius edita 1609 in 4.) amo-
rem quodammodo coecum in patriamet
1)Cf. Balan Fra Paolo Sarpi , Note, populares patefacere. Eruditionem ejus
Venetiis 1887.
laudat, sed majorem desiderat in eo dili-
*) Alius a Ludovico Miraeo, gallo, gentiam seu judicium criticum. Cf. etiam
qui edidit opera s. Hilarii , Parisiis 1544, Feller VI, 85 .
 Aubertus Miraeus . 341

labore ac sumptu collegit et publici posthumum ib. 1649 in f., nova et aucta
juris fecit 1). Hinc Lipsius eum dicit editio per Joan. Albr. Fabricium ,
>solem belgarum inter tot sidera, cali- Hamburgi 1718 in f. Origines monasteri-
ginem, torporem, frigus pellentem. < orum benedictinorum perBelgium,Ant-
Etiam in epitaphio dicitur , studiis werpiae 1608 ; Carthusianorum per or-
scriptisque clarissimus , qui ordinibus bem universum , Coloniae 1609 in 8 ;
religiosis origines, annalibus gesta, piis ordinum equestrium 11. 2, Antwerpiae
fundatoribus famam , historiis lucem, 1609 in 4 ; virginum ordinis B. M. V.
scriptoribus per elogia vitam, patriae annunciatae, ib. 1618 in 4 ; ordinis car-
claritudinem , ecclesiae huic decus as- melitani, ib. 1610 in 8 ; ordinum augu-
seruit. Magnam ejus eruditionem, stianorum , ib. 1611 in 8. gallice ; cano-
addit Moreri²), ornabant solida pie- nicorum regul. O. S.Aug. Coloniae 1614
tas animique grata lenitas , quae om- in 8 ; originum monasticarum 11. 5, ib.
nium amorem ipsi conciliabant. Hic 1620 ; chronicon ord. praemonstratensis,
character in ejus quae nobis supersunt in quo initiaejus progressusque ac viri
operibus satis manifestus est. Prae- celebres coenobiaque commemorantur,
terea edidit) 3 : Notitia episcopatuumor- ib. 1613 ; chronicon benedictinum sive
bis universi , Antwerpiae 1611 ; 1613 benedictinorum coenobiorum origines,
in 8 ; politia ecclesiastica sive de statu ib. 1614 ; de congregationibus clericorum
religionis christianae per totum orbem in communi viventium , ib 1632 : de
11.4, Coloniae 1609 in 8 ; Lugduni 1620; collegiis canonicorum, ib. 1615 in 8 ; de
Geographia ecclesiastica, in qua provin- windesimensi, lateranensi, aroasiensi et
ciae, metropoles, episcopatus sive urbes congregationibus aliis can.reg.O.S.Aug.,
episcopali titulo illustres alphabeti se- Bruxellis 1622 in 8.
rie digestae leguntur, Lugduni 1620 273. Romanorum pontificum 1) gesta
in 12 ; notitia ecclesiarum Belgii , in
qua tabulis donationum longa annorum
1) De Franciscoa Coriolano O. Cap.
serie digestis sacra Germaniae inferio- supra n. 215 egimus. Didacus de Cea
rishistoriarecensetur,Antwerpiae 1630
O. S. Franc. hispanus , patria agudensis
in 4; editionem auctiorem et correctio- dioecesis toletanae († 1640) edidit dum
rem inscriptam Opera diplomatica et Romae esset: Archaeologia sacra principum
apostolorum
historica, quae hoc et alia ejusdem ope- quorum Petri et Pauli ll. 2, 1636 in 4,
prior apologeticus archaeologicas
ra ad Belgii historiam spectantia com- d. Petri continens defensiones , posterior
plectitur, curavit Joan. Franc. Fop- ést archaeologicus de praerogativis , vir-
pens , Bruxellis 1722-48. t. 4 inf. tutibus, sanctitate, doctrina, praedicatio-
(m. 60); Bibliotheca ecclesiastica sive ne dd Petri et Pauli , deque triumphali
eorum sub Nerone martyrio et sacro apud
nomenclatores septem veteres s. Hie- Vaticanum sepulchro. Alios ejusdem 11. cf.
ronymus , Gennadius massil. , s. inBibl. franc. 1, 296.-Joannes Nicolaus
Isidorus hispal., s. Ildephonsus Alidosi Pasquali bononiensis plurimis
tolet. , Honorius augustodunensis, libris adhistoriam pertinentibus de patria
meritus,
Sigebertus gemblacensis , Henri- mi interaliadescripsit
pontefici, etiam: Isom-
Cardinali, Patriarchi, Arci-
cus gandavensis cum Miraei aucta- vescovi e Vescovi bolognesi dall'a 270.
riis et scholiis, Antwerpiae 1639 in f.; sino al 1621, Bononiae 1621 in 4. Cf. Fan-
bibliothecae ecclesiasticae pars altera tuzzi I, 192.-Hieronymus Aleander
juniorvir
sive de scriptoribus ecclesiasticis ab 1629) dictus (n. 29. Jul. 1574; † 9. Mart.
admodum versatus in antiquitate
a. 1494 usque ad sua tempora , opus sacra et profana , praeter alia elaboravit
refutationem conjecturae anonymi scrip-
1) Ita Valer. Andreas in bibl. belg. toris (Jac. Gottfredi) de suburbicariis
*) In dictionario maj. gall. regionibus ac dioecessi episcopi romani,
3) Opera (39) recensent Niceron 7, Lutetiae P. 1617 in4 ; assertionum catholi-
277 ss.; Foppens bibl. belg. 1, 107 ss. carum l. 3, Romae 1628.
342 1621-1640. Historia ecclesiastica. Bavia, du Chesne,

enarrant Ludovicus de Bavia , matri- t. 2 in 1 v. et emendata filii sui cura,

tensis († 1628), vir pari modestia be- 1653 ; quae tamen non magni aesti-
nignitateque, doctrina vero et eloquen- matur; Januariae Kalendae seu de so-
tia argumento , quod sibi delegit, non lemnitate anni tam ethnica quam chri-
impari. Siquidem prosecutus historiam stiana , ib. 1602 in 12 ; bibliotheca clu-
pontificum, seu potius universalem a niacensis 1) complectens ss. patrum clu-
Gundisalvo Illesca 1) usque ad Pii V. niacensium vitas, miracula, scripta, sta-
tempora olim 2 t. perductam, dedit ip- tuta; privilegia etc. collecta a Martino
se Tercera parte de la Historia ponti- Marieredente cumnotisA.Quercetano,
fical y catholica desde Gregorio XIII. ib. 1614 in f.; Petri Abaelardi et He-
a Innocenzio IX., scil. de rebus toto loissae conjugis ejus opera nunc primum
orbe gestis ab a. 1572-1591, Ma- edita e mss. codic., ib. 1616 in 4; Al-
triti 1608 ; 1613 in f., Barcinone cuini abbatis opera, ib. 1617 ; Biblio-
thèque des auteurs qui ont ecrit l'histoire
1609 ; Quarta parte de la Historia pon-
et topographie de la France , ib. 1618 ;
tifical y catholica , scil. de rebus gestis
ab a. 1591-1595 Matriti 1613 in f. aucta ultra 200 scriptoribus, 1627 in
Opus prosequutus est Marcus de Gua- 8., 1. minoris pretii ; historiae Norman-
dalaxara et Xavier O. Carm., cae- norum scriptores antiqui , res ab illis
saraugustanus († 15. Jan. 1630), ad- per Galliam, Angliam, Apuliam, Ca-
jecta 5. p. de Pauli V. vita 2), Caesar- puae principatum, Siciliam et Orientem
augustae 1614 ; Matriti 1630, quae gestas explicantes aba. Chr. 838-1320
tamen p. decreto 23. Aug. 1634 in in- ex mss. codd., ib. 1619 in f. Ex 3 pp.
dicemrelatafuit , doneccorrigatur."An- prima tantum prodiit , quae est rara
dreas duChesne(Quernaeus, Querceta- (fr. 120), etiam inter scriptores Histo-
nus , Querceus , Duchenius, Chesneus, riae francorum. Series auctorum omni-
Chesnius), turonensis n. 1584, chrono- um, qui de francorum historia et de re-
graphus regius, pater dictus historiae bus francicis cum ecclesiasticis tum se-
Galliae , quamvis matrimonio junctus, cularibus ab exordio regni ad nostra
indefessa diligentia totum se studiis usque tempora scripserunt 2), Parisiis
dedit, et ab a. 18. vitae suae usque ad 1633 ; 1635 et cura filii sui 1663 ; re-
mortem tristissimam , nam curru ob- cepta a J. Alb. Fabricio in Isagogen
tritus interiit 30. Maj. 1640, innumera in historiam scriptorum historiae gal-
plane opera, historica praesertim et ge- licae. Est specimen magnae collectionis
nealogica, in lucem dedit, e quibus huc scriptorum historiae francorum, quam
spectant : Histoire des Papes jusqu'a meditabatur 24 t. constantem. Ea de-
Paul V. , Parisiis 1616 v. 2 in 8 ; 1645 mumcoepit prodire inscripta : Historiae
in f.; aucta (usque ad Innocentium X.) francorum scriptores coaetanei, quorum
plurimi nunc primum ex variis codd.
1) Is primus inter hispanos secundum msc. prodeunt , alii vero auctiores et
Nic. Antonium historiam ecclesiasti- emendatiores, ib. 1636-41 t. 3 in f.
cam est aggressus. Priores duo t. hujus
historiae, quam perduxit ad a. 1570., pro-
dierunt Salmanticae 1574 ; Caesaraugustae 1) Feller 2, 539 : Recueil utile et ra-
1583; Burgis 1592 ; Matriti 1623 in f. etc. re, qui contient d' excellentes pièces pour
Obiit c. 1580. l'histoire de l'abbaye de Cluny et ses dé-
2) Cf. Nicol. Antonium , qui ei etiam pendances. "
4. p. tribuit (et prodiisse scribit Caesarau- 2) De nostro auctore scribit Feller:
gustae 1612), in qua habentur vita et gesta Du Chesne était un des plus savants
Clementis VIII. et Leonis XI. usque ad a. hommes que la France ait produits pour
1605. Alia ejusdem opera historica ibid. l'histoire , surtout pour celle du Bas Em-
recenset. Prodiit haec historia pontificalis pire. Il communiquait libéralment ses re-
Matriti 1652 v. 5 in f.; illam continuavit cherches, non seulement à ses amis, mais
Banos deVelasco, adjecto vol. 6. ib. 1678.| encore aux étrangers.
 Chenu, Berlius, Mudzaerts, Buzulin etc. 343

(usqueadHugonis et Roberti tempora). stiana 1625 v. 1 in f., quod opus dein

4. et 5. t. usque ad Philippi IV. dicti fratres Ludovicus et Scaevola San-
pulchri tempora adjecit ejus filius marthani ita auxere , ut plurima
Franciscus ¹), ib. 1641 et 1649, col- complectatur volumina, ut infra dice-
lectio pretiosa. » Summam profecto, in- mus . - Notitiam chorographicam epi-
quit Schüz³), si quis alius laudem scopatuum Galliae delineavit Parisiis
aeternamque posteritatis memoriam 1625 in f. Petrus Berlius (Berls) be-
sibi vindicavit semperque vindicabit verensis , flander n. 14. Nov. 1565 (†
Du-Chesnius, quod incomparabili pror- 11. Oct. 1629), philosophus , philolo-
sus industria (qualem nemo hactenus gus et geographus. A pseudosynodo
impenderat) tam vasta scriptorum eos- dordracensi damnatus et a cathedra
que ignotorum ac delitescentium vo- suspensus , quod sectae armininianae
lumina tandem in apricum felicissime adhaesisset, Lutetiam commigravit, ubi
produxerit : unde sepulta hactenus an- postquam a Ludovico XIII. in cosmo-
tiquitatum notitia, utut per innumeras graphorum suorum numerum coopta-
prope schedas chartasque dispersissi- tus est , in Ecclesiae catholicae sinum
ma, copiosius veraciusque possit eru- a. 1620 rediit 1), ediditque orationem,
derari et elucidari. Scripsit quoque qua rationem reddit, cur relicta Leyda
plurium sanctorum vitas , quas dein Parisios commigrarit et haeresi repu-
ediderunt Camusat , Labbe , Ma - diata romanocatholicam fidem ample-
billon et bollandistae. Post ejus xus sit, Antwerpiae 1621.- Dionysius
mortem reperta sunt ultra centum vo- Mudzaerts O. Praem. tilburchius,
lumina analectorum, quae propria ma- belga († 19. Nov. 1635) concinnavit
nu descripserat. Joannes Ant. Pe - ex probatissimis rerum belgicarum
tramellari bononiensis († 22. Nov. scriptoribus lingua vernacula histori-
1623) 1. On. Panvinii de ss. ponti- am ecclesiae belgicae, Antwerpiae 1624
ficibus et S. R. E. cardinalibus a Paulo t. 2 in f. Fertur etiam contexuisse hi-
IV.adClementis VIII. a. 8. continuavit, storiam ecclesiasticam ab O. c. usque
Bononiae 1599 in 4. ad a. 1624. Sed utrum prodierit, igno-
ramus . Gallo-Flandriam illustravit
274. De ecclesia gallicana merue- Joannes Buzelin S. J. († 15. Oct.
runt Joannes Chenu edita chronolo-
1626 a. aetatis 55) cameracensis » vir
gica historia archiepiscoporum bituri- egregia suavitate morum, ss. historia-
censium et Aquitaniarum primatum, rum atque annalium calentissimus, di-
Paris 1621 (ed. 2.) in 4 ; historia chro- ligentissimus investigator antiquita-
nologica episcoporum et archiepiscopo- tis, in opere Annales gallo-flandricae,
rum Galliae , Parisiis 1621 in 4. et
in quibus per annos fere singulos ab
praesertim Claudius Robert vicarius a. plus quam MCCC ea omnia narrantur,
generalis et archidiaconus cabillonen- quae per Gallo-Flandriam evenere, aut
sis (n. 1564-1636) edita Gallia chri- infra fines suos aut extrave gallo-flan-
dri gesserunt : ac denique regum Fran-
1) Franciscus D. regius historiogra- ciae, qui supremum hic dominium ha-
phus (n. 1616, † 1693), praeter ea quaejam buere, comitum flandriae, ad quos haec
laudavimus, edidit Histoire des
cardinaux français,
ejusdem
Parisiis 1660. 1666t. pertinet ditio, et tornacensium atque
2 inf., quam pater hortanteRi- atrebatensium episcoporum, qui prae-
chilieu coeperat et in 4 t. distribuere co-
gitaverat: prodierunt tantum duo priores.
C'est un ouvrage , inquit Fellerl. c., 1) Cf. Raess die Covertiten 4, 500 ss.;
malfait,maldigéré et encoreplus malécrit. Saxius Onomasticon ad a. 1591 ; Fop-
*) Incomment. crit. de scriptis et scri- pens II, 953, qui plura ejusdem scripta
ptor. historicis p. 124. recenset, quae tamen huc non spectant.
344 1621-1640. Historia ecclesiastica. Broughton, Dempster,

sertim sacruminhanc regionem habent Protestants of England, as they are set

imperium series ac successio contexi- down in the 39 Articles of their Reli-
tur, Duaci 1624 in f. Mox secuta est gion, Duaci 1632 in 8. Historiam
Gallo - Flandria sacra et profana , ib. ecclesiasticam gentis scotorum 11. 19
1625 in f. Eo in opere describuntur scripsit Thomas Dempsterus , Bo-
urbes, oppida, regiunculae, municipia noniae 1627 in 4., in qua viri sancti-
et pagi praecipui gallo-flandrici tractus, tate, literis, dignitatibus toto orbe illu-
horumque omnium locorum antiquita- stres, et familiae etiam scoticae in va-
tes, religio, mores, sacra aedificia, piae rias urbes transmissas et praecipue
fundationes , principes et magistratus Placentiam recensentur. Praemiserat
proponuntur, ib. 1625 in f. jam a. 1622 ib. ad eam Apparatum,
275. De historia ecclesiastica An- cum menologio scotorum seu martyro-
gliae meruit Richardus Broughton logio scotico et nomenclatura scripto-
oriundus e Great-Stukley, qui studiis rum scotorum , opus rarum (fr. 45).
operam dederat in collegio anglorum Natione fuit Thomas scotus, natusque
rhemensi, quibus peractis (1593) mis- est 23. Aug. 1579 inter 29 filios et
sionarium egit usque ad mortem (1634) filias 24. In Galliis, Belgio, postmodum
in patria sua, Oxonii praesertim , ac in Italia vitae reliquum exegit, atque
etiam Richardi Smith episcopi chalce- defunctus est Bononiae 6. Sept. 1625,
donensis atque vicarii apostolici vica- ubi aliquot annos literas humaniores
rius fuit. Scripsit enim Ecclesiastical docuit. Celebratur quidem a nonnullis
Historie of Great Britaine whereby praestantissima illius memoria et in-
...

is manifestly declared a continuall suc- fracta laboris assiduitas (quatuordecim

cession of the true Catholike Religion, horas quotidie studiis impendisse fer-
which at this dayis professed andtaught tur) : ast vehementior illius lingua et
in and by the Roman Church , Duaci proprii judicii obstinatissimus adora-
1633 t. 1. et unicus complectens priora tor animus ab iisdem non parum ar-
quatuor secula; A True Memorial of guitur: unde procul dubio factum, ut
the antient , most holy and Religious ejusdem pariter calamus in varios er-
State of Great Britain, florishing with rores et figmenta abriperetur : neque
Apostles, Apostolical Men, Monasteries, magna est ejus in historicis auctori-
Religions Rules and Ordres in great tas 1), imo Labbeus Dempsterum
Number in the time ofthe Britons and compellat fabularum omnium con-
Primitive Church of the Saxons , Lon- sarcinatorem, fraudulentarum ineptia-
dini 1650 ; Monasticum Britannicum rum toties convictum, popularium su-
or a historicall Narration of the first orum sanctorum numerum ultra verum
Founding and flourishing State of the augentem , fabulas in patriae suae
ancient Monasteries, religious Rules gratiam consarcinantem , scriptorem
and Orders of Great Brittaine in the immodestum et conviciatorem , cujus
Tymes of the Brittaines and Primi- in plerisque vacillet fides 2). Quant-
tive Church of the Saxons , ib. 1655, opere nitatur patriae suae gloriam tu-
opus posthumum ex ejus schedis edi- eri, patet vel exinde, quod in Scotorum
tum, hinc minus accuratum; Reso- scriptorum nomenclaturaBononiae 1622
lution of Religion ...
conteyning a de- ed. 4. (ed. 1. ib. 1619) recenseat scrip-
monstration of the necessitie of a di- tores 1603, sanctos 679 , beatos 81,
vine and supernaturall worshippe, Ant-
werpiae 1603 p. 1 et unica; The Jud- 1) Cuperust. 4. Aug. act. SS. in vita
s. Ichardi n. 9.
gment of the Apostles and of those of
2) Cf. Schüzl.c. p. 174 s.; Biogr. univ.
the First Age in all points ofDoctrine 11, 68 ss. secundum quam natus est pa-
questioned betweene the Catholikes and rentibus catholicis ; Niceron 21, 370 ss.
 Cypraeus, Blascus, Solier, Trigault, Saussaye etc. 345

papas 5, cardinales 14, patriarchas 4, in suo opere habuit in primis historiae

apostolos gentium 63, monasteriorum ecclesiasticae, quam ille pene neglexe-
extraScotiamfundatores archiepiscopos rat. Franciscus Solier S. J, lemo-
et episcopos 257, abbates extra Scoti- vicensis , insignis asceta († 16. Oct.
am 192 ; academiarum fundatores 11 1628) collegit Histoire ecclésiastique
etc.; sed inter scotos recenset anglos des isles et royaume du Jappon , Pari-
et hibernos. Inde enata est controver- siis 1627 t. 2 in 4., cujus op. t. 2. est ra-
sia acris et biliosa cum scriptore hi- rus (m.80).-Edideratjam antea quae-
berno anonymo, cujus liber cum Demp- dam ex missionariorum literis de his
steri responsione prohibitus fuit a con- regionibus. Ejusmodi literas edidit quo-
gregatione Indicis 17. Dec. 1623. que Nicolaus Trigault S. J. duace-
nus in illis regionibus missionarius (t
276. Magni fiunt Joannis Adolphi 14. Nov. 1628), et ex iis composuit
Cypraei, quondam lutherani pasto- de expeditione apud sinas suscepta a
ris slesvicensis , sed a. 1633 ad fidem Soc. Jesu ll. V, in quibus sinensis reg-
catholicam conversi Annales episcopo- ni mores, leges atque instituta etnova
rum slesvicensium unius verae, sanctae illius ecclesiae difficillima primordia
et apostolicae Ecclesiae statum, quoad accurate ac summa fide describuntur,
ejus originem , propagationem ac mu- Augustae V. 1615 in 4 ; 1623 ; Lug-
tationem in regno Daniae ac finitimis duni 1616 etc.; de christianis apud ja-
Slesvici et Holsatiae ducatibus , alias- ponios triumphis sive de gravissima ibi-
que res quovis seculo in Ecclesia ac dem contra Christi fidem persecutione
politia admirandas vereque memorabi- exorta a. 1612 usque ad a. 1620 ll. V
les illic gestas ac perpetratas breviter etc., Monachii 1623 in 4.
et dilucide complectentes ac explican- 277. De singularibus dioecesi-
tes, Coloniae 1634 in 8. >Quo libro, bus scripserunt, egallis : Joannes Cou-
inquit Mollerus in sua Cimbria lite- sin (Cognatus) canonicus tornacensis
rata p. 119, cum cetera nihil doctius († 1636) Histoire de Tournay ou 4 li-
nihilve accuratius in Cimbriae nostrae
vres de chroniques, annales et démon-
hactenus prodierit historia, omniaque strations du christianisme de l'évêché
in illo summa fide et diligentia enar- de Tournay, Duaci 1619. 1620 t. 2 in
rentur, ac veterum testimoniis aliisque 4., opus eruditum, minus tamen accu-
monumentis fide dignissimis confir- ratum. In 1. de prosperitate et exitio Sa-
mentur, summas merito utrique 1) auc- lomonis, ib. 1599, bene sperat de re-
tori incolae Chersonesi hujus universi gis illius poenitentia. Carolus de
debent gratias. < Vincentius Blas- Saussaye canonicus aurelianensis,
cus²) de Lanuze scripsit Historias ec- parochus dein et canonicus parisiensis
clesiasticas y seculares de Aragon, sive († 1621), concinnavit admodum eru-
magni operis Hier. Zuritae arago- ditos annales ecclesiae aurelianensis 11.
nensium annalium supplementum ex 16 cumtr.de veritate translationis cor-
quo ille desiit ad a. 1618, Caesarau- poris s. Benedicti ex Italia ad mona-
gustae 1622 t. 2 in f. Rationem autem sterium floriacense , Parisiis 1615 in
4. Joannes Paulus le Jau (le Cocq)
1) Inchoaverat nimirum illud Paulus canonicus poenitentiarius et vicarius
ejus pater, absolvit vero Adolphus noster,
qui ea, quae jam pater elaboraverat, com- generalis ebroicensis († 1631) collegit
plevit correxitque. Cf. Raess ,die Con- seriem episcoporum ebroicensium, Ebu-
vertiten etc. 5, 437 ss. rovici 1621 ; scripsit quoque tr. de
co Tertii Fr., qui disputavit deBlas-
AliusO.a S.LudovicoFernandez uni- summi pontificis auctoritate adversus
versaliredemptioneper Christum, Compluti ib.
1613 in f.
apologeticas Sim.Vigorii objectiones,
1621 in 8.- Jam antea Gabriel de
346 1621-1640. Historia ecclesiastica particularis.

la Charlonie (Carlonius) exhibuerat nasticos sive chronologiam 11. XVII to-

engolismenses episcopos , Engolismae tidemque seculis distinctam, ib. 1627
1597 in 4. - Hippolytus Dones- in 4 ; de coronis et tonsuris paganorum,
mundus O. S. Franc. mantuanus ita- judaeorum et christianorum 11. 2, ib .
lice narravit historiam ecclesiasticam 1625. Hisce tamen operibus deest ju-
patriae suae ll. 10, Mantuae 1612 . dicium criticum. Paralleli LXXII Au-
Jacobus Merck scripsit Chronik des gustini catholici et Augustino-mastigis
Bistthumbs Costanz d. i. eine kurtzeBe- haeretici, quibus orthodoxa d. Augusti-
schreibung aller Costantzischen Bi- ni et novella sectariorum doctrina ac
schöffen wie und wann jeder Bischoff fides ex diametro opponitur, ib. 1618
regiert, was sich unterjeder Regierung in 8. Ejus sodalis Nicolaus Cru-
denkwürdiges zugetragen hab, Constan- sensius trajectensis, visitator aposto-
tiae 1627 , liber rarus. Vitas epi-licus ord. praemonstratensis per Flan-
scoporum plocensium scripsit Stanislaus driam, commissariusgeneralis perBava-
Lubienski ex antiqua et nobili pro- riam, visitator per Bohemiam, Austri-
sapia ortus, qui honorificis muneribus am et Styriam , Ferdinando II. a con-
auctus decessit episcopus plocensis a. siliis et historiographus caesareus (t
1640 relictis aliis operibus, quae col- 10. Nov. 1629), composuit Monasticon
lecta prodierunt Antwerpiae 1643 in f. augustinianum , in quo omnium ord.
cum ejusdem vita. sub d. Augustini regula militantium,
praecipue tameneremitarum, can. prae-
278. Monasteriorum vel ordi- monstratensium, dominicanorum, ser-
num historiam illustrarunt haud pauci. vorum b. M.V., hieronymianorum, am-
Josephus Mozzagrugno can. reg. brosianorum, crucigerorum , trinitario-
ss. Salv. et abbas collegit narrationem rum,guilelmitarum, brigittinorum alio-
rerum gestarum canonicorum regul., in rumque fere 50 origines et incrementa
qua praeter eorum originem ... prae- explicantur, in 3 pp. divisum, in qua-
cellentiam, reformationes in universum, rum 1. agit de fundatione ord. augu-
praecipue recensentur reformatio ejus stiniani ; in 2. de dispersione, in 3. de
ord. can. reg. congregationis ss. Salv. collectione ac restauratione ; Monachii
O. S. Aug., necnon privilegia, leges, 1623 in f., opus rarum, eruditum, cui
viri clari ex probatissimis auctoribus tamen deestjudicium criticum (m. 32).
etc. 11. 8, Venetiis 1622, tamen prohi- -
De eodem ordine meruit Joannes
bita 1624,1. rarus.-Prohibita quoque Marquez O. S. Aug. toletanus, cathe-
est ex eademut videtur ratione scil. ob drae theologicae in academia salman-
laesam ex nimio proprii instituti amo- ticensi moderator, regius ecclesiastes,
re charitatem christianam Prosperi vir admodum excultus , plurium ope-
Stellartii O. S. Aug. tornacensis rum auctor († 16. Jan. 1621), in op.
(† 10. Aug. 1636) Augustinomachia Origen de los PP. Eremitannos de S.
sive vindiciae tutelares pro s. Augu- Augustin y su verdadera institucion an-
stino et augustinianis 11. 2, Lugduni tes del gran Concilio Lateranense, Sal-
1613 in 8. Scripsit praeterea nucleum manticae 1618 in f. -
Felix Milen-
historicum regulae s. Augustini ad ser- sius O. S. Aug., neapolitanus dedit
vos Dei, Antwerpiae 1618 in 8 ; fun- Alphabetum de monachis etmona-
damina et regulas omnium ordinum steriis Germaniae ac Sarmatiae citerio-
monasticorum et militarium, quibus ris O. Eremit. S.Aug., Pragae 1613 in
religionis status a Christo institutus ad 4., opus rarum (m. 36). Alia reliquit
IV. usque sec. producitur et omnes or- opera (cf. Ossinger p. 590), inter
dinum postmodum conscriptae promul- quae de quantitate hostiae contra erro-
gantur, Duaci 1626 in 4 ; annales mo- rem Oswaldi 1., in quo historia seefel-
 Lopez, Lanovius, Besoldus, Rosweidus etc. 347

dica de admirabili sacramento explica- juris professor magnae auctoritatis,

tur, Pragae 1604 in 4. diuturno et diligenti s. Scripturae et
279. Joannes Lopez O.S. Dom. na- operum ss. patrum studio, lectione pio-
tione aragonus e Borja civitate ortus rum librorum, in primis libelli de imi-
n. 1524, vir fuit pietate singulari et tatione Christi, et familiari conversa-
eruditione clarior quam dignitate vel tione cum sacerdotibus catholicis veri-
muniis. A Philippo II. electus episco- tatem agnovit fidei catholicae, quam
pus cotonensis (1595), inde translatus etiam est amplexus (1630), suaeque
est a Clemente VIII. (1598) ad eccle- conversionis rationem reddidit in op.:
siam monopolitanam in Apulia, a qua Christlich und erhebliche Motiven , wa-
tamen post decennium missionem im- rumb Chr. Bessold vornemblich da-
petravit ob provectam aetatem a Paulo für gehalten , dass der Recht u. Einig
V. Vixit usque ad a. 1632, quo deces- Seligmachende Glaub, allein in derRöm.
sit pius senex a. aetatis 108. Compo- Cath. Kirchen anzutreffen etc. , Ingol-
suit Tercera parte de la historia gene- stadii 1637. 1639. 1642 ; iterum ob
ral de s. Domingo y de su orden de suum pretium et utilitatem Augustae
Predicadores , Pinciae 1613 , quibus 1828. Ingolstadium vocatus docuitjus
adjecit 4.5 et 6, quae complectitur Hi- romanum, dumque ageretur de eo pro-
storia de los sanctos canonizados y be- movendo ad cathedram in celeberrima
atificados de la orden de Predicado- universitate bononiensi decessit 15.
res , ib. 1615-22 in f. P. 1. et 2. Sept. 1638. Innumera edidit vel reli-
scripserat Ferd. de Castillo († 1593) quit scripta (ad 92) ; pleraque spec-
Matriti 1584-92. Collegit quoque epi- tant adjus 1) : hic vero nominandus est
tomen SS. PP. per locos communes, qui propter haec opera: Prodromus vindi-
ad virtutum et vitiorum tractationem ciarum ecclesiarum Würtembergica-
et ad fidei nostrae mysteriorum expo- rum, 1636 ; documenta rediviva mona-
sitionem pertinent et ad sacras concio- steriorum praecipuorum in ducatu wir-
nes etc., Romae 1596 t. 4 inf.; Vene- tenbergio sitorum , Tübingae 1636 in
tiis 1605 t. 5 in 3 v. etc. Joan- 4; virginum sacrarum monimenta in
nes de s. Maria O. S. Franc. Excalc. in principum würtembergicorum ergastu-
aula regia admodum acceptus compo- lo literario injuste detenta etc. Pe-
suit Cronica de la Provincia de S. Jo- trus Grisius (le Gris) can. reg. sues-
seph de los Descalzos de la orden de los sionensis praeter chronicon breve abba-
Menores de S. Francisco y de las pro- tialis canoniae s. Joannis , Suessione
vincias y custodias , quae dellas han 1617 in 8 ; Parisiis 1628 ed. 3. aucta,
salido, Matriti 1615-18 t. 2 in f., o- scripsit historiam de clericis regulari-
pus valde rarum.- Franciscus Lano- bus, ib. 1620 ; et historiam clericatus et
vius O. Minim. collegit chronicon ge- monachatus seu omnium ordinum reli-
nerale O. Minimorum, acta s. Francisci giosorum, ib. 1634 in 8.
a Paula et successorum generalium ca- 281. Sanctorum gesta enarravit He-
pitula, conventuum origines, viri illu- ribertus Rosweidus S. J. ultrajec-
stres, tres priores regulae, quae nec- tinus (n. 22. Febr. 1569), auctor eru-
dum prodierant, bullarium ab a. 1416 ditus et elegans, vir judicio acer, stilo
-1627, Lutetiae 1635 in f. , opus ra- robustus , omnibus disciplinis et doc-
rum (m. 80). Petrus Lopez deAl- trinis politus ac perfectus 2). Jam a
tuna O.ss. Trin. reliquit Primera parte
de la cronica general del Orden de la s. 1)Cf. Raess 5, 310-27 ; Niceron
Trinidad, Segoviae 1637 in f. 21 , 226-37 ; Jugler Beitr. zur juristi-
Biogr. I, 85-125 ; Kirchenl. 2, 526.
280. Christophorus Besoldustu- schen 2) Bollandus in praef. gen. in vitas
bingensis n. 1577, in patria academia SS. c. 1 § 6.
1

348 1621-1640. Hagiologi. Rosweidus ,

prima adolescentia quaedam in eo se- ad mss. exemplaria recensitum , Ant-

mina apparuerunt, quae indicarent, werpiae 1613 in f. Seorsim etiam pro-
quantus olim futurus esset in eruenda diit Antwerpiae 1613. Censuit Ros-
antiquitate ecclesiastica, praesertim in weidus , hoc esse vetus illud marty-
vitis sanctorum ab oblivione vindican- rologium, cujus jam meminit Grego-
dis. Nam Duaci cum phisosophiae na- rius M. ep. ad Eulogium alex. Quam
varet operam, quibus diebus commili- opinionem acerrime impugnarunt Hen-
tones ambulatione se relaxabant, ipse ricus Valesius , Fronto , Beck ,
ad vicina monasteria evolabat, atque mitius Florentini. Secundum Bol-
mss. codices diligenter scrutabatur. landum illud est tantum ejusdem
Philosophiam et ss. literas Duaci etAnt- epitome, secundum Sollier delineatio
werpiae professus est, sed missione im- martyrologii Adonis. Alia editio pro-
petrata animum ad scribendum appu- diit cura Dominici Giorgi Romae 1745
lit, plerasqueBelgii bibliothecas lustra- in f. annotationibus illustrata¹). Vitae
vit excussitque. Morbum contraxit aqud patrum. De vita et verbis seniorum sive
hominemmorbo contagioso laborantem, historiae eremiticae 11. 10 auctoribus
quem continuatis per totam noctem suis et nitori pristino restituti ac no-
excubiis ad bonam mortem compara- tationibus illustrati , ib. 1615 in f.;
verat , illique succubuit 5. Oct. 1629 1628 ; Lugduni 1617 in lingua vul-
a. aetatis 60. Praeter alia haec ejus gari ; Joannis Moschi pratum spirituale
opera 1) : Fasti sanctorum, quorum vi- cum notis , Antwerpiae 1615 in f.; D.
tae in belgicis bibliothecis mss., item Eucherii episcopi lugd. de contemptu
acta praesidialia ss. martyrum Tharaci, mundi ep. paraenetica ad Valerianum
Probi et Andronici nunc primum inte- cognatum; ib. 1612 in 12 ; d. Euche-
gre edita, Antwerpiae 1607 in 8. Hoc rii de laude eremi ad Hilarium lerinen-
in opere adumbrat magnam Sanctorum sem monachum libellus ; ib. cum notis
historiam , quam in 18 t. distribuen- 1621 in 12 ; d. Pauli Nolani opera 2)
dam mente conceperat, simulque illius ... accedunt notae amoebaeae Fronto-
specimen praebet : verum illam exse- nis Ducaei et vita ejusdem auctore
quendam morte praeventus Bollando Fr. Sacchini , ib. 1622 in 8 ; lingua
aliisque reliquit sociis. Quam adum- vernacula scripsit historiam ecclesiasti-
brationem et specimen cum legisset cam a Christo ad Urbanum VIII. cum
Bellarminus , quaesivit , qua aetate is speciali historia ecclesiae belgicae, ib.
esset, qui ista promitteret. Ubi didicit 1623 v. 2 in f.; vitas sanctorum , ib.
jam annos fere 40 habere , sciscitatus 1619 v. 2 in f.; auctiores 1629 ; 1641;
est, an esset ei exploratum, se ad 200 praeterea contra Casaubonum pro Ba-
annos esse victurum. Neque enim, in- ronio , contra Jacobum Capellum , et
quit, minori spatio temporis ab homi- dissertationem (latine) de fide servanda
ne uno res tanta perfici pro dignitate haereticis ex decreto concilii constan-
potest. Martyrologium romanum ad no- tiensis, in qua quae de Husso historia
vam Kalendarii rationem et historiae est, excutitur, ib. 1610 in 8.
ecclesiasticae veritatem restitutum Gre-
gorii XIII. jussu (a Baronio) editum 1) Cf. plura in Sollerii praef. ad Usu-
..
Novissimae et correctisssimae huic ardum c. 2.
2) Le Brun in praef. suae edit. , Quin-
editioni seorsim accedit vetus romanum tam... editionem a. 1622Antwerpiae cu-
martyrologium a cardinale Baronio de- ravit et typis plantinianis commisitHerib.
sideratum unacum martyrologio Adonis Rosweydus S. J. vir pius et eruditus; sed
tot occupationibusimplicatus, utcumtem-
pus non sufficeret , aliorum saepe studiis
1)Cf. Sotvellus p. 334 ; Backer uti cogeretur et succedaneam dumtaxat
III, 360-86. imponeret manum. <
 Ferrari, Rader. 349

282. Paris studii fuere duo alii. Phi- rum, qui in martyrologio romano non
lippus Ferrari alexandrinus , cujus sunt, Romae 1625 etc. Alter est Mat-
laudes hoc celebrat elogium ei in ec- thaeus Raderus S. J. tirolensis, pa-
clesia proprii ordinis Ticini positum: tria inichingensis (1561-1634) doc-
tissimis id aetatis viris Justo Lipsio,
Doctissimo aeque atque integerrimo Martino Delrio, Welsero aliisque etiam
viro, a fide vera alienis propter eminentem
Cujus singularis pietas, vitae rigor, eruditionem admirandus 1). Ejus sunt
morum
praeter alia 2) : Bavaria sancta, Mona-
Probitas, omni genere doctrinae chii 1615, 1624, 1627 t. 3 in f.; ite-
admirabilis, rum Dilingae et Augustae 1704 ; Ba-
Graecae latinaeque linguae peritia, varia pia, Monachii 1628 in f.; Dilin-
non solum
gae et Augustae 1704, opus utrumque
Religioni Servorum B. M. V. rarum (m. 60), complectens 178 sanc-
Summam praefecturam maxima torum et 32 beatorum vitas ; Virida-
omnium
rii sanctorum partes 3 ex latinis, itali-
Patrum utilitate
cis, graecisdepromptae,Monachii 1614;
semel atque iterum administravit 1) ; s. Joannis Climaci l. ad religiosum pa-
Verum etiam
storem, qui est de officio coenobiarchae,
Clementi VIII. Paulo V. et Urbano VIII.
ib. 1614 in 8 ; postmodum opera om-
spectata diu nia, Lutetiae Parisiorum 1633 in f.;
Admirationi fuit.
Chronicon alexandrinum (vulgo pa-
Qui postquam inpubl. ticinensi acade- schale) idemque astronomicum et ec-
mia48 an.Geograph.
Mathemat.etinterpretatus
Histor.
est, clesiasticum a Sigonio, Panvinio aliis-
quepassim laudatum partimque graece
Disciplinas illustravit, editum, nunc integrum graece cum la-
Mediolani 2) felix obiit tina interpretatione vulgatum, ib. 1615
A. salútis 1626 quinto Nonas in 4; Coloniae 1618 ; Petri siculi histo-
Septemb. ria manichaeorum seu paulicianorum
Aetatis vero 75.
ex ms. cod. bibl. vatic. graece cum la-
Ex ejus operibus³) huc spectant To- Acta
tina versione, Ingolstadii 1604 in 4 ;
sacros. et oecumenici concilii VIII.
pographia in martyrologium romanum,
inqua loca omnia inmartyrologio me- constantinop. IV. nunc primum exmss.
morata describuntur, et sancti, qui in cod. graece cum latina interpretatione
iis floruerunt , subjiciuntur et multa edita notisque passim illustrata, ib.
adjiciuntur , Venetiis 1609 in 4; Ca- 1604 in 4, recepta inconcil. collectio-
talogus sanctorum Italiae, Mediolani nem Labbei et Cossartii.
1613 in 4; catalogus generalis sancto- 283. Alii hagiologi sunt Thomas
Messingham , cujus exstat florilegi-
1) Annis scil. 1604. 1606. 1624.
*) Posita fuit ipsi quoque in celeberri- 1) Cf. Sotvellus p. 596. Inter pluri-
ma ambrosiana bibliotheca imago tam- mos discipulos tres eminebant, de quibus
quam viro praestantissimo ac de re lite- ita carmine pangit :
⚫raria optime merito. Cf. Merkel , spe- „Tres ego discipulos numero de mille
culumvirtutis et scientiae O. Serv. B. M. V. trecentis :
Celebratur quoque Ferrarius in praef. edi- Stengelium lepidum, Drexelium -
tionis londin. Lexici sui geographici a. que pium,
1637. Atque Bidermannum , qui nunc est
Tiraboschil. c. 1. 2. c. 1. §16: In alter Aquinas,
esse si vorrebbe dagli eruditi una più av- alter Aristoteles, Tullius atque Maro. "
veduta critica e un piu rigoroso discerni- 2) Cf. Backer III, 6-11 ; Veith bibl.
mento.. aug. V, 139 ss.
350 1621-1640. Hagiolog. Murer, Sedulius, Henriquez etc.

um insulae sanctorum seu vitae et acta bizzi pisano), ib. 1607. Ejus so-
sanctorum Hiberniae , quibus accesse- dalis Cornelius Thielmans bruxel-
runt non vulgaria monumenta h. e. s. lensis († 1634) aliquot sanctorum sui
Patritii purgatorium, s. Malachiae pro- ordinis vitam flandrice descripsit , et
phetia de summis pontificibus aliaque acta sociorum s. Francisci et consoro-
nonnulla, Parisiis 1624 in f. (m. 60). rum s. Clarae. Item vitae bb. Pasch.
Joannes Vastovius suecus, pro- Baylon , Petri de Alcantara, Nic. Fac-
tonotarius apostolicus, canonicus war- toris, Franc. Titelmanni, Coletae etJo-
miensis et bibliothecarius regius auc- annae Valesiae reginae Franciae, Ant-
tor est op. Vitis aquilonia seu vitae werpiae 1617. De sacro ordine cister-
sanctorum, qui Skandinaviam ac prae- ciensi plurimum meruit Chrysostomus
sertim regna gothorum sueonum olim Henriquez O. Cist. Matriti n. 1594.
rebus gestis illustrarunt , Coloniae Magna enim sedulitate brevique tem-
Agrippinae 1623 in f., opus rarum (m. pore (decessit enim jam 23. Dec. 1632,
60), quo continentur etiam ss. pontifi- anno quod vix credas 39) multa et
cum epistolae in Sueciam datae, quod magna opera fere ordinis sui historiam
Ericus Benzelius emendatumet no- spectantia edidit ¹), inter quae praeci-
tis illustratum iterum edidit Upsalae pua sunt : Fasciculus SS. ord. cist., Bru-
1708. Henricus Murer O. Carth. xellis 1623 t. 2 in f., quibus continen-
Badenae in Argovia n. 2. Mart. 1588 tur ascetarum gesta, ordinis exordium,
(† 28. Febr. 1638) sollicite historiae incrementum, progressus, praecipua-
patriae monumenta conquisivit multa- rum abbatiarum fundationes, ordinum
que de ea opera mscr. reliquit. Inter militarium origines (m. 60) ; thesaurus
alia collegit Helvetiam sanctam d. i. evangelicus seu de viris sanctitate egre-
Schweytzerisch oder Eydgenössischhey- giis congregationis hispanicae ; item
ligenbuch , seu Paradisus sanctorum relatio illustrium virorum , quos ordo
Helvetiae florum, Lucernae 1648, opus cisterciensis habuit in Hibernia nostro
posthumum S. Galli 1750 in f. Hen- aevo, Matriti 1619 in 4; Coronae sa-
ricus de Vroom notior sub nomine crae ord. Cist. sive de reginis et infan-
Sedulius O. S. Franc. clivensis n. tibus, qui habitum hujus ord. sumpse-
1547, aliquamdiu Oeniponti theologiae runt, Bruxellis 1624 in 4 ; Sol cister-
lector, provinciae tirolensis O. S. Franc. ciensis in Belgio sive de viris sancti-
fundator et primus praepositus, provin- tate illustribus sacrae Villarensium
ciae etiam belgiae bis minister provin- eremi, ib. 1622 in f. Bernardus imma-
cialis († 1621) scripsit 1) historiam se- culatus ll. 2 h. e. de ejusdem certa sen-
raphicam vitae bb. P. Francisci As. il- tentia circa Deiparae conceptionem, s.
lustriumque virorum et feminarum, qui Joannis sanctificationem in utero ma-
ex tribus ejus ordinibus relati sunt in- terno, et animarum beatitudinem ante
ter sanctos, item illustria martyriaFF. universalem corporum resurrectionem,
Min. prov. inferioris Germaniae ab hae- ib. 1624 in f.; Menologium cisterciense
reticis religionis christianae ergo cru- notationibus illustratum; accedunt se-
deliter interfectorum, Antwerpiae 1613 orsim regula, constitutiones, privilegia
in f.; praescriptiones adversus haereses ejusdem ordinis ac congregationummo-
Ecclesiam romanam et rom. pontificem nasticarum et militarium, quae cister-
impugnantes , ib. 1606 , et Apologeti- ciense institutum observant , Antwer-
cum adversus Alcoranum franciscano- piae 1630 t. 2 in f. (m. 80) ; Phoenix
rum (auctore Erasmo Alber) pro li-
bro conformitatum (auctore Barth. d'Al- 1) Cf. Bibl. hisp. nova I, 253 ; Visch ,
qui in bibl. script. S. O. Cist. ad 40 ejus-
1) Cf. Dirks pag. 132-37. dem op. recenset.
 Archaologia. Bosius, Bulenger, Visconti. 351

reviviscens seu ord. cisterciensis scrip-| Immensae fuit eruditionis,prout testan-

torum Angliae et Hispaniae series, Bru- tur mss. ingentia volumina, quae modo
xellae 1626 in 4 (m. 30). Albertus adhuc Romae in bibliotheca vallicella-
le Grand O. Pr. armoricus, morlae- na asservantur, in quae contulit quid-
ensis collegit La vie, gestes, morts et mi- quid ad hoc argumentum spectans le-
racles des Saints de la Bretagne Armo- gerat sive in codd. mss. sive in erudi-
rique; ensemble un ample catalogue torum omnis generis libris 1). Obiit a.
chronologique et historique des neuf 1629. Nonnulla ad archaeologiam
Evêchez de cette province , Nannetis spectantia reperiuntur in Julii Caesaris
1637 ; 1659 et 1680 ed. auctae. Bulenger (Boulenger) S. J. galli, pa-
tria lodunensis, viri in omnium scien-
284. Archaeologiam christianam ex- tiarumgenere versati eteruditi(n. 1558,
coluerunt nonnulli, quorum agmendu- † 1. Aug. 1628) opusculorum systemate
cit Antonius Bosio 1) (Bossius) n. c. Lugduni 1621 v. 2 in f. Priori conti-
1576, quem non immerito doctissimus nentur 11. 3 de instrumento templorum,
archaeologus De Rossi Romae subter- in quorum 1. agitur de veste pontifi-
raneae Columbum appellat : nam vix cum, episcoporum et sacerdotum ; in 2 .
septem et decem annos natus reperit de donariis, in 3. de forma templorum,
(1593) magnum coemeterium anti- in quibus difficillima quaeque Ana-
quum, ac deinde primus laborevere her- stasii bibliothecarii 1. de vitis pon-
culeo atque sagacitate plane stupenda tificum continentur , explicantur. Alii
christianorum veterum cryptas et coe- auctoris ll. spectant potius ad archaeolo-
meteria in terrae visceribus latitantia giam profanam. Scripsit etiam diatribas
rimatus est 2), atque descripsit in opere ad Isaaci Casauboni exercitationes
Roma sotterranea, quam post ejus mor- adversus Baronium, Lugduni 1617 in
tem Joan. Severanus Congr. Orat. 4. et adversus Duplessis Mornay de
adjecto 1. quarto edidit Romae 1634 eucharistia (m. 30). – Josephus Vi-
inf.,latine,pluribus immutatis etomis- cecomes (Visconti) mediolanensis,
sis non sine operis damno 1651 et alibi. professorantiquitatumecclesiasticarum
in collegio ambrosiano, card. Friderici
Borromaei gratia floruit, vir enim erat
1) Cf. Bosii laudes apud De Rossidoctus et multijugae lectionis scriptor
inop. eruditissimo, quo illius vestigia pre-
mens et studia perficiens topographiam, († 16:33). Elaboravit : Observationes ec-
historiam et chronologiam coemeteriorum clesiasticae de antiquis baptismi ritibus
veterum christianorum describit : La Ro
ac caeremoniis , Mediolani 1615 in 4 ;
ma sotterranea christiana Rome 1864praef. Parisiis 1618 in 8., quod opus sacra
c. 5 ss. et in op. recensione, quae legitur
in Civiltà cattolica 1865 v. 1. p. 108 eruditione est refertum veterumquepa-
8., histor. pol. Blätter 1871 v. 67. p. trum lectioni lumen affert , atque ideo
434, ubi dicitur: „Die Roma sotterranea laudatur a Mehrningio²) , et omni
dieses durch Muth, Ausdauer, Gelehrsam-
keit und Frömmigkeit ausgezeichneten
Mannes war das Ergebniss fast 35jähri-
ger Studien im Innern der Katakomben 1) Ejus avunculus Jacobus Bosius
selbst. " De continuatoribus hujus operis mediolanensis Ord. eq. melit. scripsit :
Aringhi , Bottari etc. suis locis age- Istoria della s. Religione dell'illustriss, mi-
mus .
lizia di s . Giovanni Gierosolimit. U. 40, Ro-
2) Quandoque per plures dies integros mae 1594 ; iterum 1602. 1621. 1630. 3 v.
atque etiam noctu degebat hisce incoeme- in f. , quae historia ab eruditis aestimata,
teriis. Cf. tamen quod attinet imaginum pertingit ad a. 1571 ; continuata fuit ad a.
descriptarum accurationem sagax judici- 1688, Venetiis 1740 v. 2 in 4.
um Jos . Wilpert die Katakombenge- 2) Histor. baptism. p. 180. 192. Tira-
mälde und ihre alten Copien , Friburgi boschil.c.§8. de hoc et reliquis ope-
1891. ribus scribit : Opere tutte rimirate tuttorą,
352 1621-40. Archaeologia. Visconti, Alemanni.

um doctorum collegii ambrosiani suf- mili ratione scripsit de ritibus confir-

fragiis et consensu receptum fuit. Com- mationis, Mediolani 1618 (cum praece-
plectitur 11. 6, quorum in primo agitur denti m. 60) ; de antiquis missae riti-
de variis baptismi nominibus , bapti- bus, ib. 1620 in 4; de missae apparatu
steriis, aquae baptismalis consecratio- ib. 1626 in 4, opera rara et cara 1).-
ne, loco et tempore baptismi, suscepto- Demum mentio fieri poetest Nicolai
ribus et testibus ; in 2.disserit debap- Alemanni (Alamanni), qui secundum
tismo infantium , catechizatione bapti- nonnullos origine fuit graecus, secun-
zandorum, impositione nominis, renun- dum alios venetus, studuit tamen Ro-
ciatione , datione palii, fidei professio- mae in collegio graecorum. Carus ex-
ne, tactu narium, aurium, oculorum et stitit Urbano VIII., atque praefuit bi-
linguae, exorcismo, insufflatione , ma- bliothecae vaticanae (1625). Innotuit
nus impositione, unctione, signo crucis, pluribus operibus : Dissertatio de dex-
salis catechumenorum et verbis Ingre- trae laevaeque manus praerogativa ex
dere, fili; in 3. de competentibus, poeni- antiquis pontificum nummis Paulum
tentibus, confessione, jejunio, absti- Petro ap. praeponentibus ; Syntagma de
nentia ab uxore et balneis, symboli tra- parietinis lateranensibus a card. Barbe-
ditione et recitatione, capitis et pedum rino restitutis , in quo multa quidem
ablutione, electiset scrutiniis ; in 4. de antiqua Ecclesiae monumenta evolvit
actionibus baptismalibus, speciatim ec- ac erudite expendit: nonnulla tamen
clesiae exornatione, pecunia sacerdoti- majori libertate, quam deceat , scribit,
bus dari solita, litaniis, forma baptismi, ut censet Mich. a s. Joseph²) ; Pro-
nuditate et mersione baptizandorum,no- copii historia arcana ³).
minum recitatione, precibus et psalmis ;
in 5. de caeremoniis post baptismum, 1) Prolixam illorum synopsim exhibet
ut osculo, inunctione, candida veste, Dupin XVII, 92 ss. quam ita absolvit:
mystico sive sacro velamine , calceis, Cet Auteur avoit fait une étude parti-
>

10 siliquis, cereo, pace , confirmatione culière des Rites , et nous a donné là-des-
seu eucharistiae sumptione, corona ca- sus des choses très -curieuses et fort recher-
chées tant pour l'Ecclésiastique que pour
piti imposita, melle et lacte , concione le Prophane. Il est fâcheux qu'il se soit
seu sermone, cereis agni coelestis ima- souvent appuïé pour établir l'antiquité
ginibus, convivio et festo anniversario des Cérémonies sur des Monumens suppo-
diei, quo quis baptizatus fuerit 1). Si- sés . Ce qui fait qu'il s'est trompé en
rapportant à ces premiers temps des Cé-
rémonies qui n'ont été en usage que long-
come utilissime per la grande erudizione temps après. Il est encor un autre défaut
con cui sono scritte, e per le belle e nuove assés commun dans la plupart des Auteurs
ricerche, che in esse ci mette inanzi l'illu- qui ont traité des Rites : sçavoir que trou-
stre autore. vant une Cérémonie pratiquée, ou un usa-
1) Fabricius 1. c. VI, 195 s. qui ib. ge établi pendant quelque temps et dans
p. 514 alterius Vicecomitis , nomine quelques Eglises,
Eglises, illa rapporte comme une
Zachariae O. Barn. pariter mediolanensis coûtume générale de tous les temps et de
meminit, qui edidit: Complementum artis toutes les Eglises. Au reste il écrit d'un
exorcisticae, Venetiis 1600; 1636; Coloniae stile qui convient à samatiere, c'est àdire
1608; 1628 (cum aliis opusculis ejusdem avec beaucoup de simplicité , de netteté,
generis) ; Mediolani 1618; cum litaniis, de méthode et même de pureté.<
benedictionibus et doctrinis novis , exor- 2) Bibliogr. crit. III, 354 ss.
cismis efficacissimis ac remediis copiosis 3) Cf. Erythraeum Pinac. 1, 70 ; Si-
in maleficiatis expertis, in 3 p. divisum, ber de Alemannis § 45.
quarum 1. dicitur doctrinalis, 2. benedic-
tionalis, 3. exorcismalis .
 Cherubini, Scortia, Matthaeus. 353

VI. Theologia practica.

285. Romanorum pontificum episto- lium seu rerum in Ecclesia romana ge-
las decretales collegit ediditque Laër- starum a Gregorio IX. ad Sixtum V.,
tius Cherubini¹) spoletanus († 1626), Lugduni 1588 in 4; annotationes in
quae collectio dicitur Bullarium mag- oeconomiam canonicam, ib. 1588 ; ad-
num complectiturque Bullas pontificias ditiones ad decisiones papae , 1610 in
a Leone I. ad Sixtum V., Romae 1586 ; f. etc. »In epistola ad Sixtum V. prae-
auctum 1617 v. 3 in f. Tertiam edi- fixa suae summae profitetur meditari se
tionem , quam inceperat , curavit ejus novam collectionem sub titulo Septimi
filius Angelus Maria Cherubini O. Decretalium h. e. continuationis consti-
S. Ben., quae complectitur bullas Pon- tutionum a summis pontificibus post
tificum usque ad Urbanum VIII., Ro-
-
Extravagantes editarum a Sixti IV. tem-
mae 1634 v. 4 in f. In selectas ss. pore ad ipsum Sixtum V. Et revera
pontificum constitutiones epitomen et paulo post prodiit Septimus ille decre-
theoremata elaboravit Joannes Baptista talium ... card. Cajetano dicatus, Fran-
Scortia S. J. genuensis († 1627), cofurti 1590, quem tandem lugdunen-
theologiae moralis professor , Lugduni ses bibliopolae in ed. corporis canonici
1625 in 4, cujus etiam exstant de sa- a. 1661 post Extravagantes communes
crosancto Missae sacrificio ll. 4, quibus collocarunt. Ei operi non modo aucto-
ex theologica doctrina, canonico civili- ritas publica deest, sed alia nonpauca
quejure, rerum gestarum probata nar- in eo desiderantur et quantum ad titu-
ratione et chronologia universa, quae lum et vel magis quantum ad rem ip-
ad tantum mysterium pertinent, expli- sam. Primo enim si Clemens V. collec-
cantur et probatissimis testimoniis con- tioni suae titulum illum Septimi Decre-
firmantur 2), Lugduni 1616 in 4. talium convenire putavit , hic jam non
Petrus Matthaeus advocatus et hi- septimus l., sed post additas Extrava-
storiographus Henrici IV. (n. 1563, † gantium duas collectiones decimus de-
12. Oct. 1621) praeter plura ad recen- cretalium dicendus esset. Deinde nec
tioremhistoriam Galliae spectantia edi- 11. nec titulorum ordinem in prioribus
dit summam constitutionum pontifica- collectionibus servatum tenuit auctor,
et novos magno numero titulos inse-
ruit , quorum plerique ad aliquem ex
1)Plura
Pinac. de Flavius
3, 361. eo cf. ap. Erythraeum
Cherubini con-decretalium titulis referri potuissent
fecit Bullarii compendium, Lugduni 1624 exemplo aliarum compilationummino-
in4. Laurentius Empoli O. S. Aug. († 9. rum. Deinque si quis accurate cuncta
Nov. 1632) ordinis sui procurator gene- perpendat, facile deprehendet et utilia
ralis
1628 collegit
in f. (m.ejusdem
24) . Bullarium, Romae praetermissa et minus necessaria huic
*) ,Opus , inquit Sala (praef. gen. in operi fuisse intexta 1).« Ceterumhic li-
Bonae op. p. LXXVII) plurima quidem re- ber prohibitus fuit a congregatione In-
rumliturgicarum notitia refertum, et eru- dicis a. 1623 .
ditis plus saperet, si majori fuisset cum
criterio discussum; sua tamen laude non 286. Plures hac in periodo operam
est destituendus auctor, qui fere primus juri canonico navarunt²), et quidemin
post Durantum brevi methodo singulas
missaepartes mysticis, historicis ac theo-
logicis observationibus illustrat. Defec- 1) Ita Doujat praenot. canon. 1. 4 c.
tus autem artis criticae , quam desiderat 26 n. 2. 3.
Sala, cernitur in usu decretalium pseu- 2) Praetermittimus Matthaeum Mare-
doisidorianarum aliorumque quorundam chal , qui disseruit de patronatu, Andre-
apocryphorum scriptorum. am Lipskia Lipe polonum, qui decessit
Hurter, Nomenclator I. 23
354 1621-1640. Jus can. inGallia, Pithou, Bleynianus etc.

Gallia Franciscus Pithou¹), Petri, ge présent, cura Claudii Blondeau ,

de quo n. 97 egimus , frater († 1621 parlamenti advocati , Parisiis 1689
a. aetatis 77), qui operam suam adju- v. 2 in f. cum aliis ejusdem operi-
ris canonici editionem, cujus ib. memi- bus. Ambrosius Gaufrerus (le
nimus, contulit ; ceterum propter alia Gaufre) , natus in agro cenoma-
opera, quae ad theologiam non spec- nensi a. 1568 post studia Lutetiae
tant, notior. Antonius Fabricius peracta , antecessor in academia cado-
Bleynianus , delphinas , non juris mensi creatus, atque ab episcopo bajo-
tantum scientia, sed linguarum, etiam censi magnus ibidem vicarius, officia-
hebraicae, itemque mathematicae disci- lis item et academiae ipsius vicecancel-
plinae peritia , religione et aequitate larius dictus est. Rebus quam honori-
commendatus (1569-1626) scripsit bus gestis illustrior gloriam sibi com-
praeter introductionem in theoriam et paravit per gloriae fugam, occultandae
praxin beneficiorum ecclesiasticorum perinde ac colendae virtutis studiosus.
Turoni 1616 in 4. institutiones theoreti- Cum Ecclesiae reique publicae utilis-
cas et practicas, seu rudimenta juris simam per annos ferme 30 operam
canonici , quod opus diu post ipsius navasset , obiit 23. Nov. 1635 anno
mortem vulgatum est Valentiae 1660 aetatis suae 67. Ejus nepotum cura
studio antecessorum valentinensium²). in lucem exiit Synopsis Decretali-
-

Laurentius Bochel (Bouchel) par- um, seu ad singulos Gregorianae col-

lamenti parisiensis advocatus († 1629) lectionis titulos methodica omnium
collegit 3) : La bibliothèque canoni- juris utriusque mutationum distinctio,
que contenant per ordre alphabéti- quod opus ex commentariis ad insti-
que toutes les matières ecclésiastiques tutiones Lancelotti ab eo antea dicta-
et bénéf. qui ont été traitées par L. tis, magna ex parte depromptum vide-
B ... dans sa somme bénéficiale, à la- tur. Desunt sub finem tituli de poeni-
quelle ont été ajoutés dans le même tentiis et remissionibus , de sententia
ordre plusieurs traités, arrêts, règle- excommunicationis , de verborum sig-
ments, déclarations, ordonnances et no- nificatione et de regulis juris ¹).-His
tes sur les mêmes matières selon l'usa- celebrior est Janus sive potius Joan-
nes a Costa (vulgo de Lacoste)2) Ca-
durci natus et per quinquennium Cu-
episcopus cracoviensis a. 1631 , de quo cf.
Schulte III, 771 . jacii (cf. supra n. 104) discipulus , qui
1) Refert Mabillon de studiis monast. Cadurci (1593) et dein Tolosae (1598)
p. 2 c. 6 de eo : QuondamD. Fr. Pitho- jus utrumque tanta eruditione ac subti-
eus testatus est P. Sirmondo, catholicam litate, tamquelimato judicio per annos
religionem se fuisse amplexatum evolven-
do veteres Ecclesiae patres,et praesertim 30 docuit, ut nonmodo a bituricensi
Vincentium Lirinensem adversushaereses, et bononiensi academia expetitus , sed
cum adhuc Genevae ac Heidelbergae mo- ab ipso summo pontifice ingentibus
raretur,
nis et solitumsectariis
protestantium fuisse reliquis religio-
caecitatem ac praemiis oblatoque consiliariimunere
pervicaciam exprobrare , ipsis objiciendo
praefatum Vincentii lirinensis opuscu-
lum. Id constat ex vita Petri Pithoei. 1) Doujatl.c.
2) Cf. Doujat , praenot. canon. V, 9. 2) Distingui hic debet a Joanne Costa
3) Feller II, 5 de ejus operibus dicit : patria aragonensi, qui Caesaraugustae edi-
>
Ces ouvrages sont dirigés par les bons dit 1591 1. de conscribenda rerum historia,
principes et bien éloignés des fausses ma- opus aestimatum ab eruditis, quod conti-
ximes qui depuis se sont introduites dans net totius historiae institutionis brevissi-
«

le droit civil et canonique. Ejus tamen ma et absoluta praecepta. Vir erat, in-
decretorum ecclesiae gallicanae II. VIII, Pa- quit Antonius I, 680, non solum huma-
risiis 1609 ; 1621, prohibiti fuere decreto nioris totius literaturae , sed et utriusque
3. Jul. 1623 donec corrigantur. juris eximie peritus. "
 Cabot, Roussel, Bernardon etc. Richer. 355

Avenionem invitatus sit. Sed eam sta- tamen opus prohibitum est decr. 4. Febr.
tionem ut desereret, nonnisi amore pa- 1627. Guilelmus Bernardon ca-
triae adduci potuit, cui restitutus est nonicus et vicarius generalis cabillo-
1630. Decessit vero 28. Aug. 1637. nensis († 15. Aug. 1628) scripsit de
Multa scripsit in jus praesertim cano- l'indifférence sur le Devoir des Ecclé-
nicum : selecta tantum quaedam (docta siastiques et de laRésidence qu'ils doi-
et solida) opera in lucem emissa sunt vent aux Charges où ils sont appellés ,
studio Francisci de Launay , scil. in Lugduni 1622 in 8 ; du Concours et de
decretales Gregorii IX. (non omnes, sed la Résidence des Curés et de la plura-
selectos) summaria et commentarii, Pa- lité des Bénéfices , Parisiis 1625 in 8 .
risiis 1676 in 4; Lipsiae 1778 t. 2 Joannes Baptista Filesac parisi-
in 4. Historia originis et progressus re- ensis Sorbonae doctor et decanus († 27 .
dituum ecclesiasticorum , italice Vene- Maj. 1636) edidit Paroecia sive de pa-
tiis 1768 t. 2, gallice Francofurti 1684. rochiarum origine necnon de missa pa-
287. De re beneficiaria 1) scripsit rochiali, Parisiis 1608; de sacra episco-
Vincentius Cabot tolosanus in acade- porum auctoritate, ib. 1606 ; de sacri-
mia a. 22 professor († 1621 vel 1622) legio laico commentarius seu veteris ec-
clesiae gallicanae querela , ib. 1603,
in tr. de beneficiis in t. 2. op. Dartis ;
scil. quod laici possideant bona eccle-
reliquit etiam variarum juris publici et
privati disputationum 11. 2 , Parisiis siastica iisque fruantur ; syntagma de
1598, in quibus inter alia de episco- poenitentia, ib. 1633 in 8 ; de idolola-
tria magica , ib. 1609 in 12 ; Selecto-
porumelectione agit. -Michael Rous-
rum ll. 2, ib. 1621 ; 1631 in 4., in qui-
sel composuit historiam pontificiaeju-
risdictionis ex antiquo , medio et novo bus agit inter alia de confessionis au-
ricularis usu et praxi apud veteres chri-
usu juxta ss. patrum et conciliorum de-
creta et scripta: atque historicorum de
stianos, de ss. imaginum radiato capite,
funere vespertino ; de prisco et vario
eccles. et aliorum ex diversis nationi-
bus relationes : adhibita praxi forensi ritu observatae apud christianas gentes
Galliae, Hispaniae et plurimarum orbis quadragesimae, ib. 1600; 1614, quae
christiani gentium etc., Parisiis 1625; posterioria opera a selecta eruditione
commendat Zaccaria ¹). Prodierunt
1645, in qua ostendit illius exerciti-
collecta et aucta Parisiis 1614.
um fere idem esse atque olim : quod
Nicolaus Janvier (Januarius) archi-
diaconus carnotensis edidit 1. Archi-
1) De eodem argumento scripserunt ex diaconus seu de ipsius jure et officio,
hispanis Antonius Quintanadvennas Carnoti 1625; du Clerc tonsuré, de son
burgensis , alius ab eo, cujus infra facie-
mus mentionem , proregum Siciliae con- institution , privilèges etc., ib. 1622
sultor, demum senator italicus in aula ma- in 12.
tritensi († c. a. 1628), Ecclesiasticon U. 4,
Salmanticae 1592 in 4., quorum 1. insti- 288. Auctores minus probandi, imo
tutiones reibeneficiariae continet; 2. de reprobandi sunt: In primis Edmundus
bonorum Ecclesiae successione et com-
mercio; 3. de clericis absolute ordinandis Richer acerrimus libertatum gallica-
aut non; 4. de prohibita beneficiorum narum vindex n. 20. Sept. 1560 in
multitudine disputat (cf. N. Antonius Campania, qui tanto fervore studiis in-
1, 156); ex italis Melchior Lotterio ad- cubuisse fertur, ut horas nonnisi duas
vocatus romanus de re beneficiaria ll. 3, somno dederit. In academia parisiensi
Romae 1629 t. 2 ; 1633 ; Coloniae 1710 in
f. etc.; ex germanis Fridericus Martini docuit primum rhetoricam, philoso-
Hainstadii in Franconia natus , Friburgi
inBrisgoja juris canonici interpres et no- 1) Bibl. rit. II, 185 ; cf. Biogr. univ. 14,
vies rectormagnificus († 1630), qui plures 531. Cf. de his et aliis passim Schulte
reliquit dissertationes. t. III.
23"
356 1621-1640. Jus can. in Gallia, Richer, Vigor ;

phiam deinde, demum et theologiam. tiones, quae prius inItalia et alibi pro-
Facultatis theologicae syndicus electus dierant, dicuntur mendis scatere. Hujus
est 1608 , sed propter libellum de ec- libri ille de eccles. et politica pote-
clesiastica et politica potestate (Parisiis state videtur tantum epitome, pro qua
1611 in 4. et saepius deinceps) 1612 etiam edidit : Demonstratio l. de eccle-
a munere fuit submotus. Complectitur siastica et politica potestate, cum aucto-
enim libellus ille doctrinas admodum ris testamento , Parisiis 1622 in 4. et
noxias, quae non solum subvertuntpo- alibi (in indice decr. 4. Martii 1709).
testatem ecclesiasticam sed et politi- Nova illius famosi libelli defensio ex
cam 1). Quare damnatus fuit non solum Mss. auctoris prodiit quoque Coloniae
Romae 10. Maj . 1613, sed etiam inGal- 1701 in 4. Traité des appellations comme
lia a Du Perron in concilio provin- d'abus , Parisiis 1626 ; 1763t. 2 in 12;
ciali 1612. Perversam suam doctrinam Historia conciliorum generalium in 4
retractavit , saltem in articulo mortis, 11. distributa , Coloniae 1683 in 8, in
ut evincere nititur Journal de Tre- qua nititur ostendere synodos genera-
voux 2). Obiit 29. Nov. 1631. Praeter les, non romanos pontifices , regimen
alia ejusdem opera scripsit : Vita Joan- Ecclesiae et legiferam potestatem exer-
nis Gersonii ex ejus operibus collecta cuisse. Damnatus fuit hic 1. brevi In-
(inoperumGersoniiedit.paris.a. 1606); nocentii XI. 17. Martii 1681. Vindi-
Apologia pro Joan. Gersonio pro su- ciae doctrinae majorum Scholae pari-
prema Ecclesiae et concilii generalis siensis seu constans et perpetua scho-
auctoritate (scil. etiam supra romanum lae parisiensis doctrina de auctoritate
pontificem) et independentia regiae po- et infallibilitate Ecclesiae in rebus fidei
testatis ab alio quam a soloDeo adver- ac morum contradefensores monarchiae
sus scholae parisiensis et ejusdem doc- universalis et absolutae curiae roma-
toris christianissimi obtrectatores per nae, Coloniae 1683 in 4. Aliusgal-
E. R. D. T. P. (adversus Bellarminum) licanorum libertatum ardens patronus
Lugduni Batavorum 1676 in 4. Edi- est Simon Vigor illius cognatus, cu-
jus supra fecimus mentionem p. 4,
1) ,Effectivement, inquit Feller VII, magni consilii membrum († 29. Febr.
261, lors de la Révolutionde 1789, on vit 1624) cujus opera omnia, Parisiis 1683
l'assemblée nationale , composée dans sa t. 4 in 1 v., prohibita fuere decr. 25.
partie dominante de richéristes, régler sur
le système du vieux syndic toutes ses opé- Jan. 1684, interquae sunt: Exrespon-
rations tant à l'égard de la constitution sione synodali data Basileae oratoribus
civile , qu'à l'égard de la constitution ec- d. Eugenii P. IV. in congr. gen. 3. Non.
clésiastique. Etiam: das
de eo libello censet Schulte
BüchleinIII,
ist 577.
von Sept. 1432 pars praecipua et in eam
keiner besondern wissenschaftlichen Be- commentarius, Coloniae(Parisiis) 1613,
deutung, da es weder Neues enthält, noch contra quem 1. scripsit Duvallius. Illi-
neue Stützen für seine Grundsätze liefert; co respondit Vigor: Apologia de su-
seine Bedeutung liegt in der Wirkung,
diees hatte. Contra eum scripseruntPe prema Ecclesiae auctoritate, Parisiis
trus Pelletier , Claudius Durand, 1613, prohib. 16. Mart. 1621 ; queml.
Andreas Duvallius , Theophrastes Bou- impugnavit Theophrastes Bouju , regi
ju , qui scripsit etiam adversus duMoulin ab eleemosynis in op. Defense pour la
et S. Vigor, ut infra dicemus; Bouche hierarchie de l' Eglise et de N. S. P. le
rius , Eudaemon Joannes , et poste-
riori aetate Petavius , Sirmond, Pape, ib. 1613 sub nomine Beaulieu.
Charlas , Faure ; de plerisquejam egi- Rediit in campum 1) Vigor edito op.:
mus vel agemus. Cf. Genér III, 226 ss.; De l'estat et gouvernement de l'Eglise
Puyol Edm. R. Etude historique et cri-
tique sur le renouvellement du Gallicanis-
me au XVII siècle, Parisiis 1876 t. 2 in 8. 1) Cf. Reusch II, 359 ; Genér III,
2) Fasc. mensis Jan. 1703. 229 .
 in Belgio, Surlet, Chokier, Zoesius, Weymsius etc. 357

ll. 4, Trecis 1621 , quod est versio et adjecit ib. 1684. Henricus Zoe-
-

editio aucta praecedentis op., proh. 2. sius , Amersfortii natus, vir studii in-
Dec. 1622. Scripsit etiam assertionem defessi, judicii subacti , in docendo ac
fidei catholicae ex 4 prioribus conc. oe- praelegendo assiduus, jus civile trede-
cumenicis et aliis synodis celebratis cim annos Lovanii publice est interpre-
inter tempora praedictorum conc., Pa- tatus , pandectas per octennium prae-
risiis 1618.- Jacobus Lechassier legit. Decessit rector magnificus 16.
alius parlamenti, advocatus († 1625) Febr. 1627. Post ejus mortem prodie-
disseruit de la liberté ancienne et cano- runt breves , sed sagaces et perspicui
nique de l'église gallicane , Parisiis commentarii sive praelectiones ad de-
1606 , et de ecclesiis suburbicariis, cretales Gregorii IX. sive universum
Francofurti 1618 adversus Jac. Gotho- jus canonicum, Lovanii 1647 ; Coloniae
fredum. 1657 et saepius deinceps ; additiones,
ib. 1682. - Stephanus Weymsius
289. E belgis 1) mentione suntdigni : ultramosanus juris utriusque interpres
Erasmus de Surlet Chokier, leodi- Lovanii per annos 50, edidit praelec-
ensis n. 25. Febr. 1569, advocatus mo- tiones suas sive analysim ad constitu-
rum probitate, eruditione, juris cogni- tiones 24 ex antiquo jure desumptas et
tione clarus humanitate omnibus carus per s. concilium tridentinum innovatas,
(† 19. Febr. 1625), qui scripsit docte Lovanii 1628 in 4. Decessit Lovanii
25. Jun. 1633 octogenarius, intota sua
et erudite de jurisdictione ordinarii in
exemptos deque illorum ab ordinario vita nunquam tristis , sed semper sibi
exemptione , pontificum decretis illu- aequalis idemque. Honorius van
strata, Coloniae 1620 in 4; 1624.1629 Axel de Seny ultrajectensis , civis et
t. 2 in 4; quibus Joannes Petrus Ver- advocatus romanus, edidit 1628 totius
horst trevirensis suffraganeus tertium juris canonici compendium sive brevem
summam in 5 11. decretalium concilii
tridentini decretis accommodatam, in
1) Joannes Beckaert (Becardus) O
Praem. († 9. Febr. 1635) edidit sub nomi- qua juris canonici primae institutiones
ne Richardi Brunei s. Thomae cantuar. et seu elementa ita traduntur, ut plurima
Henrici II.... monomachiam de libertate breviter ac decisive explicentur, et ca-
ecclesiastica cum adjuncto ejusdem argu- nonum et glossarum ac doctorum re-
menti dialogo , Coloniae 1624, qui liber ceptorum auctoritate communiantur :
admodum displicuit regiis ministris.
Petrus Coret athensis et canonicus tor- cui accessit compendiosa praxis bene-
nacensis († 1602) cujus jam prius oportuis- ficiaria ex concordatis nationis germa-
setmeminisse, scripsit contra Joannis Bo- nicae cum sede apostolica initis deducta
dini de republica 11. 6 Antipoliticum seu
adversus praecipua doctrinae politicorum operaLaurentii Nicolarts theologiae
capita, quae fallacis tranquillitatis prae- doctoris et collegiatae s. Joannis evang.
textu religionis libertatem et impunita- apudLeodium canonici, Coloniae 1630;
temhaeresum in rem publicam inducere 1656. Andreas Vallensis (del
et ecclesiasticum ordinem civili potestati
subjicere conantur, 1. 1 Duaci 1599 in 12. Vaulx) andanensis, Lovanii canonum
Contra Franc. Lanovium (de la None) professor ordinarius (1621 , secundum
solidam scripsit defensionem veritatis ad- alios 1610), in docendo assiduus , in
versus assertiones catholicae fidei repug- consulendo ac judicando sincerus , ab
nantes, Antwerpiae 1591 in 12, quae adeo
arrisit Innocentio IX, ut Possevino auctor animi candore etmodestia commenda-
exstiterit ut illud reciperet in opusculo- tus († 26. Dec. 1636), opus edidit con-
rum collectionem quam Romae 1592 edi- cinnum, scholae ac foro accommodatum
dit inscriptam : Judicium de Nuae militis et utile, cui titulus : Paratitla sive sum-
galli, Jo. Bodini , Ph. Mornaei et Nic.
Machiavelli quibusdam scriptis. Cf. maria et methodica explicatio decreta-
Bibl. belg. IV, 394. liumD. Gregorii Papae IX. decretis conc.
358 1621-1640. Jus can. in Hispania. Quesada, Meneses etc.

tridentini accommodata,Lovanii 1628; los de judiciis et foro competenti , Li-

1632; 1640 in 4; Coloniae 1651 ; 1670 mae 1633 in f. - Hieronymus de Ze-
et saepius alibi ; optima editio cense- ballos (Caevallos, Cevallos) Escalonae
tur a. 1739. Scripsit quoque de benefi- 1560 ortus, advocatus edidit speculum
ciis ecclesiasticis ll. 4 , Mechlinii 1646 aureum opinionum communium contra
in 4, opus posthumum editum a suo communes t. seu ll. IV, Antwerpiae
cognato Andrea Delvaulx. 1623 in f.; Coloniae 1664 ; tr. de cogni-
tioneper viam violentiae in causis eccle-
290. In Hispania de jure canonico siasticis et inter personas ecclesiasticas,
scripserunt : Rodericus de Quesada Salmanticae 1613; Antwerpiae 1618
et Molina jurius utriusque doctor, qui et 1643 in f.,utrumque tamen prohi-
edidit notas seu indices breves ad re- bitum (prioris tantum t. IV.) decr. 12.
gulas , ordinationes et constitutiones Dec. 1624, quod nimis faveat potestati
cancellariae apostolicae Gregorii XV., seculari contra Ecclesiae jura.- Re-
Romae 1621 in 12 ; Coloniae 1697. - lectionem de casibus sive censuris bul-
Sebastianus Caesar de Meneses lusi- lae in coena Domini , Olisipone 1615
tanus, doctor canonum et professor co- in 4. valde raram reliquitAntonius de
nimbricensis reliquit doctissimam re- Sousa O.Pr. olisiponensis, theologiae
lectionem de hierarchia ecclesiastica ad professor; ita et opusculum circa Pauli
cap. Cleros et ad cap. Perlectis 21. et V. const. de confessariis feminas ad in-
25. dist. Conimbricae 1628 in f.; veri- honesta in ipso poenitentiae sacramen-
tatem harmonicam utriusque Testamenti, to sollicitantibus, ib. 1623, et aphoris-
Romae 1663 in 4. -Hieronymus Fer- mos inquisitorum ll. 4, ib. 1630 ; Lug-
nandez de Otero , Bononiae et Nea- duni 1669 in 8, quo in l. narrat histo-
poli professor, variis in civitatibusju- riam originis inquisitionis in Lusita-
dex et inquisitor († 1635) dedit inter- nia eamque tuetur. Mauricius de
pretationes juris pontificii , Bononiae Alcedo (Alzedo), cantaber, juris ca-
1613 ; diversas juris quaestiones, Nea- nonici doctor et protonotarius aposto-
poli 1619. Hieronymus de Veni- licus disputavit de excellentia episcopa-
ero de Leyva ord. s. Jac. sacerdos, regi lis dignitatis deque episcopi functioni-
a sacris, Gregorii XIII. cubicularius se- bus ac potestate in credita sibi Eccle-
cretus, demum archiepiscopus Montis- sia regenda, visitanda, administranda,
regalis in Sicilia († 6. Aug. 1628) com- necnon de generalis vicarii auctoritate
posuit examen episcoporum et eorum ac muneribus, Lugduni 1630 in 4, 1.
qui approbandi sunt ad administranda prohibitus ,donec corrigatur 18. Dec.
sacramenta continens omnes decisiones 1646.
juris canonici , Panormi 1627 ; Vene-
tiis 1659, in quod congessit omnia ex 291. Ex italis huc referri possunt¹) :
jure canonico , quae episcopum scire Jacobus Antonius Marta , in variis
oportet. Felicianus de Vega peru-
1) Praetermittimus Horatium Philip-
anus , juris canonici Limae professor, pum Giovagnoni bononiensem (+ 8.
proregibus assessor, archiepiscoporum Mart. 1624), de quocf. Fantuzzi IV,
duorum vicarius generalis, judex adeo 162 ; Franciscum Mariam Novarium ,
integer, ut ex quatuor millibus senten- de quo cf. Zedler XXIV, 1497 ; Marcum
Antonium Othelium utinensem, in aca-
tiis quas protulit, nulla unquam a su- demia patavina juris interpretem , quia
periore judice fuerit revocata, popaje- discipulis ob insignem mansuetudinem
nensis (1631), inde pacensis , demum dictus est pater († 1628 a. aetatis 80) ; Ju-
1639 nominatus archiepiscopus mexi- lium Pace (Pacium) vicetinum , advoca-
canus († 1640) reliquit Relectionum tum n. 1555, qui postquam avera fide de-
fecit et diu extra patriam jus docuit, poe-
canonicarum in 2. decr. 1. t. 1. ad titu- nitens rediit ad Ecclesiam (1620). Licet
 in Italia, Marta, Sannazari, Antonius etc. 359

Italiae academiis juris professor (n. - Aloysius Bariola O. S. Aug. me-

1559, † 1623), qui disputavit de juris- diolanensis, in ecclesia cathedrali poe-
dictione per et inter judicem ecclesia- nitentiarius († 30. Apr. 1628), qui
sticum et secularem exercenda, Mogun- praeter alia dedit summarium bullarum
tiae 1609 in f.; Avenione 1620 ; 1679 s. Officio deservientium, Mediolani 1620
etc., quo in op. Constantini donationem in 8. - Hieronymi de Saracenis¹) ,
genuinam esse tuetur, Bellarmini sen- auditoris nuncii apostolici coloniensis
tentiam, pontificem non esse rerum et juris canonici Bononiae professoris
omnium dominum impugnat asserto († 2. Jul. 1629) est assertio ecclesiasti-
pontifici amplissimo eoque directo in caejurisdictionis in causis civilibus et
res omnes et personas dominio. Rela- profanis contra abusum appellandi a
tum illud fuit propter opiniones para- consistoriis ecclesiasticis ad cameram
doxas 3. Jul. 1623 in ll. prohibitorum imperialem, Coloniae 1618. - Joannis
indicem.- Julius Sannazari Medio- Antonii Errae (Erri) bononiensis ex-
lani juris canonici professor († 1623) stat alphabetica nomenclatura titulo-
edidit de sponsalibus et matrimonio seu rum utriusque juris necnon ipsorum
ad tit. 1. quarti decret. 1. interpreta- concordiantiae hic una digestae, Bono-
tionum 1. , Ticini 1603 in 4.-Marcus niae 1631 in 4. Lucas Castelli-
Antonius genuensis , Iserniae epi- nus Aemilius O. Praed. faventinus
scopus († 1624) egitde bonis Ecclesiae » vir magnarum partium, theologus ce-
in tr. de Ecclesia sive practicabilia ec- lebris, nec minus injure canonico prae-
clesiastica, in quibus quaecunque ma- stans, in consiliis dandis promptus, in
gis quaeve frequentius in praxi occur- agendis aeque expeditus " obiit episco-
runt ad ecclesiam pertinentia exjure pus catacensis 1631. Ejus sunt praeter
canonico, civili ac feudali ... definiun- tractatum de electione et confirmatione
tur, Lugduni 1622 ; Romae 1629. - canonica praelatorum quoruncunque
De synodo dioecesana seu episcopi egit praesertim regularium, Romae 1625 in
Joannes Antonius Massobre archi- f.; tractatus de certitudine gloriae sanc-
presbyteralexandrinus et s. Officii con- torum canonizatorum, ss. Scripturarum,
sultor,Romae 1627 in 4.-Joannes Ma- pontificum , conciliorum , ss. patrum,
ria Belletti episcopus hieracensis celeberrimorum doctorum monumentis
(† 24. Febr. 1626) reliquit disquisitio- locupletatus, Romae 1628 in f.; de in-
nes clericales, Romae 1654 in f., in qui- quisitione miraculorum in ss. martyrum
bus agit de dignitate clericali, de con- canonizatione , ib. 1629 in f.; de dila-
ditionibus , vivendi ratione et poenis tione in longa annorum tempora magni
clericorum.-Blasius Bagnican. reg. arduique negotii canonizationis sancto-
ss. Salv. praepositus generalisdisseruit rum elucidatorium theologicum, Neapoli
de praecipuis S. R. E. dignitatibus tr. 1630 in 4. — Alexander Pellegri-
XVI,Bononiae 1625.- Paulus Squil- no (Peregrinus) cler. reg. O. Theat. ca-
lante protonotarius apostolicus et ca- puanus de suo ordine benemeritus (t
nonicus neapolitanus de obligationibus et 2. Aug. 1634 a. religionis 46) scripsit
privilegiis episcoporum, Neapoli 1629 ; tr. de duello, in quo quidquid ab utro-
de privilegiis clericorum, ib. 1635 in 4. que jure , s. concilio tridentino a ss.
pontificibus de duello sancitum est :
honorifice a republica veneta habitus sit, praecipue vero const. Clementis VIII.
substitit Valentiae juris civilis professor P. M. accuratissime explicatur , Vene-
(† 1635).
16 Scripsit tr. isagogicum in decreta- tiis 1614 in 4 (m. 18); 1619 ed. aucta ;
les,Helmstadii
te III, 469. De 1690; 1720Anfosso
Dominico s. 1. Cf. Schul-
cano- de immunitate ecclesiarum aliorumque
nico genuensi († 1640) cf. Mazzuchelli.
1) Cf. Fantuzzi VII, 317.
360 1621-40. Jus can. in Italia, de Franchis, Alagona, Germonio etc.

sacrorum locorum quoad personas de- dinalis suffecit in congregatione com-

linquentes, quae ad illa confugiunt, in pilationis decretaliuminlibrum unum,
quo const. Gregorii P. XIV. super im- quem Septimum vocarunt: eique uni
munitate ecclesiarum praecipue com- curam mandavit intexendi ei volumini
mentariis explicatur, Cremonae 1620 ; canones tridentinos, quod ab ipso per-
1621 ed. aucta. Lauretus de Fran- fectum magno studio, licet inpublicam
chis , episcopus capritanus (1634), lucem liber hic non exierit. Astensem
dein (1636) minorensis († 25. Nov. et Salutiarum episcopatus recusavit;
1636), praeter alia scripsit 1) tracta-
acceptare tamen coactus est archiepis-
tum de controversiis inter episcopos et
copatum tarantasinum(†a. 1627). Re-
regulares , Avenione (ubi erat vicarius
liquit plures lucubrationes , quae ad
generalis) 1632 in 4; iterum cum ob-
studia canonica pertinent lectuque sunt
servationibus Zaccar. Pasqualigo , dignissimae , uti sunt : Paratitla in ll.
Romae 1656 in f. Petrus Alago - 5 decretalium Gregorii IX, Augustae
na S. J. syracusanus theologiae et phi- Taurinorum 1586 in f.; Animadversi-
losophiae professor († 19. Oct. 1624), onum tam ex jure pontificio quam cae-
cujus exstat totius juris canonici com- sareo 11. 2, ib. 1586 ; de indultis apo-
pendium, Romae 1622. 1623 t. 2 in 4, stolicis, Romae 1590 in f.; de sacrorum
quorum prior continet decretalium, immunitatibus 11. 3, ib. 1591 inf., cum
Sexti, Clementinarum, extravagantium assertione libertatis immunitatisque ec-
tum Joannis XXII. tum communium clesiasticae, ib. 1607 in 4. ScribitPan-
epitomen praecipuamque glossae doc- cirolus , Jac. Cujacium confectis in ll.
trinam ; tomus posterior epitomen de- pandectarum et codicis paratitlis, ani-
creti Gratiani. Redegit in compendium mum ad jus pontificium convertisse:
manuale Navarri de quaestionibus sed cum Germonii paratitla vidisset
morum et conscientiae (Romae 1590) impressa, dixisse , idem stadium se li-
sub nomine Petri Giuvara, quod saepis- benter currere voluisse, sed Germoni-
sime deinde prodiit, et summam s. Tho- um sibi palmam praeripuisse 1).-Al-
mae Aq., quod compendium saepius phonsus Villagut O. S. Ben. congre-
quoque prodiit, ut Romae 1619 in 12; gationis casinensis praeses , neapolita-
Taurini 1843 in 32 etc. - Anastasius nus († 1623 a. aetatis 57) edidit prae-
Germoni n. a. 1551 apud Salas op- ter alia 2) : Allegationes in jure, seu
pidum in marchionatu Cevae , accepto tractatus de rebus ecclesiasticis non
doctoris gradu ") statim docere cum alienandis, recuperandis atque in inte-
laude coepit delata ultro a taurinensis grum restituendis una cum fructibus
academiae moderatoribus vespertina inde perceptis etc., Neapoli 1603 in 4;
juris pontificii cathedra. Interim et pro- Coloniae 1609 ; Practica canonica cri-
tonotarii apostolici et taurinensis ar- minalis secundum juris communis et
chidiaconi dignitate auctus est. Cle- doctorum decreta, Bergomi 1585 (m.
mens VIII. eum in locum Hieronymi a 24) ; de extensione legum tam in genere
Ruvere archiepiscopi taurinensis et car- quam in specie , Venetiis 1602 in 4.,
opus secundum Possevinum perutile
theoricis et practicis in utroque foro;
1) Cf. Ughelli Ital. sacrae VII, 366; de usuris tractatus in qq. 35 divisus,
436.
ib. 1589 in f. Joannes Bapt. Vi-
2) Tiraboschil. c. p. 7. 1. 2. c. 4. n.
39: Tornato a Torino, virecevette la lau- vianus , urbinas et Romae advocatus,
rea dal Panciroli medesimo, il quale con-
fessa che non potea a meno di non istu-
pire udendolo disputare talvolta impro- 1) Doujatl.c.
visamente su'più difficili punti della giu- 2) Ziegelbauer hist. rei liter. O. S.
risprudenza. Cf. ejus encomia ibid. Ben. p. 4 p. 236 s., 262.
 Theologia moralis in Belgio, Conink, Walder. 361

in lucem deditRationale juris pontificii, lustrarunt 1), quae theologiam practi-

seu rationalia juris canonici ll. quin- cam spectant. Tres fuere belgae scil.
que Romae 1617 ; Coloniae 1628, unde Aegidius Coninck sive Regius 2) S.
derivatum est Manuale Vivianum ju- J. Bellioli in Flandria natus 16. Dec.
ridico-theologicum de magistralibus et 1571, magni Lessii non indignus dis-
canonizatis regulis universi juris ec- cipulus, cui etiam in scholasticae theo-
clesiastici, Francofurti 1642 in 12. logiae cathedra successit, quam 18 an-
nos cum insigni laude moderatus est
292. Ex germanis 1) collegit Marti- Lovani i († 31. Maj. 1633). In dispu-
nus Heerfort utile Repertorium ju- tando est succinctus, dilucidus , accu-
ris canonici locupletissimum , in quo ratus ; secundum s. Alphonsum in
praeter caeremonialia praecipua con- re morali auctor classicus : ejus ta-
clusiones, definitiones, decisiones, sen- men sententias non raro impugnat de
em Lugo. Opera ejus sunt: Commentario-
tentia
accommodat a extauniver
eet axioma adpraxin forenscan.
so juris rum ac disputationum in universam
corpore et glossis methodo alphabetica doctrinam d. Thomae de sacramentis et
sub suis rubricis exhibentur, Vratisla- censuris, Antwerpiae 1616 t. 2 in f.,
viae 1626.-Wolfgangus Sigismun- 1619 ed. auctaetrecognita 1624; Ro-
dus a Vorburg praeter alia edidit thomagi 1630 etc., quae ed. igni ad-
Trismegistum canonicalem seu tr. tri- dicta fuit a parlamento rothomagensi
partitumjuris canonici continentem an- 12. Febr. 1762 ; opus valde rarum (m.
tipraedicamenta canonica quasi praedi- 48); Lugduni 1623; Lutetiae P. 1624;
camenta canonicalia et postpraedica- de moralitate , natura et affectibus ac-
mentacanonicalia,Aschaffenburg 1627 tuum supernaturalium in genere, et fide,
in 12; aurea rudimenta et paratitla spe ac charitate speciatim 11. 4, Ant-
universi juris canonici sive ecclesia- werpiae 1623 in f., Responsio ad dis-
stici in VIII classes distributa juxta sertationem (ut videturHyacinthi Cho-
vulgata deducta ab ipsa Ecclesia pri- quet, Duaci 1623) impugnantem ab-
mitiva, ib. 1629 . solutionem moribundi sensibus desti-
293. Ad theologiam morum illi in tuti (qua scil. impugnantur quae scri-
pserat t. 2. de sacr. d. 7 dub. 10) ad-
primis referri debent²), qui commen-
tariis eas summae s. Thomae partes il- dita explicatione duorum dubiorum
circa ministrum sacramenti matrimonii
et dissolutionem ejusdem per conver-
1) Praetermittimus Joannem Rem- sionem alterius conjugis ad fidem , ib.
bold patritium augustanum, praeposi- 1625 in 12 ; disputationes theologicae
tum ad s. Mauritium Augustae pro natio-
ne germanica auditorem rotae et utrius- de sanctissima Trinitate et diviniEodem
Verbi
que signaturae referendarium († 1627), de incarnatione, ib. 1645 in f.
quocf. Veith bibl. august. I, 148; Fer- a. obiit Joannes Malder , theologiae
dinandumWaizenegger brigantinum, in academia lovaniensi professor ac po-
juris interpretem Ingolstadii († 18. Aug. stea episcopus antwerpianus, cujus fa-
1634).
*) Huc referri etiam possunt Emmanuel ta et merita epitaphium posteris nar-
Laurentius Suarez olisiponensis , cujus rat: Leeuwa s. Petri lucem, Bruxella
supra n. 115 meminimus ; Hieronymus
DandiniS. J. cesenas († 1634) : Ethica
sacra h. e. de virtutibus et vitiis 11. 50, qui- 1) His plures ex iis addendi sunt, quos
bus ex ss. literarum et veterum patrum inter theologos scholae recensuimus , in
sententia hominum formantur mores, re- primis Leonardus Lessius.
ligionis non pauca stabiliuntur dogmata, 2) Alius ab eo est Petrus Leroy (seu
pluresque antiquitate confirmanturEccle- Regis) O. Min. belga († 1573), qui scripsit
siae ritus, Cesenae 1651 in f., Antwerpiae de reali corporis Christi in sacra synaxi
1676. praesentia.
 362 1621-40. Theologia mor. Mercerus, Turrianus,

literas, Duacum philosophiae, Lovani- Magni nominis fuit theologus secun-

um per omnes studiorum gradus doc- dum Genér; carpunt tamen in eo 1),
toralem theologiae lauream, doctrinae quod aliorum sententias suae contra-
praerogativae lectionem publicam, pru- rias nimis facile tamquam improbabi-
dentia seminarii regii curam, famavir- les, perniciosas etc. notaverit. Edidit :
tutis eximiae insignis hujus cathedrae Disputationum in 2, 2. d. Thomae de
dignitatem nihil ambienti , nihil ex- fide, spe, charitate et prudentia t. unus,
spectanti contulere: in qua cum re- Lugduni 1617 in f.; de justitia t. alter,
gendo, providendo, docendo, scribendo, 1621 in f.; tractatus de gratia in 16
vivendopius, benignus,pervigil, bonus, opuscula distinctus, Lugduni 1623 in
fidelis , carus omnibus ac venerabilis 4; opusculorum theologiae t. unus , ib.
pater praefuisset, profuisset, praeluxis- 1625 in 4., qui complectitur haec opus-
set a. 22 mens. 2 dd. 14 ad mercedem cula : 1. de possibilitate et impossibi-
laboris consequendam evocatus disces- litate speciei impressae clare reprae-
sit aetatis a. 72. m. 3. d. 9. Chr. D. 1633 sentantis divinam essentiam; 2. de lu-
12.Kal. Nov. Scripsit¹) in 1. p. s. Tho- mine gloriae; 3. de natura visionis; 4.
mae de ss. Trinitate, de creatione in ge- de scientia Dei circa futura absoluta;
nere et de angelis; in 1, 2. de legibus, 5. de voluntate Dei; 6. de voluntate
gratia etc., Antwerpiae 1624 in f.; in Dei efficaci dandi gloriam; 7. de iden-
2, 2. de virtutibus theologicis, de jure et titate relationum cum essentia divina;
justitia, ib. 1617 in f., qui commenta- 8. de processione Verbi; 9. de compa-
rii aestimantur; de abusu restrictionum ratione angelorum ad locum; 10. de
mentalium , ib . 1625 in 12; de sigillo conscientia dubia; 11. de essentia pec-
confessionis, ib. 1626 in 8 ; antisyno- cati ; 12. de peccato delectationis ; 13 .
dica seu animadversiones in decreta de sensu conc. francofordiensis circa
conventus dordraceni, ib. 1620 in 8; ingenuitatem et filiationem naturalem
succincta sed erudita et nervosa com- Christi et circa sensum adorationis ima-
mentaria in cantica canticorum, ib. 1628 ginum ; 14. circa q. 75. p. 3. de natura
in 8 ; meditationes theologicae univer- transsubstantiationis et conversionis
sae theologiae summam complectentes in communi. Selectarum disputationum
et 3 pp. distinctae et in 31 dies distri- in theologiam scholasticam, positivam et
butae, ib. 1630 in 8. In theologia mo- moralempartes 2 ; adjungitur (30. disp.)
rali auctoribus, quorum gravis est auc- censura quaedam theologica de quali-
toritas, accenseri potest. Tertius est tate multarum propositionum per cen-
Guilelmus Mercerus ( Merchier), na- turias dubiorum distincta, ib. 16:34 in
tus Athi Hannoniae 28. Jan. 1572, per f.; summae theologiae moralis partes 2,
28 annos professor theologiae Lovanii, prior de virtutibus et vitiis, posterior
decanus Ecclesiae collegiatae d. Petri de sacramentis et censuris , ib. 1634
et collegiiAdriani VI. praeses († 6.Aug. inf.-Joannes Zapatay Sandoval
1639 a. aetatis 67), qui edidit partem O. S. Aug. mexicanus, Mexici et Val-
praelectionum suarum in 3. p.a.q. 60. lisoleti theologiae professor, episcopus
- de sacramentis, irregularitate, indulgen- chiapensis (1613), dein (1621) guati
tiis , purgatorio et extremo judicio .
His adde Luisium Turrianum (Tor- 1) Ita de Lugo de Eucharistia d. 22.
res) S. J. hispanum, patria compluten- n. 26 ; de poenit. d. 18 n. 23 ; d. 20 n. 25.
sem , qui annos circiter 40 professus Ceterum propositio, quam sub ipsius prae-
est philosophiam, theologiam moralem sidio defendit Melchior Ornate : non est
et scholasticam († 13. Febr. 1635). de fide,Romae
ficem, hunc hominem
censuraeesse
fuitsummum
subjecta.ponti
Cf.
Continuationem hist. eccl. Fleurii
1) Cf. Fabricius 6, 546. 1. 185 § 67.
 Sandoval, Leymann, Castro Palao. 363

malensis († 1630) elaboravit opus de alios , ne sua causa periculo contagio-

justitia distributiva et acceptione per- nis se exponerent, eaque confectus de-
sonarum ei opposita pro novi Indiarum cessit sexagenarius 13. Nov. 1635.
orbis rerum moderatoribus summisque Haec ejus opera 1) : Theologia moralis
consiliariis, Vallisoleti 1609 in 4. in 5 11. partita, Monachii 1625 in 4 ;
294. Summam integram totius theo- 1626 (editio auctior) t. 6 in 4; Lute-
•logiae moralis¹) vel saltem potioris par- tiae Parisiorum 1627 in f.; adjecit dein
tis plures composuerunt , inter quos moralis theologiae repertorium seu com-
eminent quinque. Primus est germa- pendiosa rerum in ea contentarum
nus, Paulus Laymann S. J. nulli aut secundum ordinem alphabeticum de-
fere nulli theologo morali secundus 2), scriptio. Prodiit ea 2) saepissime acces-
teste Muzzarelli ; sionibus etiam aucta, ut qq. canonicis
probabilista mo-
deratus, rationum momentis doctrinae- de praelatorum ecclesiasticorum electio-
que perspicuitate eminens, inter maxi- ne, institutione et potestate, de juris-
mos theologiae moralis doctores sine dictione et judicis ordinarii potestate,
dubio referendus", ut inquit Gury. de rerum ecclesiasticarum prohibita
Natus is est in pago Arzl prope Oeni- alienatione ex l. 1. decretalium dispu-
pontem, philosophiam docuit sexennio, tatis ³), Duaci 1653 in f. Illius com-
casus conscientiae annis 16; jus cano- pendium secundum ordinem alphabeti
nicum, cujus fuit peritissimus, septen- composuit Antonius Goffar leodien-
nio Ingolstadii, Monachii, Dilingae. In sis, professor philosophiae lugdunensis
jure canonico tanti fiebat, ut ejus dic- († 1636) Duaci 1633 in 12 ; 1640;
tata aliarum academiarum doctores se- 1651 et alibi. Jus canonicum, sive com-
culares etiam pretio sibi curaverint mentaria in 11. decretalium, Dilingae
describi. Consulebatur passim ex remo- 1663-73 ; Tubingae 1666-98 t. 3
tis locis super difficillimis rebus tam- in 4; t. 4 et 5 dicuntur incendio pe-
riisse. Alter est hispanus Ferdinan-
quam oraculum. Doli videbatur peni-
tus expers, patiens laborum, animo ex- dus de Castro Palao S. J. patria le-
tra spemmetumque posito paratus om- gionensis n. 1581, qui a prima pueri-
nibus obsequi et sui despicientia infra tia tam insignia pietatis virtutisque
omnes se abjiciens. Ad extremum Con- specimina edidit, ut ,sancti, angeli,
stantiae peste contactus est , qua ne pueri praedestinati' titulis cohonesta-
forte alium inficeret, in separatum lo- retur. Moralem theologiam in compo-
cum confestim sese abdidit dehortando stellano collegio tradidit tanto concur-
su, quantus nunquam antea vel postea
visus est, et tamquam oracula excipie-
1) Conscientiae casus collegerunt Paulus
de Blanchiis O. Praed.venetus: Discep- bantur quae proferebat, consultus un-
tationes de difficilioribus materiis casuum dique in casibus difficillimis etiam a
et dubiorum occurrentium in conscientia: s. inquisitionibus administris. Salman-
de poenitentia , de negotiatione, de bello
publico et privato , Venetiis 1622 ; 1630
in f.; Laurentius Portel O. S. Franc. lu- 1)Cf. Sotvellus p. 652 ; Backer
sitanus, cujus plura opera moralia recen- II, 672-78. , qui illa etiam opera recen-
set Joan. a s . Antonio in bibl. franc. II, set, quae scripsit occasione controversiae
278. Coelestinus suessionensis O. S. Fr. de translatione bonorum quorundam mo-
concinnavit compendium theologiae moralis, nasteriorum exstinctorum. Cf. de his hist.
Parisiis 1635, in quo agit de scientia con- prov. Germaniae super. S. J. p. V. n. 362
fessariis necessaria. ss., 373 ss., 389. 431 s.
2) Scheeben (Katholik 1867 v. 17 р . 2) Multum illud commendat clericis sy-
163) Laymann, dessen Moral wir wegen nodus sedunensis a. 1626. (Schannat Conc.
der classischen Ruhe und Klarheit, sowie Germ. t. 9) .
der grossen Erudition mit den Controver- 3) Prodierunt hae jam seorsim Dilingae
sen Bellarmins vergleichen möchten etc. 1627 in 8.
364 1621-1640. Theol. mor., Filliuci, Comitolus, Bonacina.

ticae scholasticam theologiam pariter| Scripturae interpres et theologiae mo-

cum laude docuit. Placidissime in Do- ralis professor († 18. Febr. 1626 a. ae-
mino obdormivit sanctitate non minus tatis 81), a Gury quidem laudatur ob
quam literis conspicuus 1. Dec. 1633. eruditionem et stili elegantiam : proba-
A Gury dicitur , probabilista, auctor bilismum tamen minus feliciter im-
valde doctus, sapiens, eruditus, copio- pugnavit : unde dicitur a Ballerini
sus ; a s. Ligorio quoque magni fit, » vir ingenii anomali et zeli ad strictio-
auctoribusque classicis in re morali ac- ra propensi : ideo etiam a Vasquez
censeri potest. Edidit operis moralis de acriter fuit impugnatus. Scripsit Re-
virtutibus et vitiis contrariis in varios sponsa moralia in 7 ll. digesta, Lug-
tractatus et disputationes theologicas duni 1609 in 4; Cremonae 1611, ad-
distributi pp. 7, Lugduni 1631-51 jecta doctrina de contractu universe ad
t. 7 in f.; 1682 ; 1700 etc., quae magno scientiae methodum revocato (quae se-
in pretio habentur 1) . orsim prodiit Lugduni 1615 in 4).Ro-
thomagi 1709 in 4 ; Catena in b. Job
295. Tres alii sunt itali , scil. Vin- absolutissima e 24 Graeciae doctorum
centius Filliucius S. J. patria se- explanationibus (ab Olympiodoro)
nensis , qui decennio qq. de moribus contexta, in latinum conversa, opera et
tractavit Romae et ad s. Petrum poe- studio Laurentii cum Deo in lucem
nitentiarius fuit († 5. Apr. 1622). Hisce edita, Lugduni 1586 in 4. ed. minus
operibus innotuit 2) : Moralium qq. de fidelis ; Venetiis 1587 accessionibus lo-
christianis officiis et casibus conscientiae cupletata ; Centotrenta privilegi della
ad formam cursus , qui praelegi solet gloriosissima V. Madre d'Iddio , Peru-
in collegio romano, Lugduni 1622 t. siae 1615 in 4. Quintus fuit Mar-
2 in f.; Ursellis 1625; appendix post- tinus Bonacina mediolanensis, qui
huma 3) de statu clericorum 5 tractatus in re morali auctor est classicus, et se-
complectens, de beneficiis, pensionibus, cundum Gury tum rerum copia tum
spoliis clericorum , alienatione rerum eruditione et doctrinae nitiditate inter
ecclesiasticarum et simonia , Lugduni summos theologiae moralis doctores
1625 in f.; Coloniae 1626 in f. Ex his
jure merito adscribendus. Fuit rector
confecit ipse synopsin universae theolo- collegii helvetici et propter ejus insi-
giae moralis , cui adjuncta est brevis gnes dotes et merita a Ferdinando II.
instructio confessariorum ex eodem auc- dictus comes
palatinus et velleris aurei
tore, Duaci 1628 in 12 ; Lugduni 1626. eques et episcopus uticensis. Obiit in
In re morali auctoribus gravibus ac- itinere nuncius apostolicus ad aulam
censetur ; sed jansenianis fuit invisus : caesaream ab Urbano VIII. designatus
unde etiam in Gallia ejus opera vel 1631. Ejus opera 1) prodierunt saepis-
igni tradita vel prohibita fuere.- Pau- sime : Lugduni 1624 t. 2 in 1 v.; 1639
lus Comitolus 4) S. J. perusinus, s. t. 3 in 2 v., 1678 ; additionibus aucta
Mediolani v. 3 in f., Venetiis 1754 ed.
1) Nic. Antonius I, 372 ; Sotvel. forte 17. Edidit quoque tractatum de
lus p. 203; Sommervogel II, 867. Christi incarnatione , Mediolani 1629
*) Cf. Backer II, 1863. Ejus apologiam in 4. Compendia operum ejus de mo-
cf. ap. Henn , das schwarze Buch. Bei-
träge zur Moral der Jesuiten p. 2, Pader-
bornae 1865 . siae 1643 in 4. Cf. plura de utroque in
3) De parte quam habuit in edenda hac Vermiglioli Biografia degli scrittori
appendice Joan. Hieron. Sopranis dixi- perugini I, 331--5 .
mus supra n. 258. 1) Cf. Mazzuchelli de script. Ital.
4) Alius a Napoleone C. fratre suo, II, 3, 1534 ; Argelati de script. mediol.
episcopo perusino († 1624), qui collegit de- I, 2, 187 ; Schlösser Kirchenl, II, 1002.
cisiones s. Rotae (cujus erat auditor), Peru- ed. 2.
 A s. Fausto, Gheti, Merolla, Villalobos, Pontius. 365

rali theologia prodierunt auctoribus | conscientia; 2. de legibus; 3. de con-

Ricci , de la Val , Antonio Goffar , suetudine, privilegiis et jurisdictione,
Lugduni 1630 in 12 ; et summa, inqua Neapoli 1631-40 in f. (m. 39). –
M. B. op. omnia in 3 t. distributa ar- Lingua vernacula edidit Henricus de
ctantur, auctore Simone Rondolino, Villalobos O. Min. hispanus, patria
Augustae T. 1670 t. 3 in 1 v. in f. zamorensis († 1627, secundum Nic. An-
tonium 1637) post 30 annorum utri-
296. His addantur Bartholomaeus a usque theologiae scholasticae et mora-
s. Fausto O. Cist. (prius Pyrrhus lis professionem Somma de la Theolo-
dictus) siculus († 1636 a. aetatis 65), gia moral y canonica, Salmanticae 1623
cujus exstant theologiae moralis t. 3 in t. 2 in f. et saepius. Editio 13. prodiit
f.; Speculum confessariorum et poeni- auctior Matriti 1682. Illam quoque in
tentium, Lugduni 1621 in 4; de augu- compendium redegit ac edidit hoc titulo
stissimo et ineffabili eucharistiae sacra- Manual des Confesores , Salmanticae
mento et s. missae sacrificio, Neapoli 1625 in 8 et alibi 1).-EtiamJoannes
1635 opus rarum (m. 24); de horis ca- de Soria Buitron ejus sodalis confe-
nonicis, Lugduni 1627 in 8. -Fran- cit epilogum summarum sive amplissi-
ciscus Ghetius O. Praed., insuber, mum compendium rerum omnium, quae
patria noviocomensis. Virum fuisse s. in universis materiis theologiae mora-
Thomae doctrinae mire addictum, pro- lis tractantur : primo in communi , se-
bant quae reliquit ingenii sui monu- cundo in particulari resumptum ex
menta. Thesaurus animae ex morali Villalobos cum aliquibus additio-
theologia ad sensumd. Thomae Aq. ex- nibus , Conchae 1650 in 4; Parisiis
plicata collectus etc. In hoc opere theo- 1656.
logia moralis omniscii d. Thomae divi-
nae voluntatis interpretis in formam 297. Inter eos, qui argumenta spe-
redigitur scholasticam, dilucidatur, ab cialia tractarunt, eminet Basilius Pon-
objectis recentiorum omnium vindica- tius O. S. Aug.hispanus, patria legio-
tur, et quod sit fons omnium summi- nensis (hinc Poncede Leon), theologus
starum probatur, Mediolani 1639 v. 4 admodum acutus, vir si eruditionem
in f. , opus rarum, quod contractius al- spectes sacraeque totius doctrinae pe-
latis nempe solius s. Thomae verbis ritiam nemini secundus, si ingenii acu-
jam ediderat hoc titulo : Summa theolo- men et amoenitates , si judicii nervos,
giae moralis doctoris ang. d. Thomae ex si tandem eloquentiae vires cumpaucis
omnibus ipsius operibus deprompta et comparandus. Natus est a. 1569. In re-
ad commodiorem usum ordine alpha- gali collegio de Alcala per plures an-
betico digesta, Placentiae 1628. 1629 nos docuit theologiam, ubi etiam pri-
v. 2 in 4; pluries variis in locis edita1), mum specimen suae eruditionis dedit
ut Avenione 1668 ; Burdigalae 1671 a. 1604, vulgando Matriti 1. de legiti-
etc. Arcana theologiae selectiora de Deo, mo tempore immolationis agni typici.
de Verbo incarnato, de sacramentis et Anno 1608 in universitate salmanti-
de statuseparatorum, Ticini RegiiCongr.
1630 censi cathedram Scoti consecutus est,
in4. Franciscus Merolla cathedram vero Thomae 1612, illam
Or. neapolitanus (n. 1568; † 26. Aug. Durandi 1618, demum primariam, at-
1638) amicorum hortatu coepit claro que simul universitatis cancellarius
fuit declaratus. Cum ex adventu Cor-
stilo elaborare theologiam moralem, cu-
jus prodierunt t. 1. de voluntario et nelii Jansenii Salmanticam querelae
involuntario, de vitiis et peccatis, de orirentur adversus academiam , quasi
1) Cf. Joan, a s. Antonio inbibl. franc.
1)Cf. Quetif II, 502. II, 64 s.
366 1621-40. Theologia mor., Pontius, Bresserus, Burger.

novitatibus studeret , ipsa 60 prope | cramento confirmationis, ib. 1638, edi-

suffragiis decretum condidit, quo se tio enormibus mendis scatens ; Lovanii
suosque professores ad tenendam doc- 1642 in 4. ed. emendata curantePetro
trinam ss. Augustini et Thomae jura- Damasode Coninck¹) ejusdem ordinis;
mento adstringerentur : quo in negotio variae disputationes²) ex utraque theo-
omnium lingua et calamus fuit Basi- logiascholasticaetexpositiva (qq. quod-
lius. Hinc scripsit : Celeberrimae aca- libeticae etiam dictae) , Salmanticae
demiae salmanticensis de tenenda ac do- 1611 ; de aquae et vini conversione sacr.
cenda doctrina ss. Augustini et Tho- Eucharistiae disputatio, ib. 1622. Ita
mae Aq. judicium statuto juramento- de eo scribit Norisius. Pontius in-
que solemni firmatum et contra im- ter principes hujus seculi theologos
pugnantes propugnatum, Salmanticae, merito a doctis quibusque recensetur.
1627 vel 1628; Duaci 1634 etc. Illud Huicdoctissimi patres carmelitae excal-
impugnavit scotistarum nomine Petrus ceatisalmanticenseshonorisgratiahocce
de Urbina O. S. Fr. cantaber, episco- epitaphium posuere tract. 3. de scien-
pus cauriensis, dein valentinus, demum tia Dei d. 10 dub. 8 n. 130 : Quamvis
ad cathedram hispalensem promotus omittere non possimus magnum illum
(† 2. Jun. 1663) in Memorial en de- virum, qui modo dum huic operi insu-
fensa de las doctrinas del D. S. Buena- daremus maximo omnium dolore et
ventura y Escoto sobre el juramento que totius hujus universisatis , imo et or-
la Universidad de Salamanca hizo de bis jactura e vivis ereptus est, nem-
leer tan solamente la doctrina d. s . pe magistrum Bas. Pontium legio-
Agustin y S. Thomas , Matriti 1628. nensem Aug. familiae augustissimam
Ad meliorem vitam transiit 28. Aug. prolem, et in hac academia cathedrae
1629 a. aetatis 59. Inter alia ingenii primariae s. theologiae meritissimum
monumenta 1) reliquit : De sacramento moderatorem 3). «
matrimonii 2) tractatus cum appendice 298. Martinus Bresserus S. J.
de matrimonio catholici cum haeretica,
Salmanticae 1624; Bruxellis 1627 etc., belga († 14. Nov. 1635) scripsit de
conscientia 11. 6 ad omnigenas consci-
opus classicum, in quo spicas colligit,
ut modeste in praefatione scribit , a 4.entias dirigendas, Antwerpiae 1638 in
Jos . Burger O. S. Ben. Mona-
magno messore (Th. Sanchez , de quo
cf. n. 194) relictas; 1. de impedimentis 1) P. Dam. de Coninck O. S. Aug. bru-
matrimonii, Salmanticae 1613 ; 1. de sa- gensis, vir doctus, librorum ordinis revisor,
suae provinciae praepositus († 12. Dec.
1662), etiam Aegidii Columnae Roma-
1)Cf. Ossinger p. 703 ss.; N. Anto- ni quodlibeta similiter correxit , argumen-
nius I, 204. tis scholiisque perpetuis illustravit, Lova-
2) Idem argumentum tractavit Alexan- nii 1646.
der Carriero (Carerius) praepositus ad 2) Librum hunc rarissimum dicit Tour-
8. Andream et decanus universitatis pata- nemine in praef. edit. comment. Meno-
vinae († 20. Aug. 1626) scribens de matri- chii, selecta et probata eruditione refer-
monio 11. 5, de sponsalibus 11. 2. Scripsit tum, ex eoque 4disputationes, quae gene-
quoque de potestate summi pontificis 11. 2 ratim methodum exponendae s. Scripturae
adversus impios politicos et hujus tempo- exhibent, in suam editionem recepit.
ris haereticos , Patavii 1599 in 4, in quo op. 3) In vind. aug. c. 4 § 5. Omnia elogia
tuetur, papam habereplenissimam pote- collegit Franciscus de Montesde Oca
statem in universum orbem terrarum tum ediditque 1630 sub titulo : Doctissimi ac
in rebus ecclesiasticis tum in politicis et R. P. Mag. Fr. Bas. Pontii legionensis,His-
ideo vehementer in Bellarminum invehi- paniarum ornamenti, inclytae salmantic.
tur, quod neget pontificem essererum om- academiae lustri, cathedratici theologiae
nium dominum,ut ei etiam anathema di- primarii et cancellarii ejusdem , ingenio-
cat. Prohibitum fuit ,donec corrigatur rum principis, felicis germinis augustinia-
7. Aug. 1603. Illum impugnavit Gretser. nae familiae fama posthuma.
 J. Sanchez, Berteaut, Fragosus, Reginaldus. 367

chii natus et professor theologiae mo- phrius disseruit de sacramentali con-

ralis in universitate salisburgensi († fessione, Brixiae 1623 et de sacro sigillo,
1621) reliquit ( 1619 in 4.) analysim Mediolani, 1611.-BaptistaFragosus
theologico -juridicam de juramenti na- S. J. lusitanus († 3. Oct. 1639 octoge-
tura, obligatione, interpretatione et dis- nario major), diu Olisipone et Eborae
pensatione¹) ; de sacramentis in genere et theologia moralis professor reliquit ab
in specie disseruit (Salmanticae 1619 eruditis in pretio habitum opus, quod
in f.) Petrus de Ochogavia et Man- inscribitur : Regimen reipublicae chri-
leon, navarrus († 1624); de iisdem tr. stianaeex s. theologia et ex utroquejure
edidit Joannes Baptista Bizzozero ad utrumque forum tam internum quam
Varisii n., theologiae scholasticae et externum coalescens in 3 pp. divisum :
moralis professor, Mediolani 1622 in 4; quarum 1. principum ac magistratuum
et summam casuum conscientiae , ib. civilium gubernationem , potestatem,
1628. Selectas et practicas dispu- jurisdictionem et obligationes compre-
tationes de rebus in administratione sa- hendit; 2. principum ac pastorum ec-
cramentorum praesertim eucharistiae et clesiasticorum jurisdictionem et obli-
poenitentiaepassim occurrentibus edidit gationes amplectitur, ubi late de re-
Joannes Sanchez abulensis Matriti ligiosis ; 3. oeconomiam continet ac pа-
1624, quibus accessit tractatus de je- trum familias in filios et domesticos et
junio et disputatio de dubia impotentia filiorum ac domesticorum in parentes
circa matrimonium , Lugduni 1636, ac dominos obligationes explicat, Lug-
quod opus laudat Diana , dicitque im- duni 1641-1648-1652 t. 3 in f.;
mortalitate dignissimum, in quo auctor Lugduni 1667 ; Coloniae 1727.
acumen et doctrinam luculenter de-
monstrat, sed » donec corrigatur " est in 299. Inter eos, qui de theologia pa-
librorum prohibitorum indice decreto storali scripserunt, referri possunt: Va-
18. Dec. 1646.- Martinus Carrillo, lerius Reginaldus S. J. (Reynauld,
caesaraugustanus , in urbe patria de- Renaud) natione burgundo-sequanus,
cretorum cathedram decennium rexit, patria usiensis, qui pagus est dioecesis
trium praesulum vicarius generalis fuit bisuntinae. Natus est a. 1543 obscuris
aliisque muneribus est auctus 2) ; et parentibus , terrae colonis , a quibus
Seraphinus de Freitas Ordinis b. M. V. tamen literis destinatus est. Parisiis au-
de Mercede lusitanus, Pinciae juris ca- divit Maldonatum etMariana, Burdiga-
nonici lector eruditionis non vulgaris³). lae philosophiam professus est, Parisiis
Samuel de Lublino O. Pr. polonus deinceps aliquamdiu ac subinde totis 20
collegit summulam casuum, quae om- annis Dolae theologiam moralem cum
niumpaenedubiorum,quaeinministerio magna laude. Humilitatem admodum
sacramenti poenitentiae incidere solent,colebat : memorabat saepe omni se loco
brevem continet resolutionem, Coloniae et honore indignum esse, quoniam de
1631.1635.t. 2 in8.-Bartholomaeus post foetantes assumptus esset. Nun-
Berteaut composuit regulam confes- quam a janua, quo crebro vocabatur,
sarii seu theologiam moralem adpraxim ad suum cubiculum regrediebatur, nisi
fori poenitentialis,Coloniae 1702 pp. 3 salutata ven. eucharistia negans decere
in 1 v. -

Fridericus Henricus Onu- famulum quoquam sine Domini sui

venia digredi. Nunquam verbo quem-
1) Hist. univ. salisb. II, 7 n. 300. quam offendit; quod si quid imprudenti
2) Cf. ejus opera, inter quae est etiam excidisset asperius, mox humili depre-
catalogus archiepiscoporum caesaraugusta- catione et confessioneabstergebat. Cum
nae ecclesiae , Calari 1611 in bibl. hisp. n.
II, 99. sanctitatis opinione decessit 14. Martii
*) Bibl. hisp. n. II, 286. 1623 a. aetatis 80. Edidit : Praxis fori
 368 1621-1640. Theologia posit. Povodovius, Fernandez, Borromaeus,

poenitentialis ad directionem confessarii bensis († 23. Martii 1634) reliquit in-

in usu sacri sui muneris, Lugduni t. 2 structionem confessariorum, Granatae
in f.; Moguntiae 1617 ; Coloniae 1622 1621 in 12. Antonius Ragucci
etc.; compendiaria praxis difficiliorum canonicus et poenitentiarius beneven-
casuum conscientiae ¹) inadministratione tanus praeter alia edidit: Lucerna pа-
sacramenti poenitentiae occurrentium rochorum, Neapoli 1623 ; tr. de statu
in 3 p. distincta, Moguntiae 1619 in 12; animarum in hac et in altera vita
Duaci 1628 etc.; de prudentia et ceteris cum tr. de poenitentiis et indulgentiis,
in confessario requisitis ad recte fruc- ib. 1626 ; de voce canonicorum incapi-
tuoseque divini ministerii sui munera tulo, officio et missa in ecclesia, ib. 1621
obeunda, Lugduni 1611 in 8; Coloniae in 4.
1611; 1622 etc.; tractatus de officio
poenitentis in usu sacramenti poeniten- 300. Sed duo in primis hic memo-
tiae, Lugduni 1618. Uterque tractatus randi : Fredericus Borromaeus Me-
in opus primo loco adductum receptus diolani 1564 ex nobilissimo genere
fuit. Reginaldi opera, quem s. Alphon- natus, ob eximias virtutes a Sixto V.
sus auctoribus classicis annumerat, juvenis 23 annorum cardinalis diaconus
clero suo commendarunt ss. Carolus creatus 1587. Ipsumpraefecit idem pon-
Borromaeus et Franc. Salesius. tifex editioni veterum conciliorum ss.
Hieronymus Povodovius (Podo- bibliorum editioni. Qua maximi mo-
vovius) gnesensis n. 1547, qui Patavii menti provincia suscepta incredibili
studiis operam dedit, archipresbyter cura, studio ac diligentia elaboravit, ut
cracoviensis († 1623) praeter plura reli- nobilissimum hoc opus quam emenda-
quit manuale septem Ecclesiae catholi- tissimum prodiret. Romae familiariter
cae sacramentorum, 1592 in 12. et utebatur consiliis Baronii etBellarmini,
speculum clericorum tr. 4, in quibus conscientiae vero moderatore s.Philippo
clericorum status, dignitas, officia etc. Nerio, quem tanti faciebat, ut ejus ani-
proponuntur, Cracoviae 1604 in 8.1. ma appellaretur: horas integras cum eo
rarissimus (m. 24).— Directorium cons- conversabatur eique morienti viaticum
cientiae scripsit quoque Joannes de atque extremam unctionem administra-
Cruce (de la Cruz) O. Praed. hispanus, vit. Vacante a. 1595 sede mediolanensi
Matriti 1624 t. 2 in 4. et alibi; quo- dictus est a Clemente VIII. diu reluctans
rum prior est moralis per ordinem De- ejusdem archiepiscopus atque ab eo con-
calogi admentem d. Thomae; alter agit secratus. Rexit illam ecclesiam aemulus
de statu religionis, cum computo anno- virtutum sancti Caroli patrui et prae-
rum ab Adam usque ad Christum ex s. decessoris sui ; clerum reformavit,bib-
Scriptura collecto, ib. 1666 in f. et liothecam ditissimam a s. Ambrosio
Duaci 1649 in 8. Antonius Fer- appellatam condidit, collegia pia insti-
nandez de Corduba S. J. cordu- tuit,synodum dioecesanamquotannislu-
strata prius provincia celebravit, muni-
1) Summam casuum conscientiae super ficus erga pauperes exstitit, quorum
4. 1. sententiarum (hispanice) collegit Lu- tempore famis ad 12000 aluit. Gras-
dovicus a s. Joanne Evangelista hispa- sante lue omnium quantum potuit cu-
nus O. S. Fr. totius ordinis in romana cu- ram gessit et spreto vitae periculo ipse
ria commissarius et definitor generalis cum
t. 1. tantum prodiitMatriti 1622 et 1642; xenodochia adivit aegrotos alloquens,
consolans, auxilio, aere,monitis subve-
de administratione sacramentorum in casi-
bus repentinis una cum tr. de residentia niens,quoexemplo clerus ejus excitatus
rectorum ecclesiarum ac frequentia s. com- 95 sacerdotes charitatis victima ceci-
munionis, ib. 1634 ; 1637 ed. aucta ; 1659.
Alia opera cf. in bibl. fr. II, 298 et t. III dere. Pluries Romam evocatus ad co-
in append. mitia pontificia octies iis interfuisse
 Borromaeus, S. Franc. Salesius. 369

legitur. Defuncto Paulo V. pontificatum| que initiatus (1583) ejus zelus in pri-
sibi a cardinalibus oblatum constanter mis emicuit in reducendis calvinianis
recusavit. Decessit egregius praesul ad verum Christiovile. Incredibile dictu,
22. Sept. 1631. Longe plura fecit, quam quo animi ardore, qua pectoris constan-
scripsit: tamen scriptorum magnus ex- tia, qua mentis alacritate, quam firma
statnumerus ¹), quorum haec videntur in Deum fiducia, quam robusta in pro-
potiora: De ecstaticis mulieribus etillusis ximum caritate pugnaverit et vicerit, ut
ll. 4, Mediolani 1616 ; de naturali ec- adeo amplius 70 millia haereticorum
stasi, ib. 1617 ; notae in XII prophetas Ecclesiae subjecisse sit famae vulgatum.
minores, ib. 1620 ; observationum in Qua occasione ipsum Bezam Genevae
Apocalypsim 11. 7, ib. 1622 ; de cog- non sine vitae periculo adiit, cumque
nitionibus, quas habent angeli et dae- eo estcongressus. Inpraemium totmeri-
mones, ib. 1624 ; de nonnullis s. Scri- torum dictus est a Clemente VIII. epi-
pturae locis passim usurpatis 11. 2., ib. scopus genevensis. Hac dignitate auc-
1625 ; canticorum explanatio juxta lite- tus in omne studium amplificandae re-
ralem sensum, ib. 1627 ; Cypria sacra ligionis catholicae, reformandae vitae ad
sive de honestate et decore ecclesiastici pietatem et perfectionem christianam
moris, ib. 1628 ; de actibus prudentiae expressae in grege suo et invariis mo-
II. XIV, ib. 1628 ; de sacris nostrorum nasteriis, pietatis quaquaversus alendae
temporum oratoribus 11. 5, ib. 1632; totum sese effudit. Ex hoc studio e-
de episcopo concionante 11. 3, ib. 1632; nata tot opera stilo sancto lacteoque ca-
de pictura sacra ll. 2, ib. 1624; aliaque lamo conscripta, quorumdocumentis ir-
ad theologiam pastoralem et ascesim rigatae innumerorumanimae affluentem
spectantia necnonetplurimae conciones. evangelicae vitae messem peperere. In-
defessus erat in visitanda sua dioecesi,
301. Alter est, quempraetermittere in habendis concionibus, in tradendo
nonlicet, s. Franciscus Salesius, epi- singulis diebus dominicis catechismo.
scoporum gemma, quem Christus »Ec- Ipsi in primis debemus institutionem
clesiae suae ...

pastorem juxta cor ordinis Visitationis b. M. V., in quo con-

suum suscitavit, ut scriptis, sermoni- dendo usus est opera s. Franciscae de
bus et exemplis pietatem corroboraret Chantal. Decessit hic praesul vere apo-
et aspera converteret in vias planas : stolicus mediis in laboribus pro ani-
quique illum suo lenitatis spiritu tam marum salute omnium dolore 28. Dec.
mirabiliter adimplevit, ut non solum 1622, relatusque inter beatos 28. Dec.
indurata peccatorum corda ad poeni- 1661, mox (19. Apr. 1665) inter sanc-
tentiam flecteret, sed et rebelles tot tos ab Alexandro VII., et a Pio IX. de-
haereticorum mentes ad fidei catholicae claratus est doctor Ecclesiae (19. Jun.
unitatemrevocaret²)."Natusests.Fran- 1877). Inter ejus opera, quae potissi-
ciscus Annesiaci in Sabaudia 21. Aug. mumspectantadtheologiampastoralem,
1567. Juventute sanctissime transacta, asceticam et mysticam,eminent Traité
relictacausarumcommentationesacris- de l'amour de Dieu, Lugduni 1616 in 8.,
quem Pius IX. vocat „ insignem ac in-
comparabilemtractatum ",inquo amoris
1) Argellati 1, 2, 195 eorum nume- Dei naturam et indolem mirabiliter ex-
rat 71 edita et 48 inedita. Cf. Roberti ,
Apologiadel Card. F. B., Mediolani 1870, planat; Introduction à la vie dévote, ib.
aliosque apud Reumont Kl. II, 1125; 1608, liber, qui omnium teritur mani-
QuesnelLe
in8.
Card. Fr. B., Insulis 1890 bus cumingenti legentium fructu. Brevi
*
) Ita in praef. pro missa ipsius pro-
(scil. a. 1656) apparuit ed. jam 40.,
priaaPio IX. universis ecclesiis sancti- versusque is fuit in omnes fereEuropae
monialium Ord. Visit. b. M. V. concessa. linguas. Lettres, ib. 1632, scil. 529,
Hurter, Nomenclator I. 24
370 1621-40. Theologia past. S. Franc. Salesius, Frid. Spee.

quarum gradatim numerus adauctus est St. François de Sales, Parisiis 1641
ad 900. Potiores germanice reddidit t. 6, in epitomen redactum a Collot¹).
Becker, Friburgi 1878. De his tribus
operibus valent Pii IX. verba in de- 302. Etiam Fridericus Spee S. J.
creto cit. ,,Divinum effatum (Jugum mentionem
patriacaesarinsulanus(†7.Aug. 1635)
saltem hic aliquam meret
meum suave est et onus meum leve Matth .
11, 30) s. Franciscus ea qua pollebat propter opus: Cautio criminalis seude
caritate et copiadoctrinae in hominum processibus contra sagas, 1. ad magi-
usum quodammodo deducens, perfec- stratus Germaniae necessarius, tum au-
tionis christianae semitam et rationem tem consiliariis et confessariis princi-
multis ac variis tractationibus ita de- pum, inquisitoribus, judicibus, advo-
claravit, ut facilem illam ac perviam catis,confessariisreorum,concionatori-
singulis fidelibus cuicunquevitae insti- bus lectu utilissimus, auctore incerto
tuto addictis ostenderet. Quae quidem theologo romano, Rinthelii 1631 in 8.
tractationes suavi stilo et caritatisdul- et alibi, quo plurimum contulit, ut tam
cedine conscriptae uberrimos in tota crudeles et injusti processus contra sa-
christiana societate pietatis fructus pro- gas gradatim abrogarentur, unde vere
duxere. " Entretiens spirituels, ib. 1629 benemeritus de Germania dici debet.
in 8., quarum tamen editiones priores Hinc etiam protestantes magnis enco-
nonnihil inter se dissentiunt¹). Eten- miis eum exornant. >>Frid. Spee je-
dart de la s. Croix, 1597 in 8., operum suita, ita Leibnitius²), unus e prae-
ejus omnium primum, etiam sub in- stantissimis suae societatis ... inodore
scriptione Pantologie, in quo cultum s. sanctitatis obiit. Mox subjicit : Ex-
crucis tuetur adversus calvinianum cellentis hujus viri memoria eruditis
praeconem. Controverses, Parisiis 1672 etiam et sapientibus inpretio essedebet
in 12., quibus continentur ejus con- ob conscriptum 1. cui titulus : Cautio
ciones habitaead caballicenses. In his criminalis etc., qui fuit magnopere ce-
manifeste, inquit Pius IX., elucet mira lebratus inque varias linguas transla-
>>
rei theologicae scientia, concinna me- tus. Frid. Bierling pariter luthera-
thodus, ineluctabilis argumentorum vis nus ita scribit³): „ Intersingularia sane
tum in refutandis haeresibus tum in referendum circa ista tempora virum
demonstratione catholicae veritatis, et pontificiae religioni addictum taliascri-
praesertim in asserenda romani ponti- bere ausum fuisse,quae hodie vix inter
ficis auctoritate, jurisdictionis primatu protestantes ubique proferre licet ho-
ejusque infallibilitate, quae ille tam mini candido et veritatis amanti, nisi
scite ac luculenterpropugnavit, ut de- illepidas murmurationes adversum se
finitionibus ipsiusvaticanaesynodiprae-excitare velit. <
lusisse merito videatur. " Sermons (71),
ib. 1643 in 4., ab auditoribus excepti, 1) Cf. literaturam apud Hense Kirchenl.
sed non semper satis accurate. Ejus IV, 1826-36; Biogr. univ. 40, 143-54.
opera prodierunt collecta, ib. 1821 t. 2) Theodiceae p. 1 § 96. 97.
3) De Pyrrhonismo hist. c. 4 § 5 n. 2.
16 ; 1861 ; 1865–66 . t. 12; et Lug-Cf. Perrone , praelect. theolog. de vir-
duni 1868 t. 8. Plurimae exstant ejus- tute relig. n. 809. Plura de eo cf. ap. Sot-
dem biographiae, ejus spiritum exhibet vellum p. 267 , Backer III, 885 ss.;
Joannes Petrus Camus, qui familia- Alb . Werfer , Leben ausgezeichneter
Katholiken der 3 letzten Jahrh. v. 7; hi-
rissime eo utebatur in op. L'Esprit de storisch. politische Blätter 1871 68, 329
ss. Busenbaum in praef. suae medul-
lae gratus fatetur se multum debere Mss.
1) Cf. epist. Cambis - Velleron in P. Spee.
Mémoires de Trévoux 1758 mense Jul. p.
1609.
 Liturgia, Gavanti, Corona, Siccus, Castaldo. 371

303. Inter eos , qui de re liturgica pletatus cum novis observationibus et

scripserunt, eminet Bartholomaeus Ga- additionibus a Cajet. Maria Merati
vanti, natus Modiciae (Monza) in cler. reg. Romae 1736-38 t. 4 ; Au-
dioecesi mediolanensi , O. Barn. cu- gustae Taurinorum 1736-40 vol. 5
jus etiam fuit praepositus genera- in 8 ; Venetiis 1791 t. 5 in 4; 1823
lis , auctor liturgicus plane insignis. t. 5 in 2 v. etc.; saepe una cum Enchi-
Hinc Clemens VIII. eum Romam acci- ridio seu manuali episcoporum, Romae
vit atque congregationi illi adjunxit, 1628 ; Parisiis 1647 ; Venetiis 1650
cujus studiis concredidit missalis at- in 4 etc.; sub titulo Episcopi institutio
que breviarii reformationem. In eun- Zachariae additionibus locupletatum
dem finem illum Urbanus VIII. iterum Venetiis 1760 in 4. Complectiturhic 1.
Romam invitavit. Neque solum in Italia praxim dioecesanae synodi et visitatio-
eruditionis ejus fama divulgabatur, sed nis episcopalis. Tanti eum fecit Bene-
et ad exteras penetravit regiones ; quam dictus XIII., ut in praemium tot me-
ob rem cardinalis Harrach pragensis ritorum ejusque memoriam voluerit, ut
archiepiscopus eum secum habere sa- semper unus ex ordine Barnabitarum
tegit pro reformatione rituum suae consultor esset congregationis ss. ri-
dioeceseos : ita et plures Galliae epi- tuum 1). Concivis ejus fuit Tobias
scopi illi novam pontificalis editionem (antea Franciscus dictus) Coron a cler.
concredere voluerunt. Romae tamen reg. S. Pauli, in ecclesia metropolitana
tantum virum retinuit Urbanus VIII. bononiensi poenitentiarius, ordinis sui
Sexies Romam ipsum consulendi gra- procurator generalis, a Gregorio XV. ad
tia advenit P. Boudie O. S. Ben. inli- Carolum Emmanuelem Sabaudiae du-
turgia alioquin admodum versatus. cem ablegatus († 1627), qui descripsit
Obiit demum Mediolani 14.Aug. 1638. i sagri tempi, dove si rappresenta quanto
Operum suorum maxime vulgatum at- appartiene al culto e venerazione de'
quenominatissimum est : Thesaurus ss. Tempii, la loro immunità etc., Romae
rituum sive commentaria in rubricas 1625t. 1 in 4 et unicus ex tribus quos
Missalis et breviarii romani 1), Medio- promiserat.- Anacletus Siccus ejus-
lani 1628 ; Romae 1630-32 ; Ant- dem sodalis, praepositus generalis ela-
werpiae 1634; Venetiis 1630 ; 1651 ; boravit de ecclesiastica hymnodia U. 3,
1699; 1723; Lugduni 1669 ; 1685 ; in quibus de praestantia, effectibus et
Coloniae 1705 etc.; correctior et locu- modo rite in choro psallendi agitur,
Bononiae 1629 in 4, opus elegans et
eruditum (m. 18) ; etiam italice 1643
4) Disserit in hoc opere de rituum va- in 4. cura sodalis Donati Benzoni .
riorum in missa et breviario origine, sig-
nificatione , ac quidquid de illis Ecclesia Andreas Castaldo Pescara 2) O.
praescripsit atque statuit, compendio ex- Theat. neapolitanus , sui ordinis bis
hibet. Feller
vrage plein de eo IV, 119
de recherches et scribit: Ou-à praepositus generalis († 10. Maj. 1629)
très-propre
entretenir la dignité et la régularité des scripsit praxim caeremoniarum seu ss.
cérémonies saintes. Les détails en parais- rom. Ecclesiaerituum accuratam tracta-
sent sans doute très-indifférents aux hom- tionem 1645 ; Neapoli 1625 ; 1681 in
mes du siècle, mais les ministres du Seig- f., opus insigne. - Florianus van der
neur zélés pour son culte, le lisent avec
autant d'intérêt que d'utilité. L'auteur Haer Lovanii natus, canonicus et the
néglige quelquefois les raisons littérales
ou historiques des cérémonies, pour s'at- 1) Plura cf. in vita, quae ad calcem me-
tacher à des considerations mystiques: il ratianae editionis legitur et apud Arge-
eût dû tâcher de joindre constamment les latum in bibl. script. mediol. Pleraque
unes auxautres. Hujus epitomen optimam ejusdem opera prodierunt collecta Parisiis
edidit Claudius Arnaud Lugduni 1647 1652.
in 16; Venetiis 1674 in 12 . 2) Alius ab Joanne B. C., de quo infra.
24
"
372 1621-1640. Ascesis, Drexel, de Berulle, Gaudier.

saurarius insulensis († 1634 a. aetatis tum fuit Petrus de Berulle n. 1575,

87) concinnavit Antiquitatum liturgi- qui spretis seculi deliciis et honoribus,
carum arcana ex scriptoribus partim recusatis ecclesiasticis beneficiis et dig-
editis partim ineditis, Duaci 1605 t. 3 nitatibus, totum se Ecclesiae obsequio,
in 8. absque auctoris nomine. animarum saluti et calvinistarum con-

304. Inter ascetas hoc tempore plu- versioni mancipavit haud poenitendo
rimum innotuit Hieremias Drexel S. successu. Ordinem virginum Carmeli-
tarum as. Theresia reformatum inGal-
J. augustanus natus 1581 , annis 23
Maximiliano Bavariae electori a concio- liam induxit ac latissime propagavit ;
nibus(† 1638). Ejus opera spiritualia1) pro reformatione clerijuxtas. Philippi
saepissime seorsim edita sunt, in plu- Nerii exemplum instituit congregatio-
res linguas versa fuere, et collecta quo- nem Oratorii (1611), quae brevi per
universam Galliam se diffudit. A rege
que saepius prodierunt Monachii 1628
in 4; 1629 in 8 ; Duaci 1635 t. 2 in in difficilimis adhibitus fuit negotiis et
4; Antwerpiae 1643 v. 2 in f.; Mo- praeses consilii status dictus, ab Ur-
guntiae 16453 1647 ; 1651 t. 2 in bano VIII. purpura honoratus (1627).
4; Lugduni 1647; 1658 t. 4 in f.; Apoplexia tactus, dum sacrum faceret,
Antwerpiae 1660 t. 2 in f.; Lug- decessit 2. Oct. 1629. Plura reliquit
duni 1675 t. 4 in 2 v. in f.; Franco- scripta, ascetica praesertim, quaedam
de controversiis : inter ea eminet Les
furti et Moguntiae 1680 t. 2 in 4.
Quanta autem aviditate lectitarentur grandeurs de J. Christ, tractatus in-
haec opuscula colligas ex notitia, quam signis , sublimis , pius , propter quem
editor monacensis praemisit opusculo meruit ab Urbano VIII. dici,Apostolus
Noe architectus arcae in diluvio navar- Verbi incarnati', et ex quo Thomas-
chus descriptus et morali doctrina il- sinus haud parum pro suo lucravit¹).
Ejus opera prodierunt collecta Parisiis
lustratus; a se a. 1642 edito , in qua
inter alia legimus : Omnium a P. H. 1644; 1657; 1665 etc. Insignibus
ascetis accensetur etiam Antonius Gau-
Drexelio editorum ll., quos Corn. Leys-
dier S. J. suessionensis , aliquamdiu
serii typographia et libraria officina
venum hactenus proposuit , summa s. Scripturae interpres († 1622), ex cu-
107,000 ; omnium omnino exemplari- jus operibus plurimi fit de natura et
statibus perfectionis , Parisiis 1643 in
um, quae P. H. Dr. e triplici typogra- recusum ib. 1856-58 t. 3
phio monacensi in lucem vulganda de- (m. 60),
f.
dit, summa 170,700. - Splendidis- in 8. cum auctoris elogio.
«

simum ecclesiae gallicanae ornamen- 1) Cf. Funk Kirchenlex. II, 485 ; Per-
raud Oratoire de France au XVII et au
1) Cf. Backer I, 1646-55. XIX siècle, 1866.
 V.

Theologi annorum 1641-1663.

I. Theologia scholastica.
305. Lucidissimum theologiae scho- | ingenii subtilitatem, vel eximium Sua-
lasticae sidus Hispania protulit, Joan- rez excellit. Patria fuithispalensis, natus
nem de Lugo¹) S. J., qui, si spectes licet Matriti 25. Nov. 1583 de nobili-
bus parentibus. Ab ipsis fere incuna-
1) Ab ipso distingui debet ejus frater bulis ea fuit facilitate ingenii, ut vel
Franciscus pariterS. J.(n.1580, +1652) triennis potuerit et libros et literas
insignis etiam theologus , scientia non
minus quam virtute , humilitate praeser- manu exaratas legere: annos natus qua-
tim, eximius. Is animorum zelo succensus tuordecim theses ex logica publice pro-
missionem ad indos petiit et obtinuit; sed pugnare. Absolutis studiis annis 5 phi-
cum
tiam inAmerica propter ingenii
cathedris theologicis citra praestan-
suum de-
losophiam et totidem theologiamValli-
siderium occuparetur,Hispaniamrepetiit. soleti professus est. Romam evocatus
In reditu tamen inpiratas incidens, ipse (1621) annorum 20 spatio tenuit cathe-
quidem evasit, sed maximae partis com- dramtheologiae in collegio romano tanta
mentariorum suorum in totam summam
nominis celebritate, ut ejus dictata ab
s. Thomae jacturam fecit. Opera ejusdem
sunt: Theologia scholastica in1.p. d. Tho- amanuensibus excepta in alias quoque
mae 3 11. continens 1. de Deo; 2. de Tri- fuerinttransmissa regiones.Erat quippe
nitate; 3. de angelis, Lugduni 1647 in f.;
decursus praevius ad theologiam moralem
sive de principiis moralibus actuum hu- ca hisp. nova I, 661 s. Alexander
manorumh. e.de conscientia et motu ani- Rubeus de Lugo O. Conv. natione ita-
mi voluntario, Mantuae 1643 in 4; tracta- lus fuit scripsitque totius philosophiae
tus de septem Ecclesiae sacramentis praxim cursum, in quo mens Scoti aperitur, Bono-
potius quam speculationem attendens et niae 1657 pp. 4 in 3 v., opus rarissimum
intendens, Venetiis 1652 in 4; opusculum (m. 66) ; de controversiis theologicis inter
de sacramentis in genere, Vallisoleti 1638 scotistas , in quibus potiores difficultates
in 4. Cf. Sotvellum , Bibliotheca scri- examinantur atque germana mens Scoti
ptorum Soc. J. Toto seculo his anteriorest aperitur, t. 2 in 1 v. Bononiae 1651 in 4 ;
Joan. Bernardus Diaz de Lugo hispa- Resolutiones morales , in quibus potiores
lensis, calagurritanus episcopus († 1556), casus conscientiae frequentius in qualibet
qui interfuit concilio tridentino sub Paulo materia occurrentes juxta mentem Scoti
III. et Julio III., cujus etiam plura recen- et d. Thomae examinantur et solvuntur,
set opera Nicol. Antonius in bibliothe- ib. 1653 in 4. opus rarum.
374 1641-63. Theologia schol in Hisp., Lugo, del Castillo,

in seligendis melioribus sententiis prae- logiadilectissimus discipulus. Animam

stantis judicii; in explicandis iisdem Deoreddidit 20.Aug. 1660 a. aetatis 77.
eximiae claritatis et cum perspicuitate Excultissimus fuit in theologia scho-
conjungebat congruam brevitatem. Sed lastica et morali, acerrimi ingenii , qui
ut literis, ita praelucebat omnibus vir- post d. Thomam non temere inter alios
tutum exemplo, et intentus suis officiis theologos facile princeps dici potest,
et studiis curis aliis non se implicabat. cum in dubiis discutiendis hic auctor
Nec de edendis suis libris cogitabat, saepe, nullo praeeunte, falcem ita ad
nisi obedientia ad hoc illum impulisset. radicem ponat, ut rationes, quas ipse
Post excusos tres tomos cumjudicare- in medium adducit, difficulter solvi
tur expedire, ut 1. t. dejure etjustitia queant¹)." Aliorum theologorum opini-
Urbano VIII. dedicaret, ea occasione ne- ones atque argumenta accuratae plane
cesse habuit adire summum pontificem, atque solidae crisi subjicit, quaeque ei
quem nunquam antea fuerat allocutus. probantur, expolit, ultimaque veluti
Delectatus Urbanus VIII. et libro et apposita manu perficit, adeo ut in quae-
prudentia et doctrina patris, saepe post- stionibus, quas ipse pertractat, prae-
modum opera illius usus est: denique termitti nequeat. Prodierunt ejus opera
nec praemonitum nec vellevissime quid- omnia ) Lugduni 1652 t. 7 in f. (fr.
piam suspicantem cardinalem declara- 150); Venetiis 1717 ; 1751 v. 7 in f.;
vit 14. Dec. 1643. Erat tunc forte de Parisiis 1868 v. 8 in 4. Editionis venetae
Lugo cum ceteris patribus in triclinio t. 1. et 2. complectitur disputationes de
prandebatque sed parcissime more suo, justitia et jure; 3. disputationes scho-
quando allatus de promotione nuncius lasticas et morales de virtute fidei divi-
et mox submissus a card. Francisco nae; 4. disput. scholasticas de incar-
Barberino currus cum literis, quibus natione; 5. disput. scholasticas et mo-
evocabatur statim ad pontificem, atto- rales de ven. Eucharistiae sacramento et
nito similem reddiderunt. Paruit tamen de sacrosancto Missae sacrificio ; 6. dis-
ivitque, sed nec nuncianti honorarium, put. scholasticas et morales de virtute
ut moris est, dari voluit, eo quod rem et sacramento poenitentiae; item de suf-
sibi non gratam detulisset, nec vacatio- fragiis et indulgentiis ; 7. responsorum
nem a scholis aut alia laetitiae signa in moralium ll. 6.
collegio romano edenda judicavit, et
rhedam, qua vectus est, suum feretrum 306. Hunc tamquam astra majoris
appellavit ad sepulcrum. Nonnisi ex- minorisve ordinis quamplurimi comi-
pressopontificispraeceptoinducipotuit tantur, equibus illospriusindicabimus,
ad tantam acceptandam dignitatem. qui sententiarum libros commentati
Verum purpura indutus humilitatem sunt, ut Franciscus del Castillo
Velasco O. Min. matritensis, cujus
religiosam non dimisit, neque pietatis
exercitia a regulis praescripta neglexit : exstant super 3. sent. 1. t. 1. de incar-
sacrum quotidie quoad per valetudinem natione Verbi divini et de praeservatione
licuit celebrabat et post illud saepe per V. Mariae ab originali ; t. 2. de tribus
horam in gratiarumactionetransigebat. virtutibus theologicis fide, spe et chari-
Ad exercitia spiritualia in domo aliqua tate, juxta doctrinam et mentem Scoti,
societatis Jesu obeunda quotannis sece-
debat. Pauperum vere exstitit pater, in 1) Ita s . Alph. Liguori , theol. mor.
quos de facultatibus, quibus non valde 1.3 n. 552. Hinc sola Lugonis auctoritate
abundanter instructus erat, supra mille factum est, ut plures opiniones ante mi-
aureos singulis annis erogabat.Morienti nus probabiles, factae sintposteacommu-
niores. Cf. Ballerini in ed. Gury II, 362.
ultima sacramenta administravit card. 2) Singulorum operum editiones cf. apud
Sfortia Pallavicini suus olim in theo- Backer II, 895 ss.
 Comment. in s. Thomam, Joan. a s. Thoma, Serra etc. 375

Antwerpiae 1641 inf.-Franciscus Ir-| caret et veritati consonum et doctrinae

ribarne O. S. Franc. ex oppido vulgo s. Thomae conforme. « Ceterum » tam
Baigorri Navarrae inferioris († 1656), severus erat sui ipsius judex, ut quo-
reliquit in 4. l. sententiarum t. 2 in f. tidianos animi defectus carne setaceis
Caesaraugustae 1614.1615 ; de actibus textis ac verberationibus edomita cre-
humanis, ib. 1643 in f., et jam prius bro expiaret, quod vel ipsimet libri
Venetiis 1635 in 4. cruore imbuti ... testatissimum a morte
ipsius fecerunt. Praeter opera philo-
307. Plurimi vero in s. Thomae sum- sophica rara et cara Matriti 1648 in 4.,
mam commentati sunt, et quidem ex collecta in cursum philosophicum tho-
ordine praedicatorum eminet Joannes misticum, Coloniae 1638 v. 3 in 4 ;
as. Thoma Olisipone editus 9. Jul. Romae 1636-37 t. 9 in 8 ; Lugduni
1589. Conimbricaehumanioribus literis 1663 in f. (m. 120) : cursum theologicum
et philosophiae, Lovanii theologiae ope- conscripsit t. 8 in 5 v. in f. comprehen-
ram dedit summo cum profectu. Post sum per modum commentarii fere in
ordinis ingressum(1612vel 1613)Com- universam s. Thomae summam, quorum
plutum missus est sodalibusque philo- 7 priores prodierunt Lugduni (plerique
sophiam tum et theologiam edocendis etiam Matriti) 1643-1663; 8. Pa-
applicitus. Dum vero in illa universi- risiis 1667, editionemcurantibus Franc.
tate primarias regeret cathedras, tan- Combefis et Jac. Quetif ex ejus
tam auditorum accivit frequentiam, ut mss. (m. 280) ; 1888 t. 10. Int. ultimo
vix unquam alius tot et tantos habuisse reperitur etiam ejusdem vita; in primo
credatur. Assequendo illustrandoque tractatus de doctrina s. Thomae hoc
angelico praeceptori suo Aquinati assi- titulo : Speculum sine macula i. e. trac-
duus erat, a quo vel minimum aber- tatus de approbatione, auctoritate et
rasse summa illi semper religio fuit, puritate doctrinae d. Thomae Aq. (Au-
cujus et propterea ubique audiit fidis- gustae Ubiorum 1658 in 8). – Ex ea-
simus interpres. Magna erat ejus in dem religiosa familia fuere: Marcus
Hispania auctoritas 1), magna et apud Serra Alcodii in regno valentino na-
regem, Philippum IV., gratia,qui illum tus atque inter a. 1647-1650 vita
propterea in conscientiae selegit mode- functus, cujus habemus summam (sat
ratorem (1643). Haud aliter regiaevo- raram) commentariorum in 1 p.; 1. 2 ;
luntatis suscepit nuncium, quam si ca- 2. 2 ; 3. p. (q. 60-83) t. 10 in 12.
pitis illi lata sententia fuisset, ita in- Romae 1653-1662. Thomas Vil-
doluit. Actum est, patres, dixisse fer- lar catalanus (or. e Vich de Ausona)
tur, de vita mea, mortuus sum, rogate vir doctus et in enodandis nodis theo-
pro me. Non diu tamen hoc munere logalibus acutus, clarus et expeditus 1),
est functus, brevi e vivis ereptus 15. edidit Summae controversiarum in 1. p.
Jun. 1644a.aetatis 55. In ultimo morbo t. 2 in 8., Barcinone 1638 et 1646 (scil.
>protestatus est coram v. eucharistico controversias 103 in qq. 1-23 ; et
pane, se nihil per 30 totos annos aut controv. 100 in qq. 27-64) ; t. 3. con-
scripsisse aut docuisse, quod nonjudi- troversiarum in 1. 2. cum tractatu de
conscientia, ib. 1647 in 8. Theologis in
re morali gravibus accensetur. Jo-
Magni eum faciunt Nic. Antonius
)
1
1, 785; Genér theol. 1, 171; Perrone anni Ildephonso Baptistae caesar-
de immacul. b. Mariae V. conceptu p. 1 augustano capitulum generale ordinis
c. 3 in annot.; c. 15 § 4 in annot.; Pas- Romae 1644 coactum , in virtute Spiri-
saglia , de immac. conceptu sect. 7 n. tus s. et sanctae obedientiae et sub
1721. Plura de ejus vita cf. ap. Quetif
II, 538 et in vita t. 8. opp. ejusdem prae-
missa. 1) Quetifl. c. II, 555.
376 1641-63. Theologia inHisp. comment. in s. Thom., Complutenses,

formali praecepto " mandavit , utquam- | praesertim mentione est dignus : An-
primum typis mandaret commentaria, toniusa Matre Dei, antea A. de Oli-
quae edidit in totam 1, 2. angelici prae- vera dictus († 1641) legionensis, qui
ceptoris ". Prodierunt autem t. 3 (adqq. auctor est praecipuus celebris cursus
1-8-17-48) Lugduni 1648. Pluri- artiumcomplutensis, quiCompluti1624
bus tamen suorum sodaliumdisplicuere, coepit prodire hac inscriptione: Col-
quae de conscientia scripsit t. 3. ad q. legium complutense philosophicum h. e.
19 a. 5. 6. p. 377-605, ubi plura artium cursus sive disputationes in
habet de probabilitate s. Thomae et an- Aristotelis dialecticam et philosophiam
tiquorum ejus discipulorum scholaeque naturalem juxta angelici doctoris d.
thomisticae communi adversa, in qui- Thomae doctrinam etejus scholam. Tomi
bus ipse se ab antiquis discedere et re- primi, qui Logicamcomplectitur, auctor
centioribus auctoribus praesertim Soc. est Michael ass. Trinitate († 1661) ;
Jesu adhaerere profitetur¹), « hinc a non trium sequentium Antonius noster.
paucis sodalibus impugnatus fuit; ab Magno plausu cursus hic fuit ab erudi-
aliis vero theologis auctor gravis et tis, thomistis praesertim, receptus, ideo-
doctissimus habetur. Adversus Joannis que recusus Francofurti 1629 ; Lug-
Baptistae Poza S. J. A los Juezes de la duni 1637 ; 1651 et 1668. Defuit porro
verdad y doctrina scripsit Apologia illi metaphysica , quam exponendam
per la autoridad de los doctores de la suscepit Blasius a Conceptione 0.
Iglesia y sanctos Padres , Caesarau- Carm. gallus visitator generalis, qui
gustae 1628. Caspar Ruiz pincia- propter docendi munus pluribus in
nus primariam in patria academia theo- scholis ordinis splendide gestum ,ma-
logiae cathedram a duce de Lerma erec- gister totius ordinis fuit salutatus.
tam rexit, et quaestiones selectas reliquit Prodiit Parisiis 1640 et 1642 et qua
in 3. p. sive commentaria circa illas, in t. V. in ed. lugdunensi a. 1651 et 1668.
quibus defenditur doctrina illius ab Philosophiam quoque moralem adjecit,
omnibus sinistre eam intelligentibus ex Parisiis 1647, quae tamenin ed. totius
quolibet sint instituto, Pinciae 1652 cursus non videtur recepta. Cum vero
inf. - Alphonsus Miguel (al. Ilde- tironum captui cursus ille minus esset
phonsus Michael) zamorensis, collegii accommodatus, eum retractavit (seclusa
s. Thomae complutensis professor pri- metaphysica) Joannes ab Annuncia-
marius et regens, inter theologicas dis- tione, de quo infra, ediditque inscrip-
putationes a puero consenescens com- tum : Collegii Compl. fr. disc. b. M. de
mentarium edidit super 1. p. s. Thomae, monte Carm. artium cursus ad breviorem
Compluti 1658 in f. formam collectus et novo ordine atque
faciliori stilo dispositus, Lugduni 1669
308. Ex Cisterciensiumfamilia Petrus -71 t. 5 ; Coloniae 1732. T. 3 adjec-
de Oviedo in 1. p. et 1, 2. s. Tho- tae sunt 2 disp. de principio individua-
mae commentatus est. Docuerat is theo- tionis rerum materialium, et de essen-
logiam in gymnasio complutensi ex or- tia, exsistentia et subsistentia. Est hic
dinaria et supremae proxima seu ves- cursus prodromus celeberrimi cursus
perorum cathedra.Migravit hincadocci- theologici, qui inscribitur : Collegii sal-
dentales indos episcopus insulae s. Do- manticensis fratrum discalceatorum B.
minicidestinatus. Abhactranslatus est Mariae de monte Carmelo primitivae
ad quitensem (1629), dein (1645) ad observantiae cursus theologicus sum-
argentinensem (LaPlata, Charcas, † 18. mam theologicam d. Thomae ang. com-
Oct. 1649).- Ex Carmelitarum familia plectens juxta miram ejusdem angelici
praeceptoris doctrinam et omnino con-
1) Ita Quetif II, 588. sone ad eam, quam complutense col
 Perez, Oviedo, Alderette. 377

legiumejusdem ord. in suo artiumcursu rez in theologico magisterio collega, vir

tradidit. Hujus cursus tomi tres priores ingenio mortalium, quos ego viventes
sunt pariterAntonii nostri ¹), quorum 1. ubique noverim, aut unquam in socie-
est in qq. 1-26 p. 1. Salmanticae 1631 tate nostra floruisse sciam, pro mea
inf.; t. 2. inqq. de ss. Trinitate,ib. 1637; aestimatione nulli secundus, simulque
3. inqq. deangelis, ib. 1641. Dominicus religione ac pietate inclitus." Ob doc-
as. Theresia adjecit t. 4. et 5. in 1. trinae ac ingeniiprofunditatem » theo-
2.p., scil. de fine ultimo, de beatitudine, logus mirabilis nuncupatus est : sed
de voluntario, de bonitate et malitia nimis sectatur subtilitates et hinc
actuum humanorum, de peccatis. Joan- est obscurus ejusque opera, egregia
nes ab Annunciatione cursum alioquin, magistris tantum acutisque
complevit; prodiit autem Lugduni, Co- ingeniis suntpervia.Haecreliquitopera:
loniae, Venetiis, Matriti 1679-1712 Conclusiones theologicae de Deo trino
t. 12 in 14 v., et magni etiam nostro et uno, Romae 1648 in f.; in 1. p. d.
tempore aestimatur (m. 500) : quare Thomae tractatus 5, ib. 1666 in f.; de
Palme novam editionem curavit Pa- justitia et jure, de restitutione et de
risiis 1871. Sodales salmanticensespost- poenitentia, ib. 1669 in f; in 2. et 3. p.
modum cursumtheologiae moralis edi- tractatus 6, quorum 1. agit de vitiis et
derunt, de quo alias. Ferdinandus a peccatis; 2. de divina gratia auxiliante ;
Jesu Gienni in Hispania n., ob auream 3. de justificatione impii; 4. de virtuti-
dicendi vim et eloquentiam sui seculi bus theologicis ; 5. de incarnatione
Chrysostomus cognominatus († 1644 a. Verbi; 6. de perfectionibus Christi ;
aetatis 73) scripsit commentaria in 1. 2. Lugduni 1669 in f., praemissa ejusdem
qq. 6. 7. , Conimbricae 1606 ; in qq. vita. - Franciscus de Oviedo matri-
49-54; ib. 1606; in 3. p.qq.1-26 ; tensis Aristotelem interpretatus est
Beatiae 1613 in 4 ; tr. de Trinitate, Oropesae et Compluti, dein tradidit
Conimbricae 1606 ; de donis Spiritus s. theologiam morum in academia regia
et legibus, ib. 1612 ; Prooemium totius matritensi ; scholasticam vero Murciae
s. Scripturae, Beatiae 1613 in 4; de et Compluti. Vir erat acuto ingenio et
summo pontifice et conciliis, Conimbri- in seligendis, tractandis enodandisque
cae 1617. - Josephus de Corduba quaestionibus, praesertim moralibus ,
O. S. Aug. abulensis teste Ossinger solido judicio: in disputando acer, sed
t. 4 in d. Thomam publico communi- adeo modeste sui compos, ut in dispu-
cavit. tationis ardore nihil acerbius reponeret
(† 9.Febr. 1651). Praeter integrum cur-
309. Plures fuere e societate Jesu
sum philosophicum, Lugduni 1640 t.2 ;
Thomae interpretes. Praecipui sunt : 1651 ; 1663 in f., scripsit quoque trac-
Antonius Perez pontireginensis in tatus theologicos scholasticos et morales
dioecesi pampilonensi (n. 1599, † 27. respondentes 1. 2. p. ib. 1646 in f.; de
Febr. 1649), theologiae Salmanticae et virtutibus fide, spe et charitate, ib. 1651
Romae professor, vir summi et acutis- in f. Bernardus de Alderettel)
simi ingenii, de quo Sfortia Palla- zamorensis (n. 1594; † 15. Sept. 1657)
vicinus, postea cardinalis²) : »А. Ре-
1) Distingui hic debet a Josepho Al-
1) Dubitant tamen vel negant Kerker derette S. J. († 1616) et Bernardo Alde-
Kirchenlex. IX, 580 ed. 1.et Peters ib. rette, qui erant fratres, patria malacitani,
I, 991 ed. 2., sed nobiscum sentiunt non quorum alterum multum laudat Nic. An-
solum bibliographi veteres , verum etiam tonius propter insignem morum probi-
Stanonik indocto et accurato art. ib. tatem, modestiam magnamque eruditio-
III, 769. nem atque antiquitatis cognitionem. Cf.
2) Vindicat. Soc. Jes. c. 36. ejus opera in bibl. hisp. n. 1, 221 .
378 1641-1663. Theol. schol. in Hisp., Hurtado, L. Caspensis,

mira ingenii felicitate praeditus, philo- | amplius 30 docuit. Vitae mortalis cur-
sophiam Compostellae et Vallisoleti sum consummavit Compluti 5.August:
tradidit ; theologiam vero Salmanticae 1647 septuagenario major, inter pri-
24 annis magno cum plausu. D. Au- marios societatis Jesu viros propter
gustini et d. Thomae opera studio tam eximiam scientiam et virtutem merito
attento versaverat, ut quoties inter reponendus. In suis operibus breviter,
disputandum de ipsorum auctoritate solide ac dilucide difficillima quaeque
dubium incidisset, statim quo loco, qua explicat. Sunt vero haec: De Deo,
etiam pagina ss. doctores ea de re age- Matriti 1642 ; 1662 in 4 ; de beatitu-
rent, clare nec unquam fallente me- dine, actibus humanis, bonitate et ma-
moria depromeret. Doctrinae par fuit litia, habitibus, virtutibus et peccatis,
aut etiam major virtus, innocentiam in- Matriti 1632 in 4 ; de fide, spe et chari-
fantis cum eximia sapientia conjungens. tate, ib. 1632 in 4; de justitia et jure,
Orationi in primis addictus dubium fe- ib. 1637 in 4 ; de incarnatione Verbi,
cit, num in orando an in studendo magis Compluti 1628 in 8 ; de sacramentis in
assiduus exstiterit ; indignum theologo genere et in specie de baptismo, confir-
dictitans semper interdivina versari et matione, poenitentia et extrema unc-
mentem meditationibus divinisjejunam tione, ib. 1628 in 8 ; de eucharistia,
gerere. Haec sunt ejus opera : Commen- sacrificio missae et ordine, ib. 1620 in 8;
tariorum ac disputationum in 1.p. t. 2, de matrimonio et censuris, ib. 1627;
scil. 1. de visione et scientia Dei; alter Lugduni 1629. Disputationes de sacra-
de voluntate Dei et praedestinatione et mentis et censuris prodierunt iterum
reprobatione, Lugduni 1662 inf.; in3. simul Antwerpiae 1633 in f. - Ludo-
p. de mysterio incarnationis Verbi di- vicus Caspensis O. Cap. († 1647)
vini t. prior, ib. 1652 in f.; de sacris integrum reliquit cursum theologicum
incarnati Verbi mysteriis etperfectioni- complectentem praecipuas materias ,
bus, ib. 1652 . quae in scholis tradi solent, secundum
In hanc eandem p. deque eodem ordinem d. Thomae, Lugduni 1642.
mysterio commentarium in qq. 1-24 1643 v. 2 in f.; Venetiis 1666 editio
edidit Joannes Prudentius caesar- locupletior sed rara. Scripsit quoque apo-
augustanus O. Merc. in academia com- logiam in defensionem annalium Zach.
plutensiprimarius theologiae professor, Boverii. Auctor est in theologiamorali
Lugduni 1654. Quaedam ejus opera gravis.-Alium theolog. cursum secun-
theologica posthuma prodierunt Lug- dum mentem doctoris subtilis incepit,
duni 1690 in f. sed non absolvit Joannes Merinero
O. S. Franc., matritensis, per annos
310. Hos proxime sequuntur, qui in- multos theologiae professor, dein de-
tegrumTheologiae cursum seu summam signatus episcopus civitatensis, demum
composuerunt, cum plerumque s. Tho- vallisoletanus (1663), vir mansuetus,
mae vestigia legerint atque ad ejus sum- prudens et pius, a plerisque episcopus
mae normam disputaverint. Huc spec- » sanctus " appellatus. Complectiturille
tat Caspar Hurtadus S. J. monde- cursus tractatus de scientia Dei et vo-
xarensis, qui Compluti ad doctoralem luntate, de praedestinatione et Trinitate;
theologiae lauream cum eruditissimis vi. de beatitudine, de actibus humanis, boni-
ris initocertamine primum intercompe- tate et malitia morali peccatoque actuali,
titores locum occupavit. In eadem aca- Matriti 1668 v. 2 in f. Exaraverat etiam
demia primarius philosophiae professor cursum philosophiaejuxta doctoris sub-
fuit, dein post suum in societatem Jesu tilis mentem, Matriti 1659 t. 5, et trac-
(1607) ingressum theologiam tum Mur- tatum de conceptione Deiparae V. M.
ciae, tum Matriti, tum Compluti annos seu de hujus articuli definibilitate (his-
 Ripol, Lezana, Ribas . 379

panice),Vallisoleti 1652 in 4.-Michael| s. Thomae; secundus 1, 2; tertius 2, 2.

Ripol de Atienza O. Carm. caesarau- (ex parte), opus rarum; liber apologeti-
gustanus, suae provinciae bis praeposi- cus pro immaculata Deiparae V. Mariae
tus († 1648 a. aetatis 84) scripsitplures conceptione, ubi non modo caruisse pec-
tractatus, quorum nonnulli in compen- cato originali, sed nec in Adamo pec-
dium redacti prodierunt una cum aliis casse, nec debitum proximum originalis
tractatibus sodalium (Aug. Palacio et habuisse defenditur, Matriti 1616 in 4;
Martini Ximenez de Embun) inscripti summa quaestionum regularium seu de
Theologia abbreviata ... ex diversis ..

casibus conscientiae ad personas regu-

sapientissimis magistris per F. M. Dio- lares utriusque sexus spectantibusjuxta
nysiumBlasco..compilataetresumpta, nova decreta ss. pontificum et ss.
Caesaraugustae 1670. - Ejusdem or- congregationum etc. Romae 1634 seqq.,
dinis fuit Joannes Baptista de Lezana pp. 5; Venetiis 1646 ; 1654 ; Lugduni
matritensis, quemaequales passimmag- 1655; 1678, saepiusdeinrecusa; magni
nis celebrant encomiis¹). Natus est 23. etiam nunc aestimatur. Consulta varia
Nov. 1586, ordinem carmelitarum in- theologica et juridica et regularia pro
gressus 1601 Toleti philosophiae, theo- conscientiarum instructione circa con-
logiae Compluti sub doctissimo Ludo- troversias apud sacra tribunalia agita-
vico Montesino (cf. n. 223) vacavit. tas, quorum ultimum est de singula-
Romam venit ad comitia generalia sui rissimo Petri papatu in Ecclesiam d.
ordinis (1625), nec inde unquam am- Paulo ap. etiam excluso, Venetiis 1651
pliusdiscessit. Praefectum studiorum et in f., cum praecedenti op. Lugduni 1655 .
theologiaepraeceptorem egit incoenobio 1656 t. 4 in f. (fr. 70). Collegit quo-
S. Mariae transpontinae, socium quin- que annales sacros, propheticos et elia-
que aut sex ministrorum ordinis ge- nos Ord. bb. V. Mariae de Monte Car-
neralium, ascendissetque ad supremam melo, Romae 1645-56, t. 4 in f. (fr.
illius praefecturam jam ab a. 1645, 300) , quorum compendium confecit
tantum si exorari potuisset, ut rem belgice Petrus Wemmers ejusd. ord.
sollicitantibus assensum commodasset. Antwerpiae 1666 in 4. Vitam piissi-
Praeterea in gymnasio Sapientiae totos mam praestans hic theologus sancto
16 annos docendae metaphysicae inter fine absolvit 20. Martii 1659 a. aeta-
tot occupationes incubuit: adhibitus tis 74.
quoque fuit a summis pontificibus con-
311. Speciales tractatus ediderunt:
sultor diversis in congregationibus. In Ludovicus de Ribas S. J. valentinus,
hoc certe homine sapientia et pietas,
doctrinae excellentia et modestiae ac insignis virtutis vir, qui primum Cae-
prudentiae dotes sic aequalitermaxime- saraugustae philosophiam, theologiam
que floruerunt, ut neutraharum virtu- dein Valentiae plures annos explicuit
tum alteri concedente ad formandum († 3. Jan. 1647), reliquit Summae theo-
omnes veluti data opera virum undique logiae t. 1. (et unicus), qui complecti-
clarissimum conspiraverint²). Ex pluri- tur apparatum ad theologiam et trac-
tatus 7, scil. de essentia Dei et attri-
mis quae reliquit operibus historicis,
moralibus, scholasticis,haecprae ceteris butis in communi; de attributis Dei
mentione digna: Summa theologiae sa- transcendentalibus; de visione Dei ; de
crae, Romae 1651. 1654. 1658 t. 3, scientia Dei¹) ; de voluntate Dei, de
quorum primus respondet 1. p. summae providentia Dei ; de praedestinatione et
1) Cf. Bibl. hisp. n. 1, 650. 1) De primatu divinae libertatis ad sci-
*) Ita Nic. Antonius in bibl. hisp. n. endum et decernendum de futuris contin-
L. c., ubi etiam catalogum operum re- gentibus contra scientiam mediam (Valen-
peries. tiae 1654) scripsit Hieronymus Vives O.
380 1641-1663. Theol. schol. in Hisp. Penafiel, Felix, Munnoz etc.

reprobatione, Lugduni 1643 in f. -

et theologiaeperplures annos professor

De Deo uno et trino (Lugduni 1666 in († 13. Sept. 1642), reliquit disputatio-
f.) disputavit Leonardus de Penafiel nes de divini Verbi incarnatione, Cae-
S. J., origine hispanus, natione perua- saraugustae 1630 in f., de sacramen-
nus, patria riobambensis, vir excellen- tis in genere et de eucharistia¹) et ordine
tis doctrinae et virtutis eximiae, qui inparticulari, Lugduni 1651 inf. Theo-
philosophiam Limae, theologiam scho- logus erat doctrina et eruditione prae-
lasticam et moralem Cusci docuit († 2. stans et sacraedisciplinae perfectegna-
Nov. 1657). Disputavit quoque de vir- rus. - Josephus de la Cerda O. S.
tute divinae fidei, deque infidelitate, hae- Ben., interpres doctoris angelici inaca-
resi et poenis haereticorum, Lugduni demia salmanticensi, ecclesiae dein al-
1671 inf.; de incarnatione Verbi divini, meriensis praesul (1637), post trien-
ib. 1678 in f. -Hujus frater Alphon- nium (1640) translatus ad pacensem
sus seu Ildephonsus pariter S. J. († 1645), vir fuit doctrina multa et
defunctus eodem anno et mense, quo varia, ingenio perspicaci , parataque
Leonardus scil. 18. Nov. 1657, reliquit adeo et facili eloquentia in commen-
cursum philosophicum, Lugduni 1653 tariis pangendis, ut vix quidquam, quod
-1679 v. 4 in f. et theologiam scho- e calamo in chartam fluxisset, deletum
lasticam naturalem de Dei natura, pro- plurimis paginis deprehenderes. Ex-
prietatibus et attributis, entium na- stant ab eo inmagno pretio a multis
turalium formalitatibus, Lugduni 1678 habita, sed tantum ingeniosis pervia et
t. 2 (fr. 36). - Franciscus Felix O. S. utilia²): De Maria et Verbo incarnato,
Franc. matritensis, vir subtilis ingenii ubi et de s. Josepho ac de utroque
et rarae doctrinae haec reliquit opera: Joanne, Almeriae 1640 inf.; Mariaef-
de incarnatione ad mentem doct. subti- figies et revelatio Trinitatis et attribu-
lis, Parisiis 1641 in 4., Tentativae com- torum Dei, quod opus (rarum) prodiit
plutenses, in quibus Joan. Duns Scoti Matriti 1640 inf.; Lugduni 1662 ; in
mentem elucidat, Compluti 1642.1645 s. Judith historiam commentarius lite-
t. 3 in 4; agit in iis de fine hominis, ralis et moralis, 1641 t. 2 in f.; Lug-
-

de beatitudine , de actibus humanis, duni 1653. Petrus Hurtado de

bonitate etmalitia humanorum actuum, Mendoza S. J., gente cantaber, domo
de conscientia, de habitibus et virtuti- valmasedanus, philosophiam Pompejo-
bus; de visione Dei, de peccatis, de poli, theologiam Vallisoleti et Salman-
gratia: opus admodum rarum. Emisit ticae per a. 30 cum laude docuit. Ejus
insuperprimum Principium complutense indoles et ingenium lucent in scriptis,
complectens tractatus de scientia Dei, quae vulgavit : ea vix sine titulo lau-
de praedestinatione ac reprobatione, de dis a doctis sui seculi scriptoribus ci-
Trinitate, Compluti 1646 in 4; 1659; tantur. Ingenio fuit acerrimo, doctrina
de divini verbi incarnatione tractatus eximia, quem doctissimus Ripalda sem-
ad mentem Duns Scoti, Parisiis 1641
in4. - Joannes Muñoz O. Min. pub- cujus exstat disputatio inscripta Sentencia
lici juris fecit Disceptationes ( 16) et des. Thomas en favor de la immaculada
argumenta complutensium circa varias Concepcion de la Virgen, Burgos 1623 in
s. theologiae doctrinas, Caesaraugustae 4., liberrarus.
1) De hac opus rarum reliquit Antonius
1649 in 4., in quibus fere de universa Serpa O. S. Francisci, electus episcopus
disputat theologia.-Augustinus Ber- cochimensis in Orientis India, hoc titulo:
nal¹) S.J. magallonensis, philosophiae Eucharistica chronologia ab ipso mundo
per figuras legis naturae depicta et enar-
Praed., qui pluribus annis apud suos Os- rata, Parisiis 1648 t. 2 in f.
cae Valentiaeque theologiam docuit. 2) Nic. Antonius in bibl. hisp. I,
1) Alius a Felice Bernal O. Praem. , 803.
 Hurtado de Mendoza, M. Perez, Ripalda. 381

per magistrum veneratus est¹) : nec tae laude insignis. Philosophiam docuit
minus encomium ab integerrimis mori- Monteforti, Salmanticaetheologiam tan-
bus et regularis disciplinae observantia ta nominis fama, utpaucos ad eum diem
promeruit. Quam tenerae in tanta eru- ibi habuerit societas, quorum et viva
ditione conscientiae fuerit, id unum vox et praelectiones majori in pretio
argumento esse poterit, quod nunquam fuerint habitae. Sanctos patres, Augu-
cubitum concesserit, quin prius sacra- stinum praesertim et Aquinatem, con-
mentali confessione se expiaret : accidit-tinuo evolvebat praeditusque memoria
quenonsemel, ut iteragens perveniens- felicissima quasi paratos habebat ad
que ad locum, ubi sacerdotis copiam omnia, quae proponebantur. Plurimum
non haberet, rursus se viae commiserit, excelluit in theologia morali et ex tem-
nonnullasque leucas confecerit, donec pore fundatissime respondebat ad casus
se ad pedes confessarii expetiti sisteret conscientiae variis ex locis ob doctrinae
(† 10. Nov. 1651). Haec ejus doctrinae famam ad se delatos¹). Inde Matritum
monumenta : Disputationes de Deo ho- evocatus in regalibus studiis imperialis
mine sive de incarnatione Filii Dei, collegii moralis disciplinae interpretem
Antwerpiae 1634 in f., opus rarum egit, ibidemque mortalem hanc vitam
(m. 30); de tribus virtutibus theologicis, deseruit 26. Apr. 1648. Haec sunt, quae
Salmanticae 1631 t. 2 in f. Praeterea edidit : de ente supernaturali disputa-
universam philosophiam in unum rede- tiones in theologiam universam t. prior
git corpus, Lugduni 1624 in f. (editio Burdigalae 1635 in f., t. posterior Lug-
jam sexta). Martinus Perez de duni 1645, appendix et t. 3. adversus
Unanoa S. J., valentinus, magnae penes articulos (Baji) olim a Pio V., Gregorio
omnes auctoritatis, philosophiam et su- XIII. et novissime ab Urbano VIII. dam-
binde theologiam totos 15 annos Va- natos²) 11. 2, Coloniae Agrippinae 1648
lentiae et aliquot iterum Barcinone do- in f.; Lugduni 1663 v. 3 in f., opus ad-
cuit († 4. Martii 1660 a. aetatis 82), modum rarum ingentique pretio aetate
ediditque: De Deo uno et trino seu de nostra propter controversias hoc de ar-
mirabili ss. Triados mysterio opus theo- gumento obortas conquisitum, hinc ite-
logicum 20 disp. divisum , Lugduni rum Parisiis 1870 t. 3 in f. recusum ;
1639 in f.; de mirabili div. Verbi incar- tractatus theologici et scholastici de
natione, opus theologicum 40 disp. di- virtutibus fide, spe et charitate, ib. 1632
visum, ib. 1642 in f.; de s. matrimonii in f.; brevis expositio literae magistri
sacramento opus morale theologicum 60sententiarum, cum qq. quae circa ipsam
moveri possunt et auctoribus, qui de
disp. divisum, ib. 1646 inf.; de virtute
illis disserunt, Coloniae 1635; Lugduni
et sacramento poenitentiae opus theolo-
gicum, scholasticum et morale confes-1676 ; 1696 ; Venetiis 1737 in 8., opus
sariis omnibus maxime utile 57 disp. admodum utile pro studio magistri.
Marcus Antonius Alos et Orraza
divisum, ib. 1656 in f.
312. Memoria dignissimus est Jo- Ord. SS. Trin. Red. captiv., valentinus,
annes Martinez de Ripalda S. J. reliquit praeter tr. in Genesim, Valen-
tiae in f. et de sensibus s. Scripturae
pampilonensis, summus cum card. de
Lugo hac aetate inHispania ac forte in in 8., selecturam disputationum theolo-
Europauniversatheologus scholasticus, gicarum scholasticarum primam p. Va-
subtilissimus et solidissimus in opinio-
nibus e cathedris propugnandis, vir ap- 1) Cf. Sotvellus in bibl. script. S. J.
2) Contra hos ll. prodiit : Joan. Mart. de
prime religiosus et innocentissimae vi- Ripalda e S. nominis Jesu vulpes capta per
theologos s. facultatis lovaniensis, Lovanii
1)Cf. Ripalda de fid. disp. 3. s. 1. 1649 in 4. auctore Sinnich , de quo cf.
n. 11. t. II. n. 36.
382 1641-1663. Theol. schol. in Hispania et Italia, de la Fuente etc.

lentiae 1642 in 4. Ildephonsus a quaedam breviter expenduntur, fusissi-

s. Augustino O. S. Aug. reliquit me deinde ab Scriptura et patribus
Theulugia mistica scientia y Sabiduria amoeniores semitas exerrat calamus,
de Dios misteriosa obscura y levantada Lugduni 1642 inf.; Canticum cantico-
para muchos, Compluti 1644 in 4. rum Salomonis dramatico tenore, lite-
rali allegoria, tropologicis notis expli-
313. BeatissimaeV.Mariaeprivilegia, catum, ib. 1642 in f.; utriusque prin-
praesertim immaculatum ejus concep- cipum politices parallela justae et ini-
tum, praeteraliquosjamlaudatos, plures quae ad c.XV. Isaiae prophetae, ib. in f.;
vindicarunt, ut Caspar de la Fuente s . Scripturae selecta sive spicilegium ex-
O. Min. toletanus cum Josepho Mal- planandae literae moribus illustrandis,
donado Palaestinae, dein indicarum cujus 1. p. divini verbi interpretibus ;
provinciarum commissario generali,Pe- 2. ejusdem concionatoribus administrat,
tro de Alva et Joanne de Gutierrez Lugduni 1648 in f.: commentarius in
in Armamentario seraphico et regesto epistolas Christi Domini ad septem epi-
universalipro tuendotitulo immaculatae scopos Asiae, quae in Apocalypsi con-
conceptionis, Matriti 1649 inf. (m. 24). tinentur ... non vulgaribus ad mores
Petrus Simanca O. S. Aug. in documentis locupletissimus, ib. 1652
universitate granatensi theologiae pro- in f. 1). Silvester de Saavedra
-

fessor († 1648), cujus sunt: De imma- O. S. Mar. de Merc., hispalensis, post-

culata conceptione seu de immunitate b. quam scripsit de immaculata conceptione
V. Mariae a peccato originali et a de- lingua vernacula (Hispali 1615 in 8.),
bito illud contrahendi, Matriti 1640 edidit: S. Deipara sive de eminen-
in 8 ; Una carta escritta a nuestro P. tissima dignitate Dei Genitricis imma-
InnocentioX. sobre la definicion de fee culatissimae, Lugduni 1655 in f.
del articulo de la concepcion immacu- Antonius Calderon beaciensis, vir
lada de la Virgin, ib. 1645 in f. theologiae totius, sacrarum ac profana-
Franciscus Guerra O. S. Franc. ex rum literarum peritissimus, prius in
oppido Villagarciain dioecesi palentina, patria philosophiam docuit, unde Sal-
in scholis argumentator acer, e rostris manticam accersitus, ut inter sodales
declamator celeber, demum episcopus collegii conchensis in academico stadio
gaditanus († 1658), cujus exstat opus decurreret, s. literas ex cathedris Scoti
egregium Majestas gratiarum ac virtu- et s. Thomae interpretatus est tam in
tum omnium Deiparae V. Mariae, His- academia quam in Ecclesia ipsa sal-
pali 1659 v. 2 in f.; ejus sodalis Gre- manticensi, cumsacerdotium canonicum
gorius Sanchez s. theologiae professor in depugnato egregiis animis ingenio-
in complutensi coenobio s. Didaci, edi- rum certamine sibi obtigisset, quod s.
dit tractatum de statu immaculatae con- Scripturae docendae partesjuxta ritum
ceptionis Reginae angelorum, Matriti
1662 in f. Franciscus de Amolaz
1) Ab eo distinguendus est Lauren-
Joanni de Austria a secretis scripsit tius Ramirezde Prado, vir doctissimus
Deiparae triumphum Andreas
cinone 1655 in4.
ab originali, Bar- pluribusque muneribus splendidis functus
Pintus († 1658), qui praeter opera ad jus civile
Ramirez S. J. olisiponensis, vir pie- spectantia edidit Pentecontarchum sive 50
tate et doctrina insignis, qui aliquot militum ducem
pulcherrimis h. e. tot sacrae
philologiae capitum corpus
et huma-
annos s. literas est interpretatus († 23 . nae coloribus variegatum , Antwerpiae
Maj. 1654), praeter alia opera edidit : 1612 in 4. Luitprandi episcopi cremonensis
Deipara ab originis peccato praeservata : opera edi etiam curavit, Antwerpiae1640
opus cathedris et suggestibus non in- inf., quae tameneditio non est prima, ut
utile: ubi postquam scholastico tenore ipseputavit.
cker II, 1994.Denostri operibus cf. Ba-
 Crespi, Poza, Amico. 383

ecclesiasticum habet commissas. Hinc legio conchensi perpetuo commorari

ad ecclesiae toletanae amplissimum or- jussus († 6. Febr. 1659).
dinem simili alio doctrinae experimento 314. Hispaniam hac periodo vere ae-
admissus est ¹). Obiit designatus epi- mulata est Italia, cum vix pauciores
scopus granatensis 1654. Prodiit ejus ineanumeres scholae theologos. Horum
pro titulo immaculatae conceptionis bb. praecipuus videturFranciscus Amicus
Mariae adversus duos anonymi libellos S. J. cosentinus, vir profundae et co-
(Romae natos) 1. unus, Matriti 1650 piosissimae doctrinae¹), moribus prae-
in4. Ludovicus Crespi et Borja ditus candidis et prisca simplicitate
congr.Orat.valentinus,n. 2. Maj. 1607, evangelica prudentia temperata. Theo-
praesul oriolanus (1652) dein (1658) logiam docuit 24 a. Aquilae, Neapoli,
placentinus, regius quoque legatus ad Graecii (in Styria) , cujus academiae
Alexandrum VII. in causa immaculatae etiam quinquennio cancellarium egit.
conceptionis b. M. V., pro ea scripsit : Eminenti sapientiae, quam suspiciebant
Propugnaculum theologicum definibili- omnes, adjunxit profundam animi de-
tatis proximae sententiae piae negantis missionem, qua in vilia se ministeria
bb. V. M. in suae conceptionis primo usque ad extremum senium ingerebat.
instanti originali labe fuisse infectam, Creditur primam, quam in societatem
Valentiae 1653 in 4. Non caruit fruc- Jesu attulit, innocentiam etiam in coe-
tu ejus legatio: causa enim diligenter lum intulisse († 31. Jan. 1651 ). Doc-
discussa edidit Alexander VII. consti- trinae ejus testimonium praebet cursus
tutionem Sollicitudo omnium eccle- theologicusjuxtamethodum, qua in scho-
siarum pro immaculataV. conceptione. lis Soc. J. ubique praelegitur annis qua-
Scripsit quoque Quaestiones selectas mo- ternis s. Thomae ordini respondentem,
rales, in quibus novae aliquae doctrinae quem in lucem emisit 9 t. in f.; quo-
Joan. Caramuelis episc. missiensis rum 1. agit de Deo uno et trino, Vien-
refutantur, Lugduni 1658 in 4. De- nae 1630 ; 2. de natura angelorum eo-
cessit piissimus praesul in reditu in rumque proprietatibus ; 3. de ultimo
Hispaniam 19. (secundum alios 12.) fine hominis et mediis ad eum condu-
Apr. 1663. -

Joannes Baptista Poza centibus et impedimentis abducentibus;

S. J. cantaber n. 1588 famosus factus 4. de fide, spe et charitate; 5. de jure
est ob elucidarium Deiparae, quo haec etjustitia, qui tamen prohibitus fuit 18.
continentur: Praevius exploratormajori Jun. 1651 » donec corrigatur , propter
ex parte pugnax et contentiosus de tres propositiones, quas dein Alexan-
chronographia et geographia mysterio- der VII (n. 17) et Innocentius XI (n.
rum Virginis 1. 1 ; de re paterna 1. 2; 32.33) damnarunt. Correctus juxta
de corpore V. 1. 3 ; supplementum pro correctionem expressamindecreto 6.Jul.
definiendo immaculato conceptu 1. 4., 1655 permittitur. Quare cum eae jam
Compluti 1626; Lugduni 1627 in 4., omissae sint in ed. 1649, censeri jam
opus a congregatione Indicis 11. Apr. poterit haec ed. permissa. Tomus 6. agit
1628 prohibitum propter singulares et de augustissimo incarnationis mysterio;
temerarias propositiones, quas etiam 7. de sacramentis ingenere, debaptismo,
nimia pertinacia ausus est tueri : quam confirmatione et eucharistia ; 8. de sa-
ob rem omnia ejusdem opera fuere pro-
1) Ita Genér 1. c. Quam copiose ex-
hibita, speciatim duo pro suis opinioni- pendat quaestiones , uno exemplo osten-
bus apologiae; ipse vero privatus fuit demus. Inquirens in modum, quo conci-
cujusvis muneris gerendi facultate, a lietur Christi libertas cum absoluta im-
undecim enarrat conciliationis
scribendo abstinere deinceps et in col- peccantia, Inc.
modos (de disp. 25 sect. 3), et in modo
1) Cf. Nic. Antonium in bibl. hisp. postremo adhuc septem vias diversas pro-
n. 1, 106. ponit.
384 1641-1663. Theolog. schol. in Italia, Aversa, Benadu Ciera.

cramento poenitentiae et extremae unc- Landatur in hujus praeclarissimi scri-

tionis ; 9. de magno matrimonii sacra- ptoris theologia scholastica > compen-
mento, qui omnes t. prodierunt Duaci diosa brevitas profundioris doctrinae
1640 ss. et Antwerpiae 1650 ed. 3. - succo non plane vacua¹). Cum magna
Alius ab eo est Bartholomaeus doctrina juncta in eo erat virtus insig-
Amico ¹) pariter S. J. Anzii n. 1562 in nis, humilitas praeprimis, qua infulas
regno neapolitano, qui scripsit in uni- sibi oblatas ab Innocentio X. et Ale-
versam Aristotelis philosophiam notas et xandro VII. recusavit. Obiit 10. Jun.
disputationes, quibus illustrium scho- 1657 a. aetatis 68.-Joannes Benadu
larum Averrois, d. Thomae, Scoti et cler. reg. Matris Dei lucensis, philoso-
Nominalium sententiae expenduntur, phiae et theologiae professor († 24.
earum tuendarum probabiliores modi Febr. 1657) scripsit summam theologiae
afferuntur, Neapoli 1623-48 t. 7 in tripartitae, cujus tantum p. I. et II.
8 v. in f. Reliquit praeterea opusculo- Romae 1651-52 prodiit.
rum de aliquibus principiis communibus
philosophis et theologis 11. 3 distinctus 315. In libros sententiarum scripse-
t. 1. et 2. Neapoli 1638 ; t. 3. Romae runt : Paulus Ciera O. S. Aug. vene-
1644 in f.-Raphael Aversa²) a San- tus, qui postquam Romae in Sapientia
severino O. Cler. reg. min. quinquies ss. libros interpretatus erat, factus est
praepositus generalis suique ordinis episcopus civitatis novae etindetrans-
magnum decus, theologiam scholasticam latus ad episcopalem sedem Vastinae
universam ad mentem s. Thomae ela- in regno neapolitano († 1648). Edidit
boravit in pp. 6 et t. 7 distributam, qui in 1. 1. (sententiarum) Lombardi re-
seorsim variis in locis(Romae, Venetiis, sponsiones ad quaesita omnia, quae cir-
ca materiam de unitate et trinitate di-
Genuae, Bononiae) intra annos 1631
-42 et variis inscriptionibus prodie- vinisque attributis a sapientioribus
runt : unde opus completum est valde scholasticae theologiae patribus fieri
rarum (m. 160). Pars 1. (t. 1. et 2) solent, et eorundem clarissimas reso-
agit de Deo in se et rerum principio; lutiones, Romae 1633 in 4. Christo-
2. de Deo ultimo fine et mediis ad eum phorus Brenzonius O. Carm., cujus
assequendum; 3. de fide, spe et chari- commentarius in 4 ll. sententiarum ad-
tate; 4. de sacramentis in genere, de modum rarus carusque quondam erat
baptismo et confirmatione; 5. deeucha- († 1648), et Mauritius de Gregorio
ristiae sacramento et sacrificio, poeni- O. Praed. Cameratae, quod oppidum
tentia et extrema unctione ; 6. de or- est Siciliae, natus. Neapoli non vul-
dine et matrimonio. Elaboravit quoque garem ab eruditione multiplici ac in
Logicam, Romae 1623 in 4. et philo- omni fere scientiarum genere famam
sophiam, quae complectitur metaphysi- sibi comparavit. Antiquitatum fuit stu-
cam et physicam, ib. 1625. 1627 t. 2 . diosus et in quaerendis rarioribus ar-
Theologus fuit et philosophus eximius, canis sedulus perscrutator († 3. Nov.
magnaque dicendi perspicuitate atque bus
1651). Plurima reliquit opera²), e qui-
potiora sunt: Commentarii laconici
singulari ingenii acumine praeditus.
ad sensum prooemii paraphrastici in 4
1) Ab utroque distinguitur Ovidius sent. U. ubi hoc in isto volumine
...

Amici (de Amicis), qui disseruit de pri- mira brevitate, ordine ac claritate non
matu Ecclesiae tam in spiritualibus quam
in temporalibus, Romae 1633.
2) Alterius Raphaelis Aversae O. Min. 1) Michael a s. Jos. IV, 13.
mentio fit in bibl. franc. III, 31, cui tri- 2) Quetif II, 567, qui ea distinguit in
buitur tr. de eucharistia , poenitentia et scholastica, dogmatica, paraenetica, cano-
extrema unctione, Bononiae 1642, sed is nica, inter quae plura complectuntur ca-
alius non videtur a nostro. sus morales, et historica.
 Commentar. in S. Thom., Mariales. 385

solum universa theologia continetur in 12 ; Expositio laconica paraphrastica

cum terminorum concordantia Ange- omnium bullarum ad sensum prooemii
lici, Subtilis doctorum, Aegidii exprima sub d. Petro usque ad praesen
augustiniani Baconiique carmelitae, tem summum pontificem contra Qua-
sed etiam summatim omnes controver- rantam, Capellanum, Novarium,
siae Scoti in s. Thomam simul persin- Cherubinos patrem et filium et ce-
gulos ll. cum recentioribus, nec non teros bullaristas, qui incipiunt solum-
oppositiones haereticales, cunctae ea- modo ex Gregorio VII. a. 1073, dere-
rum etymologiae in cujuslibet distinc- linquunt etiam multorum aliorum pon-
tionis finem rejectae et earum scripto- tificum bullas post Gregorium: modo
res et contra centum millia falsorum vere adducuntur omnes, ita ut nullus
deorum per abecedarium una cum 200 remaneat pontifex, qui non fecisset sal-
et eo forte amplius antiquarum recen- tem unam bullam seu ordinationem etc.
tiorumque opinionum disceptationi- cum variis appendicibus, Neapoli 1645
bus ... cum additione ejusdem stili in f.; 1649 .
quam brevissimi in hac ultima impres-
sione omniumquaestionum etargumen- 316. Multiin exponendos. Thoma¹)
torum Scoti, Aureoli, Gregorii ariminen- versati sunt, ex quibus primus com-
sis et ceterorum aprincipe thomistarum memorandus est Xantes Mariales (al.
M. Joan.Capreolo collectorum et solu- Pinardi) O. Praed. venetus n. circa
torum et per M. Paulum Soncinatem a. 1580, vir insignis doctrinae atque
in divinum epitoma sic nuncupatum et virtutis, orationi, lectioni et orationi ad
formalizatum, quod dicitur Capreolinus decrepitam usque aetatemunice inten-
plus quam decies impressum propter tus († 1660), qui etiam propter lucu-
ejus excellentiam : nec non Montag- brationes lingua vulgari pro romani
noli, Ripae episc., Gonzalez, Nug- pontificis potestate editas a senatu ve-
ni, Nazarii, Bagnezii, Medinae neto e coenobio suo ejectus fuit et extra
et aliorum recentiorum O. Praed. loca reipublicae ditionem in exsilium pulsus,
ut modo Mediolanum, modo Ferrariam
citata ad solvenda argumenta scoti-
starum ultimorum Herrerae, Radae, ac tandem Bononiam illi fuerit fugien-
Vulpis plurimorumque etc., Neapoli dum. Laboriosum ac ingeniosum virum
1645 in f.; Anatomia totius Bibliae V. eum fuisse testanturhaec opera²) : Bib-
liotheca interpretum ad universam sum-
et N. T. et praecipue Apocalypsis et de mam s. Thomae Aq.... h. e. solers
omnibus expositionibus suis seu de
scriptoribus ecclesiasticis cum simili- examen universorum, quae a scriptori-
tudinibus Homeri, Virgilii, Ciceronis et bus quibuscunque tum antiquis tum
declaratione emblematum Alciati, Nea- recentibus ad scholasticam theologiam
poli; commentarii laconici ad sensum hactenus evulgata sunt : cum primis
prooemii in 4 ll. contra gentiles, ib. 1644 vero uberrime exagitantur nostrorum
inf.; aphorismi seu summa omnium con- temporum curiositates, circa quas no-
ciliorum et bullarum a d. Petro us- vitiosa modernitas adversus sapientissi-
que adpraesentem summum pontificem mam antiquitatem tantopere discruciari
cum expositione laconica paraphrastica : videtur, Venetiis 1660 v. 4 in f. in qq.
etiam applicati ad ss. canones et ad
margaritas abecedarias casuum consci- 1) Hujus summam theologicam a mendis
entiae pro confessoribus etc.... cum expurgavit et luci dedit Romae 1618 t. 12
apostilla abecedaria omnium casuum in 12; Coloniae 1640 t. 5 in4. (ed. elegans
conscientiae, censurarum et sacramen- et purior) Gregorius Donatus O. Praed.
torum et casuum reservatorum ex anti- 1642).
romanus , magister s. Palatii († 21. Maj .
quis et recentioribus casuistis, ib. 1642 2) Cf. Quetif II, 600 s.
Hurter, Nomenclator I. 25
386 1641-1663. Theol. schol. in Italia, Zanardi, Nazarius,

1. p. 1-10-14-46, cum relectioni- ad summam fere omnium casuum con-

bus 16 ad q. 14. de scientia Dei, et 9 scientiae (de sacramentis, de nonmen-
adq.1.prooemialem,opus rarum(fr.130). tiendo in singulari etc.) pp. 3, Cremo-
Decreto tamen s. congregationis indicis nae 1612 et Venetiis 1614 t. 3 in 8 .
20. Jun. 1662 jubetur expungi con- Joannes Paulus Nazarius Cre-
troversia prolegomena t. 1. adversus monae 1556 natus, vir ingenio promp-
novatores ob Jo. B. Pozae sociorum- tus et acer, s. theologiae magister no-
que (e societate Jesu) doctrinam acrius minatissimus, quam variis in locis cum
perstrictam, ut testatur Quetif. Prae- plausu et fructu docuit, a. 1592 cum
iverant : Controversiae ad universam nuncio apostolico Bohemiam adivit, ibi-
summam theologiae s. ThomaeAq., nec que in universitate pragensi studioque
non ad 4 ll. magistri Sent., in quibus sui ordinis generali primarius regens
primum doctoris utriusque sententia institutus contra protestantium errores
novis speculationibus illustratur, pluri- Ecclesiae catholicae dogmata sedisque
ma eorum abdita sensa aperiuntur, in- apostolicae primatum etjura scripto et
numeraque loca, quae inter se pugnare verbo propugnavit. In Italiam redux
videntur, ad concordiam revocantur. (1596) a Clemente VIII. selectus est
Objectis deinde quibuscunque, quae ad (1597), qui in oppido Plurii in valle
hanc usque diem adversus autd. Tho- Clavennae cum ministris calvinianis
mae doctrinam aut Cajetani com- publice congrederetur et missae sacri-
mentaria aut rationes, quibus thomi- ficium a Christo Domino institutum
stica sententia adnititur, aut responsa propugnaret, quodet praestitit 8-10.
antiquis impugnatoribus allata, a quo- Martii, cujus disputationis acta haben-
quam evulgata sunt, tum vero praeci- tur opusc. t. 1. Demum Bononiae, ubi
pue ab his, qui novissime scripserunt, ter regentis munere functus fuerat,
quibus adhuc a nemine responsum est, annis et laboribus fractus, integrotamen
profunde, lucide, copiose pleneque oc- judicio ad ultimam senectutem usus
curritur. Postremo scotistarum perillu- obiit 1645 vel 1646 a. aetatis 90. Edi-
stris schola cum thomistica quoad fieri dit: Commentaria (rara) et controver-
potest conciliatur: Scoti doctrina, ubi siae in 1. p. summae s. Thomae Aq.,
ab Aquinate dissidet, mira facilitate Bononiae 1620 (ed. 2.) t. 3 in f.; in 3.
explicatur atque defenditur vindicatur- p. ib. 1625-27 t. 3 in f. (in qq. 1
que a calumniis etc., Venetiis 1624 inf.; -17-34-59 ), quibus adjecit t. 2
amplissimum artium scientiarumque om- opusculorum theologicorum, Bononiae
nium amphitheatrum h. e. de rebus uni- 1631. 1632 in 4., inter quae praeter
versis celeberrimae qq. disputatae ab alia¹) sunt: de scriptis d. Thomae Aq.
orbis oraculo d. Thoma Aq. ad hanc us- dissertatio critica; commentarium 16
que diem anemine explicatae, Bononiae continens regulas ad scientiae tam di-
1658 t. 2 in f. (fr. 70). vinae quam humanae cognitionem as-
sequendam aptissimas ex angelico doc-
317. Huic ex eodem ordine addan- tore collectas et expositionibus illustra-
tur : Michael Zanardi bergomas (n. tas. Aliud ejusdem opusculum, quod
18. Jul. 1570, † 1642), qui in pluri- ib. 1633 in 4. prodiit, inscribitur: De
bus provinciae lombardicae conventi- ss. patrum et doctorum Ecclesiae auc-
bus philosophiam et postea theologiam toritate in doctrina theologica, addita
professus est. Praeter commentaria in defensione apologetica pro patrum auc-
varios Aristotelis libros, Coloniae 1622 toritateAlphonsi(seu Ildephonsi) Bap-
in 4., reliquit commentaria in universam tistae in latinum idiomatranslata.-
1. p. s. Thomae, Venetiis 1620 in f.;
directorii theologorum ac confessorum 1) Cf. Quetif II, 544 s.
 Cippulli, Gastaldi, Agostini, Palumbus, Gallus 387

In 3. p. summae theologiae doctoris tinetur; scholasticum examen in 1. p. an-

angelici commentaria scholastica Gre- gelici doctoris, Neapoli 1631 ; 1645 t.
gorii Cippulli capuani prodierunt 2 in f.
Romae 1646 in f. Joannes Thomas
318. Alii in illustrando interpretan-
Gastaldi (Castaldi), Alassii in ditione
genuensi natus, studio et ingenio inter nes
doquee s.Scoto versati sunt 1), iique om-
aetatis suae theologos haud incelebre Francisci familia. Hieronymus
nomen sibi fecit. In capitulo generali Gallus e Burgo Maneroindioecesi no-
sui ordinis Romae 1629 conclusiones variensi († 1644) reliquit t. 2 in 3. 1.
publice cum plausu propugnavit : hinc Scoti scripti oxoniensis, in quorum 1 .
magisterii lauream est consecutus at- agit deineffabiliincarnationis mysterio,
que in bononiensi gymnasio primarius docteque commentatur textum doctoris
subtilis adjiciens celebriores contro-
theologiae constitutus lector. Deinde
ab Innocentio X. ob praeclaras animi versias scholasticas praesertim de vi-
dotes, quas Romae sanctae universalis sionebeata, de luminegloriae, de merito
et satisfactione Christi ; secundus con-
inquisitionis qualificator, ut ajunt, et tinet materias de virtutibus et habiti-
consultor ostenderat , aprumiatensis
(vernaculeBrugneto) episcopus electus bus infusis, Mediolani 1645.- Angeli
est († 1655) . Scripsit : De potestate an- Vulpes conventualis a Montepiloso
gelica sive de potentia motrice ac mi- urbe regni neapolitani haud ignobili
randis operibus angelorum et daemo- laudes in ejus epitaphio legimus :
num dissertatio, Romae 1650 t. 3 in f.; Vera humanis noscendis
commentaria in 1. p. summae angelici Vulpes,
doctoris de angelis a q. 50-64 , Ro- Verius divinis rimandis
mae 1651 in f.
Angelus,
E societate Jesu s. Thomam inter- Duodenario theologicorum
Voluminum exstructo monte
pretati sunt : Josephus Agostini pa-
normitanus, qui Romae philosophiam Usque quaque conspicuus.
sexennio, theologiam Lugduni et Ave- Vir erat, teste Joanne a s. Antonio²),
nione aliquamdiu, Panormi vero annis doctus et affabilis, assiduus in studiis,
13 docuit, vitamque innocentem sancto Neapoli, ubi suos theologiam docebat,
fine absolvit 29. Maj. 1643. Prodierunt omnibus carus, pluribus proficuus, qui
ejus commentarii in 1. p. (qq. 1-14 totum quod studiis eripiebat tempus
-27) Panormi 1639 et 1643 t. 2 in f. excipiendis confessionibus, invisendis
Saepissime vero 1) (centies et ultra) infirmis, consolandis afflictis impertie-
propter insignem utilitatem prodiit: bat. Scoti elucidandae doctrinae et in
Brevis notitia eorum, quae scitu vel ne- clariorem methodum reducendae totus
cessaria vel valde utilia sunt confessariis eratintentus († 19. Martii 1647), prout
inprimo ingressu ad audiendas con- testanturejus opera, scil. Summas.Theo-
fessiones, ib. 1641 in 32., qui prius logiae Scoti et commentaria in eandem,
prodierat sub nomine Decii Cyrilli ty- quibus illius doctrina admodum fuse
pographi.-Marcus Antonius Palum- elucidatur, comprobatur , defenditur,
bus de Ascanio neapolitanus philoso- Neapoli 1622-1656 pp. 4 int. 12 in f.,
phiam docuit annos 6, theologiam scho-
lasticam a. 9, moralem a. 15 († 2. Apr. 1) His addendus ex periodo priori Joannes
1644). Superest ejus commentarius li- Irenaeus Brasavola O. S. Franc. ferra-
terae et doctrinae, quae in litera con- riensis, theologiae professor et episcopus
castrensis († 1621), cujus sunt quaestiones
universales Scoti, Venetiis 1599.
1) Cf. Sommervogel I, 69. 2) In bibl. francisc. I, 86.
25
388 1641-1663. Theol. schol. in Italia, Scoti interpretes.

qui tamen singuli vel simpliciter vel| Deiparae V. Mariae perfectione U. 3,

cum apposito , donec corrigatur sunt Venetiis 1629 in f.; secundae editioni
prohibiti (m. 30). Adversus ipsumscrip- alios 4 11. adjecit, in quibus b. Virginis
sitHyacinthus de Rugeriis O. Praed. vitam prosequitur disseritque de ori-
Defensorium doctrinae d. Thomae, Ne- ginali V. Mariae innocentia et ab ori-
apoli 1655, quod hanc indecore nimis ginalis peccati macula immunitate et
et petulanter impugnaverit. Caspar exemptione e s. Scripturae testimoniis,
Sghemma pariter conventualis, pa- insigne opus mariologicum de vera et
normitanus († 24. Jul. 1657), vir sane germana ss. patrum priscorumque doc-
eruditus composuit luculenta quaedam torum de sancta et immaculata concep-
volumina, quibus nominis sui me- tione mente et sententia ex eorum lu-
moriam posteris reliquit 1), inter alia : cubrationibus et monumentis ; de vera
Manuale scoticum juxta 4 11. magistri itidem s. Thomae Aq. de eadem con-
sententiarum, Panormi 1638 in 16 ; ceptione mente et sententia; de facili-
scotica opuscula de Deo uno et trino: tate et decentia ac necessitate dirimen-
quoad Dei visionem, lumen gloriae, daeterminandaeque controversiae de s.
fruitionem, beatitudinem, praescien- et immaculata conceptione a communi
tiam, Dei praedestinationem, ubi obi- et universali peccati lege; de perfecta
ter meritum Christi, et immaculata Vir- et absoluta Deiparae V. immunitate ac
ginis conceptio, praeelectio, praeordi- exemptione a communi lege peccati :
natio, ib. 1645 in 4; 1652 ; scoticum opus tamen prohibitum decreto 9. Maji
opusculum de scientia et voluntate Dei 1636. Clemens Brancasius de
in ordine ad ultimum finem, ib. 1651 Carovinea, praeter commentaria literalia
in 4. - Gregorius Schiero († 1642) et moralia in Evangelium s. Matthaei,
liciensis, vir subtilis ingenii, disputa- Lugduni 1656 (secundum Dupin),
vita) de Deo uno et trino ad mentem scripsit quoque de Deo uno et trino t. 2,
doctoris subtilis, Licii 1646 in 4 . ubi germana Scoti mens aperitur, atque
Franciscus Antonius Blondus a s. Se- ad ejus institutum disceptatur,Neapoli
verino conventualis, episcopus primum 1638. 1641, opus sat rarum ; de ange-
capritanus, dein ortonensis († 1644), re- lis, ib. 1646. — Modestus Gavatius
liquit disputationes scoticas, in quibus (Gavazzi) O. Min. Conv. ferrariensis, ar-
divinae praedestinationis et reprobatio- chiepiscopus teatinus († 1657) edidit:
nis mysterium juxta doctrinam Scoti de macula peccati permanentis persona-
elucidatur, Bononiae 1625 ; de censuris lis et originalis, Bononiae 1642 in 4 ;
et irregularitate, Romae 1636 in 4.- de ven. eucharistiae sacramento ac ss.
Joannes Maria Zamora O. Cap. uti- sacrificio disputationes theologicae ad
nensis cum sanctimoniae fama decessit mentem Scoti, Romae 1656 in f., opus
Veronae 1649. Plures (8) reliquit trac- rarum (fr. 32) opuscula theologica , ib.
tatus, ex. gr. de Deo uno et trino, in 1650. - Fulgentius Stella O. Min.,
quibus componit controversias omnes celebrioresthomistarum etscotistarumthe-
inter divum Thomam, s. Bonaven- ologicas controversias disputandas pro-
turamet Scotum : qui prodierunt posuit in favorem scotistarum, Medio-
collecti Venetiis 1626 in f., collectio lani 1651 in4. - Joannis Mariae Sfor-
valde rara (m. 30) ; de eminentissima tia de Palagiano O. Min. Conv. est
Scotus corroboratus ex contradictionibus
scholae aversae, Lycii 1661 in 4.
1) Cf. ibid. II, 11 . Ambrosius Saxius O. S. Franc. bono-

239*)Bonaventuram
Cf. Joan. as. cognominat
Antonio, ;qui eum
II, 27 I,
Gre- niensis edidit : Catastrosis philosophica
gorium de Licio,et p. 33 Gr. Sche- ac theologica siveperipateticae, scoticae
rium appellat. atque universalis doctrinae explicatio,
 Scarparius , Borghesi, Recupito, Mazziotta etc. 389

in qua disputationes quam plurimae acrior est in academiis philosophicis

non minus studiosis perutiles quam controversia, Neapoli 1651 in f.; t. 2.,
provectis gratae expenduntur, variae- in quo ea fusius exagitantur etjuxta s.
que controversiae passim conciliantur, doctoris mentem definiuntur, de quibus
praesertim circa quidditates, realitates, in theologicis academiis cum de Deo
formalitates achujusmodi abstractiones, uno agitur major est concertatio, ib.
quae in scholis scotistarum pertractan- 1658 in f. -

De divina essentia t. 2
tur, Bononiae 1642 v. 2 inf. Alius hic disputavit (Genuae 1654) Andreas a
est a Petro Saxio canonico arelatensi s. Thoma O. S. Aug. genuensis. Scrip-
(† 1637), cujus exstat (valde rarum) sit etiam: L'incertezza accertata cir-
Pontificium arelatense seu historia pri- ca la praedestinazione dell huomo. Si
matus s. arelatensis ecclesiae, Aquis sciolgono alcuni dubbi curiosi e divuoti
Sextiis 1629 in 4. per consolazione e quiete de'fideli,
Ad illustrandam Henrici ganda- Genuae 1654, prohibitum 1659. et
vensis doctoris solemnis doctrinam iterum 1662. De mortuorum suffra-
Henrici summae medullam edidit Hie- giis et animabus in purgatorio, ib. 1636.
Ex eadem familia eratetiam Angelus
ronymus Scarparius O. Serv. b. M.
V. Ejus quoque est¹) Septiformis per- Vancius (Vantius),qui aliorum theolo-
tractatio Spiritus s.: Processio aeterna; gorum (ut Gerardi senensis, Aegi-
concursus ad opera externa; missiones dii Columnae, Gregorii ariminensis,
visibiles; gratiarum influxus; in ipsum Petri aragonensis etc.) scripta edidit.
Joannes Bapt. Rossi S. J. patria
peccata; ejus natura; operationes, Ve-
ronae 1625 in 4., opus sat rarum. monteregalensis in Subalpinis, diu phi-
Ejus sodalis Henricus Borghesi per losophiam et theologiam scholasticam
docuit ; annis 18 munere censoris li-
sexennium ordinis praepositus genera-
lis,demumalifensis episcopusdeditazio- brorum in societate Jesu edendorum
mata seu paradoxa juxta doctrinam magna assiduitate, diligentia et com-
mendatione functus est, ac demum oc-
Henrici gandavensis 1652 .
togenario major decessit 6. Jun. 1656.
319. His addantur Julius Caesar Auctor est operis Distinctiones ex com-
Recupito S. J. neapolitanus, qui mentariis s. Bonaventurae in 4 ll. sen-
philosophiam docuit sexennio, ethicam tentiarum collectae et disputationes de
biennio, theologiam decennio († 8. Aug. potentia obedientiali creaturarum erga
1647). Praeter alia²) edidit tractatum Creatorem ad earum normam directae,
de Deo uno, Romae 1636 p. 1. in f., Lutetiae Parisiorum 1646 inf.; Romae
Neapoli 1642 p. 2; de signis prae- 1652. Caesar Joannes Baptista
destinationis et reprobationis et de nu- Comitinus S. J. romanus selectas de
mero praedestinatorum et reproborum, fide controversias Parisiis 1665 in 8.
ib. 1643 in 4; Lugduni 1681, satis publicavit. Gherardius Baldi Ghe-
rarum. Bernardinus Mazziotta S. rardesca O.Serv. b. M. V. (1660) suo
J. capuanus (1587-1656) octennio tempore theologi » eminentis nomine
philosophiae, decennio theologiae scho- salutatus, auctor est operis : Catholica
lasticae, dein moralis professor, cujus monarchia Christi, pars prior (et ut vi-
supersunt selectarum quaestionum t. 1., detur unica) ll. 4, Pisis 1645-59 t. 4,
in quo praecipua quaedam fusius agi- quorum 1. agit de Verbo incarnato; 2. de
tantur et juxta mentem s. doctoris de- ss. Trinitate deque creatione rerum ;
finiuntur, de quibus hac tempestate 3. de sacramentis ; 4. de fide, spe, cha-
ritate et gloria (m. 55). - Ghielmo
1) Cf. Markel p. 153. Antonius congr. Orat. neapolitanus,
2) Cf. Backer III, 79. philosophiae et theologiae lector († 19 .
390 1641-1663. Theol. schol. in Gallia, Ysambertus etc.

Nov. 1644) exposuit le Grandezze della eo magis tamen innotuit ejus doctrina
ss. Trinità, Neapoli 1640 t. prior 1647; commentario in S. Thomae summam
alter t. nonnisi ex dimidio post ejus Parisiis 1639 v. 6 in f. - Georgius
prodiit mortem, ib. 1644 in 4. Pe- Rhodes¹) S. J. avenionensis, quisexen-
trus Paulus Philippi O. Praed. etrus- nium philosophiam et 13 annos theo-
cus s. theologiae magister († c. 1648 logiam docuit († 17. Maj. 1661), prae-
nonagenarius) scripsit relectiones qua- ter philosophiam peripateticam , Lug-
tuor theologicas: 1. de causis specierum duni 1671 in f., magnam theologiae
intelligibilium angelici intellectus; 2.de universae partem tractavit in suis
actu augmentativo charitatis ; 3. de su- disputationibus theologiae scholasticae,
pernaturalitate gratiae et visionis bea- in quibus Deus, angelus, homo sex
tificae et charitatis ; 4. de distinctione tractatibus (concise, limpide nitidaque
specifica angelorum, Romae 1614. Theo- methodo) explicantur ad primam et
logiae mysticae Henrici Harphii O.Min. utramque secundam p. summae theo-
11. 3 castigavit et correxit, adjecitque logicae s. Thomae, t. 1. Lugduni 1661 ;
introductionem pernecessariam ad do- t. 2. disputationum, in quibus Christus,
ctrinam 1. 2., Romae 1586 ; Brixiae Deipara , sacramenta tr. 6 explicantur
1601 ; unde Harphii opus alioquin ad 3. p. summae theol. s. Thomae, ib.
prohibitum secundum hanc edit. jam in f. 1661 ; 1676. - Bonaventura
permissum est. Vincentius Suri- Lingoniensis O. Cap., vir doctus ac per-
anus O. Carth. crotonensis disputavit spicacioris intellectus subtilitate pol-
de sacramentis, Neapoli 1646 t. 2 in f.lens, theologicas disciplinas per plures
(m. 24). Fulgentius Petrellus annos in sua provincia secundum s.
O. S. Aug. Sigilli in Umbria natus, or- Bonaventurae mentem felicissime ex-
dinis praepositus generalis (1645, † posuit. Auctor est operis , cui titulus:
1648) scholastico stilo tractavit de in- Bonaventura Bonaventurae, scil. Bona-
tercessione b. Deiparae Mariae V., qua ventura et Thomas sive summa theo-
salvari gravissimos peccatores ei de- logica ex omnibus fere ss. Thomae et
votos probatur, Romae 1657 in f.(m.20). Bonaventurae placitis concinnata, inter
Piissimus Vincentius Fassarus S. quos si aliquando videatur esse dissen-
J. panormitanus (n. 1599, † 29. Julii sio, aut benigna explicatione componi-
1663) 1. reliquit : Immaculata Deiparae tur aut problematicadisputatione ven-
conceptio theologicae commissa trutinae tilatur, difficultatesque omnes in scho-
ad dignoscendam et firmandam certitu- lis utplurimum agitari solitae demente
dinem ejus, lucubratio opuscula varia illorum sanctorum resolvuntur, Lug-
complectens ; praemissa trutina brevior duni 1653. 1655 v. 3 in f. -
Alium
et subjunctaappendix debullanovissima cursum theologicum coepit Joannes La-
Alexandri VII., Lugduni 1666 in f.; et lemandet O. Minim. s. Franc. de
Josephus Caglioca O. Min. defensio- Paula, bisontinus, aliquamdiu Viennae
nem immaculatae conceptionis Matris theologiae professor († 10.Nov. 1647),
admirabilis, Messanae 1643. in quo discussis hinc inde thomista-
320. E gallis, qui integrum plus mi- rum et scotistarum praecipuis funda-
nus theologiae cursum elaboraverunt, mentis decisiva sententia pronunciatur,
prae ceteris commemorandus est Ni- Lugduni 1656 in f. Prodierunt tantum
colaus Ysambertus aurelianensis t. 1. et 2. de Deo uno et trino (m. 25).
(1569-1642) insigne Sorbonae de-
cus , et theologiae professor , cui a. 1) Hujus probabiliter frater fuit Ale-
1616 concredita fuit controversia- xander Rhodes S. J. pariter avenionen-
sis, celeber missionarius in Concincina (†
rum cathedra tunc erecta. Ejus qui- 1660), cujus scripta, quae ad suas referun-
dem fata minus nobis sunt comperta, tur missiones, cf. apud Backer III, 144.
 Martinonus, Camblat, Tiphanus. 391

Scripsit quoque decisiones philosophicas giis ornatum : Anti-Jansenius h. e. se-

3 pp. Monachii 1645. 1646 , quae re- lectae disputationes de haeresi pela-
cusae fuere sub titulo cursus philoso- giana, semipelagiana deque variis sta-
phicus complectens lateque discutiens tibus humanae naturae et de gratia
controversias omnes a logicis metaphy- Christi Salvatoris , in quibus vera de
sicisque agitari solitas, praesertim quae illis doctrina proponitur et Corn. Jan-
thomisticae , scoticae et nominalium senii iprensis falsa dogmata refutantur,
scholis sudorem cient, Monachii 1644; Lutetiae Parisiorum 1652 in f. Alte-
Lugduni 1656 in f. (m. 30). — Joan- ram auctamque parans ed. mortuus est.
nes Martinonus S. J., gente arver- Cum eo in opere auctor contendat , in
nus, patria brivatensis, theologiae ma- pluribus Augustinum excessisse, seu ut
gister, quam totis 20 annis in collegio loquiturs. Bonaventura 1), plus di-
burdigalensi professus est, suo tem- xisse et minus voluisse intelligi, gra-
pore fuit celeber. Sed non minus vir- viter a Norisio²) fuit impugnatus.
tute, quamdoctrina excelluit. Fuit enim Bartholomaeus Camblat ex congr.
rigidae paupertatis, obedientiae exactae, doctrinae christianae composuit insti-
demissionis animi singularis et officio- tutiones theologiae angelicae seu in au-
sissimae erga omnes caritatis. Neminem ream summam s. Thomae, Parisiis 1663.
unquam visus est compellare asperius, 1664 t. 2 in 8.,
operamque dabat assiduam audiendis 321.De singularibus argumentis dis-
pauperum confessionibus. Cum elabo- putarunt : Claudius Tiphanus S. J.,
ratissimas de controversia celeberrima parisiensis, qui pluribus annis philoso-
quaestiones misisset alio illaeque casu phiamet theologiam docuit atque mus-
intercidissent, aequissimo id tulit ani- sipontanae academiae fuit cancellarius
mo dicendo , unam salutem aeternam († 27. Dec. 1641), insignemque plane
sibi cordi esse, ceterorum omniumjac- reliquit declarationem ac defensionem
turam se flocci facere. Studiis usque eo scholasticam doctrinae ss. patrum doc-
institit, ut oculorum lumen pene ami- torisque angelici de hypostasi et perso-
serit ac demum erudito labori immor- na ad augustissimae ss. Trinitatis et
tuus sit Burdegalae 5. Febr. 1662. stupendae incarnationis mysteria illu-
Theologiam universam 5 t. pertractavit, stranda, Mussiponti 1634 in 4 ; Pari-
clare, breviter et accurate, relatis opti- siis 1881 cura Car. M. Jovene , aucta
ma fide nec minori solertia discussis critica prolusione. Magna cum laude
doctorum sententiis. Priori t. disputat hujus libri mentionem faciunt Tho-
de Deo et angelis, Burdegalae 1644 in massinus 3) et Petavius 4), quibus
f.; 2. de fine ultimo seu beatitudine, de Tiphanus est theologus sane doctus,
actibus humanis, de peccatis etlegibus praestantissimus , non sine honorifica
et degratia (opusposthumum), ib. 1663; mentione nominandus. De ordine de-
3. p. 1. de fide, spe et charitate (opus que priori et posteriori ad varias et ce-
posthumum), Augustoriti Pictonum lebres theologiae et philosophiae quae-
1663; p. 2. de justitia et jure et reli- stiones enodandas , Rhemis 1640. In
quis virtutibus moralibus (opus post- hoc op. nova mediaque via incedit in-
humum), ib. 1663 ; 4. de incarnatione ter thomistas et molinistas ad quae-
et sacramentis, Burdegalae 1645; 5. de stiones maxime arduas de praescientia,
poenitentia et reliquis sacramentis de- de concursu et de praedestinatione eno-
que censuris ecclesiasticis , ib. 1646. dandas. Contra eum calamum strinxit
Vulgavit quoque sub nomine anagram-
matico Antonii Moraines opus uti- 1
) In 2 d. 33 a. 3 q. 1 ad 1.
2) In vindiciis august. c. 3 § 2 ss.
lissimum communique eruditorum ap- 3)De Incarn. III, 21.
probatione et nonnullis praesulum elo- 4) De Incarn. III, 16. n. 1 ; V, 5. n. 3.
392 1641-1663. Theol. schol. in Gallia et Belgio, Silvius.

Fr. Annatus ejus sodalis atque de- scripsit 1) de libertate Dei et creaturae
cem argumenta adversus scientiam me- juxta DD. Augustinum, Thomam, Bo-
diam a Tiphano proposita generali prius naventuram et Scotum , Parisiis 1630
refutatione discutit, deinde singulaado- in 4., quem librum acerrime impugna-
ritur. Rem ipsi feliciter obtigisse silen- runt Raynaudus (cf. n. 328) et An-
tium a Tiphano aperte et viritim laces- natus , quod Jansenii errores sapere
sito servatum haud obscure probat. videretur 2). Auctor tamen sincere doc-
Scripserat Tiphanus etiam Advertisse- trinam catholicam amavit, hinc dam-
ment à Messieurs de la Religion pré- natis Jansenii erroribus per romanum
tendue de Metz sur le dernier livre de pontificem eorum partes reliquit , qui
leur Ministre Ferry (qui adversus Ve- ejusmodi errores tuebantur.
ronium vulgaverat opus), ib. 1618 in
8. - Tribus tomis inf. disserit de spi- 322. Neque belgis deest magni no-
ritibus creatis, angelis, animabus et dae- minis theologus 3) scholae Franciscus
monibus, Parisiis 1641,Claudius le Pe- Silvius (du Bois, Sylvius). Natus est
tit O. S. Franc., doctor parisiensis, cu- Braniae Comitis (Braine-le-Comte) in
Hannonia 1581 , satisque mature totum
jus etiam est universa theologia mora-
lis et polemica, ib. 1640 in 4. -Ejus se studio dedit. Philosophiae primum
sodalis Martinus Meurisse royensis, incollegio regis, scholasticae deintheo-
logiae
doctor et professor parisiensis, demum mia docendae provinciam inacade-
duacena a. 1610 suscepit totosque
episcopus medaurensis et suffraganeus
30 annosillam
metensis († 1644) reliquit inter alia1) demiam tenuit, ac post Estium aca-
vere illustravit. Egit vi-
haec opera : Rerum metaphysicarum 11.
3 ad mentem doctoris subtilis Parisiis
cecancellarium universitatis , canoni-
cum s. Amatia. 1618 et decanum 1622,
1623 in 4. opus rarum (m. 30). De sa- obiit vero 27. Febr. a. 1649. Vir erat
cros . et admirabili Eucharistiae sacra-
mento, in quo doctoris subtilis et alio- mitissimae indolis , insigniter pius at-
que Ecclesiae catholicae sincerissime
rum franciscanae familiae opiniones ex-
addictus, ut patet
plicantur et defenduntur, ib. 1628 in commentario ex suaprotestatione
in Thomam praefixa, quae
8 ; Apologie de l'adoration et élévation
hisce verbis est concepta: „ Protestor
de l' hostie, Parisiis 1620 in 8 ; de vir-
hodie, quod
tutibus cardinalibus, ib. 1635 ; de Tri- Ecclesiae in fide ac unitate s. matris
romanae vivere ac mori cupio,
nitate 1631 in 8 ; historia episcoporum
quodque inactiones
metensium (gallice),Divodurii 1634 (fr. gloriam, et studiamea inDei
Ecclesiae utilitatem, inme-
22). - Fuse atque subtiliter de eu-
charistia tractavit Raphael de Clayes am et proximorum salutem ordinare
O. Cap. in op. Sublimes et profundae nisijuxtaunanimem
velim, et quod s. Scripturam nunquam
consensumpatrum
theologicae ac morales veritates de au-
accipiam et interpretabor. Quaecunque
gustissimo Eucharistiae sacramento su- etiam sive ad s. Thomae summam theo-
per quatuor transcendentia entis, uni-
tatis , veritatis , et bonitatis , quae in
sublimi hoc mysterio elucescunt , Ro- 1) Alia ejus opera ascetica cf. inBiogr.
thomagi 1649 t. 4 in 4 ; Abrinciis 1653. univ. XVII, 326; inter haec laudatur: La
Guilelmus Gibieuf congr. Orat., vie et les grandeurs de la très-sainte Vierge,
bituricensis, doctor sorbonicus, vir emi- Parisiis
IV, 168.
1637 t. 2 in 8 (fr. 24). Ct. Feller
nentis pietatis, quem card. Berulle ma- 2) Cf. Habert , theol. patrum graec.
ximi faciebat suumque saepe Oratorii 1.2 c. 1 § 5.
3) Ita vocatur a Benedicto XIV. in con-
constituit vicarium († 6. Jun. 1650), stitut, ad Antonium oscensem a. 1746et
1) Cf. Joan. a s. Antonio II, 337; in ep. quae habetur incontin. hist. eccl.
biogr. univ. 28, 487. Fleurii 1. 245 § 91 .
 Francisc. Silvius . 393

logicam sive indisputationibus, lectio- usus est, ut lacessitus etiam et gravi-

nibus aliisve exercitiis, sive quocunque ter offensus nunquam livorem livore
loco vel tempore sum dicturus , scrip- depulerit aut injuriam injuria refutarit,
turus , docturus ; dicam, scribam et do- sed blande , suaviter et humane sibi
cebo juxta eundem unanimem consen- adversantibus respondit, tanto magis
sum patrum. Quod si (uthumanum est sollicitus , ne quemquam ipse offende-
labi) aliquid fortassis aliter me dicere, ret, cujus opinionem impugnare coge-
scribere, docere contingat, ex nunc ha- retur 1). Opera ejus prodierunt Antwer-
beo pro non dicto. Ita me Deus amet. < piae 1698 t. 6 in f.; Parisiis 1714 ;
Hanc vero protestationem singulis die- Venetiis 1726. Priora 4 complectuntur
bus lectionibus publicis praemisit ad- ejus commentarios in summam s. Tho-
jectis verbis : >Spiritus s. gratia illu- mae, quos compluribus hinc inde fla-
minet sensus et corda nostra. Custodi gitantibus, imo ad importunitatem us-
hanc voluntatem Domine Deus. Varia que perurgentibus demum publicae
pluribus in locis , Duaci praesertim et luci dedit, et qui deinde saepe prodie-
Braniae fundavit officia et beneficia, runt, Duaci 1628-1635 ; 1649-
quibus et cultus divinus augeretur et 1662 ; Antwerpiae 1684 (ed. 4.); t. 5.
tenuioris fortunae adolescentulis pie complectitur plura opuscula 2), scil. de
subveniretur. Nunquam studio seu lec- primo motore , Duaci 1609 in 4 ; de
tioni sacrae se dedit , nisi fusa prius statuhominis post peccatum, ib. 1614 ;
hac ferventissima humillimaque oratio- 1616 ; 1624 ; orationes theologicas 27,
ne: Domine, iste vilissimus servus ib. 1621 in 8 ; orationem apologeticam
tuus et omni bono indignus vult in- pros. Thoma, 1624 et alteram de ss.
gredi ad videndum thesauros tuos ; pla- Trinitatis festo solemniter celebrando,
ceat tibi, ut ipsum indignissimum in- 1633 : controversias fidei breves qui-
troducas , et des illi in sancta lectione dem sed doctas , solidas et modestas,
tantum te diligere , quantum te cog- 1638 ; resolutiones varias, quas dedit
noscere, quia nolo te cognoscere , nisi ab a. 1612-1644 ad casus sibi pro-
ut te diligam , Domine Deus Creator positos. Admodum enim versatus erat
meus. Ore, oculis, incessu, conversa- in theologia morali, hinc s. Alphon-
tione, eloquio ceterorumque corporis sus illum auctoribus classicis an-
motuum admirabili modestia castita- numerat , a Gury vero dicitur : ,Pro-
tem non tantum praeferebat, sed etiam babilista moderatus. Ingenio, soliditate
aliis cum ipso conversantibus inspira- clarissimus. Magna pollet auctoritate
bat. Et qui noverat castitatis lilium inter theologos.' Prodierant autem jam
tutius inter spinas crescere et conser- ex parte Duaci 1638 in 4. Tomus 6 .
vari, isti conservandae virtuti delicia- continet commentarium in Genesim,
rum inimicae abstinentiam adhibebat, Exodum, Leviticum et Numeros (usque
cilicium et jugem corporis castigatio- ad c. 34, cui immortuus est). De eo ait
nem. Nulla re unquam turbatus est, Calmet : Brevis licet, doctus est ta-
nunquamiraaliquaplusjustocommotus, men, perspicuus, fecundus ; novit enim
nunquam impatientia victus, sed cunc- literalem sensum miscere spirituali,
tis fortior adversis inter adversantium addito mystico et morali ex ss. patri-
casuum vehementissimos turbines sem- bus deductis ". Prodierunt haec duo po-
per stetit immotus , tranquillus , sere-
nus, quietus. Quam animi mansuetu- 1) Ita in ejus vita op. t. 5. praefixa. Cf.
dinem et tranquillitatem in omnibus etiam Foppens biblioth. belg. I, 309 ss.;
scriptis suis reliquit testatam, in qui- Journ. des Savans 57, 315.
2) Editor tamen praetermisit ea , quae
bus non raro occasionem nactus vim scripsit Silvius adversus novitates janse
vi repellendi , ea tamen moderatione| nianas. Cf. Feller VIII, 118.
394 1641-63. Theol. schol. in Belgio, Polman, Loth etc.

steriora volumina cura P. d'Elbec - tius O. Praed. insulensis in Hispania

que , qui posthuma ejus opera vulga- egregios magistros nactus est ut Ban-
vit Antwerpiae 1678; commentarius nez, Petrum de Ledesma et Petrum de
tamen in Genesim et Exodum jam im- Herrera theologiae lectores salmanti-
pressus erat Duaci 1639; 1649. Edi- censes , atque adeo sub illorum disci-
derat quoque Silvius D. Thomae Aq. plina profecit, ut in patriam redux Lo-
opuscula e mss. codd. emendata, ib. vanii continuo philosophiam apud so-
1609 v. 2 in 8 ; instructiones pastorum dales, deinde et theologiam cum plausu
s. Caroli Borromaei ad belgicarum docuerit. In comitiis ordinis generali-
ecclesiarum usum accommodatas , ib. bus habitis Lutetiae (1591) conclusio-
1616 ; 1624 in 8 ; enchiridion P. Bins- nes publice defendit. Vitam docendo
feldii notationibus auctum et illustra- pene insumpsit omnem Lovanii, Duaci,
tum, 1622 ; 1625; 1630 in 8; sum- Antwerpiae († 6. Febr. 1645 , secun-
mam conciliorum Barth. Carranzae ad- dum alios 28. Jul. 1646). Teste Gui-
ditionibus illustratam, 1639 in 8 . lelmo Seguier 1) vir fuit ingenio sub-
tilis, judicio profundus, doctrina prae-
323. Praeter Silvium e Belgio pro- pollens, disciplinis humanioribus egre-
dierunt: Joannes Polman ecclesiae gie excultus miraque conceptus suos
cathedralis cameracensis canonicus the- exprimendi gratia praeditus. Praeter
ologalis († 1649), qui theologiae tiro- alia 2) reliquit: De origine gratiae sanc-
nibus utilissimum composuit breviari- tificantis t. 1., in quo de ejus natura,
um theologicum , saepius recusum , ut causis efficientibus, subjecto ; cui ac-
Lovanii 1729 in 8., in quo omnes no- cessit de mixtione aquae in calice eucha-
tiones et axiomata, quae in universa ristico ejusque in Christi sanguinem con-
theologia occurrunt, nitide et distincte versione opusculumtheologicum, Duaci
exponit.-Ludovicus Bertrandus Loth 1628 in 4. Tomus posterior non pro-
O. Praed. audomaropolitanus variorum diit. De confessione per literas seu in-
auctorum libros Duaci evulgari curavit ternuncium dissertatio theologica, cui
suisque observationibus illustravit, ut alteram adjunxit Francisci de Avila,
Did. Alvari tranensis archiepiscopi ib. 1623 in 8 ; 1628 ; Sancti Belgii 0.
de concordia liberi arbitrii cum gratia, Praedicatorum, ib. 1619 (m. 30).
1635 in 8 ; opuscula tripartita Franc. Clavem regiam ad 1. p. summae d. Tho-
de Arauxo O. Pr. , 1633 ; directorium mae, Duaci 1650 in 4., composuit ejus
conscientiae F. Joan. de la Cruz , 1632; sodalis Franciscus Vermeil duacensis,
Guil. Pepin in universam Genesim ex- doctrinae thomisticae sectator ac vin-
positio absolutissima, 1634 in 4. La- dex acerrimus, philosophiae tum etiam
bore autem proprio evulgavit Resolu- theologiae Pictavii et Duaci professor
tiones theologicas illustrium difficulta- inter suos haud ignobilis († 4. Febr.
tum contingentium in Belgio in 24 trac- 1657a. aetatis c. 60).-Michael Palu-
tatus per qq. et articulos divisas , ib. danus O. S. Aug.3)gandavensis,s. theo-
1653; Brugis 1687 in f., in quibus
praeter alia disputat de matrimonio
clandestino, de duello, de magia diabo- 1) In laurea belg. p. 137.
lica et maleficiis sagarum , de variis 2)Cf. Quetif II, 543 ; Foppens I,
ordinibus religiosis etc. Plura tamen 4973) Guilelmus Tasselon ejusdem or-
sunt in hoc opere, quae lima egent 1). dinis , quem multum laudat Össinger
Franciscus Hyacinthus Choque- in bibl. aug. p. 889, s. theologiae doctor
lovaniensis († 4. Nov. 1649) edidit theolo-
giam augustinianam, seu conclusiones the-
1) Cf. Foppens II, 826 ; Quetif II, ologicas de Deo uno et trino, de angelis
571. et primo homine, Lovanii 1643 in 4; con
 Paludanus, Ruteau, Nicasius, Convelt, Tytz etc. 395

logiae doctor lovaniensis, regens facul- epitome quaestionum curiosarum theo-

tatis theologicae et ejusdem professor, logicarum et moralium, Tornaci 1642.
acmissionis hollandicae praefectus apo- Beatae Virginis laudes celebratMar-
stolicus, reliquit Commentaria in 1, 2 tinus Philippus Convelt S. J. trajec-
de beatitudine usque ad q. 6., Lovanii tensis, operarius indefessus († 29. Apr.
1664 in f. (opus posthumum) ; s. et 1658) in spisso opere ascetis et con-
theologica chronologia et concordantia cionatoribus in primis utili, quod in-
temporum regum Juda et Israel, ib. 1628 scripsit: Theatrum excellentiarum ss .
in 4; Veritas bullae Urbanianae de- Deiparae ex consociatione excellentia-
monstrata in eo, quod asserit in Au- rum sui Filii, Antwerpiae 1655 t. 2 in f.
gustino Jansenii multas e propositioni-
bus a Pio V. et Gregorio XIII. damna- 324. Haud multos theologos scho-
tis contineri¹), Namurci 1650 in 4., lasticos inter germanos¹) reperimus,
cum appendice seu notis ad Aurelii cum fidei avitae tutandae magis essent
Aviti Molinomachiam verius Urbano- intenti. In commodum studiosorum
machiam. Haec appendix est contra theologiae scholasticae edidit Joannes
Joannem Sinnichium doctorem lo- Tytz canonicus coloniensis et rector
vaniensem († 17. Apr. 1652 a. aetatis magnificus academiae (1648) : Lexicon
59.) -Antonius Ruteau O. Minim. theologicum, quo tamquam clave fores
hanno-montensis, vir exacte et curiose theologiae aperiuntur, primum aJoanne
doctus atque in historia, praesertim ec- Altenstaig mendelhaimensi s. theo-
clesiastica patriaque admodum versa- logiae doctore editum, subin magna ex
tus²), praeter Annales de la Province parte ad mentem d. Thomae accommo-
d'Haynau , Montibus 1647 , reliquit datum, auctum et in meliorem ordinem
Commentariorum ac disputationum in redactum, Coloniae 1619 in 4. Jo-
1.p. d. Thomae t. 1. de Deo uno, 1653 annes Eusebius Nieremberg S. J. ,
in f.; t. secundo immortuus est auctor natus quidem Matriti sed patre tiro-
(† 9. Jul. 1657) ; de fructu et appli- lensi et matre bavara (1590, † 7. Apr.
catione sacrificii missae et suffragiorum 1658), magnam nominis celebritatem
11. 3, Antwerpiae 1634 in 4. - Ni- promeruit innumeris libris, asceticis in
casius a s . Theresia O. Carm. torna- primis²), qui diu magni fiebant avide-
censis († 5. Aug. 1642) edidit gallice que legebantur. Huc referri possunt :
Del aprecio y estima de la divina gracia,
qui liber reperitur inter opera ascetica
clusiones e theologia universa , ib. 1646. hispanice conscripta, quae collecta pro-
Henricus vandem Leemputte
censis (1588-1657) silvadu- dierunt Hispali 1686 v. 3 in f., t. 1 .
propter linguarum
peritiamnonnunquamaJansonio ad grae- p. 218-481 ; seorsim prodierat Cae-
ci et praesertim hebraici textus recondi- saraugustae 1640 in 4. aliasque in lin-
tam energiam eruendam consultus, diu guas versum fuit. Ejus summam ger-
scholasticae et moralis tum Mechliniae
tum Silvaeducis professor , archidiaconus
et vicarius capitularis silvaducensis reli- 1) Hermann Gnadt S. J. theologiae
quit theses theologicas de tribus sacramen- professor in universitate herbipolensi reli-
tis characterem imprimentibus, Silvaeducis quit asserta theologica de virtutibus theo-
1624 in 4. Cf. Foppens I, 455. Anto- logicis fide, spe et charitate, Herbipoli 1652
nius Delva , qui strenue pugnavit adver- inf. Eodem tempore in hac universi-
sus protestantes, de quo cf. Biogr. nat. de tate floruit Wolfgang Biber S. J.; Bam-
Belgique V, 492. bergae vero Valentinus Koerner S. J.
1) Hujus 1. forte nonnisi altera est edi- († 1656); quibus addeWolfgangum Speth
tio: Apologia pro bulla Urbani VIII. ,In S. J. bambergensem († 20. Jan. 1660), cu-
eminentis, Lovanii 1651, cujus meminit jus primitiae seu de Deo et angelis prodie-
Ossinger p. 652; cf. Foppens II, 895. runt, Bambergae 1648 in f.
Foppens I, 87. 2) Cf. Backer II, 1532-53 .
 396 1641-1663. Theol. schol. in Germ. & Hibernia, Poncius.

manice exhibuit sed retractatam cl. ultimo fine et Salvatore , 1642; actus
Scheeben in op. saepius jam edito: humani, 1643 in 4; de Deo uno et trino,
Die Herrlichkeiten der göttlichen Gnade, 1644 in 4 ; triga virtutum theologicarum
Friburgi 1862 ; 1864 etc.,quil. utilissi- 1648 in 4 ; de jure et justitia, 1650 in
mus est non solum pietatis sed et theo- 4. - Leo a Regibus O. Carm. natus
logiae studiosis pro comparandagenuina Monachii 1615 , professor theologiae
sublimique divinae gratiae notione; de in conventu neapolitano , peste cor-
origine s. Scripturae ll. 12, in quibus reptus (1656) reliquit de ss. Trinita-
multa Scripturae loca explanantur et tis mysterio theoremata theologica,
antiquitates ex sacra profanaque eru- Graecii 1649 in 4.
ditione eruuntur, Lugduni 1641 in f.;
de perpetuo objecto festi immaculatae 325. Plures theologi scholae erant
- conceptionis V., Valentiae 1653 in 4; natione hiberni, e quibus eminet Joan-
accedunt de doctrina circa immaculatam nes Poncius O. S. Franc. corcagien-
conceptionem epistola, de gratia Dei- sis , in romano collegio s. Isidori pri-
parae debita in conceptione sua ep., de marius professor († 1660), qui praeter
controversia virgineae conceptionis de- integrum philosophiae cursum ad men-
cidenda ep.; exceptiones concilii triden- tem Scoti in 3 pp. divisum , Romae
tini pro omnimoda puritate Virginis 1643 in 4; Parisiis 1648 et 1656, au-
expensae ; dissertationes epistolicae de ctum et correctum Lugduni 1672, cum
immaculata conceptione Deiparae, Ant- appendice apologetica , in qua plurimae
werpiae 1655 in 8 ; theoria compen- difficultates ac loca Scoti exponuntur,
diosa de solida veritate conceptae Dei- Romae 1645 t. 4 in 4. (m. 60), con-
parae absque labe originali ex canoni- scripsit quoque integrum cursum theo-
cis atque orthodoxis fundamentis. Jam logicum ad mentem Scoti, Parisiis 1652;
ejusdem sacrosyllabus de explicata ab Lugduni 1671 in f. (rarum) ; judicium
Ecclesia et patribus Scriptura pro im- doctrinae ss. Augustini et Thomae, Pa-
maculata conceptione, Valentiae 1656 risiis 1657 in 8 ; Scotus Hiberniae re-
in 8 ; de sanctitate instituti festi certa stitutus , ib. 1660 in 8 ; commentarios
et necessaria ad cultum ecclesiasticum, theologicos , in quibus subtilis doctoris
singillatim in festo immaculatae con- qq. in ll. sententiarum elucidantur et
ceptionis praecepto a summis pontifi- illustrantur , ib. 1661 v. 5 in f. (opus
cibus , ib. 1657 in 8; haec simul et rarissimum). Supplementa ejusdemPon-
alia collecta prodiere sub titulo : Ope- cii ad plures qq. ejusdem doctoris sub-
ra parthenica de supereximia et omni- tilis habes in nova operum Scoti edi-
moda puritate Matris Dei , Lugduni tione , quam curavit Lucas Waddin-
1659 in f. Carolus Jacobus O.S. gus ord. Min. natione pariter hiber-
Bened. e monasterio andecensi philo- nus, patria waterfordensis († 16. Nov.
sophiam docuit Salisburgi, dein theolo- 1657 a. aetatis 70), vir religiosissima
giam (1627), controversias fidei (1648); pietate ac doctrina conspicuus , cujus
vicerectorem egit 1638 ; procancella- consilio et opera non semel usus est
rium ad a. 1658 usque († 1661). Se- Innocentius X., ut ipse pontifex testa-
tur in lit. ad conc. Hiberniae. Pluribus
cundum historiam universitatis salis-
burgensis 1) reliquit : de gratia divina, in congregationibus romanis erat con-
1630 in 4 ; theoremata ( 34) ex universa sultor, etiam in ea, cui examinandatra-
doctoris angelici summa , 1630. 1642 dita erat Jansenii doctrina. Initio qui-
in 4 ; de Verbo Dei incarnato, 1642 in dem huic favebat , sed lata condemna-
tionis sententia toto ex corde judicio
4 ; de Deo in se et extra se, de Deo ut
sedis apostolicae se subjecit. Theologi-
1) L. 2 c. 7 n. 257. am docuit in collegio hibernorum s.
 Waddingus ejusque continuatores. 397

Isidori opera sua erecto in Urbe, cui demWaddingi Scriptores O. M. , quibus

et praefuit. In primis tamen est nomi- accedit syllabus eorum, qui ex eodem
natissimus propter opus , quod inscri- ord. pro fide Christi fortiter occubue-
bitur : Annales Minorum, in quibus res runt, Romae 1650 in f., quem indicem
omnes trium ordinum a s. Francisco Fr. Jo. a s. Antonio et Sbaralea au-
institutorum asseruntur, calumniae re- xerunt. Cum patribus hibernis collegii
felluntur, praeclara quaeque monu- romani s. Isidori professoribus Scoti
menta ab oblivione vindicantur¹), quo- opera complexus est t. 12 in 14 v. in f.,
rum t. 8 in f. prodierunt Lugduni 1625 quibus addidit doctoris subtilis vitam
-54, qui pertingunt usque ad a. 1500. (quae etiam seorsim prodiit Montibus
Supplementa adjecit Antonius a Marco 1644 in 12.) praeterpraeliminaria, suas
O. Min. melissanus aba. 1213-1500 aliorumque notas et censuras ad sin-
collecta continens ea, quae L. Waddin- gulos ll., Lugduni 1639 (m. 2700).
gum latuere, quae edita sunt per An- Alia ejusdem opera sunt : Legatio Phi-
tonium Maria de Turre ejusd. ord., lippi III. et IV. Hispaniarum regum
Taurini 1710 (m. 40). Inde derivavit ad Paulum V., Gregorium XV. et Ur-
Castet Annales des FF. Mineurs ab- banum VIII. pro definienda controversia
régées et traduites en françois, Tolosae conceptionis b. V. Mariae, Lovanii 1624,
1680-82 t. 8 in 4 v. in 4. (fr. 250). Antwerpiae 1641 ; 1. in quo fuse osten-
Editionem alteram annalium Waddingi dit immaculatae conceptioni bb. V. non
locupletiorem et accuratiorem curavit adversari ejus mortem corporalem; Ro-
et continuavit Josephus Maria Fon- mae 1655 in 8 ; de Virginis baptismo,
seca²), Romae 1731-45 t. 19, ex ib. in 8 ; de redemptione Deiparae sem-
quibus t. 17. inscribitur Syllabus uni- per Virginis , ib. 1656 in 8 ; commen-
versus Annalium etc. confectus a Jo. taria ad vitam et opuscula s. Anselmi
Maria de Ancona; t. 18. est Joannis episcopi lucensis , Romae 1657 in 4 ;
de Luca ; t. 19. Jo. M. de Ancona. Hi opuscula s. Francisci cum commenta-
tomi pertingunt ad a. usque 1553 ; t. riis, Antwerpiae 1623 in 4 ; Angeli
20. prodiit Palearini 1794 cura Caje- del Pas commentaria in Marcum , Ro-
tani Michelesi; tam hic quam 19. mae 1623 in f.; in Lucae evangelium,
est admodum rarus. Alia quinque vo- ib. 1625 t. 2 in f.; 1628 ; vita et res
lumina adjecit Melchior de Cerreto gestae b. Petri Thomae aquitani O. b.
(† 1871), quae prodierunt Neapoli, An- M. V. a Monte Carm. patriarchae CP.,
conae et ad Claras Aquas (Quaracchi), Lugduni 1637(m.30).-Waddingi ¹) so-
1844-86 . Opus integrum est rarissi-
mum et licet desideretur major criti- († 2. Sept. 1599), qui collegit Athenas or-
ces usus, exquisitum (m. 1000). Hujus thodoxorum sodalitii franciscani , qui vel
op. veluti supplementum 3) est ejus- selecta eruditione vel floridiore eloquen-
tia vel editis scriptis ss. Dei sponsae ro-
manae Ecclesiae operam navarunt sive li-
1)Magnam in hoc operam debet Wad- ber de scriptoribus O. S. Francisci, Leodii
dingus Bartholomaeo Cimarello O. S. 1598 in 8; Antwerpiae 1600. Disseruit eti-
Fr., qui italice scripsit Chronicorum ordi- am de Enoch , qui apud Judam ap. de ex-
nis p. IV. Venetiis 1621 ; tres priores pp. tremo judicio prophetizavit , Leodii 1598
debentur Marco Olisiponensi. in8. Michael Angelus a Neapoli
2) Cf. acta erud. lips. 1738 p. 193-97; (in seculo Vaginari dictus) O. Min. episco-
292-6 ; 343-48. pus jovenacensis († 1667) coeperat et ipse
3) Praeiverat ipsi in hac sedulitate Hen- Chronologiam historicolegalem O. Seraphici,
ricus Willot O. Min. Fontibus Episcopi Neapoli 1650 t. 1. (et ut videtur unicus)
(Fontaine l'Evêque) in finibus territorii in f.
leodiensis natus, provinciae praepositus 1) Lucae frater vel cognatus videtur
et commissarius generalis per Belgium, fuisse Petrus Wadding S.J. waterforden-
theologiae lector et ecclesiastes facundus sis (n. 1580 ; † 13. Sept. 1644), qui philo
398 1641-1663. Theol. pos. et polem., Petavius .

cius gratissimus et amicus optimusfuit Fr., cujus exstat cursus philosophicus

Antonius Hy quaeus O. S. Franc.tuo- ad mentem doctoris subtilis Pompejo-
monensis, s. theologiae Coloniae, Lo- poli 1651 t. 2 in 4, Joannes Baptista
vanii ac demum Romae in collegio s. Hacquet O. Praed. fiderdensis s.theo-
Isidori diuturnus professor († 26. Jun. logiae magister , quam laudatissime
1641), vir eodem teste doctissimus et Mediolani, Neapoli et Romae docuit,
omni eruditionis genere ornatissimus, publici juris fecit controversorium theo-
qui publici juris fecit : commentaria in logicum complectens omnes tractatus
4. 1. sententiarum v. 3 in f. Lugduni totius 1. 2. p. doctoris angelici, Romae
1639. - Eodem in collegio s.Isidori cla- 1654 in f. (m. 45). Plurima, ut de
ruerunt sodales Franciscus Berming- resurrectione mortuorum, de praescien-
ham aGalvia, cujus exstat summa sco- tia et praedestinatione , de paradiso,
tica seu theologiae p. 1. de Deo uno et purgatorio, inferno, de peccato origi-
trino juxta angelici doctoris methodum nali, de articulis fidei etc. tractavit
et subtilis doctoris mentem , Romae Patritius Raw O. S. Aug., in univer-
1656 in f. opus rarum (m. 25) et Fran- sitate viennensi theologiae moralis pro-
ciscus Moloy, qui disputavit de incar- fessor et a. 1642 facultatis theologicae
natione Verbi divini ad mentem docto- decanus († 1646), ea collecta prodie-
ris subtilis, Graecii 1645 in 4. - Prae- runt Viennae 1641 in 4.
termisso vero Francisco Relrio O. S.

II. Theologia positiva et polemica.

326. Omnium theologorum hujus tutejam mire erat studiis deditus, ut
periodi, qui hac in sectione recensendi dies integrosin evolvendis libris trans-
sunt, gloriam unus obscuravit Diony- igeret, adeoque excellentis eratingenii,
sius Petavius, aquilae in morem alios ut decennis carmina graeca componeret,
praetervolans multumque post se relin- graece disputaret annos natus 17 ; grae-
quens. Natus est Dionysius Petavius cam enim linguam callebat prae latina¹)
(Petau, Paetus, ut se ipsum initio la- et vernacula. Non otium , non ludos
tine appellabat) Aureliani 21. Aug. ceterorum more quaerebat sed seces-
1583 patre Hieronymo, e familia viro- sum, ut setotum in studia abderet, nec
rum doctorum feraci¹). A primajuven- quidquam in severioribus disciplinis re-
conditum, quod ille non penetraret.
sophiam sexennio, theologiam partim Lo- Hoc unum fuit, si quando studia inter-
vanii, partim Pragae a. 16 docuit et can- mitteret, oblectamenti genus, regiam
cellarius Pragae a. 13 studiis praefuit ; parisiensem bibliothecam adire, ac ve-
primus quoque in universitate graecensi
ss. canones explicuit. Praeter alia (cf. Ba- teresgraecos latinosque codices versare.
cker III, 1463) edidit tractatumde incarna- Parisiis doctissimis utebatur magistris
tione, Antwerpiae 1636 in 4. liber rarus (m.
30) ; de contractibus in genere et in specie,
Graecii 1644 in 4. norum incarnationis Christi , Parisiis 1610
1) Ejus quinque fratres et sorores duae in 4.
adeo callebant linguas latinam et grae- 1) Ceterum et hanc egregie callebat sti-
cam, ut etiam in utroque idiomate pan- loque utebatur nitidissimo ac teste Fa-
gerent carmina. Patris avunculus erat bricio hist. bibl. fabr. I, 83 consuevit
Paulus Petavius in suprema parisiensi Petavius quotannis repetere Joan.
curia senator († 1614) versatus admodum Despauterii grammaticam , ne quid
in legibus et antiquitatis studio , cujus ipsi excideret contra regulas gramma-
praeter alia exstat dissertatio de epocha an- ticae.
 Dionysius Petavius. 399

Duvalio, Gamacheo, Ysamberto, amico genere adeo eruditis ubique inclaruerit,

quoque Casaubono, cujus hortatu de ex omnibus prope regnis a viris doctis
edendo Synesio cogitabat. Publico con- fuit consultus. Hinc Philippus IV. rex
cursu facto cathedram philosophiae in Hispaniae eum ad academiam novam a
academia bituricensi annos nondum se Matriti erectam, Urbanus VIII. Ro-
natus 20 promeruit. Post biennium mam non semel invitarunt¹), sed im-
Parisios rediens celeberrimi Frontonis pedivit utrumque Ludovicus XIII. non
Ducaei, in cujus consuetudinem se de- ferens regnum suum tanto viro privari.
derat, factum est consiliis, ut post- Actum etiam certo est sub Urbano VIII.
habitis rebus omnibus Nancejum ad- de eo inter patres purpuratos coop-
volaret societati Jesu nomen daturus tando, sed eafuithumilitatereligiosissi-
a. 1605. Tirocinii biennio expleto in mus vir, ut propterea profectionem Ro-
mussipontano collegio, 'quod tum flore- mam quantum potuit semper defugerit.
bat maxime, theologiam audiit; adhi- Cum hac tanta doctrinae praecellentia
bitus mox fuit docendae rhetoricae ita conjunxit splendorem virtutum, ut
annos 11, quo tempore Synesium edi- merito dubites, sanctiorne an doctior
dit, tum historicum Nicephori constan- fuerit. Pietatem illius nemo non mira-
tinopolitani patriarchae compendium batur, cum viderent ipsum tot inter
aliaque, quae jam tunc magnam Petavii negotia atque studia nihil de solitis
eruditionem acerrimumque ejus judici- pietatisofficiis remittere, ad stata orandi
um manifestabant. Ab a. 1621-1644 tempora confestim alia omnia seponere,
theologiam Parisiis docuit, atque bib- et solitum dicere, malle se omnis doc-
liothecarii munere est functus, quo in trinae jacturam facere, quam vel semel
munere dimissa theologica schola per- examen conscientiae quotidianum vel
severavit. Sedulus fuit semper temporis quid simile omittere. Tenerrimo amore
custos, et licet elegantissima compone- ferebatur in b. Virginem tamquam ma-
ret carmina¹), scribere tamen potuit²) : trem suam et singulari veneratione erga
>Ego nullam in istis carminibus pan- ss. eucharistiam, quam sollicite singu-
gendis serii temporisparticulam colloco, lis diebus non ad brevem horam, sed
sed eundo, redeundo, ambulando per ad longum tempus invisebat. Enituit in
urbem, per aedes, inter coenandum, eo semper eximium religiosae discipli-
noctu, reliquis subsecivis horarummo- nae. paupertatis, modestiae, obedien-
mentis raptim illa meditari soleo. In tiae, silentii ceterarumque virtutum
more habuit vir diligentissimus, ut quae
legeret conservataque vellet, diligenter poenitentia publica ediderat Petavius, ita
nec tumultuarie adnotaret. Quamobrem adeumscribit: Hunc librumrivuli instar
ubi librum aliquem aggrederetur scri- putounius de millibus,
excerptorum quosdum
derivare, ex lubeat,
fonte illo
li-
bendum, materiem in promptu habe- ceat. Ipse Petavius horum excerpto-
bat³). Cum libris in omni disciplinarum rum mentionem facit , ut de Incarn. XV,
1) De ejus paraphrasi psalmorum omni- 7§1 de cruce disserens : Nos velut spi-
um necnon canticorum omnium, quaespar- cilegii loco proferemus ea duntaxat, quae
sim in Bibliis occurrunt graecis versibus praeteriri nullo modo possunt, et quae ut
edita cum latina interpretatione, quae ipsa auctorem quemque legebamus, olim sepo-
per se graece nescientibus commentarii sita et subnotata in schedis reperimus.
instar esse possit (Parisiis 1637 in 12.), ita XII, 14 disserens de s. Augustini doctrina
scribit Grotius : Semper juxta me re- de sacrificio ait : Praecipua quaedam hoc
positum librum eum habeo, ut et sensibus loco commemoranda sunt, quae ut librum
et verbis animam pascam. Est ipsa grae- illius quemque persolvimus , secreta no-
citas et poesis latina. Cf. Jac. Dupor- bis sunt et notata.
tum ap. Fabricium bibl. gr.VII, 670 s. 1) Cf. ejus ep. III, 26. 49. 53, quae simul
2) Epist. 1. 3 ep. 31 . ipsius modestiam animumque ad omnem
3) Hinc P. Vavassor del., quem de obedientiam paratum manifestant.
400 1641-1663. Theol. pos. et polem., Petavius .

studium. In omnes alios (modo haere- facultatis, professionis, religionis ex-

tici non essent) mirifice amabilis, in se ornantPetavium, abstinebimus ; om-
unum saeviebat, ut ad vulnerum me- nes enim admiranturejusdem ingenium
delam chirurgorum opem implorare non singulare etperspicax, stupendamplane
raro habuerit necesse. Tantam viri vir- et variam eruditionem, diligentiam in-
tutem volens Deus tamquam aurum in credibilem atque indefessam, dictionis
igne adhuc probare magis et perficere elegantiam nitoremque. Qui ipsumle-
in camino infirmitatis, permisit illum git totam tenet antiquitatis suppellec-
variis morborumgeneribus haud parum tilem ad dogmata catholica sive rite in-
cruciari et doloribus acerrimis torqueri, telligenda, sive solide probanda, sive
ut coactus fuerit subinde prorumpere uberrime explananda. Inter Petavii di-
in eas voces : Circumdederunt me dolo- scipulos, quos, si ingenii dotibus spem
res mortis. Et cum aliquando de acer- bonam praebebant, mire promovebatin
bitate dolorum amanter quasi expostu- literis, eminent par nobile fratrumHen-
laret ad Dominum, inaudisse fertur coe- ricus et Hadrianus Valesius, Gabriel
litus hanc vocem : „ Tu de me cogitas Cossart, Petrus Poussine, Joannes Gar-
ut homo; ego de te cogito ut Deus. " nerius, Franciscus Vavasseur etc., viri
Astantes lecto non cessavit verbis et omnes celebres, de quibus infra agemus.
exemplis accendere ad amorem Dei. Cum
Guido Patinus, quo medico utebatur, 327. Jam ad Petavii opera¹), quo-
rum ingens est numerus, transeamus,
mortembrevi adfuturampraenunciaret, sed praecipua tantum recensebimus :
gaudio exsiliit pius senex suique Ra- Synesii ep. Cyrenes opera, quae exstant
tionarii temporum exemplumcalamum- omni ex veterum codd. fide recensita ac
que ut sibi adferrentur rogavit, in- notis illustrata, Parisiis 1612 inf., quae
scriptoque primae libri paginae hoc editio mendis scatet, procul enim ab
titulo ,Guidoni Patino medico carissi-
auctore suo Remis tunc degente con-
mo', munusculum ei obtulit verbis, fecta est; ib. 1631, ed. nondum satisa
,debeo evangelica', donum scil. pro mendis purgata; longe praestantior et
fausto nuncio. Denique omnibus rite annotationibus auctior est tertia ib.
communitus sacramentis in corona fra-
1633. Inter dissertationes vero adjectas
trum septuagenarius piam efflavit ani-
mam¹) Parisiis die 11. Dec. 1652. les belles lettres, dans la science des lan-
A recensendis encomiis²) , quibus gues , dans la poésie , dans l'astronomie,
viri eruditi omnis nationis, aetatis, dans la géographie , dans la chronologie,
dans l'histoire et dans la théologie. Il est
rare de trouver un auteur, qui ait tant su
1) Plura de vita habes in bibl. script. de choses, qui ait tant travaillé sur diffé-
Soc. J. , cujus elogium suae editioni anno- rentes matières et qui ait réussi en tout
tationibus auctum praemisit Zaccaria ; genre etc. E protestantibus audiaturGe-
apud Niceron XXXVII, 81 ss. , ubi ac- org. Morhofius in suo polyhistore 1. 5
curate admodum de singulis ejusdem ope- n. 18: E pontificiis maximis ornari lau-
ribus ordine chronologico agitur , cujus dibus debetDion. Petavius , jesuita, vir
vitae auctor est P. Oudin ; in primis con- summi laboris et judicii, quem unum e
sulenda accuratissima monographia Sta- jesuitis sapere judicabat Scaliger, ututab
illo scriptis criticis lacessitus.... Culta
nonik D. Petavius, Gratz 1876.
2) Cf. ea collecta a Zaccaria et prae- illi elegansque est tractandi ratio, varia
missa suae editioni dogmatum theolog. eruditione undique aspersa, non horrida
Venetiis 1657. Ita ex. gr. Dupin , Nou- illa et scholastica , frequens antiquorum
velle bibliothèque des auteurs ecclésiasti- lectio, in quibus evolvendis et emaculan-
ques XVII, 222 : On ne peut nier, que ce dis multum temporis consumpsit.
savant Jésuite n'eut un génie très-étendu 1) Accuratum operum (etiam eorum
et très-vaste, une lecture surprenante, une quae non prodierunt) catalogum habes
facilité merveilleuse à écrire particulière- apud Niceron , Zaccaria , Backer
ment en latin. Il a excellé également dans | II, 1891-1909.
 Dionysius Petavius. 401

illa maxime est notanda, quae est de trol. t. 41-43. De doctrina temporum
poenitentia publica et poenitentium re- divisum in 2 pp., ib. 1627 v. 2 in f. ,
conciliatione, cum in illa plura corrigat, auctius notis et emendationibus quam
emendet et expoliat eorum, quae dispu- plurimis e schedis ipsius auctoris de-
taverat in annotationibus ad Epipha- rivatis cum diss. Jo. Harduini de 70
nium. S. Nicephori patriarchae CP. hebdomadibus ¹), Antwerpiae (Amstelo-
breviarium historicum de rebus gestis dami) 1703 v. 3 in f. (complectitur enim
ab obitu Mauritii ad Constantinum us- haec editio etiam Uranologium atque
que Copronymum, nunc primum vul- nonnullas dissertationes theologicas,nec
gatum (graece) ac latine redditum cum non Petavii epistolas). Constat hoc opus
notis chronologicis, ib. 1616; iterum libris 13, quorum priores 8 complec-
1648; Venetiis 1729 in historia Byzan- tuntur partem didacticam chronologiae
tina, inpatrol.graeca ed. Mignet. 100. i.e. scientiam secundum astronomiae
S. P. N. Epiphanii Constantiae sive regulas computandi tempora etc., se-
Salaminis in Cypro ep. opera omnia¹) quentes 4 partempracticam seu appli-
in 2 t. distributa, quae ex veteribus cationem harum regularum ad deter-
libris recensuit, latine vertit et animad- minandas historiae periodos et chro-
versionibus atque prolixis etiamdisser- nologiam historicam ; ultimus (13.) vero
tationibus illustravit, Parisiis 1622 in continet admirandum sane chronicon
f., Coloniae (Lipsiae) 1682, cui accessit ad a. J. Chr. 533. Doluit non immerito
vita Petaviiab Henr. Valesio oratione J. A. Fabricius nondum extitisse qui
descripta et appendices geminae pro illud ad nostra tempora eadem methodo
vindicandis animadversionibus, altera ac diligentia perduceret. Consuli pos-
adversus Maturinum Simonium de sunt Petavii epistolae II, 11. 13, in
poenitentiae ritu veteri in Ecclesia (Pa- quibus causas, cur a Baronii sententia
risiis 1624), alteraadv. Claudium Sal- in figenda natalis Christi epocha dis-
masium, quem stilo sat mordaci im- cesserit, attingit. Hujus operis velut
pugnat (ib. 1630) ; animadversiones complementum est Uranologium sive
seu dissertationes adjectae sunt partim systema variorum auctorum, qui de
criticae, partim chronologicae, ut de sphaera ac sideribus eorumque moti-
anno nativitatis et passionis Christi D., bus graece commentati sunt, accesse-
de anno judaeorum, de cyclis ; partim runt variarum diss. 11. 8 ad auctores
historicae, ut de conciliis Sirmii habi- illos intelligendos in primis utiles, Lu-
tis symbolisque fidei ibidem editis, de tetiae Parisiorum 1630 in f.; in ed. a.
concilio ancyrano, de semiarianis ; par- 1703 operis de doctrinatemporum t. 3,
tim archaeologicae, ut de poenitentiae quae editio recusa fuit Veronae 1734
publicae ritu, de chorepiscopis aliisque -36 et Venetiis 1757. Dissertationes
Ecclesiae ritibus etc., ed. non adeo cor- partim sunt astronomicae, partim chro-
recta. Editio petaviana magna ex parte nologicae. partim polemicae²), in qui-
recepta fuit a Migne in cursum pa-
1) Prolixumhujus editionis conspectum
habes in Bibliothèque choisie ,
1) De hac Petavii editione cf. Joan.Alb. 1703 t. 2 p. 169-204..
Fabricium bibl. graecae V c. 11 ; Joan. 2) Cf. de hoc certamine literario Ou-
Fabricium in hist. bibl. fabr. I, 116. din in notitia de Petavio apud Niceron
Dupinius eam pluribus laudat ; auctor 1. c. et Stanonik § 11. Ita orta est
quoque 1. Della lettura dei Padri. De dili- controversia cum Jacobo d' Auzoles La
gentia adhibita ab ipso Petavio in ea ador- Peyre (n. 14. Maj. 1571, † 19. Maj. 1642),
nanda cf. ejus ep. III, 47 ad Hieron. Ale- qui se vane chronologorum principem
andrum. Ceterum editio parisiensis magni dixit. Descripsit la véritable généalogie de
aestimatur, non tanti vero lipsiensis, cum Job, Parisiis 1623, cui tamen contradixit
non adeo sit emendata. Petavius in suo op. de doctrina temporum,
Hurter, Nomenclator 1. 26
402 1641-1663. Theol. pos. et pol, in Gallia

bus refellit opiniones Carranzae , quidem reperiri potuerunt omnia,

Salmasii, Petit. Tabulae chronolo- graece latineque ib. 1630; Lipsiae 1696;
gicae regum, dynastarum, urbium, re- de Photino haeretico ejusque damna-
rum virorumque illustrium a mundo tione in 5 synodis facta ac de duplici
condito ad a. 4000 ; Tabula chronolo- sirmiensi contra illum synodo, et for-
gica ss. pontificum, imperatorum, re- mulis in posteriore editis dissertatio,
gum, dynastarum a Chr. n. ad a. 1628 ; in qua nova quaedam vulgo haud satis
Parisiis 1628; 1633; 1657; 1708; Mus- comperta ecclesiasticae historiae capita
siponti 1629 ; Vesaliae cura Lengleti produntur ; adnexa haec est ed. 3.
duFresnoy1702,quae editioceteris prae- Rationarii Parisiis 1636. Quum nempe
stat.Rationariumtemporuminpp.2,11.10 sirmiensis synodi Baronius alium an-
tributum, in quo aetatum omnium sacra num (357), alium postea ipse in ani-
profanaque historia chronologicis pro- madversionibus ad Epiphanium (351)
bationibus munita summatim traditur, statuisset, Sirmondus vero pro Baronio
ib. 1633 in 12; ed. 2. in 13 11. tributa, diatribam scripsisset, suam sententiam
novo ordine digesta, multis accessioni- uberius in hac dissertatione explicat.
bus auctior facta et ab auctore recog- Ea iterum edita fuit a Labbeo in coll.
nita, ib. 16343 1636 ; Coloniae 1635; conc. II, 730; a Baluzio a. 1681 in-
Moguntiae 1646 et saepius alibi (etiam ter opuscula Petri de Marca, a P. Car.
in alias versa linguas) ; ad haec tem- de la Baune op. Sirmondi t. 4. Pari-
pora perducta nec non tabulis geogra- siis 1696 (recusa Venetiis 1728); a
phicis et notis historicis dissertationi- Clericot. 3. de doctrina temporum,
busque auctior, Parisiis 1703 (ed. non Amstelodami 1703 p. 189. Huic disser-
sat correcta, cujus additiones non sunt tationi opposuit Sirmondus alteramdia-
magni momenti) ; Venetiis 1849. Est tribam, hinc scripsit Petavius Elen-
hoc opus pretiosum compendium ma- chum diatribae utriusque de Photino et
joris op. de doctrina temporum ac diu sirmiensi synodo, quem primus Baune
hac in materia classicum. La Pierre de cum duplici diatriba Sirmondi hujus
touche chronologique, contenant la mé- op. t. 4. publicae deditluci. Depotestate
thode d'examiner la chronologie et en consecrandi et sacrificandi sacerdotibus
reconnoître les défauts, vérifiée par aDeo concessa deque communione usur-
pratique et exemples, où sont traités panda diatriba adversus novam disser-
les principaux points de cette science, tationem anonymi cujusdam (Grotii),
Parisiis 1636. Ratione horum operum qui christiani sacrificii consecrandi of-
Petavius interprincipes chronologos re- ferendique potestatem etiam laicis at-
fertur, virque dicitur » omnium dili- tribuit, Parisiis 1639 in 8; Londini
gentissimus, cui in rebus chronologicis 1685 cum Grotii¹) dissertationibus
nemo par aut secundus hoc seculo (de coenae administratione, ubi pasto-
opponatur¹) ". Juliani imp. opera, quae res non sunt ; et utrum semper com-
municandum per symbola a. 1638) ali-
cui tria opuscula apologetica opposuit pro
sua opinione. Scripsit quoque adversus ditorem ,doctrinae temporum', Joan. Cle-
Salianum la généalogie de Melchisedech ricum in com. hist. univ., P. Ludov. Da-
et du tems auquel a vécu Melchisedech, nes in gener. temporum notione ; Mon-
ib. 1626; la sainte géographie, ou descrip- tacutium in appar. 2 §91 ; Vossium
tion de la terre et la véritable démonstra- de Scient. math. Cf. in primis Stanonik
tion du Paradis terrestre, ib. 1629 ; sancta 1. c. pag. 54 ss.
evangelia juxta sanctos evangelistas , ib . 1) Testatur autem hic ap. Niceron
1610 in4. de suis dissertationibus: Exempla magno
1) Norisius dissert. de vot. decenn. veneunt propter nobilem contradictorem.
c. 6. Cf. Alex. Morum in praef. ad Sca- Cf. de his controversiis literariis in primis
ligeri thesaurum temp., ubi eum dicit con- Stanonikl. c. § 14.
 Dionysius Petavius. 403

isque ab J. Cloppenburgio et de opificio mundi et eccles. disciplina ;

Dodvello scriptis earumque confu- Antwerpiae (Amstelodami) 1700 t. 6,
tationibus, 1685, et inter dogmatatheo- cura Joan. Clerici, qui etiam opus
logica. Dissertationum ecclesiasticarum illud de poenitentia publica latine ver-
ll. 2, in quibus de episcoporum digni- sum in eam ed. recepit acnonnullas an-
tate ac potestate, deque aliis ecclesia- notationes saepe erroribus infectas ad-
sticis dogmatibus disputatur, Parisiis jecit; Venetiis 1721 ; 1745. In has
1641 in 8. adversus Salmasii dis- editiones recepti sunt plures ex illis ll.,
sertationem de foenore trapezetico (a. quos supra indicavimus, et praeterea :
1640), recusi inter dogmata theologica. de lege et gratia 11. 2 (Parisiis 1648) ;
De ecclesiastica hierarchia 11. 5, in qui- de tridentini concilii interpretatione et
bus potissimum de episcopis et presby- s. Augustini doctrina dissertatio (ib.
teris deque eorum differentia disputa- 1649), in qua epistolam abbatis Bur-
tur (adversus Salmasium) , Parisiis zeis inscriptam Lettre d'un Abbé à un
1643 ; de pelagianorum et semipelagia- Evêque (1649) confutandam suscepit.
norum dogmatum historia 1. 1, ib. 1643; Quum autem huic dissertationi aliquot
de libero arbitrio 11. 3, ib. 1643, quos scriptis respondisset abbas ille, oppo-
impugnarunt Alex. Morus calvinianus suit Petavius de Augustini doctrina et
in l. Victoria gratiae sive de gratia et trid. synodo dissertationem posteriorem
libero arbitrio disputationes geneven- (Parisiis 1650), et ad 1. 13. de incar-
ses, Middelburgi 1652; et Liberius natione appendicem attexuit, in qua
Fromondus doctor lovaniensis in 1. catholicam doctrinam de fructibus mor-
Vincentii Lenis theologi arausicani The- tis J. Christi in eo 1. traditam ab hetero-
riaca adv.D.Petavii etAnt. Richardide doxi cujusdam impugnatione defendit.
libero arbitrio ll. (Parisiis 1646), 1647. Hoc heterodoxi nomen abbatem de
Huic opposuit Petavius Elenchum The- Bourzeis vehementer commovit, sed 4.
riacae Vincentii Lenis, Parisiis 1647. Nov. 1641 demonstravit is ipse lucu-
Adversus Arnaldi 1. de frequenti lenter non injuria illud nomen a Petavio
communione 1) scripsit : Dela pénitence sibi fuisse tributum, nam perspectis
publique et de la préparation à la com- jansenianis erroribus subscripsit dam-
munion 11. 6, Parisiis 1644 in 4., qui- nationem 5 propositionum Jansenii.
bus in ed. 3. a. 1645 duos alios adjecit De adjutorio sine quo non et adjutorio
adversus Godefredi Hermant l.: Re- quo brevis dissertatio (Parisiis 1651 in
flexions sur divers endroits du 1. du P. 8.). Ceterum optima horum dogmatum
Petau, dans les quels ils approuve la theologicorum editio est illa,quamcura-
doctrine du 1. de la fréquente commu- vit annotationibusque illustravit Zac-
nion. Theologicorum dogmatum t. 4 caria, qui Petaviana in multis emen-
Parisiis 1644-1650, scil. de Deo uno davit, Venetiis 1757 t. 7 in f. Novam
et trino et de incarnatione ; de angelis, eamque prolixis admodum dissertatio-
nibus auctam meditati sunt Car. Pas-

1) Adversus Arnaldum praeter Car. saglia etClem. Schrader, sedunum

Franc. d'Abra de Raconis , de quo infra tantum prodiit volumen, Romae 1857
solide subtiliterque scripsit Hieronymus in f. complectens nonnisi 8 priores 11.
Seguin S. J. parisiensis , omnis generis de Deo uno. Iterum prodierunt Barri-
literatura instructus , per plures annos
philosophiaeet theologiae professor(† 29. Ducis 1864-70 cum pluribus addita-
Oct. 1655) quatuor libros, quorum ultimus mentis t. 8 in 4. Hoc maxime opere
est: Causae commotionis in Gallia adver- Petavius suam inter theologos consecu-
sus l. de frequenti communione excitatae seu
analysis posterior 1. de frequenti commu- tus est celebritatem¹) ; hoc opus fons
nione ad Innocentium X., Flexiae 1647 in
f. Cf. Sotvellum et Backer III, 747. 1) Quorundam calumniam a Marte-
26*
 404 1641-1663. Theol. pos. et polem. in Gallia.

est, e quo etiamnumtheologi suas elu- methodo scholastica, totum in eo sit ut

cubrationes de hisce argumentis irri- rimetur patrum sensa: sed major forte
gant¹): eoque plurimum contulit, ut esset hujus operis utilitas, si tenacior
facies tractationis theologicae non nihil esset methodi scholasticae, saltem qua-
immutaretur, cum plurimum recedat a tenus haec distinctionem atque ordi-
nem commendat.
328. Petavio adjungimus sodalem
nio itinere literariop.
in suoproductam
in lucem , Petavium177primum
sua hau- Theophilum Raynaudum¹) propter
sisse e manuscriptis quibusdam libris cl. eruditionis varietatem atque copiam,
Card. Oregii (dequo cf. supra n. 216) refu- qui gallis et italis accenseri potest, na-
tatam habesinMémoires deTrévoux, Juil- tus siquidem est Cespitelli (Sospello)
let 1718 p. 109 et in actis lipsiensibus a. in comitatu nicaeensi 15. Nov. 1582.
1718 р. 491-97 a P. Oudino , quae re-
futatio praemissa est editioni dogmatum Literas humaniores docuit Avenione,
theol. venetae Zaccariae. Cf. Journal des philosophiam et theologiam Lugduni et
Sav. 65, 303-30. Alias fabellas rejectas Romae, ac demum postvaria etiam tra-
reperies ap. Niceron
1) Hinc jam Huetius ap. Niceron : gica fata octogenarius multis virtutibus
Toutes les écoles de théologie de la chré- clarus decessit Lugduni 31. Oct. 1663.
tienté retentissent du nom du P. Petau, Vir hic famigeratissimus ,theologus
écoutent etprofitent de ses leçons , et il fuit praestantissimus et acris judicii
continuera d'éclairer l'église jusqu'à la
consommation des siècles. Vezzosiop. scriptor celeberrimus, prompta et ex-
card. Thomasii t. 1 p. 155: Doctissimi peditissimafacundia et omnium scien-
viri aurea scripta suspicimus , quorum tiarum copia ad stuporem excellentissi-
unica pagella studiosos magis erudiri pro- mus atque indoctrinapatrumversatissi-
fitebatur v. noster Thomasius , quam mus. Ipsequasi sapientiae compendium,
si spis a multorum volumina diurna atque
etiam nocturna manu versarentur. Bud- scriptorum gemma, eruditionis prin-
deus Isag. 1. 2 c.389 : Inter eos vero, ceps literariaeque reipublicae decus a
qui dogmaticam theologiam ex patrum nostri seculi sapientibus passim est
monumentis tractant ... D. Petavius ita habitus
eminet, ut reliquorum gloriam plane ob-
Tanti viri scripta locuple-
scuraverit solusque fere dignus sit, qui tissima, sed ob vehementiorem et acer-
commemoretur. İmmortale namque nomi- biorem stilum plerisque ingrata ....
nis decus consecutus est ob opus de theo- vere dixeris totius literaturae thesau-
logicis dogmatibus ... Quidquid in patri- rum novis veteribusque divitiis refer-
bus scriptoribusque ecclesiasticis obser-
vatu dignum de theologicis dogmatibus tissimum etc. 2) «. Prodierunt ejus opera
invenitur , hic in unum velut congestum
cumulum simulque apte dispositum , ob- 1) Plura de ejus vita cf. ap. Niceron
servationibus notitiam antiquitatis eccle- XXVI, 248 ss. Biogr. univ. 37, 183 ss. et
siasticae haud vulgarem spirantibus illu- praesertim apud Joly , Remarq. surBayle
stratum et stilo eleganti exornatum con- II, 658.
spicere licet. Subsidiis vero istis , quibus 2) Mich.as. Joseph bibliogr. crit. IV,
auctor instructus fuit, si ad veritatem po- 380 ; Backer III, 60 de Raynaudo scri-
tius defendendam , quam Ecclesiae roma- bit: „Raynaud avait toutes les qualités
nae errores palliandos uti voluisset, nihil d'un bon religieux; comme écrivain, il avait
in hocce opere desiderari potuisset. Plu- de l'érudition, et une grande fécondité,
res tamen eum graviter carpserunt, quod mais il manquaitde critique en matière de
patres nicaenos erroris quasi ariani accu- goût; son style est défiguré par l'emploi
saverit vel non satis dextere explicaverit, continuel de termes , qui n'appartiennent
ut fratres Ballerinii diss. 2. de s. Ze- qu'à la basse latinité. Etiam Andres
none c. 1 ; Fr. Bonacci diss. 1. de s. Ze- t. 61.1 c. 5 p. 358 : , Fra un'infinità d'idee
nonis epocha c.1§22 ; Bullus etc.; sed bizzarre, di strani titoli, d'inusitate parole
Petavium plures excusant innixi praeser- e d'inutili paradossi copiosa raccoltà ri-
tim ejus praef. ut Genér II, 450 ss. , 456 trovasi di varia et talora recondita erudi-
s. etc. Cf. Apologiam in ed. Zaccar. t. 2 p. zione , e di sode dottrine nell' immense
13 et Kuhn Ehrenrettung des Dionys. opere di Teof. Rainaldo. Tiraboschi
Petavius, Tüb. Qutlschr, 1850 p. 249 ss. t. 14 1. 2 c. 1 § 29, ubi inter alia ita scri-
 Theophilus Raynaud. 405

(plerumque aucta et emendata) curaP. tilustre divinae mensae illucens, prae-

Bertet, Lugduni 1665 t. 19 in f. (col- delineatumin synagoga, expressumvero
lectio rara) hoc ordine : t. I. theologia in Ecclesia exhibitione corporis et san-
patrum ad templorum et scholarum guinis Domini (Avenione 1645 in 4.);
usum, Christus Deus homo (Antwerpiae exuviae panis et vini in eucharistia, lu-
1652 in f.) ; II. de attributis Christi cubratio, qua ostenditur esse veras qua-
theologiapatrumnexascholasticae, alle- litates, tum a spectris sensum ludifi-
goricae et morali ; III. moralis disciplina cantibus tum a substantiis intra poros
ad praestruendum theologiae practicae panis exsistentibus realiter distinctas ;
acjurisprudentiae viam. Opus quo sub- christianum sacrum acathistum; judici-
tilitas scholastica literarum amoenitate um de novo usu ingerendi cathedras
temperatur, principia juris stabiliun- assistentibus christiano sacrificio (Lug-
tur; penus ad sacras conciones instrui- duni 1661 in 8.). VII. complectitur
tur, ex ethnicorum et christianorum sa- Marialia, ut : Diptycha mariana, qui-
pientumdeflorationeconcinnatum(Lug- bus inanes b. Virginis praerogativae
duni 1629 in f.) ; IV. de virtutibus et plerisque novis scriptionibus vulgatae
vitiis accurata et florulenta tractatio a probatis et veris apud patres theolo-
(Lugduni 1631 in f.) ; V. theologia na- gosque secernuntur (Gratianopoli 1643
turalis sive entis increati et creati in- in 4; Lugduni 1654 in 4.) ; scapulare
tra supremamabstractionem ex naturae marianum illustratum et defensum ad-
lumine investigatio (ib. 1622 ; 1637 versus Lanojum (opera carmelitarum,
in 4.); addita est ab auctore scala a quorum cura erat imprimendum, non-
visibili creatura ad Deum, quae ab ipso nihil immutatum, Parisiis 1654 in 8 ;
gradaria sapientia appellatur, ad exem- Coloniae 1658 in 12. et alibi) ; disser-
plumitinerarii mentis in Deum s.Bona- tatio de retinendo titulo immaculatae
venturae et ascensionis mentis in Deum conceptionis Deiparae V. (Coloniae 1657
R. Bellarmini. At Theophili opella utri- in 12.); nomenclator marianus e titulis
usque cardinalis piissima opuscula se- selectioribus, quibus b. V. a ss. patri-
culari eruditione praecedit (Lugduni bus honestatur, cum observationibus
1624 in 12.) ; VI. constat opusculis non et glossario (Lugduni 1639 in 12 ;
antehac excusis, aut ubique ab auctore Romae 1649 in 12.) etc. VIII. inscribi-
emendatis et auctis, scil. eucharisticis; tur Hagiologium lugdunense (Lugduni
potiora sunt: Candelabrum sanctum sep- 1662 in f.), in quo praeter dissertatio-
nem de diversis sanctis est libellus :
bit. ,Di mille diverse materie, singolar- Maria immaculate concepta primos in
mente sacre, egli tratta nelle sue opere, e Gallia honores Lugduni consecuta, qui
si può dire che su quella materia che ei prodierat jam Lugduni 1647 in 4. hoc
prende a trattare, raccoglie quanto si è
detto, quanto poteasi dire. Così nefosse titulo : Pietas lugdunensis erga b. V.
e

latrattazione più metodica e più precisa. immaculate conceptam. IX. inscribitur

Ma egli nonsa tenersi sul diritto sentiero; Hagiologium exoticum ; X. pontificia, in
divagasi or a destra, or a sinistra, e stanca
il lettore col avvolgerlo inuncontinuola- quo praeter alia : Corona aurea supra
birinto. Lo stile ancora non può piacerne, mithram rom.pontificis selectorum titu-
perchè à un capriccioso grottesco di greco lorum (495), quibus concilia et patres
edi latino , or troppo oscuro per affetta- rom. pontificis et sedis apostolicae ma-
zione di antichità,
trascuratezza or troppo
di correzione. La umile in- jestatem coronarunt, illustrata collectio.
criticaper
oltre non è molto esatta, e spesso senza il Accessit confutatio novi erroris de Ec-
giusto discernimento ei raccoglie i detti e clesia bicipiti (Romae 1647 in 4.) ; XI.
le opinioni dei buoni e de'cattivi scrittori critica sacra, inter quae reperies : Ero-
etc. , quaejam
XVIII, antea
91, qui fuse Dupin temata¹) de malis ac bonis libris deque
adverteratoperibus
de Raynaudi
disserit. 1) Das Werk enthält neben einer vor-
406 1661-1663. Theol. pos. et polem. in Gallia, Raynaud.

justa aut injusta eorundem confixione monachi benedictini inLeonardumLes-

(Lugduni 1650 in 4.), donec corrigan- sium criminationes disceptatio theolo-
turprohibita decr. 10. Jun. 1659; inhac gica, prius edita sub nomine Stephani
editione correcta. Liber hic prae reli- Emonerii hoc titulo : Splendor veri-
quis abibliophilis expetitur. XII. Miscella tatis moralis collatus cum tenebris men-
sacra, inter quae : l. 1. mala bonorum dacii et aequivocationis, Lugduni 1627
ecclesiasticorum alio quam beneficii ti- in 8 ; de ortu infantium contra naturam
tulo usurpatorum; 1. 2. mala bonorum per sectionem caesaream tractatio, qua
ecclesiasticorum male per beneficiarios reliqui itemconscientiae nodiadmatrem
captatorum aut dispensatorum (Lugduni alvo gerentem ac foetum ejusque par-
1644in 4.); dissertatio de sobria alterius tum spectantes solide et accurate ex-
sexus frequentatione per sacros et reli- pediuntur (Lugduni 1637 in 8.) ; de
giosos homines (ib. 1633 in 8.) ; XIII. monitoriis ecclesiasticis ad extorquendam
opusculorum miscella philologica, inter restitutionem aut revelationem, quid
quae de stigmatismo sacro et profano, sint, quando ligent, quomodosolvantur,
divino, humano, daemoniaco (Gratia- quam formidandum eorum contemp-
nopoli 1647 in 8.); XIV. opuscula toribus fulmen excommunicationis
moralia, uti sunt: de honore judicis, (Lugduni 1636 in 8.) etc.; XV. et XVL.
num eum retractandi obligatione exi- heteroclita spiritualia et anomala pie-
mat vitio anterioris sententiae depre- tatis coelestium, terrestrium et infer-
henso, dissertatio theologica etjuridica; norum, collectio scil. singularium ex-
de aequivocatione et mentali restrictione ercitiorum spiritualium, quae originem
adv. falsas Joan. Barnesii¹) angli suam debuerunt ignorantiae, vel super-
stitioni, vel negligentiae. Inter opus-
trefflichen und gelehrten Vertheidigung cula hujus t. reperiuntur duo scil. de
des kirchlichen Bücherverbotes die hef- martyrio per pestem admartyrium im-
tigstenInvectiven gegen die Indexcongre- proprium et proprium vulgare compa-
gation, welche am 18. Dec. 1646 drei sei- rato disquisitio theologica, eterror po-
ner Schriften in den Index gesetzt hatte,
und Peignot (Dict. des livres condam- pularis de communione pro mortuis,
nés au feu , ad v. Raynaud) berichtet quae a. 1646 prohibita fuere; sed cor-
sogar, derselbe habe diese Schrift nurver- rectione adhibitapermissa 1659 ; emen-
fasst, um seiner Galle wegen dieses Ver- dationem faciendam ab ipsa congrega-
botes Luft zu machen. Katholik , 1864
April. p. 443 annot. tione approbatamhabes in opp.XX, 256.
1) Joannes Barnes (Barns) O. S. Ben. Eorum primum impugnavit Hurtado
anglus scripsit contra Lessium Traicté et (cf. infra n. 398), vindicavit vero Ray-
dispute contre les equivoques, Parisiis 1625, naudus sub nomine ficto (Leodegarii
quae fuit prohibita a congreg. Indicis. Ma-
gis innotuit propter libellos adversus con- Quintini Hedui) : Theologia antiqua de
gregationem anglicanam O. S. Ben. et in- veri martyrii adaequate sumpti notione
primis opere Catholico-romanus pacificus etc., Lugduni 1656, quae tamen fuit
(quod
1680), prodiit postcommunione
quod salva suam mortem Oxonii prohibita 1658. XVII. Ascetica; XVIII.
catholicae
rom. Ecclesiae et hoc seculo docetur et polemica, inter quae : Nova libertatis ex-
antea doctum fuit a catholicis celebribus. plicatio ad lucem obscurissimis quibus-
Scopum persequitur quem Veronius et quetheologicis difficultatibus affunden-
Holden in operibus suis geminis prae ocu- dam nuper adinventa et 2 11. proposita
lis habent , sed in opinandi licentia eos
omnino superat. Propter suas opiniones a Guil. Gibieuffo (n. 321) congr.
abinquisitione fuit comprehensus Romam- orat. gallic. presb. hac antistropha trac-
quemissus,ubi semicompos mentis decessit tatione discussa : accessit examennovae
1661 in asylo lunaticorum , qua de ta-
theologiae negantis consursumDeino-
mendubitatBraunmüllerKirchenlex. biscum
1, 2034. Cf. Reusch II, 404 ; Gillow I, ad actus liberos (Parisiis 1632
138-41 . in 4.); t. XIX complectitur indices ge-
 Francisus Veronius. 470

nerales. Contra hunc 1. (sicut etcontra genue quidem negare non possumus,
alia Raynaudi opuscula scripsit) Vinc. nonnullam esse in scriptionibus ejus
Baron O. Pr., de quo alias. Tomum amarulentiam ...

quod mirum sit in.

praeterea XX., quem vocabat Apopom- viro praesertim doctissimo, quique pe-
paeum, apparaverat Raynaudus, atque culiari tractatione probandum assump-
in eo opera illa tradere meditabatur, sit, justam esse scriptionum mordacium
quae in corpus operum suorum referre confixionem, proindeque docuit tenen-
noluerat. Mors vero auctoris inopina dam esse moderationem etiam in eos,
editionem interturbavit, quae demum qui prius pupugerint ... De nostri
emersit Cracoviae (sed falso) a. 1669. quoque obscuritate non pauci conquesti
Tomus ceteris per omnia aequalis et sunt et fortasse non prorsus absque
lugdunensi editioni valde similis in- ratione etc. Edidit quoque Raynaudus
scribitur: Th. Raynaudi Apopompaeus s. Anselmi archiep. cantuariensis opera
admodum rara continens, seu ejusdem omnia extraneis in ss. libros commen-
t. XX. et posthumus per anonymumno- tariis adornata ... opuscula bene multa
vissime digestus ; in hoc continentur nunc primum exbibliotheca vatic. aliis-
praeter alia: Dissertatio pro Franc. que luce donavit etc. Lugduni 1630
Suarez de gratia aegro oppresso collata in f.; Leo M., Maximus taurinensis,
per absolutionem a sacerdote praesente PetrusChrysologus, Fulgentiusruspensis,
impensam praevia peccatorum exposi- cujus edidit e mss. 80 sermones, quo-
tione epistolari ; Hipparchus de religioso rum tamen plerique a criticis non cen-
negotiatore disceptatio Mediastinum in- sentur genuini, et 1. 3. de veritate prae-
ter ac Timotheum, quae negotiatio a destinationis et gratiae primum muti-
religioso statu abhorreat (Franopoli i. e. lum, nunc absolutum, Valerianus ce-
Camberiaci 1642 in 8. sub nomine meliensis, Amadeuslausanensis, Asterius
Renati a Valle). Prohibitus tamen fuit amasenus heptas praesulum christiana
hic t. decr. 23. Martii 1672, exceptis sapientia et facundiaclarissimorum cum
1. Hipparchus et tractatu Αὐτὸς ἔφα variis dissertationibus, ib. 1652 .
Os Domini locutum est ; linguarium
validum damnatis a sede apostolica in- 329. E theologis polemicis inter gal-
jectum etdepulsiofrivolae declinationis, los nominatissimus est Franciscus Ve-
qua pauci murmurantes damnationi ronius parisiensis ( 1575-1649), qui
Jansenii per Innocentium X. obten- primum societatem Jesu est ingressus
dunt defectum conc. generalis (Lug- et sacerdos factus plures Galliae pro-
duni 1657), qui , separati< permittun- vincias munere apostolico strenue fun-
tur. Theophili stilus, inquit Mich. a gens peragravitmagno animarum lucro,
s. Joseph¹), pungens et aculeata dic- multos enim protestantes etiam doctos,
tio summopere pluribus displicuit; nobiles, imo et praecones ad veram con-
nonnullis quoque visum est, non lon- vertit fidem. Ut liberius huic operi se
gissime nostrum abesse a salibus et impendere posset, societatem Jesu re-
mordacitate, quam in quibusdam fori liquit (1620). Exinde zelo indefesso
rabulis et aliquibus petulantioribus privilegiis ecclesiasticis et regiis in-
grammaticis ipse reprehendit. Et in- structus opus coeptum continuavit, ore
et calamo, concionibus, publicis dispu-
tationibus, libris quam plurimis ani-
1) L. c. p. 391 qui illum a pluribus ejus- marum salutem promovit. Licetzelo ar-
modi censuris excusare nititur. Stili mor- dentissimo aestuaret , magna regeba-
dacitas carpitur etiam in Journal des tur prudentia, modestia, mansuetudine,
Savants 1667 p. 79 ss ., ubi brevis om- quam vel ejus adversarii mirabantur.
nium operum Raynaudi exhibetur con-
spectus. Prolixus est ejusdem operum catalo-
408 1641-1663. Theol. pol. in Gallia, Veronius.

gus¹) quorum potiora tantum hic in- troversiarum et Migne in cursum

dicabimus. Omnium celeberrimum est theologiae t. 1. Versa quoque fuit in
illud, cui titulus²) : Méthode de traiter varias linguas et nostra adhuc aetate
des controverses de religion par la seule aliquoties prodiit, ut cura Dr. Seb.
Escriture saincte alléguée en termes ex- Brunner Viennae 1853 in 16. hoc
prez ou exposée par les saincts Pères titulo: Fr. Veronii regula fidei seu se-
séants ez Conciles des 5 premiers siè- cretio eorum, quae sunt de fide catho-
cles rapportéz par les Centuriateurs de lica ab iis, quae nonsunt de fide. Preuve
Magdebourg ... enseignée et pratiquée de la s. Messe par textes de l'Ecriture
par s. Augustin, avec, selon icelles, la s. produits par les ss. Pères séants és
décision de tous les points de débat en Conciles des quatre premiers siècles,
religion en ce siècle, la réfutation des Parisiis 1623 in 8 ; le purgatoire et la
Confessions de Foy prétenduës Réfor- prière pour les fidèles trépassés prouvés
mées deFrance, Hollande etc. et la res- par textes de l'Ecriture sainte en la
ponse à tous les livres écrits par les bouche des ss. Pères des quatre premiers
Ministres pour ces Confessions etc., siècles, ib. 1623 in 8 ; les justes plain-
Parisiis 1638. 1639 v. 3 in f. Haec est tes de l'Eglise catholique sur les falsifi-
editio 21. ab a. 1615, ceteris magis cations de l'Ecriture sainte et des ss.
aucta, expolita, completa, in quam re- Pères par les ministres, ib. 1623 in 8 ;
cepit pleraque opuscula ante a. 1637 Traité de la puissance du Pape¹), ib.
a se edita; alia vero, quae hanc editio- 1626 in 8 ; Traité des traditions apo-
nem praecesserunt, sunt hujus operis stoliques pour réponse aux traditions
compendia. Non minus celebris et sae- des ministres du Moulin et Bochart,
pissime recusa et ab ipso Galliae clero Cadomi 1631 in 8 ; Lumières évangéli-
approbata est Règle générale de la foy ques pour rendre facile à un chacun
catholique séparée de toutes autres doc- l'intelligence du N. T. aux fins que sans
trines, contenant le moyen efficace pour crainte ou ombrage par cette direction
la réduction et réunion de ceux de la chacun soit assidu en cette lecture,
religion prétenduë réformée à l'Eglise Parisiis 1646 in 16. Primum ibidem
catholique etc., Parisiis 1646 in f., proponit historiam seu harmoniam se-
quam parum immutatam receperunt culi evangelici secundum Salianum et
fratres Walenburch³) in t. 2. con- Baronium; locos dein obscuros anno-
tationibus derivatis e patrum scriptis
1) Hunc exhibet Backer III, 1345- illustrat, controversos et dogmaticos
60, qui enumerat ultra 70 scripta. fusius illorum verbis interpretatur, ver-
2)Hujus egregium compendium ab ipso
confectum comitiorum clerijussu est : Pe- sionis genevensis corruptiones detegit
tit Epitomé de toutes les controverses de la etc. Nec jansenianis pepercitVeronius,
religion en ce siècle selon les méthodes de ut patet ex hisce et aliis ejusdem 11.:
s. Augustin; savoir par l'Ecriture sainte
en termes exprès ou exposés par les ss. cos salva unitate fidei , salva compage
pères séants ès conciles des cinq premiers charitatis controversa aut minus certa.
siècles etc., Parisiis 1641 in 8, saepius re- Cujus viri scientiam e doctissima socie-
cusum; prodiit etiam epitome latina in- tate Jesu prodeuntem veneramur senten-
scripta Methodus veroniana etc., Coloniae tiamque longo usu fundatam sequimur,
1619 in 8. etc. (quae reperitur etiam in et labores optimo successu a Deo dotatos
cursu completo theologiae ed. Migne V, honoramus. Ceterum advertit Werner,
1066) auctore Remaclo de Vaulx , de quo Franz Suarez 1, 106 , Veronium in discri-
cf. Biogr. nat. de Belg. V, 1833. mine hoc explicando sequi praecipue Vas-
3) Hi ita de eo loquuntur Exam. 3. de quez in suis ad s. Thomam commentariis.
princ. cath. § 1: Magnum in hoc negotio 1) Alter ejusdem tractatus de la Pri-
subsidium attulit eximius D. Veronius mauté en l' Eglise ou de la hiérarchie d'i-
docens , quaenam apud nos sunt fidei ca- celle adversus Blondellum prohibitus est
tholicae, quaenam inter doctores catholi- decr. 22. Jan. 1642.
 Richelieu, Barraut, Rochefoucauld etc. 409

InJansenii praetensum Augustinum seu majori ex parte ab. Bourzeis est tri-
s. Augustinus liberatus a quatuor so- buendum. Les principaux points de la
phisticis speciebus iprensis novatoris foi catholique défendus contre les mi-
scholae ex methodo augustiniana, Pari- nistres de Charenton, Pictavii 1617
siis 1647 in 24 ; la condemnation de la etc.- Joannes Jobertus de Barraut
doctrine des Jansénistes par cinq Con- primo vasatensis episcopus, postea are-
ciles françois huit cens ans ily a selon latensis archipraesul († 1643) scripsit
les méthodes de s. Augustin, ib. 1648 adversus Molinaeum : Erreurs et
in 4. (ed. 2). Praeterea acta edidit faussetés remarquables contenues dans
plurium disputationum publicarum, un livre intitulé , Bouclier de la foi
quas habuit cum protestantibus; illo- composé par P. du M. -
Franciscus
rum libros refutavit, ut Henchaei, du Rochefoucauld (Rupifucaldius) e
Moulin, Mestrezat, Drenlincourt, Bo- stirpe nobilissima oriundus n. 1558 ,
chart, Dallaei, Aubertini, M. Antonii de episcopus clarimontanus (1585), dein
Dominis, Blondelli etc.; denique etiam (1615) augustomaganus (Senlis), a
N. T. in linguam gallicam vertit, vel Paulo V. propter suum pro vera fide
saltem versionem lovaniensem emen- zelum cardinalis dictus (1607), praesul
davit¹). virtutum splendore morumque candore
330. His ex praesulum ordine 2) ac- plane insignis, jansenianis admodum
cedunt cardinalis Armandus Joannes exosus († 1645 a. aetatis 87), dispu-
tavit de auctoritate Ecclesiae et romani
du Plessis de Richelieu nominatissi-
mus ob partes quas gessit in negotiis pontificis, Lugduni 1629.-Franciscus
de Harlay († 1653) avunculus cele-
politicis(n.
qui 5. Sept.1585,+4.Dec.1642),
non spernenda reliquit opera, cu- brioris Fr. de H. archiepiscopi pari-
jusmodi sunt : La méthode la plus fa- siensis et cardinalis († 1695) scripsit
apologiam magnae
cile et assuréede convertir ceuxqui sont Jacobum EvangeliiBritanniae
pro catholicis ad
séparés de l'Eglise, Parisiis 1651 in f., regem,
etiam in Migne Démonstr. évang. III, Lutetiae 1625 in f. (fr. 30), et obser-
5 ss., quod tamen secundum alios ad vationes historicas et theologicas in ep.
romanos cum accurata versione e
graeco, ex typographia arcis gallionensis
1) Cf. Kerker , Kirchenlex. XI, 639 s. 1641 in 4. Ex reliquo clero huc
De ejus versione cf. Rich. Simon , histoi-
re critique des Versions du N. T. c. 31; de spectant Bertrandus du Chesne, qui
annotationibus adjectis , in quibus prae- praeter alia edidit : La sainte curiosité
sertim Marianam sequitur , Histoire crit. ou Questions sur les principaux artic-
du N. T. c. 58.
les de la foi, sur les mystères de la
2) Ex episcoporum ordine innotuit eti-
am Joannes Petrus Camus de Pontcarré religion et les cérémonies de l'Eglise,
parisiensis, n. 3. Nov. 1582, praesertim ob Parisiis 1643. Jacobus Corbin
suam familiarem cum s. Francisco Salesio bituricensis 1), regi a sanctioribus con-
consuetudinem. Reliquit ipse innumera
(c. 186) opera, in primis ascetica, fabellas
romanenses , theologica, polemica adver- 1) Cf. Biogr. univ. IX, 561. Praetermis-
sus ordines religiosos, quos stilo nimis acri so Claudio de Bane († 1658), qui ad Ec-
et indigno insectatus est , quae tamen clesiam est conversus, mentio fieri hic pos-
fere omnia haud immerito oblivioni sunt set Blasii Pascal († 19.Aug. 1662) propter
tradita, quod levi festinataque manu sint notissimum opus , quod quidem saepius
conscripta. Post abdicatum episcopatum mutilatum, mutatum , aliorum additioni-
belicensem (1608-29) aliquamdiu vicari- bus auctum, demum ut videtur sat purum
um egit de Harlay archiepiscopi rotoma- et genuinum prodiit hoc titulo : Pensées,
gensis, de quo supra in textu agimus. De- Fragments et Lettres de Bl. Pascal publiées
cessit iterum designatus episcopus attre- pour la première foi conformément aux
batensis 26. Apr. 1652. Cf. Bauer KL. II, manuscrits originaux en grande partie iné-
1783; Feller II, 319. dits, Parisiis 1844 t. 2. Continet hic liber
410 1641-1663. Theol. pol . in Gallia, Angelus ab Insulis etc.

siliis († 1653), plura reliquit opera ad gelus ab Insulis theologiae lector,bis

jus civile spectantia,historica, poëtica, minister provincialis , apostolicarum
sed etiam nonnulla polemica et ver- missionum in India diu praefectus, qui
sionem gallicam s. Scripturae, Parisiis scriptis etiam impugnavit calvinistas.
1643 v. 8 in 16., secundum Veronium Raphael Dieppensis , strenuus
nimis literalem phrasimque latinam missionarius, qui inAmerica ingentem
plus aequo redolentem, secundum Rich. infidelium numerum ad Christum con-
Simon stilo rudi et barbaro conscrip- vertit († 1648). - Tranquillus a
tam. Inter ejus opera theologica, quae s. Remigio etc. Hyacinthus Ker-
minoris suntmomenti, est et illud, cui ver parisiensis, concionator suo tem-
titulus : Preuve du nome de la Messe et pore magni nominis, strenuus acatho-
de son antiquité par l'Ecriture et les licorum impugnator et academiae con-
Pères des premiers siècles de l'Eglise, troversiarum per plurimos annos Pari-
Parisiis 1620 in 8 . siis congregatae promotor , cui Deus
praeter insigne doctrinae et sapientiae
331. Ex ordinibus religiosis zelo donum magnam etiamcontulit virtutum
fidei emicuerunt Capucini, e quorum excellentiam, praeter alia ¹) reliquitcon-
sodalitio mentione digni sunt¹) : An- troversiarum t. 3 ad revocandos haereti-
cos ad cognitionem veritatis catholicae,
Parisiis 1646 in 4; collectionem seu
demonstrationem veritatis et divinae ori-
ginis religionis christianae non tamenela- dictionarium praecipuorum s. Scriptu-
boratam et digestam sed per aphorismos rae locorum pro omnibus fidei catholicae
adumbratam. De eo sic inter alia scribit romanae apostolicae articulis intelligen-
Hitzfelder , Kirchenlex. VIII, 164 :, In
derThat sind die Pensées eine für ihre dis, ib. 1644 in4.-Angelus de Ra-
Zeit treffliche und auchgegenwärtig noch conis²) († 1650) plurimis in tuenda
brauchbare , wiewohl nicht selten über-
schätzte Vertheidigung der Wahrheit und
Göttlichkeit des Christenthums. Dem in communi, et de baptismo et confirma-
Style und der Darstellung nach des Mei- tione , Tolosae 1657; de eucharistia , ib.
sters würdig ... beurkunden die Pensées 1659 .
eine Schärfe, Kraft, Tiefe und Originalität 1) Cf. Joan. a s. Antonio t. III in
des Geistes , welche tief bedauern lassen, append.
dass sie unvollendet geblieben sind. Sie 2) Distingui hic debet a Carolo Fran-
haben in ihrer Zeit bedeutende Wirkung cisco d'Abra de Raconis ejus cognato n.
gehabt, jedoch nach Verschiedenheit der 1580 in arca Raconis , qui 13 annorum
Standpunkte verschiedene , ja entgegen- puer fidem amplexus est catholicam, tan-
gesetzte Beurtheilungen erfahren etc. Ad toque successu studia absolvit , ut vix 19
rem tamen advertit Scheeben (Katho- a. natus publice doceret philosophiam
lik 1868 I, 289) : „ Vortrefflich sind die quandoque coram 400 auditoribus. Cathe-
Bemerkungen (Linsemanns , Bajus p. dram philosophicam theologica commu-
85) über die durch und durch jansenisti- tavit (1615) atque doctoratus lauream est
sche Denkweise Pascal's , eine heilsame consecutus a. 1616. Propter insignia ejus-
Warnung für diejenigen, welche die Pen- dem merita, scripta docta et irenica, ani-
sées in Bausch und Bogen für ein klassi- marum zelum atque virtutum exempla
sches Werk christlicher Apologetik hal- dictus est episcopus vauriensis ( 1637, †
ten. Cf. Liter. Handweiser 1870 p. 366 16. Juli 1646). Adversus Arnaldi opus :
ss.; Tüb. Qtlsch. 1871 p. 131 ss. Multis De la fréquente Communion edidit Examen
tamen forte magis innotuit Bl. P. suis fa- et jugement du 1. de la frequente Commu-
mosis Lettres écrites à un provincial par nion, Parisiis 1644 ; Réponse à la Tradition
un de ses amis , quae ab a. 1656 prodire de l' Eglise sur la pénitence et la communi-
coeperunt , collectae (19) Amstelodami on, 1644 1645 v. 3 in 4; la primauté et sou-
1657 : quae adversariis societatis Jesu plu- verainité singulière de S. Pierre prouvée,
rimum propter stilum mordacem et iro- ib. 1645, in quo errorem de Barcos de
nicum arriserunt. Ecclesia bicipiti, quem Arnaldus in suo 1.
1) Ex ordine s. Francisci est Eutropius probaverat, rejicit. Traité pour se trouver
Bertrand , qui disseruit de sacramentis en conférence avec les hérétiques , Parisiis
 Andeolus Lictaviensis, Audebertus, Moquetius. 411

catholica religione et conversione hae- nes justae ac rationabiles, quas catholici

reticorum exantlatis laboribus clarus, faciunt Calvini sectariis, ad eos ab er-
conscripsit opus doctissimum: Calvi- roribus liberandos et a morte aeterna
nismus absque larva, in quo calvinismo revocandos, Turoni 1638 ; adoratio veri
larvam detrahit et ejus deformitatem Dei, in quo 1. ostenditur, quod calvi-
ostendit, Parisiis 1627.1630 v. 2 in 8; nistae gravissime errant, dicendo Deum
excitatorium catholicum, quo ministri nondebere adorari in ecclesiis, in sacra-
catholici dormientes expergefiunt, Ca- mento altaris et in imaginibus, ib. 1639
domi 1624 in 4. etc. Andeo- in 8. etc. Demum ex eadem familia
lus Lictaviensis , missionarius religiosa verus haereticorum malleus
apostolicus atque acerrimus calvini- fuit Coelestinus Niortensis,qui libel-
starum impugnator († 1653), qui prae- lis circa 30 et amplius Pictavii impres-
ter opera ascetica plura polemica (gal- sis illos est intrepide aggressus.
lice) edidit¹) , ut: Summa doctrinae 332. E societate J. nominari merent
christianae, quam docet Ecclesia catho-
lica et romana cum breviario errorum Stephanus Audebertus S. J. bella-
et haeresum, quas docet ecclesia prae- censis († 30. Julii 1646), qui secun-
tensa reformata calvinistarum,Lugduni dum Sotvellum inter alia scripsit : Ex-
1633 in 4 ; status deplorandus ecclesiae plications de quelquesendroits deS.Au-
calvinisticae fideliter ac sincere reprae- gustin touchant la Sainte eucharistie,
sentatus²), ib 1639 in 4 ; interrogatio- passages
Rupellae 1630 in 12; Lettre sur les
de Théodoret Dial. 2. et de
Gelaze livre des deux natures, Lescari
1618 in 12 etc. Cf. Raess ,die Converti- 1639 in 8 ; le Triomphe de la Vérité
ten III, 444. Famoso illi Arnaldi operi oc- sur la Transsubstantiation et sur le
casionem praebuit Petrusde Sesmai- Purgatoire, Orthesii 1638 adversusa b-
sons S. J. nannetensis theologiae moralis
professor († 3. Oct. 1648) 1. inscripto : Que- badie in 8. - Joannes Moquetius
stion s'il est meilleur de communier souvent S. J., „mussipontanus lotharingus ¹),
que rarement ? Parisiis 1643 in 4., quam peracuti vir ingenii, gravis judicii, me-
opposuit instructioni manuscriptae San- moriae felicissimae, praeter idioma sibi
cyrani deusu sacramentorum poenitentiae
et communionis. proprium latine, graece et hebraice doc-
1) Cf. Joan. a s. Antonio I, 60.
2) Huic analogum est opus Joannis Lu-
dovici de Rouvray quondam pastoris schweifigdurchgeführt worden wäre. Beim
galli Bernae, qui tamen a. 1648 ad Eccle- Anblick der durch die neuen Lehren an-
siam catholicam rediit, cui titulum fecit : gerichteten beweinenswerthen Verheerun-
L'abomination du Calvinisme, Parisiis 1650 gen gestattet er
in 4., in quo ostendit 13 sectionibus cal- Einbildungskraft , dem Schmerz und der
vinismum esse sine Ecclesia, sine religio- Aufregung zu freien Lauf, und begnügt
ne, sine reformatione , sine Scriptura seu sich manchmal anstatt der Belege mit
verbo Dei, sine fide, sine sacramentis, sine ätzenden Schlagwörtern. Huc etiam re-
sacrificio et sacerdotio, sine symbolo, om- ferri potest opus plane egregium Petri
nium haeresum colluviem, regumet eccle- Guiffart medici rotomagensis, parenti-
siasticae auctoritatis hostem, ministrorum bus calvinianis orti, qui tamen ad fidem ca-
Ecclesiaeinimicum, hostemvel ipsius fidei, tholicam c. a. 1653 rediit opusque plane
Dei et sanctorum ejus . Das Buch, adver- eximium edidit : Les veritez Catholiques ou
tit Raess ,die Convertiten V, 233, ist les justes Motifs, qui ont obligé le S. G ...
offenbar in aller Eile im ersten Feuereifer de laisser la Religion prétendue Réfor-
der Bekehrung geschrieben worden. Es mée pour se ranger à l'Eglise catholique
enthält schöne und vortreffliche Gedanken, etc., Rotomagi 1653, de quocf. Raess
schlagende Betrachtungen und lebendige| VII, 44-61 .
Schilderungen; es würde aber mehr Inte- 1) Ita facultas theologica ingolstadien-
ressebieten,mehrNutzenstiftenund nach- sis in monumento ei in auditorio posito.
haltigeren Effect machen, wenn es ruhi-Cf. Mederer , annales acad. ingolst. II,
ger, wissenschaftlicher und weniger weit- 233.
412 1641-1663. Theol. pol. in Gallia et Italia.

tus; italico quoque, hispanico et ger- impugnatores veteres et recentes, prae-

manico ceu vernaculis utebatur; philo- sertim contra Jansenium, causam quo-
sophiam et theologiam primo Dilingae, que agit Haberti adversusjansenianos ;
deinde eandem 9 annis Ingolstadii lau- in 2. refellit 1. anonymum : Lagrandeur
datissime professus est , Gonteriana de l'Eglise romaine, in quo defenditur
methodo contra calumniantes haereticos sententia haeretica ab Innocentio X.
egregie vindicata 1). Clarus fuit collegii damnata de duobus Ecclesiae capitibus.
et academiae dilinganae rector, a sum- In 3. disserit de sacramento poeniten-
mis principibus saepe consultus, tan- tiae et frequenti communione. Defensio
demOeniponti, cujus collegiumpluribus s. Augustini hippon. adversus Augusti-
annis rexit, exemplo quamverbis imperi- num iprensem (Jansenium) quoad au-
osior, ex assiduis laboribus decessit 29. xilia gratiae et humanam libertatem,
Jan. 1642 aet. 68.- Jacobus Beau- ib. 1651 ; Suavis concordia humanae
fez tutellas († 3. Oct. 1650), strenuus libertatis cum immobili certitudineprae-
calvinistarum impugnator. - Joannes destinationis et efficaciae auxiliorum
Dorisy e dioecesi rotomagensi, philo- gratiaejuxta sententias dominicanorum
sophiae et theologiae moralis professor et patrum Soc. J., ib. 1639 (m. 18);
(† 1657) gallice prius, dein latine scrip- defensio s. Thomae doctoris angelici ad-
sit vindicias s. Augustini adversusPseu- versus recentiores quosdam theologos,
do-Augustinum C. Jansenii tr. in qui praedeterminationem physicam ad
singulos ll. et singula ll. capita t. 1. de actus liberos illi falso affingunt, Duaci
haeresi pelagiana, Parisiis 1656. 1633 ; de sacramentis, Tolosae 1627
Moyses du Bourg († 1662) scripsit v. 2 ; Consensus orbis de gratia suf-
Le Jansénisme foudroié par la Bulle ficiente innumeris ss. patrum et theo-
d'Innocent X., et l'Histoire du Jansé- logorum testimoniis comprobatus, nec
nisme contenant sa Conception, saNais- non apelagianismi et semipelagianismi
sance, son Accroissement et sonAgonie, nota contra calvinistas vindicatus, Pa-
Burdigalae 1658 in 12. Qua in risiis 1652 in 12 ; La défense du for-
pugna adversusjansenianos duo ex alia mulaire dressé par l'assemblée duclergé
familia religiosa mentione digni sunt: contre les derniers libelles des jansé-
Petrus a s. Joseph O. Cist. congr. nistes, ib. 1662. - Nicolaus Forest
fuliensis e dioecesi Ausci (n. 1592, Duchesne prius eS. J., dein O. Cist.,
† 1662), strenuus jansenistarum adver- rothomagensis, cujus inter alia¹) sunt:
sarius, cujus plura exstant opera²) : Précautions tirées du Concile de Trente
Idea philosophiae rationalis, naturalis, contre les nouveautés de la Foi, Pari-
universalis et moralis sive logica, phy- siis 1649 in 8 ; Lettre d'un théologien
sica,metaphysicaetethicaColoniae1655 à son ami malade, contenant l'Abrégé
t. 4 in 1 v. in 16. (rara m. 18); Idea de Jansénius, ib. 1651 in 4 ; Lettre à
theologiae speculativae, sacramentalis, son ami en convalescence contre trois
moralis, Parisiis 1642 v. 3 in 1 t. in f.; lettres d'un janséniste (de Bourzeis),
1643 (ed. jam 5.); Théologie du temps ib. 1650 in 4 ; Lettre ... à son ami
examinée selon les règles de la véritable parfaitement guéri du jansénisme, con-
théologie, Parisiis 1647 v. 3, in quo- tenant quelques avis sur les canonsdu
rum 1. tuetur Molinam adversus ejus Concile d'Orange, ib. 1650 in 4.
333. In Italia²) scripsit adversus
1) In op. Methodus Gonteriana sive mo-
dus et ratio cum haereticis ex solo Dei hebraeos ethaereticos scripturalemdis-
verbo disputandi primum a J. Gonterio S.
J. conscripta, deindell. 2 a calumniis vin- 1) Cf. Biogr. univ. XV, 261 .
dicata, Ingolstadii 1618 in 4. 2) Andreasde Castellana missiona-
2) Cf. Visch , bibl. script. s. O. Cist. rius reliquit librum valde rarum inscrip
 Laudrianus, Gravına, Magnus. 413

sertationem ac demonstrationem Vir- cipiis s. doctrinae, de ss. traditionibus

ginis partus ejusque filii Emmanuel di- ( 1619) ; 2. de verbi Dei scripti h. e. s.
vinitatis et humanitatis tr. 3, Mediolani Scripturae auctoritate, versione, inter-
1639 et 1641 in 4. Ignatius Lan- pretatione (1627); in 3. patrum auc-
drianus mediolanensis olivetanae con- toritas, praesentium pastorum et doc-
gregationis, monasterii s. Victoris ab- torum et ipsius Ecclesiae sensus de-
bas (n. 1579), qui plures judaeos ad fenduntur : huic adjicitur series epi-
fidem convertit et propter insignem eru- scoporum et archiepiscoporum ecclesiae
ditionem Romam accitus opem laturus neapolitanae; 4. agit de Ecclesiae na-
in congregatione de propaganda fide; tura, partibus seu membris, proprie-
sed dum se ad iter parat aeternitatis tatibus, notis vel signis, dotibus, mu-
iter est ingressus 17. Apr. 1642. — neribus et ornamentis (1632); 5. de
Plurimum vero hac aetate inclaruit Do- legitimo judicio controversiarum fidei,
minicus Gravina O. Praed. siculus, divino et publico magisterio Ecclesiae
non minus insigni doctrina, quam in- ( 1635); 6. de patribus in concilio oe-
nocentia morum, disciplinae regularis cumenico congregatis (1636) ; 7. de
studio vitaeque sanctitate. Sacras lite- legitimo et praecipuo magistro et ju-
ras variis in conventibus provinciae dice infallibili romano pontifice in fidei,
neapolitanae interpretatus est : Romae morum et ecclesiasticae disciplinae,
coram Paulo V. pluries e suggestu ora- canonizationis et cultus sanctorum de-
vit; Neapoli, Panormi, Priverti con- cretis (1639). Pro sacro fidei catholicae
ciones habuitperquadragesimammagno et apostolicae deposito fideliter a rom.
ubique cum fructu. Omnibus in ordine pontificibus custodito apologeticus adver-
muneribus proxime ad summum func- sus novatorum calumnias et praesertim
tus est et a cardinalibus archiepiscopis novissimi M. A. de Dominis, Neapoli
neapolitanis theologusadscitus(† 1643). 1629 in 4; Coloniae 1638 ; pro sacro-
Haec praecipua ejusdem opera¹) : Ca- sancto ordinis sacramento vindiciae or-
tholicae praescriptiones adversus omnes thodoxae adversus haeresiologias M. A.
veteres et nostri temporis haereticos, de Dominis, in quibus pariter Ecclesiae
quorum controversiae ex antiquitate, latinae cum graeca tam in materia,
universitate , patrum consensione , s. quam forma concordia demonstratur,
Thomae Aq. doctrina et methodo dis- Neapoli 1634; Coloniae 1638 in 4 ;
solvuntur ac confutantur in 12 t. dis- Cherubim paradisi s. Thomas Aq. cha-
tributae; prodierunt tamen tantum t. 4 racteribus divinae sapientiae illustratus
inv. 7 in f. Neapoli 1619-1639, quo- cum ss. patribus ab oppositis paraturis
rum 1. continentur: Prolegomena, sacra vindicatus, Neapoli 1641 in 4 ; ad dis-
analysis ; de divinarevelatione, de prin- cernendas veras a falsis visionibus et re-
velationibus βασανιστής h. e. lapis lydius,
ib. 1638 in 4; pars 2. praxim concer-
tum : Missionarius de fide instructus pro-
paganda, quomodo debeat inter haereti nens, quo modo verae a falsis revela-
cos vivere, pravitateseorum convincereet tionibus et visionibus discerni possint,
in fide catholica proficere per Germaniam ib. 1638 in 4. Sua cura prodierunt
et Poloniam, per Galliam etAngliam, per quaestiones quodlibetales F. Joannis
Hungariam et Transilvaniam, et per om- de Neapoli Sicola nuncupati S. T. M.
nes partes, ubi vigent blasphemiae luthe-
ranae, Bononiae 1644 in 12. De Josepho parisiensis c. a. 1316 florentis.
Arcamonio neapolitano († 1663) cf.
Adelung 1, 1013. 334. Nominatissimus quoque fuit
1) Cf. Quetif II, 532 s. Recenset hic suo tempore Valerianus Magnus (Mag-
etiam ejus opera ad praelum parata 28 ni) O. Cap. mediolanensis , provincia-
praeter alios 8 tomos harum praescriptio-
num. rum Austriae et Bohemiae minister pro
414 1641-1663. Theol. pol. in Italia, Magnus,

vincialis, apostolicus haud sine uberejectiones Joan. Majoris, Joan. Martini,

animarum proventu missionarius, vir Joan. Botsacci, auctoris anonymi et
etiam in rebus politicis tractandis ver- Conradi Belgii, Viennae 1641 ; judicium
satus, hinc Ferdinando II. et III., La- de catholicorum regula credendi ad stu-
dislao regi Poloniae, aliisque principi- dia universalia biblistarum, in quo so-
bus carus, a quibus tamquam meritissi- lidissimis rationibus evincitur, illam
mus ad cardinalitiam dignitatemfuit po- veram esse Christi Ecclesiam, quae
stulatus 1) . Dolendum, quod nimioaestu claret regeneratis, hanc vero non esse
in jesuitas abreptus nec romano pon- aliam, quam quae communicat in fide
tifici pepercerit; hinc in carcerem con- cum rom. pontifice, 11. 8, in quibus agit
jici Romamque Vienna abduci jussus de naturali regula judicandi, ut respi-
est, sed opera Ferdinandi III. libertati cit regulam fidei; de possibili regula
fuit restitutus²) . Obiit a. 75 natus Salis- fidei in Deum; de actuali regula fidei
burgi 29. Julii 1661. Hujus ingenio, in Deum; de historia ecclesiasticae re-
inquit Caramuel³), multum debet gulae catholicorum ; de apologemate ca-
Europa, multum Ecclesia; scripsitmulta tholico, de articulatione doctrinae chri-
philosophica et theologica ), quae cum stianae, ut est confirmabilis rationibus ;
fructu leguntur. Edidit contra haereti- de hominis perfecta regeneratione per
cos plurima, quae qui legerit luthera- gratiam Redemptoris, de infallibilitate
nus aut calvinista esse non possit. " cathol. regulae credendi, 1628; ib.1641 .
Inter haec praecipua sunt : Judicium de Revocat hoc in op. omnes controversias
catholicorum et acatholicorum regula ad q. de vera Ecclesia, quam illam esse
credendi, Pragae 1628, in quo su- docet, cujus caput est romanus ponti-
premam rom. pontificis auctoritatem fex: haec enim accipit, non singuli ho-
plurimum extollit. Quem 1. plures im- mines independenter ab ipsa, Spiritum
pugnarunt. Non tacuit Valerianus, edi- s., sine cujus illuminatione verum Scrip-
dit enim illud opus iterum auctum: turae sensum, cui ex utriusque partis
Judicium de catholicorum regula cre- consensu standum est, assequi tuto non
dendi contra illos, qui illud confutari possumus¹). Tr. de infallibilitate rom.
conati tunt, in 6 11. distributum ; agit pontificis inrebus fideidefiniendis,1643;
scil. primo de regula credendi in com- Organum theologicum seuratio argumen-
muni, dein respondet ex ordine ad ob- tandi ex humano testimonio seu ratione,
ib. 1643 ; methodus convincendi et re-
vocandi haereticos ad fidem catholicam,
1) Hujus sodalis fuit Gregorius Angel- 1643 ; Lux in tenebris lucens, quo opu-
lerius calaber(† 1662), cujus exstatopus : sculo ex factis ad oculum demonstra-
De praeparatione evangelica narrationes7, tur, ubivera sit Ecclesia, 1643 ; de luce
in quibus referuntur et refutantur falsae
narrationes atheistarum gentilium , he. mentium et ejus imagine, parvus quidem
braeorum , turcarum , haereticorum et mole tractatus, magnus vero pondere
schismaticorum, et ostendituraperte, quod sententiarum: disponuntur enim in eo
Ecclesia romana est vera Ecclesia et sola
schola in terris,Neapoli 1653. Aliussoda- gradus 40, per quos ascenditur ad con-
lis est Joannes a Syderno calaber , qui templandam oculis non caligantibus lu-
scripsit Directorium apologeticum seu apo- cem creatricem, quae illuminat omnem
logiam contra errores haereticales arme-
norum, Messanae 1645.
2) Cf. Joan. de Cruce in continuatio- 1) Cf. plures qui contra Magnum scri-
ne hist. Fleurii 1. 203 § 116 s .; Backer pserunt ap. Buddeum 1. cit. 1. 2 c. 7 $
III, 339. 340 ed. 2 ; Roskovány II, 656 9 p. 1277 s.; Roskovány II, 631-33 ;
ss.; 672. 656-59; 6,569-71. Elucidationem in re-
3) In theol. fundamentali p. 14. gulam credendi inscriptam Valerianus re-
4) Haec recensentur in bibl. franc. III, divivus dedit Carolus Hidelsiensis O.
132 ss. Cap. Coloniae 1683.
 Petra-Sancta, Rusca, Petricca, Malvasia etc. 415

hominem venientem in hunc mun- sumunt, et judaeorum perfidiam , ib.

dum etc. 1650 in f.; de potestate apostolorum
335. Silvester Petra - Sancta S. J. disputationes adversus Gabrielem
philadelphiensium metropolitam et ali-
romanus, Bellarmini biographus, philo- os haereticos ; accedit confutatio com-
sophiam explicuit Firmi in Piceno, ubi
mentarii H. Grotii de imperio summa-
Petrus Aloysius Caraffa tunc urbis illius rum potestatum circa sacra et redar-
progubernator, postea cardinalis, sua-
vitate morum et doctrina illectus ipsum gutio diss. D. Blondelli pro jure
sibi confessarium et comitem itineris plebis in regimine ecclesiastico Romae
1656 in 4.- Adversus eundem Blon-
suscipiendi Coloniam ad munus nuncii
dellum scripsit Bonaventura Malva-
apostolici postulavit detinuitque penes sia O. Min. bononiensis nuncium veri-
se toto tempore, quo iis in regionibus
tatis, Romae 1635, cujus forte alia edi-
estcommoratus(† 8. Maji 1647). Scrip- tio est Apologia pro epistolis veterum
sit¹) contra Molinaeum et Rive-
tum, et aliis omissis : Thaumasia verae rom. pontificum ab Isidoro hisp. col-
religionis contra perfidiam sectarum t. lectis, a Fr. Turriano (cf. n. 90) defen-
sis, adversus Blondellum, Romae 1658
1. de miraculis comparatis V. et N. T.,
Romae 1634 in 4 ; t. 2. de ritibus Ec- in 4. Collegit quoque catalogum omni-
um haeresum et conciliorum, ib. 1661
clesiae per miracula confirmatis, ib. in4.- De summo pontifice disputavit
1646; t. 3. (posthumus) de miraculis
perpetuis Ecclesiae catholicae, ib. 1655. (Romae 1619) Petrus Paulus Bom-
-

Antonius Rusca, mediolanensis et bini , consentinus , prius e Societate

collega Collii, Vicecomitis, Ferrarii, vi- Jesu, dein congr. Somaschae († 1648).
Andreas Lao O. Carm. praeter dis-
rorum eruditorum († 1655, secundum
alios 1645), mandante Friderico Bor- putationes theologicas tr. brevem sed
eruditum de summo pontifice ex conci-
romae opus praeclarum²), eruditum et
rarissimum composuit de inferno et statu liis, ss. patribus , praesertim ex s. Au-
daemonum ante mundiexitum ll. 5, Medi- gustino et Thoma excerpsit contrasec-
olani 1621 in 4.-Angelus a Petricca tarios , cujus prior ed. Genuae 1655
a Somnino O. Min. conv. olim vicarius prohibetur, correcta Romae 1663 per-
Reperitur in bibliotheca pon-
patriarchalis CP. († 10. Dec. 1673) edi- mittitur.
tif. Roccaberti III, 591. Fran-
-

dit: Turris David seu de militante ac

triumphante Ecclesia disputationes ad- ciscus Maria de Monacho (del Mo-
versus hujus temporis haereticos 11. 12, naco) cler. reg. trapanensis (n. 4. Maji
Romae 1647 in f.; de appellationibus commentaria
1593, † 1651) praeter disputationes et
in Aristotelis philosophiam
omnium ecclesiarum ad romanam ad-
ad s. Thomae doctrinam expensa et il-
versus hujus temporis haereticos et lustrata, Parisiis 1652 in f. (m. 25) et
schismaticos, ib. 1649 ; disputationes
adversus haereses et aliquorum grae-
plura alia¹), e quibus haud pauca ms.,
de fidei unitate scripsit ad CarolumBri-
corum errores ac etiam contra gentes, tanniarum regem 11. 3, Parisiis 1647
quae religionem christianam non as-
in f., quorum 1. est theologicus ; 2. po-
liticus ; 3. historicus (qui tamen non
1
C)f.
Nicii Backer II,
Erythraei 1915III,et 23.
pinac. elogium in prodiit).- Ludovici Centofloreni,
2) Perrone in annot. adn. 755 devirt. viri admodum eruditi et episcopi nico-
relig., qui illum tamen Rutenium appel- terensis († 1650) prodiit sine loco et
lat. Alius ab eo est Nicolaus Rusca ar- anno : s. Concilii tridentini clypeus con-
chipresbyter Sondrii , qui in lucem dedit tra haereticorum sagittas in 4. — Ge-
acta disputationis tiranensis adversus Cal-
vinum et ministros Calvini defensores,
Comi 1598. 1) Cf. Vezzosi Il, 71 ss.
416 1641-1663. Theol. pol. in Hispania et Anglia.

orgius Polacch venetus scripsit tract. gore theologico praestructae etanemine

de sanctitate Ecclesiae catholicae, Vene-hactenus ex professo discussae, Ant-
tiis 1644 in 4; Francofurti 1646 ; re- werpiae 1650 in 4. Ejus quoque est
lectionem de potestate praelatorum in opus egregium de Christi et Spiritus s.
foro interno , Venetiis 1625 ; 1629 in divinitate necnon ss. Trinitatis mysterio
4. et aliis omissis 1. inscriptum Anti- contra judaeos , Photinum, Socinum,
copernicus catholicus seu de terrae sta- Aniedinum aliosque veteres et novos
tione et solis motu contra systema co- arianos, Viennae 1635 in f. , opus ra-
pernicanum catholicae assertiones, ib. rum (m. 30). Contra os Hebreos et
1644 in 4. -

Alphonsus Pandolfi contra os erros dos Hereticos (Olisipone

episcopus comaclensis († 3. Oct. 1648) in f.) scripsit Ludovicus de Mertola
disseruit de fine mundi, Romae 1658. alias de Praesentatione O. Carm.
- Philippus Guadagnolo ord. cler. lusitanus († 19.Apr. 1653 a. aetatis 71).
reg.min. linguarum orientalium peritia 337. Multi ex Anglia prodiere theo-
insignis (1596-1656) apologiam edi- logi polemici, quorum plures societati
dit pro christiana religione, qua respon- Jesu nomen suum dederunt; Joannes
detur ad objectiones Ahmed filii Zi- Fisher (Perseus ; proprie Piercy)
nalabeddin persae, qui scripserat pro patria dunelmensis ex familia haeretica
Muhammetis erroribus contra religio- natus, adolescens 15 annorum, nonpau-
nem christianam, Romae 1631 ; ib. cis difficultatum obstaculis superatis,
arabice 1637 .
inGalliam transfretavit, Romam deinde
336. Paucos ex hispanis huc referre petiit, ubi in anglorumcollegiostudiis
operam dedit. Rediens in Angliam a
licet. Adversus judaeos de adventu Mes-
militibus anglis capitur, horrendum in
siae disputavit Didacus Gatica O. b. modum torquetur, Londinum tetrum in
M. V. de Merc. baeticus et episcopi carcerem abducitur. Hinc tamen post
hispalensis coadjutor cum titulo Ec- menses septem nocte concubia per te-
clesiae uticensis, Matriti 1648 in f. -
Emmanuel Vega S. J. conimbricensis gulas dimissus liber evadens suorum
aliorumque saluti procurandae se im-
diu in vilnensi Lithuaniae academia pendit. Post haec dum catholicis in fide
professor († 27. Jan. 1648 nonagena- confirmandis et deviis reducendis egre-
rio major) disseruit¹) de vero et unico giam variis in locis navat operam, ite-
primatu d. Petri apost. principis sacro- rum capitur, invincula conjicitur ac post
sanctorumEcclesiae patrum testimoniis decem menses rogatu legati hispani in
atque oecumenicorum conciliorum te-
exsilium pellitur. Migrans in Belgium
stimoniis comprobato,Vilnae 1580 in 4., aliquamdiu sodalibus in munere vice-
et praeter alia reliquit Quaestiones se-
lectae de libertate Dei et hominis, de praefecti missionis praefuit, et deinde
s. Scripturam Lovanii explicuit. Verum
praedestinatione, de concordia sum- cum nec carceres nec tormenta formi-
morum nostri temporis theologorum,
Romae 1639.- Ambrosius Peñalosa daret, rursus impetrata a majoribus
facultate trajecit inAngliam, ubi tertio
S. J. mondejarensis, in academia vien- et quarto comprehensus et in custodiam
nensi professor († 6. Martii 1656), compactus. Sed nec in carcere otiosus
tanto amore in b. Virginem ferebatur, fuit Christo animas lucrans ; quin et
ut quotidie ter ejus rosarium recitaret, ipse rex (Jacobus) de rebus fidei con-
atque in ejus honorem 1. ederet hoc ti-
troversis audire ipsumcoram disseren-
tulo : Vindiciae Deiparae V. de peccato tem non est dedignatus¹). Hinc ejus-
originali et debito illius contrahendi ri-
1) Cf. de hac disputatione continuat.
1) Cf. alia opusc. ap. Backer III, 1313. H. E. Fleuriil. 195 § 22.
 Anderton, Fitz-Simons, Walsingham. 417

dem opus : An Answer unto the nine nisteranglicanus, qui dein ad Ecclesiam
Points of Controversy, proposed by our rediens in vinea Domini 40 a. spatio
late Soveraygne, offamousmemory unto gnaviter et fructuose laboravit († 17.
Mr. Fisher etc., Audomari 1625 in 4. Apr. 1643), suppresso nomine edidit :
Fractus demum laboribus, aerumnis et The triple Cord , or a Treatise proving
annis e vinculis ad coelestem transiit the truth of the Roman Catholic Reli-
libertatem 1) 3. Dec. 1641. Inter ejus gion by the Bible, as explained by the
opera est insigne et perutile : A Treatise Holy Fathers, and as interpreted by
of Faith, wherein is briefly and plainly Protestant Writers, Audomari 1634 in
shown a direct way, by which every 4 ; The Progenie of Catholics and Pro-
manmay resolve and settle his mind testants, Rotomagi 1633 in 4 pp. 5. —
in all Doubts, Questions and Contro- Henricus Fitz - Simons dublinensis
versies concerning matters of Faith, n. 31. Maj. 1566, in juventute prote-
Londini 1600 in 8; Audomari 1614, stantium fraudibus fuit circumventus ;
cum ejusdem apologia 1612, cui ad- ubi vero veritatis lumen illi illuxit ad
nexa est: A challenge to Protestants, Ecclesiam se recepit. Utjam quibus olim
requiring a catalogue to be made of damno fuerat suis exemplis , iisdem
some professors of their faith, in all rursus esset commodo ad sempiternam
ages since Christ. Laurentius An- salutem, incredibili fortitudine captavit
derton²) lancastrensis, quondam mi- occasionem cum sectariorum ministris
seu publice seu privatim concurrendi.
Verum captus toto quinquennio detine-
1) Cf. Sotvellum , Backer II, tur in arce dublinensi, ac demum di-
1872.
missus in exsilium ire jubetur. Post
2) Tribuuntur ei et alia opera, quae di-
citur edidisse sub nomine ficto Joannis plures annos redux in Hiberniam diu
Brereley , quae tamen videntur esse in illa vinea et fructuose laboravit.
alterius Anderton , quod nomen tunc Tandem silvas ac montes in affecta ae-
temporis satfrequensfuit. Ejusmodi sunt: tate perreptare compulsus, ut a gras-
The Liturgy of the Mass concerning the
Sacrifice, Real Presence and Service inLa- sante milite securior esset, totam hie-
tin, 1610; 1620 in 4 ; The Life of Luther, mem in loco paludoso intra tugurium
Collected from the Writings of himselfe ventis imbribusque apertum transegit,
and other
with learned
a further Protestants,
discourse Me- atque ita laboribus consumptus ad ae-
together
touching
lanchton, Bucer, Ochine, Calvine, Beza etc. , ternam requiem transiit 29. Nov. 1643.
1610 in 4; Audomaropoli 1624; S. Augu- Praeter nonnulla¹) anglice conscripta
stines Religion collected from His owne wri- edidit 1. egregium , qui magni fit:
tingesand from the confessions ofthe lear- Britannomachia ministrorum in pleris-
nedProtestants etc., 1620 ; The Protestant's
Apologie for the Roman Church : I. Concer- que fidei fundamentis et fidei articulis
ning the Antiquity and Continuance of dissidentium, Duaci 1614 in 4 ; Lon-
the Roman Church since the Apostles ti- dini 1625 in f. Franciscus Wal-
mes, II. The Marks ofthe True Church; singham, patria northumber (n. c.
III. The loyalty of Catholics proved by Te-
stimoniesofthe learnedProtestantsthem- 1582) in errore educatus atque haere-
selves, 1604 in 4., quod opus accuratum
etdoctum haud parum commovit angli-
canos,undeurgente archiepiscopo cantua- katholischen Dogmen, Gebräuche und In-
riensiThomas Morton illud est aggres- stitutionen erhärtete. Und wirklich muss-
sus. Quapropter nova prodiit editio aucta ten sie nothgedrungen dieses Werk als
1608 in 4; latine Parisiis 1615 , de qua ein Meisterstück der Erudition , der logi-
ita scribit Raess die Convertiten V, 434: schen Schärfe, der gewissenhaftesten Ge-
SeineApologie machte unter den Prote- nauigkeit und der so seltenen polemischen
stanteneingrosses Aufsehen, weil er durch Politesse anerkennen etc.
dieZeugnisse der gelehrten Männer der 1) Cf. Backer , 1, 1874 ; Sotvellus ,
verschiedenen protestantischen Secten die in primis Gillow II, 288.
Hurter, Nomenclator I. 27
418 1641-1663. Theologia pos. et polem. in Anglia, Floyd, Corbie etc.

ticorum ritu creatus diaconus multis tis pietatis Ecclesiaeque hostes suscep-
annis sectae protestantium zelotes fuit. tumfortiter, decertatum constanter,con-
Verum mira ratione, lectione scil. libri fectum feliciter, Londini 1645.-Ali-
de controversiis a P. Personio editi qua reliquit Joannes Falconer, diu
permotus ad inquirendam veritatem, poenitentiarius, dein missionarius apo-
illam agnovit¹). Romam se contulit, stolicus († 7. Jul. 1656). -
Guilelmus
studiisque absolutis in patriam rediit, Malonius dublinensis, strenuus diu in
ubi 32 annos vineam hanc magno zelo Hibernia operarius († 1656), fidei ro-
atque fructu copioso excoluit²). Vir fuit mano-catholicae, pro qua etiam carce-
moribus suavissimis atque columbina rem atque exsilium est passus, antiqui-
simplicitate († 1. Jul. 1647 septuage- tatem egregie demonstravit adversus
nario major).-Bienniopost (16. Sept. celebrem Usserium libro anglice con-
1649) ad coelestem mercedem vocatus scripto ¹), qui prodiitDuaci 1608in4.-
est Joannes Floyd cantabrigiensis, Non tam libris²) quam opera, industria
pro fide in carcerem detrusus, mox ex- singulari, sollicitudine indefessabonum
sul, qui dein annis pluribus theologiam religionis catholicae inpatriapromovit
docuit in collegio anglorum lovaniensi EduardusKnott (veronomine Matthias
acplurium exstitit librorum auctor tum Wilson) northumber, in primis edu-
(latine) adversus M. Anton. de Domi- catione juventutis anglicanae atque
nis, contra quem quatuor edidit, tum gubernatione provinciae anglicanae or-
(anglice) adversus varios ministros an- dinis († 14. Jan. 1656) .
glicanos³). Aliqua scripsit etiam occasi-
one controversiae cum Richardo Smith, 338. Jesuitis addendi sunt: Mat-
quimunere delegati apostolici perAng- thaeus Kellisonius northamptoni-
liam fungens, postulabat, ut non ob- ensis n. c. 1561 , qui catholicae religi-
stante persecutione, regulares absque onis causa fugit in Galliam ad anglo-
delegati jurisdictione confessiones fi- rum remense collegium. Inde Romam
delium non exciperent. Huic postulato missus studia tum philosophica tum
jesuitae obsistebant facultatemque sibi theologica in suae gentis collegio ab-
vindicabant vi privilegii apostolici ir-solvit. Sacerdotio suscepto in Galliam
restrictam confessionum excipienda- rediit et partimRemis partim Duaci in
rum ).- Magni aestimatur parvus li- anglorumcollegiotheologiam scholasti-
bellus Ambrosii Corbie dunelmensis cam per annos multos docuit. In uni-
versitate remensi publicam dein theo-
(† 11. Apr. 1649) Certamen triplex a
tribus S. J. sacerdotibus ...
pro avita logiae cathedramascendit atque a. 1606
cancellarius academicus praesedit. Ab
fide, religione sacerdotis contra verita-
a. 1613 usque ad a. 1641, quo decessit,
Duaci collegium anglicum rexit. Plura
1) Ejus conversionem narrant Sotvel- reliquit de controversiis opera³), sicut
lus , Raess die Convertiten IV, 206 ss . etiam (raros) commentarios et dispu-
Fusius vero ipse in opere: A Search into tationes in 3 p. d. Thomae t. 2 in f.
Matters in 4., Duaci 1633 ; A survey of the New Re-
of Religion, Audomari conversio
1615 in 4. Hinc non videtur ejus1609
assignanda a. 1612, prout narrat cl.Raess ligion Detecting manie grosse absur-
neque a, 1600 cum Backer, sedaliquan- dities, which it implieth, ib. 1603 in 4.
to ante a. 1609, quo secundum Sotvellum (m. 30), quo in opere anarchiam cal-
in societatem Jesu fuit receptus.
2) Ejus opera exhibent Raesset Ba-
cker III, 1480 . 1) Cf. Backer II, 1043.
3) Cf. horum catalogum ap. Backer 2) Quamvis et hi non careant sua laude,
I, 1888. quos cf. ap . Backer II, 482.
4) Cf. scripta ad hanc controversiam 3) Cf. Foppens II, 867 ; Gillow III,
spectantia apud Roskovány II, 615-19. 677-85 .
 Holden, Johnson. 419

vinianam impugnat. Illud vindicavit niter pius et doctus, qui Duaci studiis
adversus Sutcliffe, qui eum impug- operam dedit, dein Parisios se contu-
naverat, Remis 1608 in 8. Examen re- lit, ibique doctor sorbonicus creatus
formationis novae praesertim calvinia- reliquum fere vitae transegit († 1662).
nae, in quo synagoga et doctrina Cal- Edidit divinae fidei analysin seu de fidei
vini sicut et reliquorum hujus tempo- christianae resolutione ll. 2, cum ap-
ris novatorum tota fere ex suis princi- pendice de schismate, Parisiis 1652 ;
piis refutatur, Duaci 1616 in 8 ; A 1685 ; 1767 ; Coloniae 1655 ; 1782 in
Treatise of the Hierarchie and Divers 8. etc., etiam in theologiae cursu com-
orders of the Church against the anar- pleto ed. Mignet. 6 ; et in bibliotheca
chie of Calvine, ib. 1629, quo in l. reg. fidei ed. Braun 1844, in qua
attingit controversias agitatas inter ca- fidem in sua principia et motiva resol-
tholicos Angliae de jurisdictione : unde vit, acdiscernere nititur, quae ad fidem
etiam duo scriptores e societate Jesu catholicam spectent ab iis, quae ad illam
(Knott et Floyd) contraillum scrip- non pertinent. Laudatur ea quidem a
serunt. The Right and Jurisdiction of pluribus ¹), sed fatendum est, aliqua in
the Prelate and the Prince or a Treatise ea reperiri, praesertim circa naturam
ofEcclesiasticall and Regall Authoritie, et motiva fidei, quae jam Grandin
ib. 1617 ; 1621 in 8. Simon Stock Sorbonae syndicus, dein Scheeben
0. Carm. 1) († 1645) ; Thomas Vane, etinprimis Kleutgen notarunt. Ejus
prius anglicanus et regi Angliae a con- quoque est N. Testamentum brevibus
cionibus, cujus 1. A lost Shepp retur- (sed dilucidis) annotationibus illustra-
ned home, or the motives of the Con- tum, Parisiis 1660 t. 2 in 12. — Gui-
version to the catholiqueFaith (Parisiis lelmus Johnson (vel Chambers) O. S.
1648 ed. 2.), opus eximium, quod mul- Ben. n. 1583 studiis operam dedit
tumlaudat Raess²) et tamquam classi- Duaci, quibus absolutis in Angliam
cum proponit; David Codner O. S. operarius apostolicus proficisci tenta-
Ben. londinensis³); Alexander Baillie vit: sed mox comprehensus in exsilium
O. S. Ben. scotus ), abbas scotorum ra- est pulsus. InHispania ordini s. Bene-
tisbonensis (1642). Natus erat paren- dicti se addixit. Rediit dein in Angliam
tibus heterodoxis, sed per Galliam et decessitque in senectute bona 28. Oct.
Italiam peregrinari jussus, religionem 1663. Reliquit Novelty Represt. In a
patriam cum catholica commutavit Reply to Mr. Bacter's Answer to W.
(† 1655) ; Bonaventura Hocquard O. Johnson. Wherein the Oecumenical Po-
S. Franc.5) , cujus est : Perspectivum wer of the four first General Councils is
lutheranorum et calvinistarum in 2 pp. Vindicated, the Authority of Bishops as-
divisum, ad orthodoxorum omniumcon- serted, the compleat Hierarcy ofChurch
firmationem, nutantium instructionem Government established, his novel suc-
hostiumque verae fidei confusionemsin- cession evacuated, and professed Her-
gulari studio fabricatum, Viennae 1648 ticks demonstred to be no true parts
pp. 2. Prae ceteris innotuit Henri-
cus Holden lancastrensis, vir insig- 4) Cf. Dupin XVII, 194, qui prolixam
operis epitomen exhibet ; Feller II, 144.
Aversabatur Holdenius scholae theo-
1) Cf. Continuat. hist. eccl. Fleurii logos, in quibus si magis fuisset versatus,
1 201 § 82. accuratius forte de pluribus scripsisset.
*) Die Convertiten VI, 86 s., ubi illum Cf. plura de eo deque ejus controversiis et
magna ex parte exhibet. scriptis apud Hundhausen , Kirchenl.
*)Cf. Ziegelbauer p. 4 c. 2 sect. V, 181; Gillow III, 332-8; quem cf. eti-
2 § 4. am de Thoma Bailey filio episcopi an-
4) Cf. ib. c. 1 sect. 4. glicani , qui fidem amplexus est catholi-
5) Cf. bibl. franc. I, 234. cam († c. 1656) , ib. I, 102.
27
420 1641-1663. Theol. polem. in Belgio, Lancilotti etc.

of the visible Church of Christ, Pari- tae erroribus educatus , sed mire ad
siis 1661 in 8 . fidem conversus catholicam, strenue
hancdeinceps, oretenus praesertim,pro-
339. In Belgio fidei catholicae cau- pugnavit et propter eandem exsilium
sam egerunt partim contra protestan- est perpessus († 12. Oct. 1654) ; Gui-
tes partim contra jansenianos haud lelmo abAngelis n. 1583 Silvaeducis,
pauci¹). Et quidem contra protestantes doctore et professore lovaniensi, qui
praetermissis Petro Roest S. J. no- nominatus fuit episcopus ruremunden-
viomagensi²), qui philosophiam, theo- sis († 5. Febr. 1649) ; Petro van Steen-
logiam moralem et scholasticam atque bergen O. S. Fr: insigni concionatore
ss. literas in universitatibus herbipo- († 1660) et Philippo Nutio (Nuyts)
lensi, moguntina, molshemiensi et co- S. J. antwerpiensi (n. 8. Mart. 1597,
loniensia.c.44docuit († 17.Apr. 1642 † 17. Apr. 1661), qui flandrice scrip-
a. aetatis 80) ; Matthia Pauli O. S. sit quaedam adversus Triglandi-
Aug. (1580-1651) ; Joanne Rosen- um; memoria in primis digni sunt :
thal S. J. rolducensi († 1655), qui Henricus Lancilottus O. S. Aug. n.
acres habuit controversias cum Valeri- 1576; doctor creatus 24. Oct. 1617
ano Magni ; Joanne Stalens, qui († 11. Jan. 1643), plurium¹) auctor,
scripsit Papissa monstrosa et mera fa- ut 1. Haereticum quare per romano-ca-
bula sive diss. historico-theologica, qua tholicum quia in omni penemateria re-
exvulgi errore ortum de papissafigmen- ligionis solutum, Gandavi 1610 et alibi
temex vera chronologia et alto scripto- saepius, etiam invarias linguas versum;
rum de ea silentio uti et levi ac incert pharus apostolica sive missionis illegi-
a recentiorum narratione eliminatur, timae omniumministrorum demonstra-
opposita calumniis Egberti Grimm calvi tio apostolica contra calvinistas , Ant-
nistae, Coloniae 1639 in 8. liberrarus; werpiae 1611 in 8. cum apologetico
Guilelmo Beyer, cujus exstat tracta- contra Hunnium ; Abecedarium luthe-
tus de sacramento confirmationis, Ant- rocalvinisticum, ib. 1617 ed. 2., opus ra-
werpiae 1650; 1658 in 8; Roberto Sver- rum; Anatomia christiani deformati sive
tio canonico antwerpiensi († 1647) ; exegesis theologica, moralis, catholica
Godefrido Wandelman S. J. am- ep. d. Judae ap.; de libertate religionis
stelodamensi, qui parentibus calvini- e republica christiana proscribenda,
Joannes de Cho-
anis natus erat (1590) et in hujus sec- Moguntiae 1622.
quier (cui nomini adjecit cognomen
de Surlet) n. 1571 leodiensis, frater
1)His addatur Arnoldus van Gelu Erasmi, de quo egimus n. 289, ca-
we rusticus flander, natus in loco de Har- nonicus ibidem et per 35 annos vicarius
doye, qui pagus est in brugensi dioecesi.
Textoriam artem primo per a. 18 exercuit generalis, juris doctor, admodum ver-
inHollandia, plurimum tunc in sua reli- satus in antiquitatibus romanis († 19.
gione
At vacillans ex
postmodum atqueadnovitates pronus. Aug. 1656), non solum reliquit libros
ipsa sectarum varietate
et contrarietate atque incertitudine factus
in catholica fide constantior, fixit domici- 1) Cf. Ossinger , bibl. augustin. , Erat
lium Gandavi. Lingua vernacula haereti- illi stilus pro gladio, verbum Dei pro cli-
cos insectatus est plura relinquens opus- peo , doctrina pro subsidiis , pietas pro
cula , quae recenset Foppens I, 103 s. auspiciis, ita Joan. Mantelius in orat.
Matthias Zelhorst geldriensis post- | funebri. In Epitaphio dicitur: Haereti-
quam 31 annos sectae calvinianae mini- corum, quos ad exemplum S. P. Augusti-
strum egit, rationes suae conversionis egre- ni et coram et scriptis perpetuo est in-
gio opere lingua vernacula edito Antwer- sectatus, osor acerrimus. Cf. Foppens
piae 1649 et 1658 reddidit. Cf. ib. II, 880. I, 453 ss.; Revista Agostiniana 1884 1,
2) Ejus opera recensent Sotvellus , 564 ; 11, 134 ss. Frater erat Cornelii ,
Backer III, 267 ; Foppens II, 1005. | de quo egimus n. 240.
 Choquier, Sandaeus, Coturius. 421

de controversia, inter quos aestimatur: de synodi dordrechanae¹) emolumentis,

Paraenesis ad haereticos et alios Ec- seu utilem fuisse synodum contra- re-
clesiaehostes etmastiges,Coloniae1634, monstrantibus , remonstrantibus , ca-
sed etiam de jure ¹), ut commentaria in tholicis, ib. 1620 in 8; commentatio-
regulas cancellariae apostolicae sive in num academicarum liber 1., gramma-
glossemata Alph.Soto, Leodii 1621,cum ticus profanus, in quo de controver-
additionibus, 1658 ; de permutationibus siis fidei ac s. Scripturae, de vitiis et
beneficiorum in pp. 3 et 100 prope quae- virtutibus novo modo ac varie dispu-
stiones divisus, ib. 1616 ; 1632 in 8; tatur, ib. 1621 in 4; prolegomena
Romae 1700 cum aliis²) ejusdem ar- theologiae scholasticae, Coloniae 1653
gumenti in f.; scholia in preces prima-
in 4 ; Theologiae p. 1. theologia varia
rias imperatoris, Coloniae 1621 in 4 ;
ad 1. p. summae d. Thomae 4 ll., tum
vindiciae libertatis ecclesiasticae, Leodii
profanae, tum s. theologiae ortum, pro-
1630 in 4. Haud parum laudantur gressiones, partitionem variam, notio-
Facis historiarum centuriae duae, ib.
nes et utriusque arcana ac imagines
1650 in f., in quibus admodum eru-disquirens et repraesentans, Moguntiae
dite de variis argumentis disserit.1623 in 4 ; Theologia medica, in qua
Plurimorum operum auctor est Maxi- principis tam ecclesiastici quam poli-
milianus Sandaeus (van der Sandt) tici officia exemplo medici declarantur,
S. J. amstelodamensis, tot enim scrip- et de morbis a Christo humani generis
sisse fertur, quot annos vixit scil. 78 archiatro sanatis eorumque remediis
(n. 13. Apr. 1578, † 21 Junii 1656). disseritur 11. 3, Coloniae 1635 in 4;
Philosophiam docuit Herbipoli, dein s. Theologia mystica 11. 3, in quibus doc-
Thomae summamcomplures annos prae- trina de Deo divinisque contemplativo-
clare enucleavit,atqueMoguntiamtrans- rum mystica ad artis normam ordine
latus s. Scripturam exposuit. Ex ejus redigitur, Moguntiae 1627 in 4; com-
operibus³) illa praesertim laudantur, posuit quoque pro theologia mystica
quae contra calvinianos scripsit. Quae- clavem seu elucidarium onomasticon vo-
dam indicabimus : Hydrus hollandicus cabulorum et locutionum obscurarum,
seu fidei christianae apud hollandos con- quibus doctores mystici utuntur, Co-
troversa ), p. 1. Herbipoli 1618 in 8 ; loniae 1640 in 4. (m. 40); Theologia
1620 ; prodiit etiam sub titulo : de prae- symbolica ex omni antiquitate sacra et
destinatione, reprobatione etc. synodo profana in artis formam redacta ora-
apud hollandos controversis 11. 2 , Hy- toribus, poëtis et universis philosophis
dri p. altera, ib. 1619 ; considerationes ad omnem commoditatem amoenae eru-
ditionis concinnata, Moguntiae 1626
in4. Julius Caesar Coturius (de
1) Cf. Biogr. nat. de Belg. IV, 85-91 ; la Couture) S. J., bruxellensis ), qui
Foppens II, 613. diu inBohemia degit ibique theologiam
*) Inter quae etiam Nicolai Remo- moralem et polemicam docuit († 9. Apr.
campii (de Remonchamps) leodiensis 1.
de beneficiorum ecclesiasticorum et officio- 1) Contra hanc ac generatim contra cal-
rum secularium coadjutoriis , Leodii 1651 vinianos batavos egit viva voce et scriptis
in4. Ludovicus Duchateau (acastro) O. Min.
3) Cf. Sotvellus , Backer III, 529 Conv. leodiensis († 1632) orator sacer pla-
-34, praesertim vero indicem librorum ne eloquens , qui occasione synodi dor-
P. M. Sandaei , qui prodiit Coloniae 1653 dracenae conciones habuit Leodii , quas
in4. forma parum immutata dein edidit in-
4) Cf. de hoc opere, in quo praeclaram scriptas La Religion prétendue des provin-
instituit comparationem inter opiniones ces belges unies désunie , Leodii 1619 in
Gomaristarum et Arminianorum, Wer- 8. Alia ejusdem scripta cf. in Biogr. nat.
ner, Gesch. derapolog.und polem. Lite- VI, 223. Eumjam supra laudavimus n. 240.
ratur IV, 638. 2) Cf. Sommervogel II, 1588.
422 1641-63. Theologia polem, in Belgio et Germania.

vel Aug. 1651), scripsit controversias | decreta reverentia: Veritas et aequitas

sive demonstrationes catholicas, quibus censurae pontificiae Pii V., Gregorii XIII.
ostenditur, lutheranam ecclesiam non et Urbani VIII. super art. 79 damnatis
esse veram apostolicam Ecclesiam, quia propugnata constanter ac illustrata a
in essentialibus fidei articulis a primi- facultate theologica duacena antiquiore
tiva apostolorum Ecclesia dissentit,Les- et recentiore, sive antitheses desumptae
nae 1641 t. 2 in 8 ; Nissae 1642 ; Herbi- digestaeque ad mentem s. Augustini ex
poli 1653 et harum epitome, Monachii luculentis commentariis DD. Estii et
1643 in 16 ; Coloniae 1645 etc. Franc. Silvii etc., Duaci 1649. Cui l.
340. Contra jansenianos scripserunt cum opposuisset Libertus Fromon-
Ignatius Derkennis S. J.etAlexan- dus Lucernam augustinianam, occur-
derSebille O. Praed. uterque antwer- rit Randurius Responsione seniorum fa-
piensis, quorum ille (n. 1598) quadri- cultatis s. theologiae duacenae adversus
ennio philosophiam, decennio docuit lucernam augustinianam sane fumosam
theologiam Lovanii; ex proximi amore ac famosam etc., ib. 1650 in f.; illius-
morti se exposuit iprensi in urbe peste que emunctorio lucernae epistola decani
correptis inserviens († 19. Jun. 1656). s. theol. fac. duac., ib. 1650.
Praeter tractatum de Deo uno, trino,
Creatore, Bruxellis 1655 in 8., scrip- 341. In Germania bellum adversus
sit theses theologicas de gratia, libero protestantes plurimi 1) continuarunt:
arbitrio, praedestinatione etc. in 6 cc. fere nullus tamen nominis celebritatem
divisas, contra C. Jansenii Augustinum, consecutus est. Potiores videntur: Geor-
ut primum hic liber prodiit, Antwer- gius Holzhay S. J. usseriedensis,
piae 1641 in f., quae tamen vi decreti
congregationis s. inquisitionis 1631 , 1) Praetermittimus Gebhardum Ra-
quo omnes ll. de auxiliis tractantes sine zenriedt , suevum († 14. Aug. 1652), cu-
speciali sedis apostolicae licentia editi jus est inter alia opusculum rarum Aries
inter vepres victima pro Filio Dei et ho-
prohibebantur¹), fuere prohibitae. - minis in s. eucharistia adorando , sumen-
Hunc in impugnando Jansenio mox do, sacrificando, Ingolstadii 1648 in 4. Alia
secutus est Alexander Sebille (n.1612, cf. apud Backer II, 72 ; Simonem Fe-
† 23. Maji 1657) in academia lovani- lix, monachiensem , qui Ingolstadii do-
cuit philosophiam
ensi theologiae professor, vulgatis pri- moralem triennio, theologiam
sexennio, polemicam septennio,
mum conclusionibus de libertate (1649), scholasticam a. 17 († 26. Febr. 1656), de
quas tamen indicere tuerique prohibi- quo cf. Sotvellum et Mederer II,
tus est, sed eae probatae fuere Romae, 297 ; Joannem Schueking (n. 1598; †
quo confugerat; edito dein 1.(raro) hoc 18.
riumNov. 1660), Macchabaei
ex Judae qui praeterprecibus
alia purgato-
et sa-
titulo : D. Augustini et ss. patrum de crificio demonstravit , Monasterii 1649 in
libero arbitrio interpres thomisticus ad- 12 ; Georgium Ernst suevum (n. 1584,
versus C. Jansenii ep. ipr. doctrinam † 1. Maj. 1662), de quo cf. Backer I, 1734;
Joannem
prout defenditur in Theriaca Vincentii Mart. Gans wirceburgensem († 11.
1662), cujus exstat Ophthalmia lu-
Lenis theologi arausicani, Moguntiae therana sive de mutationeconfessionisau-
1652 in f., Venetiis 1672 in 4. — Va- gustanae facta a theologis saxonicis, Vi
lentinus Randour hanno - thuliensis ennae 1631. Omnes hi fuere e societate
Jesu. Andreae Vochetii canonici regu-
quondaminuniversitateduacenaregens larisopusculavaria(Viennae1653) cf.apud
Roskovány II, 641. De Joanne Gui-
collegii regii, et s. theologiae doctor
atque professor († 1653) edidit pro sua lelmo Gotthart protonotario apostolico
et universitatis erga sedis apostolicae et canonico solodorensi (n. 1592 ; † 19. Maj.
1649 ) cf. Fiala in d. Biogr. IX, 485.
Plura quoque exstant Eliae Schiller
1) Modo tamen ea prohibitio non am- opuscula polemica , quae Viennae pro-
plius viget. dierunt.
 Holzhay, Cudsem, Scioppius. 423

allgojus, qui in domestico studio quin- brior sit¹) propter studiahumaniora et

decim annis s. Scripturam interpretatus critica, hic tamen nominari potest, quod
ac demum studiorum laboribus, quibus contra protestantes scripserit stilo ta-
innutritus erat, exhaustus est ¹) 9. Maji men nimis acri et acerbo²). Inter ejus
1646 a. aetatis 75.- Petrus Cudsem opera , quae numerum centenarium
prope Dusseldorpium natus, calvinia- superant³), huc spectant : Pro auctori
num errorem cum lacte suxit materno,
imo et quadriennio theologiae calvini- 1) Cf. prolixam de eo dissertationem
anaededitoperam.Verumpostvariaspe- auctore Kowallek in op. Forschungen
regrinationes Avenionem delatus fidem zur deutschen Geschichte XI, 400-482 a.
catholicam est amplexus , nomenque 1871.
suum Samuelis inPetrum commutavit 2) Ad rem Raess , die Convertiten III,
396: Durch seinen Uebertritt und dessen
(1608), atque hujus conversionis ra- Rechtfertigung hat Schopp seine aufrich-
tionem reddidit insigni libro²), cui ti- tigeUeberzeugung, allumfassende Gelehr-
tulus : Dedesperata Calvini causa, trac- samkeit und folgerichtige Urtheilskraft
tatus brevis, lectu nonminus utilis at- bethätigt, seine Charakterfehler aber kei-
neswegs verbessert, noch weniger gänzlich
que jucundus, in quo sectaecalvinisti- abgelegt. Obgleich sein rein sittlicher
cae non tam picta effigies quam vivum Wandel unangetastetgeblieben, so hat er
corpus cuivis spectandum ad oculum auf der andern Seite in Bezug aufBeherr-
exhibetur, Moguntiae 1609 in 8 ; ed. 2. kraft
schung seiner glühenden Einbildungs-
, seiner Empfindlichkeit , Schmäh-
inscribitur : Vivum speculum, in quo sucht, Eitelkeit und Rechthaberei bedau-
vera et apostolica Christi Ecclesia cui- ernswürdige Blössen gegeben. Die Schlag-
vis introspicienti ad oculum clare ap- worte waren ihm in allen Sprachen ge-
paret pontificiorum, lutheranorum et läufig. Als Kritiker
seine grosse undPhilolog
Ueberlegenheit fühlte er
, behandelte
calvinistarum trino calculo approbata, die Schriften, die ihm in die Hände fielen,
Coloniae 1610 in 12; cum egregio 1. mit bitterer Schärfe und schonungsloser
apologetico, ib. 1612 in 8., etiam (sae- Strenge, und war bemüht den ausgezeich-
pius)germanice. Theologiae doctorfuit netstenMännern Sprachfehler nachzuwei-
sen, wesswegen ihn Feller ,den Attila der
renunciatus Moguntiae 1614, canoni- Schriftsteller', unddie Protestanten über-
cus s. Georgii et B. M. V. in Capitolio haupt ,grammatischen Hund und Schel-
Coloniae; obiit demum senio confectus horn insbesondere ,den allerglänzendsten
9. Jul. 1649. Edidit³) praeterea: tri- nit.
Grobian ' nitidissimumgrobianum(Amoe-
liter. t. 9 p. 689) nannten. Hanc stili
umphus super desperata Calvini causa, acrimoniam, quam omnes carpunt , in pri-
ib. 1617 ; Saxonia catholica, in quaCud- mis experti suntjesuitae , quos plurimis
semius ostendit per secula antecedentia libellis anonymis vel sub nomine ficto edi-
principes saxonico e sanguine ortos tis est insectatus. Stupenda quoque me-
moria praeditus fuisse dicitur. Cf. Fa-
fuisse catholicos. -Eodem a. (19. Nov. bricius , hist. bibl. fabr. III, 528; Biogr.
1649) decessit criticus nominatissimus un. 41, 289 .
Caspar Scioppius (Schoppius n. 27. 3) Eorum catalogum cf. ap. Niceron
Maj. 1576) palatinus, e lutherano lec- XXXV, 165 ss., qui etiam sexdecim recen-
set nomina, sub quibus Scioppiusla-
tione praesertim annalium Baronii ca-
tens sua edebat scripta. Scioppio addere
tholicus factus ( 1598), qui licet cele- possumus, qui eodem a. cum eo obiit, Pa-
ganinum Gaudentium grisonem, prius
pastorem calvinianum , dein ad fidem ca-
1) Plura cf. ap. Sotvellum, Mede- tholicam conversum , in academia pisana
rer ad a. 1646 ; opera quae germanice eloquentiae et historiae professorem at-
edidit ap. Backer II, 191 ; Stanonik que etiam theologiae doctorem singula-
allg. d. Biogr. 13, 30 . riter eruditum, qui praeter plurima scripta
2) Plura de hoc 1. cf. apud Raess IV, ad philosophiam et literas humaniores
18 ss., ubi illum fere integrum exhibet.spectantia reliquit salebras tertullianeas,
*) Cf. Roskovány II, 552 ; alia ejus- Florentiae 1639 ; de moribus christianorum
dem op. cf. ap. Hartzheim p. 271 s. ante tempora Constantini, ib. 1639 ; de dog-
424 1641-1663. Theol. pol. in Germania, Harscher, Henrici etc.

tate Ecclesiae in decidendis fidei contro- conscientia evincitur , Coloniae 1619

versiis libellus, Romae et Ingolstadii in 8. Quaedam etiam in Tertulliani
1598 in 8 ; epistola de sua ad ortho- Apologeticum et 1. adversus judaeos
doxos migratione et de veritate inter- annotavit , quae habentur in editione
pretationis et sententiae catholicae in Junii, Franequerae 1597 in f.
ambiguis Scripturarum locis et contro-
versis fidei capitibus, Romae 1599 in 8 ; 342. Joannes Harscher S. J. ra-
Ingolstadii 1600 (magna ex parte ger- tholdicellensis in dioecesi quondam
manice apud Raess III, 402 ss.) ; syn- constantiensi († 12. Oct. 1650) insti-
tagma de cultu et honore (praesertim tuit parallela evangelicorum et trium
sanctorum), Romae 1606 in 8., Graecii priorum seculorum, quibus ad fontes
1610 ; amuletum adversus satanae fa- suos referuntur dogmata lutherana et
scinum h. e. ratio, qua cujuscunque re- calviniana, Friburgi Helvetiorum 1646
ligionis homines de religionis contro- in 12; parallela 4. et 5. seculi, ib. 1645
versiis sive soli secum inquisituri, in 12,quae impugnavitLuthardus pro-
sive cum aliis collocuturi sepraeparare fessor bernensis : sed pro Harscher jam
debeant, ab ipso Spiritu s. in ss. literis defuncto respondit Jacobus Schueler
praeparata, Reinsbergae 1608 in 4; protonotarius ap. et decanusad s. Nico-
definitiohominis lutherani ex ipsius Lu- laumvicariusgeneralislausanensis edito
theri operibus confecta (germanice), 1.(satraro)Hercules catholicushydraeUr-
Ingolstadii 1608 in f.; Ecclesiasticus sinae decem capitum domitor et vipe-
auctoritati ser. D. Jacobi M. Britanniae rarum inde prognatarum ex parte re-
regis oppositus, in quo disputatur de castigator, Friburgi H. 1651 in 4. -
amplitudine potestatis etjurisdictionis Praeclaram Anatomiam confessionis au-
ecclesiasticae tam in temporalibus quam gustanae per omnes articulos instituit
in spiritualibus, de regumet principum Thomas Henrici protonotarius apo-
christianorum erga Ecclesiam ejusque stolicus,cathedralis ecclesiae basileensis
antistites seu praelatos officio : de na- canonicus et ss. literarum in academia
tura et ingenio ecclesiae rebellium seu friburgensi professor, Friburgi Brisgo-
haereticorum variisque eorundem ad viae 1631 in 4; ejus quoque sunt doc-
Ecclesiae obedientiam reducendorum trina moralis, ib. 1628 in 12 ; catena
modis, de charactere sive signis Ec- biblica, Lucernae 1631 in 4 ; Irenicum
clesiae, Hartbergae 1611 in 4. (m. 20); catholicum, Friburgi 1559 in 4., quod
anno sequenti a parlamento parisiensi impugnarunt Froereisen et Han-
igni traditus ; haereticus elenchomenos necken. Multorum operum (74
h. e. elenchi sive syllogismi, quibus praeter 20 ms.) auctor estGeorg. Sten-
catholicaeromanae Ecclesiaefides aperi- gel S. J. , qui »Augustae natus post
tur et haereticorum ab ea dissidentium philosophicas disciplinas traditas, theo-
logicas multis annis docuit semper ab
ingenio et claritate commendatus. Poli-
matum Origenis
comparatione , ib.cum philosophia Platoniset tiorum quoque literarum apprime eru-
1639 ; de dogmatibus
ritibus veteris Ecclesiae, Romae 1625 in 8 ; ditus ad concionem et ad sodales par-
de errore sectariorum hujus temporis laby- thenios summa eruditionis laude, ma-
rintheo, Pisis 1644 in f.; conatus in Gene- xima eloquentiae vi et animarum fructu
sim et de philosophicis opinionibus vete-
rum Ecclesiae patrum,etc. Cf. Zedler, pluribus annis dixit. Sed non minus
Universallex. X, 415 ; Niceron XXXI; ore quam calamo celebris, scriptis pluri-
Fabroni , vitae italorum doctrina excel- mis de diverso argumento libris im-
lentium t. XIV, 1-41 ; Biogr. universelle mortale sibi nomen, regum principum-
XVI, 569 secundum
ss. , quam obiit 3. Jan.
1648a. aetatis53; Saxius in Onomastico que gratiam et amicitiam comparavit.
ad a. 1631. Postquam collegio et academiae dilin-
 Stengel, Mülmann, Pflaumer etc. 425

ganae rector praefuit, reliquam vitam pluriesque excusum,etiamNeapoli1754

librorum suorum in monumentis con- in 16., composuit tacito suo nomine sub
cinnandis et parthenio coetu excolendo titulo : Dic ubi sit scriptum ? de auctori-
laudabiliter transegit Ingolstadii, ubi tate traditionum; item de communione
et mortuus 4. Idus Apr. a. 1651 aeta- sub utraque specie, Glogoviae 1616.—
tis 67 ". Ita elogium a facultate theo- Petri Wittfeld S. J. coesfeldiensis
logica academiae ingolstadiensis ei con- († 5. Apr. 1657), qui theologiam et jus
scriptum ¹). Opera ejusdem sunt²) prae- canonicum docuit partim Monasterii,
ter ascetica et conciones disputationes partimPaderbornae, exstatpraeteralia 1)
philosophicae et dissertationes theolo- theologia catechetica h. e. doctrina chri-
gicae ut de merito et praemio angelorum, stiana 5 ll. in gratiam parochorum et
Ingolstadii 1626 in 4 ; de peccato et literatae juventutis explicata, illustrata
supplicio angelorum, ib. 1626 in 4; de et contra ethnicos, judaeos, haereticos
natura et proprietatibus angelorum, ib. auctoritate ss. Scripturarum, sententiis
1626 in 4 ; de natura theologiae, ib. ss. patrum, decretis conciliorum de-
1629 in 4 ; de scientia Dei, ib. 1629 ; fensa, roborata, Monasterii 1656 in 8;
de providentia numinis, ib. 1629 ; de 1675.-Artem novam dictos . Scripturae
statuviatoris et comprehensoris, ib. 1629; unico lucrandi e pontificiis plurimos in
de divinis et humanis legibus, ib. 1629; partes lutheranorum detexit et sugges-
de dispensatione et privilegiis, ib. 1629; sit theologis helmstadiensibus, G. Ca-
polemicapraesertim adversus apostatam lixto praesertim et C. Hornejo ,
Jac. Reihing, et opuscula collecta et Hildesheimii 1632 , Bartholdus Ni-
eruta ex adversariis Gretseri . husius holtorfiensis ) n. 1584, qui re-
Contra Calixtum et Crocium de missis licto errore lutherano fidem catholicam
privatis et purgatorio disputavit³) Joan- est amplexus a. 1622. Diuturna ob hoc
nes Mülman S. J. lipsiensis de pa- opus orta est controversia literaria cum
rentibus lutheranis natus (1600, † 10. illis theologis, quae plurimis ultro ci-
Febr. 1651).- Christophorus Pflau- troque libellis occasionem dedit³), in
mer S. J. biberacensis († 12. Jun. 1655) quibus Nihusius Ecclesiae auctoritatem
reliquit (germanice) dialogos 21 de con- praesertim et infallibilitatem urget.
troversiis, quibus explicantur causae Decessitepiscopus mysiensis etelectoris
quatuor, cur oporteat haereticos redire moguntini suffraganeus 10. Mart. 1657.
ad catholicam fidem, Ambergae 1653 343. Magno zelo contra protestantes
in 8; et memoriale catholicum seu alpha-
betum 25 veritatum catholicarum, ib. pugnavit voce etcalamo Jodocus Ke'dd
1649 in 4. Longe plura edidit4) ger- S. J. embricensis († 27. Martii 1657),
manice Hilarius a s. Anastasio, qui cujus numerantur ultra 60 opuscula¹)
in seculo dictus Anastasius Vochet partim latine, partim flandrice, partim
ex canonico regulari ad s. CrucemAu- germanice scripta, inter quae celeberri-
gustae factus est carmelita excalceatus mum est Religionsspiegel darinnen 12
(† 11. Jun. 1656). — Matthias Nen-
nichen S. J. gente pruthenus, patria 1) Cf. Backer III, 1561.
allensteinensis, strenuus operarius in 2) Edidit etiam tria opera Leon. Al-
Austriae provinciis († 4. Dec. 1656), latii aucta:
sa fabulae ; dede
Symmicta,
confutatio Joannaocciden-
ecclesiae papis-
libellum controversiarum mire utilem talis et orientalis perpetua consensione, cui
subjecit annotationes de communione orien-
1) Ap. Mederer ad a. 1651 . talium sub unica specie. Cf. Raess V, 97 ;
2) Cf. Backer III, 933. allg. d. Biogr. XXIII, 699.
3) Cf. Backer II, 1405. 3) Cf. Roskovány III, 599-601 .
4) Cf. Henricus M. ass . Sacr. in coll. 4) Cf. Backer II, 412-20 ; Werner
script. ord. Carm. I, 264. IV, 595 ; Roskovány II, 634.
426 1641-63. Theol. polem. in Germania, Kedd,

propositiones allen Lutherischen Calvi- d. i. Schrifftlosigkeit des Lutherthumbs

nisten Predicanten freundlich vorgehal- oder Augenscheinlicher Beweiss, dass
ten werden zubeantworten, quibus re- die New-Evangelische Predicanten Kei-
spondere nisi sunt quindecim saltem nen eintzigen eygenthumblichenGlau-
theologi lutherani vel calvinistae scil. bens-Articul so sie wider die Römisch-
Hülsemann, Micraelius, Titius, Nicolai, Catholische Kyrch lehren, weder 1. mit
Sionatus, Heuchelin, Langius, Wald- Klaren Worten der h. Schrifft, weder 2.
schmidt, Gusterfeldt, Pomarius, Rein- durch ein giltig rechtmässige conse-
both, Dorscheus, Martialis Vincentius, quenz oder Schlussrede darthun und
Frimelius, Gruber. Alia opuscula sunt: beweisen können, Ingolstadii 1654in 4;
Reformatae religionis examen, Pragae Monstrum ubiquitatis oder Meerwunder
1655, cum responsis ad ea, quae verbi der Lutherischen Allenthalbenheit des
ministri lutherani examini illi , oppo- Leibs Christi , darbey erwiesen wird,
suerunt, Viennae 1655 in 4; Idea cau- dass die Lutherische ihre eigene Augs-
sarum cur lutheranismus aliaeque sectae purgische Confession verfälschet haben,
abjiciendae, sola vero religio catholica Straubingae 1654 in 4 ; Unredlichkeit
amplectenda sit, Ingolstadii 1653 in 4; Melanchtonis und anderer seiner Mit-
Heliopolis oder Sonnen-Statt Gottes, helffer, so sie bey den zehenden Articu-
lcheistdiewahre alleinseligmachende len der Augspurgischen Confession be-
Kirch Christi 1), Coloniae 1650 in 4; gangen haben, ib. 1654 in 4 ; libellus
Evangelisch Kellerhauss und Hertzen- consequentiae oder consequenten Büch-
press, durch welchen den Lutherischen lein, darinetliche sonderbahre Religions
und Calvinischen, die bekanntniss der Ungrund der vermeinten Lutherischen
Wahrheit ausgepresst und abgedrungen und Calvinischen Religion vorgestellt
wird, ib . 1650 in 12; Klarer Beweis, werden , welche das ganze Fundament
dass die Lutherische, Calvinische und des Christenthumbs umbstossen und
Wiedertaufferische Lehrer keinen wah- vernichtigen, Viennae 1655 in 4. alia-
ren Göttlichen beruffhaben zu Predigen que his similia. Scripsit quoque contra
und die heil. Sacramente zu administri- Hulsium, Waldschmidt, Nicolai, Grö-
ren, ib. 1612 in 12 ; Statera veritatis ber, Calixtum, Reinboth aliosque.
oder Goldwage der Wahrheit, ib. 1650
in 16 ; katholisch Handtbüchlein, darin 344. Haud pauciora edidit Lauren-
unterschiedliche Tractaten wider jetzo tius Forer S. J. gente helvetus, patria
schwebenden Secten, ib. 1650 in 16 ; lucernensis, qui philosophiam sexennio,
Das ein stöst das ander umb, anstatt ein theologiam moralem triennio et polemi-
Pfingstgaabe allen new-Evangelischen cam sexennio docuit et aliquot annis
zu erkandnuss der Wahrheit verehret dilinganae academiae cancellarius fuit
und erkläret, wie die Lutherische Wir- (n. 1580, † 7. Jan. 1659). Ex plurimis
belgeist einen Articuldes Lutherthumbs quae edidit opusculis ¹) plura sunt dis-
durch den andern umbstosse, Amber- putationes in academia dilingana ha-
gae 1653 in 4 ; anagraphia Lutheranismi bitae, alia adversus theologosprotestan-
tes edita, ut contra Nicolai, Kesler,
Hunnium, Gerardum, Thummium, Ze-
1)Hujus inprimis operis (et speculi cath. aemann, Calixtum, Hoë, Haberkorn,
veritatis auctore Chr. Guilelmo mar- Voëtium etc. Potiora videntur: Luthe-
chione brandenburgico) lectione inductus
est ad amplectendam fidem catholicam rus thaumaturgus omnibus lutheranis
Joannes de Recke , nobilis guestphalus, strenae loco donatus h. e. dissertatio
qui suae conversionis edito 1. publicam
reddidit rationem , quem plures e prote-
stantibus acriter impugnarunt. Cf. Raess 1) Backer I, 1908-17 ; Rosková-
VI, 402-22 . ny 11, 592-99 ; 612-14 ; 629.
 Forer, Kreitz, Faber. 427

de miraculo omnium miraculorum mi- auriculari, potestate clavium et abso-

raculosissimo, quo luthericam fidem lutione, de satisfactione ; 4. de baptismi
lutherani divinitus confirmatam fuisse necessitate, de sacrificio missae 1), reali
immerito gloriantur, Dilingae 1624 praesentia corporis et sanguinis D. N.
in 8 ; septem characteres reformatoris J. Christi, communione sub una specie,
Germaniae M. Lutheri pronunciatis to- missis privatis ; Disputier-Kunst für
tidem delineati et adversus calumnia- einfältige Catholische, d. i. Form und
tores defensi, ib. 1626 in 8 ; bellum ubi- Weis wie sich der gemeine unstudierte
quisticum vetus et novum inter ipsos Mann, wenn er in Glaubenssachen an-
lutheranos bellatum et necdum debel- gefochten wird, zu verantworten habe
latum, ex quo evidenter demonstratur, in 6 Gesprächengeschrieben,Ingolstadii
Ca-
ecclesiam lutheranam esse falsam ec- 1656 in 8 ; Wirceburgi 1851 .
clesiam, quia non est unitate fidei una rolus Kreitz (a Kreitzen) S. J.
Ecclesia, ib. 1627 in 12; quaestio: misniensis, strenuus in Polonia verbi
Ubinam ante Lutherum protestantium Dei praeco (n. 1607, † 30. Sept. 1660),
ecclesia fuerit, p. 1.Ambergae 1653 in 8; plura²) edidit lingua germana, inter
p. 2. Ingolstadii 1654; cui affine est quae et illud (polonice quoque et latine
aliud ejusdem opus : Wunder über versum): Catholicus indebite vexatus
Wunder d. i. ovum ante gallinam, filius acatholicorum quaestione : Ubi scriptum
ante patrem, das Ey vor der Henne, der est ? Responsionibus supererogatoriis
Sohn vor dem Vater, das Lutherthumb satisfaciens, Calissi 1752 in 12 ; Vil-
vor dem Luther, das müsste wol eine nae 1770 ; Von dem eingebildeten Abend-
Khue lachen, oder gründliche Ablai- mahl der Calvinisten und dem Katholi-
nung, dass die Lutherische wie auch schen Allerheiligsten Sacramente des Al-
Calvinische Kyrch und Glauben von den tars, Brunsbergae 1646 in 8. etc. -
Aposteln her vor ihren ersten Anhän- Neque praetermittendi sunt: Matthias
gern, Luther und Calvino auf der Welt Faber bavarus n. 24. Febr. 1587
gewesen sei (opus posthumum), Ingol- Altomonasterii, qui absoluto Dilingae
stadii 1660 in 8. Antiquitas papatus, philosophiae curriculo et adepta ma-
das Alt herkommene Pabsttumb, d. i. gisterii laurea (1607), Romam profec-
dass die uhralte, rechtglaubige, Catho- tus est in collegium germanicum, ut
lische Kirch von dem Pabsttumb und theologiae operam daret. Parochum egit
seiner Lehr gar wol gewüsst, ebendie- Bislingae, Wemdingae et in Neumarkt
selbe geführt, und dass demnach das- simul munere fungens visitatoris pala-
selbe auff einem vesten Grund derAn- tinatus superioris per dioecesim aich-
tiquitet und auff keinerNewerung be- stadianam. Jam grandis natu (a. 50.) et
stehe, adversus Molinaeum, Dilingae fama longe lateque notus Viennae so-
1644 t. 4 in 4., quorum primus agit de cietatem Jesu est ingressus (1637).
Ecclesia, s. Scriptura et traditionibus ; Quatuordecim annis, quibus in ea vixit
2. de Ecclesiae universalis capite 1) ; post tirocinium magno fervore, gratia
3. de invocatione sanctorum, de ima- et auditorum fructu de sacro suggestu
ginibus, de orationibus pro defunctis, dixit : sed verbis pondus addidit reli-
de coelibatu, de jejuniis, confessione giosa ejus vita, rerum humanarum con-
temptus, sui depressio et quod in omni
1) De hoc etiam agit in l.: Was soll ein ejus actione elucebat, divinae gloriae
Mann ohne Kopff, Ingolstadii 1655 pp. 3 promovendae desiderium († 3. secun-
in4., in quarum 1. ostendit Ecclesiam ve-
ram habere caput visibile; in 2. Christum
instituisse Petrum Ecclesiae caput ; in 3.1) Edidit quoque Lucernae 1653 in 8 :
romanum pontificem s. Petri in hoc mu- Schutzschrift des hl. Mess- Opfers .
nere esse successorem. 2) Cf. Backer II, 523.
428 1641-63. Disciplinae ad ss. literas spectantes.

dum alios 26. Apr. 1653). Reliquit ali- | 1642 in 4. -

Matthaeus Bembus
quot libros adversus protestantes, ut S.J.posnaniensis, philosophiae primum,
Fels der kath. Kirchen, Lehr u. Glauben, dein octennio theologiae professor († 30.
Iugolstadii 1636 in 8 ; sed in primis Julii 1645) eloquens plane conciona-
innotuit egregio Concionum opere tri- tor. - Hieronymus a s. Hyacintho
partito seu in 3 t. distributo, ib. 1631 O. Carm., in seculo dictus Andreas
in f., cui post suum in societatem in- Cyrus, cracoviensis nobilissimis pa-
gressum Auctuarium Graecii 1646, rentibus n. 1603, theologiae professor,
quod opus saepissime prodiit, etiam Thornii publice cum haereticis dispu-
nostra aetate Neapoli 1859-66 t. 5; tavit 1645 († 27. Jan. 1647), cujus
Augustae Taurinorum 1879 t. 10 in 8; colloquii ideam typis edidit Cracoviae
1884 ed. 2 ; Parisiis 1881 t. 6 etc. 1646 in 4. cum animadversionibus in
Merito autem collaudantur hae concio- Jo. Hülsemanum cum defensione
nes, cum se commendent soliditate, satisfactionis ab illo requisitae, opus
copia idearum et argumentorum varie- valde rarum (m. 15). Franciscus a
tate, sobrietate, ut nonnisi cum utili- Rodrasen O. Cap. in Bohemiaplerum-
tate et lucro consulantur a conciona- que commoratus dedit responsiones ad
toribus ¹) . septuaginta objectiones ab haereticis
confictas, Raudniciae 1627 in 4.
345. Succedunt aliquot poloni, ut
Hadrianus Bratkowicz O. Min. Conv. Denique huc referri potest auctorgrae-
cus Demetrius Pepanus chius, pro-
suae provinciae minister († 13. Mart. fessione medicus, cujus opera graece
1639), qui libris polonice scriptis lu- cum latina traductione et annotationi-
theranos impugnavit atque commenta- bus edidit Bernardus Stephanopoli,
rios reliquit in 12 11. metaphysices Romae 1781 t. 2 in 4. (m. 20), in qui-
ad mentem Scoti, Cracoviae 1640. bus disserit adversus Calvinum de Ec-
Sebastianus Pikielius S. J., cujus
exstat: Veritas catholica, qua tres di-
clesia, de processione Spiritus s., de
magno sacramento eucharistiae, depur-
vinaes. personae
tus in una essentia Spiri- gatorio igne, de indissolubilitate matri-
contra etobstina-
Pater, Filius
monii etiam in casu adulterii etc.; ac-
tos judaeos, arianos ac anabaptistas ex cedunt praefatio Jo. Chr. Amadutii,
hebraeo textu V. T. declarantur, Vilnae cujus cura eduntur epistolae graeco-
latine imp. Joannis et Emmanuelis
1) Hundhausen in lit. Handw. 1880 Comneni ad rom. pont. Honorium II.
n. 266. 281. 288 ; Streber Kirchenl. IV,
et Alexandrum III .
1175 ; Sommervogel III, 500-7.

III. Disciplinae ad ss. literas spectantes.

346. Licet ingens hac in periodo s. dantiali orbi propositum inf. prodiit¹)
Scripturae interpretum sit numerus, Salisburgi 1661 ; 1672. Aliqui fuere
pauciores tamen quam alias magnam hiberni, nempe Paulus Sherlock(Sher-
nominis consecuti sunt famam. Illorum logus) et Petrus Redanus, uterque
in Polonia nullum reperimus, vix unum e societate Jesu , quorum ille patria
in Germania, si quis scil. huc referre waterfordiensis (n. 14. Aug. 1595)sem-
velit Joannem Jacobum comitem in
Königsegg († 1663), cujus Promp- 1) Cf. plura de eo in Veith bibl. au-
tuarium sacrum biblicum via concor- gust. V, 23.
 Redanus, Gordon, Bonfrerius . 429

per in Hispania degebat. Praefuit com- innocentia et vitae probitate plane in-
postellano et salmanticensi hibernorum signis, aetate jam grandaevus Ludo-
collegiis ad 20 annos. Controversias de vico XIII. a confessionibus († 17. Nov.
fide septennio explicuit, theologiam 1641a. aetatis 88), qui fusiori et amoe-
scholasticam et ss. literas Salmanticae niori calamo , quam Jac. Tirinus in
aliquamdiu docuit magna semper com- universa s. biblia scripsit commentaria
mendatione doctrinae († 9. Aug. 1646). ad sensum literae et cum explicatione
Edidit : Anteloquia in Salomonis canti- temporum, locorum rerumque omnium,
corum canticum ethica pariter et histo- quae in ss. codicibus habent obscurita-
rica, Lugduni 1633 ; auctiora 1640 in tem, Parisiis 1632 v. 3 in f. Haeccom-
f. , et eruditissimum et acutissimum mentaria non magni facit Calmetus¹);
(secundum Bona) in canticum canti- Richard. Simon vero ea non parum
corum commentarium, ib. 1635 v. 2 inf., laudat²). Aliaejusdem opera sunt prae-
,in quo tamen opere quantumvis eru- ter opus chronologicum ad a. Christi 617,
ditissimo nonnulla sunt, quae delica- Pictavii 1613 ; Coloniae 1614 v. 2 in f.
tiores aures offendere possint, eaque et hujus epitomen, Coloniae 1636 in 12;
proindedisplicueruntposterioribusejus- de catholica veritate diatriba ad serenis .
dem sacri epithalamii interpretibus Valiorum principem, M. Britanniae he-
Paulo Adresio et Joanni Bapt. No- redem, Burdigalae 1623 in 12 ; theologia
vato¹). Antiquitatum hebraicarum moralis universa 8 11. comprehensa,
dioptra in 2 11. tributa, quorum 1. de Lutetiae Parisiorum 1634 2 v. in f.
orbe condito et memorabilium sub lege
naturae doctrina agit, et 2. de opere sex 347. Inter interpretes hujus periodi
dierum (opus posthumum), Lugduni primum forte locum occupat Jacobus
Bonfrerius S. J. natione belga, patria
1651 in f. Sub nomine Leonardi Hi-
dionantensis n. 12. Apr. 1573, vir non
berni scripsit vindicias scientiae me-
vulgari doctrina instructus et raris vir-
diae, ib. 1644 in 4. Roskovány ei quo-
tutis ornamentis insignitus. Est enim
que tribuit depontificis romani humano
et politico magistratu propugnato ad-industriae mirabilis, acerrimi ingenii,
versus calvinicum, Lugduni 1637 . solidissimi judicii et incredibilis in re-
Petrus Redanus medensis, Sherlogi bus agendis prudentiae. Ita Svertius
in Athenis belgicis, cui concinens Val.
incathedraSalmanticaecollega(s. Scrip-
Andreas : „ Vir multiplicis eruditio-
turam enim ibidem est interpretatus)
et in munere regendi hibernorum col- nis, ingenii sagacitate, judicii maturi-
tate, stili felicitate ac nitore, memoriae
legium salmanticense (ut videtur) suc-
cessor, linguarum graecae et hebraicae lens.
deniqueDocuit
tenacitate imprimis excel-
in Aquicinctino dua-
insigniter peritus virtutisque eximiae
(† 1. Aug. 1651) reliquit commentaria censis academiae collegio annis ali-
inll. Machabaeorum canonicos historica, quot philosophiam, duobus scholasti-
cam theologiam, compluribus interpre-
theologica, analogica, quibus sacer con-
textus et accurate exponitur et pecu- tatus est divinas literas († 9. Maji 1642).
liari methodo ad mores expenditur :
quorum tantum tomus prior prodiit 1) In sua bibl. s., ubi ita scribit : Non-
Lugduni 1651 in f. - Scotus eratJa- nisi unica operis hujus editio data est,
nec enim aestimatur plurimi et utilitatis
cobus Gordonus²) Lesmoraeus S. J. habet parum. Agit se uti theologus, con-
aberdonensis, doctrina et eruditione, troversista et chronologus.
2) Hist. critique du V. T. III, 12 : ,Il y
a peu de commentaires sur l' Ecriture, où
1) Mich. a s. Joseph III, 421. l'on puisse trouver tant de choses en ab-
2) Distingui hic debet a Jac. Gordono régé : cependant il n'est point ennuy-
Huntlaeo ,de quo supra n. 143egimus.| eux etc. ,
430 1641-1663. Exegesis in Belgio, Bonfrerius,

Opera ejusdem sunt : Pentateuchus commentarium inseruit Migne suo

Moysis commentario illustratus prae- cursui completo s. Scripturae. Ono-
missis quae ad totius Scripturae intelli- masticum urbium et locorum s. Scripturae
gentiam manuducant praeloquiis per- seu liber de locis hebraicis ab Eusebio
utilibus, Antwerpiae 1625 in f. Haec graece primum, deinde ab Hieronymo
praeloquia magni fiunt, eaque Tour- latine scriptus, in commodiorem ordi-
nemineopusnunquam satislaudatum, nem redactus et variis additamentis
rarum atque utile dicit, hinc illa in auctus, Parisiis 1631 in f.; animad-
suam Menochii editionem recepit (sed versionibus Joannis Clerici auctuset
voces hebraicae saepe mutilatae et cor- adjecta descriptione terrae sanctae Bro-
ruptae sunt). Agit Bonfrerius in his cardi O. Praed. Amstelodami 1707
praeloquiis de s. Scriptura in genere, in f. (editio magnifica) ; annotationibus
de libris canonicis et apocryphis, de P. Tournemine auctus in sua edi-
scriptoribus hagiographis, de inspira- tione Menochii Parisiis 1719 et Vene-
tione s. Scripturae, de obscuritate, stilo, tiis 1758. Eximium plane et utile est
idiomatis, de textu hebraeo, de vulgata hoc opus geographicum, commentarii
latina, de versionibus graecis et hexa- instar in omnes illos s. Scripturae lo-
plis Origenis, de interpretatione, de cos, in quibus mentio fit alicujus re-
cabbala. Josue, Judices et Ruth com- gionis, urbis, oppidi, fluminis, montis,
mentario illustrati. Accessit (optimum) lacus, deserti, vallis etc., cuilibet inter-
Onomasticon, inquo locorum Scripturae preti ss. literarum plane necessarium
s. seu quorum fit in Scriptura mentio nec facile praetermittendum. Cum vero
nominibus propriis vel quasi propriis Eusebius recenseat nomina urbium etc.
lux affertur, Parisiis 1631 in f.; 1659. ordine alphabetico secundum ordinem
Excellit auctor in seligendis variis ver- librorum s. Scripturae sequens versio-
sionibus atque inter se conferendis 1), nem alexandrinam: Bonfrerius nomina
adeo ut hic commentarius alios in hos prout in vulgata leguntur sub uno or-
libros praecellat³). Praeloquia et hunc dine alphabetico disponit, quo facilius
reperiantur¹). Libri Regum et Parali-
pomenon commentario illustrati miseran-
1)Laudathoc Rich. Simon Hist. cri- do incendiotypographiae Tornaci 1643
tique du V. T. III, 12, licet desideret ma-
jorem linguarum orientalium peritiam. in f. perierunt, adeo ut nullum reli-
2) Multum extollit Dupin Bonfre- quum sit hujus editionis exemplar.
rium ita de eo scribens XVII, 132 : De
tous les Commentateurs Jésuites de l'Ecri- ne vienne à son sujet , et évite de traiter
ture sainte, il n'y en a point à mon avis qui les Questions en Scholastique ou en Con-
ait suivi une meilleure méthode et qui ait troversiste. Minorem laudem tribuit R.
plus de science et de justesse dans sesex- Simonl.c.c.17; laudat quidem judi-
plications que J. Bonfrerius. Sesprolégomè- cium et praeloquiorum utilitatem , per-
nes sur l'Ecriture sontd'une utilité et d'une fectionem tamen ea attigisse negat. An-
netteté merveilleuses. Il en a retranché la dres sequens Dupin eum dicit VI, 1. 2
plupart des Questions de Controverse que c. 3 ,giudizioso et erudito scrittore di
Serarius avait traitées dans ses Prolégo- piano ed elegante stilo . *
mènes pour se renfermer dans ce qui re- 1) Cf. Clericum in Bibliothèquechoi-
garde la Critique du Texte et des Versions sie a. 1707 t. 13 p. 1, ubi summis laudibus
de l'Ecriture sainte , et rapporte en ab- Bonfrerium, quem unum e praestantiori-
régé tout ce qu'il est nécessaire de savoir bus interpretibus catholicis in V. T. dicit,
sur cette matière. Ses commentaires sur et ejus opus extollit. Postquam hoc opus
le Pentateuque, sur Josué etc. sont excel- accurate descripsit , crisin ita absolvit:
lents. Il y explique les termes et le sens Bonfrerius a d'ailleurs travaillé sur cette
de son Texte avec une étendue raison- Géographie avec tant de peines et de soins,
nable, et évitant la trop grande brièveté qu'à tout prendre, on ne peut rien trouver
de quelques uns et la longueur démesurée de meilleur, et qu'on n'ajoutera même
des autres , ne fait aucune digression qui désormais que peu de chose à son travail.
 Marius, Tollenaer, Bonartius etc. 431 •

Commentaria in plurimos alios s. Scri- Speculum vanitatis sive Ecclesiasten elu-

pturae ll.morte intervenientemanserunt cidatum stilo elaborato solutae ligatae-
imperfecta. que orationis, paraphrasibus et morali-
busac piisexcursionibus (ib. 1635 ; Di-
348. Commentarium ¹) inuniversam lingae 1698 in 4.) Joannes Tollenaer
Scripturam meditatus est Leonardus S.J., brugensis, vir piissimus salutisque
Marius, prodiit tamen tantum t. 1. proximorum sitientissimus († 11. Apr.
complectens Pentateuchum , Coloniae 1643).-InEcclesiasticum, Antwerpiae
1621, relictis vol. 20 mss. Erat L. 1634 in f., et in Estherem commenta-
Marius goesanus zelandus, vir recon- rium literalem et moralem erudite, Co-
dita in divinis scientia, eloquentia ac loniae 1647 in f., scripsit Olivarius
melioris literaturae cognitione in pri- Bonartius (Bonaert) S. J. iprensis
mis excellens, quibus linguarum grae- (n. 1570, † 22. Oct. 1654), octennio
cae et hebraicae non vulgarem notitiam theologiae professor, cujus etiam ex-
adjecit. In universitate coloniensi theo- stant alia opera, ut de institutione, ob-
logiae doctor renunciatus est 17. Oct. ligatione et religione horarum canoni-
1617, in qua dein theologiam est pro- carum ll. 3, Duaci 1624 in 12 ; quibus
fessus, nam antea ingymnasio lauren- adjecit tr. in quo de ss. missae sacrificii
tiano literas tradidit. Praefuit quo- institutione, religione et fructu ternis
que florentissimo hollandico collegio ss. 11.disserit, Antwerpiae 1653 in 4., quae
Willibrordi et Bonifacii et parochum| Zaccaria dicit 1) a doctis quibusve
egit ad s. Laurentium. Redux in patriam viris jure plurimi aestimata.- Litera-
factus est parochus in urbe amsteloda- lem psalmorum Davidis explicationem,
mensi, harlemensis ecclesiae archidia- in qua singulorum sive historica sive
conus, praepositus, decanus, vicarius prophetica exacte enucleantur, edidit
demum generalis (18. Oct. 1652 a. ae- Matthaeus Hoen novesiensis, eodem
tatis 64). Dictum familiare ejus erat: die cum Leonardo Mario doctor renun-
Fortiter sed suaviter²). Scripsit prae- ciatus et 24. Martii 1643 rector mag-
terea plura opuscula ad controversias nificus universitatis coloniensis electus.
fidei spectantia lingua vernacula, sed Obiit decanus collegiatae ecclesiae s.
alieno nomine, et assertionem catholi- Andreae 2. Apr. 1653.- Joannes Bap-
cım hierarchiae ecclesiasticae, in qua b. tista Uwens S. J. antwerpiensis (n.
Petri et romanae sedis primatus contra 1587, † 1657) reliquit commentarium
haeresim et schisma M. A. de Dominis literalem et moralem in Jonam pro-
defenditur, Coloniae 1619 in 8., etiam phetamper lectiones sive sermones exe-
in Roccaberti bibliotheca t. XV. - geticos LX distributum, Antwerpiae
1640 in f. , in cujus prolegomenis ex-
hibet prolixum elenchum scriptorum in
1)Petrus Eulard S. J. flander, arien- Jonam.
sis (n. 11. Febr. 1564 ; † 24. Oct. 1636) col-
legit Bibliorum ss . concordantias morales
et historicas , concionatoribus in primis 349. Henricus Rampen, huensis,
atque universis s. Scripturae studiosis uti- theologiae doctor et s. Scripturae pro-
lissimas, Antwerpiae 1625. fessor lovaniensis († 1641) commenta-
2) Cf. Bibl. colon. p. 223. Harlemensis
ecclesiae decanus nomine totius capituli
sic deMario ad procuratorem in urbe agen- reducantur, ministris collationem cum eo
tem 27. Jun. 1631 scribit: In ejus (Si- declinantibus, Deo cooperante etc. Fop-
brandi Sixtii) locum unanimiconsensu ... pens II. 817 ; Rotermund IV, 741.
electus est eximius D. L. Marius , vir doc- 1) In bibl. rituali 1. 2 c. 3. Cf. Feller
trina et scriptis celeberrimus Amsteloda- II, 94, secundum quem in priori horum
mi degens. A concionibus miraculo est, tractatuum reperitur propositio damnata
utmulti neque infimae sortis ad Ecclesiam| ab Alexandro VII.
432 1641-1663. Exegesis in Belgio, Crommius, Bourghesius etc.

tus est in 4 evangelia et in suo com- interpretatus est Libertus Fromon-

mentario evangeliorum inter se concor- dus (Froidmond, Fromont, Fremondus,
diam sensumque literalem breviter et Frumondus) haccuriensis (n. 3. Sept.
clare explicat, Lovanii 1632 v. 3. 1587 prope Leodium) doctoret s. Scrip-
Hadrianus Crommius (Crom) S. J. turae professor lovaniensis , Jansenii
domo oorschotanus in territorio silva- familiaris et in cathedra successor, cu-
ducensi (n. 1591, † 11. Maj. 1651), jus opus famosum Augustinus edidit
graece, hebraice et arabice doctus, post- (cf. n. 262 a.). Obiit 27. Oct. 1653 a.
quam philosophiam triennio docuit, aetatis 66. Ejus in acta apostolorum
datus est Corn. a Lapide in cathedra commentarium, Lovanii 1634 in 4.,
s. Scripturae lovaniensi successor,quam saepius recusum, eximium dicit Cal-
11 annos est moderatus. Exortis Lo- met ; commentarius in omnes epistolas
vanii controversiis de Jansenii doctrinaPauli ap. et 7 catholicas, ib. 1663, sum-
multum laboravit ad orthodoxam tu- mam exhibet operis Estii; in eo auctor
tandam doctrinam. Praeter utiles theses magis theologum quam exegetam agit 1);
sacras ex Genesi, Lovanii 1629, in re- commentarius in apocalypsim 2) prodiit
liquos Pentateuchi ll. sive de republica ib. 1657, et in cantica canticorum ib.
judaica, ib. 1630, in Josue, Judices, 1652, 1657 ; omnia simul Parisiis 1670;
Ruth, ll. 4 Regum et 2 Paralipomenon, Rothomagi 1709 inf. Hi duo commen-
ib. 1631 , in Jobi historiam et ll. Tobiae, tarii prae ceteris Jansenii errores sa-
Judith, Esther, Esdrae et Nehemiae, ib. pere videntur. Reliquit alios quoque
1632, edidit 150 psalmos davidicos com- libros polemicos, contra Voetium, Lo-
pendiosa paraphrasi ad literae seriem vanii 1636 in 4 ; Vinc. Lenis Theriaca
expositos et sensu mystico illustratos, adversus Petavium (cf. sup.p. 403) etRi-
Lovanii 1628 ; Antwerpiae 1652 in 8. chardum (De Champs) de libero arbitrio,
et ss. 4 evangelia historico ordine con- Lovanii 1648 (in indice decr. 23. Apr.
cordiae in modum digesta, Lovanii 1633 1654). Augustini iprensis et Augustini
in4. Simile quid praestiterunt Jo- hipponensis de Deo omnes salvare volente
annes Bourghesius (Bourgeois , homologia, ib.; Anatomia brevis hominis
Bourgoys) S. J. malbodiensis, diu phi- naturam ejus talem repraesentans, qua-
losophiae et theologiae professor († 29. lem s. Augustinus olim nobis descrip-
Mart. 1653 a. aetatis 80), cujus exstat sit, ib. 1641 in 4., damnata tamen ab
Historia et harmonia evangelica, tabulis,| Urbano VIII. bulla 6. Martii 1641 et
quaestionibus et selectis ss. patrum sen-
tentiis explicata, Montibus 1644 in f., 1) Rich. Simon Hist. critique etc. du
et Joannes Robertus S. J. ardvennas N. T. c. 44.
2) In hanc commentarios plane admi-
(† 14. Febr. 1651 a. aetatis 81), ss. li- rabiles scripsit etiam Bartholomaeus
terarum Duaci, Treviris, Herbipoliet Holzhauser suevus (1613-1658), vir
Moguntiae interpres, in opere : Mysticae piissimus, asceta insignis (ut testantur
Ezechielis quadrigae i. e. sacros. 4 evan- ejus opuscula ecclesiastica, quae Aureliani
gelia historiarum et temporum serie etParisiis 1861 prodierunt), spiritu eccle-
siastico et animarum zelo plenus , omni-
vinculata graece et latine, Moguntiae um virtutum choro ornatus et bene meri-
1615 in f. Plures quoque libellos (5) tus de vita vere sacerdotali institutione
scripsit contra Rodolphum Goclenum congregationis pro sacerdotibus seculari-
de curationemagnetica per unguentum (usque
bus. Prodiit ejus interpretatio Apocalypsis
ad 15, 5), Bambergae 1784 ; 1799
armarium, aliaque opuscula polemica in 8; quam praecedit ejusdem biographia.
et historica¹). - Reliquos N. T. libros Ita vero interpretatur apocalypsim, ut in
ea typice videat adumbrata Ecclesiae fa-
ta. Ejus vita prodiit Romae 1704 ; Ingol-
1) Cf. Backer III, 223 s. Neyen, bi- stadii 1723. Cf. Hundhausen Kirchenl.
ographie luxembourgeoise 2, 85. VI, 183 ss. ed. 2.
 Catenae in s. libros, Corderius. 433

decreto 23. Apr. 1654 ; Lucerna au- in c. 1. Geneseos de mundi creatione ll. 7
gustiniana¹), qua breviter et dilucide ex antiquissimo cod. ms. nunc primum
declaratur concordia et discordia, qua in lucem editi, una cum disputatione
duo nuper eximii doctores s. theologiae de paschate, graece et latine, ib. 1630
duacenses conveniunt a ceteris hodie in 4; expositio patrum graecorum in
s. Augustini discipulis, 1650 (sine loco Psalmos 1) ex vetustissimis codd. mss.
impressionis) ; emunctorium lucernae concinnata, in paraphrasim, commen-
augustinianae, quo fuligines a quibus- tarium et catenam (24 patrum) digesta,
dam aspersae emunguntur; conventus latinitate donata et annotationibus illu-
africanus sivedisceptatiojudicialisapud strata, graece et latine, ib. 1643-1646
tribunal praesulis Augustini etc. enar- t. 3 in f.; symbolarum in Matthaeum t.
ratore Artemidoro Oneirocritico ; prior exhibens catenam graecorum pa-
quem tamen alii Petro Stockmans trum 21 nunc primum editam latina
adscribunt ; Antonii Richardi strata- interpretatione et scholiis illustratam,
gema, quo bellum sui sociorumve defen- addito 1. de concordia evangelistarum
sivumab erroribus massiliensiumtrans- in genealogia Christi; t. alter, quo con-
tulit in s. Augustini et episcopi ipren- tinetur catena patrum graecorum tri-
sis offensivum, 1650 etc., qui libri jan- ginta collectore Niceta ep.Serrarum²),
senianis erroribus infecti sunt²). Tolosae 1646. 1647 v. 2 in f.; prior
Franciscus a Jesu O. Carm. in seculo hujus op. pars est ejus sodalisPossini;
dictus Julius Ravascher Januae n. Job illustratus, Antwerpiae 1646 in f.,
17. Jan. 1587, in Belgio theologiae receptus quoque a Migne in Script. s .
professor suaeque provinciae praeposi- cursum completum t. 13 et 14; s. Cy-
tus († 1647) reliquit commentarios rilli apologi morales ex antiquo cod. ms.
literales et morales in Apocalypsin,Lug- nunc primum³) in lucem editi, Vien-
duni 1648 in f., opus posthumum. nae 1630 in 12 ; opera s. Dionysii Areo-
pagitae cum scholiis s. Maximi et
350. Huc etiam referri potest Baltha-
sar Corderius S. J. antwerpiensis paraphrasi Pachymerae latine in-
terpretata et notis theologicis illustrata,
(n. 7. Jun. 1592, † 24. Jun. 1650), cum ejusdem vitae scriptoribus et ope-
qui theologiam moralem Viennae oc-
tenniodocuit, aliquamdiu ss. literas est rum vindiciis, Antwerpiae 1634 v. 2
in f.; Lutetiae Parisiorum 1644 ; ed.
interpretatus ; perlustratis dein praeci-
puis bibliothecis in Germania, Gallia,
1) Montfaucon praef. ad Athan. com-
Hispania, Italia, hujus itineris fructus mentarium in Psalmos: Corderius anno
hisce operibus complexus est : Catena 65 1643 prolixiorem catenam patrum grae-
patrum graecorum in s. Lucam, quae 4 corumin totumpsalterium edidit 3 t. com-
simul evangelistarum introducit expli- prehensam, inqua
runt : Nobile naevi
autem estnon pauci
illud occur-
erratum,
cationem, luce ac latinitate donata et quod expositiones Theodori et Theodoreti
ex aliis patribus tam graecis quam la- Athanasio adscribat. Nonnullos etiam
tinis suppleta et annotationibus illu- ejusmodi errores coarguit card. Ma ipraef.
strata, Antwerpiae 1628 in f.; catena ad Cyrillum in Lucam , auct, class. t. 10.,
patrum graecorum in s. Joannem ex an- eumque vocat fragmentorum suorum im-
peritum haud raro interpretem (Bibl. N.
tiquissimo graeco cod. ms. nunc pri- PP. II. praef. n. 4). His tamen nonobstan-
mum in lucem edita, graece et latine, tibus grati sunt viri eruditi Corderio pro
ib. 1630 in f.; Joannis Philoponi hac2)catena.
Richard. Simon hist. crit. du N. T.
c. 30, ubi pluribus de his catenis agit, in
1) Cf. Liv. Meyer hist. controv. de aux. dubium vocat, utrum Nicetas hujus ca-
1. 1 c. 20. tenae sit collector. Cf. Kirchenlex. III, 1090;
2) Cf. Foppens II, 819 s.; Biogr. univ. Sommervogel II, 1438.
XVL, 1015. 3) Jam sec, exeunte XVI prodierant.
Hurter, Nomenclator I. 28
434 1641-1663 . Exegesis in Gallia ,Hauteville, Coelest. a Monte Marsano,

emendata, aucta et locupletata Venetiis sunt. Quaestiones praevias tractarunt :

1755.1756 ; s . Dorothei archiman- Nicolaus de Hauteville arvernus,
dritae institutiones asceticae nova in- doctor sorbonicus s. Thomae doctrinae
terpretatione et illustratae notis, cum valde addictus, quem s. Franciscus Sa-
graeco vitae s. Dorothei textu, Antwer- lesius canonicatu genevensi honoravit
piae 1646 in 12 ; s. Cyrilli alex. ar- († 1660), in Histoire royale, in qua
chiep. hom. 19 in Jeremiam prophetam disputat¹) de principiis mundi, de lec-
hactenus ineditae ex antiquissimo cod. tione, excellentia et diversis s. Scriptu-
ms. , ib . 1648 in 8 . rae versionibus (gallice), Parisiis 1665
in 4; 1666 v. 3 in 4. Coelestini de
-

351. Plurimi floruerunt in Gallia'),

qui in illustrandis ss. literis versati Monte Marsano O. Cap., philoso-
phiae et theologiae professoris († 1659
1) His adde Gabrielem Sionitam na- a. aetatis 63), haec exstant opera: Cla-
tione quidem maronitam , patria edenen- vis David pro s. Scriptura aperienda
sem e monte Libano n. 1577, qui in col- in 6 11. distributa, quorum 1. univer-
legio maronitarum patrio institutus Pa-
risios se contulit (1614), ubi cathedram sam historiam s. dispungit et selectis
linguae syriacae et arabicae obtinuit et observationibus illustrat; 2. decem ge-
operam suam collocavit in edendis bibliis nerales complectitur tractatus s. Scri-
polyglottis parisiensibus , († 1648 a. aeta- pturaeintelligendae accommodatos, scil.
tis 71). Verum hic maronita, inquit Le de Christigenealogia, de partibus tem-
Long in bibl. s. , erat animo nimium re-
misso ac inerti, epulationibus magis quam poris, ut puta de horis, diebus, hebdo-
labori dedito; ab annis namque 22 h. e. madibus etc.; de 4 orbis monarchiis,
ab a. 1614 exeunte, quo Parisios accessit, de republica judaeorum, de jure belli
ad a. 1636 praeter latinam geographiae eorundem, de triplicichaldaeorum, ae-
Nubiensis Balterii et parvuli poëmatis de
sapientiadivinapublicatamtranslationem gyptiorum et graecorum sapientia ; de
a. 1619. 1625. 1628 in solis libris, qui ex- numinibus commentitiis in s. pagina
tant in 2. p. t. 5. et in quibusdam aliis t. commemoratis, de tribus rerum magi-
7. et 8. latine reddendis totum tempus con- carum speciebus, quarum frequentior
triverat. Edidit scil. quosdam II . V. T.
syriace cum versione latina (in bibliis po- in s. Scriptura fit mentio, de daemonia-
lygl. paris. a. 1645), quae editio secun- cis, de spiritibus et spectris vivos in-
dum Waltonum proleg. 12 § 8 licet ab festantibus ; 1. 3. quaecunque ad ll.
omnibus merito sit suscipienda , tamen canonicos spectant, serio discutit eos-
multis et gravibus defectibus laborat tam
ex codd. mss., quibus usus est Sionita, la- que ab apocryphis secernens, istorum
cunis, quas proprio ingenio, non ex cod. quoque eam, quam rei conditio postu-
ms. supplevit vel quandoque reliquit, lat, quin et aliorum quorumcunque, de
quam ex operarum erratis, quae nimis fre-
quenter occurrunt , et etiam ex versione quibus in s. pagina fitmentio, rationem
latina, quae cum syra ubique non exacte clare explicat ; 4. 1. inuniversum sup-
quadrat. Vertit quoque ex arabico (in iis- peditat ea, quae ad totius s. Scripturae
dem polyglottis) 11. V. et N. T. exceptis sensum tam literalem quam mysticum
PentateuchoetlibelloRuth. Desunttamen investigandum conducunt; 5. 1. copio-
11. Tobiae, Judith, Esther, quaedam frag-
menta Jeremiae et Danielis , 1. et 2. Ma- sum ss. patrum doctorumque, qui Scri-
chabaeorum. Cf. Le Long bibl. s. p. 1 c. pturam s. vel aliquas ejus partes juxta
1 diss. de polygl. paris. Cum Joan. Hes quemvis sensum aut exponendi modum
ronita et Victore Scialac ediditRo- felicius interpretati sunt, catalogum
mae 1614 l. Psalmorum Davidis ex arabico
idiomate in latinum translatum, quae ver-
sio differt ab illa, quam idem Sionita in 1) Idem hic auctor edidit quoque theo-
polyglottis parisiensibus excudi curavit et logie angelique Lugduni 1658 (fr. 20). Alia
in polyglottis londinensibus recusa datur; ejus opera ad philosophiam , rhetoricam
item ex idiomate syro , Parisiis 1625. Cf. ecclesiasticam, ascesin, in primis adhisto-
alios ejusdem libros in Biogr. univ. XVI, riam s. Francisci Salesii spectantia cf.
221. Biogr. univ. XIX, 499 s.
 Joannes de la Haye. 435

exponit; 6. denique exhibet onomasti- prolegomenis, nec omissis chronico sa-

cum omnem personarum et locorum ho- cro, tr. de ponderibus, mensuris, mone-
monymiam et polyonymiam observans tis, idiotismis linguarum etc. Prae-
et explicans, Burdigalae 1650; Lug- ferri tamen solent, inquit Calmet,
duni 1659 in f.; Synopsis prosopo- biblia magna maximis, quod priora illa
chronica historiae ecclesiasticae, Tolo- plures continent auctores quam poste-
sae 1644 in f.; Prosopo-chronica s. riora , nihilque offerunt de auctoris
Scripturae, Parisiis 1648 in f.; specu- sensu, cum vicissim posterius opus in-
lum sine macula, in quo Ecclesiae facies commodum sit ingenti voluminum nu-
intriplici statu naturae, legis et gratiae
mero, tum et ex iis, quae de suo marte
exhibetur, Burdigalae 1651 ; cursus adjecit auctor. In bibliis magnis carpit
theologiae electissimam d. Thomae et s. Rich. Simon, quod non satis studue-
Bonaventurae doctrinam in catenam re- rit compendio, omittens plurium com-
dactam continens, et ubi videtur dis- mentarios, ubi plane conspirant ¹) ; in
cors ad concordiam revocans novisque maximis vero laudat methodum, qua-
quaestionibus novissimis seculis susci- tenus Hajus omnis generis versiones
tatis auctus¹) v. 2 in f. (etiam orientales, sed omnes latine red-
352. Insignium interpretum com- ditas prout illas repererat) singulis ver-
mentarios in unum collegit opus Jo- sibus subjicit, nonnunquam 20 et etiam
annes de la Haye2) O. Min. pari- 30, easque inter se conciliare vulga-
siensis. n. 20. Mart. 1583. Aliquot taeque auctoritatem tueri nititur : sed
annos theologiam (et philosophiam) dotes tanto operi perficiendo ei denegat,
cum eruditionis ac doctrinae non carpitque versionum saepe inutilium
vulgaris existimatione et magno au- redundantiam atque verbositatem²). In
ditorum profectu praelegit ; reginae prolegomenis prolixis de s. Scripturae
ac dein regis Ludovici XIII. conciona- textu et versionibus collegit auctor
tor institutus est, aliaque munera sui magno labore, quidquid reperiret apud
ordinis honorifica obiens decessit 15. alios, sed judice R. Simone absque ju-
Oct. 1661. Plurima reliquit³) indefessi dicio et crisi, hinc in graves lapsus est
laboris ac studii fructus, cujusmodi errores³). Scripsit praeterea commen-
sunt : Biblia magna commentariorum tarios literales et conceptuales (in usum
literalium Joan. Gagnei doctoris paris., concionatorum) in Genesim sive arbo-
Guilelmi Estii, Em. Sa, Joan. Meno-
1) Hist. crit. du V. T. III, 11, ubi crisin
chii et Jac. Tirini erudite et integre absolvit hisceverbis : Enun mot, j'aurois
s. Scripturam exponentium, prolego- voulu ne rapporter pas les paroles des Au-
menis et chronico sacro illustrata, Pa- teurs tout au long, mais seulement ce
risiis 1643 v. 5 in f. Quibus non con- qu'on y auroit trouvé de plus exact , en
suppléant même quelquefois à leurs dé-
tentus biblia maxima condidit ib. 1660 fauts.
v. 19 in f. (rarissima), in quibus prae- 2) Ibid. ,Au reste, on ne peut nier que
ter commentarios supra nominatos et la méthode dont le P. de la Haye s'est
servitoutes,
Lyrani postillas innummerae versio- de dans car
ce Recueil ne soit la meilleure
il produit d'abord les diffé-
nes continentur, additis amplissimis rentes manières dont le Texte peut être
traduit, puis il les compare toutes ensem-
1) Utrum et ubi prodierit non indicat ble, et en juge, et enfin il rapporte les di-
bibliotheca franciscana. verses explications littérales des meilleurs
2) Distingui debet ab aliis duobus , de auteurs. Il n'y a rien que de juste dans
quibus egimus n. 143 et 158, eta Bartho- cette méthode ; et si l'exécution avait ré-
lomaeo dela H. O. Cap. parisiensi in pondu au dessein , nous n'aurions rien de
signi concionatore († 1660), cujus est inter plus achevé ni de plus utile sur l'Ecri-
alia Milleloquium bibliothecae SS.PP., Pa- ture."
risiis 1650 in f. 3) Ib. et c. 17. Cf. quoque De Bure ,
3) Cf. Jeiler Kirchenlex. V, 1546. Bibliographie instructive, Theol. p. 132.
28
436 1641-63. Exegesis in Gallia, Castanaeus, Mersenne,

rem vitae concionatorum , Lugduni 1640 in f. Scripsit praeterea disserta-

1638 t. 3 in f.; Parisiis 1651 ; 1663 ; tionesethicopoliticas, nomenclatorem car-
in Exodum sive concionatorum virgam dinalium, qui ab a. 1000 et deinceps
percutientem peccatores, t. 3 in f. (con- quidpiam commentati sunt, Rothomagi
ceptibus plusquam 700 patrum con- 1653 in 4 ; litanias pictavienses, cata-
catenatis illustrati), ib. 1648 ; in Apo- logum sanctorum pictaviensium et sy-
calypsim t. 3 in f. (pariter 700 PP. con- nopsim celebriorum distinctionum tum
ceptibus concatenatis illustrati), ib. philosophicarum tum theologicarum
1644-1647. Edidit etiam opera omnia
Augustoriti Pictonum 1612, quas
s . Bernardini senensis , Lugduni cum notis perpetuis edidit Samuel
1650 t. 4 in f.; s. Francisci Assi- Maresius Tiguri 1659. In his no-
siatis et s. Antonii Paduani opera tis singularum distinctionum usus
omnia adjectis utriusque sancti vita et vel abusus in rebus theologicis bre-
elogiis et postillis illustrata, ib. 1653 viter ostenditur. Cavendas esse editio-
in f.; Alexandri Halensis commen- nes leydenses advertit Fabricius l.
tarium (non genuinum, ut videtur) in c. In plerosque 11. V. et N. T. para-
Apocalypsim, cum vita auctoris, Pari- phrases (gallice) scripsit Nicolaus Gil-
siis 1647 in f. lebert normannus , pastor bervillen-
sis. In 6 priora cc. Genesis quae-
353. Ad diversos s. Scripturae libros stiones cum accurata textus explicatio-
exercitationes publicavit 1) Henricus ne elucubravit 1) Marinus Mersen-
Ludovicus Castanaeus (Chasteigner nius O. Min., Parisiis 1623 in f., quo
de la Roche-Posai) comes n. 1577, in in volumine athei et theistae impug-
literis humanioribus
lus, famosi DuvergerScaligeri discipu-
de Hauranne (sub
nantur 2), vulgata editio ab haeretico-
rum calumniis vindicatur , graecorum
nomine Sancyrani notissimi) amicus ét
protector, indiversis locis abbas, dein- hebraicorumque musica instauratur et
Franc. Georgii veneti dogmata cab-
de episcopus pictaviensis (ab a. 1611 , balistica refelluntur. A p. 669-676
† 30. Jul. 1651 ), scil. in Genesim, Pic-
tavis 1628 in 4; inExodum, in ll.Nu- plurium mentionem facit, quosatheis-
mi accusat , quem catalogum delere
merorum , Josue et Judicum ib. 1629
jussus est , hinc rarissima exemplaria,
in 4 ; in 4 ll. Regum2), ib. 1626 in 4 ; in quibus reperitur.
in l. Job, ib. 1628 in 4 ; in l. Psalmo-
Natus erat Ocii in
provincia Cenomaniae, Cartesii condis-
rum, ib. 1643 in 4 ; in prophetas ma-
cipulus et constans amicus. Excelluit
jores et minores , Parisiis 1630 in 4;
in 4 Evangelia, ib. 1626 in 4; in acta in re mathematica , quae ei debet cy-
Apostolorum , ib. 1626 ; 1650 in 4 ; cloidis cognitionem, in physicis atque
omnia simul Augustoriti Pictonum harmonicis. Obiit 1. Sept. 1648 a. ae-
tatis 60. Scripsit etiam tractatum de
1) Cf. Fabricium in bibl. fabr. VI, mensuris, ponderibus et nummis hebraeo-
492 ; Biogr. univ. XXXVIII, 330. rum, graecorum et romanorum ad gal-
2) Mentio forte hic fieri posset Nicolai
Caussin S. J. trecensis (n. 1583, † 1651) lica redactis , Parisiis 1644 in 4.
literatissimi alioquin viri et eloquentis Ad Genesis illustrationem referri pos-
rhetoris (cf. Backer I, 1143-53) propter sunt etiam quaedam Jacobi Boldu -
opus Regnum Dei seu diss. ad 11. Regum,
in quibus totius operis Curiae seu aulae 1) Cf. ejus vita a P. Hilarione de Co-
sanctae (operis sui celebris saepissime editi ste , Parisiis 1649, et vita Cartesii aBail-
et in varias linguas versi) compendium let , Paris 1691, scripta ; Feller VI, 38,
continetur, ad institutionem principum et qui alia ejusdem recenset opera. Plures
illustrium virorum totam politicen sacram auctores, qui de eo agunt, citat Saxius
insigni methodo complectens , Parisiis in Onomastico ad a. 1623.
1650 in f., Viennae 1715. Cf. Sommer- 2) Contra hos exstat ejus 1. L'impiétédes
vogel II, 902-27. | déistes, athées et libertins , Paris 1624 in 4.
 Jacobus Bolducius, Simeon Marotte de Muis. 437

cii O. Cap. parisiensis opera (rara), ut vulgo de Muis aurelianensis (n. 1587),
de Ecclesia ante legem 11. 3, in quibus ecclesiae suessionensis canonici et ar-
demonstratur , quis a mundi principio chidiaconi, qui linguam hebraicam,
usque ad Moysen fuerit ordo Ecclesiae, quam sicut et alias orientales linguas
quae festa , quae templa , quae sacrifi- perfecte callebat , in regia parisiensi
cia quive ritus et caeremoniae et alia academia docuit (1604), sed saepe au-
multa arcana, Lugduni 1626 in 4; de ditoribus carens , quia linguae istius
Ecclesia post legem 1. 1 analogicus , in cultura tunc temporis Lutetiae sper-
quo ostenditur , quanta sit similitudo nebatur. Fatis concessit a. 1644 vir,
inter legem naturalem et legem evan- ut Joan. Tarinus in ejus epitaphio
gelicam, Parisiis 1630 in 4. Scripsit posuit, omni laude cumulatus , nul-
praeterea commentaria in l. Job, in qui- lius loci hospes , quia in ejus ore
bus praemittuntur hebraei idiomatis ac- omnes linguae : nullius hominis ini-
curata versio ac brevis paraphrasis, va- micus , quia in ejus vultu omnes

riae etiam tum editiones tum lectiones gratiae: nullius rei inscius , quia in
cum vulgata collatae expenduntur, nec- ejus animo omnes scientiae: nullius
non idiotismi, phrases ac singula textus vitii conscius , quia in ejus moribus
vocabula potissimum hebraea diligen- omnes virtutes eminebant. Prodiit ejus
tissime explanantur, ib. 1631.1638t. commentarius literalis et historicus in
2 in f.; expositionem in epistolam b. Ju- omnes Psalmos et selecta V. T. cantica
dae Ap., ib. 1630 in 4. Vir erat qui- cum versione nova ex hebraeo, Parisiis
dem doctrinae insignis , profundioris 1630 in f. In eo primo latinam ex he-
ingenii et reconditioris disciplinae 1), braeo versionem e regione vulgatae im-
sed qui non raro opinionum novitate pressam exhibet; praeterea versionem
capitur et ad insolita ac peregrina mi- s.Hieronymi ; his demum succedit com-
nusque recepta placita comprobanda mentarium criticum, grammaticale et
proprio genii pondere fertur²), hinc literale. Hebraeo unice adhaeret et rab-
plura sibi in divinis literis reperire vi- binis, qui psalterium explicarunt ; raro
detur aliis antea incognita († 1650 a. patres ceterosque commentatores chri-
aetatis 75). stianos laudat, quemadmodum et pro-
legomenis opus mancum est. Hi eximii
354. Multum celebratur 3) commen- operis naevi 1). Ita Calmet. Prodiit
tarius in Psalmos Simeonis Marotte iterum cum aliis ejusdem operibus, ib.
1650 v. 2 ; optima et rara editio est,
1) Ita Bona in notitia auctorum, ubi quamcuravit M. Pa quot Lovanii 1770
duo priora opera commendat. v. 2 in 4., aucta scholiis Bossueti²).
2) Haec addit Bonae judicio Mich. a s. Speciminis gratia jam 1625 Parisiis in
Joseph I, 518.
3) Cf. Andres VI, 564 ; Mabillon ,
de studiis monasticis p. 2 c. 2§2 ; Du-
pin XVII, 250: Aussi son Commentaire sainte. Feller VI, 186 ; Biogr. un. XXX,
sur les Pseaumes passe-t-il de l'aveu de 366 ss .
tous les sçavans pour le plus parfait et le 1) Richard. Simon , Histoire crit. du
meilleur Commentaire que nous aïons sur V. T. III, 12 de hoc commentario disse-
ce Livre etc. De ipso Simeone de Muis rens nihil in ejus commendationem dicit,
scribit: S. de Muis .. a été un des plus imo censet : Au reste, on pourroit retran-
habiles en cette langue (hebraica) que la cher de ce Commentaire plusieurs choses
France ait porté; il avoitjoint à cette sci- qui le rendent languissant. En un mot, il
enceunjugement solide et un grand dis- n'est pas assez châtié.
cernement, un style pur, net et facile, une 2) Bossuet hunc commentarium ce-
grande connaissance de l'Histoire sainte teris omnibus praetulit ita ad P. Mauduit
et du fonds de la Religion , en sorte qu'il scribens (op. t. 31. p. 471): „Parmi les ca-
avoit toutes les parties nécessaires pour tholiques Muis emporte le prix , à mon
faire un excellent interprète de l'Ecriture gré, sans comparaison.
438 1641-1663. Exegesis in Gallia, Gorse, Maucorps, Phelippaeus etc.

8. ediderat commentarium in 50 priores | tantum priora quatuor cc. Carpit R. Si-

psalmos; et ib. 1620 in 8. inpsalmum 19. mon prolixitatem , et digressiones am-
triumeruditissimorum rabbinorum(Da- plissimas de argumentis ad rem non
vid Kimchi , Aben Ezra et Sal. spectantibus 1) : discutit enim in eo to-
Jarchi) commentarios hebraice cum tam fere gratiae et praedestinationis
latina interpretatione. Scripsit quoque materiam secundum principia ss. Au-
doctissime (judice Calmet) varia sa- gustini et Thomae. In praefatione vero
cra in quaedam Pentateuchi et l. Josue disserit de versionibus graecis s. Scri-
loca variis e rabbinis contexta , quae pturae earumque correctionibus.
habentur in Criticis sacris (t. VII.) et Nehemiam et Esdram commentario li-
cum aliis ejusdem operibus Parisiis terali, morali et allegorico exposuit,
1650. Contra Morinum acriter tu- Parisiis 1643 in f., Nicolaus Lom-
tatus est hebraicum textum in sua tri- bard S. J. campanus († 5. Maj. 1646).
plici assertione veritatis hebraicae ad- - Denique Nicolaus Abram S. J.
versus Joannis Morini exercitationes, lotharingus, per 17 annos in academia
Parisiis 1631. 1634. 1639 v. 3 in 8., mussipontana ss. literarum interpres
sed secundum R. Simon nimis defle- (n. 1589, † 7. Dec. 1655), edidit Pha-
xisse videtur 1) ad alterum extremum rum V. T. sive ss. quaestionum 11. 15,
et Masorae justo majus privilegium tri- quibus accesserunt ejusdem auctoris
buisse , coeco impetu Ariae Montani de veritate et mendacio U. 4, Parisiis
exactitudinem librariorum judaicorum 1648 in f. Disserit autem praeclare in
ultramodum laudantis vestigiacalcans. hoc pharo de Hexaëmero seu de opere
-Petrus Gorse S. J. albiensis (1590, sex dierum, de fluviis et locis paradisi,
† 27. Apr. 1661) ll. Ecclesiastici, Pari- de benedictionibus Noe , de divisione
siis 1654 in 12., Proverbiorum , ib. linguarum , de prima regnorum insti-
1654 in 8., Sapientiae, ib. 1655 in 8. tutione, de regno assyriorum, deAbra-
et Ecclesiastae ib. 1655 in 8. gallice ham , de Pharaone , de mora filiorum
explicuit locosque obscuriores illustra- Israël in Aegypto (quam diss. Tour-
vit.- Petrus M aucorpsS.J.(† 1649) nemine formaparum immutata rece-
lingua vernacula paraphrastice expli- pit in suam edit. Menochii),de chrono-
cuit Isaiam , Parisiis 1644 in 12; Je- logiajudicum, de transmigratione Ba-
remiam, ib. 1644 in 12 ; Job, ib. 1637 bylonis, de Dario medo, de Juditha, de
in 4; Baruch et duodecim prophetas adventu Messiae et 70 hebdomadibus
minores, ib. 1647 in 12.-Eosdemcom- Danielis , de harum principio et fine.
mentariis illustrare cogitavit Joannes » Opus hoc, inquit Calmet²), elegan-
Phelippaeus (Phelipeaux) S. J.an- ter, erudite et graviter elucubratum.
degavensis († 2. Aug. 1643). Initium Auctor graecae et hebraicae linguae
videtur esse Oseas primus inter pro- peritia et humaniorum disciplinarum
phetas commentariis illustratus, Parisiis scientia, inquas plura edidit commen-
1636 in f. , in quo t. tamen explicat taria 3), praestabat. Ejus pharus pluris
reputatur et quaestiones intime agitat. <
L'université de Pont- à- Mousson, histoi-
1) L. c. c. 13. Concedit tamen , S. de re extraite des manuscrits du P. N.
Muis longe melius atque accuratius in hac
quaestione scripsisse quam plures e pro-
testantibus. Negat ei vero sufficientem 1) Hist. crit. du V. T. III, 12 ; Dupin
eruditionem , ut ea qua par esset accura- XVII, 133.
tione scribere potuerit. Les Traités ce- 2) Bibl. s .; Calmeto assentiuntMich.
pendant , addit , que M. de Muis a écrits as. Joseph III, 354 ; Feller I, 17; Sa-
contre le P. Morin , peuvent être d'une xius in Onomastico ad a. 1630.
grande utilité pour redresser plusieurs 3) In Virgilium , Ciceronem etc. quae
propositions du même P. Morin etc. magni fiunt. Cf. Backer I, 7 ss.
 Montereul, Bence, Coëffeteau, Plantavit etc. 439

Abram publiée par le P. Auguste Ca - tates sacras seu examen variorum loco-
rayon de la même Comp., Paris 1870 rum s. Scripturae in lucem dedit (gal-
in8. lice) Petrus Clement , burgundus et
canonicus regularis, Lingonis 1651 in
355. Vitam Christi Domini ¹) ex evan- 8.
Aliud Florilegium biblicum com-
geliis collegit Bernardinus Monte- plectens omnes utriusque T. sententias
reul S. J. parisiensis († 15. Jan. 1646) hebraice , graece et latine brevi juxta
in 1.: La Vie du Sauveur du monde J. literalem sensum commentario illustra-
Christ, tirée du Texte des quatre Evan- tum collegit Lodovae 1641 in f. Joan-
gélistes réduits en un corps d'Histoire nes Plantavit de la Pause ceben-
divisé en 4 parties: ou dans la suite nensis. Calvinianam sectam, in qua erat
du discours sont touchées les difficul-
natus, deseruit a 1604. Studiis theo-
tez tant Historiques que Théologiques logicis absolutis Romam secessit (1609)
avec les sentimens des Saints Pères co-
et inde redux vicarius generalis a car-
tez a la marge , Parisiis 1637 v. 2 in dinali Rupefocaldio instituitur atque
4; 1639 in 12 ; 1650 etc. Simili me- 1625 ad sedem lodovensem promove-
thodo composuit: L'histoire del'Eglise tur, qua propter affectam valetudinem
naissante contenant les Actes desApo- dimissa 1648, mortali huic vitae vale-
tres , ib. 1640 in 12. et saepius cum dixit 1651 a. aetatis 71. Praeter chro-
vita J. Christi ; Les derniers combats de
nologiam praesulum lodovensium , Ara-
l'Eglise représentez dans l'explication montii 1634 in 4. ,collegit quoque bib-
de l'Apocalypse, ib. 1648 in 12. liothecam rabbinicam et florilegium rab-
Joannes Bence rotomagensis , doctor binicum (valde rarum), Lodovae 1644
sorbonicus et unus e primis Oratorii inf. Huic adjungi potest Philippus
sodalibus († 24. Apr. 1642 a. aetatis (ante Mardochaeus) dictus Aquinas
74) scripsit Manuale in 4 evangelia, (ab Aquino, ubi e judaeo christianus
Lugduni 1626 in 12 ; 1682 ; in omnes est factus, ita appellatus) carpentorac-
d. Pauli epistolas et in 7 canonicas, ib. tensis, linguae hebraicae professor pa-
1628 t. 2 in 12; 1636 et 1683, quod risiensis (tc. 1650), qui scripsit (gal-
non est nisi commentariorum Estii
lice) dissertationem de tabernaculo et
compendium 2). — Aliud enchiridion castris israëlitarum ex antiquis judaeis,
apostolicum seu expositionem epistola- Parisiis 1623 in 4; explicationes litera-
rum Pauli (i. e. tantum epistolae ad les, allegoricas et ethicas tabernaculi, de
Romanos) Tolosae 1650 in 12. reliquit vestimentis sacerdotum et sacrificiis, ib.
Jacobus de Cambolas tolosas , theo- 1624 ; veterum rabbinorum in exponendo
logiae doctor et in ecclesia s. Saturni- Pentateucho modos 13 a R. Ismaële ex
nilamcanonicus. Commentarius in episto- universo Talmudis opere collectos , ib.
Judae Guilelmi Coëffeteau ce-
1620 in 4. (sub nomine Joan. Arnoux
nomanensis († 1660) prodiit sub alie- S. J.) ; curavit quoque textum hebrae-
no nomine 1644, dein cum aliis (scil. um et chaldaeum in polyglottis pari-
in varios psalmos, cantica, in Jonam, siensibus, sed ejus editionem acerrime
ep. Jacobi et 1. ep. s. Joannis) in ejus plane, nec forte immerito carpit Fla-
Florilegio, Parisiis 1657 in 4.- Curiosi- vignius ep.a. 1646 p. 19, in qua haec
biblia acriori quam par esset crisi sub-
1) Paulus a s . Catharina O. S. Aug. jicit. Philippi filius Ludovicus Hen-
avenionensis reliquitl.cui titulus : Victri- ricus commentarium edidit (gallice)
cis Mariae Deiparae epinicia de peccato, de in l. Job et notas in l. Esther, Parisiis
serpente et de morte in verba de ea evange- 1624 in 4 ; octo rabbinorum commen-
lica, Lugduni 1658 in f.
Cf. R.
R. Simon
S Hist. crit. etc. du N. taria in Ps. 119, ib. 1610 in 4.
Т. с. 43.
440 1641-1663. Exegesis in Hispania, Turegano de Celada eto.

356. Haud pauciores ss. literarum partim Matriti in academia regia inter-
interpretes in Hispania reperimus, qui pres († 1661 septuagenario major) ,
tamen doctrinam ac celebritatem prae- opera verbi Dei promulgatoribus utilia
cedentium nullatenus assequuntur. compilavit. Judith illustris 1) perpetuo
Hermeneuticae specimen exhibetDida- commentario literali et morali cum
cus de Turegano Benavides O. Carm. tractatu appendice de Judith figurata
matritensis , in complutensi academia i. e. de V. Deiparae laudibus, Lugduni
ss. literarum ac dein scotisticae doctri- 1637 in f.; 1641 ed. correctior et auc-
nae interpres († 6. Febr. 1655) in op.: tior 1648 et alias ; de benedictionibus
Lecturae literales et morales super patriarcharum electa sacra commen-
Scripturam ac de arte et methodo Scri- tario ; literali et morali illustrata, Lug-
pturam interpretandi , Compluti 1649 duni 1641 in f. etc.; commentarius li-
in 4. - Referri huc potest opus sin- teralis et moralis in Tobiam , ib. 1644
gulare Francisci Colin S. J. catalani, in f.; 1648 ; in Rutham cum duplici
ss. literarum in Philippinis interpre- tractatu appendice, altero de Boozi con-
tis et zelantissimi missionarii, cujus vivio mystico i. e. eucharistico , altero
laboribus uber respondit fructus inter de Ruth figurata, in qua V. Deiparae lau-
gentes barbaras († 6. Maj. 1660 a. ae- desinRuthadumbrataepraedicantur, ib .
tatis 68), quod inscripsit India sacra 1651 in f.; in Susannam Danielicam,
h. e. suppetiae sacrae ex India utraque cum tractatu appendice de Susanna
in Europam pro interpretatione facili figurata etc., ib. 1656 in f.; in Esthe-
ac genuina quorundam locorum ex V. rem, cum duplici tractatu appendice,
T., qui adhuc europaeos morantur in- altero de convivio Assueri mystico i. e.
terpretes (opus posthumum), Matriti eucharistico , altero de Esthere figura-
1666 in 4. Didacus del Castillo ta, in quo V. Deiparae laudes in Esthere
et Artiga , navarrus , tudelensis, qui adumbratae praedicantur , ib. 1648 ;
decessit archiepiscopus dictus s. Fidei omnes simul Lugduni 1652-64 v. 6
seu regni novi granatensis (tc. 1655) in f.; in Deboram (opus posthumum),
ib. 1673 in f. -De mysteriis cantico-
disseruit de ornatu et vestibus Aaronis
seu commentarios literales et morales rum scripsit Alphonsus Dominicus
in c. 28. Ex. dedit, Lugduni 1655. O. ss. Trin. red. Capt. Romae 1647 in
In Josue Commentaria conscripsit Pe- 8. — Ecclesiasticum exposuit: Salva-
trus de Aritzizabal O.S. Franc. Ma- tor de Leon S. J. murcianus , 26 a.
triti 1652 in f., quibus quasi non con- Scripturae interpres ( † 1. Jun. 1649),
tentus 3 v. reliquit mss. ab illis di- cujus est Expositio et illustratio in 13
stincta.- In 4 ll. Regum catenam pro- cc. Ecclesiastici, Antwerpiae 1640 inf.
onymam versionum , glossematum ss. In solum c. 24.commentarium lite-
patrum , veterum et neotericorum in- ralem, panegyricum et moralem scripsit
terpretum hebraeorum, graecorum, la- Alphonsus de Flores S. J., decennio
tinorum juxta sensum literalem, histo- s. Scripturae interpres Cordubae et
ricum etc. collegit Joannes Rudolphus Hispali († 11. Dec. 1660), cujus etiam
a Corduba¹) (de Cordova) S. J. abu- est de inclito agone martyrii opus recens
lensis († 8. Oct. 1655) Lugduni 1652 et varium, Neapoli 1648 ; Coloniae
in f. t. 1., alii non prodierunt. - Di-
dacus de Celada S. J. patria monte- 1) Idem argumentum tractavit Lucas
ladensis dioeceseos toletanae , per 20 Vellosus (Velozo) S. J. olisiponensis,
octennio exegesis professor in academia
annos s. Scripturae partim Compluti conimbricensi († 26. Jul. 1653) in l. Ju-
1) Ab hoc distinguendus est Jose- dith commentariis paraeneticis illustrata,
phus de Cordova O. S. Aug. pariter abu- Lugduni 1649 in f. t. 1. (alter non videtur
lensis, de quo supra n. 308. prodiisse).
 Salazar, Alvarez, Baëza, de Rojas. 441

1735 in f. -

Joannes de Pina S. J. insignis ecclesiastes Didacus de Baëza

matritensis , adeo in patrum lectione S. J. (n. 1582 , † 15. Aug. 1647) t. 4,
assiduus et diligens , ut excerptis suis quorum primus exponit b. Mariae, d.
supra 100 tomos 500 pag. singulos Josephi et Christi Domini magnalia et
repleverit (n. 1582, † 29. Jul. 1657), tractatum comprehendit de eucharistia,
reliquit in illum 1. commentariorum t. de Spiritu s. et de Trinitate, Valliso-
5 in f. Lugduni 1630-1648 , quae a leti 1623 in f.; 1626 ; 1628 ; Venetiis
Feller indigesta testimoniorum pa- 1628 ; 2. continet vocationes et con-
trum moles dicuntur. Ferdinandus versiones a D. Jesu peractas, omnia
Quirinus (Chirino) de Salazar S. J. illius miracula et nobiliores prophetias
conchensis Proverbia exposuit, quam adimpletas, Vallisoleti 1627 ; Parisiis
expositionem (Parisiis 1619. 1621 v.2 1627 ; 3. continet prophetias a Jesu
in f. et alibi) Mich. a s. Joseph accu- dictas etnondum adimpletas, nobiliores
ratissimam vocat; et de qua Corn. a ejus sermones et in illis apertiores si-
Lapide in sua praef. ita habet: „ Sed militudines, Vallisoleti 1628; Parisiis
post omnes et prae omnibus fuse et 1629 ; 4. continet parabolas et historias
erudite (scripsit) noster F. a Salazar, adductas a Jesu et ejus disputationes
qui multam non solum sacram, sed et et sex conciones de antichristo, Lug-
profanam eruditionem continet, ac li- duni 1624 (?) ; 1631 in 4. Addidithis
beralius ad conceptus elegantes etmo- commentaria allegorica et moralia de
rales etiam a gentilibus petitos digre- Christo figurato in V. T. v. 7, quorum
ditur. Cantica canticorum, Lugduni 1. explanat historias Adami, Isaaci et
1642 v. 2 in f.; in Ecclesiasten, Pari- Danielis, in quibus Christus conceptus
siis 1652; scripsit quoque pro imma- et in utero exsistens et natus et a re-
culata Deiparae V. conceptione defensio- gibus adoratus exprimitur, Lugduni
nem, Compluti 1618. Philippo IV. erat 1633 in f.; 2. complectitur vitam Mo-
a concionibus , qui illum ad sedem sis, in quo exprimitur Jesus in Aegypto,
episcopalem malacitanam , dein ar- ib. 1635 ; 3. vitam Abrahami et Josue
chiepiscopalem ciarquensem promovere h. e. Jesum extra cognatos et in Jor-
nitebatur, sed constanter restitit vir dane, ib. 1637; 4. vitam Davidis, Val-
vere religiosus. Sacras literas interpre- lisoleti 1639 ; 5. historias Salomonis,
tatus est 12 annos Murciae, Compluti, Absolonis et Caini, Lugduni 1642 ; 6.
Matriti. Ad meliorem vitam transiit historias Esther, Josephi, Susannae,
4. Oct. 1646. Isaiae illustrando in- Michaeae et Nabot, ib. 1647 ; 7. histo-
cubuere Gabriel Alvarez S. J. oro- riam Jeremiae, ib. 1653. Refert Nic.
pesanus († 1645 octogenario major) Antonius, has lucubrationes praeci-
Lugduni 1621, 1623 t. 2 in f. et An- pue concionatores summo plausu atque
dreas Lucas de Arcones S. J. grana- existimatione suscepisse avidissimeque
tensis, qui per 30 annos lectiones de in rem suam vertisse, ut nihil fere ali-
s. Scriptura ad populum habuit († 26. unde diu pulpita resonarent. Alia
Aug. 1658), quarum pars continetur commentaria in concordiam evangelista-
in opere: Isaiae prophetae dilucidatio rum juxta translationes literales, ana-
literalis, mystica et moralis exornata gogicas, morales et allegoricos sensus
discursuum varietate, Lugduni 1642 secundum ordinem evangeliorumtotius
v. 2 in f. In Jonam prophetam com- anni partim latino, partim populari
mentarios literales et morales edidit sermone publicavit Matriti 1621 ν. 2
Franciscus Salinas S. J. navarrensis, in f. Franciscus de Rojas O. Min. to-
Lugduni 1652, 1655 v. 2 in f. letanus, sicut et catenam auream ss.
357. In evangelicam historiam uber- Ecclesiae doctorum per maris abyssum
rima commentaria moralia composuit evangelicae historiae navigantium, in
442 1641-1663. Exegesis in Italia,

qua translationes antiquiores et neo- runt, e quibus nonnulli haud ultimae

tericae adducuntur, quae ad literalem sunt notae. Primus mentione dignus est
et moralem sensum utilius conducunt, Joan. Stephanus Menochius S. J.
Lugduni 1651 v. 3 in f.; et elucidarium papiensis, filius Jacobi celebris ad-
Deiparae semper Virginis, Matriti 1643 modumjurisconsulti († 10.Aug. 1607),
inf. Tria tantum v. in 1. c. Matthaei qui postquam s. Scripturam et theo-
conscripsit Hieronymus Guevara S. J. logiam moralem Mediolaniprofessusest,
hispalensis († 19.Febr. 1649), Matriti praecipua sui ordinis munera obivit
1634. 1640. 1641 , in quorum 1. pri- († 4. Febr. 1655 octogenarius). Inno-
orem capitis partem sensu literali et tuit praesertim hisce operibus : Brevis
mystico exponit; 2. totum agit de im- explicatio sensus literalis s. Scripturae
maculata conceptione, 3. de ineffabili ex optimis quibusque auctoribus per
mysterio ss. Trinitatis, de ss. nomine epitomen collecta, seu commentarii to-
Jesu et de s. Joseph. - Denique Joseph tius Scripturae , Coloniae Agrippinae
Ferrer 1) O. Min. pharum evangelicum 1630 v. 2 in f. Magni fit a viris erudi-
seu commentaria in 4 evangelia edidit tis hic commentarius¹) propter clari-
Lugduni 1661 inf.;prodiittantumtomus tatem, brevitatem multorumque com-
primus, in quo de praeludiis evangelicis pendium, quamvis forte subinde nimis
disserit et primis Christi mysteriis. sit succinctus 2), ejusque praestantiam
repetitae testantur editiones. „Nulla
358. Multi quoque in Italia disci- siquidem Menochio, inquit Tourne-
plinas ad ss. literas spectantes excolue- mine, revera deest sacri interpretis
virtus, non linguarum et antiquitatis
1)Alius a Matthia Ferrerio O. Cap. judaicae cognitio, non sacri idiomatis
pedemontano a Caballo - Majori, qui mis-
sionibus in vallibus subalpinis specialiter labore et meditatione comparata peri-
est deputatus, cujus exstat opus curiosum tia, quae Scripturae, qua parte obscura
nec lectione indignum : Jus regnandi apo- est, non aliunde quam ex ipsa Scriptura
stolicum per missiones
sorum totius initio lucem afferat, non patrum Ecclesiae
ecclesiasticasabreligio-
ordinis hierarchici
Ecclesiae , sive Rationarium chronogra- assidua lectio, non sana et solidis nixa
phicum missionis evangelicae ab aposto- principiis theologia, non solers inquae-
licis operariis praesertim Capuccinis pro rendo sed traditioni perpetuo insistens
ecclesiastico catholico regno propagando studium, non modesta et felix sagaci-
in quatuor mundi partibus ad Alexan-
drum VII. P. M., Augustae Taur. 1659 t. 2 tas in conjiciendo, non ingenua nesci-
in f., quorum 1. complectitur monastico- entiae in aliquibus dubiis confessio,
rum et mendicantiumordinum variasmis- non perspicua brevitas in exponendo,
siones simulque ecclesiasticae missionis non diligens in annotando cura, quae
doctrinam epitomatice signat communes-
que Capuccinorum in secularemet spiri- nihil difficultatis praetervolet; non dif-
tualem potestatem praestitas provisiones; funditur, non digreditur, non eruditi-
alter calculat actus apostolicos ab apo-
stolis , eorum discipulis , martyribus , 1) Ut a Grotio , qui illum multum
pontificibus , episcopis , doctoribus , mo- sibi usui fuisse testatur, Dupin 17, 133 ;
nachis et mendicantibus , religiosis ope- Feller VI, 23 ; Andrest. 61.2 с. 3 р.
rariis , praecipue Capuccinis pedemon- 562; Tiraboschi XIV, 227: Reusch
tanae provinciae pro fide catholica pro- Kirchenlex., secundum quem Menochi-
pugnanda. Mentio hic fieri posset us praecellit quidem Sa et Mariana .
etiam Vincentii Moles medici valentini, sed a Tirino superatur ; Cornely n.
qui edidit pathologiam de morbis in ss. li- 254 ejus scholia praedecessorum suorum
teris, Matriti 1642 in 4 et philosophiam na- scholiis praefert, quum iis plerumque sint
turalem corporis J. Christi , Antwerpiae accuratiora.
1631 in 4 ; et Marcellini Ubertae , alte- 2) Id carpit R. Simon Hist. crit. duN.
rius medici, qui pariter scripsit medicinam T. c. 44, ubi tamen addit: C'est un des
sacram sive de morbis, quorum mentio fit plus judicieux Scoliastes que nous ayons
in ss. literis, Caesaraugustae 1647. tant sur le V. que sur le N. Testament. *
 Stephanus Menochius, Britius. 443

onem peregrinam ostentat, pressus qui- saci versios. Scripturae latina vulgata
dem sed uber, sed sufficiens. " Mendae defensa ; tabulae chronologicae sacrae
tamen nonnullae, quod non est miran- V. et N. T.; ars chronologica breviter
dum, irrepsere, quas praeeunte exqui- sed accurate explicata a Jac. Saliano ;
siti judicii censore Ab. Robuste ib. historia diluvii a Ludov. Capella ex-
recenset Tournemine. Commentario suo plicata et illustrata; plures dissertatio-
praemisit Menochius prolegomena, in nes de argumentis historicis et chrono-
quibus 28 cc. quaestiones isagogicas et logicis ad historiam sacram spectanti-
hermeneuticas tractat, sed brevius nec bus ; synopsis omnium praeceptorum,
sat solide. Si editionem primam exci- quae Deus Mosi dedit, collecta ex Pen-
pias, reliquae tam mendosae suntjudice tateucho a Corn. a Lapide. Hinc li-
Tourneminio, ut lineae et saepe plures quet, quantae utilitatis sit haec editio 1) .
omissae sint, sensus innumeris inlocis Prodiit etiam nostro seculo partim Alosti
corruptus, nulla exstet pagina, quae 20 1825-1828, partim Gandae 1829 v.
ad minimum mendis non inquinetur: 15 in 8. Hieropoliticum sive institu-
hinc novam ipse curavit editionem tiones politicae e s. Scripturis, Lugduni
plurimis iisque utilibus accessionibus 1625 in 8 ; Coloniae Agrippinae 1626 ;
auctam Parisiis 1719, editio optima et institutiones oeconomicae e s. literis de-
rara¹), Venetiis 1722 v. 2 in f. et sae- promptae 11. 2, Lugduni 1627 in 8 ;
pius deinceps. Hae accessiones sunt: de republica hebraeorum ll. 8, Parisiis
Jac. Bonfrerii in totam Scripturam 1648 in f., opus eruditum, sed rarum;
praeloquia, cum appendicibus partim Historia sacra della vita, attioni, dot-
novis partim ex interpretibus probatis trina, miracoli, passione, morte, risur-
aeque ac raris excerptis ; Marianae rettione e salita al Cielo de nostro Re-
dissertatio pro editione vulgata; Jos. dentore etc., Romae 1653 v. 2 in 4 ;
Acostae de vera Scripturas interpre- degli Atti degli Apostoli, ib. 1654 in 4.
tandi ratione ac de Christo in Scripturis
359. Fabricius Britius 2) (Brizio,
revelato; Bas.Poncii Legionensis qq. Briti) S. J. patriaacebutensis in Sam-
expositivae i. e. de S. Scriptura expо-
nenda selectae ; Ant. de Escobar et nio († 6. Oct. 1656) , excerpsit synop-
Mendoza de s. Scripturae stilo et ob-
scuritate praeloquium ; geographia sa- 1) Ea multum commendatur in fol. li-
terario L'Europesavante , in fasc.
cra ordine alphabetico sive Eusebii Junii 1719 p. 258-284, ubi Menochii
caes. 1. de locis hebraicis graece et la-commentarius laudatur, deque ipsa edi-
tine accuratissime editus adjunctis Jac. tione inter alia dicitur : Cette nouvelle
Bonfrerii et Joan. Clerici animadver- Edition est si considérablement augmen-
tée , qu'elle devient un livre nécessaire
sionibus, novisAug. Calmetconjectioni- pour tous ceux qui veulent avoir tout ce
bus et editoris nonnullis observationi- qu'il y a de bon sur les Livres sacrés ; in
bus; J. Bonfrerii annotationes in memoriis trevoltianis a. 1719 mensis
terrae promissae chorographicam tabu- -626
Dec. p., 1-22, et 1720 mens. Apr. p. 605
ubi praesertim Tourneminii
lam Adrichomii; excerpta ex annotatis dissertationes adjectae recensentur.
R. P. Aug. Calmet in tabulas geogra- 2) Alius a Paulo Britio de Bra O. S.
phicas terrae sanctae ; locorum terrae s. Fr. episcopo albensi († 1665), cujus sunt :
Seraphica subalpinae s. Thomae provinciae
exactissima descriptio auctore F. Bro- monumenta in quibus urbium, oppido-
cardo monacho ; J. Marianae tr. de rum ac conventuum initia describuntur ;
ponderibus et mensuris ; Car. Sigonii procerum ac familiarum pietas et nobili-
L.de republicahebraeorum; Joan. File- tas commendatur, insigniumque doctrina,
honoribus et sanctitate virorum gesta re-
censentur , Taurini 1647 in f. (m. 24) ; de
Cf. De Bure , Bibliographie instruc- progressibus Ecclesiae occidentalis , italico
tive, Theol. n. 128. sermone, Casignanolae 1650 in f.
444 1641-1663. Exegesis in Italia, Sgambata, Golinus etc.

sim Scripturae s. universae ex probatis | one chaldaeorum ad cathol. fidem, 1647.

auctoribus , Genuae 1645 in 12. Petrus Caranus reliquit elucidati-
Scipio Sgambata S. J. neapolitanus, onem in omnes Psalmos , Romae 1662
in academia viennensi s. Scripturae et in 4. - Philippus Massaria S. J.
theologiae scholasticae professor († 5. panormitanus (n. 1592 , † 18. Dec.
Febr. 1652), collegit Archivorum V. 1655) composuit opus : Deus homo h.
T. ll. 3 de rebus ad Deum spectanti- e. vita Servatoris N. J. Christiel. Psal-
bus; de primis patribus, de viris illu- morum juxta interpretationem veterum
stribus in V. T., Neapoli 1703 in f., patrum sacrorumque scriptorum tum
opus omnigena eruditione refertum, graecorum tum latinorum excerpta in
quae auctorem versatissimum in libris ordinem historiae disposita et annota-
rabbinorum veterum et recentiorum tionibus illustrata, Panormi 1656 in 4.
testatur. In prolegomenis agit de lin- In hos eosdem exstat opus con-
guae hebraicae antiquitate (eam a Deo cionatoribus destinatum Vincentii Gi-
Adamo communicatam censet) et cha- liberti cler. reg. neapolitani , eximii
racteribus ; in 1. 1. disserit de omnibus concionatoris , qui sui ordinis bis fuit
libris Deo , angelis , patriarchis usque praepositus generalis (1621-1627).
ad Heber unquam adscriptis ; in 2. de Obiit 10. Jan. 1656 a. aetatis 94. Ope-
libris genuinis vel spuriis , inspiratis ris titulus est : Coeli Davidici variae
vel apocryphis ab Abramo usque ad versiones psalmorum commentariis et
Esdram recensens omnes rabbinorum moralibus conceptibus stellatae , ubi
fabulas; in 3. de libris judaeorum post stellifera resplendet corona seu aurea
captivitatembabylonicam¹).-Carolus catena ex omnium fere doctorum
Joannes Golinus fanensis edidit Eden- expositionibus artificiose contexta ,
graphiam seu descriptionem Paradisi abunde collectaet peregrinis eruditioni-
terrestris (italice), Messanae 1649 in bus quasi luminibus illustrata, Neapoli
f
. Francisci Quaresmii O. Min. 1639-1650 v. 4 in f., quorum pri-
in oppido Lodi Vecchio n. 4. Apr. 1585, mum de primo tantum psalmo agit.-
guardiani hierosolymitani et commis- Paulus Minerva O. Praed. barensis,
sarii terrae sanctae († 25. Oct. 1656), in mathesi et astronomia (secundum
elucidatio terrae sanctae historica, theo- veteres theorias) versatus, suae provin-
logica et moralis, Antwerpiae 1639 v. ciae praepositus († 7. Martii 1645)
2 in f., magni momenti est pro histo- disseruit de Neomeniis Salomonis per-
ria regionis carissimeque (fr. 200- petuis 11. 2, quorum prior totam Neo-
600) venditur, ideoque recusa2) curan- meniarum rationem ex s. Scripturae
te Cyprianoa Tarvisio Venetiis 1882. fonte et doctorum testimoniis juxta
Praeter alia ejusdem opera singulare hebraicam veritatem abundantissime
est (concionatoribus destinatum) : De explicat : posterior vero calendarium
quinque vulneribus D. N. J. Christi va- gregorianum exacte complectens osten-
ria, pia et luculenta tractatio, in qua de dit contra haereticorum pravitatem
eorum praedestinatione, causis, figuris, anni correctionemjustam, Vici Acquen-
circumstantiis, prophetiis, effectibus et sis 1599 in 4 ; de libro apocrypho
admirandis agitur, Venetiis 1652t.5 in cum catalogo et indice auctorum et
f. Scripsit etiam apparatum pro reducti- 11. apocryphorum , tum ex Gelasii de-
cretis, tum ex iis , quae in divinis
Scripturis inspiciuntur et quae ad
1) Cf. plura inMémoires pour l'Histoi- extra leguntur, Neapoli 1640 in
re des Sciences et des beaux Arts, Trévoux 4. Benedictus Mandina theati
1708 III, 1336 ss .
2) Cf. Schegg Litter. Rundschau 1882 nus , melfitanus , episcopus trope-
col. 260 ss . censis († 1646), primum tantum ca-
 Calona, a Vitrio, Pellegrinus, Ghislieri etc. 445

put Jeremiae prophetae exposuit, Nea-| calypsim commentariis, quibus obscu-

poli 1620 in f. - Thomas Calona O. rissima D. J. Chr. revelatio nove eluci-
Cap. panormitanus († 1646), praeter datur et abditum ejus aenigma felicis-
commentaria moralia super duodecim sime aperitur, Mediolani 1653. 1655.
prophetas minores, Panormi 1644, alia 1656 t. 3 in f. (fr. 30) et canticum can-
scripsit in l. Judicum hoc titulo : Sa- ticorum commentariis , quibus explica-
cra aristocratici principatus idea sive tur s. dramatis allegoria et eruitur pro-
Samuel expositus in 1. historialem Ju- prius sensus parabolicus, coepta ex suo
dicum una cum catena morali articu- principio explicatione et deducta aco-
lis efformata aureis annulis difficulta- luthia ejus usque ad finem ; tanguntur
tum , dubitationum , speculationum, quoque et alii sensus, maxime qui sunt
doctrinarum, eruditionum, s. Scriptu- apud patres; tamen primarius libri
rae sanctorumque patrum sententia- scopus et laus , ut res ipsa ostendet,
rum complexis et conceptandi modo est in eruendo proprio sensu et osten-
novissimo , ib. 1641 in f. Francis- denda vera dramatis acoluthia non
cus a Vitrio O. Cap. enucleavitJonam, hiante neque interturbata sed conse-
Neapoli 1645 v. 2, ejusque sodalis quenti et genuina , ib. 1657 in 4. —
Franciscus de Franchis Oseam, Pa- Joannes Rho (Rhaudensis) S. J. me-
normi 3 t. 1643. 1647. 1650, quibus diolanensis, celeber sui temporis con-
titulus Salvator mysticus , quod opus cionator († 1662), cujus exstant in Hex-
laudatur in bibl. franciscana propter aemeron Orazioni sacre sopra la Di-
subtilitatem moralium conceptuum at- vina Scrittura p. 1., Venetiis 1652 in
que ss. patrum doctorumque placita in 4; Orazioni sopra gli Uomini Illustri
expositione tum literali tum morali ac del Testamento V. et N., Mutinae 1672
mystica adducta. Alexander Pel - t. 8.
legrinus 1) S. J. picenus († 28. Aug.
1647), reliquit Evangelium secundum 360. Majori attentione digni sunt
Matthaeum paradoxis illustratum , Ro- Michaël Ghislieri¹) O. Cler. reg.ro-
mae 1638. 1645 t. 2 in f. -
Paulus manus († 1646 a. aetatis 83), celebris
Vecchio neapolitanus capuanae ec- Agellii discipulus eximius, linguarum
clesiae cathedralis theologus , auctor orientalium peritissimus , qui vulga-
est 1. rari et singularis : Observationes vit 2) : Commentarii in Canticum Canti-
omnigenae eruditionis sive physiogno- corum Salomonisjuxta lectiones vulga-
micae et medicae in s. Scripturam 11. 2, tam,hebraeam et graecas tum LXX, tum
Neapoli 1640 in 4. Angelus Pa- aliorum veterum interpretum, Romae
ciuchelli O. Praed. etruscus, praeco 1609 in f.; ed. aucta et recognita, Ve-
facundus et ardens († 1660), exposuit netiis 1613; Antwerpiae 1614; Pari-
epistolam ad Romanos ex ss. patribus siis 1618 etc.; primum exhibet sensum
et doctoribus , Perusiae 1656 in f. literalem, dein mysticum et moralem,
Gregorius Ferrari S. J. ligur († 10. atque integrum canticum exponit de
Mart. 1659) elucidare nisus est²) Apo- Ecclesia, de anima sancta et de b. Maria
1) Alius est ab Alex. Pellegrino, de quo
cf. n. 291, et Martino Pellegrini (Pere- 1) Alius a Francisco G. can. reg. ss.
grino) S. J. mutinensi († 1675), cujus ex- Salv. et abbate, bononiensi († 1625), cujus
stant: Resurrectio corporum humanorum exstat de judice regularium tr., in quo cri-
probata rationibus naturalibus, Romae 1674 minalis summaria praxis regularibus ap-
in 12 ; praxis vicariorum et omnium in u- plicata continetur ; modus quoque proces-
troque foro jus dicentium , Romae 1666 sum formandi quacunque procedendi via
inf
. cum formulis, Venetiis 1613 ; 1622 ; Colo-
*) Alia ejusdem opera philosophica et niae 1623.
ascetica cf. ap. Backer I, 1834. 2) Cf. Vezzosi I, 391 ss.
446 1641-63. Exegesis in Italia, Aresi, Aloisius Novarino,

V. distincte et separatim , additque sunt: Velitationes 6 in Apocalypsim,

quasi catenam patrum ; in Jeremiam quibus ob rerum nexumet cognationem
prophetam commentarii (in cc. 1-15) bona pars prophetiae Danielis ex-
juxta sensum literalem, mysticum et ponitur et illustratur, aliisque divinae
moralem et juxta lectiones vulgatam, Scripturae locis lux immititur, Medio-
hebraeam , paraphrasis chaldaicae et lani 1647, cum auctoris vita a Paulo
graecas, cum catena graecorum patrum Sfondrati conscripta in f.; agit in
graece et latine a Joan. Matthaeo Ca- iis etiam de perennitate Ecclesiae et
ryophilo cretensi versa, recognita a haeresescontraillam impugnat; deaquae
Leone Allatio; item in Lamentationes vino mixtae in sacrificio missae transmu-
Jeremiae et Baruch cum catenis graece tatione disputatio, Derthonae 1622, ed.
et latine ex versione ejusdem Allatii; aucta Antwerpiae 1628. Hosprae-
adjecit praeterea tractatum s. Maximi cellit tertius ex eodem ordine Aloisius
M., in quo nonnulla ex Jeremia expli- Novarino (n. 1594) veronensis, vir
cantur ; 1. Clementis alex. Quis dives eruditus et laboriosus propter insignem
salvatur, et 7 Origenis hom. in Je- doctrinam ab Urbano VIII. magni factus
remiam, Lugduni t. 3 in f. Ceterum de († 1650), qui plurima reliquit opera¹).
Ghislieri scribit Silos¹) : „ Ubique Horum praecipua sunt : Sacrorum elec-
idem ac sui similis videtur: argutus torum t. 1., in quo qua ex latino, graeco,
nempe, perspicuus, fertilis, eruditus hebraico et chaldaico fonte, qua ex an-
tangitque semper acurem, ab instituto tiquis hebraeorum, persarum, graeco-
nunquam devius, plane ut absolutissi- rum, romanorum aliarumque gentium
mum commentarium (scil. illud in can- ritibus quaedam divinae Scripturae loca
ticum) nullae non Europae academiae noviter explicantur et illustrantur; an-
magnopere commendaverint ". Hu- tiquitates plurimae in lucem eruuntur;
jus sodalis Paulus (ante ingressum in omnia monitis sacris adspersa et ex-
theatinorum ordinem Caesar dictus) cursibus moralibus locupletata, Lug-
Aresi cremonensis (n. c. 1574) de duni 1639 ed. 3. ceteris purior et lo-
vero sacri cantici canticorum Salomonis cupletior in f.; Sacrorum electorum t.
tum historico tum spirituali sensu novam 2., in quo sub umbrae virgineae titulo
cogitationem et pro eadem velitationem fuse in Virginis laudes excurritur, et
binam scripsit, Mediolani 1640 in 4. varia s. Scripturae loca illustrantur et
Erat is tam praecellenti ingenio et me- explicantur, Lugduni 1641; 1647 (ed.
moria praeditus, ut ejus in theologia 4.) in f. Prior ed. ib. 1633 inscribitur:
magisterpraeparatione diligenti indige- Umbra virginea, in quaV. Mariae lau-
ret, quo sagacissimi discipuli difficul- des, Gabrielis nuncii, Josephi sponsi,
tates solvere posset. Neapoli et Romae Joachimi etAnnaegenitorum imagines;
philosophiam et theologiam docuit et ss. electorum t. 3., in quo sub titulo
magna eloquentiae fama est conciona- agni eucharistici de augustissimo Deo-
tus. Obiit episcopus derthonensis 13. que ipso divite eucharistiae sacramento,
Jan. 1644. Vir erat eruditus, cujus ejus institutione, excellentia, laudibus,
plurima quae posteris reliquit egregia deliciis, suavitate, mysteriis, figuris,
opera profundam copiosamque sapien- ritibus aliisque rebus, quae ipsum aut
tissimi praesulis doctrinam eloquen- tangunt aut spectant, satietate disseri-
tissimo silentio praedicant²). Ejusmodi
1) Haec ipse recenset ep. 141. Petro Avi-
1) Hist. cler. reg. p. 31.8 ; cf. Alla tabile inscripta. Vezzosi II, 102 ss. sub
tium in l. apes urbanae. 80 n. ea enumerat; omnia complentultra
2) Ita Mich. a s. Joseph III, 415 ; cf. 21 v. in f.; plurima manserunt inedita et
Vezzosil.c. p. 54 ss. inchoata.
 Al. Novarino, Pintus, Scacchi. 447

tur, ib. 1638 in f.; ss. electorum t. 4., Pintus S. J. sassaritanus , in turri-
in quo sub nuptialibus aquis, ita de tana academia divinarum Scripturarum
aquarum et nuptiarum nexu agitur, ut professor multis annis († 1654), opus
de nuptiis varia, varia de aquis variis rarum reliquit hoc titulo : Christus cru-
dentur etc., ib. 1640 in f.; ss. electo-cifixus sive selectorum e Scriptura uni-
rum t. 5., in quo sub titulis hac forma versa locorum in certas classes pro va-
conceptis 1. medicus chirurgus, 2. co- riis Christi titulis digestorum nova et
lumna sepulchralis, 3. fumus bellicus, accurata discussio, Lugduni 1623-
4. terrae fides, 5. insitio sacroprofana, 1654 v. 2 in f.; Neapoli 1858. 1859 ;
6. tesserae literariae, qui singuli 11. duos alios t. paraverat de longitudine
singulis continentur, multa ss. litera- et latitudine crucis, sed mors intercepit;
rum loca ex antiquis ritibus, ex lin- commentaria in Is. c. 14., ib. 1648
guarum fontibus explicantur et illu- in f.
strantur etc. Veronae 1646 ; Schedia-
smata sacroprofana h. e. observationes 361. Neque praetereundus est For-
antiquis christianorum , hebraeorum tunatus Scacchi O. Erem. s. Aug.,
aliarumque gentium ritibus in lucem anconitanus, a loco ubi votis solemni-
bus Deo se dicavit Fanensis dictus .
eruendis, aliquot s. Scripturae, ss. pa-
trum aliorumque scriptorum locis illu- Cum ingenti sublimioris eruditionis
strandis, variae eruditionis supellectili fame flagraret, in Hispaniam studiorum
augendae, pietati fovendae, amoliendae causa mittitur (1595). Inedia, lassitu-
impietati, Lugduni 1635 in f.; adagia dine aliisque viae molestiis paene con-
ex ss. patrum et ecclesiasticorum scri- fectus tandem Complutum attigit, ubi
ptorum monumentis prompta, Lugduni studiis superioribus 7 annorum curri-
1637 in f.; Matthaeus et Marcus expensi culo absolutis hispano more publicum
notis monitisque sacris, qua ex lingua- haustae doctrinae specimen dedit, tri-
rum fontibus, qua ex variarum versi- duo Toleti et Complutimane et vespe-
onum collatione, qua ex ss. patrum alio- re in arenam descendens et ad doctis-
rumqueauctorumobservationibus, quae simorum virorum argumenta respon-
ad mores informandos praecipue spe- dens. Ad linguarum deinde cognitio-
ctant, illustrati, ib. 1642 (priorjamVe- nem se impendit, e quibus hebraicam
netiis 1629 in 4.); Lucas expensus etc., ita imbibit, ut ei nativa videretur. In
ib. 1643 in f. (agitur de evangelio et Italiam redux eruditionis fama mox ita
actibus ap.) ; Paulus expensus, ib. 1645 inclaruit, ut bononiensis senatus ipsum
inf.; Joannes (evangelium, apocalypsis, potissimum elegerit, qui Ulyssis Aldro-
tres ep. cum reliquis epistolis canoni- vandi nominatissimi historiae anima-
cis) expensus, ib. 1643; Omnium sci- lium scriptoris ultimis quatuor de ani-
entiarum anima h. e. axiomata physico- malibus exsanguibus, quos morte prae-
theologica ex probae notae auctoribus ventus imperfectos reliquerat, libris
editis et ineditis prompta, Lugduni ultimammanum admoveret, quod ita
1644-45 v. 3 in f.; complectitur hoc perfecit, ut illi 11. a. 1606 typis publi-
opus principiametaphysicae et ethicae; cis in lucem prodierint. Ubi singula-
variorum opusculorum t. 3., in quibus rem mirari licet modestiam viri, qui
varia variae eruditioni qua sacrae qua nullibi eo in opere sui laboris voluit
profanae servientia exhibentur, pleri- exstare memoriam. Idem senatus cathe-
que prisci ritus non adeo notitiae ex- dram ei concredidit theologicam in sua
positi educunturin lucem etc., Veronae academia, eumque in concursu 30 се-
1645 - 49 in f.; Moses expensus etc., leberrimorum oratorum prae omnibus
ib. 1647-48 t. 2 in f.; etquam plu- selegit, qui in solemnissima populi
rima opuscula ascetica. -
Jacobus supplicatione de suggestu peroraret.
448 1641-1663. Exgesis in Italia, Fortunatus Scacchi.

Aliis deinde in civitatibus concionatus, demque formas de novo ex ss. literis

vel sodalium suorum studia est mode- cognitas aperit ; tertium inscribitur de
ratus; Romae 1622 ss. literas exposuit. israëlitici regis inauguratione, et expli-
Non diu tamen haesit, sed Bononiam cat reipublicae israëliticae ordines tam
rediit, inde Maceratum secessit, donec senatorios, quam militares, inaugura-
Romam denuo accedere jussus aposto- tionis pompam, adorationes, acclama-
lici sacrarii praefectus est constitutus tiones, praecentiones et quidquid cae-
(1624-1639) . Munere hoc in alium remoniarum in regis constitutione ser-
translato Fanum repetiit, ibi per qua- vabatur, Romae 1625.1627.1637 t. 3
driennium multiplici vexatus 1) morbo in 4; Amstelodami 1701 in f. editio
a. aetatis 68. vita functus est 1. Aug. elegans ; novo tantum frontispicio do-
1643. Haec ingenii sui monumenta : nata 1710, Hagae 1725 sub titulo :
Sacrorum elaeochrismaton Myrothecia, thesaurus antiquitatum sacro-profana-
in quibus exponuntur olea atque un- rum. Opus hoc singulari et recondita
guenta in divinos codices relata, et eruditione est refertum, ut passim te-
olim vel cunctis universim gentibus in stantur eruditi, Mich. a s. Joseph, Leo
vitae qua quotidiano qua molliore cultu, Allatius ¹), Dupin, Feller, Le Long etc.
vel nominatim apud israëlitas tam in Cogitavit adjicere quartum myrothe-
sacrorum antistitibus,locis, supellectili- cium et quintum de condiendis defunc-
bus, quam in regibus solemniter in- torum corporibus, sed non prodierunt.
augurandis usurpata. Primumest sacro- Volumina ss. bibliorum ex variis trans-
profanum, in quo ex antiquis graecis lationibus (ex vulgata, translatione ex
ac latinis scriptoribus quidquid ad no- hebraeo Sanctis Pagnini, romana ex
mina, antiquitatem, usum et abusum LXX, et chaldaicae paraphrasis) con-
oleorum et unguentorum ex sacris ha- gesta suisque numeris adeo distincta,
betur literis, dilucide explicatur; al- ut dum versus versui respondet, ss.
terum inscribitur consecrationis, in quo literarum pius contemplator eorundem
explicatur compositio et usus unguenti mysteria facilius percipere queat, 3
a Deo instituti ad consecrationem sa- distincta pp. Venetiis 1609 ; alias ver-
cerdotum, altarium, tabernaculi et om- sionibus aucta, Antwerpiae 1616 ν. 3
nium mosaicorum utensilium eorun- in f.; De cultu et veneratione sanctorum
in ordine ad beatificationem vel ca-
nonizationem opus in 8 ll. dispertitum,
1) Cf. plura de eo ap. Ossinger in e quibus primus tantum (de notis ac
bibl. august. Dupin XVII, 130, qui suam
crisin ita absolvit: Les Ouvrages de cet signis sanctitatis) prodiit Romae 1639
in4.
Auteur sont pleins d'érudition et de re-
cherches curieuses. Il avoit bien étudié les
Auteurs Ecclésiastiques et les prophanes.
Il sçavoit parfaitement la Langue Hébraï- 1) In Apibus urbanis p. 110 s. Cf. etiam
que. Il écrivoit bien en Latin, et est assez crisin, quam instituit Clericus in Bib-
éloquent dans ses Sermons et subtil dans liothèque choisie XX, 316-324, ubi eru-
ses Questions de Théologie. Il a ainsijoint ditionem, judicium , diligentiam auctoris
des Etudes tout-à-fait differentes et qui laudat , meliorem tamen methodum et
semblent presque incompatibles dans un stilum desiderat ; Journal des Sçavans
même sujet. Biogr. univ. XLI, 1 s. 1703 p. 531 ss.
 Jacobus Sirmond. 449

IV. Patrologia.
362. Inter eos, qui de patribus me- ab hoc munere vacuas antiquitatis stu-
ruerunt, prima communi eruditorum dio, perlustrandis bibliothecis, evolven-
suffragio debentur Jacobo Sirmond¹) dis codicibus inscriptionibusque in-
S.J. natione gallo, patria ricomagensi. vestigandis impendit , unde magnam
Vir siquidem erat totius antiquitatis eruditionis supellectilem corrasit. Fa-
curiosus indagator, et latine graeceque miliari consuetudine fruebaturcumdoc-
impense doctus et in omni paene lite- tissimis cardinalibus Toleto , Bellar-
rarum genere excultissimus, qui hu- mino, du Perronio, Ossato et Baronio,
maniores literas theologicis admodum quem etiam in concinnandis annalibus
decore conjunxit, qui infatigabili studio juvit. In Galliam redux (1608) studiis
penetralia quaeque bibliothecae vati- literariis incubuit; electus tamen est,
canae perlustravit, quiinter seculi XVII. qui esset Ludovico XIII. a confessio-
primos viros disertos merito est ad- nibus (1637-1643) , quo defuncto
numerandus : quae omnia sunt card. ab aulae turbis plane liber, senex li-
Baronii de Sirmondo elogia²) . Natus cet , indefesso fervore libris edendis
esthic ,magnus sacrae ac profanae eru- totum se dedit. Ex disputatione non-
ditionis promotor³) « 12. Oct. 1559. nihil acriori morbum contraxit¹), cui
Scholas literaturae humanioris decennio succubuit 7. Oct. 1651 a. aetatis 93.
tenuit singulari cum doctrinae laude, Valetudine utebatur semper vegeta, ut
atque in iis discipulum habuit s. Fran- jejunium quadragesimale eodem rigore
ciscum Salesium. Hinc assecutus est quo juvenis, etiam senex observarit.
latini graecique idiomatis peritiam at- Disciplinae regularis et in primis obe-
que stilum illum classicum, quo prae- dientiae fuit cultor eximius, adeo ut
cellentis ingenii sui sensa adeo proprie his virtutibus veluti idea a superiori-
et limpide expressit, ut quidquid scri- bus proponereturjunioribus imitandus.
pserit magno habeatur in pretio4). Ro- Summis vero encomiis celebrantur et
mam evocatus a P. ClaudioAquavivaso- ab aequalibus et a posteris stupenda
cietatis Jesu praeposito generali ( 1590) ejus eruditio in scriptoribus profanis
eique a secretis 16 annorum spatio fuit et ecclesiasticis, in historia et universa
in conscribendis literis latinis. Horas antiquitate, stili puritas, pressa disse-
rendi ratio, quae superflua et aliena
1) Non confundendus cum cognato et omittit, necessaria tantum et utilia
sodali Antonio Sirmond († 1643), prout quantum satis est attingit; judicium
confundit Pascal in suis literis provinc.; criticumetaccuratum,ingeniiacumen²).
Antonius, non Jacobus, auctor est 1. La dé-
fensede la vertu, Parisiis 1641 in 8, in quo
damnata statuitur doctrina , assignari 1) De ejus vita cf. Sotvellum ; Bri-
nonposse tempus , quo homo tenetur sa- etium , Elogium P. Jac. Sirmondi, Pari-
tisfacere praecepto de amando Deo, atque siis 1651 in 4 ; Coloniès , Vie du P. Sir-
huicpraecepto satisfieri , dummodo quis mond, in fine bibliothecae selectae ed. Pa-
nil contra hoc praeceptum agat; quam risiensis 1731 etc.
doctrinam ipsa Societas Jesu reprobavit. 2) Cf. Epitaphium insigne a P. Fron-
De immortalitate animae, ib . 1635. teau canonico reg. s. Genovefae et universi-
2) Annal. t. 5. in append.; t. 9 ad a. tatis cancellario positum ; Dupin l. c.,
814; t. 10 ad a. 956; in append. p. 662. qui dein disserens de Petavio elogium ita
3)Norisius in adventoria ad P. Franc. absolvit :, Il (Petavius) ne raisonnoit pas
Macedo. toujours juste , et n'avait pas tant de sa-
*) Dupin XVII, 210 : Ses disserta- gacité ni de délicatesse quele P. Sirmond ;
>

tions ontpassé pour un modèle sur le- mais on peut dire avec verité, que ces deux
quel il seroit a souhaiter qu'on se format. Jésuites sont des Sçavans du premier or-
Hurter, Nomenclator I. 29
450 1641-1663. Patrologia, Jacobus Sirmondus.

>Dicam, inquit Arevalus¹), me Sir- masii, ut ipse critices honorem et au-

mondum tanti facere, quanti paucos ctoritatem tueretur, quam hic tyrannide
alios, cui in judicii exacti maturitate sua dehonestarat et odiosam vilemque
et hac sacra amoeniori doctrina nemi- reddidisset, si nullibi nisi in ejus scri-
nem praefero. Vehementer etiam me ptis exstitisset.
oblectat placidum et aequabile dicendi
genus etiam in contentionibus, ex quo, 363. In expurgandis producendis-
si aliunde nescirem, animo eum mitiet que scriptoribus ecclesiasticis potissi-
tranquillo fuisse comprehenderem. Sed mum Sirmondus operamnavavit. Et sic
cum alii scribendo auctores fiant, hic
non propterea sine examine illico re-
scribendo factus est auctor auctorum et
cipiendum est, quidquid ab eo profer-
tur, utexaliquoveteri ms. videri possit pater patrum. Pauca scripsit, multa
tamen edidit et eam ob rem nomine
desumptum. Mitto oscitationes quasdam
tolerabiles, quas omnino cavere humana suo orbem implevit¹)". Illud autem
natura non potest. Illud nonprobo, quod memoria est dignissimum, quod Sir-
mondus adeo doctus nonnisi annos na-
saepe Sirmondus aliiqueinlucemscripta
vetera proferebant, quin explicatius tus 51 opera sua coeperit publicijuris
facere. Plura eorum quae edidit, pro-
traderent, quid inmembranis exstaret,
quid ab ipsis additum fuisset, sive ut dierunt collecta 2), praemissa ipsius
corrigerent, sive ut supplerent, sive ut vita, Parisiis 1696 v. 5 in f., Venetiis
1728 v. 5 in f., cui editioni adjecta est
declararent, ac nonnumquam neque in- appendix,
dicarent, quo in loco codd. asservaren-
quae complectitur tres Ge-
tur etc. Commentarios in varios au-
lasii I. epistolas a Blanchinio e ve-
tustissimo cod. editas et historiam rhe-
ctores , inquit Henricus Valesius²) , mensis ecclesiae ll. 4 auctore Flodo-
ille tanta elegantia tantoque cumjudi-
cio conscripsit, ut nihil in eo genere ardos) ex editione Georgii Colve-
perfectius esse possit ; atque ut vel una
ab Apelle ducta linea manum praestan-
1) Cf. Epitaphium supra laudatum, cui
tissimi artificis olim indicasse dicitur, concinens Barthius Adversar. 1. 29 c.
sic unica J. Sirmondi quantumvis bre- 2 et 1. 51 c. 4 scribit ; Tot ille bonis pro-
vis nota ad doctrinam ejus declarandam ximos scriptores e tenebris eruit , tot sa-
abunde suffecerit; sed celeberrimi et gaci ingenio, judicio exquisito, certa lec-
tione, industria fideli monumenta tineis
praestantissimi omnium judicio sunt ii erepta meritae laudi posterorum restituit,
libri, qui in contentioso et pugnaci ut cum nomen ejus hominis praeferentes
scribendi genere versantur. Ad rem ego, quos quotannis bis accipimus , cata-
advertit Baillet, providentiam divi- logos videam librarios, non possim non
exsultare gaudio et novam animo meo
nam videri J. Sirmondi vitamprorogare laetitiam de adhuc incogniti alicujus scri-
voluisse (fere) usque ad obitum Sal- ptoris lectione polliceri.
2) Haec collectio non estcompleta,non-
nulla enim patrum opera in aliis editio-
dre, et qu'ils ont fait tous deux beaucoup nibus et collectionibus prodierunt, vel,
d'honneur non seulement à leur société, quia majoris molis , seorsim prodierunt.
mais encore à l'Eglise de France. Pluri- Exactum operum catalogum reperies apud
um etiam protestantium encomia, qui vix Niceron t. XVII, 153 ss., qui sequitur
aliquid , quod in eo carpant, reperiunt, ordinem chronologicum, et Backer III,
habes apud Pope Blount , Censurae ce- 801-14. Ceterum hujus collectionis con-
lebr. auctorum p. 966. Cf. Biogr. univ.XLII, spectum exhibet Bibliothèque ancienne
427; Fabricius hist. bibl. fabric. I, 149 et moderne XXVIII , 237-299 a. 1717,
s .; Andres VI, 355 ; Feller VIII, 43; auctore Clerico.
Saxius in Onomastico ad a. 1617 . 3) Ediderat hanc etiam Sirmondus
1) In prolegom. ad Dracontii carmina cum aliis opusculis ad eandem ecclesiam
c. 2 n. 13. spectantibus Parisiis 1611 in 8 ; sed prae-
2) Orat. in obitum Sirmondi. stantiorem et ad meliores codd. exactam
 Jacobus Sirmondus . 451

nerii (Duaci 1617 in 8.). Hujus col- sione trium capitulorum concilii chalce-
lectionis t. 1. continentur Eusebii donensis ll. 12 (primum ed. ib. 1629
caesariensis opuscula 14, quae prodie- in 8.); b. Eugenii ep. toletani opus-
rant etiam Parisiis 1643 in 8 ; Mar- cula, quibus inserti sunt Dracontii
cellini et Faustini presb. libellus libelli duo ab Eugenio eodem olim re-
precum ad imperatores (primum ed. ib. cogniti, cum aliorum veterum scripto-
1650 in 8.) ; Rufini presb. provinciae rum (Martini ep. Dumiensis, Colum-
Palaestinae l. de fide (primum ed. et bani ab., Severini ep. et Tironis Pro-
notis illustratum ib. 1650 in 8.); no- speri) variis (ib. 1619 in 8.); Theo-
tae in 40 sermones s. Augustini ab dulfi aurelianensis ep. opera notis
ipso repertos (ib. 1631) ; opuscula dog- illustrata (ib. 1646 in 8.); Amolonis
matica veterum 5 scriptorum, qui ante lugdun. archiep. ad Gothescalcum epi-
1200 a. claruerunti. e. Leporii presb. stola, in qua ejus de praedestinatione
libellus emendationis, Capreoliepisc. et gratia errores aliquot reprehendit
carthag. epistola ad Vitalem et Tonan- (primum ed. ib. 1649 in 8.) ; s. Au-
tium, breviarium fidei adversus arianos, gustini sententiae de praedestinatione
Isaac ex judaeo 1. fidei, Victorini et gratia Dei et libero hominis arbitrio
afri ll. contra Manichaeos, de principio ante annos 800 ex ejus ll. collectae (ib.
diei, notitiaprovinciarum et civitatum 1649 in 8.); Servati Lupi presb. de
Africae (haec simul Parisiis 1630 in 8.); tribus quaestionibus l. (ib. 1650 in 8.);
Praedestinatus seu Praedestinatorum Rabani archiep. moguntini de prae-
haeresis et 1. s. Augustino temere ad- destinatione Dei adversus Gothescalcum
scripti refutatio ab auctore ante annos epistolae tres (primum ed. ib. 1647
1200 conscripta, cum censura, in qua in 8.). Tomo 3. continentur Caroli
ostenditur nullam fuisse unquam Prae- Calvi et successorum aliquot Franciae
destinatorum haeresim (primum ed. ib. regum capitula in diversis synodis ac
1643 in 8.); s. Valeriani ep. ceme- placitis generalibus edita, collecta no-
liensis homiliae 20; item ep. ad mona- tisque (doctissimis) illustrata (ib. 1623
chos de virtutibus et ordine doctrinae in 8.); Anastasii bibliothecarii col-
apostolicae (ib. 1612 in 8.); C. Sollii lectanea, quae in gratiam Joannis dia-
Apollinaris SidoniiAvernorum episc. coni, cum ecclesiasticam historiam me-
opera omnia notis illustrata (ib. 1614 ditaretur, e graecis versa concinnavit
in 8.) ; appendix codicis theodosiani no- (primum ed. 1620 in 8.) ; Goffridi
vis constitutionibus cumulatior cum ab. vindocinensis s. Priscae cardinalis
epistolis aliquot veterum conciliorum epistolae, opuscula, sermones (ib. 1610
et pontificum romanorum(primum ed. in 8., primum opus, quod Sirmondus
ib. 1631 in8.) ; Magni Felicis Ennodii edidit); Petri ab. cellensis epistolarum
ep. ticinensis opera in ordinem digesta, ll. 9; item Alexandri III. ad Petrum
multisque locis aucta, emendata notis- eundem et alios ep. 56 (ib. 1613 in 8.).
que illustrata (ib. 1611 in 8.). Tomo 2. T. 4. reperiuntur opuscula quaedam
continentur s. Aviti archiep. vien- polemica (3) de suburbicariis regionibus
nensis opera (primum edita vel in- et ecclesiis adversus Salmasium et Go-
staurata ib. 1643 in 8.) ; Idatii episc. defroy, in quibus (1618) solide demon-
chronicon et fasti consulares (ib. 1619 stratnomineregionum suburbicariarum
in 8.); Marcellini viri cl. comitis intelligi regiones, quae subessent ur-
illyriciani chronicon (ib. 1619 in 8.); bico magistratui seu Urbis vicario ; de
Facundi ep. hermianensis pro defen- canonis 2. conc. arausicani lectione (2)
adversus Petrum Aurelium, qui hanc
editionem curavit Colvenerius (cf. prout a Sirmondo edita fuerat impug-
n. 369). navit; in his simul ostendere nititur
29.
452 1641-1663. Patrologia, Jacobus Sirmondus .

Sirmondus, unctionem non esse mate- trol. graeca 94, 400) ; diatribae sirmi-
riam essentialem sacramenti confirma- tanae 2, prima de anno synodi sirmi-
tionis ; dissertatio, in qua Dionysii pa- ensis et fidei formulis in ea editis cum
risiensis et Dionysii Areopagitae discri- viri docti (Petavii) animadversionibus
men ostenditur (ib. 1641 in 8.), adver- ad Epiphanium et nupera ejusdem dis-
sus quam sententiam plures calamum sertatione composita pro Baronio; al-
arripuerunt¹); quaestio triplex de lege tera de Photino haeretico ejusque dam-
Celebrandis, de paragrapho Duorum natione in 5 synodis facta ac de duplici
fratrum, de cod. Alarici regis ; historia sirmiensi contra illum synodo et for-
praedestinatiana, quibus initiis exorta mulis in posteriore editis ; alia quae-
et per quos potissimum profligata pre- dam minoris momenti. Denique in
daestinatorum haeresis olim fuerit et tomo 5. reperiuntur s. Theodori Stu-
oppressa, adversus divinationem Jan- ditae epistolae aliaque scripta dog-
senii iprensis de praedestinatorum hae- matica graece et latine. Praeter haec
resi ex Augustini ejus t. 11. 8 c. 23 edidit Sirmondus : Jac. Cosmae Fa-
(ib. 1648 in 8.); quod opus Maugu- bricii notas stigmaticas ad magistrum
inus duobus praegrandibus tomis ag- 30 paginarum, qui libello uno eccle-
gressus est²) ; historia poenitentiae pub- siasticam et politicam potestatem com-
licae ejusdemque disquisitio de azymo, plexus est, Francofurti 1612 in 4., scil.
semperne in usu altaris fuerit apud adversus Richerium , cujus libellus
latinos (ib. 1651 in 8. et in Migne pa- perniciosus 30 tantumnumeratpaginas;
hujus refutationis Richerius prae ce-
teris rationem habuit; s. Fulgentii
1) Inter hos Germanus Millet O. S. de veritate praedestinationis et gratiae
Ben. e congr. s. Mauri († 1647) in op. Vin- 11. 3, Parisiis 1612 in 8 ; Excerpta ex
dicata ecclesiae gallicanae de suo Areopa-
gita Dionysio gloria, Parisiis 1638 in8. cum ejusdem 11. contra Fabianum ib. 1643
responsione ad diss. nuper vulgatam de in 8 ; s. Paschasii Radberti opera
duobus Dionysiis, ib. 1642.
(maxima ex parte primum edita) ib.
2) Varia sunt virorum eruditorum de 1618 in f.; concilia antiqua Galliae (a
hac Sirmondi historia judicia. Eos qui sec. 4-10) cum epistolis pontificum,
eandem historiam suis suffragiis compro-
barunt recenset Baunius , operum Sir- principum constitutionibus et aliis ec-
mondi editor, praef., ad t. 4§5. clesiae gallicanae monumentis (plurima
Norisius iniquius quod in hacVerum
quae-
stione non mirum, judicat hist. pelag. 1.2 primum edita), ib. 1629 v. 3 inf. Col-
c. 4: Quae de haeresi praedestinatiana lectio eruditis admodum probata. No-
edisseruit Sirmondus , ea scripsit effe- tas, quae magni fiunt, recepit Labbe
ta aetate octogenario major. In quibus in suam conciliorum collectionem; sup-
tam longe a veritate deflexit , ut ejusdem
historia a Gilberto Mauguino v. c. Gallia- plementum adjecit Petrus de la Lande
rum regi a consiliis , et in sacra et profa- (Sirmondi ex sorore nepos) ib. 1666 inf.
na historiaversatissimo († 1674),fabula ig- Operam quoque suam contulit ad ed.
nominiae causa fuerit nuncupata. Hic au- conciliorum romanam 1608-12 v. 4
tem scriptor adeo solide ac nervose 3 pri-
ora cc. historiae Sirmondianae de praede. in f., cui praefationem admodum uti-
stinatianis confutat , ut Ludov. Cellotius lem praemisit. B. Theodoreti ep.
inhistoria Gotheschalcana , in qua Mau- Cyri opera omnia, quorum plurima
guinum refellendum agit,
suscepit 1. 2 2,qui-
ubi
de praedestinatianis ne verbum graece, quaedam etiamlatinenuncpri-
dem pro suo Sirmondo eidem Mauguino mum prodeunt, ib. 1642 v. 4 in f.;
reponere potuerit. In eandem sententiam Hincmari rhemensis archiep. opera,
abiit et Tillemontius , Mém.eccl.XVI, ib. 1645 v. 2 in f.; s. Gregorii neo-
19.
suo Ceterum Mauguinus
opere Vindiciae nititur in
praedestinationis illo caesariensis in Origenem oratio pro-
et gra-
tiae evincere, Gotheschalcum haeresim phonetica, graecolatine (in edit. Vossii
praedestinatianam non docuisse. cf. n. 165) ; opuscula varia, ib. 1675
 Lucas Holstenius, 453

v. 3 in 8 ; et quaedam vitae, quae ha- primis vaticanam ; Warsaviam desti-

bentur in actis Sanctorum. Plurima re- natus ut cardinali Sanctae Crucis pi-
liquit inedita. leum rubrum transferret, omnes bib-
liothecas in via constitutas sedulo in-
364. Hunc proxime sequuntur: Lu- visit. A cardinali Barberini institutus
cas Holstenius (Holste) hambur- est ditissimae suae bibliothecae prae-
gensis n. 1596, qui studiis feliciter fectus (1636), mox ab Urbano VIII.
absolutis se contulit Lugdunum Bata- canonicatu vaticanae basilicae auctus
vorum, ubi praesertim philosophiae et ab Innocentio X. custos renunciatus
platonicae et medicinae operam dedit, bibliothecae vaticanae ; ab Alexandro
doctorum virorum ut Grotii, Gerh. Jo- VII. magni factus, imo et ad mensam
annis Vossii, Danielis Heinsii et Joan. saepe adhibitus est. Etiam in negotiis
Meursii consuetudine fruens; cum ce- ecclesiasticis haud parva erat ejus au-
lebrigeographo Philippo Cluverio pedes ctoritas. Hincipse a pontifice Oenipon-
Italiam Siciliamque totam paragravit; tum ablegatus est, qui Christinam Sue-
Oxoniam et Londinum se contulit, ubi- ciae reginam in Ecclesiam reciperet
quecognitionis suppellectilem ampliare (1655); et in aliorum principum con-
intentus. Muneris in ludo patrio Jo- versione haud ultimas habuit partes.
hanneo scholastici repulsam passus Demum 2. Febr. 1661 ex hac vita mi-
Lutetias secessit (1624), ubi doctorum gravit1) anno aetatis 65. Hoc ei epita-
virorum amicitia fruebatur, inter quos phium posuit ejus Maecenas : „ Lucae
erantuterquePuteanus, Sirmondus etc., Holstenio, saxoni, hamburgensi, qui
ibique religionem catholicam est am- clarus in Galliis, Romae clarior gentium
plexus (1624 vel 1625). De hujus mu- omnium aetatumque historiae et Ec-
tationis causa ita scribit ad Fabri de clesiae res mente complectens, diversis
Peiresc: Cum a Bessarione, Steucho
aliisque Platonis doctrinam ss. patrum
scriptis confirmari viderem, totum me 1) Plura de ejus vita cf. ap. Wilkens
latinis graecisque operibus legendis Raess
LebendesgelehrtenL.H.,Hamburgi 1723;
, die Convertiten V, 186 ss.; Leon.
dedi , quibus illi contemplativamet Allatium Apes urbanae p. 256 ; Bois-
mysticam theologiam pertractant, qua sonade in biogr. univ. XX, 484 ss. et L.
in Deum animus excitatur. Atque ita Holstenii ep. ad diversos , quas ex editis
factum est, ut ss. patrum divinam ac et ineditis codd. idem collegit et illustra-
vit, Parisiis 1817 in 8 ; Dupin XVIII, 1 ,
solidam philosophandi rationem toto qui ejus eruditionem, judicium sagax et
animo admirarer, et mox inscius ferme criticum stilique nitorem commendat;
in catholicae Ecclesiae gremio me con- Fabricium 2, 410. Editores actorum
lips. a. 1684 p. 487 de eo scribunt : Jam-
stitutum cernerem, quod sibi quoque pridem clarum est per orbem et illustre
usu venisse d. Augustinus in Confes- L. Holstenii nomen etimmortalia ejus-
sionibus (VII, 20) testatur. Meum sane dem habentur in rem literariam merita,
animum divinae illae contemplationes dum eleganti studio rariores auctores ex-
adeo ad veritatis cognitionem erexerunt polivit eorumque memoriam ab oblivione
et interitu integritatemque a corruptelis
et confirmarunt, ut nequaquam circa vindicavit, reconditas quoque antiquita-
tricas et quaestiunculas, quales de fidei tes profanasjuxta et sacras recensuit, qua-
negotio novatores movere solent, post- rum exacta cura eruditorum omnium ad-
modum langueret. « Anno 1627 Romam primis
mirationem, magnatum amorem , cum
autem Romae purpuratorum favo-
profectus est, literis cardinalis Franc. rem sibi conciliavit. Et Feller IV, 472,
Barberini, legati tunc apostolici ad au- qui de eo scribit : Un jugement solide, un
>

lam regiam, praecipui ejus patroni, savoirprofond, une critique judicieuse, un

Urbano VIII. commendatus. Hic inde- style pur et net, voilà les qualités des
écrits de ce savant , qui réunissait beau-
fessa opera bibliothecas lustravit, in coup de modestie à un mérite reconnu. <
454 1641-63. Patrologia. Holstenius, Aubert.

regionibus peragratis, diversos fines et 820) cum appendice, in qua ss. patrum
nomina probe tenuit, varias quoque lin- exhortationes ad monachos et virgines
guas praetergraecam latinamque, qua- de observantia vitae religiosae, Romae
rum scriptoribus plurimum lucis attu- 1661 in 4; Parisiis 1663 in 4. (fr.30),
lit, antiquam philosophiam calluit Augustae V. 1759 t. 6 ; collectio ro-
...

vitae denique laudatissimae et illustri- mana bipartita veterum aliquot histo-

um operum cursu interrupto eximius riae ecclesiasticae monumentorumcum
patriae suae Germaniae amator pro- notis ipsius, Romae 1662 in 8., quae
pugnatorque religionis catholicae obiit complectitur synodos 9, romanorum
etc. Vir hic clarissimus singularis do- pontificum epistolas 52, et quaedam
ctrinae et admirandae eruditionis in alia ; passio ss. Perpetuae et Felicitatis
omni genere literaturae pauciora edi- et Bonifacii romani, nec non acta ss.
dit, quam cogitaverat vel ab eo merito Tarachi, Probi et Andronici cum notis
exspectari poterant¹). Ex his²) ad rem et adBaronii martyrologium romanum
nostram sunt : Epistola de usitata etiam animadversionibus, ib. 1663 in 8; Pa-
abassinis communione sub unica specie risiis 1664 ; Annotationes in geogra-
ad Bertholdum Nihusium (in Leonis phiam sacram Caroli a s. Paulo, Ita-
Allatii 1. Symmicta, Coloniae 1653 in8.); liam antiquam Cluverii etthesaurum
codex regularum, quas ss. patres mo- geographicum Ortelii, quibus plu-
nachis et virginibus sanctimonialibus rima horum errata corrigit ; accedit dis-
servandas praescripsere, collectus olim sertatio duplex de sacramento confir-
a s. Benedicto anianensi abbate (fl. c. mationis (scil. de ministro et ritu) apud
graecos, Romae 1666 in 8. (etiam inter
Morini opera posthuma,Parisiis 1703
1) Hinc ad rem Balzac literis ad Bou-
chard Holstenii familiarem datis (apud in 4.); Theodori episc. ancyrani ex-
Raess 1. c.) conqueritur : „Ich zweifle kei- positio symboli nicaeni adversus Nesto-
neswegs an Holstenius' grossen (literari- rium, primum edita graece et latine,
schen) Schätzen, ich beschwere mich nur Romae 1669 in 8 ; sententia de edition e
über seinen guten Haushalt. Wozu der
Ueberfluss ohne Freigebigkeit ? Es wäre concilii basileensis (recepta in Labbei
besser, er besässe weniger undgäbe mehr. collectionem t.XIII.); dissertationes tres,
Obschon ich weiss , dass er für die Nach- duae de epistola synodica Alexandri
welt sammelt und seine Nachkommen
bereichern wird, so will esmirdochschei- episc. alex., tertia de episcopatu Sy-
nen, als sollte er uns nicht enterben und nesii (in Henr. Valesii editione
nicht den besten Theil seines Ruhmes historiae Theodoreti etEvagrii, Parisiis
einer Zukunft, die er nicht sehen wird, 1673) ; dissertationes epistolicae etc.
vorenthalten. <
Contulit etiam operam ad editionem s.
2) Horum catalogum cf. ap. Niceron
XXXI, 236 ss. Ceterum advertit Zacca- Athanasii parisiensem 1627; Eu-
ria in biblioth. ritualis 1. 2 c. 3 : Quam sebii 1628. Ejus epistolae 114, (ex
dolendum , neminem hactenus inventum quibus 48 ineditae) prodierunt Parisiis
esse, qui praestantissimi hujus bibliothe- 1817 in 8.
cae vaticanae custodis opera edita atque
anecdota collegerit ! Id enimvero monu-
mentum esset marmoreo , quod ei Card. 365. Multum debemus Joanni Au-
Barberinus posuit, perennius. Addit vero bert, lugdunensis ecclesiae canonico et
Baillet , pleraque opera ejus posthuma, in schola parisiensi laudunensis collegii
quae, inparum
deri lucemaccurata
prodierunt,
, seuimperfecta vi-
quod morte magistro († 1650), qui primus etad
praeventus ultimam ipsis manum non ad. nostra usque tempora solus opera om-
hibuerit, seu quod nimis negligentes fue- nias. Cyrilli alexandrini graece et latine
rint, qui editiones ejus accuraverint. Prae- Parisiis 1638 v. 7 in f. edidit, quorum
ter ea, quae indicabimus opera, edidit
etiam scripta veterum philosophorum eru- quid singulis continetur accurate refert
ditis annotationibus illustrata. J. A. Fabricius in sua bibliotheca graeca
 Joannes Aubert, Nicol. Rigaltius. 455

(t. IX). Multa tamen in hac editione ep. 159. d. 26. Apr. 1634 : Rigaltio
merito desiderantur. » Etenim, inquit pro Tertulliano plurimumdebeo; editio
Card. Angelus Mai¹), haud minimus est elegans : notae breves sed exacti
hujus editionis naevus est, quod latina judicii, et ut innueras interspersa li-
graeci textus interpretatio varios habet bertate: praefationes nitidae et cultae; <
auctores, qui viginti fere numerantur: tamen nec bonum criticum egit nec or-
quo fit ut Cyrilli elocutio neque con- thodoxum theologum. Quod primum
sona neque uniformis latinis auribus attinet, ita scribit Nourry¹) : Quid,
oculisque accidat : et quidem veri etiam amabo te, sperandum de Rigaltio, qui
crassique errores interpretum latinas ad emendandum Tertulliani textum nec
plagulas maculant. Necessariis insuper ipsos, sicut diximus (art. praec.), quos
scholiis sive criticis sive exegeticis caret prae manibus habebat, nec alios mss.
saepe Cyrillus, et materia ipsa respira- codd. aut legere aut sequi curavit ?
tiones capitulorum divisionesque ido- Deinde vero non minima quidem in no-
neas haud raro desiderat: graecus vero tis suis scribendis fuit illius audacia,
contextus foedis quandoque mendis la- quam in praefatione sua excusare coa-
borat: materiarum indices vel exiles ctusest. Sed paucos admodum invenias,
sunt, vel alicubi nulli; quilibet deni- quibus omnino accepta sit illius excu-
que editoris apparatus et isagoge et satio . Quod alterum spectat, » prae-
singulorum operum veluti historia et posterum novitatis studium in detri-
judicium frustra requiritur. Quamquam mentum catholicae veritatis ei expro-
igitur haud leve est Auberti meritum, brant Lumper et Labbe²), et ipse
modesti ceteroqui hominis et ingenui, Dodvellus eum parum accuratum in
propter hanc tomorum tot quam gravi iis dicit, quae asserit, eumque, quam-
labore suo molem instruxit; attamen vis romanam communionem colat, cal-
optandum erat, ut Maurinus aliquis
monachus Cyrillum quoque consuetae
1) Dissert. de Apologetico Tertulliani
suae sodalitatis splendore, doctrina ac с. 3 a. 3.
studio sibi adornandum susciperet etc. < 2) Ille histor. theolog. crit. ss. Patrum
Advertit deinde multa opuscula inhac etc. t. 13 a. 2 in Pontii 1. de vita et pass.
desiderari editione. s. Cypr.; hic vero de script. eccl. -,Men-
dacem scriptorem illum dicit Berti de
theologicis
366. Nicolaus Rigaltius (Rigault) sione eorum,discipl. 1. 31 c.Tertullianus
quae scribit 13n. 14. Occa-
in
parisiensis, prius advocatus, dein re- exhort. ad castitatem, putavit laicos posse
gius inMediomatricum senatu consilia- in necessitatis casu offerre et sacrificare,
rius regiaeque bibliothecae post Casau- quam sententiam refellit Albaspinae-
bonum custos (n. 1577, † 1654), non us 1. 2 op. Ancienne police de l'Eglise sur
l'administration de l'Eucharistie, et Peta-
solum in edendis auctoribus profanis, viusinGrotio (cf. supra n. 327). Feller
sed etiam ecclesiasticis, inter criticos VII, 268: Il avait d'autres sentiments
nomen quoddam sibi peperit. Edidit³) peu favorables à la croyance de l'Eglise
siquidem opera Tertulliani illustrata romaine, et il remarquait avec plus de soin
notis, Parisiis 1634 in f.; secundis que de jugement dans les anciens ce qui
lui parassait contraire à cette croyance.
curis ib. 1641 : de qua edit. scribit qui- Quare a Muratori in dissers. de rebus
dem Grotius ad Jacobum Puteanum liturg. c. 18 vocatur , calvinianus aut certe
ad calvinianorum castra non raro defici-
ens. Notandum tamen , quod cum suae
1) In praef. ad s. Cyrilli anecdota sententiae refutationem apudAlbaspinae-
scripta ab ipso edita t. II. biblioth. patrum um legisset, epistolam scripserit retracta-
novae, Romae 1844. tionis ad eundem de sacrificio eucharistiae,
*) Alia ejusdem opera , quae huc non Parisiis 1629 in 8., cujus editio originalis
spectant , cf. ap. Niceron XXI, 56 ss.; est rarissima , cum impressa fuerint tan-
Biogr. univ. XXXVIII, 107 ss. tum 20 exemplaria.
456 1641-1663. Patrologia, Rigaltius, de la Cerda.

vinistarum partes ut plurimum tueri ; tiae ac poëticae totis 50 annis assiduus

cum vero apudauctores, quos in lucem professor, dum aetas et vires siverunt.
edebat, aliquid ei videretur nedum suae Sed vel in declivi senio totus in libris
Ecclesiae sed et aliorum coetuum riti- fuit vir multae lectionis atque indefessi
bus adversans, id sollicite ab eo fuisse studii, candoris autem et religiosae
observatum, forsitan ut eo lectujucun- simplicitatis laude singularis. Magno
diores per novitatem fierent ejus obser- in honore apud omnes, etiam princi-
vationes 1). Minucii Felicis Octavius et pes, fuit ob excellentiam eruditionis,
Caecilius Cyprianus de idolorum vanitate adeo ut em. cardinalis Franciscus Bar-
cum observationibus, Parisiis 1643 in berinus, cum legatum a latere ageret
4; Lugduni Batavorum 1652, quae in Hispania , dignatus fuerit ipsum
editio plurium vituperationem effugere speciatim officiosissime invisere idque
non potuit. Ouzelius illum propterea jussu, ut ajebat, Urbani VIII. patrui
arguit, quod conjecturis suis nimium sui. Decessit optimus pater octogenario
indulgeat, easque Minucii verbis inter- major 6. Maj. 1643. Edidit : Q. Septimii
miscendo illum ea loquentem faciat, Flor. Tertulliani presb. carth. opera (ex-
quae in mentem ipsi non venerant. ceptis tamen ll. contra Marcionem et
Gronovio autem si credas, haec Minucii pluribus contra fidem catholicam ar-
Felicis disputatio merebatur, ut pro- gumentis), explicationibus, notis illu-
cederet reverentius et acrius expolita strata, Lutetiae Parisiorum 1624.1630
ac meliore in lumine posita 1), quam in v. 2 in f.; 1641. Annotationes sunt
illa Rigaltii editione. S. Cypriani opera eruditioneplane singularirefertae,unde
cum observationibus, Parisiis 1649 inf. Barthius, qui eum passim doctissi-
De hac repetas quae diximus de editione mum optimumque scriptorem appellat,
Tertulliani, unde in praef. editionis Mig- ingeniosum , eruditum, diligentem et
ne legimus : Quibuscum (heterodoxis) candidum, quod decus contra pluri-
foede coutitur Rigaltius adeo no- mos ingeniosos acutosque cum paucis
minis catholici indignus, ut eum re- habet : « , ejus viri, addit 1), aut alius
spuerint ac saepe nota transverterint pari sane opera atque diligentia, quam-
ipsimet editores anglicani aliique se- vis addita propriis aliena, illustratos
ctarii. Et in annotatione ad ep. 12. ad vellem omnes latinos patres, etsi mix-
Cornelium n. 14: Huic agminihostium, tis ad rem non pertinentibus justo pro-
quorum imperitiam in promptu estcon- lixior ". Et paulo infra 2) : >Summo
fodere, jam nec pigeat praemitti Nic. studio suo et collectione laboriosissima
Rigaltium, sublestae sane, ne dicam effecit, ut Tertullianum, qua mendosus
perditae omnino fidei hominem, eo in- non est, etiam qui horrebant, imo time-
terdum procacitatis abreptum, utfronte bant antea, jam facilem amare etiam et
licet catholicus ab heterodoxis non- intelligere possint. De ejus commen-
nunquam increpandus sit ac merito va- tario in 1. de pallio speciatim advertit³):
pulet " . Commodiani instructiones ad- > Quod opus et propriis auctoris dili-
versus gentium deos cum notis, Tulli gentissimi et aliorum observationibus
Leucorum 1650 in 4. sollerter constipatis meretur accenseri
utilissimis antiquitati illustrandaecom-
367. Praeter Rigaltium tres alii ad- mentariis. " Ita vero censet Nourry ):
huc de Tertulliano meruerunt, quorum
Doctus iste vir, ne quis de haco-
potior est Joannes Ludovicus de la missione (paraphrasis Franc. Zephyrini
Cerda S. J. toletanus, qui totum se
erudiendaejuventutiimpendit eloquen- 1) Ad 1. Theb. 1 v. 601.
2) Ib. ad l. 4 ν. 414.
1) Cf. Nourry diss, de Minucii Octa- 3) Ib. ad 1. 3 ν. 153.
vio c. 2 a. 3. 4. 4) Dissert. in Tertull.Apolog. c. 3 a. 3.
 de la Cerda, Georgius Ambianensis . 457

in Apologeticum Tertulliani a Pamelio | Tertulliani 1. de pallio commentarius

in suam editionem receptae) conqueri auctior, Lugduni 1626 in f.; de ex-
unquam posset, novam edidit textus cellentia coelestium spirituum, in primis
Tertulliani interpretationem. Singulis de angeli custodis ministerio 1. , Pa-
quoque capitibus subjecit notas suas, risiis 1631 in 8 .
quibus alias laude dignis, idem textus 368. Alter est Georgius Ambia-
sine interrupta lectoris attentione legi nensis O. Cap. parisiensis , » vir mire
haud facile potest. Sed plures etiam ex- industrius , ut scribit Genuensis ,
postulant de inutilibus quibusdam ac solidissima reconditae literaturae pe-
longioribus notis atque a Tertulliani ritia praeditus , nullo fatigabilis inge-
proposito alienis digressionibus. Ab nii labore , qui omnes tam antiquos
aliis nihilominus laudantur ceterisque quam modernos scriptores pervolvere
anteponuntur hactenus editis. In his nunquam destitit , singularique apud
itaque illud duntaxat desiderant, quod gallos doctrinae opinione praefulgens,
textum Tertulliani ad mss. codices non praeclaris suis scriptis summopere suae
castigaverit ; quod omnia illius opera provinciae, imo et religionis gloriam
non publicaverit, quod pro sua eru- adauxit († 1657). Editioni Tertullia-
ditione non explicaverit et confirma- ni inscripsit titulum: Tertullianus re-
verit tradita ab eo christianae religionis divivus scholiis et annotationibus illu-
documenta. Schoenemann 1) ita stratus , in quo utriusque juris forma
habet: Cuique 1. praemisit breve ar- ad originem suam recensetur et avitae
gumentum nimisjejunum; singulis vero pietatis amatoribus inquirendi norma
capitibus titulum, summarii instar, lo- praescribitur etc. Parisiis 1646.1648.
cupletiorem; singulis autem sectioni- 1650 t. 3 in f. Praemittit vindicias ter-
bus, inquas praetercapitumdivisionem tullianicas, quarum in prima curiosius
textum distinxerat, subjecit explicatio- agit de Tertulliani patria , educatione,
nem, in quatextum paraphrastice evol- studiis aliisque ad vitam ejus natura-
vit: completoque capite subeunt am- lem spectantibus; in 2. p. inter alia
plissimae notae, eo uberiores, quo am- disquiritur, quibus motivis ad christia-
plius crescit opus, in verborum et ora- nam fidem adductus fuerit? an statim
tionis illustratione plurimae, pauciores aconversione baptismo initiatus fuerit?
in rerum ac dogmatum indagatione, in an et uxorem ad fidem traxerit ? an Ec-
utroque parumper prolixae, neutiquam clesiae doctor , an sacerdos , an mona-
vero omnino superfluae. ...
Dolendum chus , an martyr fuerit? 3. p. de Ter-
est, imperfectam remansisse hanc ed. tulliani doctrina ejusque scriptis tam
iniquo supercilio plerumque despe- apologeticis quam polemicis et parae-
ctam ... Raro in bibliothecis refertis- neticis agit. Ita autem de doctrina ejus
simis 2 isti La Cerdae t., rarius se- se agere profitetur, ut ejus errores in
cundo primus sociatur. " -Adversaria bonam partem interpretari nitatur. De
sacra, opus varium ac veluti fax ad lu- hac editione statuit Nourry ¹) : » Ni-
cem quammultorum locorum utriusque hil profecto necesse est nostrum de hac
instrumenti patrumque et scriptorum inscriptione totaque editione interpo-
quoruncunque : christianae antiquitatis nerejudicium, quandoquidemaliiquam-
et ss. rituumpancarpia,politioris deni- plurimi suum, nec illud valde honori-
que literaturae thesaurus multiplex. ficum affatim tulerunt. Quidam tamen
Accessit psalterii Salomonis ex graeco eruditi viri plura sane in ea laudibus
ms . cod. pervetusto latina versio et ad haud immerito digna judicant. De an-
1) Inbiblioth. hist. lit. PP. lat. Cf. etiam notationibus vero scribit a. 3: » Minus
Haverkamp in praef. ad Tertull. Apo- 1) Dissert. ad Tertull. Apologeticum c.
log.; Sommervogel II, 984-90. 3 a. 2.
458 1641-1663. Patrologia, Moreau, Mita, Merlo-Horstius,

quidem temerariae sunt (quam illae terum haec Tertulliani editio plus pro-
Rigaltii), sed nonmagis probantur lon- mittit, quam revera exhibet, nec magni
gissimae et ad nauseam usque con- pretii videtur 1).
jectae¹) a Georgio Ambianensi obser-
vationes , quae aliam ob causam et ad 369. Praeter hosce quos modo lau-
publicas, ut videtur , conciones corro- davimus, tertium veluti locum viden-
gaverat. Nonnulli tamen fatentur , in tur occupare : Dominicus Mita Ugutio-
iis aliqua esse utilia, ac praesertim in nelli parochus, antea legum et fori stu-
capitum scholiis, quae in adversa tex- dio deditus, qui Petri Chrysologi sermo-
tus parte ab ipso exhibentur. Trina nes ad vetustos codices recognitos et
suis scholiis non admodum doctis 2)
s. Pauli theologia, positiva, moralis et enucleatos edidit Bononiae 1643 in 4;
mystica seu omnigena in s. Pauli ap. Venetiis 1740.AdjecitvitamPetri Chry-
epistolas commentaria, ib. 1649.1650
t. 3 in f. Paratam habebat theologiam sologi ex ipsius homiliis et variisscri-
ss. patrum in 6 t. in f. distributam, ptorummonumentis tum impressis tum
mss. conquisitam, collectam et ordina-
quam mortepraeventus praelis submit- Opera s. Bernardi
tere haud valuit.- Tertius denique est tim digestam.
annotationibus illustrata Coloniae 1641
Carolus Moreau O. Er.s.Aug.(† 1671), in f.; Parisiis 1642; Lugduni 1679
cujus exstat Tertulliani omniloquium edidit Jacobus Merlo oriundus ex
alphabeticum rationale tripartitum, sive
Tertulliani opera omnia in novum or- Horst in ducatu geldriensi (24. Jul.
dinem hactenus intentatum et facilem 1597)hinc Horstius dictus.Virerat
omnibus utriusque fori oratoribus, re- pietatis insignis , qui ut suae et alio-
rum saluti liberius et perfectius vacare
rum humanarumdivinarumque profes-
soribus ac scriptoribus utilem dispo- posset, voto speciali cupiditatemplu-
rium beneficiorum et ambitionem dig-
sita, exposita , illustrata t. 3 in f. Pa-
risiis 1658. Illustravit vero Tertullia- nitatis sibi praecidit: corpus suum ob
indefessos studiorum labores non adeo
num praecipue ex s. Augustino , Ter-
tulliani in omnibus sanis illustratore, validum ciliciis, nodosis funiculis , je-
juniis et quotidiana fere inedia mace-
in perversis correctore.« Contra augu- rabat, ut thesaurum castitatis cautius
stinianae doctrinae censores appendicis custodiret; ideo etiam multis annis fa-
loco apposuit t. 1. vindicias pacificas, miliam domi non aluit , paratos e do-
quibus diffusissime objectos Augustino mo vicina cibos accipere solitus , ac
errores procul esse atanti patris doctri- licet supremis annis sororem domi re-
na demonstrat. Hae a Norisio 2) lau-
cepisset,
dantur et partem constituere videntur aliam nunquam tamenvelipsamvel
intra limen cubiculi sui pedem
op., quod hoc titulo edidit : Vindiciae
inferre passus est, praescripta hac epi-
quadripartitae pro d. Augustino et Au- graphe: Mulieris pedes foras sunto. *
gustinianis sive epitome omnium, quae Summo ardebat desiderio cultum augu-
disputari solent circad.Augustiniope- stissimi sacramenti in se et in aliis
ra quaedam, monachatum, habitum, re-
gulam etc., Antwerpiae 1650 in 4. Ce- promovendi: intersummos,quibus sub-
inde premebatur dolores , suspirabat
identidem : Adde Domine dolores, au-
1) Hinc Rigaltius in praef. notis in ge patientiam. Cecidit charitatis vi-
s. Cyprianum praemissa facete hanc edi- ctima, nam cum aegroto cuidam insa-
tionem respiciens scribit : Quod ad Ter-
tullianum attinet, vix est, ut redivivus un- nabili morbo laboranti et mephitim in
quam ab ullo mortalium dici queat , qui
jam sit horrendis vel grandium commen-
tariorum sarcinis obrutus et contritus. " 1) Cf. Schoenemannl.c.
2) In vindiciis august. c. 4. 2) Ita Schoenemann1.c.
 Vigerus, Const. Cajetanus. 459

tolerabilem exhalanti diebus ac nocti- ni novis sectionibus , prooemiis et an-

bus astitisset, tabem letiferam contra- notationibus illustrata. Eusebii
-

xit, qua consumptus ad meritorum Pamphili caesariensis praeparationem

praemia transiit 21. Apr. 1644 a. ae- evangelicam ex mss. codd. recensuit,
tatis 47. Virtutes ejus eximias enarrat latine vertit, notis illustravit Francis-
hoc epitaphium : cus Vigerus S. J. rothomagensis, in-
Conditur hoc tumulo Jacobus Merlo
signis rhetor († 15. Dec. 1647). Adjecti
sunt de demonstratione evangelica ll. 10
[sacerdos, graece et latine (interprete Donato
Curio dum templomaxima curagregis, veronensi), l. 2 contra Marcellum non-
Qui caecis oculus, claudis pes, panis dum hactenus editi ; de ecclesiastica the-
[egenis, ologia ll. 3 et contra Hieroclem graece
Defessis requies exsulibusque domus. et latine, interprete et illustratore Rich.
Mansuetus suavisque bonis censorque Montacutio, Parisiis 1628 v. 2 in
[malorum, f. Versio Vigeri est excellens , judice
Castus et innocuus justitiaeque tenax. Simonio¹)exactissima, etjuxtaLab -
Lux vitae, morum speculum, pietatis beum tersissima et castigatissima;
[imago, editio vero ipsa est rara magnique fit2).
Sal populi , cleri regula, forma gregis.
Laudibus his tantis tamenunica gloria 370. Constantinus Cajetanus (Gae-
[major, tani) O. S. Ben. e nobili familia syra-
Post scriptis nituit congrua vita li- cusana ortus (1560) ad perscrutanda
[bris 1). antiquitatis monumenta ea animi con-
Reliquit plures libellos asceticos tentione adhaesit , ut pervolutis fere
omnibus Italiae archivis ab ecclesia-
pietatem spirantes, inter quos mentio-
ne dignus : Septem tubae orbis christia- stica recondita insignique eruditione
ni ad reformationem ecclesiasticae dis- magnumsibinomencomparaverit.Hinc
Clemens VIII. illum Romam accersivit,
ciplinae toto orbe et praesertim in Ger-
ubi indefesso labore antiquitatum stu-
mania ad praesentium et graviorum
malorum remedium necessario institu- dia secutus totum vitae cursum in pul-
endam excitantes. Appendicis loco ac- verulentis archivorum angulis impen-
cedunt quaestiones variae hoc tempore dit, et e tinearum injuriis memorabi-
lia ecclesiasticae historiae monumenta
plurimum utiles et necessariae , Colo-
laudabiliter liberavit. Quare etiam Ba-
niae
ctitur1635 in 4.,opuscula
septem quae editio comple- ronius in suis componendis annalibus
ss. Bernardi,
Gregorii M., Chrysostomi 2) , Prosperi, ejus
laudeopera est usus,
meminit illius saepe
3) curavitque cum
, ut a Pau-
Petri Damiani, Petri Blesensis, Salvia-
lo V. bibliothecae vaticanae custos prae-
ficeretur, quo in munere ob singularem
1) Plura de vita et scriptis Horstii cf. meritorum praestantiam ipsum confir-
inbibl. col. p. 149 s.; Biogr. univ. XX, marunt Gregorius XV., Urbanus VIII .
580; Foppens
Hermanni I, 526 S.etJ.praesertim
Crombach in
veri et pii sa-
et Innocentius X., apud quos magna
cerdotis idea seu vita Jac. Merlo - Horstii, valuit opinione ac ipsis ob sacras eru-
Coloniae 1645 ; 1661 .
*) S. P. Jo. Chrysostomi homilias
XXXIII, graece et latine edidit Balthasar 1) Bibl. choisie I, 35. 46. Cf. Fabri-
Etzelius S. J. bremensis , linguarum cium biblioth. fabric. 1, 83 ; Saxium
orientalium admodum peritus († 2. Maji in Onomast. ad a. 1628.
1648), qui etiam ex syriaco vertit ep. 2 s. 2) Cf. De Bure , Bibliographie instru-
Petri, Judae, 2 et3 s. Joannis necnon ejus- ctive, Theologie n. 297.
dem apocalypsim , qua versione usus est 3) Cf. Annal. ad a. 1065 n. 16; a. 1072
Serrarius in suis commentariis. n. 34 ; a. 1119 n. 3.
460 1641-1663. Patrologia, Isaeus, Dausquejus, Scorso

ditionis opes gratissimus vixit. APau- nati archiep. trevirensis vita , Romae
lo V. abbas titularis s. Barontii fuit 1612 in 4 ; SS. Isidori hispalensis, Il-
electus. Ex jactis jam ab ipso funda- dephonsi toletani et Gregorii card. osti-
mentis 1) Gregorii XV. jussu ac opera ensis vitae scholiis illustratae ; acces-
collegium de Propaganda fide fuit ex- serunt opuscula quaedam s. Isidori non-
citatum non sine magno catholicae fidei dum edita, ib. 1616 in 4 ; animadver-
bono , ac constituta cardinalium con- siones in vitam s . Anselmi etc. Jo-
gregatione ejusdem consultor electus sephus Isaeus caesenas Lactantii ope-
est. Celebrem anicianam bibliothecam ra carminibus omissis summa diligen-
excitavit , in qua ingenti pecuniarum tia recognita et non modo ex antiquis-
sumptu rariores antiquitatis ac erudi- simis mss. codd. ac potioribus impres-
tionis thesauros collegit. Literis stu- sis, sed etiam ex doctissimis scriptori-
diisque semper pietatis ac regularium bus emendata et notis illustrata edidit
virtutum ornamenta sociavit , ideoque Caesenae 1646 in f.; Romae 1650(ea-
inculpatos tanti viri mores ac vitae in- dem plane editio titulo tantum non-
tegritatem non sine veneratione intue- nihil mutato ac mutata dedicatione).
bantur omnes 2). Tandem magno lite- Plura ad restituendum illustrandum-
ratorum dolore vivere desiit Romae 17. que Lactantium, quam priores et non-
Sept. 1650 aetatis suae a. 90. Ab ae- nulli sequentes contulit 1).
qualibus ejus celebratur eruditio , di-
ctusque est archivorum pervestigator 371. Claudius Dausquejus (Daus-
diligentissimus et de ecclesiastica an- que) audomaropolitanus prius S. J.,
tiquitate bene meritus. Defuit ei tamen dein post egressum (1610) canonicus
judicium criticum , hinc prae nimio tornacensis († 1644), b. Basilii seleu-
amore proprii ordinis sanctos aliorum ciensis orationes 44 primum latine fecit
ordinum illi asseruit , ut s. Thomam, et notis illustravit 2), Heidelbergae
Franciscum Assis., Ignatium Lojolam 1604 in 8. (latine tantum, exceptaul-
aliosque veteres 3). Potiores ejus inge- tima) ; decertavit quoque 11. 3 de Pauli
nii et laboris fructus sunt : S. Petri sanctitudine in utero , extra in solo et
Damiani opera t. 4Romae 1606-1640; in coelo, Parisiis 1627 in 8. -Fran-
Parisiis 1642 ; 1663 ; de singulari pri- ciscus Scorso S. J. panormitanus n.
matu s. Petri solius commentarius; 1593, vir vitae innocentissimae, in-
item de romano ejusdem s. Petri domi- signis rhetoricae et s. Scripturae pro-
cilio et pontificatu concertatio in bibl. fessor († 19. Dec. 1656) sapientissimi
maxima pontificia Roccaberti t. VII; et eloquentissimi Theophanis Cera-
Vita Gelasii II. a Pandulpho pisa- mei archiep. tauromentani homilias in
no ejus familiari conscripta amplissi- Evangelia dominicalia et festa totius
mis commentariis illustrata , Romae anni graece et latine primum edidit ex
1638 in 4., a Muratori etiam col- multorummss. fide, cumvaticano exem-
lectioni suae scriptorum rerum italic. plari contulit et notis illustravit, Lu-
inserta III, 367 ss.; Amalarii Fortu-
1) Priorem editionem (raram) accurate
1) Ceterum etiam multum contulit Mich. describit Buenemannus in praef, ad
Ghislieri , de quo supra n. 360 egimus, Lactantium edit. n. 43. 44, multaque La-
qui teste Vezzosi , I, 392, hujus collegii ctantium Isaeo debere affirmat doletque,
rationem et regulas descripsit. quod sequentes editores minus attenderint
2) Plura de ejus vita et operibus ef. ap. textum.
Ziegelbauer p. 3 c. 4 § 8 et passimp. Isaei 2) Alia ejus opera huc non spectantes
4; catalogum operum cf. etiam apud Ci- vel minoris momenti cf. ap. Backer I,
nelli Calvoli , Bibl. volante t. 2 p. 4. 1529; Bibl. nat. de Belg. IV, 698-702.
3)Cf. Dupin XVII , 133 ; Feller Plures, qui de illo agunt, citat Saxius
IV, 71 . ad a. 1604.
 Galopinus, Colvenerius, Marchesius, Paulin etc. 461

tetiae Parisiorum 1644 in f.; Latium| 1678 (in bibl. maxima patrum t. 2.)
christianum sive loquendi formae ad - Carolus Paulin S. J. aurelianensis
explicanda christiana sacra latinis scri- († 12. Apr. 1653) edidit s. Optati mi-
ptoribus exquisitae , opusculum latine levitani opera cum observationibus Fr.
scribendi studiosis perutile , Panormi Balduini et notis Gabr. Albaspi-
1648 ; 1655.- Georgius Galopinus naei, Parisiis 1631 in f. Claudius
O.S.Ben. belga(† 1657)commentariosin Menardandegavensis (1580—1652),
Pentateuchum sub nomine s. Brunonis antiquitatis sedulus indagator, histo-
herbipolensis in Francia orientali epi- riae patriae pater dictus 1), non tamen
scopi primumedidit¹) notisque illustra- sat criticus, priores duos libros operis
vit, Duaci 1648 in 4 ; V. Petri Can- imperfecti s. Augustini adversus Julia-
toris Verbum abbreviatum cum notis, num e tenebris eruit, Parisiis 1617.-
Montibus Hannoniae 1639 in 4. Omnes sex ll. hujus operis cum quibus-
-

Georgius Colvenerius gempensis, dam aliis Augustini libellis ²) et ser-

brabantinus (n. 21. Maji 1564), subinde monibus primus in lucem protulit Pa-
Alostanus dictus, relictis armis philo- risiis 1654 v. 2 in f. Hieronymus Vig-
sophiae studio se addixit, quo absoluto nier congr. orat. blesensis († 14. Nov.
ejusdem mox cathedram Duaci prome- 1661 a. aetatis 55) versatus admodum
ruit. Post Estii mortem praepositus ad in linguis orientalibus, historia et nu-
s. Petri et cancellarius academiae dua- mismatum cognitione, qui relicto errore
cenae factus est. Acer erat jansenista- calviniano veritatem complexus est ca-
rum adversarius († 29. Maji 1649). tholicam 3). -

Joannes Baptista Sou-

Edidit eruditisque annotationibus illu- chet Sorbonae doctor, theologus et
stravit opera Rabani Mauri, Coloniae canonicus ecclesiae carnotensis, opera
1627 v. 6 in f.; Baldarici chronicon Ivonis carnotensis annotationibus ditavit
cameracense et atrebatense, Duaci 1615 († 1654) ; - JoannesBaptista Mascu-
in 8 ; Flodoardi historiam remensis ec- lus S. J. neapolitanus, bonus poëta ly-
clesiae cum annotationibus (quas re- ricus († 20. Jul. 1656 a. aetatis 74),
peries etiam in Migne patrol. 135, collegit eruditarum lectionum veterum
329-99), vita Flodoardi et catalogo libros acroamaticos sive medullam pa-
omnium archiepiscoporum, ib. 1617 trum, ubi collectum habetur, quod in
in 8 ; Thomae Cantipratani l. de bono eorum operibus intime reconditur vel
universali sive de apibus mysticis cum acuminis vel eximiae venustatis cum
scholiis et vita auctoris, ib. 1597; 1603; ponderatione et usu sententiarum ad
1627 in 8 ; Jo. Nideri Formicarium, conciones t. 4 in f., Venetiis 1649 (t. 1);
ib. 1602 ; Kalendarium ss. V. Mariae
ex variis syrorum, aethiopum, graeco- 1) Cf. Biogr. univ. XXVIII, 265.
rum, latinorum menologiis, breviariis , 2) Edidit inter alia Speculums. Augusti-
martyrologiis et historiis concinnatum, ni op. omnium supplementum (nontamen
ib. 1638 v. 3 in 8; in lucem quoque genuinum) in ed. cit. I, 515-46; quod
longe accuratius
produxit synopsin rerum ecclesiastica- scriptum recudit Weihrich in-
S. Aur. Augustini hip. ep. 1. qui
rum, auctoreEduardoRisthonoanglo appellatur speculumet 1. de div. Scriptu-
a se auctam et recognitam ib. 1595. ris sive speculum quod ferturs. Augustini
Maurus Marchesius O. S. Ben. panor- in Corp. script. eccl. t. XII.Viennae 1887.
mitanus (1650) publici juris fecit s. ejus3)Cf. Raess III, 374 ss., ubi agit de
avunculo Nicolao et patre Nico-
Brunonis astensis ex abbate casinensi
lao , qui pariter relictis Calvini castris
episcopi signini opera omnia, Venetiis Ecclesiae se dederunt ; Niceron II, 356
1651 t. 2 in f.; Romae 1655 ; Lugduni ss.: Feller VIII, 353; Dupin XVIII,
110, qui ejus humanitatem laudat , qua
1) Alia opera cf. ap. Foppens I, 338; studiorum suorum fructum communicavit
Biogr. nat. de Belg. VII, 468. aliis, Morino praesertim.
462 1641-1663. Patrologia, Camerarius, Wagnereck etc.

Neapoli 1652-60. - Quaedam pa- Lugduni 1649 in 8 ; novam (sedmen-

trum scripta debemus Guilelmo Came- dosam) editionem curavit Jo. Alb. Fa-
rario prius e S. J., dein congr. Orat., bricius hoc titulo : Petri Lambecii
qui etiam theoriam Guil. Gibieuf (cf. hamburgensis prodromus historiae lite-
n. 321 ) defendit in 1. Antiquitatis de rariae et tabula duplex chronographica
novitate victoria contra Pseudo-Eugeni- universalis : accedit in hac editione
um Philadelphum, Parisiis 1634. In praeter auctoris iter cellense, Alex.
dissertatione edita 1648 tuetur, posse Ficheti S. J. arcanam studiorum
confessarium absolvere moribundum methodum atque ideam locorum com-
sensibus destitutum, qui nulla ediderit munium, nunc primum in lucem editus
doloris signa 1).- Simeon Wangner- Guil. Langii catalogus librorum mss.
eck S. J. monachiensis (1605-1657) bibliothecaemediceae,LipsiaeetFranco-
pietatem marianam graecorum descrip- furti 1710 in f.
sit e divinis eorum officiis pleramque
372. Tandem memorandus hic etiam
partem jam ante mille annos quotidie
est Petrus Halloix S. J. leodiensis,
usurpari consuetam, nunc primum ex
antiquissimis codd. ac latine nunquam vir eruditione et pietate eminens. Sub
mediam noctem ad orandum et se fla-
excusis, quos primum collegits. Sabas,
reparavit autem et auxit post s. So- gellis caedendum surgebat semper us-
phronium patriarcham hierosol. s. Joan. que ad septuagesimum aetatis annum,
Damascenus, in latinum sermonem tra- quando ipsum attritae vires mitiores
ductam atque ob tenerorum erga Dei- corporis afflictationes suscipere com-
param affectuum copiam inplures cen-pulerunt. Humi fere tantum, nec nisi 4
aut 5 horas somno dabat: nec studere
turias distributam; harum quinque pro-
dierunt Monachii 1647 in 12. - Fa- incipiebat, nisi prius hymnum ,Veni
vum mellis ex variis patrum operibus Creator Spiritus " pronunciasset († 30.
composuitAlexanderFichet S.J.sab- ctant:Jul. 1656). Ex ejus operibus huc spe-
Vita et documenta s. Justini
audus ( 1588-1659) Lugduni 1617
in 16; ceterum is notior est propter philosophi et M .... accesserunt e Me-
aliud opus, cui titulus : Arcana omnium naeo graecorum elogia cum vitae epi-
methodus et bibliotheca scientiarum²), tome: censurade s.Justinilibriseorum-
que ordine et inscriptione : notae ad
ejusdem vitam, Duaci 1622 in 8; illu-
1) Cf. Dupin XVII, 194.
2) De hoc opere ita scribit Backer I, strium Ecclesiae orientalis scriptorum,
1855 : L'ouvrage de Fichet est écrit avec qui sanctitatejuxta et eruditione primo
élégance et sefait lire avec plaisir; parmi Christi seculo floruerunt et apostolis
beaucoup de lieux communs on y trouve convixerunt vitae et documenta . .. ad-
d'excellents
pour procédéspourfaciliterl'étude,
faire des extraits etc.; mais on y voit juncta sunt e graecorumMenaeo de iis-
percer par intervalle un esprit de charla- dem ss. viris elogia graecolatina; item
tanisme qui fait soupçonner que l'auteur notationes et quaestiones quaedam ad
avait moins en vue de donner la théorie vitarum confirmationem et illustratio-
de l'instruction que celle du succès. La
nem pertinentes, ib. 1633. 1634 v. 2
deuxième partie beaucoup plus étendue et
consacrée à la bibliographie suppose une in f. (m. 80), quo in opere, erudito
érudition immense; ony fait passer en re- quidem, desideraturjudicium criticum.
vue unnombre prodigieux d'auteurs que Inter vitas praecipuum occupat locum
l'onpeutconsulteretciteraubesoin.
que chacun n'y soit cité que par unQuoi-
mot illa Dionysii Areopagitae¹), de quo
ou deux , et sans désignation d'éditions,
cette bibliographie conserve quelque im- Jésuites. Omnes quidem pecurrit disci-
portance , parce qu'on y trouve cités des plinas, sed theologiam prae primis respi-
ouvrages peu connus et des mss. qui se cit. Cf. Feller III, 584.
trouvaient alors dans quelques colléges de 1) Qua occasione mentio fieri potest
 Kovač, Zergoll, Vincent, de Bochiis, Clerc. 463

verbismultis pauca dicit, cum fere nihil c. 5 § 1, et quae contra illud objecta
de eo constet. Origenes defensus sive fuere § 2 ; atque auctorem ipsum lau-
Origenis ...
amatoris Jesu vita, vir- dat ab eloquentia, scribendi methodo,
tutes, documenta : item veritatis super curiosa patrum lectione, utriusque lin-
ejus vita, doctrina, statu exacta disqui- guae eruditae peritia et elegantia ser-
sitio, Leodii 1648 in f. (in indice monis. Commentarius in evangelia qua-
,donec corrigatur " decr. 12. Maj. 1655), dragesimae complectens expositionem
quam impugnavit Norisius in diss. literalem et moralem 1), Parisiis 1658
de syn. V; Garnerius operis synop- v. 3 in f.
sim exhibet in dissert. de synodo V.

V. Historia ecclesiastica.

373. De chronologia disputaruntAn- natum a. 40. Juliano, D. Laelio et C.

dreas Kovač S. J. gente carniolus, or- Antistio coss., mortuum autem a. 74 .
tus inoppido Zirknitz († 12. Febr. 1654) Juliano, 29. Dionysiano, C. Rubellio et
in vindiciis astronomicis pro Dionysio C. Fusio Geminis coss., ita ut passio et
cognomento Exiguo abbate romano con- mors Christi incideritin diem 23. Martii,
tra eximios chronographos praeterprop- quo etiam fuerat conceptus, post a.
ter summos imos aeramvulgarem dio- vitae 33 completos additis 3 mensibus.
nysianam usurpantes seu in diss. de Docuit Zergoll philosophiam, s. Scri-
nato, mortuo redivivoque Jesu homine pturam, mathesim et theologiam mora-
Deo, de incarnationis passionisqueanno, lem partim Graecii, partim Viennae
mense, die, Viennae 1643 in 8., ethu- († 23. Jan. 1645).
jus sodalis, popularis¹) et collega in ca-
thedra Andreas Zergoll, in theorema- 374. Annales sacros ab o. c. ad mundi
tis chronologicis de anno ortus et mortis Salvatoris a. 34, Parisiis 1634 in f.
D. N. J. Christi, Viennae 1625. Sta- texuit Joannes Vincent fuliensis, di-
tuit inhis theorematis, Christum esse ctusas.Martiali,gallus,lemovix(† 1648),
cujus etiam sunt : explicatio familiaris
in epistolam s. Pauli ad Philemonem,
Caroli Hersent parisiensis , qui edidit: ib. 1647; et commentaria in epistolam
In D. Dionysii Areopagitae de mystica the- ad Hebraeos, ib. 1644 in f. - Hierony-
ologica 1. apparatus , interpretatio , notae,
commentarii, periphrasis, Parisiis 1626 in mus de Bochiis sive Brontrius O.
8. Erat is quondam Oratorii sodalis, dein Cap. florentinus compendium histori-
acer adversarius : Jansenii erroribus addic-
cum scripsit , cujus epigraphe est :
tus a s. inquisitione excommunicatus fuit
(† 1660). Scripsit praeterea : La pastorale Monopanthon sive harmonia novissima
sainte ou paraphrase du cantique des can- continens concinnationes theologicas
tiques selonla lettre et selon le sens allé- tam sacrarum historiarum, quam non
gorique et mystique ib. 1635 in 8. Maxime sacrarum ab o. c. usque ad nativitatem
vero innotuit famoso et rarissimo libello : Domini, Venetiis 1656 in f. Prae-
Optatus gallus de cavendo schismate, in quo
cardinalem Richelieu accusat de ambitu termissis Germano le Clerc antisio-
patriarchatus in universam Galliam. Nil dorensi, qui scripsit historiam sacram
mirum quod hic liber undique in Gallia
damnatus atque igni traditus fuerit.
1
) Italis illum accenset Sotvellus , 1) Backer dubitat, utrum revera Hal-
sed natum dicit ex oppido S. Crucis in re- loix haec scripserit commentaria ; nam
gione, quae ad carnos spectat. Sotvellus de illis silet.
464 1641-1663. Histor. eccl., Spondanus .

usque ad sua tempora, ib. 1641 in 8 ; causidicum egit (1589) atque abHen-
Hermanno Fley (qui dictus etiam est rico IV. libellorum supplicum magister
Stangefol) in academia coloniensi est renunciatus. Interim tamenBellar-
philosophiae professore et a 28. Jun. mini opera lectitabat, qua lectione,
1639-29. Martii 1641 rectore magni- multo vero magis familiari cummagno
fico († 25. Sept. 1655), auctore operis 1): Perronio colloquio, sectae suae errores
Eigentliche Beschreibung der uralten agnovit atque demum 1595 fratris sui
christlichen catholischen Religion ...
Joannis exemplum secutus adEcclesiae
und aller Geschichten, so sich in den catholicae ovile reversus est¹). Anno
ersten 500 Jahren haben zugetragen, 1600 cum Surdisio cardinale Romam
Coloniae 1640 in 4., de ecclesiae uni- est profectus ibidemque sexto post anno
versalis historia meruit²) in primis Hen- sacerdotio initiatus (1606) , atque a
ricus Sponde (Spondanus). Ortus is Paulo V. expediendis sacrae poeniten-
est 6. Jan. 1568 Malleosolii in Vasco- tiariae literis admotus. Eruditione sua
nia ex parentibus quidem nobilibus, atque vita exemplari gratiam Baronii
secta tamen calvinianis. Jam a primis promeruit, qui illi etiam annalium suo-
annis ingenium ad omnes scientias a- rum epitomen conscribendi facultatem
ptum prae se ferebat, ac literarum hu- fecit. Interim merita Spondani insignia
maniorum curriculum Orthesii in cal- Ludovicum XIII. permoverunt, ut ip-
viniano gymnasio feliciter emensus, sum ad episcopatum apamiensem no-
Scotiam petit legati regii comes. Post minaret(1626), verum solaUrbaniVIII.
suum in Galliam reditum totum se auctoritas virum humilem adigere po
studio utriusque juris dedit : Turonii tuit, ut tantum onus in se susciperet.
>>Considero gradum, inquiebat ipse, et
casum vereor; considero fastigium dig-
1) Alia ejusdem opera cf. inbibl. colon. nitatis, et intueor faciem abyssi jacen-
p. 135, inter quae etiam : Opus chronolo- tis deorsum: attendo celsitudinem ho-
gicum et historicum circuli westphalici in 4
11. congestum a Christo nato usque ad sua noris, et e vicino reformido pro eo,
tempora, Coloniae 1654 in 4. quod scriptum est: Homo cum in ho-
2)DeEcclesia non meruit Petrus du Puy nore esset, non intellexit (Ps. 48, 13),
seu Puteanus ( 1582-1651) acerrimus ac si diceret: Honor absorbuit intelle-
gallicanarum libertatum patronus in op. ctum. In episcopum consecratus fuit
Preuves des libertés de l'Eglise gallicane, Pa-
risiis 1636 ; 1561 v. 2 in f.; 1731 ; Commen- Romae 17. Sept. 1626 praesentibus 24
tairesurletraité des libertezde l'Eglise gal- cardinalibus. Tum suam adiens dioe-
licane de P. Pithou , ib . 1636. 1639 t. 2 cesim eam a calvinianorum faece ex-
in f., 1651. Versatus admodum erat in an-
purgavit erectisque seminariis atque
tiqua Galliae historia, hinc ,Varro gallus
dictus, multaque antiquitatis monumenta instituta congregatione ecclesiastica
e tenebris in lucem protulit. Ex ejus ope- pristinam Ecclesiae disciplinam revoca-
ribus huc forte referri possent: Histoire vit. Demum dignissimus hic praesul,
générale du schisme qui a été dans l'Eglise postquam per plurimos annos pastor
depuis 1378 jusqu'en 1428, Parisiis 1654
in 4; Différends entre le saint Siége et les bonus et vigilans gregi suae praefuit,
empereurs pour les investitures ; Histoire
du différend entre le Pape Boniface VIIІ.
et le roi Philippe le Bel ; Histoire véritable 1) De suo adEcclesiam reditu cf. ipsum
dela condamnation del'ordre des Templiers, in fine op. De coemeteriis sacris ; Raess ,
Parisiis 1654 ; Bruxellis 1702 in 12 ; 1713 die Convertiten III, 285 ss. Frater ipsius
v. 2 in 8 ; 1751 et 1757 in 4., cui editioni Joannes sui reditus rationem reddidit
adjecta sunt : Histoire des Templiers au- in op. valde raro : Déclaration des princi-
ctore Gürtler , aliaque documenta huc paux motifs qui l'ont induit à s'unir à
spectantia cura Jac. Godefroy , Cf. Fel- l'Eglise catholique. Ensemble la responce
ler VII, 137 ; Biogr. un, XII, 305 ; Stim- d'un Catholique Romain sur le mesme sub-
men aus Maria-Laach 1872 II, 535 s. ject, Lugduni 1595 t. 2 (m. 36).
 Fabrotus, Victorelli. 465

ad laborum mercedem transiit Tolosae 375. Adromanorum pontificum histo-

18. Maj. 1643 a. aetatis 75. Opera ejus- riam nonnulla contulit Carolus Hanni-
demsunt 1): Les cimetières sacrez, Bur- bal Fabrotus, celeber sui aevi juris
digalae 1596 in 12. et saepius; Parisiis peritus, Aquis Sextiis n. 1580, in pa-
1600 (ed. jam sexta); latineversum et tria academiajuris professor († 16. Jan.
auctum: Coemeteria sacra, ib. 1638in4. 1659), editione op. Anastasii bib-
etc., liber omnigena eruditione refertus liothecarii historiae de vitis rom. ponti-
et probatissimus, in quo ostendere ni- ficum a Petro ad Nicolaum I., Parisiis
titur, coemeteria penes omnes populos 1649 in f. Praeter plurima opera 1),
habita fuisse sacra, merito proinde ca- quae ad jus spectant civile, edidit quo-
tholicos nolle illa cum protestantibus que opera omnia doctissimi Cujacii
haberecommunia ; Annales ecclesiastici (n. 104) Parisiis 1658 v. 10 in f. ad-
Caesaris Baronii in Epitomen redacti, jectis annotationibus doctissimis et uti-
ib. 1612 in f.; Moguntiae 1618 ; 1647 libus. Et quaedam ad jus canonicum
v. 2 in f. (ed. bona) ; Lugduni 1660 spectantia scripsit, ut praelectionem in
(ed. omnium infima) etc., etiam in lin- lit. decret. Gregorii IX. de vita et ho-
guam gallicam a Petro Coppino versi. nestate clericorum, Parisiis 1651 in 4.,
Haec epitome laudatur; licet enim non iterum in Struvii bibliotheca librorum
undequaque sit perfecta, facta tamen rariorum, theca II. p. 206-238 ; et
potiora nitide et ex ordine proponun- inGer. Meermanni thesauro nov.jur.
tur²). Annales sacri a mundi creatione civ. et eccl. IV, 499-508 . Ad vitas
ad ejusdem redemptionem, Parisiis 1637 romanorum pontificum Ciaconii (n.
in f.; 1639 ; 1660 ; Coloniae 1640 in f., 172) vitas Leonis XI., Clementis VIII.,
qui annales epitome sunt annalium Pauli V., Gregorii XV. et Urbani VIII.
Tornielli ; Annalium Baronii conti- adjecit Andreas Victorelli2), pres-
nuatio ab a. 1197, quo is desinit, ad byter bassanensis († 1653) ; annota-
a. 1640, simul cum duobus praeceden- tionibus quoque locupletavit Francisci
tibus operibus, Parisiis 1639 v. 6inf. Toleti institutionem sacerdotum, Ro-
ed. optima; Ticini 1675-82 t. 3 inf.; mae 1636 in 4; Possevinum de
et saepius alibi cum Spondani vita officio curati, Lugduni 1614 in 16 ;
conscripta ab ejus familiari Petro manuale Navarri, Venetiis 1614 in 4;
Frizon 3). de angelorum custodia scripsit ll. 2, Pa-

1) Cf. Niceron XI, 16 ss.

*) Andres VII, 731 ; Feller VIII, 80. de cardinalibus gallis scripserunt praeter-
3) Hic patria erat rhemensis, quondam ea Guilelmus du Peyrat regi ab elee-
S. J., theologiaedoctor sorbonicus, inmag- mosynis († 1645) in Traité de l'origine des
na Galliae eleemosyna vicarius generalis Cardinaux du s. Siège et particulierement
(† 1651), cujus exstat etiam Gallia purpu- des François avec deuxtraittez des legats
rata, seu historia cardinalium gallorum aLatere, Bruxellis 1665; Coloniae 1670;
1638 in f., emendata et aucta 1648 , quae et Henr. Albi S. J. († 1658) in Eloges
priusmagni factadetrimenti aliquid passa historiques des cardinaux illustres françois
est propter Baluzii Antifrizonium, Tu- et estrangers mis en paralle avec leurs
rigii 1652 in 8., in quo hic quamvisjuve- pourtraits au naturel, Parisiis 1644 in 4.
nis nonnisi 18 annorum plura Frizonii er- cum 40 incisionibus (m. 36) ; 1659. Scripsit
rata detegit; versio gallica s. Scripturae contra Bonaventuram de la Bassée (Bas-
cum summariis capitulorum in N. T. ex saeum) O. Cap., de quo alias , et Defense
annalibus Baronii excerptis , cui adjecit de la conception toute pure et sans tache
media secernendis catholicis bibliorum ver- de la S. Vierge et des raisons que l'on a
sionibus ab genevensibus idonea , Parisiis d'en esperer de l'Eglise une derniere defi-
1621 inf., quae tamen versio judice R. nition, Gratianopoli 1654 in 8.
Simon hist. crit. du N. T. c. 31 ejusdem 1) Cf. Biogr. univ. XIV, 76 ; Feller
pretii est, ac versio Ren. Benoit , de quo III, 506 ; Saxius ad a. 1615.
cf. n. 162; Cf. Biogr. un. XVI, 88. Ceterum 2) Cf. Verci Scrittori bassan. I, 57.
Hurter, Nomenclator I. 30
466 1641-1663. Histor. eccles., Gorgeu, Clement etc.

tavii 1607 in 4 ; et de extrema unctione, | mum Parisiis 1638 v. 9 in f. Edidit

ib. 1609 in 8 ; de origine et clausura praeterea historias ecclesiasticas Euse-
monialium etc. Michael Gorgelu bii, Socratis, Theodoreti, Sozo-
O. Minim. collegit Remarques sur les meni et Evagrii ase recognitas.—
souverains Pontifes romains, qui ont ConciliaGalliae novissima postconcilium
tenu le sainte siège depuis Celestin II. tridentinum habita collegit Ludovicus
jusqu'amaintenant, Abbatisvillae 1659 Odesdun de la Meschinière 1646.
in 4. pp. 2 in 1 v., opus sat rarum 1666 v. 3 in f., quo opere (raro) con-
(m. 15). Clementis IV. gesta attigit tineturcollectio sirmondiana(cf. p. 452.)
Claudius Clement S. J. sequanus -

Gregorius de Rives O. Cap.avenio-

(† 23. Dec. 1642) in 1.: Clemens IV. nensis, virmultae lectionis, conciliorum
eruditione, vitae sanctimonia , rerum studio maxime se dedit atque posteris
gestarum gloria et pontificatu Maximus reliquit: Epitome omnium canonum con-
etc., Lugduni 1624 in 12. Composuit ciliorum tam generalium quam provin-
etiam Tablas chronologicas en que se cialium ab apostolis usque ad haec
contienen los sucesos de España,Africa, tempora in locos communes per alpha-
Indias Orientales y Occidentales hasta betum digesta, Parisiis 1663 in f.;
el anno 1642, Matriti 1643; Valentiae conciliabula tum schismaticorum tum
1689 in 4. -
Petrus Monod S. J. acatholicorum cum controversia histo-
natione allobrox, patria camberiensis, rica et declarationibus locorum diffi-
quem magni fecerunt Sabaudiae prin- cilium inhistoriaecclesiastica, ib. 1663
cipes (n. 1586, † 31. Mart. 1644) edi- in f.; omnia simul Lugduni 1663 in f.
dit 1. inscriptum: Amedeus Pacificus -

Adversus Pauli Sarpii de concilio

seu de Eugenii IV. et Amedei Sabaudiae tridentino pseudohistoriam censuram
ducis in sua obedientia Felicis V. nun- theologicam et historicam Dilingae 1654
cupati controversiis commentarius,Tau- edidit Scipio Henricus (Herrico)
rini 1624 in 4., in quo continetur ac- messanensis (n. 1592), notior tamen
curata concilii basileensis historia. propter poemata et comoedias italicas.
Induas p. suam censuram dispescit,
376. Conciliorum acta collegit Se- quarum prior historiam continet con-
verinus Binius Randeradii, quod Ju-
cilii tridentini e Sarpio excerptam, quam
liae est oppidum, natus a. 1573, aca- non per omniaveram agnoscit. Posterior
demiae coloniensis rector magnificus agit 1. de his, quae impie et stulte in
(a die 15.Nov. 1627 ad 9.Dec. 1629) praefatione continentur; 2. de menda-
et ecclesiae metropolitanae canonicus ciis; 3. de his, quae pertinent ad con-
et demum electoris vicarius generalis cilium universale; 4. de concilio tri-
in spiritualibus († 14. Febr. 1641). dentino in particulari; 5. deargumen-
Qua in opera eumjuverunt Gretser, tis adversus catholicam veritatem, ad
Fronto du Duc, Colvener, Hutter quae ipse respondet1). Ita etiam
canonicus coloniensis, suppeditatisactis Philippus Quorli romanus auctor est
conciliorum adhuc ineditis ; prodierunt op. Historia concilii tridentini Suavis
vero hoc titulo: Concilia generalia et Polani (Sarpi) ex Auctoris assertioni-
provincialia quotquot reperiri potue- bus confutata, Panormi 1661.
runt, item epistolae decretales et ro-
manorum pontificum vitae; adjecit quo- 377. Plura magni momenti ad illu-
que annotationes historicas et exegeti-
cas(plerumque ex Baronio), Coloniae quae merito in illa desiderantur cf. ap.
Salmon Traité de l'étude des concils et
1606 v. 4 in f. (latine tantum); aucta de leurs collections etc. Parisiis 1724 р.
et cum textu graeco 1) ib. 1618; de- 300 ss., 756-769.
1) Cf. Fabricium in hist. bibl. fabr.
1) Plura de hac collectione deque iis VI, 537 s.
 Caraffa, Inchofer, Alford. 467

strandam historiam ecclesiasticamGer- in analectis Davidis Rothe episcopi

maniae reperies in opere Caroli Caraffa ossoriensis, qui a. 1650 occubuitmartyr
episcopi aversani (1616) et nuncii apo- pro fide catholica. Prodierunt primum
stolici († 1644), cui titulus: Commen- 1616. 1617. 1619, demum curante
taria deGermania sacra restaurata sub Patricio Fr. Moran episcopo ossoriensi,
ss. pontificibus Gregorio XV. et Ur- nunc tamen archiepiscopo sedis Sidney
banoVIII. regnante Ferdinando II. imp. in Australia, Dublinii 1884 in 8. -
11. 8, accedunt decreta, diplomata, pri- Historiam ecclesiasticamAngliae scrip-
vilegia aliaque in favorem religionis sit Michaël Alfordus S. J. proprie
catholicae et catholicorum in Germania Griffith (aliquoties nomine utebatur
emanata 1620-1629, Coloniae 1639 Joannis Flood) londinensis n. 1587,
in 12; continuata ad a. 1641, Franco- strenuus operariusinilla vineaper20an-
furti 1641 in 16 ; Viennae 1748 ; legatio nos, carcerem etiamexpertus († 11. Aug.
apostolica ab a. 1624-34, denuo edi- 1652). Prodiit opus inscriptum fides
ditJos.Aug. Ginzel, Wirceburgi 1840, regia britannica sive annales ecclesiae
utrumque opus rarum. Annales ec- britannicae, ubi potissimum britanno-
clesiasticos regni hungarici collegitMel- rum catholica, romana et orthodoxa
chior Inchofer S. J., qui diu Messa- fides per quinque prima secula e regum
naephilosophiam,mathesin, theologiam et Augustorum factis et aliorum san-
moralem et scholasticam docuit († 28. ctorum rebus e virtute gestis asseritur
Sept. 1648 a. aetatis 64). Prodiit tan- t. 1. Leodii 1663 ; fides regia anglo-
tum t. 1. Romae 1644 in f. (usque ad saxonica sive annales etc., ubi fides
a. 1059) ; Posonii 1795-97 v. 4 in8. ab a. 500-800 ...asseritur t. 2 ;
Alia ejus opera sunt: Tres magi evan- fides regia anglicana ... ubi potissi-
gelici, Romae 1639 in 4; epistola Leoni mum anglorum fides ab a. 800-
...

Allatio circaquaestionem de aequali pri- 1066 ...

asseritur t. 3 ; fides regia an-
matu et individua auctoritate Petri et glicana ... ubi anglorum ... fides ab
Pauli (in Allatii de Ecclesiae occiden- a. 1066-1189 asseritur t. 4. (m.
...

talis et orientalis perpetua consensione 110). Aliud opus idque rarissimum est :
1. 3.) etc. Notior tamen forte est In- Britannia illustrata sive Lucii, Helenae,
chofer propter 1. Epistolae b. Mariae Constantini, primorum regum et Au-
V. ad Messanenses veritas vindicata ac gustorum christianorum patria et fides,
plurimis gravissimorum scriptorum cum appendice de tribus hodie contro-
testimoniis et rationibus erudite illu- versis : de paschate britannorum, de
strata, Messanae 1629 in f., in quo clericorum nuptiis et num olim Britan-
tuetur illius ep. genuinitatem ut cer- nia coluerit romanam ecclesiam, Ant-
tam. Hinc a congregatione Indicis Ro- werpiae 1641. in 4. Utrumque opus
mam citatus, ut rationem sui libri red- magni est momenti pro historia eccle-
deret, scite se defendit effecitque, ut siastica Angliae¹).-Florum historiae
saltem editiones immutatae nonnihil
permitterentur1). Ita permittitur editio 1) De his ita scribit Backer I, 71 : II
facta Viterbii a. 1632 in f. hoc titulo : y a de profondes recherches dans ces An-
De epistola b. Mariae ad Messanenses nales , où l'auteur a suivi la méthode de
conjectatio : in qua ep. genuinitatem ut Baronius. Le P. Serein Cressy , Béné-
probabilem proponit. Prior ed. utpote dictin anglaisdedeDouai,
son Histoire en a profité 1688
l'Eglise d'Angleterre, pour.
prohibitaestadmodumrara.-Pro histo- Je voudrais, dit Paquot , quele P. Al-
ria ecclesiastica Hiberniae tempore Eli- ford n'y eut point mêlé tant de choses
sabethae et Jacobi I. plura reperiuntur étrangèresà son sujet; le premier volume
serait réduit à moins d'un quart, si on en
1) Cf. Benedictus XIV de beatif. 1. 4 p. retranchait tout ce qui n'a point de rap-
c.25 n. 7. port à l'Angleterre.
30
°
468 1641-1663 . Histor. eccles., Smith, Pirrus

ecclesiasticae gentis anglorum ll. 7, ex chus Pirrus netinus n. 1571, vir ad-
quibus dulcissimum mel catholicae re- modum doctus, regiae capellae Panormi
ligionis ejusque admirabiles fructus in canonicus, thesaurarius et apostolicus
ea gente copiosissime colliguntur, cum protonotarius, aliisque muneribus ho-
epistola ad Jacobum regem de mutuis norificis functus († 8. Sept. 1654) de
officiis inter summos pontifices et M. historia sicula sacra et profana meruit,
Britanniae reges edidit Parisiis 1654 in primis Sicilia sacra,disquisitionibus
in f. Richardus Smith lincolniensis n. et notitiis illustrata, ubi ll. 4, post-
1566 , in collegio anglorum duaceno quam de illius patriarcha et metropo-
theologiae professor, episcopus (1624) lita disquisitum est, a christianae re-
chalcedonensis, notus propter acres con- ligionis exordio ad nostrausque tempora
troversias, quae interipsum et regulares cujusque praesulatus, majorumque be-
excitatae fuere, quaeque ipsum ut in neficiorum institutio, archiepiscopi, epi-
Galliam secederet (1621), coëgerunt scopi, abbates,priores, singulorumjura,
(† 1655). Regularium jura contra ip- privilegia, praeclara monumenta, civi-
sum propugnarunt prae ceteris Knott tates dioeceseon cum praecipuis earum
et Floyd; ipsius vero partes tuendas templis religiosisque familiis atque viri
suscepit in primis Kellison. Aliud siculi vel doctrina vel sanctitate illu-
ejusdem opus aeque rarum ac praece- stres continentur, explicantur. Liber I.
dens est : Collatio doctrinae catholicorum complectitur notitias trium Siciliaeme-
et protestantium cum expressis s. Scri- tropoleon panormitanae, messanensis
pturae verbis, quae summa controver- et monteregalensis, quarum prima pro-
siarum merito censeatur, Parisiis 1622 diit Panormi 1630 in f., duae reliquae
in 4; anglice (aucta) Duaci 1631 (m. cum l. II. notitias episcopatuum, qui
15). Alius ab hoc est Richard, Smith, jam perierunt, complectente, ib. 1633
vigorniensis , doctor theologus oxoni- in f., uterque tamena. 1634 prohibitus
ensis et duacenae academiae rector et donec corrigatur , unde correctapro-
cancellarius († 1563) cujus sunt 1) : diitillaprimanotitia, ib. 1644. LiberIII.
Diatriba (valde rara) de hominis ju- exhibet notitias episcopatuumnunc flo-
stificatione ed. Oxonii inAnglia a. 1550 rentium atque eorum dioeceseon, ib.
adversus Petrum Martyrem Verme- 1638; in l. IV. singularum abbatiarum
linum olim carthusianum in Italia, ac prioratuum notitiae proponuntur,
nunc apostatam inAnglia, Lovanii 1550 cujus p. 1. prodiit ib. 1647 inf., p. 2.
in 12. (m. 24) ; refutatio locorum com- ib. 1649 ; reliqua desiderantur; opus
munium theol. Melanchthonis , recusumfuit Lugduni Batavorum 1720
Duaci 1563, rara (m. 15) ; defensio ex- t. 2 in 1 v. in f.; continuatum cura A.
terni Jesu sacerdotii, addita cath. Ec- Mongitori, Panormi 1733 t. 2 in f.
clesiae altarium propugnatio et calvi- (m. 60), impenseque laudatur ab An-
nianae refutatio ; de missae sacrificio; dres 1). Nonminus impense laudatur
confutatio eorum, quae Phil. Melanch-
1) Si fanno primo critiche ed erudite
thon objicit contra missae sacrificium richerche sul patriarcha o metropolita di
propitiatorium; acceditrepulsio calum- quell'isola, e poi si contengono le notizie
niarum Calviniet Musculi contra degli arcivescovi , de'vescovi e degli ab-
missam et purgatorium; de infantium bati. La diligenza nel ricercare lenotizie,
baptismo contra Calvinum, ac de e l'esattezza nel porgerle hanno fatto ri-
guardare sempre con molta stima quell'
operibus supererogationis et merito opera, non solo nella novitàdella sua pro-
mortis Christi, Lovanii 1562. - Roc- duzione, ma eziandio ne'lumidelnostro se-
colo. Nella terza edizione è uscita accre-
sciuta dal P. don Vito Maria A nico colle
1) Cf. Foppens II, 1070 ; Biogr. univ. notizie delle badie de' benedettini, de' ci-
XLII, 474. | sterciensi e d'altre , che nelle prime due
 Butkens, Boschaerts, Fratres Sanmarthani. 469

ab eodem¹) Aegidius Gonzalez Da- personae, loca, tempora ineorum actis

vila abulensis († 1658) propter duplex occurrentia discutiuntur, illustrantur,
opus (rarum) : Theatro ecclesiastico de erroresque ab aliena manu illapsi re-
las Iglesias metropolitanas y cathedra- felluntur, Mechliniae 1650 in 4.(m. 24).
les de los Reynos de las dos Castillas. Opus insigne inscriptum Gallia
Vidas de sus arzobispos, opispos etc., christiana, cujus velut fundamenta je-
Matriti 1645-50 t. 3 in f., quodvere cerunt Joan. Chenu et Claudius Ro-
dixeris Hispaniam sacram. Theatro ec- bert (cf. n. 166), multum promoverunt
clesiastico de la Iglesia de las Indias fratres gemini Scaevola et Ludo-
occidentales. Vidas de sus arzobispos, vicus Sanmarthanus (de Sainte-Mar-
opispos, cosas memorabiles de sus se- the), quorum alter post mortem uxoris
des, ib. 1649-56 t. 2 in f. (m. 150). ecclesiasticae militiae se mancipavit,
-

Quaedam quae ad historiam sacram uterqueveroprius advocatum egit,post-

Brabantiae spectant reperis in op. les modum vero ambo omnia sua studiahi-
Trophées tant sacrés que profanes du storiae illustrandaeconsecrarunt († Lu-
duchéde Brabant 11. 9, Antwerpiae 1641 dovicus 1656 ; Scaevola 1650). Prodiit
in f. (1652 ed. 2), quae collegit Chri- Parisiis 1656 v. 4 in f. Ultimam illi
stophorus Butkens O. Cist., de quo manum apposuit dictionemque limavit
in epitaphio dicitur ,non habens per Abel Ludovicus Sanmarthanus ,
Europam inscientia nobilitatis (scil. in Scaevolae filius : qui etiam cum fratri-
prosapiis nobilium inquirendis) facile bus suis Petro Scaevola et Nicolao
sibi parem, inBelgio primus ". In 1. 10. Carolo undique conquisivit documenta
alteroque t. dare cogitabat descriptio- pro nova adornanda editione, quam
nem urbium, municipiorum, barona- tamen exsequi non potuit († 1697) ;
tuum, item catalogum ecclesiarum, ab- eam seculo sequenti aggressus est Dio-
batiarum ac monasteriorum Brabantiae nysius Sanmarthanus, sed non absol-
aliaque, quem tamen morte praepeditus vit, quareeditio a. 1656 pro sedibus me-
(30. Sept. 1650 a. aetatis 60) edere non tropolitanis turonensi, vesuntina, vien-
potuit²);prodiitverocuraJaerens Ha- nensi et ultrajectensi necessaria est ¹).
gae Comitis 1724 v. 2 in f., qui adje- Ceterum de hoc opere plura seculo se-
cit Supplément aux Trophées tant sa- quenti. Abel Ludov. Sanmarthanus cum
crés que profanes du Duché de Brabant Petro Scaevola fratre suo aliud opus
de Ms. Butkens, traduit et recueilli immensae plane molis aggressus est,
des meilleurs Historiens et tiré des orbis christianus inscriptum, historiam
Archives de Brabant, ib. 1726 t. 2 scil. omnium orbis ecclesiarum, quod
inf. Willibrordus Bosschaerts tamen nunquam lucem aspexit ; quae
O. Praem. in Tongerloensi coenobio vero collegerat multumjuvarunt P. Le-
apud brabantos professor, vir accurate quien in componendo opere suo, cui
doctus et in sacra profanaque historia titulus Oriens christianus, de quo alias.
juxta versatus († 25. Jul. 1657 a. aeta- 378. Particularium ecclesiarum hi-
tis 80) diatribam edidit³) de primis ve-
teris Frisiae apostolis sive dissertationes storiam plurimi jam hac epocha nar-
156, quibus eorum anni, actus, res, rant²). Nicolaus Camusat, canonicus
edizioni mancavano, e sempre più s'è ren- 1) Cf. de his variis Sanmarthanis Bibl.
duta preziosa quella storia (VII, 773). univ. XXXIX, 549 ss.
1) Ibid. p. 769. 2) Praetermittimus Thomam Aquina-
2) Cf. Foppens I, 175 ; Saxius ad temas. Joseph O. Carm. Monferrandi
a. 1626. prope Claromontium in Alvernia natum
3) Cf. Foppens II, 1165; Biogr. belg. († 6. Nov. 1649), qui praeter alia scripsit
II, 753. notas sat eruditas ad op. de origine atque
470 1641-1663. Histor. eccles., Camusat, Grossley, Coquault etc.

tricassinus († 20. Jan. 1655 a. aetatis Petro monacho coenobii vallis Cerneji,
80) edidit¹) promptuarium sacrarum Trecis 1615 in 8. (in patrol. Migne
antiquitatum tricassinae dioecesis, Au- 213, 541); monachi anonymi (Roberti)
gustae tricassinae 1610 in 12., quod chronologia ab orbis origine ad a. Christi
complectitur monumenta scitu digna 1220 cum appendice ad a. 1223, ib.
cum eruditis annotationibus, cui Pe- 1608.- Petrus Coquault († 1645)
trus Joannes Grossley tricassinus paraverat ¹)jam plurima documentapro
(† 1785) adjecit Supplément ib. 1750 historia ecclesiastica et civili rhemensi,
in 12 ; historia albigensium auctore sed prodiit tantum post ejus mortem
hujus historiae tabula chronologica ,
Rhemis 1650 in 8. - Dioecesis au-
primordiis gentiscuifrancorumabauctore
certo sec. IX, in relianensis historiam descripsit Sym-
adjecit diss . de avisiti-
nensis episcopatus nomine, situ, institutio- phorianusGuyon congr. Orat. († 1657)
ne, progressuet praesulibus, Parisiis 1644 in op. erudito sed male scripto : L'hi-
in4; Jo. B. Rinuccini archiepiscopum stoire de l'église et diocèse, ville et uni-
firmanum († 13. Dec. 1653), ex cujus msc. versité d'Orléans, 1647.1650 v. 2 in f.
prodiit cura G. Ajazzi Nunziatura in
Irlanda degli a. 1645 a 1649 , Florentiae De Massilia meruit variis operibus
1844 in 8; Samuelem Nakielski prae- Joannes Baptista Guesnay S. J. na-
positum ecclesiae s. Hedwigis Cracoviae tus Aquis Sextiis 1585 († 4. Nov. 1658),
(†quitatum
1651), monasterii
qui collegit promptuarium anti- scil.: Provinciae massiliensis ac reliquae
michoviensis, Cracoviae
1634 in f. (cf. Rotermund V, 359) ; Ra- phocensis annales²), sive Massilia gen-
phaelem Castelli bononiensem(† 1656), tilis et christiana ll. 4, Lugduni 1657
qui disseruit de donatione Constantini 11. 2 et iterum 1657 cum duplici addita-
(cf. Fantuzzi III, 150);Augustinum(in mento (fr. 30) in f.; Magdalena mas-
seculo dictus est Franciscus) Wychmans
O. Praem. , abbatem tungerloensem († 11 . siliensis advena, seu de adventu Mag-
Febr. 1661), de quo cf. Foppens I,113; dalenae in Gallias et Massiliam appulsu
Christophorum ad. Antonio etCastro disquisitiotheologico-historica,ib. 1643
O. S. Franc. hispanum, qui vernacule in 4; cujus quaestionis occasione plu-
scripsit historiam ecclesiasticam et secula-
rem Coloniae Baeticae i. e. urbis dictae rima prodierunt scripta³) in utramque
Buxalancae, Granatae 1657 in f.-Guido- partem. S. Joannes Cassianus illustra-
nem Bentivoglio n. 1579 , nuncium tus sive chronologia vitae s. Joan. Cas-
apostolicum sub Paulo V. in Flandriam siani ab. et monasterii s. Victoris ab
et Galliam, qui et ipsum ob insignia me-
rita ea occasione parta purpura ornavit. eodem conditi ab a. Christi 420 etc.
Post mortem Urbani VIII., cui erat fami- Accedit Onomasticon rerum et verborum
liaris et a consilio , parum aberat a con- difficiliorum in commentariis s. Cas-
sequenda tiara , nisi in ipsis esset mor- siani, ib. 1662 in 4. Quae ad mona-
tuus comitiis (1644). Non sine pretio pro
historia sui temporis sunt: Relazioni di G. sterium spectant, ea quidem satis bene
B. in tempo delle sue nunziature di Fian- se habent, ut ab auctore in his rebus
dra e di Francia, Antwerpiae 1629 ; Rac- diutissime versato et documentis ve-
colta di Lettere scritte in tempo delle sue tustis abundante exspectari potest; sed
nunziature etc., Coloniae 1631 ; 1807 cura
Biagioli ; Memorie ovvero Diario del quae de Cassiani vita disserit, pluribus
C. G. B. , Venetiis 1648. Opera collecta
prodierunt ib. 1668. Cf. Kaulen Kirchenl.
-

II, 385. Bernardinum Gennaro S. J. 1)) Cf. Biogr.un. IX, 173.

neapolitanum († 16. Dec. 1644), cujus est 2) Backer I, 2328 de hoc opere scri-
Saverio Orientale è vere Istorie de' Cristi- bit : „ Cette histoire de Marseille n'est
point estimée. L'auteur y suit pas à pas
ani illustri dell'Oriente (ab a. 1542-1600) Clapiers
...

raccolte dalle Lettere scritte in Euro- et Nostradamus , et ne se

pa, t. 1 (et unicus) del Giappone e de'Cri- montre ni plus exact , ni plus judicieux
stiani illustri di quei regni, Neapoli 1641 que ces deux écrivains.<
in f. (m. 36). 3) Cf. illorum catalogum apud Backer
1) Cf. Biogr. un. VI, 663. I, 2326.
 Noguier, Bajole, Louvet, de S. Albino etc. 471

displicuerunt, totus enim in eo est, ut magnificentissime eluxit et commenda-

Cassianum tueatur vel excuset, iis ta- tur, Rothomagi 1663 in f.; Sanctitas
men exceptis, quae s. Prosper refellit et monarchiae gallicae regumchristianissi-
erroris coarguit. Constat opus 11. 2, morum eorumque filiorum 11. 9, Parisiis
quorum 1. cc. 64 effigiem s. Cassiani 1638 in 8. De rebus neustriacis alia 4
sive ideam vitae religiosae proponit, volumina ad praelum matura habebat,
alter de gloria et beatitudine ejusdem scil. Neustria christiana, Neustria san-
cc. 29 agit. - Franciscus Noguier cta, Neustria miscellanea1). Aliud ejus-
scripsit Histoire chronologique de l'Eg- dem opus admodum rarum est sacrum
lise, Evêques et Archevêques d'Avig- gynaeceum seu martyrologium amplis-
non, Avenione 1659 in 4. Joannes simum, in quo sanctae ac beatae aliae-
Bajole S. J.condomiensis († 29. Mart. que Christi ancillae, martyres, virgines
1650) reliquit Histoire Sacrée d'Aqui- etc., Parisiis 1657 in f. (fr. 30). -
taine, première partie, contenant l'état Nostro demum seculo e tenebris pro-
du Christianisme, depuis la publica- diit Simonis le Boucq Histoire ecclé-
tion de l'Evangile jusqu'à nos jours, siastique de la ville et comté de Valencien-
Cadurci 1644 in 4. - Joannes Bon- nes, curaArth. Dinaux Valentinis 1844
donnet O. S. Ben. restituit et corre- in 4. Aegidius Gelenius Kem-
xit les Vies des Evêques du Mans, Pa- pensis²) n. 1595 historiographus ar-
risiis 1651 in 4. -

De dioecesi bello- chiepiscopi coloniensis, postea episco-

vacensi meruit Petrus Louvet¹), par- pus aureopolitanus episcopi osnabru-
lamenti advocatus († 23. Dec. 1646) in gensis suffraganeus († 1656) in lucem
Nomenclatura et chronologia rerum ec- dedit: Vindex libertatis ecclesiasticae et
clesiasticarum dioecesis bellovacensis , martyr s. Engelbertus archiep. colon.
Parisiis 1613 ; 1628 ; Histoire et anti- una cum brevi suae aetatis annalium,
quités du pays de Beauvais, Bellovaci nobilium familiarum et monumentorum
1635 in 8., cui Dionysius Simon sup- agrippinensium depromptorum editi-
plementa adjecit 1704; 1718. Haec one, ColoniaeAgrippinae 1633in4; 1634;
historia nonnisi propter documenta in Sacrarium seu de admiranda sacra et
eam recepta est alicujus pretii. - Jo- civili magnitudine Coloniae l. , ib. 1645
annes de Sancto Albino S. J. (n. in 4 ; pretiosa hierotheca duodecim uni-
1587, † 18. Oct. 1660) reliquit Histoire onibus historiae coloniensis exornata, ib .
Ecclésiastique de la ville de Lyon an- 1634 in 4. - Philippus Caesar acer
cienne et moderne, Lugduni 1666 t. 2 primum et fervidus pastor bremensis,
inf. -Ad historiam Neustriae multa qui tamen 16. Jan. 1630 ad Ecclesiam
contulit Arthurus Monasterio rediit catholicam, ex vetere cod. ham-
a

(du Monstier) O. Min. rothomagensis burgensi in lucem protulit Triaposto-

(† 1662), qui praeter vitas multorum latum Septentrionis seu vitam et gesta
sanctorum et beatorum, quae additae s. Willehadi, s. Ansgarii, s. Rim-
sunt floribus sanctorum Ribadeneirae berti trium principalium ecclesiae
ed. Parisiis 1627, et martyrologium
franciscanum ib. 1638 inf.; 1653, bre- 1) Cf. Biblioth. franc. I, 143.
viatum a Balthassare messanensi Vene- 2) Cf. Hartzheim bibl. colon. p. 9 ;
tiis 1679, edidit opus egregium (modo Saxius ad a. 1633. Ejus frater Victor
rarissimum et carissimum) praenota- O. Cap. ter suae provinciae praepositus,
vir piissimus
tum Neustria pia seu de omnibus et practicam insignem reliquit summam
theologiae mysticae, in omnes ab
singulis abbatiis et prioratibus totius infimis usque ad supremos divini animi
Normanniae, quibus exstruendis, fun- status, operationes et dispositiones magis
dandis dotandisque pietas neustriaca notabiles ordine consecutivo digestam, Co-
loniae 1646 ; 1652 (fr. 18) ; eam germanice
1) Cf. Biogr. un. XXV, 277. vertit, ib. 1653.
472 1641-1663. Histor. eccles., Sudan, Starevolscius etc.

bremensis episcoporum, Septentrionis orum generalium ecclesiarum brixianae

apostolorum, Coloniae 1642, opus valde sedis, Brixiae 1658 in 4. Felix -

rarum. - Claudius Sudan S. J.fri- Ciatti O. Min. Conv. perusinus (n.

burgensis († 2. Dec. 1655) auctor est 1592, † 1642) plurimum illustravit
operis rarissimi : Basilea sacra sive epi- historiam perusinam suis scriptis,
scopatus et basileensium origoac series, eruditis quidem, sed minus criticis,
Bruntruti 1658 in 8. - Simon Stare- equibus huc referri possunt : Paradosso
volscius (Staravolscius, Starawol- storico della Chiesa perugina e del suo
ski † 1656) collegit 1) vitas antistitum primo Vescovo, Venetiis 1634, opus-
cracoviensium, Cracoviae 1655 in f. et culum sat rarum; Delle Memorie e An-
Epitomen omnium conciliorum tam ge- nali ed Istoriche delle cose di Perugia
neralium quam particularium, Romae nelle quali si descrive PerugiaEtrusca,
1653 in f. (m. 25) ; breviarium juris Romana ed Augusta, Perusii 1638 in 4.,
pontificii, ib. 1653 in 4 ; monumenta cui subjecit p. 4. Perugia Pontificia¹). -
vel epitaphia sarmatarum illustrium De sacris ecclesiae neapolitanae monu-
beataeaeternitatiadscriptorum collecta, mentis librum singularem (opus post-
Cracoviae 1655 in f., opus valde rarum humum) reliquit (Neapoli 1645 in f.)
(m. 75). Antonius Caraccioli, in quo plera-
379. De ecclesia mediolanensi meruit que in ea aprimaeva ipsius institutione
(tempore s. Petri ap.) ad usquea. Christi
Joannes Petrus Puricelli (n. 23.Nov. fere 900. gesta narrantur, illustrantur
1589, † 7. Nov. 1659) vir eruditus et et ad historicam veritatem revocantur.
laboriosus, propter insignia merita fac-
tus a. Frid. Borromaeo archipresbyter Erat Antonius Caraccioli neapolitanus
ad s. Laurentium, praeter alia²) edidit e clericorum regularium familia, qui
Ambrosianae Mediolani basilicae ac то- quamvis admodum parum valeret me-
moria, infatigabili diligentia et solertia
nasterii hodie cisterciensis monumenta,
quibus historia mediolanensis illustra- huic medebatur defectui adeo, ut plura
tur et ab erroribus vindicatur, Medio- etiam docta composuerit opera († 19.
lani 1645 in 4., etiam in Graevii thes . Martii 1642 octogenarius).Adhuc pue-
Italiae IV, 1 ss.; de ss . martyribus Na- rulus libros semper secum ferebat, ut
zario et Celso, ac Protasio et Gervasio quovis temporis momento bene utere-
historica dissertatio, 1656 in f.; de ss. tur. Ordinem ingressus (1584) solida-
rum virtutum studio enituit; aliquam-
martyribus Arialdo, Alciato et Herlem-
diu philosophiam docuit, sed cathedra
baldo Cotta ll. 4, quibus historia me-
relicta, sacrae scientiae totum se devo-
diolanensis illustratur, 1657 in f.; s.
vit. Alia ejusdem opera sunt : De vita
Satyri conf.et ss. Ambrosii et Marcel- Pauli IV. P. M. collectanea historica;
linae tumulus luci restitutus, ib. 1658; item Cajetani Thienaei, Bonifacii
Laur.ib.Littae
vita, 1653civisinet4.archiepiscopimediol.
Istoria ecclesi- a Colle, Pauli Consiliarii, qui una cum
Paulo IV. tunc theatino episcopo ordi-
astica di Piacenza t. 3 in f. (quorum 3 . nem clericorum regularium fundave-
est valde rarus), Placentiae 1651-61 runt, vitae, Coloniae 1612 in 4; vita
(1. 40) et vita Gregorii X, Romae 1635 s. Cajetani recepta fuit in acta SS. 7.
in 4. est Petri Mariae Campi. - Ber- Aug.; historica demonstratio quod s.
nardus Faynus collegit catalogos qua- Januarii patria Neapolis fuerit (recepta
tuor episcoporum, cardinalium, vicari- inter sacra monumenta ecclesiae nea-
pol.) ; nomenclator et propylaea in qua-
1) Cf. Zedler XXXIX, 1258 ; Saxius
ad a. 1620.
2) Cf. Argelati II, 1137 ss.; Saxius 1)Cf. Vermiglioli , Biografia degli
ad a. 1644. Scrittori Perugini I, 323 ss.
 Chioccarelli, Caesar, Caraccioli, de Passaflumine etc. 473

tuor antiquos chronologos, Neapoli 1626 | scoporum vitas, et 1. de urbis Syracu-

in 4., scil. in Herempertum, mona- sarum antiquo archiepiscopatu, ac de
chumcassinensem, auctorem principum ejusdemin universa Sicilia metropoliti-
beneventanorum ab a. 785-888 ; Lu- cojure, Neapoli 1640, ediditpraeter alia
pum Protospatham, qui scripsit chroni- Antonius Amicus messanensis, ca-
con regni neapolitani ab a. 806-1102 nonicus panormitanus, vir eximiae eru-
sicut et tertius (anonymus monachus ditionis historicae, et historiographus
cassinensis) aba. 1000-1195, etFalco regius Philippi IV. († 1641). — Bene-
notarius apostolicus ab a. 1102-1140, dictus de Passaflumine O. S. Franc.
opus rarum, quod post alias tres edi- céphaleditanus († 1646) disseruit de
tiones recepit Muratori int. V. script. origine ecclesiae cephaleditanae addidit-
rerum italicarum ; biga illustrium con- que ejus urbis et dioecesis brevem de-
troversiarum : de s. Jacobi accessu ad scriptionem , Venetiis 1645 in 4.
Hispaniam et de funere s. Martini a s. Bernardini Manzoni O. Conv. (†1647)
Ambrosioprocurato, Neapoli 1618 in 8; est Caesenae s. historia ecclesiastica,
synopsis veterum religiosorum rituum Caesenae 1643 ; Lugduni B. 1723 in f.
atque legum, Romae 1612, in qua agit 380. Rodericus de Cunha olisipo-
de origine clericorum tam regularium nensis n. 1577, portalegrensis episco-
quam secularium, psallendi prisco usu pus (1615), post triennium portuensis
et ritu, origine officii de b. Virgine, (1618), dein bracharensis (1627), mox
origine sacrae musices in ecclesiis, olisiponensis († 4. Jan. 1643), dis-
templorum nitore, ornatu et cultu, ss. seruit de primatu bracharensis ecclesiae,
ordinum collatione ac ministerio, pris- Bracharae 1632, Catalogo e Historia
cis ss. virginibus, de concionatoribus, dos Bispos do Porto, in portuensi
mentali oratione, conscientiae examine, urbe 1623 ; Historia Ecclesiastica de
officio sacerdotum e veterum exemplo, Braga com as Vidas de seus Arce-
ritu audiendi confessiones, moribundis bispos e Varoens Santos e eminentes do
pie adjuvandis, funere christianorum, Arcebispado pp. 2, Bracharae 1634,
iterationeprofessionis religiosae, tribus 1635 ; super 1. p. decreti Gratiani com-
votis religiosis, literis gratiosis, pris- mentarium, Bracharae 1629 in f., edi-
corumclericorumvestitu,jejunio,agape, dit. Scripsit praeterea: Pro ss. papae
cura aegrotorum, novitiorum educati- Pauli V. statuto nuper emisso in con-
one, studio literarum etc.1) -Bartho- fessarios feminas sollicitantes in con-
lomaeus Chioccarelli eruditusjuris fessionemotae solutaeque quaestiones 1),
consultus (n. 1580; † 1646) texuit Beneventi 1611 in 4; cui operi ad-
antistitum ecclesiae neapolitanae catalo- ditiones fecit Seraph. de Freitas O.
gum ab apostolorum tempore ad a. 1643 b. M. de Merc. Vallisoleti 1620 ; locu-
(Neapoli); de illustribus scriptoribus, pletioribus additionibus illustratum ib.
qui in civitate et regno Neapolis ab o. 1632 in 4. Francisco Bermudez
c. ad a. 1646 floruerunt, quod opus ex de Pédraza ecclesiae granatensis cano-
ejus msc. edidit Jo. Vincentius Meola, nico († 1655) debemus Historia ecle-
ib. 1780. 1781 t. 2 in 4. - Napoli siastica, principios y progresos de la
sacra edidit Caesar Eugenius Carac- ciudad y religion Catolica de Granada,
cioli 1623-54 in 4., quam auxit Granatae 1638 in f., et historiam eu-
Carolus Lellis, opus valde rarum, in 1) Expositionem const. Gregorii XV.
quo origo et fundatio omnium ecclesia- contra confessarios sollicitantes in confes-
rum, monasteriorum etc. describitur. sione dedit Joannesa Trinitate O. S.
Historiam messanensis ecclesiae et epi- Fr. († 1645) Hispali 1643 in 8. Ei quoque
debemus Chronica de los frayles descalzos
1) Cf. Biogr. un. VII, 101 ; in primis Menores de la provincia deS. Gabriel, ib.
Vezzosi I, 184 ss. 1652 in f.
474 1641-1663 . Histor. eccles., Rus de la Puerta, Fisen etc.

charisticam, ib. 1643 in 4. - Francis- veterem Ecclesiae africanae statum in

cus Rus de la Puerta beaciensis tabula geographica exponere aggressus
(† 1649) reliquit La Historia Eccle- est R. P. Carolus a s. Paulo Opus ...

siastica del reyno y obispado de Jaen: arduum, in quo etiamsi multa peсса-
primiera parte, que contiene sus prin- verit, illo tamen opere de republica
cipios y progresos en laReligion Christi- christiana optime meritum nemo non
ana, Giennii 1634 in 4; altera non fatebitur. Recensitis autem plurimis
prodiit.- Bartholomaeus Fisen S. J. difficultatibus, quae in tali opere vin-
leodiensis (1591-1649) descripsit cendae erant, prosequitur: „Has et alias
sanctam Legiam romanae ecclesiae fili- difficultates superandas habuit R. P.
am, sive historiam ecclesiaeleodiensis, Car. a s. Paulo, quo minus mirum est.
Leodii 1642 in f.; 1696. Narrationem illum in tot scopulos incautum impe-
inchoat ab a. 600 ante Christum eam- gisse. Queritur Nicolaus Sansonet
queperducitada. 1612; verumpriora 10 jure queritur episcopatus ab illo pluri-
secula vix aliquid continent, quod ad mos omissos, aliquot vero duplicatos
hanc spectet ecclesiam. Alia ejusdem vel triplicatos, circiter trecenta nomina
opera sunt : Origo prima festi corporis vitiose scripta, centum ad summum et
Christi ex viso s. virgini Julianae di- septuaginta duos episcopatus in tabula
vinitus oblato, ib. 1628 in 12; flores collocatos , cum 300 positio potuerit
ecclesiae leodiensis, sive vitae et elogia stabiliri. Ex his 172 episcopatibus 5
sanctorum et aliorum, qui illustriori aut 6 plus minus suum in tabula geo-
virtute hanc dioecesim exornarunt, In- graphica locum obtinere, alios omnes
sulis 1647 ; Paradoxum christianum perperam locatos etc. Divisum est hoc
laedi neminem nisi a se ipso, Leodii opus in 12 ll., pro variis partibus or-
1640 in 8. -

Petrus de Wagenhare bis christiani.

(Waghenare) O. Praem. flander († 29 .
382. Secundus Lancilotti Ord.
Aug. 1662) descripsit s. Thomae can-
tuariensis et Henrici anglorum regis Olivet. suae congregationis fuit prae-
monomachiam de libertate Ecclesiae, Co- positus et etiam historiographus relicta
loniae 1626 in 8 . historia olivetana, Venetiis 1623 in 4.,
in qua describit ejus originem, abbates,
381. His merito addimus Carolum a coenobia, viros egregios etc. -Joannes
s. Paulo abbatem fuliensem, congre- Michael Pio O. S. Dom. Plodius latine
gationis fuliensium superiorem genera- agnominatus bononiensis , theologiae
lem etdemum (1642) episcopumabrin- lector, ab Urbano VIII. inquisitor ge-
censem († 1644), propter suam Geo- neralis mediolanensis institutus († c.
graphiam sacram sive notitiam anti- 1644), vir erat rerum ordinis diligens
quam dioecesium omnium patriarcha- scrutator, cujus diligentiae argumenta
lium, metropoliticarum et episcopalium sunt: Della nobile e generosa progenie
veteris Ecclesiae ex ss. conciliis et pa- del P. S. Domenico in Italia 11. 2, ove
tribus et historia ecclesiastica et geo- si tratta delle fondationi delli conventi
graphis antiquis collectam , Parisiis e monasteri dell'ordine de' Predicatori
1641, quae cum notis et animadversi-
onibus Lucae Holstenii, quibus plu-
rimi auctoris errores corriguntur, et 10 starum praemissam. Cf. quoque ejus geo-
tabulis geographicis Amstelodami ite- graphiam sacram in eadem editione p. 28.
rum prodiit in f. 1704 (m. 30). Pri- Loquitur
>
autem
sia africana, quiaDupin
de hac tantum deeccle-
solum in editio-
mus quodquidemsciam, inquitDupin¹), ne operum Optati sollicitus erat; ita etiam
Nic. Sanson , cujus mox verbis utitur.
1) Inadmonit. in tabulam geographi- Brevem operis descriptionem cf. inBiblio-
cam editioni Optati de schismate donati- thèque choisie II, 311.
 Angelus a s. Francisco, Bonaventura a Fassano, etc. 475

eretti in Italia nel tempo che visse belga Montibus n. 1597, canonicus
questo santo : si spiegano le vite di tutti († 24. Oct. 1659). Illustrandae enim
gli huomini illustri per bontà, dignità
historiae ecclesiasticae Hannoniae totus
edottrina, che s'appartengono a questi
incubuit, quam versibus heroicis, pluri-
conventietc., Bononiae 1615 in f.; delle
bus editis libellis, qui non carent pre-
vite degli huomini illustri di s. Domenico
tio historico, celebravit. Constituunt
pp. 2, ib. 1607.1613 in f. Angelus
ipsi unum corpus inscriptum Prodro-
a s. Francisco O. S. Franc. anglus, mus Hannoniae, in quo describit gesta
lector threologiae primarius descripsit eorum, qui sanctitate, dignitate, scientia
certamen seraphicum provinciae Angliae floruerunt. Prior pars Panegyricus san-
pro Ecclesia, in quo declaratur, quo- ctorum Hannoniae prodiit Montibus
modo fratres minores angli calamo et 1644; altera Theatrum abbatiarum ib.
sanguine pro fide certarunt, Duaci 1649 1645 in 12 ; tertia p. Sydera illustrium
in 4., opus rarum, cui adjectus est ca- scriptorum, ib. 1637 in 12. Tota col-
talogus scriptorum ex ord. fratrum mi- lectio est rarissima plane. Praeter alia¹)
norum. Bonaventura a Fassano ejus quoque est: Origines omnium Han-
O. S. Franc. collegit Memorabilia Mino- noniae coenobiorum 8 11. breviter di-
ritica provinciae s. Nicolai O. Min. reg. gestae, ib. 1650 in 12. Quibus ad-
obs. ab a. 1222-1635, Barii 1656 dantur: Martinus Marrier 2) clunia-
t. 2 in 8., quorum primus continet censis (n. 4. Jul. 1572; † 1644), cujus
situm et originem, fundationes et nu- bibliotheca cluniacensis, in qua ss. pa-
merum conventuum et fratrum; secun- trum abbatum cluniacensium vitae, mi-
dus progressus particularium persona- racula, scripta, statuta, privilegia, chro-
rum, quae in officiis, dignitate, doc- nologia, catalogus abbatiarum, priora-
trina ac sanctitate floruere. Fran- tuum etc. habentur, Parisiis 1614, cum
ciscus de s. Maria O. Carm. granaten- annotationibus Andreae Du Chesne,
sis, strenuus religiosus, qui viaeducem ib. 1644 in f., ob pretiosa monumen-
habuit s. Theresiam sibi ex materno ta, quae suppeditat magni aestimatur.
latere propinquam († 1654), in laudem Angelus Manrique O. Cist. circa
sui ordinis conscripsit Historia pro- a. 1577 natus Burgis inHispania pro-
fetica de la Orden de Nuestra Señora pter eruditionem mentisque robur »At-
del Carmen, Matriti 1630 t. 1. (etuni- las salmanticensis academiae « dictus³),
cus) in f.; 1642 ed. 2. cum apologia ad- Scotum ibidem, divum dein Thomam
versus aliter sentientes. Prosequitur in est interpretatus, mox primam cathe-
eo historiam sui ordinis ad a. mundi dram assecutus ; a Philippo IV. episco-
4048; ejuscontinuatio atempore Christi pus Pacis Juliae (Badajoz) 1645 renun-
usque ad a. 415. non prodiit. Descrip- ciatus († 1649). Annales cistercienses (seu
sit dein tempora propinquiora refor-
mationi in op. Reforma de los Descal- 1) Cf. Biogr. nation. belg. II, 909. Pe-
zos de N. S. del Carmen de la prima piensis
trus Coens halensis
(† 7. Aug. , canonicus
1645) antwer-
non inerudite dis-
observancia, ib. 1644 et 1655 (cum putavit de origine Beghinarum et Beghina-
auctoris vita) t. 2 in f. -

Petrus Ro- giorum Belgii, cum adjunctis notis, quibus

vier (Roverius) S. J. avenionensis in declaratio veridica (Zegeri van Hont-
literis humanioribus excellens († 1649) sum), quod Beghinae
et originem habeant anomen, institutum
s. Begga Braban-
auctor est operis : Reomaus seu historia tiae ducissa illustratur , Leodii 1629 in 8.
monasterii s. Joannis Reomaensis in Ipse illud derivat a Lamberto le Begue,
tractu lingonensi primariae inter gallica 1173.
presbytero leodiensi , qui floruit circa a.
coenobia antiquitatis ab a. Christi 430.
2) Cf. Biogr. un. XXVII, 256.
collecta et illustrata. - Neque prae- 3) Werner , derh. Thomas von Aquin
termitti debet Philippus Brasseur III, 141.
476 1641-1663. Hagiogr., Chanowsky, d'Assignies etc.

verius ecclesiasticos) a condito Cister-| 1604 apud Quillebovium Neustriae ca-

cio summa cura conscripsit¹), sed de- strum est natus. Adolescens 14 anno-
fuit illi multarum rerum cognitio, qui- rum habitum s. Dominici induit abso-
bus uberiores eos reddere potuisset. lutisque studiis postquam aliquamdiu
Prodierunt t. 4 Lugduni 1642-1659 theologiam sodales docuit, missionarius
in f. (m. 500) ; germanice, Augustae in Orientem missus in insula Chio
1739-42 pp. 5 in 2 v. in f. - Jaco- strenue fidei catholicae propagandae
bus d'Amiens (Damianus) S. J. atre- confirmandaeque incubuit. In Galliam
batensis (n. 6. Jan. 1599, † 16. Dec. redux laboribus pariter apostolicis se
1650) proposuit synopsim primi seculi dedit, sed et investigandis monumentis
Societatis Jesu, Tornaci 1641 in f., opus pro illustranda ordinis historia, in qua
rarissimum, quod incendium, ut fertur, tamen paulo fuit credulior († 9. Apr.
absumpserit integram fere exemplarium 1660).Praeter vitas sanctorum quorun-
copiam. dam singularium, in primis s. Domini-
ci, Parisiis 1647,scripsit¹) ordine alpha-
383. Hagiographis accensendi sunt: betico Les vies et actions memorables
Albertus Chanowsky S. J. bohemus des Saintes et Bienheureuses tant du
(† 1646), qui bohemice dedit fere Surii premier que du tiers ordre du glorieux
compendium. Joannes d'Assig-
pere et patriarche s. Dominique, Pari-
nies O. Cist. nobilibus parentibus or- siis 1635 t. 2 in 4., opus aestimatum;
tus († 1642), qui praeter plura ascetica Les vies et actions des Saints canonizez
edidit ) Vies des personnes illustres en de l'ordre des FF. Precheurs et de
sainteté de l'ordre de Citeaux, Duaci plusieurs Bienheureux et illustres per-
1598 ; 1606 t. 2 in 4. -

Joannes
sonages dumême ordre, ib. 1647 in 4 ;
Tamayo deSalazar, vicariusgeneralis Les Beatifiez de l'Eglise, dont on cele-
abulensis († 1662), non optime tamen bre les festes par tout l'ordre ou en
meritus de hispanica historia utpote divers endroits avec le triomphe des
Pseudo-Dextri et spuriorum similium Martyrs du même ordre, ib. 1650 in4.
historicorum assecla et propugnator, e - In primis vero Carolus Stengeli-
quorum fere scriniis parum feliciter us 2) O. S. Ben. augustanus (n. 29. Jan.
compilavit³) Martyrologium
sive anamnesim hispanum 1581), abbas anhusanus (1630) , vir
h. e. commemorationem
laboriosae industriae, otii acerrimus
omnium sanctorum hispanorumponti- hostis, eruditus et ob editos libros a
ficum, martyrum , confessorum , vir- summis pontificibus, purpuratis pa-
ginum, viduarum acss. mulierum, per tribus aliisque principibus et viris il-
dies anni digestam et concinnatam ac lustribus plurimum commendatus : nam
notis apodicticis illustratam ad methc- libris undecentumdediverso argumento
dum martyrologii romani, Lugduni
1651-59 t. 6 in f. (m. 130). Jo-
praelis subjectis immortale sibi nomen
annes a s . Maria O. Praed. in seculo
paravit, perdius et pernox vel oratione
vel lectione vel scriptione gnaviter
dictus de Giffre de Rechac 25. Aug. occupatus. Obiit 27. Jan. 1663 a. aeta-
tis 82. Ex ejus operibus ³) hic tantum
1)Cf. Nic. Antonius in bibl. hisp. n. I, aliqua indicabimus : Vita s. Joannis
91 , qui alia auctoris opera ascetica et con-
cionatoria indicat ; Pinius in actis de s. Ap., Ingolstadii 1653 (m.15) ; s. Wic-
Bernardo (t. IV. Aug. d. 20) § 65. Praeter-
misimus periodo priori Barnabam de 1) Alia ejusdem opera ascetica cf. apud
Monte Albo O. Cist. († 1602), qui coepit Quetif II, 594.
Chronica del orden del Cistel , sed prodiit 2) Distinguendus a Georgio Stengel,
tantum p. 1. Matriti 1602 in f. cujus facta est mentio p. 424.
2) Cf. Biogr. nat. de Belg. I, 505. 3) Cf. indicem post ejus vitam ap. Zie-
8) Cf. Nic. Antonius I, 784. gelbauer III c. 4 § 11.
 Histor. literaria, de Rosinis, le Paige etc. 477

verti episcopi augustani, 1607 in 8 ; 384. De historia literaria meruerunt

ss . Wilhelmi ab. hirsaugiensis et Wil- Celsus de Rosinis O. Cler. can. reg.
helmi gellonensis cum commentario,Au- lat., abbas, cujus exstat lyceum latera-
gustae 1611 in 4; s. Wunibaldi ab., nense illustrium scriptorum s. aposto-
ib. 1612 in 4; s. Symperti ep. augu- lici ordinis reg. cler. can. Salvatoris la-
stani, ib. 1615 in 8; s. Benedicti, ib. teranensis elogia II. XX ad faciliorem
1621 in 18 ; s. Dominici, ib. 1612 in 8; ordinem digesta, inquibus eorum opera
s. Bernardi, ib. 1614 in 8. (hae duae edita recensentur editionesque notan-
germanice) ; de ss. 14 auxiliatoribus, tur et quae msc. integra reliquerunt,
ib. 1620 in 16. etc.; signaculum s. in quibus bibliothecis asserventur, ad-
Crucis contra sectarios assertum, Ingol- ducitur, Cesenae 1649 t. 2 in f. (m. 30).
stadii 1612 in 4. (germanice); de reli- Joannes le Paige O. Praem., Sor-
quiarum cultu, veneratione ac miraculis bonae doctor († 1650), collegit biblio-
11. 5, ib. 1624 ; commentarius rerum a thecam ordinis praemonstratensis, Pari-
s. Petro gestarum e ss. literis, ss. pa- siis 1633 t. 2 in f. (m. 125) opus ra-
tribus et probatissimis scriptoribus, rum, cujus 1. 1. continentur praelimi-
Augustae 1620 ; Monasteriologia, in- naria; 2. vitae et gesta SS. utriusque
signium aliquot monasteriorum O. s. sexus 0. Praem.; 3. privilegia pontifi-
Ben. in Germania origines, fundatores cia et regia; 4. statuta et 5. quae ele-
clarique viri ex eis oriundi, ib. 1619 ctiones spectant. - Philippus Elsius
in f.; commentarius rerum augustana- O. S. Aug. belga 1651) collegit En-
rum ab urbe condita ad sua tempora comiasticon augustinianum, Bruxellis
i. e. a. 1647, Ingolstadii 1647 in 4; 1654 (m. 40), in quo recensentur per-
cui mantissam, in qua amplior dioe- sonae ordinis Erem. s.Aug. sanctitate,
ceseos augustanae notitia continetur, praelatura , legationibus scriptisque
adjecit,Aug. 1650 in 4. Habenturinhoc praestantes , judicio tamen non satis
commentario erudito vitae episcoporum critico : avidius enim incautiusque mul-
augustanorum a s. Dionysio primo ep. tos aliorum ordinum scriptores suo as-
usque ad Henricum V. episcopum 60. seruit, inter quos ipsum s. Franciscum
-Martinus l'Hermite S. J. natione assisinatem: unde nil mirum, quod eo-
belga († 6. Oct. 1652), praeter alia rum recenseat ad 2500. Philippus
scripsit¹) : Histoire des Saints de la Alegambe S. J. Bruxellis n. 22. Jan.
Province de Lille, Douay, Orchies avec 1592, aliquamdiu in academia grae-
la naissance, progrès, lustre de la Re- censi philosophiae professor († 6. Sept.
ligion Catholique en ces Chastellenies. 1652) longe accuratiori diligentia con-
Sequitur: Heureux progrès de la Reli- cinnavit bibliothecam Scriptorum Soc.
gion sainte a Lille, Douay, Orchies etc. Jesu post excusum a. 1608 catalogum
Duaci 1638 in 4. (fr. 30). Ei quoque R. P. P. Ribadeneirae Soc. ejus-
adscribitur : Catéchisme ou Abrégé de dem theologi , Antwerpiae 1643 in f.;
Doctrine touchant la Grace divine selon accedit catalogus religiosorum S. J. ,
la Bulle de Pie V., Gregoire XIII., Ur- qui hactenus pro catholica fide et pie-
bain VIII. Antidote des erreurs du temps, tate in variis mundi plagis interempti
ib. 1650 in 16., prohibitus decreto sunt: quem catalogum in opus dilata-
6. Oct. 1650.- Jac. Colgan hiber- vit, cui extremos aliquot annos mor-
nus edidit acta SS. Hiberniae, Lovanii tesque illustres ad a. 1655 adjecit Jo-
1645 t. 2 in f. annes Nadasiejusdem Soc. J. († 1679),
Romae 1657 in f. - Franciscus Maria
1) Cf. Backer II, 128; Foppens II, Torrigius praeter plurareliquitl. de
856. cardinalibus S. R. E. scriptoribus, Ro-
mae 1641 .
478 1641-1663. Archeolog., Menardus, de Angelis.

385. Reliqua est archaeolagia chri- eruditione, quain liturgicis rebus emi-
stiana, de qua meruerunt : Nicolaus nebat vir doctissimus, summopere sunt
Hugo Menardus O. S. Ben. congr. commendandae , et dignae quae omni-
maur. blesensis n. 1585. Primus fu- um manibus terantur. Quod vero per-
isse fertur , qui studia literarum in tinet ad Gregorianum textum ab eo
congregatione s. Mauri extulerit eaque editum, en quid de eo senserint patres
cum sanctioris vitae cultu conjungenda Benedictini in praefatione ad idemSa-
esse qua sermone, qua exemplo docue- cramentarium:,Et sane, inquiunt, per-
rit. Temporis jacturam praeprimis de- pensis omnibus aequiori lance, nullum
flebat. Hinc recessus et solitudinis ipsi vel ob antiquitatem vel ob integri-
amantissimus in paucis amicis acquie- tatem praeferendum duximus , lecta,
scebat iisque selectis, quos inter prin- quam editioni suae vir doctissimus
cipem locum obtinuit Jacobus Sirmon- praefixit, praefatione. Verum v. cardi-
dus S. J. Horum judicio, quidquid com- nali Thomasio , ut in ejus Vita memo-
mentaretur, permittere solitus erat vir riae proditum lego , aliter visum fuit.
summae modestiae. Memoria erat egre- Scil. optasset ille, ut Benedictini Gre-
gia atque adeo tenaci , ut quae semel gorianum a Pamelio editum Sacramen-
legerat oblivisceretur nunquam , hinc tarium in edit. operum s. Gregorii M.
nulla unquam collectanea aut adversa- praetulissent, cum illud magis confor-
ria memoriae sustentandae gratia con- me ac simile censeret primigenio tex-
didit : unde etiam Sirmondus dicere so- tui s. pontificis , quam alterum a Me-
lebat, Menardi memoriam morosaeplu- nardo editum; quod tamen facere ii
rium librorum evolutioni se praeferre, vetabantur, quando statuerant utilissi-
et si quo ex veteribus loco ad expli- mas Menardi notas in suam editionem
canda certorum scriptorum dicta opus inferre, quae textui diverso a Menar-
esset, multo praesentiorem sibi opem dino minime respondissent. Ceterum
expeditioremque rem ab una Menardi quinPamelii textus Menardino sit prae-
sui memoria, quamapluribus commen- ferendus , ut arbitratus est Thomasius
tariis fore. Morte pene repentina 20. ac dein confirmavit eximius P. Mabil-
Jan. 1644 sublatus est vir singulari lonius , nemo dubitare poterit, qui di-
pietate praeditus, antiquitatis ecclesia- ligentiori lance utrumque expendat.
sticae peritissimus atque criticus so- Hactenus Muratori. Epistola s. Barna-
lertissimus 1). Hanc solertiam et peri- bae ap. cum doctissimis notis, Parisiis
tiamtestantur ejus opera, pauca quidem 1645 in 4. (opus posthumum) ; mar-
sed docta. Edidit in primis S. GregoriiI. tyrologium sanctorum O. S. Ben. 2 11.
Papre librum sacramentorum correcti- observationum illustratum, ib. 1629
orem et locupletiorem ex Missali ms. in 8 ; de unico Dionysio Areopagita ¹)
s. Eligii cum notis et observationibus Athenarum et Parisiorum episcopodis-
eruditissimis, Parisiis 1642 in4., etiam sertatio seu diatriba , quam suppresso
in edit. opp. s. Gregorii a. 1705 t. 3. suo nomine adversus Joannis Lau-
»Duo autem ibi consideranda sunt, noji discussionem Milletianae respon-
scribit Muratori diss. de rebus liturg. sionis vulgavit, ib. 1644 in 8.
c. 6, textus videlicet Gregoriani sacra-
mentarii ipsiusque Menardi notae. Ad 386. Paulus deAngelis , Clementi
hasce quod attinet , eae ex multiplici VIII. acceptus, canonicus ad s. Mariam

1) Cf. Pez , bibliotheca benedictino- 1) Jacobus Doublet O. S. Ben. († 1648)

maurinal. 1 c. 1. Biogr. un. XXVIII, 264. scripsit Histoire chronologique pour la ve-
De ejus oper. Journal des Sçavans 9. Mart. rité de s. Denys Areopagite, Parisiis 1646
1665; Jugemens des Sçavans II, 461 ; Du- in 4 ; Histoire de l' Abbaye de s. Denys en
pin XVII, 226. France, ib . 1625 in 4.
 Casalius, Herrera, Jos. Caraccioli, Leo etc. 479

Maj. († 1647) dedit Basilicae s. Ma- reg. neapolitanus († 1656). Marcus

riae M. de urbe a Liberio papa usque Paulus Leo S. J. italus, juris utrius-
ad Paulum V. descriptionem et delinea- que doctor († 11. Oct. 1657) disseruit
tionem, Romae 1621 in f. et illustravit praeclare de auctoritate et usu palliipon-
notis basilicae veteris vaticanae descri- tificii , Romae 1649 in 4., et de praxi
ptionem auctore Romano , ib. 1646 ad literas majoris poenitentiarii et offi-
inf. Joannes Baptista Casalius cii s. poenitentiariae apostolicae in 4 pp.
romanus († 1648) versatus tum in ar- distributa, Romae 1644 in 4 ; Medio-
chaeologia profana 1) tum christiana, lani 1665 ; Coloniae 1683. -Joannes
quam illustravit hoc opere : Sacraepro- Fronteau (n. 1614) prius congrega-
fanaeque religionis vetustiora monumen- tionis Oratorii, dein canonicus regula-
ta seu de profanis et sacris veteribus ris s. Genovefae et academiae parisien-
ritibus opus tripartitum, Romae 1647 sis cancellarius, patria andegavensis,
in f.; Francofurti et Hanoverae 1681. novem linguarum peritia instructus,
1684. Prius seorsim ediderat de veteri- aliquamdiu Jansenii erroribus favebat,
bus sacris christianorum ritibus sive sed illorum veneno mox perspecto, eos
apud occidentales sive orientales catho- respuit, formulamque Alexandri VII.
lica in Ecclesia probatis, quo in opere licet cunctanter subscripsit († 17. Apr.
haud pauca , ut temporum praestitit 1662). Edidit 1) : Kalendarium romaа-
ratio, de ss. ritibus ac de illorum my- num nongentis annis antiquius anno-
stico sensu , de ecclesiasticis historiis tationibus (quae partim sunt Sirmon-
modo adnotata, modo discussa simplici di) illustratum , cui duplicem adjecit
stilo patebunt, Romae 1645 in 4., opus dissertationem , alteram de diebus fe-
rarum (m. 30); de veteribus Aegyptio- stivis cum nativitatis tummortis gen-
rum ritibus, ib. 1644; de antiquis ro- tilium, hebraeorum, christianorum de-
manorum ritibus, ib. 1645 in 4. Desi- que ritibus eorum ; alteram de cultu
derat illo in opere Zaccaria 2) majorem sanctorum et imaginumet reliquiarum,
criticen (quod tamenfere omnium, qui et de adoratione veterum deque ritibus
eo tempore scripserunt, vitium est) et et speciebus eorum , Parisiis 1652 in
fortasse etiam exquisitiorem quendam 8 ; Hamburgi 1720 edente Fabricio ;
sive argumentorum , sive testimonio-| Veronae 1733 cum ejusdem epistolis
rumdelectum. Augustinus de Her- selectis. In suis epistolis, quae prodie-
rera S. J. hispalensis († 1649) scri- runt Leodii Eburorum 1674 , plura
psit del Origen y progresso en la Igle- christianae veritatis capita pertractat²),
sia catholica de los ritos y ceremonias de ritibus scil. antiquis sese in compo-
que se usan en el santo Sacrificio de la tationibus salutandi , ad illustrandam
Missa, Hispali 1642 in 4; Origen y divinae eucharistiae institutionem (Pa-
progresso del Oficio divino etc., ib. 1644 risiis 1660 in 4); de origine parochi-
in 4., in quibus ll. teste Zaccaria
multa invenies, quae frustra alibi quae- 1) Cf. Niceron XXI, 74 ss.; Joan.
res .
Eruditissimam absolutamque Frontonis memoria dissertis per amicos
de titulo crucis dissertationem e sacrae virosque clarissimos encomiis celebrata,
et profanae historiae monumentis vul- Parisiis 1663 in 4. auctore Lallemant;
gavitJosephMaria Caraccioli³) cler. Biogr. un. XVI, 116 ss., Journ. des Sav.
LXIX, 597.
*) Fuse de his epistolis disserit Dupin
XVII, 275 ss., qui inter alia advertit : , II
1) Opera ad archaeologiam profanam ne s'attachoit pas à traiter les matières
spectantia cf. ap. Feller II, 369 . à fonds mais à faire de nouvelles décou-
2) Bibl. rit. 1. 2 c. 3. Cf. etiam Fabri- vertes, à donner des remarques curieuses,
cium III, 90. et à fournir des idées et des conjectures
3) Cf. Vezzosi I, 209. toutes neuves et d'un tour tout nouveau.
480 1641-1663. Archaeologia, Morinus.

arum (ib. 1660 in 4.); de modo quo se veritatis lumini disposuit viam1), quam
habeant Scriptura et Ecclesia ad mu- opera doctissimi Du Perronii tandem
tuam sui probationem (ib. 1660 in 4); invenit (c. 1617). Oratorii congregatio-
de canonicis cardinalibus (ib. 1661 in nem ingressus (1618) indefessa dili-
4); de cultu SS., imaginum , reliquia- gentia totum se studiis dedit, de edi-
rum; de virginitate honorata, erudita, tione polyglottorum parisiensium in
adorata, fecunda; de familia christiana primis meruit, magnorumque virorum
in primis Ecclesiae seculis (ib. 1661 eruditionis fama in se oculos convertit.
in 4); de episcoporum pastorumque Hinc ab Urbano VIII. Romam accitus
nomine, officio, dignitate; de festis na- est, ut operam suam conferret ad uni-
tivitatis et mortis gentilium, hebraeo- onis cumgraecis schismaticis ineundae
rum, christianorum, de signo crucis (ib. negotium. Verum post novem menses
1662 in 4) etc. Ivonis carnotensisepisco- agente cardinale Richelieu a superiori-
piopera omnia, ib. 1647 inf.cumanno- bus suis revocatus fuit(1640). Lucran-
tationibus Joan. Bapt. Souchet (cf. su- dis calvinianis, imo etjudaeis nonsine
pra n. 371) et vita Ivonis ; antitheses fructu se impendit. Parisiis decessit 2)
Augustini et Calvini , ib. 1651 in 16; 28. Febr. 1659. Haec ejusdem sunt
quo in l. erroribus Calvini de gratia opera 3). Exercitationum ecclesiastica-
opponit doctrinae capita s. Augustini rum ll. 2, de patriarcharum et prima-
cum acribus animadversionibus ; verum tum origine, primis orbis terrarum ec-
timens ne nimium eo rumorem excita- clesiasticis divisionibus atque antiqua
ret, quotquot potuit exemplaria sup- et primigenia censurarum in clericos
pressit, unde editio originalis est rara; natura et praxi, Parisiis 1626 in 4, in
Summa totius philosophiae ex d. Tho- quibus multa scitu digna nec ubique
mae Aq. doctrina, Parisiis 1640 in f. obvia occurrunt, sed diligentiammajo-
rem, judicium et pressum magis atque
387. Archaeologorum tamen omni- concisum scribendi genus desiderant
um celeberrimus hac epocha est Joan- nonnulli. Prodierunt iterum cum suis
nes Morinus¹) congr. Orat., cujus exercitationibus biblicis 4) ib. 1669.
etiam mentio merito fieri potuisset in Biblia LXX interpretum graeco-latina
historia sive theologiae positivae, sive (cum versione et annotationibus No-
introductionis in s. Scripturam, cumin biliicum praefatione et prolegomenis,
utraque excelluerit. Natus is est a. 1591
ex parentibus calvinianis , literis hu-
manioribus incubuit Rupellae , studio 1)Cf. Raess IV, 447 ss.
philosophiae, mathesis , juris et philo- 2) Cf. Niceron IX, 11 ss.; Kirchen-
logiae Lugduni Batavorum. Diligenter lex. VII, 336 ss.; Biogr. un. XXX, 16688.
attenteque patrum opera atque acta 3) Horum synopsim exhibet Dupin
XVII, 227 ss., qui ejus stupendam mira-
conciliorum lectitabat, qua lectione si- tur eruditionem. Après tout, inquit ille,
cut et dissidiis, quae tunc temporis il faut avouer que de tous les Auteurs ca-
maxime fervebant inter arminianos et tholiques de ce siècle, iln'y en a pointeu
gomaristas, circa sectam suam dubius qui
fait ait
deseu plus d'Erudition
Ouvrages plus utilesqueaului, et ait.
Public
Illud tamen dolet , quod Morinus non to-
tum se dederit ejusmodi studiis archaeo-
1) Distinguendus est a Joanne Bap- logiae christianae, sed se immiscuerit
tista Morino (23. Febr. 1583-1656) fa- quaestionibus criticis de s. Scriptura , in
moso astrologo , de quo cf. Feller VI, quibus non ita erat versatus et aliorum
167; Niceron III, 86 ss. Hic impugnavit facile sequebatur opiniones.
systema copernicanum et refutationem 4) Hae exercitationes biblicae secun-
compendiosam edidit erronei ac detestan- dam constituunt partem illarum, quarum
di libri de Praeadamitis , Parisiis 1657 mox fiet mentio. Editionem curavit P.
in12. Fronteau , qui Morini vitam praemisit.
 Joannes Morinus. 481

ib. 1628 v. 3 in f. 1641, nova editio 1) in utrumque samaritanorum Pentateu-

illorum, quae Romae prodierant 1588 chum scripsit, ib. 1631 in 4., in qui-
(cf. supra n. 162). In praefatione niti- bus hunc admodum extollit ac iterum
tur ostendere, textum hebraicum prop- textus hebraici integritatem in dubium
ter multiplices adulterationes minoris vocat. Occasione quarundam lectionum,
esse auctoritatis versione alexandrina quas dicuntvariantes, ipsi a Peiresc et
et vulgata. Ceterum hoc acrius tuetur Cambdentransmissarum edidit opuscula
in exercitationibus biblicis de hebraei hebraeo-samaritana, ib. 1657 in 12.,
graecique textus sinceritate, germana quae complectuntur grammaticam et
LXX interpretum translatione digno- lexicon samaritanum. Hujus linguae,
scenda illiusque cum vulgata concili- quam absque magistro didicit, restau-
atione, ib. 1633 in 4., quarum erudi- rator dicipotest Morinus. Pentateuchus
tionem laudat R. Simon²), qui alio- vero uterque reperitur in polyglotta
quinnullam praetermittit occasionem parisiensi t. VI. Histoire de la délivrance
carpendi Morinum; eas impugnavit³) de l' Eglise Chrétienne par l' Empereur
Simeon de Muis (dequo cf. n. 354), cui Constantin, et de la grandeur et sou-
respondit Morinus Diatribe elenctica de veraineté temporelle donnée à l'Eglise
sinceritate hebraei graecique tevtus dig- Romaine parles Rois deFrance, ib. 1630
noscenda adversus insanas quorundam in f., opus parum diligens et accuratum,
haereticorum calumnias. Accedunt ap- et Romae minus acceptum; commen-
pendix, in qua nonnulla divinitatis et tarius historicus de disciplina in ad-
incarnationis J. Chr. D. N. illustrissima ministratione sacramenti poenitentiae 13
testimonia inhebraico textu nunc cor- primis seculis in Ecclesia occidentali
rupta Talmudis et rabbinorum auctori- et huc usque in orientali observata in
taterestituuntur, et animadversiones in 10 11. distinctus. His inserta sunt, quae
censuram exercitationum ad Pentateu- judaei antiqui et recentiores tradunt de
chum samaritanum, ib. 1639 in 8. Ho- poenitentia, ib. 1651 in f. (editio op-
rum studiorum occasione advertit Cor- tima); Antwerpiae 1682 ; Bruxellis
nely, eum ,de versione alexandrina 1687 ; Venetiis 1702; opus studii 30 a.
propaganda optime meritum esse, nec fructus, eruditum quidem ¹) , sed in quo
quemquam inter catholicos interpretes frequenter desideres rectitudinem ra-
illo plus contulisse ad massorethici tiocinii, ut postquam plura legeris, ni-
textus superstitiosam venerationem, hil tandem habeas quod cum certitu-
quam protestantes provocaverant, re- dine teneas²)". Quare quaedam etiam
primendam. Cum Morinus duo acce- censores notarunt, quae in praemissa
pisset exemplaria Pentateuchi, alterum retractatione explicat vel corrigit. Com-
hebraeum literis samaritanis exaratum, mentarius historicus ac dogmaticus de
alterum continens versionem ejus sa- sacris Ecclesiae ordinationibus secun-
maritanam exercitationes ecclesiasticas

1) Quare candide Collet , qui alioquin

1) De praestanti hac editione cf. De docte de poenitentia scripsit , fatetur (in
Bure Bibliographie instructive, Theol. diss.hist.veteris Ecclesiae circa poeniten-
p. 26. tiam) se cum aliis auctoribus de hoc ar-
2) Cf. Hist. critique du V. T. 1. 3 c. 18, gumento disserentibus non esse nisi ,de-
ubi inter alia scribit :, Il n'y a personne praedatores Morini.
qui ait plus écrit sur la Critique de la 2) Ita haud immerito Palmieri de
Bible, etmême avec plus d'érudition que poenit. in append. de indulg. § 2, qui il-
le P. Morin etc.< lum saepius corrigit. Perrone in suis
3) Plures etiam e protestantibus Morini praelect. theol. de poenit. c. 2 prop. 3 in
opinionem impugnarunt, ut Rivetus , annot, ad n. 90 advertit ,non sine aliquo
Ludovicus de Dieu , Buxtorf, Hot delectu doctissimi viri opera legi debere.<
tinger etc. Feller VL, 167.
Hurter, Nomenclator I. 31
482 1641-63. Jus canonicum, Cironius, Florens.

dum antiquos et recentiores, latinos, forma sacramenti confirmationis apud

graecos, syros et babylonios, in quo graecos, Parisiis 1703 in 4. cura P.
demonstratur orientalium ordinationes Moret Orat. Nonnullae ejusdem epi-
conciliis generalibus et summis ponti- stolae de variis antiquitatis ecclesiasti-
ficibus ab initio schismatis in hunc cae argumentis reperiuntur in opere
usque diem fuisse probatas etc., Parisiis collecto a R. Simon¹) : Antiquitates
1655 in f., opus priore diligentius ela- ecclesiae orientalis clarissimorum viro-
boratum et digestum, eruditione refer- rum epistolis enucleatae,Londini 1682;
tum; opera posthuma 1): 1. de catechu Lipsiae et Francofurti 1683 ; epistolae
menorum expiatione; 2. de sacramento septem ad Leonem Allatium de grae-
confirmationis; 3. de contritione et at- corum basilicis exstant t. 1. operis in-
tritione. Accesserunt Lucae Holste- scripti: Continuation des Mémoires de
nii dissertationes duae de ministro et litterature et d'histoire, Parisiis 1730.

VI. Theologia practica.

388. Quam plurimi sunt, qui dejure exploratum non sit, nihil hoc libro ad
canonico scripserunt²), ac in primis illi jus canonicum ex suis genuinis prin-
indicandi, qui juris canonici fontes il- cipiis hauriendum accommodatius, nihil
lustrarunt. Huc e gallis spectant Inno-| ad perfectam decretalium intelligentiam
centius Cironius juris utriusque desideratius, nihil ad solidamjuris ec-
professor, canonicus atque ecclesiae et clesiastici ejusque vicissitudinum cog-
academiae tolosanae cancellarius, qui nitionempleniusaut uberius esseposse?
quintam antiquam compilationem decre- Exhibet enimvero praestantissimum il-
talium Honorii III. ex mss. cod. pri- lud opus in compendio ad quemvis de-
mum edidit cum notis; addidit para- cretalium titulum ecclesiasticam omnis
titla³) in 5 ll. decretalium Gregorii IX., aevi disciplinam, et dum nobis illos,
et observationum in jus canonicum ll. 5, quos fidelis populus quovis tempore
Tolosae 1645 in f., quaeobservationes prae se tulit mores, ostendit, limpi-
quondam magni fiebant, et iterum pro- dissimos simul universae jurispruden-
dierunt cura Joan. Sal. Brunnquell tiae ecclesiasticae fontes recludit etc.
Jenae 1726 in 4. Omnia haec simul -Franciscus Florens (Florent) apud
prodierunt curaJ. A. de Riegger Vin- Arnaeum Ducis, quod Burgundiae op-
dobonae 1761 in f., qui in hujus operis pidum est, sub exitumsec. XVI. natus,
commendationem ita praefatur: » Quis condiscipulus erat Petri de Marca,
reperiri poterit in jurisprudentia ec- Franc. Bosqueti, Innocentii Ciron etc.
clesiastica vel tenuiter versatus , cui Absolutis jurisprudentiae studiis , in
quibus Joannem a Costa (n. 286) au-
divit, aliquot annis causas egit in di-
1) Cf. de his Mémoires pour l' Histoire vionensi curia, inde ad cathedram au-
des Sciences et des beauxArts a. 1703 III, relianensem promotus a. 1632 ac post
1605-1628, ubi de tertio tractatu dicitur,
eum esse admodum confusum et informem; a. 12 ad parisiensem scholam evocatus
de altero vero, eum esse imperfectum, cum est († 29. Oct. 1650). Doujat, qui in
agat tantum de confirmationis ministro ejus successit cathedram, antecessoris
et materia, utilia tamen plura complecti.
*) Plures reperies etiam inter eos , qui
de theologia morali scripserunt , ideoque 1) Adjecit R. Simon Morini vitam,
infra n. 394 ss. recensebuntur. quam tamenalii satyram potius vocandam
3) Cf. Doujat V, 9. esse censent.
 Dartis, Majoret, Strein, Andreas, Desselius. 483

opera in unum collegit Parisiis 1679 runt Parisiis 1656 in f. -

Joannes
t. 2, quorum prior praeter alia prae- Majoret juris canonici professor To-
fationem complectitur de methodo et losae erudita scripsit commentaria in ll.
auctoritate Gratiani et aliarum compi- 4 institutionumjuris canonici Jo. Pauli
lationum,tractatus 9 ad totidem priores Lancelotti (n. 105) a filio suo To-
1. 1. decretalium titulos, tractatum ad losae 1676 edita¹).
tit. devitaethonestateclericorum, prae-
fationem de dispensationibus ecclesi- 389. Ipsum jus canonicum vel inte-
asticis, disputationem de nuptiis con- grum vel magna ex parte exposuit ex
sobrinarum ; altero continentur tracta- germanis Joannes Strein S. J. ex op-
tus ad varias causas et titulos Decreti, pido Franconiae Waldura (Waldthürn)
notae et observationes in Alex. Chas- ( 1584 - 10. Febr. 1662), qui philo-
sanei(n.186)paratitladecretaliumetc. sophiam, divinas literas, theologiam
Iterum prodierunt cura Ign. Chr. Lor- scholasticam et moralem etjus canoni-
ber a Stoerchen Norimbergae 1756t.2 cum Moguntiae, Herbipoli, Bambergae
in4. -Joannes Dartis Corducinatus annis pluribus cum laude tradidit, et
n. 1572, canonum interpres in univer- cancellarii munere inacademiabamber-
sitate parisiensi († 21. Apr. 1651 octo- gensi diu functus est. Praeter alia opus-
genarius) , scripsit commentarios in cula composuit utilem summam juris
Gratiani decretum, 11. 3 de ordinibus et canonici comprehensam 3 pp., in qua
dignitatibus ecclesiasticis (1648), de statu distincte et succincte explicantur, quae
Ecclesiae tempore apostolorum, liber exi- ad personas, negotia et judicia eccle-
mius, qui primumprodiit Parisiis 1634; siastica ex canonum praescripto perti-
iterum Viennae 1762; 11. 3 de ordini- nent ; accedit commentarius in regulas
bus et dignitatibus ecclesiasticis, inqui- juris pontificii, quae in 1. 5. et 6. de-
bus breviter respondetur ad Salma- cretalium continentur, et juris utrius-
sium deprimatu papae,Parisiis 1648; que anatomia per 250 differentias pluri-
de canonica Ecclesiae disciplina circa um doctorum auctoritate probatas sin-
sacramentum poenitentiae, animadver- gulari studio in certas classes reducta,
siones in annales ecclesiasticos Baronii discussa et explicata, Coloniae 1658 in
et Causaboni exercitationes etc., quae 4. E belgis huc referri possunt :
opera collecta cura Doujati 1) prodie- Valerius Andreas, Desselius aloco
nativitatis Desschel in Brabantia dic-
1) Cf. hujus praenotiones V, 9; Du- tus(n. 27.Nov. 1588, † 29.Mart. 1655,),
pin, qui XVII, 202 ss. ejus commentari- discipulus cum A. Fr. Miraeo et Fr.
um in Gratiani decretum laudat suamque Schott celebris A. Schott, linguae he-
recensionem hisce absolvit : Dartis avoit
beaucoup lu , beaucoup étudié et fait be- braicae tota vitaetimperialium consti-
aucoup de Recueils. Il s'est servi utilement tutionum in academia lovaniensi pro-
de ses Recueils pour composer ses Ouvra- fessor (1628), bibliothecae praefectus
ges, qui nedesont
passages, presque
Canons, qu'un tissude
de Décrétales, d'Ou- et iterato (1644 et 1649) rectormag-
vrages des Pères et de Canonistes. Il se
sert aussi du Droit Civil , et des Auteurs
profanes en divers endroits. Il a fait quel- utiles par le grand nombre de matières et
quefois des Observations curieuses et re- de passages qu'ils contiennent. Son style
cherchées ; mais souvent il ne dit rien que est simple, sans ornement ; mais assez pur
de commun et de connu de tous ceux qui et très-intelligible. *
ont quelque lecture. Il n'est pas toujours 1) Ex hispanis secundum quosdam hic
heureux ni judicieux dans ses conjectures. referendus esset Emmanuel Gonzalez
Il lui arrive bien de fois de citer des pas- Tellez, quod defunctus sit a. 1649 ; sed se-
sages , qui ne prouvent pas ce qu'il pré- cundum alios, quos sequendos censemus,
tend. Il est toujours très-louable pour son hoc tempore vix florere coepit, quare eum
assiduité au travail , et ses Ouvrages sont | tomo alteri reservamus,
31
°
484 1641-63. Jus canonicum. Zypaeus, Corvinus.

nificus, qui vel ob hoc solum aeterna ciscus Zypaeus (van den Zype)mechli-
memoria dignus est, inquit Foppens, niensis 1), Joanni Miraeo antwerpiensi
quod illustrium scriptorum , quibus praesuli ab epistolis secretioribus, hu-
Belgium abbundat, famam editis eorum jus ecclesiae canonicus, archidiaconus,
elogiis librorumque nomenclatore pe- et episcopi vicarius generalis, vir ad-
rennaverit 1) «. Praetermissis plurimis modum versatus in utroquejure (1580
operibus , quibus maxime innotuit, sed -1650), reliquit 1. inscriptum: ju-
quae huc non spectant , hic est nomi- ris pontificii novi analytica enarratio,
nandus, quod non solum quorundam quae tertiis curis auctior prodiit Co-
opera quae in jure canonico versantur loniae 1641 ; consultationes canonicae,
ediderit, ut Henr. Zoesii, Jo. Vende- pleraeque ex jure novissimo concilii
ville etc. , sed et synopsim juris cano- tridentini recentiorumque pontificum
nici per erotemata digesti et enucleati constitutionibus depromptae etc. Ant-
juxta ordinem librorum et titulorum werpiae 1640 in f.; 1675, quibus in
in decretalibus Gregorii IX. scripserit. operibus principia Molinaei, Fev-
Prodiit ea saepe Lovanii, eique post- ret, Van - Espen, Febronii alio-
modum programmata, notas et animad- rumque neotericorum refutata reperi-
versiones suas apposuit Adamus Stru- untur²). Collecta prodiere Antwerpiae
vius lutheranus Jenae 1675 ; 1709 ; 1675 v. 2 in f. Arnoldus Corvi-
Lipsiae 1721 , quae editiones propterea nus a Beldern, filius Joannis Arnoldi
prohibitae sunt decr. 19. Sept. 1679. Corvini acerrimi arminiani, ad fidem
De historia literaria meruit catalogo conversus catholicam, inacademia mo-
clarorum Hispaniae scriptorum, qui guntina juris canonici obtinuit cathe-
latine disciplinas omnes etc. illustrando dram ediditque concinnum opus 11. 4
etiam trans Pyrenaeos evulgati sunt, comprehensum, quod institutionum ca-
Moguntiae 1607 in 4., quem hortante nonicarum loco esse potest³), cui titu-
A. Schott collegit. Bibliotheca belgica, lus : Jus canonicum per aphorismos
in qua belgicae seu Germaniae inferi- strictim explicatum, Amstelodami 1643
oris provinciae urbesque, viri item in deinob suam utilitatem saepissime edi-
Belgio vita scriptisque clari et libro- tum, etiam curis Strykii Halae 1705
rum nomenclatura, Lovanii 1623 in 8; et Boehmer ib. 1717 etc.; et aliis
1643 ed. duplo auctior, collectio quae omissis 1), quae ad jus civile spectant,
non caret merito, sed ea minus est reliquit geminum tractatum bene con-
accurata in citandis ll. titulis, et inqua cinnatumdepersonis atque beneficiis eccle-
desideratur auctoris judicium de viro- siasticis sive introductionem adgenui-
rum quos laudat merito literario. Fasti nam universi juris canonici seu pon-
academici studii generalis lovaniensis, tificii explicationem (opus pothumum),
in quibus origo et institutio academiae;
item series rectorum, cancellariorum,
conservatorum, in qualibet facultate 1) Ejus frater Henricus O. S. Ben. et
abbas S. Andreae prope Brugas (n. 1577,
fundatorum et benefactorum ejusdem † 1659) reliquit 1. cui titulus: S. Grego-
universitatis, Lovanii 1635 in 4., pri- rius M. ex familia benedictina oriundus,
oris velut appendix et complementum Ipris 1611 in 8. adversus Baronium, opus
1650 ed. aucta; prohibiti 1662 , donec tis
quidem eruditum, non tamen semper sa-
solidum. Cf. Foppens I, 469 ; de Fran-
corrigantur ", quod iniis reperianturali- cisco ib. I, 317; Biogr. un. LII, 545 ; Fel-
qua, quibus suum in jansenianorum fa- ler VIII, 480.
ctionempropensionem ostendit. Fran- 2) Doujat V, 9.
3) Cf. Biogr. un. X, 127 ; Foppens I,
595. De sequenti opere cf. Mémoires pour
1) Cf. Foppens II, 1647 ; Biogr. na- l'Histoire des Sciences et des beaux Arts
tionale de Belg. I, 281-90. 1709 IV, 1928-1936.
 Ameyden, Urbanus ab Ascensione,Nicolius, Barbosa. 485

Francofurti 1708 v. 2 in 4. - Theo- rum ordinationes seu constitutiones re-

dorus ab Ameyden (Amydenius) sil- gias commentaria elaboravit ; gentilem
vaeducensis ab Andrea cardinale au- Petrum Barbosam, cujus docti et ube-
striaco propemodum adhuc infans in- res in titulum,Soluto matrimonio' etc.
ter aulae pueros in Germaniam supe- et in pandectis, atque item de Judiciis
riorem eductus, et deinde Romam per- commentariiper manus circumferuntur.
ductus haesit ibidem, donec idem car- Intra Lusitaniam jam bene institutus
dinalis princeps optimus ex morbo in Romam petiit, ut absolutam sacrorum
itinere neapolitano contracto fatis ces- canonum notitiam assequeretur. Vitam,
sit. Rediit inde inGermaniametBelgi- quam ibidem degebat, ita describit
um; iterumquepostvaria itineraRomam Joan. Victorius de Rossi¹) : Nonbis
repetiit causarumque advocatum egit, sed semel tantum in die cibum capie-
quo in munere magnam nactus est bat. Libris omnino carebat : memoria
nominis famam; fuit etiam rector ec- eratsumma, singulari, incredibili : haec
clesiaegermanorumdell'Animadictae'). erat illi pro bibliotheca ; imo haec om-
Scripsit primus fusius tr. de officio nes omnium bibliothecas superabat.
et jurisdictione datarii, necnon de stilo Quidquid in Urbe bibliopolarum est,
datariae, opus, ut praefertur in titulo, arcta sibi familiaritate devinxerat, non
omnibus episcopis et eorum vicariis alio vinculo, nisi vitae probitate atque
singulisque ecclesiasticis judicibus, ad- innocentiamorumque suavitate, quibus
vocatis, parochis, confessariis etc. uti- facile se in hominum gratiam insinua-
lissimum, Romae 1645; Venetiis 1657; bat. Itaque quotidie modo inhac, modo
Coloniae 1701 in f., prohibitum tamen in illa bibliopolae cujuspiam taberna a
10. Dec. 1653, quod sine approbatione mane usque ad vesperam sedens totum
editum. Urbanus ab Ascensione selibrorum, quibus maxime opus esset,
O. Carm. gallus reliquit institutiones lectioni tradebat, quaeque legebat me-
juris canonici novi et veteris principia moriae custodienda mandabat; cujus
complectentes, Lemovici 1659 in 16. tanta erat vis, ut domum rediens non
-

In Italia Hieronymus Nicolius solum eorum, quae legisset, fixas in

O. Erem. S. Aug. romanus († 1662) re- animo sententias, verum etiam versuum
liquit lucubrationes utriusque juris ad ordinemnumerumque referret literisque
theoriam et praxim 4 ll. institutionum mandaret. Ejus insignis eruditio in-
moralium conformes, Romae 1700 v.2 terim ubique innotuit, hinc etiam pro-
inf.; flosculos sive notabilia practica ex tonotarii apostolici et consultoris s. in-
utroque jure probatisque auctoribus ac dicis congregationis titulo auctus fuit.
theologiae praesertim fontibus libata Tandem circa a. 1632 reversus in Hi-
ad juridicam praxim inunum collecta spaniam Matriti eodem vitae genere
et methodo alphabetica disposita, Ve- contentus vixit, dijudicandis ex com-
netiis 1683 in 4 ; 1706 . misso sibi munere causis ecclesiasticis
librisque procudendis intentus usque
390. Omnium tamen princeps est ad a. 1648, quo eum destinavit Phi-
Augustinus Barbosa lusitanus, pa- lippus IV. uxentinum in regno neapoli-
triaguimaranensis (Guimaraens oppi- tano praesulem. Romae 22. Martii 1649
dum est Interamnensis provinciae, in episcopum consecratus fuit. At cito
quod jura sacra Bracharam petit). Na- eum e mortali sede ad immortalem Deus
tus ipse est anno 1589 ; patrem ha- evocavit; vix enim 7 effluxerant men-
buit Emmanualem Barbosam, re- ses ab eo die, quo primum salutatus
gium advocatum, qui olim in lusitano- fuit antistes, cum 60 annos natum

1) Cf. Foppens II, 1119. 1) Pinac. II, 18.

486 1641-1663. Jus canonicum, Angustin. Barbosa.

mors immatura ad superos evolare fecit. dam illexerit. Pastoralis sollicitudinis

Plane libris suis jurisprudentiae et ca- sive de officio et potestate parochi tri-
nonum ss. studiosos mire instruxit, ut partita descriptio 1), Romae 1632; Lug-
pro integra bibliotheca, pontificii sal- duni 1634; Coloniae 1662 ; Venetiis
temjuris, unus Barbosa deservire posse 1705 in 4 ; variae juris tractationes,
videatur; hos enim edidit¹) : Remissio- scil. de axiomatibus juris usu frequen-
nes doctorum super varia loca conc. tri- tioribus, de appellativa verborum utri-
dentini, primum Olisipone 1618 in 4; usquejuris significatione, de locis com-
Brixiae 1620 ; Antwerpiae ac saepius munibus argumentorumjuris, de clau-
Lugduni in 8; demum sub titulo : Col- sulis usu frequentioribus, de dictioni-
lectanea eorum doctorum, qui in suis bus usu frequentioribus, Lugduni 1631
operibus conc. tridentini loca referen- in f.; 1644; Argentorati 1652 ; de ca-
tes illorum materiam incidenter tracta- nonicis et dignitatibus aliisque inferiori-
runt, Lugduni 1642 in f., in indice vi bus beneficiariis cathedralium et collegia-
regulae universalis decr. 6. Junii 1621; tarum ecclesiarum eorumque officio tam
pastoralis sollicitudinis sive de officio in choro quam in capitulo tractatus,
et potestate episcopi²) tripartita descrip- Romae 1632 in 4; Lugduni 1634 ;
tio, Romae 1621 ; Lugduni 1629 in f.; 1641 ; juris ecclesiastici universi 11. 3,
1641 ; 1650 ; Romae 1831 cum Ub. Lugduni 1634 v. 2 in f.; 1645 ; 1718,
Giraldi animadversionibus et additi- cui inter opera Barbosae palma debetur;
onibus etc. , quod opus tantum habuit Praxis methodica exigendi pensiones,
commendationis, ut multorum benefi- cui accesserunt vota decisiva et con-
centiam ad auctoris inopiam sublevan- sultativa canonica ll. 2,Barcinone 1633
1) Cf. Bibl. hisp. n. I, 173 ss. in f., Lugduni 1636 ; 1643 ; collectanea
2) De hoc themate scripserunt eodem bullarii aliarumve ss. pontificum con-
fere tempore Paulus Piasecius , polo- stitutionum necnon praecipuarum de-
nus, episcopus premysliensis († 1649) no- cisionum, quae ab apost. sede ac ss.
tior ob chronica gestorum in Europa sin-
gularium ad a. 1648, Cracoviae 1648 inf. congregationibus S. R. E. cardinalium
(m. 40), in praxi episcopali, Venetiis 1613 Romae celebratis usque ad a. 1633
in4; et saepius alibi, etiam Coloniae 1820;
emanarunt, Lugduni 1634 in 4 ; Ve-
Paulus Giordano , qui Patavii studiis netiis 1636 ; deinde sub titulo summa
operam
in dedit,
Dalmatia episcopus
(† 1649), cujusTragurii (Trau) apostolicarum decisionum extrajus com-
sunt elucubra-
tiones diversae 3 v. distinctae, quibus ple- mune vagantium, Lugduni 1645; 1680
raque ad episcoporum munus quocunque
modo spectantia (per casus) explicantur, in f. (in indice decr. 22. Jan. 1642);
Patavii 1650 in f.; Col. Allobrog. et Lug-
duni 1729 in f. -
Andreas Gerunda S. 1) Idem argumentum tractarunt saltem
J. († 28. Jul. 1652) barensis , in opere, cui ex parte : Emmanuel Cordeiro S. J. lu-
titulus : Episcopus sive ll. 8 de episcopa- sitanus , theologiae moralis professor , in
tus ratione, necessitate, statu, causa sub- Africa dein missionarius , Komae poeni-
jectiva i. e. persona illum ineunte, de cen- tentiarius, qui eodem a. (9. Maj. 1649) de-
suris, quae praesulatum impediunt deque cessit, in 1. de obligationibus clericorum se-
aliis impedimentis et de ordine , quo in- cularium et regularium , de perfecto pa-
signitus esse debeat eligendus ad episco- rocho clericoque beneficiato, eorumque pri-
patum; de praesulis electione, de persona vilegiis ac poenis, Olisipone 1646 ; Marcus
eligenda et justitia in electione servanda Serius panormitanus († 25. Sept. 1663)
deque aliis rationibus episcopum con- in tractatu de officio et potestate parochi,
stituentibus, tum etiam de praesentatione, itemque de restitutionis onere , Panormi
postulatione et aliis episcopatus functio- 1647 in f. Ejusdem auctoris sunt : In pri-
nibus, Neapoli 1649. 1653 v. 2 in f. - Ja- mae et secundae tabulae praecepta tracta-
cobus Accarisi bononiensis, episcopus tus, ib. 1651 ; in Ecclesiae censuras tracta-
vestiensis († 9. Oct. 1654) disseruit de ob-tus, ib. 1655 in f.; de legibus, ib. 1658 in f.;
ligatione episcopi adversus propriam eccle- in d. Thomae summam brevis expositio, ib.
siam et subditos, s. 1. et a. 1656 in f.
 Simon Vaz Barbosa, Toerring, Mansfeldt etc. 487

collectanea doctorumtam veterum quam doctor et ss. canonum in universi-

recentiorum in jus pontificium univer- tate salisburgensi professor († 10. Nov.
sum t. 6 in f. Lugduni 1637-1648, 1643), cujus habentur disputationes
quorum 1. duos priores decretalium ll., deforo competente, Salisburgi 1640 in 4;
2. tertium et quartum, 3. quintum, de causa possessoria, ib. 1641 in 4 ;
4. quinque ll. Sexti decretalium, Cle- de jure rescriptorum, ib. 1642 in 4. —
mentinas et extravagantes omnes, 5.de- Carolus Mansfeldt luxemburgensis1),
cretum Gratiani, 6. selectas interpre- nothus Petri Ernesti principis et comi-
tationesjuris canonici sive praetermissa tis Mansfeldt filius, s. theologiae doctor,
et additamenta complectitur; collectanea decanus primo Ivodii, deinde Bruxellis
ex doctoribus tum priscis tum recen- ad s. Gudulam et de oratorio sereniss.
tioribus in codicem Justiniani, Lug- archiducum acregis, regium quoque su-
duni 1638 ; 1648 v. 2 in f. Opera ejus per exercitum hispanorum in Belgio vi-
omnia canonica, quae uberrima erudi- cariusgeneralis inspiritualibus(†1647),
tione se commendant, prodierunt Lug- praeter alia reliquit : Paratitla decreti
duni 1657-1689 t. 23 in f.; 1698 seu de jure sacro in genere deque ec-
-1716 t. 20 in v. 18 in f. Ex his ejus clesiasticorum moribus et officiis, Lo-
fraterSimon Vaz B., quemAugustinus vanii 1618 ; utriusque juris concors
secum Romam duxerat, ut ejus opera discordia, quacanones cumlegibus pug-
et diligentia inconscribendis ll. utere- nantes conciliantur, Luxemburgi 1619.
tur, collegit repertorium juris civilis et -Praetermissis e gallis Joannede Bor-
canonici, Lugduni 1668 in f., ac prae- denave, qui disseruit de ecclesiis ca-
terea (teste Nicol. Antonio) ex ejusdem thedralibus et collegiatis, Parisiis 1693
operibus edidit Principia et locos com- in f.; Francisco Piassonio, Gabriele
munes seu regulas tamdecisionumquam du Pineau²) andegavensi († 1644),
argumentorum utriusque juris, Romae qui propter summam integritatem dice-
1621 ; Lugduni 1630 in 8 ; Matriti cum batur Cato andegavensis, propter solli-
variorum additionibus 1649 ; Genuae citudinem de patria pater populi; Petro
1650 etc.; tractatum de dignitate, ori- de Maurize parisiensi jurisconsulto,
gine et significatis mysteriosis ecclesi- Petro Francisco Tonduto Sanlegerio
asticorum graduum, officii divini, vesti- (de Tonduti de S. Leger), jurisconsulto
um sacerdotalium et pontificalium, at- avenionensi, qui edidit³): Quaestiones et
que verborum, caeremoniarum et ali- resolutiones beneficiales et canonicae et
arum rerumpertinentium ad ss. missae regulares et controversiae civiles, Lug-
sacrificium, Lugduni 1635 in 8. duni 1649-1663 v. 2 in f.; tr. de
pensionibus ecclesiasticis cum selectarum
391. De singularibus quaestionibus rom. Rotae decisionum centuria, Lug-
et argumentis adjus canonicum spec- duni 1671 in f.; 1734 etc.; Claudiode
tantibus scripserunt ¹) e germanis Chri- la Place quondam (1652) rectore uni-
stophorus Toerring O. S. Ben., mo- versitatis parisiensis, qui scribens con-
nachus gottwicensis, juris utriusque tra beneficiorum pluralitatem (1650) et
(1655) de pastorum officio residendi in
1) Praetermittimus Joannem Aloysium
Ricci episcopumVico-equensem († 6. Jan. 1) Foppens I, 158 ; Neyen , Biogra-
1643), qui collegit varias decisiones (cf.phie luxemburg. 1, 403.
Schulte III, 468); Joannem Crusium S. 2)Cf. Feller VII, 6. Versatus est du
J. bremensem, ex secta lutherana ad fidem Pineau magis in jure civili ; tamen ejus
catholicam conversum († 1662); Herman- animadversiones in decretales contra Du-
num Wesseling , qui scripsit de jure moulin sunt doctae. Cf. Andres VII,
superioritatis ac summa potestate romani 677 ; cf. Biogr. univ. XXXIV, 466.
pontificis, Coloniae 1662 etc.Cf. Schulte 8)Cf. Doujat V, 9 ; Zedler XLIV,
III, 187. 1197; Journal des Sav. 103, 130 8.
488 1641-1663. Jus canonicum, le Maistre, Pastor, Vela etc.

suis ecclesiis¹) multos in se commovit ; conscientiae militaria, Mediolani 1643

Nicolaole Maistre, Sorbonae doctore in 4 ; il soldato cattolico, che muove dubbj
et universitatis rectore (1628-29 ; al suo Confessore, ib. 1629 in 12.Em-
† 1661), cujus est (erudita ex fontibus manuele Temudo da Fonseca ar-
hausta) illustratio sacri patrimonii seu chiepiscopatus olisiponensis sede va-
de bonis et possessionibus ecclesiarum, cante vicariogenerali; Francisco Pin-
Parisiis 1636 in 4; Melchiore Pastore heiro S. J. lusitano in eborensi aca-
(Berger) canonico apud Aquas Sextias demia diu primario theologiae profes-
et juris canonici professore²); ex hi- sore († 1661), qui fuse disseruit de
spanis et lusitanis Josepho Vela palen- censu et emphyteusi, Conimbricae 1655
tino († 1643) , qui disseruit de potestate in f.; Eborae 1681 ; de testamentis, Co-
episcoporum circa inquirenda et puni- nimbricae 1681.1684 t. 2 in f. opus
enda crimina in suis dioecesibus com- posthumum; 1710. 1715 ; Didaco
missa, Granatae 1635 ; Antonio de Garcia de Trasmiera vallisoletano,
Fuertes y Biota, Feliciano de Oli- renunciato Zamorae episcopo († 1661),
va et Sousa juris canonici doctore, cujus exstant de polygamia et de poly-
elvensis prius, dein et bracharensis an- viria 11. 3 (post breviorem in re Mon-
tistitum vicario generali, visensi, postea tagnei galli operam) Panormi 1638 in f.;
lamecensi pro episcopo administratore, Michaële Gomez de Lunaet Arellano
qui disputavit de foro Ecclesiae, sive s. Jacobi ordinis equite etjuris pontificii
de potestatibus spirituali et temporali professore († 1662), qui edidit¹) prae-
pp. 3, Conimbricae 1649, 1650 in f. ter juris canonici antilegomena, suppli-
pp. 2; Coloniae 1678 in f. (opus in- cationem ad Innocentium X. pro im-
tegrum), prohibitum donec corrigatur maculata conceptione V. Mariae, Bru-
14. Apr. 1682; Didaco de Narbona xellis 1652 in f.; theoremata sacra,
juris canonici professore († 1650), cu- theologica et juridica, topica et anagly-
jus est de aetate ad omnes humanos ac- phica pro immaculata DeiparaeV. con-
tus requisita, Matriti 1642; Romae 1668 ceptione, ib. 1652 inf.; Petro de Mur-
in f.; Michaële Ferro Manrique ga O. S. Ben., qui praeter alia²) reli-
Philippo IV. a sacris, qui recentiorum quit disquisitiones morales et canonicas,
quorundam sententias, Dianae in pri- Lugduni 1666 v. 2 inf.; Lucernae 1683
mis, impugnavit³); Francisco Valente et tractatum de beneficiis ecclesiasticis,
S. J. olisiponensi († 23. Nov. 1662 oc- Lugduni 1684 in f.; Francisco de Tor-
togenario major), qui disseruit de con- reblanca et Villalpando cordu-
cordia juris pontificii cum caesareo et bensi, in granatensi curia advocato
cum theologica ratione; de causis et († 1645), qui suam in jure peritiam
effectibus divini et humani juris in prodidit in juris spiritualis practicabi-
genere ad titulos de summa Trinitate lium ll. 15 ex lege Domini, sive revela-
etc., Parisiis 1654 t. 2 inf.; Francisco tis a Deo per s. Scripturam vel incom-
de Cespide 4) cler. regul. theatino, muni Ecclesiae vel in particulari ho-
cujus de exemptione regularium tracta- minum, Cordubae 1635 v. 2 in f., qui-
tus prodiit Venetiis 1647 in 4; Dubia bus continetur altera valde aucta editio
operis, quod ediderat Hispali 1618 in 8.
1) Cf. Dupin XVII, 264 ss. inscriptum : Epitome delictorum, in qui-
2) Hujus opera omnia scil. de beneficiis,
bonis ecclesiasticis , jurisdictione ecclesia- bus aperta vel occulta invocatio dae-
stica etc. cum utilibus annotationibus monum intervenit ; ex italis Joanne
Joan. Solier prodierunt Tolosae 1712 in Baptista Coccino († 1641); Hiero-
f., de qua editione cf. Mémoires de Tré- nymo Bascape patricio mediolanensi
voux 1713 p. 1 р. 499-510.
3) Cf. bibl. hisp. n. II, 135. 1) Alia cf. in Bibl. H. N. II, 136.
4) Cf. Vezzosi 1, 262. 2) Ibid. II, 220.
 Lanfrancus, Timotheus, de Peyrinis, Mancini etc. 489

et senatore cremonensi († 1641); An- 187), qui composuit apologiam pro Bo-
drea Lanfranco cler. reg. neapoli- nifacio VIII. et Gregorio XIII. asse-
tano (1642), qui praeter opuscula 60 rentibus voti solemnitatem sola Eccle-
theologica et moralia Neapoli 1625 et siae constitutione inventam necnon pro
1638 v. 2 in f., scripsit de beneficiis censura propositionis oppositae, Colo-
ecclesiaticis scil. quid juris habeant be- niae 1637, et opusculum quinquepar-
neficiarii a suis beneficiorum ecclesi- titum de religiosa paupertate non ex-
asticorum fructibus, Neapoli 1635 ; cludente rerum dominium necjus testandi,
1638 in 4 ; Timotheo Timoteo peru- ib. 1639 in 8; Angelo M. Verricelli¹)
sino, canonico, cujus praeter alia est neapolitano († 1656) cler. reg., cujus
propugnaculumjuris, omnibus apprime quaestiones morales et legales prodierunt
proficuum, in quo de legato, de liber- Venetiis 1653, in indice decr. 10. Jun.
tatematrimonii, de falsitate et perjurio, 1654 propter opinionum ut videtur
de fidelitate notariorum, de privilegiis laxitatem²) ; Felice Contelorio spo-
aegrotantium et de societate officiorum letano, bibliothecae vaticanae custode,
et animalium cujusvis generis, Peru- vaticani archivi praefecto ac vaticanae
siae 1637 in 4; Laurentio de Peyri- basilicae canonico († 28. Sept. 1652),
nis O. s. Franc. de Paula, cujus opera qui multa edidit³), inter quae est pra-
omnia prodierunt Venetiis 1648 t. 2 xis de canonizatione sanctorum, Lug-
in f.; Laetio Mancini juris canonici duni 1609 ; 1634 in 8 ; Bonaventura
ultra 40 annos primum Pisae, dein Colonnesi O. Min. Conv. florentino
Patavii Professore († 1654), Jacobo († 19. Nov. 1659), qui vulgavit trac-
Cohellio advocato, qui dedit notitiam tatum de prohibitione duelli, Floren-
cardinalatus, in qua de cardinalium tiae 1650 in 4 ; Joanne Baptista Ven
origine, dignitate, privilegiis etc. per- triglia capuano , utriusque juris
tractatur, Romae 1653 (m.15); Marco doctore et dein (1660) episcopo caser-
Paulo Leone S. J. romano († 1657), tano, qui institutis saepe collationibus
qui egregie disseruit de auctoritate et pastoralibus studium in clero promovit
usu pallii pontificii, Romae 1649 in 4. († 23. Dec. 1662), cujus est praxis re-
et de praxi ad literas majoris poeniten- rum notabilium praesertim fori ecclesi-
tiarii et officii s.poenitentiariae, ib.1644 astici, Neapoli 1649 ; Venetiis 1694 in
in 4; Petro Ridolfini; Carolo An- f.; 1702 ; cum novissimis observationi-
tonio Thesauro S. J. taurinensi, bus Car. Ant. de Luca, ib. 1734 v. 2
quondam in academia pisana juris ci- in f.; de jurisdictione archiepiscopi,Ne-
vilis professore, dein in taurinensi ju- apoli 1656 in f.; his inquam praeter-
ris canonici, poenitentiario pontificio missis, ex Italia huc spectant : Julianus
per 20 annos († 3. Jan. 1655), cujus Viviani ) pisanus n. 26. Sept. 1581 ,
habemus de poenis ecclesiasticis seu ca- juris civilis, dein canonici inpatria aca-
nonicis latae sententiae ajure communi demia professor (1611), Romam pro-
et constitutionibus apostolicis decretis-
1) Cf. Vezzosi II, 470.
que ss. congregationum praxim bipar- 3) Adeo enim progreditur , ut statuat
titam, Romae 1640 in 4., auctam et teste Concina (Apparatus II, 449):,Pu-
emendatam ib. 1675 in f., accessioni- to posse me operari secundum opinionem
bus earundem poenarum ab a. 1653 propriam
cujusvis recentioris contra
opinionem, communem
quamvis et
judicem il-
-1760 inflictarum locupletatam ab lam esse falsam ex principiis intrinsecis .
Ubaldo Giraldi a Cajetano cl. reg. 3) Cf. L. Allatium in apibus urbanis;
schol. piar., ib. 1760 in f.; Valentino Jacobillium incatal.script.Umbriaep. 105.
4) Alius a Joanne B. V., cujus supra
Mangionio S. J. perusino,theologiae fecimus mentionemn. 292. Cf. de nostro
moralis professore ac s.poenitentiariae plura inMemorie istor. di piu uomini ill.
theologo († 11. Febr. 1660 a. aetatis pisani 3, 331-45 .
490 1641-63. Jus canonicum, Viviani, Duardus, Ricciulus etc.

fectus magni factus est a Paulo V., qui viter et dilucide tractatum dejure per-
eum visitatorem elegit dioecesis pisa- sonarum extra Ecclesiae gremium exsi-
nae et praesidem aliquot synodorum | stentium, nempe dejudaeis, infidelibus,
dioecesanarum in ditione pontificia. catechumenis, excommunicatis, haere-
Urbanus VIII. eum dixit episcopum ticis, apostatis a fide, apostatis a statu
Salonae in p. i. (1624), et cardinales ordinis clericalis, apostatis a statu re-
Pius et Dominicus Ginnasio vicarium ligionis et schismaticis. Accessit sin-
sibi substituerunt dioeceseon ostiensis gularis et utilis tractatus de neophytis,
et velitrensis. Promotus fuit ab eodem ubi de juribus fidelibus post baptis-
pontifice ad sedem Insulae in Calabria mum competentibus , Romae 1622;
(1639), moxtranslatus ad sedem archie- 1651 in f. Opus est satis accurate lu-
piscopalem consentinam, verum eodem cubratum ac multigena eruditione re-
anno (1. Nov. 1641) decessit. Apis in- fertum, in quo doctus scriptor praeter
dustriosae instarcollegit quidquidrepe- promissa saepe perplura alia dubia re-
rire poterat in veterum scriptis et de- solvit. Depersonis, quae in statu reprobo
cisionibus curiae romanae condiditque versantur 11. 12, Neapoli 1641 , videli-
opus utile inscriptum: Praxisjuris pa- cet de blasphemis, meretricibus, con-
tronatus acquirendi, conservandi etc. et cubinis, lenonibus, histrionibus, circu-
s. Rotae decisionibus confirmata et or- latoribus, personatis, choreis seu tri-
nata et ad singulas materias secundum pudiis, zingaris seu aegyptiacis, vagis,
stilum romanae curiae accommodata; lusoribus, delatoribus, lictoribus et car-
Romae 1620, saepius aucta et edita nifice. Lucubrationum ecclesiasticarum
ib. 1622 ; 1628 ; Venetiis 1648; 1670. 11. 6, Neapoli 1633, in quibus facili ac
-

Leonardus (in baptismo Placidus clara methodo disserit de cultu et ve-

nominatus) Duardus cler. reg. nea- neratione ss. reliquiarum, de episcopo
politanus (n. 14. Sept. 1565, † 29. Mar- titulari contra errorem M. Antonii de
tii 1643) insignis plane religiosus et Dominis, de eremitis, confraternita-
eruditus canonista,reliquitcommentaria tibus, delaicorum praedicatore, de feriis
in Bullam Pauli V. lectam in die coe- festisque diebus 1). - Joannes Petrus
nae Domini a. 1618 11. 3, Mediolani Moneta mediolanensis (Alexander an-
1619 in f.; in extravagantem Pii V. tea dictus), canonicus et protonotarius
de forma creandi census, v. 2 in f. anno aetatis 40. regularium clericorum,
Romae 1632-1634 ; in extravagantem quis. Pauli decollati nuncupantur, coe-
Pii V. de cambiis, in quibus totacam- tui se addixit († 1654). Scripsit de
biorum materia traditur etc., Neapoli jure canonico succinte quidem, sedper-
1641 in f.; de societatibus tractatus ib. spicue plane et egregie: de decimis tam
1644 in f.; commentaria in caput , Om- spiritualibus quam papalibus,Mediolani
nis utriusque sexus sive de omnibus 1602; Romae 1618 in 8 ; de optione
statibus tum ecclesiasticis tum secu- canonica, Mediolani 1602 ; Marpurgi
laribus, ib. 1673 in f.; 1684. An- 1659 ; cum praecedenti 1621 in 4;
tonius Ricciulus roblanensis , vir de distributionibus quotidianis, ib. 1621
summe eruditus, probus et doctus 1), ex ed. 3. aucta ; de commutationibus ulti-
advocato curiae romanae factus est Ur- marum voluntatum, Lugduni 1624 in f.
bis vicesgerens, Urbano VIII. in apo- etc. Pyrrhus Corradus²) calaber,
stolica visitatione a secretis, episcopus 1) Cf. M. as. Joseph I, 277.
dein successive belcastrensis, umbria- 2) Distingui hic debet a Joanne Bap-
tensis, casertanus, demum archiepisco- tista Corrado O. Praed. perusino (†
pus consentinus († 1642). Scripsit bre- 1606), qui collegit Quaesita 400 pro exa-
minandis qui ad animarum curam vel con-
fessiones audiendas promovendi sunt , et
1) Ughelli Ital. sacrae IX, 355. responsa ad cujuscunque pene generis ca
 Tamburinus, de Samuellis, de Marca. 491

protonotarius apostolicus et canonicus cum doctorum allegationibus etc., Ve

neapolitanus, docte scripsit de praxi netiis 1644 in f.; praxis nova obser-
dispensationum apostolicarum, Venetiis vanda in ecclesiasticis sepulturis Christi
1656; 1735 in f., Coloniae 1672 ; 1716; fidelibus catholicis tradendis , Lucae
de praxi beneficiaria 1), Neapoli 1656 1653 in f., Taurini 1678 in 4.
inf., Coloniae 1679.- Ascanius Tam-
burinus congregationis Vallis-um- 392. Aliqui vero e Gallia speciali
brosae generalis reliquit opera, quae mentione digni sunt, quorum primus
modo adhuc laudantur, in quibus eru- est Petrus de Marca¹) Gantii in Be-
dite sed fuse admodum disserit dejure arnia 24. Jan. 1594 natus. Primumju-
abbatum et aliorum praelatorum tam re- ris studio operam dedit, et a rege fac-
gularium quam secularium episcopis tus est praeses parlamenti palensis
inferiorum, Lugduni 1640 v. 3 in f.; (1621) in praemium pro zelo exhibito
in reducenda regione patria ad fidem
1650 ed. 3. de jure abbatissarum et
catholicam. Mortua conjuge sua eccle-
monialium, sive praxis gubernandi mo- siasticae militiae nomen dedit ; ac Ri-
niales aliasque mulieres sub habitu ec-
chelii jussu librum cui titulus Optatus
clesiastico et regulari degentes, Romae gallus(cf.pag.463 annot.)refellere,quod-
1638 in f., Lugduni 1668 in f., cum
praecedenti op. Coloniae 1691 t. 4; quelibertatesgallicanaepontificiae auc-
Augustae 1698. Franciscus Maria toritati minime derogarent ostendere
de Samuellis O. Praed. etruscus aggressus edidit famosum opus : Dis-
sertationes de concordia sacerdotii et im-
(1660) edidit : Disputationum contro-
versiae de canonica electione in regulari- perii sive de libertatibus ecclesiae gal-
bus praelatis atque cathedralium ec- licanae2), 1641 in 4. Verum hic liber
clesiarum canonicis eligendis et inqui-
bus omnibus de jure canonico electio 1) Distingui hic debet a Petro Mar-
intervenit, necnon etiamdepraelatorum cha de Pras vivariensi, quondam pa-
eorundem jurisdictione ac potestate, de store calviniano
catholicam ,qui
(1617), amplexus
suaeque fidei est fidem
rationem
religiosorum appellatione, ubi quoque reddidit in op. La discipline des Ministres
de proposituris, quae electoribus a renversée ou Réfutation de l'ordre par le-
praelatis non tuta fiunt conscientia; de quel les Eglises prétendues réformées de
tractatibus ante electionem ac subor- ce Royaume sont conduites et gouvernées,
selon la correction du dernier Synode Na-
nationibus, de schedulis nec ante nec tional tenu à Vitré en Bretagne l'an 1617
post electionem manifestandis ; de metu l'Auteur présent , Paris 1619 in 12. Ct.
reverentiali et suspicione, de simonia, Raess IV, 412 ss.
ac pactis simoniacis et conventionibus, 2) Libertatum gallicarum hoc tempore
deirregularitatibusinordineadcanoni- praecipuus fautor et vindex fuit Petrus
Dupuy agennensis n. 27. Nov. 1582, par-
camelectionem, omnia per conclusiones lamento a consiliis et bibliothecae regiae
cum s. romanae rotae decisionibus, una praefectus († 14. Dec. 1651). Reliquit plura
opera : Histoire veritable de la condemna-
sus conscientiae , Perusii 1596 ; auctiora tion de l'Ordre des templiers , Bruxellis
Venetiis 1598; recognita 1603 et 1606 ; 1751 t. 2 in 12., opus eruditum ; Histoire
1620 v. 2 in 4. générale du schisme qui a été dans l'église
1) De praxi beneficiaria ex concordatis depuis 1378jusqu'en 1408 , Parisiis 1654
inclytae nationis germanicae , regnorum in 4 ; Histoire du différend entre le pape
Poloniae et Galliae cum sede apostolica Boniface VIII. et le roi Philippe le Bel,
initis ac privilegiis clero leodiensi ab ea- ib. 1655 in f.; Traitez des droits et libertez
dem s. sede indultis ... inducta, scripsit de l'église Gallicane , ib. 1639 ; 1651 ; 1731
Laurentius Nicolarts tungrensis, in t. 2 in f.; Preuves des libertez de l'église gal-
academia coloniensi s. theologiae doctor, licane, ib. 1639 ; 1651 ; 1731 v. 2 in f., pro-
protonotarius apostolicus, olim inter prac- hibita et a 22 praesulibus ecclesiae galli-
ticos curiae romanae multum versatus, canae merito damnata ; Commentaire sur
Coloniae 1658; 1707 in 4; 1733. le traité des libertez de l'église gall. de
492 1641-63. Jus canonicum, Petrns de Marca, Baluzius.

sedi apostolicae minus placuit, eo quod | tine reddidit ¹), additionibus auctoris et
plura ejusdem juribus contraria conti- suis notis auxit, 5. 1. de legatis ponti-
neret, hincprohibitusfuit 11. Jun. 1642 ficiis supplevit atque auctoris vitam
et ipse auctor interim in conseranen- adjecit, Parisiis 1663, prima ed. inte-
sem episcopum a regenominatus (1643) gra. Verum et hanc editionem proscrip-
apostolicae confirmationis literas nec ab| sit congregatio indicis his verbis (7.Nov.
Urbano VIII. nec ab Innocentio X. ob- 1664) : „ De concordia etc. 1. a Steph.
tinere poterat, donec literis datis alio- Baluzio impressus Parisiis a. 1663 per-
que scripto¹) opus suum sacrae sedis peram adscriptus Petro de Marca, ex
judicio subjecisset, fassusque esset, se cujus retractatis scriptis aliorumque
nimium principis partes fovisse et prae- erroneis sententiis opera praefati Ba-
sidempotius gessisse, quam episcopum, luzii editus est . Post paucos annos
pollicitus, quod deinceps pontificiarum (1669) hoc opus recognitum emenda-
constitutionum auctoritatem vindicare tius copiosiusque iterum edidit auctio-
et a censoribus notata explicare vellet remque sui maecenatis vitam praemi-
(1648). Ceterum de Marca nonnisi 4 sit, atque nonnullas ejusdem disserta-
priores 11. prelo subjecit, in quibus agit tiones adjecit, in quibus de auctoritate
de sedis apostolicae legatis, de conci- rom. pontificis et ceterorum patriarcha-
liis nationalibus et provincialibus, de rum ac primatum, tum de vexatissima
judiciis canonicis, de episcopis, investi- canonis arausicani explicatione, quae
turis, regalibus etc. Eo autem fatis viros eruditissimos inter se commise-
functo 29. Jun. 1662 Stephanus Ba- rat, denique de initiis susceptae chri-
luzius, quo studiorum socio et ad- stianae apud gallos religionis erudite
jutore assiduo fuerat usus, et cui libro- tractatum est. Plures deinde aliae hu-
rum suorum ac schedarum custodiam jus operis prodierunt editiones ut Pa-
multis ante annis commendaverat, ex risiis 1670 ; 1704 (censetur optima)
gallico ipsius autographo pleraque la- cum variis Baluzii animadversioni-
bus; Francofurti 1708 et Lipsiae 1709
cura J. H. Boehmer, cum hujus ob-
M. P. Pithou , ib. 1652 in 4 ; 1755 in f. servationibus ; cura Carmini Firmia-
Hisce tribus operibus plurimi alii libelli ni Neapoli 1671-80; (opera omnia
de hoc argumento aliorum auctorum con- cum pluribus additionibus) Bambergae
tinentur. A Dupuy sejungendus non est
Carolus Fevret, advocatus († 12. Aug. 1788 v. 6 in 4; Venetiis 1771 (cum
1661), qui fuse magnoque eruditionis ap- Boehmeri observ.); Roboreti 1747;
paratu scripsit Traité de l'Abus et du vrai 1763; Boehmeri observationes selec-
sujet des appellations qualifiées de ce nom tae ecclesiasticae Petri de Marca disser-
d'Abus, Divione 1653 inf., qui parlamen- tationes ecclesiasticas de concordia sa-
tis in tuendis sic dictis libertatibus galli-
canis magnae auctoritatis erat, sed decre- cerdotiiet imperii illustrantes et studio
to inquisitionis 22. Dec. 1700 prohibitus juris ecclesiastici inservientes prodie-
fuit. Jussu cleri gallicani eum impugna- runt seorsim Lipsiae 1708 in f. De
vit Dad. de Hautesere suis ecclesia-
sticae jurisdictionis vindiciis, Parisiis Marca in presbyterum ordinatus et in
1703. 1710. Cum hisce annotationibus- episcopum consecratus est eodem a.

que Brunet et Giberti prodiit ille 1648; postea promotus ad sedem tolo-
tractatus iterum Lugduni 1736 et Lausan- sanam 1652 (a sede apostolica confir-
ne 1778. Cf. Streber Kirchenlex. IV,
1474. matus 1654), obiit vero designatus ar-
1) Libellus, quo editionis U. de concor- chiepiscopus parisiensis. Post ejus mor.
dia etc. consilium exponit, opus ap. sedis tem edidit Baluzius 16 ejusdem opus-
censurae submittit et reges canonum cu-
stodes, non vero auctores esse docet, Bar-
cinonae 1646. Cf. Reusch Index II, 364; 1) Secundum Biogr. univ. XXVI, 581
Stimmen aus Maria Laach 1871 II, 638 s. Baluzius 1. tantum 6. et 7. latine reddidit.
 Franciscus Hallier. 493

cula¹), Parisiis 1669 ; 1681, inter quae Ceterum Petrus de Marca sicut acer
sunt ex. gr. dissertationes de stemmate erat libertatum gallicanarum patronus,
et genealogia Christi, de adventu ma- ex cujus operibus van Espen , Fe-
gorum ad Christum, et anhi reges fue- bronius etc. sua hauserunt arma :
rint, de singulari primatu Petri, de ita strenue quoque Jansenismo se op-
Vigilio Papa (1646) etc.; de primatu posuit, hincprimus de formulario cogi-
lugdunensi et ceteris primatibus (pro- tavit, quo quinque Jansenii propositi-
diit Lugduni 1644 in 8.), de discri- ones in sensu damnarentur auctoris ;
mine clericorum et laicorum exjure novem quoque propositiones ad Inno-
divino deque forma regiminis ecclesi- centium X. detulit, quibus jam innuc-
astici, de tempore synodi plenariae sir- leo adumbratum erat Febronii systema.
miensis, de antiquis canonum collecti- Licet hic auctor a pluribus multum
onibus. Alias ejusdem dissertationes laudetur, Bossuet tamen ita de eo pro-
posthumas sacras et ecclesiasticas cum nunciat¹): „ Neque hujus viri verbis
Petri biographia prolixa edidit P. de commovemur, cujus apud nos clarissi-
Faget Parisiis 1668, et quia partim mum ingenium, sed in theologia non
suppressae fuere, iterum prodieruntin satis exercitatum; ad haec versatile ac
Hollandia 1669, inter quas ex. gr. dis- lubricum et nimia facilitate per varias
sertatio de eucharistia, in qua ostendit ambiguasque sententias de re ecclesi-
quantopere patres ab haeresi calviniana astica ludere solitum habeatur.<
dissentiant ; de sacrificio missae ; de in- 393. Alter est Franciscus Hallier²)
stitutionepatriarchatus constantinopo- carnotensis n. c. 1595, doctor et pro-
litani; tres (gallice)de sacramentis eu- fessor et syndicus sorbonicus (1649),
charistiae, poenitentiaeetmatrimonii²). a. 1657 episcopus cabellicensis (Ca-
vaillon) : Graeciam, Italiam, Angliam
1) Haec recenset omnia Fabricius lustravit ubique magnam sui existi-
inbibl. fabr. VI, 191 ss. et acta erud. mationem propter insignes ingenii do-
lips. a. 1682p.Sirmondi
Petaviiet 318. Adjectasuntopuscula
de synodo sir- tes sibi concilians, jansenianis acriter
miensi, quorum supra p. 452 meminimus. obstitit, hinc a Galliae episcopis contra
2) Dehis aliisque hujus auctoris operi- illos Romam deputatus fuit, ubi quin-
bus fuse admodum disserit Dupin XVII, que Jansenii propositionum damnatio-
145 ss., qui censuram hisce absolvit ver- nem promovit. Hincjansenistarum irae
bis : M. de Marca avoit joint avec une
éruditionprofonde une grande beauté de in ipsum. Paralysi tactus omnium ob-
génie et une facilité admirable de tourner litus est, vel ipsius orationis dominicae
les choses comme il vouloit. Il excelloit († 23. Jul. 1659). Praecipuum et egre-
en tout
bon genre ; il, étoit
Jurisconsulte grand
savant Politique,
Théologien et gium est ejus opus²) : De sacris elec-
habile Critique. Il a eu quelquefois beau- tionibus et ordinationibus ex antiquo et
coup deménagement pour la Cour de Ro- novo jure, Parisiis 1636 in f., Romae
me, et il a soûtenu fortement end'autres 1739 v. 3 in f.; etiam in cursu com-
occasions les intérêts de l'Eglise et du
Roïaume : il ne paroît pas avoir toûjours lumi d'antichità sacra, d'ecclesiastica dis-
été bien constant dans les mêmes princi- ciplina et di dottrina canonica e ciò ch'è
pes et il lui est arrivé de s'accommoder au più, è statada tutti consultata e studiata.
temps. Il faisoit servir les faits aux desseins Prolixus quoque operis de concordia con-
et aux fins qu'il avoit , au lieu d'ajuster spectushabeturin Bibliothèque choisieXVII,
ses desseins à la nature des faits. Son style 270 ss.
est ferme et mâle, assez pur, sans affecta- 1) In diss. Gallia orthodoxa praemissa
tion et sans embarras. Cf. Feller V, defensioni Cleri gallicani.
520 ; Andres , qui p. 677 in 1. de con- 2) Ejus frater , pariter doctor sorboni-
cordia etc. advertit: La quale (opera), cus, vicarius generalis, canonicus theolo-
quantunque inalcuni punti di dottrinada gus et poenitentiarius rothomagensis,plu-
molti non senza ragione impugnata, è sta- res protestantes zelo suo ad Ecclesiam
ta da tutti rispettata e stimata pe'molti reduxit.
494 1641-1663. Theol. moralis, Stephanus Bauny.

pleto theologiae ed. Mignet. 24 ; de mesomensis, qui hancdisciplinama. 16

hierarchia ecclesiastica 11. 4, Parisiis docuit, vir antiquae probitatis et sin-
1646 in f. Collegit etiam ordinationes gularis circa quaestiones omnes de con-
universi cleri gallicani circa regulares scientia eruditionis, sed plus aequo
conditas primum in comitiis generali- benignus († 3. Dec. 1649). Prodiit ejus
bus a. 1625, renovatas 1645, quas cum Somme des péchés qui se commettent en
ipsius commentario edidit Gerbais tous estats, de leurs conditions et qua-
Parisiis 1665 in 4. Cum Hallier minus lités, en quelles occurrences ils sont
propensus esset in regulares, illum (et mortels ou véniels, et en quelle façon
Petrum Aurelium seu Joan. de Verger) le confesseur doit interroger son péni-
aggressus est Ludovicus Cellotius tent¹), Parisiis 1630 in 8., 1633; 1639
S. J. parisiensis († 20. Oct. 1658 a. ae- (ed. 5.) etc.; hujus compendium pro-
tatis 70) in op. de hierarchia et hierar- diit (gallice) 1639; Pratique du droit
chis 11. 9, in quibus pulcherrima dispo- canonique au gouvernement de l'Eglise,
sitione omnes hierarchici gradus et or- correction des moeurs et distribution
dines, episcopalis principatus, clerica- des bénéfices ; le tout au style et usage
lis dignitas, religiosa sanctitas secun- de France, avec la décision des princi-
dum patrum doctrinam, decreta con- pales questions sur les matières béné-
ciliorum, Ecclesiae ritus et mores sine ficiales, qui se traitent dans les Cours
justa cujusquam offensione explicantur, du royaume, ib. 1633, 1640 in 8 ; de
Rothomagi inf., quod tamen multorum sacramentis ac personis sacris, earum
incurrit offensionem, unde »donec cor- dignitate, obligationibus ac jure juxta
rigatur " prohibitum fuit 22.Jan. 1642; ss. literarum testimonia, ss. patrum
Sorbonae censuram 1) evasit porrecto sententias , canonum ac conciliorum
retractationis scripto 22. Maji 1641. sanctiones, theologiae moralis p. 1., Pa-
Retractationis historiam exhibet in ho- risiis 1640; de censuris ecclesiasticis
rarum subcisivaruml.singulari ad veram| p. altera, ib. 1642; 11. 3 in quibus, quae
11. de hierarchia ecclesiastica intelli- in contractuum ac quasi contractuum
gentiam,Parisiis 1648 in 8. Ediditprae- materia videntur ardua ac difficilia,
terea ) historiam Gotteschalchi prae- enucleantur, ib. 1645 ; Nova beneficio-
destinatiani et accuratam controversiae rum praxis, in qua explicantur quae ad
per eum revocatae disputationem in beneficia, eorum naturam ac speciem
11. 5 distinctam, quibus accedit appen- pertinent , suntque secundum magis
dix miscellanea ex opusculis nondum communes juris cumcanonici tum gal-
editis aliisque tractatibus historiae lu- liciobservationes praejudicata acdecisa,
cem allaturis collecta, ib. 1655 in f. ib. 1649. Priora tria opera sunt pro-
Hujus appendicis opusculum quartum hibita decr. 26. Dec. 1640; sed theo-
de libero arbitrio prohibitum legitur logiae moralis p. tantum prima; et fa-
decr. 31. Jan. 1732. Concilium duzia- cultas parisina plures propositiones ex
cense (Douzy) primum celebratum a. illis decerptas damnavit²). Ad hunc in
971 , cum aliis Hincmari utriusque opu- primis auctorem provocant Pascal, Ar-
sculis et vita Hincmarijunioris, ib. 1658 naldus et alii, qui societatem Jesu laxi-
in8. tatis in theologia morum accusant³).
394. Theologiam moralem vel inte-
gram vel magna ex parte ediderunt : )Cf.
1 Sommervogel I, 1058.
2) Cf. Argentré , Collect. judic. III,
Stephanus Bauny S. J. campanus, 28; Alex. as. Joannede Cr. 1. 199 $96.
8) Moralistarum Soc. J. apologiam in
1) D'Argentré Collect. judic. III, 40; se suscepit Georgius Pirot S. J. (n. 1599,
Contin. H. E. Fleurii 1. 200 § 6. † 6. Oct. 1659) inApologie pour les Casui-
2) Cf. Backer I, 1159. stes contre les calomnies des Jansénistes,
 Trullens, Fagundez, Rocafull etc. 495

-Aegidius Trullench gente valen-| triti 1649 in f. -

Antonius Quinta-
tinus, villaregalensis († 1644), auctor nadvenas S. J. alcantarensis, stre-
gravis, scripsit : Opus morale sive in nuus operarius apostolicus, qui operam
10 decalogi et 5 Ecclesiae praecepta suam omnem dicavit 14 annis carce-
absolutissima et resolutoria expositio, ribus detentis atque peste infectis
Valentiae 1640 t. 2 in f.; praxis sacra- († 1651), scripsit singularia theologiae
mentorum, ib. 1646 in f.; de jure pa- moralis ad 7 Ecclesiae sacramenta, qui-
rochi sive parochiali et de vicario per- bus accedit ad celebriora christiani or-
petuo et temporali, ib. 1647 in 8., bis jubilaea appendix, Hispali 1645
utrumque opus posthumum. — Ste- in f.; Venetiis 1648 ; ad quinque Ec-
phanus Fagundez S. J. lusitanus, clesiae praecepta necnon ad ecclesiasti-
patria vianensis, per decennium theo- cas censuras et poenas, Matriti 1652
logiae moralis professor († 13. Jan. in f. opus posthumum. - Leander de
1645) scripsit in 10 praecepta decalogi, ss. Sacramento O. Excalceatorum
Lugduni 1640 t. 2 in f.; in 5 Ecclesiae sive Reformatorum ss. Trinitatis na-
praecepta, ib. 1626 in f., Moguntiae varrus ex oppido Villafranca, theologiae
1628; cum vero hoc opus prohibitum professorinacademia complutensi, pub-
fuisset ab inquisitione castiliana, apo- licavit: Quaestiones morales theologicae
logiae loco edidit Informationem pro in 7 Ecclesiae sacramenta, Matriti 1654
opinione esus ovorum et lacticiniorum v. 2 in f., 1664; in 5 Ecclesiae prae-
tempore quadragesimae, 1630 in f.; de cepta, ib. 1649 in f.; quaestiones mo-
justitia et contractibus, et de acquisitione rales de censuris ecclesiasticis, Compluti
et translatione dominii 11. 7, Lugduni et Lugduni 1664 ; de impedimentis seu
1641 inf. Josephus Rocafull va-
poenis ecclesiasticis, ib. 1664 ; de de-
lentinus, metropolitanae hujus regni calogo in genere et in praecepta, Lug-
ecclesiae praepositus atque in ejusdem duni 1662-9 ; in 4. ejusdem decalogi
academia professor s. theologiae etpro- praeceptum, ib. 1669. Laudantur in hoc
cancellarius, edidit totius theologiae mo- auctore verborum perspicuitas, proprie-
ralis praxim , Valentiae 1648. 1649 tas, nitor; rationum pondus et nervo-
t. 2. - Martinus de s. Josepho O. sitas, quaestionum ordinatissima series,
s. Franc. placentinus († 1649) concin- sententiarum consultissima electio, al-
navit summam theologiae moralis¹), Ma- legationum copia et fidelitas¹). Prio-
res 5 pp. operum Leandri in compen-
dium redegit et Lugduni excudi fecit
ou le lecteur trouvera les vérités de la mo-
rale Chrestienne si nettement expliquées Joannes a Conceptione ; universa au-
et prouvées avec tant de solidité, qu'illuy tem opera ejus moralia abbreviarunt et
sera aisé de voir que les maximes des Jan- in lucem emiserunt Gregorius Sal-
sénistes n'ont que l'apparence de la vérité;
et qu'effectivement elles portent a toutes manticensis O. Cap. Lugduni 1672 in f.
sortes de pechés et aux grands relasche- et Emmanuel a Conceptione, Lean-
mens qu'ellesblasment avectant de seve- dri consobrinus, qui et epitomen et
rité, Parisiis 1657 in 4. Quae tamen apo- summam edidit, et Joannes de Thol-
logia minus fuit felix totque excitavit ru-
mores et querelas, ut plures episcopi illam lenda, Barcinone 1680 in f. Esttamen
proscripserint, facultas theologicaparisi- Leander in re morali auctor nimis benig-
ensis subjecerit censurae (quacum pro- nus († 30. Aug. 1663 a. aetatis 72). -
diit 1659), Alexander VII. prohibuerit et Joannes de Dicastillo S. J., qui
multi acriter impugnarint , inter quos in
primis Carolus Desmarets Congr. Orat. theologiam 25 annis docuit Toleti,
Cf. literaturam de hac controversia apud
Backer II, 2002-6.
1) Nic. as. Antonio II, 103 hunc ti- 1) Cf. Mich . a s. Jos. III, 177 ; Chroni-
tulum exhibet : Aviso de Confesores y Guia corum O. SS. Trin. t. IV 1. 11 Granatae
de Penitentes. 1732.
496 1641-1663 . Theol. moralis, Bardi, Baldelli, Tancredus etc.

Murciae et Viennae († 6. Martii 1653), monii sacramento, in quibus universa

disseruit de justitia et jure ceterisque P. Thomae Sanchez doctrina brevi
virtutibus cardinalibus 11. 2, Antwer- periodo distincte ac dilucide explicatur
piae 1641 in f; de sacramentis, ib. et vindicatur, Panormi 1648.1649 v. 2
1646-1652 ν. 3 in f.; de juramento, in f.; tractatus 4 de virtute religionis
perjurio et adjuratione, necnon de cen- (compendium magnae partis operis,
suris et poenis ecclesiasticis, ib. 1662 quod de religione composuit Fr. Sua-
in f.; de incarnatione, ib. 1642 in f. rez) Monte-Regali 1651 in f.; quae-
stiones morales, in quibus selectiores
395. In Italia memoria digni sunt: casus passim in utroque foro occurren-
Franciscus Bardi S. J. panormitanus tes ab aliis aut nondum exagitati aut
(1583-1661), qui docuit philosophi- durius decisi breviter, solide ac mitius
amquinquennium, theologiammoralem resolvuntur, Panormi 1654-1659t. 2
quinquennium , scholasticam a. 12. in f. - Seraphicam theologiae moralis
Edidit quaestiones selectas ex universa polyantheam ordine alphabetico e sera-
morali theologia, in quibus plura pro phici ordinis scriptoribus in singulari-
utroque foro exacte perpenduntur, ll. 11, um materiarum titulos digestam colle-
Panormi 1653 in f.; disceptationes git Joannes Maria de Castilento 0.
morales de conscientia in communi, S. Franc. († 1653), Venetiis 1652 t. 1 .
recta, erronea, probabili, dubia et scru- (et unicus). - Summam theologiae mo-
pulosa¹), ib. 1650 in f.; Francofurti ralis collegit Joannes Elias Madao S.
1653 ; commentaria in regulas juris J. patria bisensis calaritanae dioecesis
canonici in Sexto, quibus accessit quae- († 21. Dec. 1662), Calari 1653.
stio de summa Trinitate, ubi omnimoda Carolus Mallet taurinensis O. Cist.
personarum aequalitas demonstratur, († 1658) edidit Aurum moralis theo-
Panormi 1661 in f.; bulla cruciatae ex- logiae in subtilissimas bracteas mallea-
plicata et illustrata tractatibus locuple- tum, Taurini 1655 v. 2 in f. et de hier-
tissimis, Panormi 1646 in f.; 1656.- archia et jure Ecclesiae militantis 11. 8,
Nicolaus Baldelli S. J. cortonensis, in quibus de Ecclesiae majestate, fide,
vir egregie doctus , qui philosophiam jurisdictione, dignitate personarum
decennium, theologiam moralem sexen- tam ecclesiasticarum quam secularium
nium, scholasticam Romae quadrienni- beneficiis, gradibus, officiis ecclesiasti-
um explicuit († 16. Dec. 1675 a. ae- cis et secularibus ac judiciis summa
tatis 83), probabilista gravis, scripsit brevitate plenissimetractaturopuspost-
disputationum ex morali theologia ll. 5, humum , ib. 1660 in f. -
Gesualdus
quorum 1. de humanis actibus in uni- de Bononiis (de' Bologni) seu Pa-
versum , 2. de vitiis et peccatis, 3. de normitanus O. Cap. († 29. Apr. 1653)
vitiis capitalibus, 4. de conscientia, 5. scripsit¹) cursum integrum theologiae
de legibus agit, Lugduni 1637 in f.; moralis t. 3 in f., Panormi 1646 ; Ve-
disputationum etc. ll. 4, quorum 1. de netiis 1649 ; in Scoti formalitates sub-
fide et infidelitate, 2. de spe et chari- tilem disquisitionem, ib. 1652 in 4. -
tate, 3. de adoratione et oratione, 4. de Vincentius Bertinus a Satriano O.
superstitione et irreligiositate agit, ib. S. Franc. († 1643) collegit centurias
1644 inf. Vincentius Tancredus tres quaestionum politicarum et mora-
S. J. pariter panormitanus († 26. Oct. lium, Senis 1634-43 t. 6 .
1659) edidit : Libros 10 de s. matri-
396. Magnam consecutus est nomi-
nis celebritatem Antonius Diana cler.
1) Backer I, 397 tribuit hoc opus reg. panormitanus (1585-1663), qui
Franc. Barado , quem distingnit (sed im-
merito) ab auctore nostro. tamen teste Ligorio ,in seligendis
 Diana et ejus editores, Mairhofer 497

sententiis ut plurimum in partem be- († 1668) ib. 1660 ; Ausonius Nocti-

nignam declinat et non raro plus decli- not (rectius ac vere Antonius Cotonius
nat, quam par est ¹)."Aestimabaturdum regularis et generalis perpetuus tertii
viveret a viris doctis, a senatu panor- ord. s. Franc., nicosiensis († 1695),
mitano, a praesidibus Siciliae, imo et ordine alphabetico ex 7 pp. Lugduni
a romanis pontificibus Urbano VIII., 1644 in 4; Venetiis 1646 ; ab hac
Innocentio X. et Alexandro VII., sub summa distingui debet ejus summa-
quibus erat episcoporum examinator ; rium summae Dianae cum 7. et 8. p.
undique quoque consilia ab eo pete- Venetiis 1648 in 24., saepissime re-
bantur. Reliquit resolutiones morales cusum; Simon Rondelini perusinus,
t. 12, Lugduni 1629-1659 (9 partes), Venetiis 1677 in 8; Matthaeus De-
Venetiis 1652. 1655 (p. 10. et 11.), fendi venetus, ib. 1642 ; Laurentius
Romae 1656 (p. 12.), qua in ed. deest Felini, Romae 1674, quae censetur om.
ordo. Neque enim cogitaverat auctor nium maxime completa epitome; An-
modestus de iis edendis, sed ad suum tonius Montes de Porres O. Red.,
usum illas composuerat. Verum cum Matriti 1657 ; Guilelmus Ocasa alii-
in aliorum venirent manus iisque pla- que. Carolus Tomasi Dianae sodalis
cerent, amicorum precibus permotus confecit tabulam auream operum om-
paulatim illas resolutiones evulgavit²). nium Antonini Dianae, qua resolutio-
Hinc aliam editionem curavit Martinus num plus quam sex millia pluraque
deAlcolea O. Carthus., cui hunc titu- aliorum casuum millia in 12 pp. pro-
lum fecit : Antoninus Diana coor- miscue impressa recta et clara methodo
dinatus seu omnes resolutiones morales in 150 tractatus ...
rite ac scholastice
ejus ipsissimis verbis ad propria loca ordinantur, Romae 1664 in f., quae ta-
et materias fideliter dispositae ac distri- bula aurea est tantum conspectus or-
butae, sed titulis novis, notis margi- dinatae editionis resolutionum Dianae,
nalibus et indicibus necessariis clara quam meditabatur Tomasi, sed prae-
luce et clariori dispositione illustratae, ventus ab Alcolea exsecutus non est.
ac in 9 t. digestae, Lugduni 1667 ss., Aliud Dianae opus est : De primatu so-
quae cum esset mendosissima, adjecit lius d. Petri ac differentia inter ipsum
t. 10. correctionum, ib. 1669 ; iterum et divum Paulum disputationes apolo-
ib. 1680 t. 10 in f.; Venetiis 1698 geticae (valde rarae) Romae 1647 in 4.,
t. 10 in f. (fr. 40). In iis auctor ad tria etiam in Rocaberti bibliotheca pontificia
millia quaestionum resolvit. Has reso- t. IV. Quidquid in ejus operibus ad ro-
lutiones in compendium redegerunt³): mani pontificis auctoritatem spectans
Joan. de la Val, Lugduni 1634 pp.3 reperitur, collegit Carolus Morales
in 24 ; Alex. Calamato messinensis, cler. reg. matritensis sub titulo An-
Venetiis 1642 5 pp. in 8 ; Engelb. toninus Diana panormitanus dogmaticus,
Ewich S. J. († 1637),Antwerpiae 1637 Neapoli 1697 in f. adjecta apologia sub
in 24; 1638 (sub nomine theologi cli- titulo : Antoninus Diana vindicatus sive
vensis) ; Jos. Andres S. J. († 1670) ab omnibus fere propositionibus dam-
ib. 1675 in 8. (absque epitomatoris natis a summis pontificibus Alexandro
nomine) ; Michaël van Triest S. J. VII., Innocentio XI. et Alexandro VIII.
defensus .

1) Theol, mor. 1. 6 n. 257. 397. De singularibus argumentis et

2) Cf. Vezzosi I, 301 ss . quaestionibus ad theologiam moralem
cim recenset,qui saltem ex parte resolu- spectantibus disputarunt in Germania:
3) Carolus Tomasia. 1664 jam trede-
tiones Dianae in compendium redegerint, Matthias Mairhofer S. J. landishu-
plures Cotonius. tanus, qui Ingolstadii philosophiam
Hurter, Nomenclator I. 32
498 1641-1663. Theol. moralis, Jo. Antoninus, Mauden, du Fay etc.

(1576), dein(1582-1590) theologiam ib. 1646; praeterea 1) : Commentaria

docuit, strenuus Gregorii de Valentia literalia et moralia inl. Esther, ib. 1647
collega. Solebat hic de eo dicere1), se in f. De sacramentis in genere, et de
neminem indisputando nervosiorem ex- baptismo, confirmatione, eucharistia nec
pertum Mairhofero, si incaluisset († 7. non de sacrificio missae disputavit Em-
Febr. 1641 a. aetatis 93). Reliquae manuel Mascarenhas²) olisiponen-
sunt quaedam disputationes habitae eo sis († 28. Nov. 1654) Lutetiae Parisi-
-

praeside et libelli polemici adversus orum 1656 in f. Plura paraverat

protestantes.- Joannes Antoninus Petrus de Tapia O. Praed. Villoriae
S. J., Lucernae in Helvetia theologiae dioecesis salmanticensis natus 1582,
professor († 1663 vel 1664), reliquit quitheologiamdocuit Placentiae(1618),
assertiones theologicas de praecipuis qui- Segobiae (1620), Toleti (1622), Com-
busque difficultatibus quae circa ma- pluti (1623), ubi cathedram primariam
teriam de poenitentia tum in scholis promeruit (1630). A Philippo IV. de-
disputantur, tum in sacro tribunali oc- lata ei fuit cathedra primaria salman-
currunt, Lucernae 1656 in 12. - In tina, mox etiam conimbricensis, quas
Belgio floruit David Mauden antwer- tamen complutensis suae amore captus
piensis, Bredae ad s. Petrum decanus recusavit. Crotoniensem quoque in ul-
(† 1641 a. aetatis 66), secundum Bona terioriCalabria ecclesiam deprecatusest,
rerummoraliumperitissimus. - Petrus sedet segobiensem ei delatam (1640)
du Fay O. Praed. brugensis, theologiae recusare in animo erat, ni mandatum
moralis lector († 1639 a. aetatis 54), summi pontificis irrevocabile nuncius
edidit de poenitentia qua virtute qua protulisset. Mox illi ecclesia compostel-
sacramento disputationes theologicas lana oblata fuit, verum illam acceptare
circa textum d. Thomae a 3 p.q.84 ad16 renuit; ad saguntinam tamen se trans-
suppl., Duaci 1626 ; discursus de per- ferre coactus est a. 1644, sed ad valen-
petuitate approbationum religiosorum tinam, cui adjuncta erat regni prae-
ad excipiendas confessiones et praedi- fectura, omnino ascendere detrectavit
candum verbum Dei ...

ex hispano (1648), nec cordubensem admisisset,

latine redditus, cui adjecit discursum ni plus in ea laboris et boni operis
circa jurisdictionem regularium , qua (eampestis tum infestabat) praevidisset
munus obeunt praedicandi, Gandavi ( 1649). Hispalensis tandem ultima eum
1636 in 4; et iterum sub titulo : Cly- obtinuit (1651), in qua et obiit 25.Aug.
peus ordinum mendicantium, Coloniae 1657 a. aetatis 76. Vitam ejus aposto-
1637 in 8. Ex hispanis praetermisso licam, piam et religiosam pluribus pro-
Paulo Duran Rotae auditore, dein ur- secuti sunt Davila ³) et Antonius de
gellensi episcopo († 18. Febr. 1651), Lorea¹). Ex ejus operibus prodierunt
de contractibus t. 3 scripsit Petrus de tantum³) : Catena moralis doctrinae t.
Onate S. J. vallisoletanus († 31. Dec. 1. de actionibus moralibus et earum
1646), Romae 1646-54 in f.; de con-
ditionibus et modis impossibilibus et jure
prohibitis contractibus et testamentis 1) Ejus opera ad usum potissimum con-
adscriptis, Palmae Balearium 1612 in cionatorum
2) Aliuscf.a apud Foppens
Ferdinando I, 230.
Martinez
f
.
- Disquisitiones morales in 1. 2. Mascarenha postgubernatam rectoris mu-
s. Thomae edidit Leander Montanus nere conimbricensem scholam episcopus
O. Cap. murciensis, Matriti 1653.1660 silvensis († 28. Jan. 1628) cujus exstattra-
t. 2 in f.; quaestiones selectas morales, supernaturales,
ctatus de auxiliisLugduni
divinae 1615
gratiae ad actus
in 4.
3) In Teatro de las Espannas.
1) Cf. Mederer , annales acad. ingol- 4) In ejus vita, Matriti 1676 in f.
stad. ad a. 1641 11, 297 ; Backer II, 1007. 5)Cf. Quetif II, 588.
 Thomas Hurtado, Gallego, Soarez . 499

principiis in generali 11. 5, Hispali 1654 restrictione mentali, Coloniae 1655 in

in f.; t. 2. de virtutibus et vitiis in f., adversus Theoph. Raynaudi 1. de
specie, pars prior, de fide, spe et chari- martyrioper pestem, (cf.p.), qui punctus
tate, prudentia et justitia, ib. 1657 in f. valide ab Hurtado in hoc tractatu et
in alia resolutione de communione pro
398. De multis variisque argumen- mortuis, reposuit duplicem apologiam
tis disputavit Thomas Hurtado O. acrem sub nomine Leodegarii Quin-
Cler. reg. min. toletanus, qui Romae, tini Haedui, cui opposuit Hurta-
Compluti et Salmanticae sacram theo- dus : Antidotum duplex contra duplex
logiam docuit sodales, et magna do- venenum, quod ex fonte Theophilino
ctrinae fama ss. literas in academia hi- ebibit Leodig. Quintinus Haeduus pro-
spalensi. Vigebat enim ingenio et elo- pugnante D. Didaco Sanchez del
quentia, literisque theologicis non me- Aq
Aquila, Hispali 1657 in 8. Hurtadi
diocrem conciliorum et canonum, pa- resolutiones prohibitae fuere donec cor-
trum ad haec ss. et amoenae antiqui- rigantur 10. Jun. 1659. Praecursor
tatis lectionem adjunxerat¹). Ea erat thrologicus assecla d. Thomae disputans
veljuvenis (1618) ingenii capacitate et de supernaturalitate entis, reviviscentia
alacritate, ut Salmanticae, dum capitu- meritorum per poenitentiam, de aug-
lumfranciscanorum generale celebrare- mento gratiae et charitatis per actus
tur, ostentandae doctrinae causa una remissos, de intensione supernae bea-
et eadem die universam angelici prae- titudinis, cui adhaeret digressio de qua-
ceptoris mane, subtilissimi autem Scoti litate intentionum, de distinctione reali
vespere theologiam propugnaverit (†) et perfectione essentiali donorum super-
1659 a. aetatis 70). Haec ejus opera: naturaliumtam comparatione factainter
Tractatus varii resolutionum moralium, sese, quam cum substantia deque eo-
Lugduni 1651 v. 2 in f., in quibus rundem causa morali, de potentiis ani-
auctor se sat laxum exhibet; imo ip- mae vegetativae status innocentiae,
sius esse dicuntur plures ex prop. 45 Christi, V. Mariae et beatorum, Hispali
ab Alexandro VII. damnatis. Resoluti- 1641 in f. Ad hujus analogiam edidit
onum moralium11. 6 de congrua susten- etiam praecursorem philosophiae assec-
tatione ecclesiasticorum omnium tam se- lam Aristotelis et d. Thomae disputan-
cularium quam regularium utriusque tem de anima sensitiva, de sensibus in-
sexus, Hispali 1659 ; Coloniae 1661 ; ternis eorundemque actibus, officiis et
de residentia sacrall. 12, Lugduni 1660 effectibus, Antwerpiae 1641 in f. Cho-
v. 2 inf.; resolutiones orthodoxomora- colate o Tabaco si se compadecen con el
De con-
les, scholasticae, historicae de vero, unico ayuno, Matriti 1642 in 4.
et proprio martyrio fidei sanguine sanc- scientia resolutiones morales dedit Bar-
torum violenter effuso rubricato ad- nabas Gallego de Vera O. Praed. ma-
versus quorundam καινολογίαν de pro- tritensis,
1661),
theologiae moralis lector (†
Matriti 1648 in f.; 1666; con-
prio martyrio charitatis et misericor- troversias logicales in defensionem doc-
diae, quibus junguntur digressiones de
germana intelligentia quorundam ca- trinae d. Thomae Aq. , ib. 1623 in 4;
nonum illiberitani concilii, de variis Coloniae 1632 t. 1. (et ut videtur uni-
tormentorum instrumentis et de mar- cus), opus valde rarum. Franciscus
tyrio per pestem, de chori ecclesiastici Soarez S. J. lusitanus, qui per 18
antiquitate, necessitate et fructibus, de annos theologiam scholasticam in pri-
coronis gentilitatis, synagogae et chri- mariis cathedris Conimbricae etEborae
stianismi, de religione nazaraeorum,de professus est († 19. Jan. 1659 a. ae-
tatis 54), reliquit praeter cursum phi-
1) Cf. Bibl. hisp. n. II, 304. losophicum Conimbricae 1651 t. 4 inf.,
32
 500 1641-63. Theol. moralis, Pinsard, Seraph. a Conceptione etc.

Eborae 1670 , de virtute et sacramento Romae 25. Jun. 1628 nec citra b. Vir-
poenitentiae tractatus octo, Eborae 1678 ginis patrocinium, in quam tenerrimo
in f. Ex gallis Yvo Pinsard O. rapiebatur amoris obsequio, sic me-
Praed. armoricus, ecclesiae corisopiten- moriae ac ingenii excrevit facilitate, ut
sis annos ferme triginta canonicus theo- omnes omnibus stupentibus superave-
logus († 13. Apr. 1652) scripsit La rit condiscipulos. Puer adhuc solidarum
delegation des religieux ou l'examen et virtutum studio incumbebat; in fre-
rapport de la puissance legitime qu'ont quentandis nosocomiis sedulus, eximia
les religieux privilegiez d'entendre les humilitate et charitatis exhibitione, in
confessions des seculiers en tout temps lecto decumbentibus ministrabat, nec
et en tout lieu avec les declarationsminus pauperes quantum poterat ele-
de la sacrée congregation du concile emosynis sublevabat, quorum uni ali-
sur la constitution du pape Grégoire quando propriam vestem elargitus est.
Studiis confectis philosophiam actheo-
XV. et pulsieurs bulles et arrests con-
logiam ea rationum ac doctrinae firmi-
cernant les messes des festes et diman-
tatedocuit, ut » admirabilis speculativi
ches, les visites, les questes et enter-
nomen adeptus fuerit¹).
remens, Parisiis 1648, opus sat rarum, Hierony-
editum jam 1622, quod licet facultatimus Pecorarus S. J. neapolitanus,
parisiensi delatum censuram evasisse theologiae moralis professor († 15.Dec.
videtur. 1648), scripsit moralium probabilitatum
t. 2. Stephanus Spinula cler. reg.
399. In Italia plures de singulari- congregationis Somaschae disseruit de
busargumentisdisserentesreperimus1). libera et prudenti agibilium electione in
Ejusmodi sunt: Séraphinus a Concep- moralibus, Genuae 1648 in f. An- -

tione O. Carm., cujus tractatus de poe- dreas Bianchi (Blancus) S. J. genu-

nitentiae virtute et sacramento post ejus ensis († 29. Martii 1657) tutioris sen-
mortem (18. Jun. 1663 a. aetatis 36)
prodiit Romae 1674 in f. Ortus is est
tentiaesectator, subCandidi Philaleti
nomine ediditde opinionumpraxidispu-
tationem additis tribus apologiis di-
1) Praetermittimus Juniperum Dre- versis temporibus editis, Genuae 1642
panensem O. S. Franc. († 1648), qui de ca- in8., 1652; Matriti 1645 etc., adversus
sibus reservatis seu de regularium praela- quem scripsit Fr. Bardi in suis discep-
torum jure reservationis juxta formam
Clementis VIII. super casuum reservatio- tationibus de conscientia (n. 395); de
ne scripsit, Venetiis 1652 in f.; Hierony- Cambio tractatum brevem, in quo ejus
mum Ferrantinum S. J. anconitanum essentia et justitia declaratur et im-
(† 1. Jan. 1655) disserentem de scandalo et pugnantium argumentis respondetur,
correptione fraterna, qua occasione ad mo-
lestas scrupulorum sollicitudines averten- Genuae 1652 in 8 ; de praescientia Dei
das plures alii casus , praesertim ad con- ac praedestinatione disputationem, ib.
fessionem peccatorum sacramentalem 1656 in 8. — De justitia et jure opus
va-
spectantes, et quidem
quidem difficiliores, in posthumum induas partes distributum,
riis diversisque materiis explicantur, Ro-
mae 1653 in f.; Stephanum as. Grego. Neapoli 1659 v. 2 inf. reliquitThomas
rio O. S. Aug. neapolitanum, qui divinae d'Afflitto cler. reg.2) neapolitanus,
pietatis vincula recenset, quibus quilibet natus circa a. 1570 inoppido s.Agathae
vitaestatus Deo arctius conjungitur , Bo- religiosi viri imaginem ideamque ad
noniae 1645 in f.; Petrum Paulum Gua-
zini Orat., Eliam Luna O. Carm. drepa- unguem repraesentans oris habitu, gra-
nitanum , qui a turcis captus Tuneti in vitate, pietate, orationis studio, sacro-
captivitate decessit (15. Nov. 1656) etc.
Polonus erat Andreas Fesulanus a s. The-
resia O. Carm., qui plurimum , Pragae 1) Cf. Martialis as. Joan. Baptista
praesertim pro Dei gloria laboravit († in bibl script. O. Carmel. p. 351 ss.
1651). 2) Cf. Vezzosi I, 4.
 Santarelli, Pellizarius, Donatus, Marchant. 501

rum cultu († 23. Maji 1643). — An- autem correctus fuit a Francisco Mon
dreas Santarelli (Sanctarellus) S. J. tano S. J. rejectis opinionibus laxiori-
patria adriensis in Samnio, theologiae bus, hinc editio romana 1755 in 4.
moralis per octennium professor, in ex- (Venetiis 1761) permissa est. Magni
cipiendis confessionibus erat indefessus. hic tractatus fit. Quadri protonotarius
Annis aliquot ante mortem orbatus visu apostolicus collegit viridarium reserva-
summa animi aequitate instar Tobiae tum seu de casuum reservatorum omni-
senioris tulit suam coecitatem, et in- gena disputatione studiosa elucidatio,
terrogatus saepius, an si aDeo daretur Noviocomi 1656 in f. Hyacinthus
optio, malletne esse surdus quam coe- Donatus O. Praed. calaber, insignis
cus, constanter respondit, malle se esse concionator et lector, in arcanis consci-
coecum, quia si surditate laboraret, non entiae dubiis solvendis ita peritus, ut
posset audire confessiones poenitentium Antoninus alter, consiliorum communis
prout coecus faciebat, essetque penitus parens et dissidiorum arbiter habe-
juvandis animabus inutilis († 5. Dec. retur († c. a. 1661), reliquit regula-
1649 octogenario major). Edidit varias rium rerum praxim resolutariam in 4 t.
resolutiones et consilia, Romae 1625 in 4. distributam, in quibus omnes et sin-
Praeter intentionem et exspectationem gulae materiae, quae in rebus regula-
multum commovit theologos et parla- ribus occurrere possunt sub diversis
menta Galliae suo tractatu morali de tractatibus succincte ac dilucide pro-
haeresi, schismate, apostasia, sollicita- ponuntur, resolvuntur ac deciduntur,
tione in sacramento poenitentiae, blas- Neapoli 1652-61 ; Coloniae 1675 t. 4
phemia, maledictione et de potestate ro- in f. in 2 vol. (m. 30).
mani pontificis in his delictis punien-
dis, Romae 1625 in 4., quod scil. se- 400. Ad theologiam pastoralem¹) re-
cundum illorum timorem puerilem ni- ferri possunt Petrus Marchant leo-
mis extenderet Pontificis auctoritatem diensis O. Min. (n. 1585, † 11. Nov.
inreges 1). Hinc acri censurae subjectus
fuit hic liber a facultatibus theologicis 1) Ignatius Huart O. Cist. belga , s .
parisiensi, tolosana, valentina, rotoma- theologiae in abbatia de Alna in dioecesi
gensi, cadomensi, pictaviensi, burdiga- leodiensi professor evulgavit : Bernardus
lensi, bituricensi, aurelianensi, et a abbas seu sanctus praelatus h. e. flores pa-
storales ex selectissimis quibusque d.Ber-
parlamentis igni addictus 2). Fran- nardi operibus collecti in gratiam praela-
ciscus Pellizzarius S. J. placentinus torum omnium tam secularium quam re-
(n. 1596, † 17. Aug. 1651), theologiae gularium, Lovanii 1651 in 4. Jansenii er-
moralis 11 a. professor, edidit Manuale in
roribus addictus nisus est ets. Bernardum
Jansenii opinionem interpretari hoc
regularium Venetiis 1647 t. 2 in f.; opere : D. Bernardi ab . claraevall. docto-
1648 ; Lugduni 1653, in indicem ta- ris melliflui tractatus de gratia et libero
men relatum decr. 18. Jun. 1651 ; arbitrio periodice dispunctus , commenta-
tractatum de monialibus, in quo resol- rio illustratus, s. Augustino primario gra-
tiae propugnatori consonus demonstratus,
vuntur quaestiones morales ad illarum atque a filiorum alienorum depravationi-
statumpertinentes, Bononiae 1644in4. , bus vindicatus , sub nomine anagramma-
pariter in indice donec corrigatur decr. tico Ranutii Higati. Librumhuncim-
pugnavit Bernardus
21. Apr. 1691, etiam cum excerptis putatione Texerius editadis-
theologica in janseniana dogmata,
omnibus decr. 4. Dec. 1725; egregie Carolopoli 1651, cui opposuit Huartus
Bernardum abbreviatum ; impugnavit eti-
am Matthias Hauzeur O. Min. (cf. t. II
1) Cf. D'Argentré II, 2, 212 ; contin. n. 30) edito libello hujus tituli : Correctio
H. E. Fleuriil. 196 § 1 ss . etc. fraterna R. Higati , cui Huart opposuit :
2) Libros contraillum scriptos cf. apud Vindiciae pro R. Higato, quibus paulo post
Backer III, 542 ss. addidit appendicem. Cf. Foppens I, 553.
502 1641-1663. Theol. moralis, Petrus Marchant, Jabob. Marchant.

1661), insignis probabilista, qui prae- | Virginis nutritii Jesu in utero asserta,
ter plura ascetica reliquit¹) : Tribunal Brugis et Gandavi 1630 in 8., in libro-
sacramentale et visibile animarum inhac rum prohibitorum indicem decr. 19.
vita mortali, Gandavi 1643 t. 2 in f., Martii 1633 relatus fuit. Eum impug-
in quorum 1. agit modo nonnihil sin- navit Claudius Dansquius canonicus
gulari de natura, institutione et parti- tornacensis, cui ille respondit. Hujus
bus tribunalis sacramenti, dejudice seu viri elogia et merita hoc epitaphio ex-
confessario ejusque potestate, qualita- presserunt sodales :
tibus, officio, obligationibus etc.; de
Sta viator et audi:
materia judicii sive tribunalis sacra-
menti poenitentiae; de reo et actibus, Jacet magnus ille Marchantius,
ejus contritione, confessione et satis- Professione theologica jubilatus,
factione ; de actore contra reum et ad- Religiosa jubilarius.
vocato pro reo sive de conscientia ; de Nomine Petrus , omine petra,
sententia et absolutione. In 2. disputat In ministerio provinciali
de legibus, legislatoribus et legum ob- Utriusque provinciae Flandriae
FF. Minorum Recollectorum
ligatione; de decalogo, de praeceptis
Ecclesiae. His adjecit 1650 t. 3. com- Angularis :
plectentem omnium statuum, graduum, Supra quam apostolica sedes
officiorum naturam, obligationes, pec- Aedificavit Ecclesiam novam
cata sive speculum totius hominis chri- Reformationis limburgensis
stiani. Porro in eo disputat de Ecclesia Poenitentium s. Francisci.
Christi visibili militante matre nostra Convinium terris peperit,
et filiis ejus ; de statu universali ho- Lovanium scientia rudem
minis christiani, de vicario Christi pon- Excoluit.
tifice romano, de ejus potestate in fe- Eruditum totus orbis coluit.
rendis censuris et poenis, in indulgen- Verum Ecclesiae lumen,
tiarum erogationibus ; de statu eccle- Seraphici ordinis columen.
siastico sive clericali ; de statu episco- Vivens utrique luxit,
pali, de variis episcopi officiis; de ar- Mortuum uterque luxit.
chidiaconis, archipresbyteris, officiali- In Commissarii
bus et curatis; de clericis beneficiatis, Ac Definitoris generalis officio
de beneficiis ac simonia; de statu Oneribus uterque honoravit ;
religioso ; de statu politico sive civili, Honoribus uterque oneravit ;
ejusque gradibus, officiis, opificiis etc. Mors omnibus exoneravit.
Prodierunt hi tres tomi simul Antwer- Nempe in momento temporis
piae 1672 t. 3 in f. in 2 v. Notabiles Plaudente coelo, plangente solo
resolutiones variorum casuum et quae- Hic obiit, hinc abiit,
stionum practicarum, ib. 1655 in 8 ; Aeternitatem adiit.
Expositio mystico-litteralis ss. incruenti Hocque monumento marmoris
missae sacrificii, ib. 1653 in 8 ; Bacu- Morte haustus, vita exhaustus ,
lus pastoralis sive potestas episcopo- Dum mundum elusit,
rum in regulares exemptos ab orgini- Mundo exclusus, spe non delusus
bus suis explicata, Brugis 1638 in 8 . Hic est reclusus
Ejusdem 1. Sanctificatio s. Joseph sponsi Anno Domini 1661 .
Aetatis 76. religionis 60.
1) Cf. Joan. a s. Antonio II, 458 ; Fop- 11. Novembris .
pens II, 989 ; Dirks Histoire littér. et
bibliographique des Frères Min. de l'Ob- Multum laudatur 1) Jacobi Mar-
serv. de S. François en Belgique et dans
les Pays-Bas p. 216-29. 1) Feller V, 526 : Ouvrage savant,
 Rovenius, Peuplus, Coronus, Machado etc. 503

chant, fratris Petri, († 1648) Hortus | cognitionem, adpraeceptorum ad eucha-

pastorum, Montibus 1631-32 ed. 2; ristiae sacramentum spectantium ex-
Coloniae 1635; Lugduni 1652; 1673; plicationem conferunt, breviter diluci-
Venetiis 1708 ; Patavii 1728 etc. deque explicantur, Neapoli 1639 in f.;
tractatus de divino et ecclesiastico officio
401. Philippus Rovenius transi- seu de horis canonicis, in quo omnia,
sulanus, vicarius apostolicus per foede- quae ad publicam chori et privatam
ratum Belgium († 1. Oct. 1651) reli- divini officii recitationem pertinent, ex-
quit reipublicae christianae ll. 2 trac- plicantur, ib. 1643 in 4. Jacobus
tantes devariishominum statibus, gra- Raggius O. Cap. genuensis dedit
dibus, officiis et functionibus in Ec- monita necessaria confessariis tempore
clesia Christi et quae in singulis am- pestis ad sacramenta ministranda, ne
plectenda, quae fugiendasint, Antwer- morbo afficiantur, in summum bonum
piae 1638. Ambrosius Peuplus animarum, Genuae 1657. Vincen-
O. Min. Obs. belga († 1658) praeter tius a Monte Regali O. Conv. theolo-
breviarium universae philosophiae Scoto-giae moralis lector, qui dedit ad casus
augustianae in 4 pp. distinctum, ratio- conscientiae et animarum regimen insti-
nalem, transnaturalem et moralem cum tutionem, Florentiae 1641 ; et selecta
brevi reductione lectionum ad theolo- moralia sive de animae morbis et me-
giam, Leodii 1648 in 4., concinnavit dicamine brevem et selectam tractatio-
breviarium practicae theologiae ad usum nem, ib. 1655. Gavinus Sassari
confessariorum
ib. 1653. praesertim regularium,
Raymundus Caronus S.conscripsit
J. sessariensis († 9. Aug.Practica
Guia de confessores. 1653)
O. S. Franc. hibernus descripsit aposto- de Administar los Sacramentos en

latum missionariorum per universum especial el de la Penitencia, Sessari

mundum, cum obligatione pastorum 1640; canones conscientiae ex utroque
quoadmanutenentiamEvangelii,regulis
actionum humanarum et methodo con-
jure et probatis doctoribus collectos,
Lugduni 1651 in 4., qui tamen ab aliis
ferendi cum
Parisiis 1659haereticis
(m. 36) . ac
— infidelibus,
Joan. Ma- Theophilo Alario O.Barn. tribuuntur.
chado de Chaves patria ex urbe Joseph Rosell O. Carth. praxim
deponendi conscientiam in dubiis et scru-
Quito, designatus episcopus popajanae pulis circa casus morales proposuit
provinciae († 1653), opus magni pretii Lugduni 1660 ; Cracoviae 1662 in 16;
reliquit Perfecto Confesor y Cura de al- Coloniae 1697. - Joannes Huchon
mas v. 2 in f. PetrusAnellus Per- in urbe insulensi pastor ecclesiae s. Sal-
sicus S. J. patria massalubrensis haud vatoris evulgavit theologiam practicam
procul Neapoli, diu theologiae moralis de Sacramentis cum commentario ad 1 .
professor, vir vere apostolicus († 18 . p.Enchiridii Petri Binsfeldi (n. 109),
Martii 1644), scripsit de primo acprae- Insulis 1641 in 12. - Marcellus Me-
cipuo sacerdotis officio 11. 3, in quibus galius cler. reg, squillacensis († 26.
omnia fere moralia dubia, quae sacer- Martii 1643) plurium operum auctor ¹),
doti tam ante missae celebrationem, inter alia edidit: Institutionis confes-
quam in ipsa celebratione possunt oc- sariorum et poenitentium t. 4, Mutinae
currere quaeque ad sacrificii missae 1618-1621 in 4 ; consilia seu decisi-
ones diversorum casuum praesertim ad
quoique d'une critique peu sévère , édifi- conscientiae forum pertinentium, ib.
ant et utile, et où il y a des choses curi- 1625 in 4 ; Promptuarium theologicum,
euses qu'il serait difficile de trouver ail- morale-scholasticum, canonicum ac civile
leurs. Alia ejusdem opera pastoralia, quae
prodierunt Montibus 1641 ; Coloniae 1635
in f.; 1700, cf. apud Foppens I, 525. 1) Cf. Vezzosi II, 54.
504 1641-1663. Theol. moralis, Palafox, Ludov. de Conceptione etc.

alphabetica serie compositum, Neapoli disquisitionum moralium, quibus om-

1633 v. 2 in f.; prodiit tamen tantum nes casus conscientiae maxime prac-
t. primus ex quatuor ; variarum reso- ticabiles explicantur ex ss. canonibus
lutionum moralium, canonicarum et ci- et probatis doctorum sententiis ad in-
vilium, ib. 1634 t. 2 in f. Quibus structionem confessariorum et poeni-
addatur Joannes de Palafox et Men- tentium, Romae 1638-1643 v. 4 in
doza aragonius, qui postquam obierat f., quae a nonnullis laxitatis nomine
munera honorifica secularia, viam iniit impugnabantur. Carolus Zamber-
clericalem, factusque est episcopus an- tus S. J. placentinus per 20 a. theo-
gelipolitanus in nova Hispania Ameri- logiae moralis professor († 27. Apr.
cae (1639), mexicanae provinciae pro- 1650), qui sub nomine lectoris theo-
rex, demum oxumensis ecclesiae prae- logiae moralis in cathedrali Bononiae
sul (1653). Reliquit plurima scripta, edidit : Decisiones casuum conscientiae,
quae collecta prodierunt Matriti 1762 qui singulis mensibus in congregationi-
t. 15 in 13v. inf., interquae multae sunt bus archipresbyteralibus dioecesis bo-
instructiones pastorales. Neque tamen noniensis discutiuntur ab a. 1634-
hisce adeo debet sui nominis celebri- 1639, Bononiae in 4.- Christophorus
tatem, quam suis cum jesuitis contro- Fabritius fuligniensis , canonicus
versiis, in quibus nimio pro suis juri- lateranensis († 1651), et Alphonsus de
bus zelo motus mansuetudinis limites Leonecler. reg.neapolitanus (†1644),
excessit. Non tamen negamus insignem cujus communium ac practicabilium
eum fuisse episcopum de salute ani- conclusionum conscientiae casuum re-
marum sibi commissarum sollicitum, collectiones sub tractatu de officio et
qui aliis occasionibus aestimationis in potestate confessarii prodierunt Arimini
societatem Jesu signa haud ambigua 1630 in 4 ; de officio capellani sive
dedit († 30. Sept. 1659). qualitates sacerdotis ratione beneficii,
legati aut salarii etc. Neapoli 1635.-
402. Selectas et practicas resolutiones Illuminatus Moronus O. S. Franc.
de casibus tempore mortis occurrenti- strict. observ. bergomensis dedit cen-
bus tam in administratione et recep- tum responsa centum quaesitis ex his,
tione sacramentorum quam in ceteris quae ex omni theologiae practicae ma-
ad eum conflictum omnium maximum teria illi in dies solvendadeferebantur¹),
spectantibus dedit Petrus Aingo de Venetiis 1644; Mediolani 1682 in f.
Espeleta navarrus, asturicensis eccle- Marcus Vidal cler. reg. O. Theat.
siae vicarius generalis, Matriti 1660 venetus concinnavit arcam vitalem, in
in f. -Examen veritatis theologiae mo- qua pretiosiores theologiae moralis
ralis per singulares casus et quaesti- margaritaeexvastissimo tum theologico
ones instituit Ludovicus de Con- tum canonico oceano diligenter collec-
ceptione O. SS. Trin. lusitanus. tae recluduntur seu inquisitiones theo-
Summam casuum conscientiae dederunt logicae morales casuum conscientiae,
Antonius Naldi O. Theat. faventinus Venetiis 1650 in f., quod tamen opus
senex morum candore , ingenuitate, decr. 10. Jun. 1654 prohibitum fuit.
simplicitate conspicuus († 1645), cu- Illudretractavit recuditque inscriptum:
jus summa seu resolutiones practicae Arca salutaris consultus utriusque
notabiliores casuum fere omnium Ro- juris includens, in quahumani generis
mae prodiit 1635 ed. 5. Vincen-
spes naufraga ad salutis portum per-
tius Candidus O. Pr. syracusanus, ducens seu inquisitiones etc., ib. 1660
sub Innocentio X. magister s. palatii
probabilista gravis († 7. Nov. 1654 a. 1) Cf. Acta erudit. lips. a. 1684 р.
aetatis 81), sub titulo : Illustriorum 302.
 Liturgia, Jacobus Goar. 505

in f., quod donec corrigatur prohi- 1653. Haec sunt ejus opera: Eucholo-
bitum fuit 4. Jul . 1661 . gion sive rituale graecorum complectens
ritus et ordines divinae liturgiae, offi-
403. Sacram liturgiam plures illustra- ciorum, sacramentorum, consecratio-
runt, inter quos eminet Jacobus Goar num, benedictionum, funerum, oratio-
O. Praed. parisiensis n. 1601. Post num etc. cuilibet personae statui vel
emensa 6 annis philosophiae ac theo- tempori congruens juxta usum orien-
logiae stadia, lector Tulli institutus so- talis Ecclesiae interpretatione la-
dales philosophiamdocuit, tum et theo- tina necnon mixta barbararum vocum
logiam. Cum vero interea graecam lin- brevi glossario, aeneis figuris et obser-
guam apprime coleret monumentaque vationibus ex antiquis patribus et ma-
vetera graeca evolveret ardentius, quae xime graecorum theologorum expositi-
aliquando sibi proponebat edenda, ut onibus illustratum, Lutetiae, Parisio-
horum omnium pleniorem compararet rum 1647 in f. (fr. 200), iterum Ve-
sibi notitiam simul et ut in rem catho-
netiis ; quod opus doctum magni fit ab
licam fructum reportaret aliquem, a eruditis rarumque est. »Tandem pro-
magistro ordinis Nicolao Ridolphi mis- diit a. 1647, inquit Renaudot¹),
sus est in Orientem (1631), ubi in in- opus insigne J. Goar ex ord. domini-
sula Chio annis 8 stetitapostolici etiam canorumviri doctissimi, quo graecorum
missionarii munere fungens, graecorum euchologion illustravitet latine versum
ecclesias ubicunque eum adesse contin- egregio commentario explicavit, inquo
geret, frequentans, illorum ritus sin- BasiliiChrysostomique liturgias omnia-
gillatim investigans acperscrutans, cum que ad ritus eucharisticos spectantia,
illorum sapientioribus ac peritioribus quae obscurissima erant, in magna luce
saepius colloquens ac omnium rationem collocavit,nihil adeo ut in hoc genere
diligenter exquirens, ipsis etiam schis- aetas nostra viderit praestantius. Nam
maticis, quos ad romanam Ecclesiam vulgares, quae in manibus graecorum
pellicere nitebatur, ob morumsuavita- erant, tum veteres editiones multosque
tem atque exactam eruditionem accep- antiquissimos codd. inter se compara-
tissimus. Exinde vero c. 1640 Romam vit, quibus textus emacularetur, cum-
appulsus cum rerum rituumque orien- que non modo in antiquitate ecclesi-
talium doctioribus Leone Allatio, Ba- astica versatissimus foret, sed hodier-
silio Falasca, monachorum s. Basilii nae etiam disciplinae , cum in Graecia
apud pontificem procuratore generali, missionibus operam dedisset, notitiam
Georgio Coresio, Pantaleone Ligaridio haberet non mediocrem, omnes, qui
aliisque primi subsellii viris eruditis- aliquid hac in parte tentaverant, longo
simisfamiliaritatem et amicitiam inivit, intervallo superavit ..adeo ut tot
quam deinceps literis ultro citroque annorum cursu nemo quidquam illius
scriptis fovit , quo ex suavissimo uti- laboribus addiderit, omnes ex illis se
lissimoque commercio non potuit quin profecisse agnoverint.« Georgii Cedreni
sapientiae disciplinaeque graecae peri- compendium historiarum ex versione
tissimus evaderet. Parisios (secundo) Guil. Xylandri cum ejusdem annota-
rediens (1644) demum operibus, qui- tionibus. Accedunt huic editioni prae-
bus tantum desudarat, edendis serio ter lacunas tres ingentes et alias ex-
appulit animum, hisque annos 8 soli- pletas in Cedrenum J. Goar notae
dos indefessus insumpsit¹). Laboribus posteriores et Car. Annibalis Fabrotti
fractus lente consumptus est 23. Sept.
1) In praef. collect, liturg. orient. t. 1.
1) Cf. Quetif II, 574 ; Niceron XIX, Cf. etiam Pérpétuité de la foit. 4 1. 1 c.
384 ss. 1 (ed. Migne 3, 24) ; Feller IV, 192.
506 1641-1663. Liturgia et theol. mystica, Eveillon etc.

J. C. glossarium ad eundem. Item Ioan. in quo earum instittio, significatio,

Scylitzes Curopalates excipiens ubi Ce- ordo et ritus explicantur,Parisiis 1641
drenus desinit, nunc primum graece in 8 ; de recta psallendi ratione, Flexiae
editus, ib . 1647 in f.; Georgius Codi- 1646 in 4., liber rarus ; Traité des ex-
nus Curopalata de officiis magnae ec- communications et monitoires 1), Ande-
clesiae constantinopol. ex versione J. gavi 1651 in 4 ; Parisiis 1672 ; Romae
Gretseri S. J. cum ejusdem commen- 1712 t. 2 in 16. Paulus Maria
tariorum in Codinum 11. 3. Adjungun- Quarto cler. reg. Atriae in regno ne-
tur recentiores orientalium episcopa- apolitano natus insignia opera quae-
tuum notitiae, voces honorariae, appel- que magni fiunt edidit 2), ut rubricae
lationes dignitatum indices, quibus missalis romani commentariis illustra-
postremis seculis ecclesiastici et aulici tae, quibus servato rubricarum ordine
proceres salutabantur, ib. 1648 in f.; distincte explicantur 1. ritus missae in
Georgiimonachi et s. Tarasiipatriarchae sensu literali ; 2. sacratiora mysteria
CP. quondam syncelli chronographia singulorum rituum; 3. doctrina mora-
ab Adamo usque ad Diocletianum (nunc lis et dubia conscientiae circa ritus
primum), et Nicephori patriarchae CP. eosdem ; et resolvuntur innumeraedif-
breviarium chronographicum abAdamo ficultates de celebratione missarum de-
ad Michaelis et ejus F. Theophili tem- que aliis sacerdotum obligationibus,
pora. His tabulae chronologicae et an- cum appendice quaestionum de sacri-
notationes additae etc., ib. 1652 in f. ficio missae, Romae 1655 in f.; depro-
S. Theophanis chronographia et Leonis cessionibus ecclesiasticis et de litanis
grammatici vitae recentiorum impera- sanctorum ac de sacris benedictionibus,
torum, ib. 1655 inf. Editionem absol- de rebus benedictione sacratis (seorsim
vit Goarii sodalis Combefisius. Ea Neapoli 1659 in f.), omnia simul Ro-
non est adeo accurata , quod Goarjam mae 1674; Venetiis 1665 ; 1727 ; ma-
obtusa visus acie laboraret, quo factum, tura discussio casuum episcopalium seu
ut aliquando impegerit, indeque a Pos- atrociorum criminum , quae solent ab
sinio interdum vapulat inPachymere episcopis reservari in 2 sectiones di-
suo Romae 1666 edito. Haec opera hi- stributa. In 1. accurate disseritur de
storica recepta fuerunt in collectionem casibus reservatis speciatim, qui sin-
historiae byzantinae. gillatim examinantur ; in 2. declaran-
tur exacte omnia requisita ad validam
404. Huic addanturJacobus Eveil- et legitimam absolutionem a censuris
lon , andegavensis, qui licet 13 a. pa- et casibus reservatis , cum appendice
rochus, dein canonicus et vicarius ge- selectarum quaestionum de sacramento
neralis (n. 1582, † 1651 a. aetatis 79), poenitentiae, Neapoli 1668 in 4.
assidue tamen lectitabat conciliorum
acta patrumque opera, tantoque amore 1) Prolixam hujus operis synopsim ex-
in pauperes ferebatur, ut plura sibi hibet Dupin XVII, 255 ss., quam itaab-
solvit : On voit ... que Eveillon a traité
commoda subtraheret, acquondam mo- cette matière à fond selon les principes et
nitus, ut cubiculorum conclavis parie- les maximes du Droit canonique, des Ca-
tes tapetibus ornaret, respondit, parie- nonistes et des Théologiens , et la prati-
tes nunquam in hieme de frigore con- que moderne de l'Eglise: mais il semble
avoir negligé ce qui regarde l'ancien droit
queri : tot vero pauperes ad januamet l'usage de l'Eglise despremiers siècles,
stantes vestibus indigere 1). Opera ejus et s'être trop arrêté à des minuties et à
sunt : De processionibus ecclesiasticis l., des formalitez. Son Ouvrage est assez bien
écrit en François, fort méthodique etplein
de bon sens , de principes et de raisonne-
1) Cf. Niceron XIV , 297 ss.; Bibl. mens solides.
un. XIII, 554 ; Feller III, 491. 2) Cf. Vezzosi II, 201.
 David Backer, Godinez, Lancicius, Druzbicki. 507

405. De theologia mystica praeter S. J. lithuanus ejurata haeresi calvi-

alios meruerunt David Augustinus niana magno animo amplexus est fidem
Baker 1) O. S. Ben. anglus n. 9. Dec. catholicam juvenis 17 annorum. Do-
1575 , qui mortis periculo Dei miro cuit theologiam et ss. literas , sed in
beneficio ereptus ad fidem catholicam primis eminuit solidae perfectionis stu-
rediit totumque se Deo consecravit et dio († 16. Maj. 1652). Plurima reli-
piissimae vitae se dedit. Diu moniali- quit opuscula spiritualia, quae cura Jo.
bus a confessionibus fuit, deina. 1638 Bollandi collecta prodierunt Ant-
in Angliam missus plures sanctissimae werpiae 1650 t. 2 in f. (m. 250) ; In-
vitae exemplo et orationibus convertit, golstadii 1724 t. 2 in f. (m. 270) ; et
sed laboribus, persecutionibus morbis- t. 21 in 8. Plura ex iis recusa prodie-
que brevi consumptus ad praemia ae- runt Cracoviae 1883 et ss. Magni ea
terna, ut sperare licet, evolavit 9.Aug. fiunt propter eruditionem sanam soli-
1641. Ex ejus scriptis (40) jussu ca- damque ascesim. Opuscula pariter
pituli generalis 1653 excerpta fuit a plane egregia solidaque ascesi referta
Cressy: Sancta Sophia or Direction reliquit ejus sodalis Caspar Druz-
for the Prayer ofContemplation, Duaci bicki polonus , concionator insignis,
1657 t. 2 in 8 ; Londini 1876. Exejus qui Posonii sancte decessit 2.Apr. 1662.
scriptis pariter prodiit cura Clementis Ea collecta prodierunt1) Calissii et Pos-
Reyner O. S. Ben.: Apostolatus bene- naniae 1686. 1691 t. 2 in f.; Ingol-
dictinorum in Anglia sive disceptatio stadii 1732 t. 2 in f. (m. 225). -Be-
historica de antiquitate ordinis con- nedictus (in seculo Jacobus dictus)
gregationisque monachorum nigrorum Haeften O. S. Ben. ultrajectinus, af-
s. Benedicti in regno Angliae cum ap- flighemensis monasterii praepositus
pendice , Duaci 1626 in f., opus quod strictiorem regulae observantiam seu
magni aestimatur. Michael Godi- reformationem inillud induxit suisque
nez S. J. waterfordiensis e Waddingo- confratribus morum integritate , can-
rum familia , post suam in Mexicum dore, modestia praeluxit, vir dictus a
missionem dictus Godinez, docuit Me- Martene aeterna memoria dignus († 31 .
xici et Guatemalae philosophiam et Jul. 1648). Praeter plura opera asce-
theologiam († 12. Dec. 1644) et reli- tica²) mentionem in primis merent ejus
quit opus insigne Practica de la Teo- disquisitiones monasticae, quibus s. Be-
logia Mystica Angelopoli 1681, et ali- nedicti regula et religiosorum rituum
bi, latine reddita et commentariis in- antiquitates variae dilucidantur, prae-
structa ab Emmanuele Ignatio de la missa s. Benedicti vita , Antwerpiae
Reguera S. J., Romae 1740 t. 2 in 1644 t. 2 in f.
f.- Nicolaus Lancicius (Lanczycki)
1] Cf. Backer I, 1659.
1) Cf. plura de eo apud Gillow I, 112- 2) Cf. Foppens I, 133 ; Bibl. nat. de
17; Mittermüller Kirchenlex. I. 1867. Belg. VIII, 598 .
 I. TABULE CHRONOLOGICE
ab a. 1564-1663 SECUNDUM

Theologia polemica Disciplinae ad

Theologia scholastica
et positiva ss. literas spectantes

Aeg. Foscarari O. Praed. Frieder. Staphylus Guil . Hammer O Praed.*

Jacobin. Malafossa O. Barth. Camerarius Arch. de Burgonovo O. Min.
Conv. Jul. de Pflug
1564
J. Bologni Spiritus Roterus 0. Pr.
Hip. Chizzuola * Franc. Vita Polynthius O. S.
Fr.*

Jac. Lainez S. J. Nicolaus Granerius * Martinus Martinez

Albertus Sperling
1565 Leodeg. Bontems O. S. Ben.
Jo . Blasius *
Mich. Buchinger

Fr. de Mendoza et Bova- Mart. Perez de Ayala Joan. Hentenius O. Pr.

dilla Didacus de Noguera Cosm . Dam. Hortulanus
Gab. Puy-Herbault Seraphinus Cumiranus
1566 Thomas Heskin O. Pr. O. Min.
Joannes Hessel
Georgius Cassander
Caes. Delfini Joannes Hessel
Bl . Noziczka *

1567 Ant. Rubio O. S. Franc. *

1568 Barth. de Torres Nic. Olahus Laev. Lemnius

Jo. C. Rutland *

Cam. Campeggi O.Praed. Sixtus Senensis O.

Petr. Ponetus O. Carm . * Pr.
1569 Nic. Beguin * Jac. Naclantus O. Pr.
Thom. Jacomelli O. Praed. Simon de Corroy 0. Coel .
Jac . Naclantus Jac. Naclantus

Jo. de Combis O. S. Franc. " Jod. Ravesteyn Ant. Marinari O. Carm.

Guilelm. Eisengrein Hier. Lorete O. S. Ben."
Michael Medina * Caspar Graxaг
1570
Joannes Faber O. Praed. Joannes Maria Ballianus
Barth. Latomus
Joannes du Tillet
Stanislaus Orichovius Jo. du Tillet
 THEOLOGORUM
DISCIPLINAS DISPOSITÆ .

Patrologia Historia ecclesiastica Theologia practica

Ludovicus Miraeus * Sim. Fontaine O. S. Fr. Thomas Campegius

Caspar Gennep * Antonius Cucchus *
Raph. Cyllenius *
Hier. Garimbertus * 1564

Matth. Ugonius

Joan. Ricot Mich. Buchinger *

1565

Lud. Blosius O. S. Ben.

Franc. de Vargas Mexia *
1566

Roverus Pontanus O. Carm. Jo. Sotellus 1567

Onuph. Panvini 1568

Aug.

1569

Jo . Car. Bovio Laur. Hochwart

1570

Jo . du Tillet
510

Theologia polemica Disciplinae ad

Theologia scholastica
et positiva ss. literas spectantes

Claudius Espencaeus Hieronymus a Mariano "

Jo. Genesius Sepulveda Felic. Capito O. Serv. M. V.
Joannes Garetius Lucr. Tyraboschus O Carm."
1571
Nicolaus Durand de Ville-
gaignon
Raphael Aquilino *
Claudius Espencaeus

Thomas Harding Jo. Soares O. S. Aug.

1572 Th . Elysius O. Pr. Jo . Mahusius O. Min.
Fr.de Corduba O. S. Fr. Petrus Caponsacchius 0.Min."

Th. Manriquez O. Praed. Vinc. MontagnesiusAug. Andreas Masius

1573 Georgius Wicelius Joannes Benedictus
Henricus Joliffus Matth . Galenus
Petr. Regis O. S. Franc. Georgius Wicelius

Martinus de Ledesma O. Antonius de Mouchy Cornelius Mussus O. Min.

Praed. Franc. Richardot O. S. Aug. Franciscus de Avila
1574 Bernardus Bonjoannes Gerardus Mathisius
Raph. CastrucciusO.S.Bened.
Danielus Barbaro

Dion. Petrellus a Sigillo Aug. Simon Vigor Didacus de Estella O. S.

1575 Dom. Graminea de Vig." Franc.
Vinc. Patinas O. Praed. Guilelmus Canterus
Jacobus Ledesma S. J. Joannes Boulaise"

Jo. Ballaini O. Conv. Franciscus Sonnius Corn. Jansenius

Matth. Felisius O. Min. Joachimus Hopper
1576 Fel. Amuccius Serv. M. V.
Hieronymus Muzio
Lud. Majoranus can. r. lat.

Augustinus Hunnaeus Thomas Dorman Joannes Levita Isaac

1577 Christophorus Rasperger *
Sebastianus Flasch *

Joannes Paulus Donatus Did. de Paiva de Petrus Serrano

O. Carm. Andrada Joannes Harlemius S. J.
Martinus Eisengrein
1578 Rud. Clenke
Arnald . Alostanus O. S. Franc.
Did. de Paiva de Andrada Did. X. Arias 0. Pr.
Ant. Cordubensis F. Traub *

Joannes Fowler Stanislaus Hoşius Franciscus Fremin 0.

Joannes Dovetus O. Min." Mich. Hager * Min.
1579
 511

Patrologia Historia ecclesiastica Theologia practica

1571

Joannes Gillotius * Hieronymus Maggi

Marianus Victorius 1572
Antonius d' Albon

Franciscus Balduinus Christophorus Madridius S. J.

1573

Franciscus Zinus " Georgius Vivienus *

Guilelmus Redoanus
1574

Nicolaus Harpsfield Thom. Mercado O. Praed.

Nicolaus Psalmeus Joannes Molinaeus
1575
Aug. Florentinus O. Camald." Matth . Alberti O. Oliv .

Joan. Rioche O. Min. * Antonius Polus *

Mich. Poccianti Serv. b . Barthol. Carranza O. Praed.
M. V. 1576

Did. Covarrubias
Alph. Alv. Guerrero 1577
Joannes Polanco S. J.

Mich . Thomasius de Ta- Laurentius Surius O. Antonius Cordubensis O.

xaquet. Carthus S. Franc.
Joannes Ram
Nicolaus van Esch 1578

Daniel Venatorius *
Alphonsus Hojeda de Men-
doza 1579
Mich. de Aninnon *
512

Theologia polemica Disciplinae ad

Theologia scholastica
et positiva ss. literas spectantes

Melchior Flavius O. S. Cunerus Petri Hieronymus Osorius

Franc. Jacobus Feucht Joannes Cartesius O.
Petr. Stupano Obl . Hanard. Gamerius Carm.
1580 Matthaeus Launojus Sebast. Toscano O. S. Aug.
Joannes Jacobus Rabus * Laurentius de Villavicencio
Sebastianus Haidlauff * O. S. Aug.
Joannes Delphius " Andreas Croquet
Zacharias Andriani * Alanus Copus.

Barth. de Medina O. Pr. Edm. Campianus S. J. Francisc. Forerius

Ferdinandus de las Infantas Nicolaus Saunders 0. Pr.
Caspar Cardillo de Vil- Petrus Covillonius S. J.
lalpando Justus Rugerius *
1581 Petr. Emotte Antonius Birrietus 0. Min.*
Richardus Briston Franciscus Polygranus 0. S.
Andreas Fabricius Franc. *
Ger. Busaeus
Archangelus Hamilton *

Vinc. Justinianus O. Pr. Joannes de Via Paul. Palacios de Salazar

Joannes Forsannus O. Min. Petrus de la Coste O. Pr. Joannes de la Fuente 0.
Gregorius Martin S. Franc.
1582 Pet. Martinez de Bree*
Hieronymus Vielmius Or. Pr.
Hier. Quainus Serv. b. M. V.
Michael Aitsinger

Martinus Rithove Theod. Graminaeus *

Bonaventura Manenti O.
Joannes Maldonatus
1583 Min. * S. J.
Gundis. de la Cerda
Cosm. Filiarchus *
Jacobus Veld. O. S. Aug.
Joannes de Fregeville

Franciscus Ovando O. Caspar Frank Angelus Buonricius "

Min. * Theodorus Peltanus S. J. Hector Pintus O. S. Hie-
Hieronymus de la Rua Franciscus Horantius O ronymi
1584 Min. Nicolaus Faber

G. Hervet
Franciscus Torres S. J.

Joannes Capella O. Serv. Jacobus Gorski Alph. Salmeron S.J.

b. M. V. Joannes Howman de Guilelmus Sirletus
Feckenham O. S. Ben. Christ. Adrichomius
1585 Paulus Bernardini O. Pr. Antonius Guevara
Hilarion O. S. Bened.
Petrus Bungus

Georgius Eder Leo de Castro

Martinus Bialobrzeski Antonius Marinarius 0.
1586 Henricus Blissemius S. J. Carm.*
Julius Castellani Joannes Paduanus *
 513

Patrologia Historia ecclesiastica Theologia practica

Gundisalvusde Illescas Remig. Nanni O. Praed.

Fridericus Schenk
Caes . Grassi

1580

Petrus Ciaconus Joannes Saint-André

Jac. Billius O. S. Ben . Jos. Pamphilus O. S.Aug.
Caesar Mazutelli
Marcellinus Francolini *
1581

Nicolaus Saunders

J. Laingaeus * Marcut. Benavidio

Michael Timotheus *

1582

Laurentius Renatus de Did. de Simancas

laBarre * Laelius Jordanus
Fridericus Morel Paulus Fusco 1583
Hieronymus Gigas *

Franciscus Torres Carolus Sigonius S. Carolus Borromaeus

S. J. Hieronymus Bolsec Petrus Perusio *
Gentianus Hervet Melch. Hittorp
Petrus Comestor 1584
Laurentius Cumdius *

Joannes Molanus Antonius Scappi *

Herm. de Kerssenbroick

1585

Joannes Molanus Joannes Molanus

Raph. Bagata Mart. Azpilcueta

Ant. Augustinus
Antonius Contius 1586

Hurter, Nomenclator I. 83
514

Theologia polemica Disciplinae ad

Theologia scholastica
et positiva ss. literas spectantes

Jos. Angles O. Min. Gaspar Casal O. S. Hieronymus Verlenius

Franciscus a Christo O. Aug. Martinus Alphonsus del
1587 S. Aug. Andreas Nidecki Pozo
Ferdinandus Vellosillo Tilmannus Bredenbach
Petrus Busaeus S. J.

Marc. A. Mazzaronus * Joannes Duraeus S. J. Marcus de la Cumara O.

Guilelmus Damasus Min. "
Lindanus Ludovic. de Mont-Josieu
1588 Philippus Philomusus
Guilelmus du Blanc
Ludovicus a s. Francisco 0.
Aeg. de la Coulture " Min."

August. de SS. Trinitate Thomas Pulcheramicus Flaminius Nobilius

O. S. Aug. O. Carm. Paulus Sacratus "
Martinus Cromer Antonius Scaynus
Joannes Gibbons S. J. Natalis Taillepied O. Cap.
1589
Joannes B. Elian S. J.
Ang. Pientini O. Praed. Thomas Pulcher-amicus
Adeodatus de Burgo O.S.Aug.
(Michael Bajus)
Luc. Mencholini O. S. Fr. Joannes Nasus O. Min. Didacusde Castillo •
Ludovicus Carbo * Joannes Portez O. Min. Petrus Carbo 0. Carthus.
Ludovicus Silvester a s. Martinus Duncanus Petrus Bulenger
1590
Ang. Conv." Bartholom.de Valverde Tullius Crispoldus "
et Gandia Thomas Nelus
Casparo Serrano *

Matthias Aquarius O. Claud. Sanctesius Franciscus Ribera

Praed. Edmundus Auger S. J. S. J.
Alphonsus de Mendoza Laurent. Arturus Faunt Ludovicus de Leon O. S.
Didacus de Tapia O. S. Aug. S. J. Aug.
1591 Hieronymus Acietti Hermannus Thyraeus S. J. Antonius Caraffa.
Joannes de Rosa de Avila c. JoannesdeAlbaO. Carth.
r. S. Aug. " Nicolaus Ramos O. Min. *
Alph. de Horozco O. S. Aug.

Aegidius Mancurtius * Ninianus Winzetus O. S. Petrus Figueiro

1592 Lac. Domanini O. Carm. " Bened. Fridericus Furios Seriol
Georgius Haenlin "

Mich . de Palacios Joannes Lensaeus Raimundus Pasqual O.

Petrus Trigosus O. Cap. Benedictus Herbestus Praed.
Sebastianus Perez S. J. EvangelistaMarcellinus Gerbi
Julius Sirenius O. S. Antonius a Castro novo O. O. Min.
1593
Hieronymi S. Aug. Evangelista Bosius O. S.
Joannes Bapt. Fernandez O. Aug.
Min. *
Michael Palacios
 515

Patrologia Historia ecclesiastica Theologia practica

Jacobus Pamelius Ludovicusde Beja Pestrello

0. S. Aug. *
Franciscus M. Bonomi 1587

Joannes Antonianus 0. Pr. Wiguleus Hund Ludovic. Granatensis O.

Gabriel Prateolus Praed..
Fr. Graziani de Grazatoribus
1588

Marg. de la Bigne Luc. Ferrini * Joannes Steph. Duranti

Jac. Mosander O. Carth. Petrus van Beck
M. Ant. Columna Marsilius

1589

Felix Perettus O. Min. Petrus Galesini Jacobus Cujacius

(Sixtus V.) Joannes de PinedaO. Min. Joannes Wames
Steph. de Lusignan O. Joan. Paul. Lancellotus 1590
Praed. Barth. de Martyribus O.
P. Galesini Ambr. Morales Praed.
Hannibal Grassi

Antonius de Aquino " Marc. Olisiponensis Fr. S. Joannes a Cruce O.

Henricus Gravius Carm.
Hieronymus Albanus
Stephanus Medices "
Jacobus Myller * 1591

Antonius Caraffa

Jacob. Anellus de Bottis"

1592

Latinus Latinius Ferdinando de Castillo Quint. Mandosi

O. Pr.

1593

33
516

Theologia polemica Disciplinae ad

Theologia scholastica
et positiva ss. literas spectantes

Guilelmus Alanus Gerhardus Mercator

Guilelmus Reginaldus Prosp. Rosetti Serv. M. V. *
1594 Petrus Crespet O. Coel. Hieronymus Pertoles
St. Zdescheki Ostrowski *
Antonius de Ribera *

Constantin. Buccafocus Christoph. Cheffontaines Hieronymus Prado

(Sarnanus) O. Min. O. S. Franc. S. J.
Joannes Vincentius O. Pr. Petrus Mich.Brillmacher Hieron. de Guadalupe"
S. J. Joannes de Bustamente
1595
Petrus de Bollo O. Praed.. Joannes Ferdinandus S. J.
Corn. Loos Joannes Buisson

Georgius Busti O. Praed. Henricus Vicus Franciscus Toletus

Paul . Franzosi *
Andreas Jurgiewicz S. J.
N. Wolffsbach
Emmanuel Sa S. J.
Joannes Szilvási
1596
Angelus del Pas O. Min.
Alphonsus de Avendano
O. Praed.
Petrus Lopez
Joannes Maria Capalla 0.
Praed.

Franciscus Anton. Casimirus B. Petrus Canisius Gilb. Genebrardus

Min. Conv. " S. J. O. S. B.

1597
Alph. de Luna O. Pr. Fr. Panigarola O. Min. Caspar de Melo O. S.
Jacobus Wiecus S. J. Aug.
Sigismundus Enhoffer S. J. Fr. Raphelengius
Cosm. Philiarchus Matthias a Castro

Damianus Giner O. Min .

Thomas Stapleton Benedictus
Montanus
Arias
Alphonsus Pisanus S. J.
Stanislaus Rescius Abraham Ortelius
1598
Joannes B. GratianusAug. Vitus Faber
Nicolaus Rusca *
Thomas Stapleton.

Blasius Viegas S. J.
Joannes Livinejus
Didacus Zuniga O. S.
1599 Aug.
Andreas Azitores O. Cist.
Florentius Nannius can. r.
lat.
Laurentius Lauretus O. Carm.

Ludovicus Molina Laelius Zecchius Gabriel Acosta S. J.

S. J. Chr. Varsevicius * Ascanius Martinengus
Ang. Maria Montursius
1600 O. Serv. b. M. V.
Franc.de Herrera O. Min.
Hannibal Roselli O. S.
Franc. *
 517

Patrologia Historia ecclesiastica Theologia practica

Dom. Hess O. S. Franc. Petrus de Navarra"

Gerhardus Rudolphus
1594

Petrus van Opmeer Ludovicus de Lopez O.

Arn. Wion O. S. Ben. * Praed.
Petrus AragonO. S.Aug."
Fel. Ninguarda O. Pr. 1595
Fr. Sarmiento de Men-
doza
Evang. a Canobio O. Cap.

Alexander Scultetus Josephus Mascardi *

Petrus Pithou
Ferd. de Sotomajor "

1596

Petrus Pithou
Emmanuel Sa S. J.

Johannes Bapt. Perez Suffridus Petri Petrus Gregorius

Jacobus Tyrie S. J. Gabriel Palaeottus
Sim. Masoli
1597
B. Petrus Canisius S. J. Gilbertus Genebrardus
O. S. B.

Ludovicus de Paramo '

Garsias de Loaysa Giron
Petrus Binsfeld
1598
Hieronymus Manfredi
Fr. Castellani *
Did.de Avellaneda S J.

Joannes Grial* Zachar. Lippelous O. Boetus Epo

Ger. Mosanus O. Pr. * Carth. Joannes Capetia
Gundisalvus Maria Ponce de P. Drouet de Gaillard *
Leon Henricus Willot O. Min .
1599

Joan Livinejus

Fulvius Ursinus Joannes Latomus Ge. Branden

Dion. P. Llopis *

1600

Laelius Zecchius
Ludovicus Molina S. J.
518

Theologia polemica Disciplinae ad

Theologia scholastica
et positiva ss. literas spectantes

Dion. Zarate O. S. Aug. Petrus Thyraeus S. J. Joannes Brunus O. Min. *

Val. Vidavius Paulus Rivière
1601 Petrus Bacherius O. Praed. Joannes Nodin 0. S. Franc.
Wenceslaus Sturm S. J. Petrus Bongius

Sixtus Sartorius Milten- Joannes Bapt. Navarette"

berger*
1602 Ludovicus Rogerius S. J.
Jacobus Zittardus O. Pr. *
Florimundus Raemundus

Petrus Morales S. J. Gregor. de Valentia Mauritius Hibernicus

1603 S. J.
Petrus Charron
Gregorius de Valentia S.J.
Aegidius van de Walle

Gabriel Vasquez Albertus Hunger Hieronymus Almonacir

S. J. Vitus Miletus O. Praed.
1604
Dominicus Bannez Isidorus Mosconius * Josephus Esteve
0. Pr. Joannes Fonian O. S. Fr. Franc. Sanchez O. S. Ben.
Franc. de Avila O. Pr. Petrus Machado O. M. V. de
Prosp. Urbanus O. Conv. " Cornelius Schulting Merc.

Joannes Bapt. Arrighi O. S. Petrus Simons Melchior Zangers

Aug. Georg. Scherer S. J.
1605 Augustinus Gothusius O. S. Joannes Nopelius
Franc. Fab. Quadrantinus S. J.
Joannes Paulus Windeck

Petrus Lorca O. Cist. Hieron. Stephanowski Petrus Garcia Gallartz

Luc. Pinelli S. J. Christ. Andr. Fischer Thaddaeus Guidellus 0.
Joan. Paul. Pallanterius Abr. Schaedlin * S. Aug.
1606
O. Conv . P. Gonzalez de Azevedo Tuccius Tuccius
Alexander Pesantius " Joannes Hammer S. J.
Stephanus MendezO.Pr."
Jacobus Tavanthius O. Hadrianus Jung S. J. Roderic. Dosma Delgado
Serv. M. V. Joannes Hajus S. J.
Christ. Marianus
1607 Franciscus Zumel O. M.
V. de Merc. Richardus Walpole S. J.
Joannes GaaO. S. Franc. Alph. Bovosius c. reg. 1."
Conradus Dosch
*

Petrus Arrubal S. J. Joannes Pistorius Antonius Agelli

Christophorus Gillius Joannes Zehender * cler. regul.
S. J. Justus (Calvinus) Baro- Jo. B. Villalpandus
Joannes de Rada O. S. nius * S. J.
Franc. Renatus Benoist Mart. Antonius Delrio
1608 Christoph. Silvestranus Cl. Boncart " S. J.
Carm. Guillemus Taelboom Petrus Morinus.
Petrus Bonaventura O. Georgius Pomerius * Joannes Ant. Brandus Franc.
Min. Sebast. Bravo O. Praed.
Franciscus Moncaeus
Caspar Salzedo
Ren. Benoist
 519

Patrologia Historia ecclesiastica Theologia practica

Petrus Ridolfi O. S. Fr. Alphonsus Ciaconus O. Stephanus de Avila S. J.

Praed. Nic. Aurif. Buonfigli Car.
Hieronymus Pollini O. Joannes Gutierez 1601
Praed.* Petrus Vicecomes O. Praed."
Dominicus Tempesta Joannes Wiringus

Florimundus Raemundus Gregorius Sayrus O. S.

Barn. de MontalvoO.Cist. Ben.
Fr. Cabrera de Morales " Petrus Coret 1602
Laurentius Neydecker

Gregorius Polydorus O. Flam. Parisius

S. Aug.* Silv. Antonianus
Ludov. de Rebolledo O. Thomas Zerola 1603
S. Fr. Leon. Vairus O. S. Ben.
Petr. Lucius (de Licht) Carm. Nicolaus Frerotus

Cornelius Schulting Rich. Hall

Paulus Morigia Bartholomaeus de Ledesma
Aug. Davila y Padilla O. 0. Praed. 1604
Praed. Joan. Buiza y Llamazares *
Joannes Ant. Gabutius * Josephus Esteve
Christ. Facciardi O. Cap." Gabriel Vasquez S. J.

Arnoldus Pontacus Martinus Alph. Vibaldus

Petrus Cratepoil O. Min. Fr. Arias S. J.
Antonius Gallonius Orat. Petrus Gambacurta S. J. 1605
Lud. Guzman S. J. Guil. Barclay
Melch. Zambrano

Nic. Orlandini S. J. Augustinus Valerius

Joannes Ant. Gabutius Jacobus Strozzi *
Renatus Choppinus 1606

Pomp. Brunelli S. J. * Caesar Baronius Joannes Azor S. J,

Or. Joannes Wiringus
Steph. d'Alvin O. Min. * 1607
Franciscus de Padilla

S. Andreas Avellini O.
Theat.
Henricus Henriquez
S. J.
Ferdinandus Rebellus
S. J. 1608
Alexander Ambrosini *
Gregorius Servantius O. Pr.
Did. Alvarez S. J.
520

Theologia polemica Disciplinae ad

Theologia scholastica
et positiva ss . literas spectantes

Joan. Alphonsus Curiel Henricus Cuyck Nicolaus Serarius

Ferd. della Bastida * Joannes Mühlhusinus S. J.
Ludovicus Boroso O. Min. (Spitznaes) S. J.
Joannes ab Incarnatione O. Fridericus Barscius S. J.
S. Franc. * Paulus Grysaldus O.
Praed.
Sebastianus Cattaneus 0 .
1609
Praed.
Alexander Porrus O. Carm.
Joannes Magirus S. J.
Leonardus Rubenus O. S. B.
Joannes Aquapontanus S. J.
Nicolaus Serarius

Jo. Domin.Montagniuoli Robertus Personius S. J. Benedict. Pererius

O. Praed. * Thomas Bozius Orat. S. J.
Joannes Ovando O. S. Petrus Victor Palma Ludovicus Sotomajor 0.
Franc. * Cayet. Praed.
Franciscus Diotallevius Joannes B. Fickler Andreas Capella 0 .
1610 Jacobus d'Illaire * Carthus .
Georgius Lauter Jo. Horozco Covarruvias
Bernardus Verger O. Min. Christophorus Lauretus *
Constantinus Leonida *
Fabius Licinius

Raphael Ripa O. Praed. Anton. Possevinus Hieronymus Osorius

Victorinus Mansus O. S. S. J. Joannes Nodin O. Min.
Ben. Hieronymus Torres S. J. Alex. Archirota Oliv.
1611 Petrus Cabrera O. S. Joannes Busaeus S. J. Christophorus Santo-Tis . 0.
Hier.* Albertus TheobolciusS.J. S. Aug.
Mars. Vasquez O. Carth. Jacobus Vidouze Jacobus Logenhagen
Sixtus Lampertus

Gregorius Falconius O. Fr. Feuardentius Ferdinandus Escalante

S. Aug. * O. S. Fr. O. SS. Trin. *
Ludovicus Fern. Blasco Petrus Skarga S. J. Pantaleon Panvini
O. S. Fr. Joannes Huber S. J. Franciscus Laurelotius
1612 Casparus Ram* Joannes Brouet
Justinus Rabe S. J.
Paulus Joseph * Franciscus Feuardentius
0. S. Fr.

Gregorius Ruiz O. S. Joannes David S. J. Guilelmus Estius

Franc. * Jodocus Lorich O. Carth. Ludovic.ab Alcazar
Eust. a s. Paulo O. Cist. Stanislaus Grodicius S.J. S. J.
Paulus Fabulotti O. Seraphinus Razzi O.
1613 Barn, * Praed.
Joannes Vasquez Rutilius Benzoni
Fr. de Tolosa O. Min. *
Guilelmus Estius
 521

Patrologia Historia ecclesiastica Theologia practica

Gerardus Vossius Joannes Franciscus Bordinus Seraphinus Olivier

Orat. Nicolaus Garzias *
Matthaeus Pstrokonski
Hieronymus Gonzalez
Antonius Cardoso de Amaral

1609

Henricus Cuyck Nicolaus Serarius S. J.

Henricus Canisius Henricus Samerius S. J. Thomas Sanchez

Joannes Theodorici Mache- Arn. Havensius Carth .
rentinus S. J. Petr. de Salazar O. Min.* S. J.
Bartholom. Hugolinus
Joannes Bapt. Segni can. r.
congr. SS. Salv. 1610
Laurentius Ortiz O. S. B. *

Th. Bozius Orat .

Henricus Canisius

Joannes Papirius Masson Jacobus Middendorp Martinus de Funez S. J.

Hieronymus Roman de la Hi- Petrus de Ribadeneira JoannesBapt.Rubeus Carm. *
guera S. J. S. J. Antonius Augustinus S. J.
Joannes Peretti Joannes Marieta O. 1611
Phil. Rubenius Praed .
Ludovicus de Urreta 0 . Petrus Cabrera O. S.
Joannes Busaeus S. J. Praed.* Hier.
*

Joannes Vlimmerius Christophorus Clavius Raphael de la Torre O.

can. r. S. J. Praed.
Nicolaus Faber Franciscus Guilliman Joannes de Salas S. J.
Guilelmus Gazaeus Franciscus Pegna
Nicolaus Fitztherbert Ludovicus Mendoza O. 1612
Fr. Pasio S. J. Cist.
Franciscus Feuardentius Hieronymus Beroardi O. Pr. Martinus Fornari S. J.
O. S. Fr.

Augustinus Floritius S. J. Joannes Bapt. a Glano Emmanuel Rodriguez O.

Hieronymus Brunelli S. J. O. S. Aug. S. Franc.
Did. de Yepes O. S. Hier. Petrus Villarsius
Gabriel Bisciola S. J. Joannes Franc. Leoni
Sylvester Maurolicus Ad. Blacwood 1613
Ge. Blackwell
Petrus Vincentius Marzilla
0. S. B.
522

Theologia polemica Disciplinae ad

Theologia scholastica
et positiva ss. literas spectantes

Seraphin. Capponi Sebastianus Heissius S.J. Joannes Hajus S. J.

a
Porrecta O. Jacobus Bajus Vincentius Regius S. J.
Praed. Joannes Peit * Ludovicus Ystella O. Praed.
Franciscus de Cuniga Benjamin Carrier Gundisalvus de Cervantes
S. J. Jacobus Guibert * Petrus Maldonado O. S. Aug.
Didacus Nuño Cabezudo Dismas Serpi O. S. Fr. " Jacobus Suarez O. S. Franc.
1614
O. Praed . Galeatius Trissinus
Ludovicus de Zamora O. Sam. Loyaerts
Cist.
Petrus Hieron, Sanchez
Antonius Sardus O. b . M. de Seraphinus Capponi a
Merc. * Porrecta O. Praed.

Daniel Malloni O. S. Hie- Martinus Lascius S. J. Sebast. Barradas S. J.

ronymi Aurelius Menochius O. Christophorus de Castro
Petrus Ant. Spinelli S. J. Serv . B. M. V. S. J.
Vincentius Pons O. Praed. Joannes Fenu Joannes a Jesu M. O. C.
1615 Arnoldus Olorinus Antiochus Brondo 0. deMerc."
Antonius van Kersbeeck 0.
S. Aug.
Corn. Columb. Uraux O. S.
Ben.

Franciscus de Pitigianis Joannes Gontery S. J. Gabriel d' Acosta

O. Min. Leonardus Coquaeus O.
Petrus de Ledesma O. Pr. S. Aug.
1616 Paulus Berti O. S. Aug." Valerius Gerard S. J.
Laurentius Fassano Viola O. Sylvester Lavallensis O. Cap.
S. Fr. Petrus Linteo Litomerzicki
Rich. Fr. Britton O. S. Fr."

Franciscus Suarez Caspar Ulenberg Joannes Baptista Canotus

Jacobus Crusius S. J. 0. S. Franc.
S. J. Franciscus Hamilton O. S.
Joannes de Carthagena Ben.
O. S. Franc.
Dan. Bourguignon
Franciscus Moreno O. S.
1617 Joannes Duperche
Fr.
*
Fr. Pradiel O. Min. "
Gundisalvus Sanchez Lucero
Fortunatus O. S. Bened. *
Franciscus Suarez S. J.

Pet.Carm.
Cornejo de PedrosaJacobus Davy du
Perron
Archangelus de Rubeis Martinus Smiglecius S. J.
can. reg. lat. Andreas Forner *
Franciscus Sosa Franc.
1618 Severinus Lubomlius O.
Christophorus Marasca Praed. *
Carm. *
Emmeranus Welser S. J.
Andreas Henriquez * Sebastianus Michaelis 0 .
Ferdinandus Bacan 0 . Praed.
Praed.*
 523

Patrologia Historica ecclesiastia Theologia practica

Jacobus Breulius O. S. Ferreolus Locrius Hieronymus a Matre Dei

Ben. Joannes l ' Heureux Carm.
Marcus Welser Vinc. Barralis O. S. Ben . Alex. de la Chassagne"
Victorius Scialac Nicolaus Garcia *
Joannes Bapt. de' Berti "
Ant. Fernandez de Moura
1614
Fr. Peliginnis

Didacus Nuno Cabezudo

0. Praed .

Dominicus Bolani O. Carolus Basilica Petri O. Vincentius Fernandez de

Praed.* Barn. Heredia

Coel. Coleoni O. Cap. * Joannes Narbona

Fr. Diago O. Praed. Fr. Peliginnis
1615

Petrus du Jarric S. J. Joannes Pitseus

Michaelis Cotignon" Alphonsus Rodriguez
Matthaeus Lauretus O. S. S. J.
Ben. * Joannes Valero O. Carthus. 1616

Petrus de Ledesma O.Pr.

Christophorus Browerus Joannes Chapeauville

S. J. Joannes Botero
Carolusde Grassis
Joannes van Uffele
Stanislaus Krzysztanowic
1617

Jo. Chapeauville Franciscus Suarez S. J.

Alardus Wyelius Joannes Gonzalez de Prosperus Farinacci

Mendoza Aug. Marius Italia
Guilelmus Delacroix Marius Altieri *
Rog. Widdrington *
R. Palamellus Aug.", 1618

Pet. Cornejo de Pedrosa

Carm.
524

Theologia polemica Disciplinae ad

Theologia scholastica
et positiva ss. literas spectantes

Franciscus Albertini S.J. Jodocus Coccius Franciscus Lucas

Philippus Moncaeus S. J. Franciscus Costerus S. J. Brugensis
Stanislaus Socolovius
1619 Jacobus Backius Christophorus Coster
Albertus Rosciszevski
S. J.
Kem. de Vaulx

Lael. Balleonius Serv. Caspar Sawicki S. J. Marcus a Calassio Franc.

M. V. Guilelmus Baile S. J. Tobias Hentschel O. S.
Gregor. Nunnez Coronel Jacobus Gordon Huntlaeus Franc.
Aug. S. J. Joannes Freyre S. J.
1620 Jacobus Hacker Michael Walpole S. J. Guilelmus Ader *
Joannes Bapt. d'Asti O. S. Joannes Bordes S. J. Arnoldus Cathius S. J.
Aug. Alexander de Angelis S. J.
Guilelmus Patrisonius 0. S.
Aug.

Ludovicus de Montesinos Robert. Bellarminus Gregorius Bapt. O. S. Ben."

Bonav. Passerus O.Conv." Antonius Giggeus
Joannes Ir. Brasavola O. S. S. J.
Franc.

1621 Petrus Diaz de Aguero

Cyprianus Masi O. S. Aug."

Hieronymus Medices O- Conradus Vetter S. J. Ludovicus de Tena

Praed. Jodocus Coccius S. J. Ben. Justinianus
Joannes Gonçales de Al- Alex. a Turre can. r. lat. S. J.
belda O. Praed. Michael Mauclerus " Augustinus de Quiros S. J.
Gisb. Schevichavius S. J. Joannes W. van Vieringen Josephus Garcia O. Cist.
Joan. Marius Scribonius S. J.
1622 Min. * Corn. Lancilottus O. S. Aug.
Hieronymus Tamarit O. Petrus Biard S. J.
Min.* Herb . Croft
Franciscus Arriba O. S. Laurentius Nicolai S. J.
Franc. * Martinus Vauthier S. J.

S. Fr. Salesius A. Tornielli B.

Leonardus Lessius Nicol. Coeffeteau O. Pr. Petrus Stevart

Hermann Bosendorf S. J. Didacus Daza S. J.
S. J. Jacobus Severt * Joannes Tremino
Joannes Pelecyus S. J. Thomas Saillius S. J.
Joannes Puteanus O. S.
Aug.
1623 Em. de la Cerda O. S. Aug." Leonardus Lessius S. J.
Phil . Bernal O. Praem. *
 525

Patrologia Historia ecclesiastica Theologia practica

Joannes Deckers S. J. Ludovicus Molina O.

Ambrosius de Rusconibus Carthus .
O. S. Ben . Paul. Carraria O. Praed.
Theophorus Bouju * 1619
Stephanus Quaranta
Stephanus Daviz

Angelus Rocca O. S.Aug. Michael Barthol. Salon

Octavius Caetanus S. J. Aug.
Prud. de Sandoval O. S. Jacobus Graffius O. S.
Ben. Ben.
Franc. Gonzaga Fr. Jac. Alvarez de Paz S. J. 1620
Joannes Franc. Besozzi * Dominicus Tuscus
Ludovicus Miranda O. S.
Franc.

Nicolaus Chamart * Car. de la Saussaye Petrus Matthaeus

Henricus Sedulius O. S. Vincentius Cabot
Franc. Antonius Fernandez
Joannes Marquez O. S. Jos. Burger O. S. Ben.
Aug. Roder. de Quesada et Molina" 1621
Christophorus Gewold Joannes Barclay
Joannes de S. Maria O. Franciscus Pithou
S. Franc..
August. Manno Orat..

August. Tornielli S. Francisc. Salesius

O. Barn. Vincent . Filliucius S. J.
Andreas Hojus * Anton. Gaudier S. J.
Vinc. Blascus de Lanuga Balthasar Nardi
Jos. Mozzagrugno * Hieronym. de Zeballos *
Martinus de Carillo
Paulus J. Arriaga S. J. 1622
Paulus de Blanchis O. Praed.*
Laur. Em. Soares S. J.

Fronto DucaeusS.J. Arch. M. Giani Serv. b. Valerius Reginaldus S.J.

M. V. Alph. Villagut O. S. Ben.
Jo. Ant. Petramellarius Jacobus Ant. Marta
Joannes Nic. Alidosi Pasquali Jul. Sannazari
Petrus Stevart. Gabr. de la Charlonie * Hieronymus Povodovius
Joannes de Cruce O. Praed." 1623
Matth. Marechal *
Frider. Henr. Onuphrius

Leonardus Lessius S. J.
526

Theologia polemica Disciplinae ad

Theologia scholastica
et positiva ss. literas spectantes

Josephus Ragusa S. J. Martinus Becanus Joannes Mariana S. J.

Bern. de Leon O. Praem. S. J. Cosmas Magalianus S. J.
Michael Vasquez de Padilla Franciscus Agricola Ludovicus Ballester S. J.
S. J. Guilelmus Bishop Ludovicus de Ponte S. J.
Joannes Salzedo O. S. Fr." Gabriel Pennoti can. r. Bernardus de Ribera Cist.
lat." Aegid. Camartus O. Minim.
1624 Joannes Zeschlin Franciscus de Primis
Anastasius Cochelet O. Carm .
Patricius Anderson S. J.
Ge. am Ende S. J. Martinus Becanus S. J.
Ed. Burton S. J.
Mart. Becanus S. J.

Philippus Gamachaeus Jacobus Gretserus Fabricius

Blasius Verdu O. Praed .
Paulutius 0.
Joannes Fernandez
S. J.
Petrus Capullius Min. And. Eudaemon-Joannes Praed.
conv.
S. J. Claudius Rangolius 0.
Balthasar Navarette O. Min.
Ludov. Richeome S. J.
Praed. * Joannes Gallemart
1625 M. Ant. Capelli O. Conv. Henricus Holland
Ge. Tyszkiewicz S. J. Joannes Hesronita *
Fr. a Coriolano Cap. Sancius Davilaet Toledo AndreasAlleret O. Conv."
Eduard Maihew O. S. Ben .
Jacobus Jansonius
Bern. Sutholt *

Hugo Cavellus O. Min. Petrus Coton S. J. Franciscus Mendoza S.J.

Theodorus Smising O. Thomas Worthington Paulus Metezellus Or.*
Min. S. J.
Valentinus de Herice S.J. Irenaeus Avallonensis O.
Aeg. de Praesentatione Cap. *
et Fonseca O. S. Aug. Jo. Andreas Coppenstein
1626 Petrus de Hortigosa S. J. O. Praed. "
Jos. a Jesu Maria O.Carm. Christophorus Mayer S. J.
Jac. Bossu O. S. Ben. Eduardus Coffin S. J.
Christophorus Holiwood (a
Sacrobosco) S. J.
Jeremias Ferrier

Andreas Rochmarinus O. S. Thomas de Jesu Carm. Fabianus JustinianiOrat

Franc. * Balthasar Hager S. J. Laurentius Beyerlink
Joannes Raphael Cobenzl Joannes B. Rossi congr.
S. J. Som.
Joannes Wenc. Coelestinus

1627
 527

Patrologia Historia ecclesiastica Theologia practica

Joannes Olivarius Henricus Harvillaeus O. Petrus Alagona S. J.

Cap. Simon Vigor
Th. Missingham Joannes Sanchez *
Petrus de Ochogavia
Hor. Phil. Giovagnoni
Barthol. Carthagena "
Flavius Cherubini" 1624

Ludovicus de Ponte S. J.

Rubeus O. Hier. " Franciscus a Coriolano Erasmus de Surlet Cho-

Cap. quier
Thomas Dempster Michael Roussel *
Franciscus Sacchini S. J. Blasius Bagni "
Joannes Vastovius* Fr. Ghislieri can. r.
Nicolaus Alemannus " Martinus Carillo *
1625
Jacobus Lechassier
Jacobus Gretserus S. J. Nicolaus Janvier *
Joannes Bedé de la Gorman-
dière *
Seraphinus de Freitas

Alardus Gazaeus O. S. Joannes Buzelin S. J. Laërtius Cherubini

Ben. Philippus Ferrari O.Serv. Ang. Maria Cherubini
Jacobus Pontanus S. J. b. M. V. Ben.
Cl. Morel Prosperus Stellartius An. Fabricius Bleynianus
Antonius de Henin Cl. Reyner Paulus Comitolus S. J.
Franciscus Juretus Alex. Carriero
Ad . Schulkenius 1626
Joannes M. Belletti
Martinus Heerfort *
Antonius Ragucci *

Joannes Chenu Anastasius Germoni

Alphonsus Maldonado O. Henricus Zoesius
Praed. * Joannes Baptista Scortia
Alphonsus Fernandez O. S. J.
Praed. " Tobias Corona O. S. Paul .
Thomas Gratianus Joannes Baptista Rembold
Henricus de Villalobus 0 . 1627
Min.
Emmanuel Laur. Suarez
528

Theologia polemica Disciplinae ad

Theologia scholastica
et positiva ss. literas spectantes

Petrus Posnaniensis O.S. Stephanus Moquot S. J. Caspar Sanctius

Franc. * Joannes Clare S. J. S. J.
Joannes Matthaeus Rispolis Alphonsus Bavosi can. Thomas Malvenda 0.
0. Praed. reg. Praed.
Alphonsus Sobrino O. Carm. Al. Albertus O. S. Aug. Antonius Ferdinandius
Ferd. Martinus Mascarenhas Joannes Jacquet O. Carm. S. J.
1628
Nicolaus Wiggers O. S. Fr. Joannes B. Bandini
Henricus Schellenberg S. J." Joannes Gorcomius
Philippus Eilbracht " Camillus Pulsictus O. Car-
mel.

Thomas de Lemos Carolus Scribanius S. J. Joannes Hier. Sopranis

O. Praed. Guilelmus Giffard Ben. S. J.
Joannes de Portugal O. Bernardus Galtier S. J. Laelius Bisciola S. J.
Praed. Dominicus Garzia
Petrus de Berulle Or. Balthasar Bologneti O. Serv.
1629 Florentius Conrius O. B. M. V.
Franc. Hermannus Hugo S. J.
Matthaeus de Sousa O. Bonaventura Jackson O. S.
S. Franc. Fr."
Dominicus Garzia

Petrus de Herrera O. Pr. Hieronym. Floravantius Bened. Fernandius S. J.

Thomas de Ituren S. J. S. J. Joannes van den Broeck
Philippus Faber O. Min. Joannes Boucher O. Min. Bartholomaeus Petri
Livius Galantes O. Min. Joannes Gouda S. J. Vit. Zuccoli O. Carm.
Henricus Antonius Burgus Bernardus Paxillus de Antonius de Balinghem S. J.
Serv. b. M. V. Brzezek O. Praed.
1630 Joannes Forner
Silvester Noritius S. J.
Joannes de Wiclen
Jacobus Scharpe S. J.
Joannes Saller S. J.
Joan. Antonius Calvenzanus
Neophytus O. S. Bas. "
Joannes Guissanus Carm. Jacobus Keller S. J. Joannes de Paiva "
Ant. Ajossa cler. reg. " Thomas Ramos * Joannes de Reyroles 0.
Alph. de Sanchez Zarzosa Franciscus Garasse S. J. Minim.*
Bened. de Benedictis Joannes Garnerius *
1631
Aug. Riuvère O. S. Aug.
Petrus Berger *
Martinus Inniganus *

Didacus Ruiz de Ludovicus a Castro Conv. Petrus Lanselius S. J.

Nicolaus Romaeus S. J. Antoninus Perez Bas.
Montoya S. J. Joan. B. Catumsyritus
1632 Adamus Tanner S. J. Josephus Malavalette S. J.
Jacob. GranadoS.J. Paulus Metezeau Or.
Theodorus Pybes de Adama
Cist.* Adamus Tanner S. J. Franciscus Haraeus
 529

Patrologia Historia ecclesiastica Theologia practica

Ludovicus de Bavia Honor. van Axel*

Julius Caesar Bulenger Guilelmus Bernardon
S. J. Joannes Ant. Massobre "
Franciscus Solier S. J. Hieronymus de Veniero
Nicolaus Trigault deLeyva
Barth. Cimarellus O. S.F. Marc. Ant. Othelius 1628
Jacobus Merck " , Al. Bariola O. S. Aug.
Eug. Cattaneo * Antonius Quintanadveñas
Joannes Bapt. Vivianus
Sebast. Caesar de Meneses
Joan. Bapt. Bizzozero"

Andreas Schottus Heribertus Rosweydus Basilius Pontius O.

S. J. S. J. S. Aug.
Antonius Bosius Laurentius Bochel
Nicolaus Crusenius O. S. Anacl. Siccus Barn. *
Aug. Hieronymus de Saracenis
Hieronymus Aleander Andreas Castaldi Pescara 1629
Petrus Bertius Theat.
Joannes Vasquez

Heribert. Rosweydus S. J.

Gabriel Albaspinaeus Marcus de Guadalaxara Joan. Zapata y Sandoval

Fr. Morel Fr. Lanovius O. Minim." Aug.
Lael. Marini Coel. * Fridericus Martini
Hippol. Donesmundus O. S. Antonius Sousa O. Pr. *
Fr. Vincentius Ricci
Laurentius Portel O. S. Fr.
Lud. a s. Jo . Ev. O. S. Fr. 1630

Gabriel Albaspinaeus

Edmundus Richer Mart. Bonacina

Joannes Paulus le Jau Lucas Castellinus Aemi-
lius O. Pr.
Melch. Lotterio
1631
Frid. Borromaeus
Mauritio de Alcedo
Andreas Lipski "

Richard Gibbon S. J. Franciscus Haraeus Laur. Empoli O. S. Aug.

Hieron . Vecchietti * Ovid. Amici "
Joannes Lopez O. Praed. Sig. Guil. a Vorburg"
Chrys. Henriquez O. Cist. Marc. Ant. Erri " 1632

Jac. Granado S. J.
Petrus Lanselius S. J.

Hurter, Nomenclator I. 34
530

Theologia polemica Disciplinae ad

Theologia scholastica
et positiva ss. literas spectantes

Martinus de Alviz O. S. Eduardus Weston Thomas de Beira O. S.

Aug. Franc. Bozio Orat . Franc.
Nicolaus de Grachis O. S. Marq. Leo O. S. Fr. Petrus a Jesu Maria O.b. M.
1633 Aug. Theodorus Krall S. J. de Merc.
Joannes Fried. Rorich S. J.
Joannes Malder Tranq. a s. Remigio Cap. "
Aeg. Coninck S. J.

Joannes Praepositus S.J. Petrus Arcudius" Joannes Lorinus

Cos. Alamannus S. J. Balduinus Junius O. S. S. J.
Stephanus del Bufalo Franc. Georgius Kaldi S. J.
de Cancellieri S. J. Jacobus Hack S. J. Marcellinus de Pise O. Cap."
1634
Didacus de Alarcon S. J. Balthasar Chavassius S. J. Franc. da Piedade Maciel
Ludov. a Dola O. Cap. Jacobus Stratius S. J. 0. Praed."
Andreas Perusinus O. S. Caspar Lechner S. J.
Franc.

Didacus Alvarez O. Adamus Contzen Ludovicus de Vera 0. de

Praed. S. J. Merc."
Augustinus Oregius Joan. Maria a S. Joseph.
Philib . Marchini Barn.* Carm.
Dan. a s. Severo 0. Cap.
Alexander Regourd S. J.
1635 Joannes Marcel *

Adam Contzen S. J.

Hieronymus Colombi Jo. Gonçales O. Praed." Leander a s. Martino 0.

Eleuth. Albergoni Conv. Jo. Matth. Caryophilus S. Ben.
Jacobus Gualterus S. J. Jacobus Tirinus S. J.
Nicolaus Cusanus S. J. Thomas Massutius S. J.
1636 Helferich Ulrich Hunnius Phil. Bosquier O. Min.
Joannes Arnoux S. J.
Reyn. Mercator
Jo . Perce O. Min.
H. Philippi S. J.

Theodorus Forestius O. Petrus Pázmány Cornelius a Lapide

Cap. S. J. S. J.
Gregorius Martinez O. Thom. Bacon (Southwellus) Antonius Perez O.
Praed. S. J. S. Ben.
Georgius Hemelman S.J. Joan. Ctibor Kotwa Joannes de Pineda
Joannes Serrano Min . Jac. Browerus O. Pr. S. J.
1637
Mauritius Centinus Min. Franciscus Pavone S. J.
Conv. Martinus de Roa S. J.
Hieronymus Perez" Alphonsus de Padilla 0.
Minim."

Ant. Perez O. S. Ben .

 531

Patrologia Historia ecclesiastica Theologia practica

Blanchot O. Minim .* Joseph. Visconti Aegid. Coninck S. J.

Petrus Grisius * Fe. de Castropalao
Fel. Milensius O. S. Aug. S. J.
Joannes Malder 1633
Stephan. Weyms
Hier. Rodriguez O. Min. *

Matthaeus Rader S. J. Alex. Pellegrino Theat.

Richard Broughton Ludov. Cressolius S. J.
Jo. Adolphus Cypraeus Flor. van der Haer
Corn. Thielmans O. S. Fr. Hieron. Dandini S. J.
1634
Ant. Fern. de Corduba S. J.

Matth. Rader S. J. Ferd. Waizenegger

Paul. Squillante

Dionysius
Praem.
Mudsaerts 0. Paulus LaymannS.J.
Luis . Turrianus S.J.
Jul. Pace
Ambrosius Gaufreus
Paulus Boudot
Martin. Bresserus S. J.
Hier. Fernandez de Otero 1635

Fridericus Spee S. J.
Samuel a Lublino O.
Praed .
Antonius Goffart
Joannes Beckaert O. Praem.

Henricus Philippi S. J. Andreas Vallensis

Joannes Cousin Barth . a s . Fausto Cist.
Claudius Robert Laur. Franchi
Petr. Lopez O. ss. Trin." Joan. Bapt. Filesac
Franciscus de Bivar O. Cist. Coelest. Suessionensis O. S. 1636
Sebastianus Tengnagel Fr.*
Petrus Eulard S. J.

Jac. Gualterus S. J.

M. Mil. Sarazanius" Abraham Bzovius O. Pr. Joannes a Costa

Christoph. Hartmann O. Fr. M. Novarius"
S. Ben. Engelb. Ewich S. J.
Petrus Saxius Barthol. Berteaut
Aloysius Aurelius
1637

34
532

Theologia polemica Disciplinae ad

Theologia scholastica
et positiva ss. literas spectantes

Andreas Duvallius Zach. Boverius O. Cap. Sergius Risius

Joannes Perlinus S. J. Andreas Wagner S. J. Cornelius Jansenius
Did. de Caceres Hieron.* Balthasar Paez O. SS. Trin.
1638 Matth. Weiss O. S. Bened. Hieronymus de Cruce O. S.
Hier..

Joannes Wiggers Jacobus Bidermann S. J. Dominicus Ginnasius

Hieronymus Fasolus S. J. Guilelmus Wright S. J. Laurentius de Ponte 0.
Georgius Aurelius Dayneffe Leon. Paternau S. J. cler. min.
0. S. Aug. Hadr. Bratkowicz O. Conv. Octavianus de Tufo S. J.
1639 Berlingher Ventimiglia
Joseph Speranza Orat.

Joannes Biescas O. Pr. Theodorus Petrejus O. Caspar Fernandez S. J.

Josephus Balli Carth. Placidus Nigidius
Franciscus Collius Thomas Fitzherbert S. J. Matth. Navaeus"
Petrus Posnaniensis O. Joannes D'Espiennes du Fay
S. Franc. Joannes Kircher"
1640 Ambrosius Machin

J. Salianus S. J.

Antonius a Matre Matthias Kellisonius Jacobus Gordon S. J.

Dei O. Carm . Joannes Fisher S. J. Henricus Rampen
Antonius Hyquaeus O.S. Thomas Henrici* Paulus Vecchius
Franc. Franciscus a Rodrasen Cap."
Claudius Tiphanus S. J.
Claudius le Petit
Ambrosius Saxius O. S.
Franc.*
Fr. del Castillo Velasco
O. Min. *
Franciscus Felix O. S.
Franc.
1641
Philippus Fezayus O.
Carm.
"
Angelus Vancius O. S. Aug.

Matth. Kellisonius
 533

Patrologia Historia ecclesiastica Theologia practica

Sebastianus Caesar" Henric. Murer O. Carth. Barth. Gavanti O. Barn.

Chr. Besold Fr. Merolla Orat.
Hieronymus Drexel S. J. 1638

Guilelmus Mercerus
Franciscus Ghetius O.
Praed.
Baptista Fragosus S. J.
Petrus du Fay O. Pr. 1639

Joannes Wiggers

Andreas du Chesne Jacobus Salianus S. J. Felic. de Vega

Aubertus Miraeus Dom. Anfosso
Didacus de Cea O. S.
Franc.
Stanislaus Lubienski
Alb. le Grand O. Pr .* 1640

Aub. Miraeus

Theod. Petrejus Carth. Andr. du Chesne

Guilelmus Camerarius Or. Antonius Amicus Severinus Binius

Germanus le Clerc * Julius Viviani
Fr. M. Torrigius" Hieronymus Bascape
David Aug. Baker Ben.
Matthias Mairhofer S. J.
David Mauden
Joannes Bapt. Coccino
Joannes Huchon"

1641

Jacob . Gordon S. J.
Fr. Felix O. S. Franc."
534

Theologia polemica Disciplinae ad

Theologia scholastica
etpositiva ss. literas spectantes

Nicol . Ysambertus Petrus Roest S. J. Jacob . Bonfrerius

Augustus Bernal S. J. Armand. Jo. du Plessis S. J.
Ildeph. a s. Hilarione O. de Richelieu. Jacobus d'Auzoles de la
Carm. Joannes Moquet S. J. Peyre
Michael Zanardi O. Pr. Ign. Landriano Oliv. Joannes Bence Orat.
Gregorius Schiero O. S. Sebastianus Pikielius
Franc. S. J.

1642 Gregorius Donatus O.

Praed.
Josephus de Corduba O. S.
Aug."
Nicasius a s. Theresia 0 .
Carm.
Raphael Aversa O. Min.*

Jos. Agostini S. J. Domin. Gravina O. Fortunatus Scacchi O. S.

Ildeph. a s. Augustino 0. Praed. Aug.
S. Aug." Laurentius Anderton Joannes Phelipeaux S. J.
Jos . Caglioca O. Min." S. J. Joannes Tollenaer S. J.
Henricus Lancilottus O.
S. Aug.
Alv. Arias S. J.
Joannes Jobertus de Barraut
1643 Bertrand. du Chesne*

Joannes a s. Thoma Henricus

S. J.
Fitz - Simons Simeon
(Marotte)
de Muis
O. Praed.
Ge . Polacch* Paulus Aresi theat.
Petrus Wadding S. J. Andreas de Castellana" Thomas Calona O. Cap.
Martinus Meurisse O. S.
Franc. Joan. a Syderno O. Cap."
M. Antonius Palumbus
S. J.
1644 Hieronymus Gallus O. S.
Franc.
Ferd. a Jesu Carm.
Antonius Blondus O.
Conv.
Ghiel . Antonius Orat.
 535

Patrologia Historia ecclesiastica Theologia practica

Antonius Caraccioli cler. Antonius Ricciullus

reg. Andreas Lanfrancus cler.
Fel. Ciatti O. Conv. reg.
Guid. Bentivoglio Matthaeus Defendi"
Claud. Clement S. J.
Jo. d'Assignies O. Cist.
Philippus Caesar*
Hor. Scogli 1642

Nicolaus Ysambertus
Michael Zanardi

Joan. Ludov. dela Cerda Henricus Spondanus Leonardus Duardus cler.

S. J. Sec. Lancilotti Oliv. reg.
Dominicus Mita* Arn. Raissius Marcellus Megalius cler.
Petrus Jac. Tommaso Carm. reg.
Christophorus Toerring
O. S. Ben.
Rodericus de Cunha
Illuminatus Moronus *
Joannes Al. Ricci 1643
Vincentius Bertinus O. S.
Franc.
Jos. Vela

Roder . de Cunha Jos. Agostini

Jacobus Merlo Horstius Nicolaus Hugo Menard Gabriel du Pineau

Claudius Dausqueus O. S. Ben. Petrus Anellus Persicus
Carolus a s. Paulo Cist . S. J.
Martinus Marrier Mich . Godinez S. J.
Joannes Mich. Pio O. Jo. Aeg. Trullench
Praed. Alphonsus de Leone cler.
Car. Caraffa reg .
Petrus Monod S. J.
Bernardin. Ginnaro S. J. 1644

Mart. Meurisse O. S. Fr.

536

Theologia polemica Disciplinae ad

Theologia scholastica
et positiva ss. literas spectantes

Jos. de la Cerda Ben. Michael Veresmarti Gabriel Alvarez S. J.

Joannes Paul. Nazarius Hyacinthus Kerver O. Franciscus a Vitrio O. Cap.
O. Pr. Cap. Paulus Minerva O. Praed.
Hyac. Choquet O. Pr. Thomas Vane*
1645 Matthaeus Bembus S. J.
Simon Stock 0. Carm .
Fr. Rochefoucauld
Fr. Moloy O. S. Fr. *

Gregorius Cippullus O. Car. Franc. de Raconis Michael Ghisleri theat.

Praed." Georg. Holzhay S. J. Ferdin. Quir. de Salazar
Clemens Brancasius O. Stephanus Audebert S. J. S. J.
S. Franc . " Paulus Sherlogus S. J.
1646 Vinc. Surianus O. Carth." Bernardinus Montereul
Patritius Raw O. S. Aug. S. J.
Bened. Mandina theat.
Nicolaus Lombard S. J.
Thom. Calona O. Cap.

Angelus Vulpes Conv. Silvester Petra- Sancta Didacus de Baëza S. J.

Caspar Hurtado S. J. S. J. Alex. Pellegrinus S. J.
Joannes Lallemandet O. Robertus Svertius Alphonsus Dominicus O. ss.
Minim. Franc. Walsingham S. J. Trin."

Jul. Caes. Recupito S. J. David Codner O. S. Ben. Franc. a Jesu O. Carm.

1647 Ludovicus de Ribas S. J. Hieronymus a s. Hyacintho
Ludovicus Caspensis O. Carm.
Cap. Angelus ab Insulis 0. Cap."
Marcus Serra O. Praed.*
Thomas Villar O. Praed.*

Joannes Martinez de Didacus

Emmanuel Vega S. J. Gabriel Sionita
Gatica O. Merc." Marinus Mersennius O.
Ripalda S. J. Joannes Lud. de Rouvray Min.
Antonius Serpa O. S. Petrus de Sesmaisons S. J.
Franc.*
Christophor. Brenzonius Alph.
PetrusPandolfi
Paul. Bombini Som.
O. Carm.
Petrus Paul. Philippi Pr. Raphael Dieppensis O. Cap.
Fulgent. Petrellus O. S.
Aug.
1648 Joannes Ildeph. Baptista
O. Praed.
Mich . Ripol O. Carm.
Paulus Ciera O. S. Aug.
Petrus Simanca O. S. Aug.
Josephus Maldonado O. S.
Franc.*
Joannes Tytz*
 537

Patrologia Historia ecclesiastica Theologia practica

Andreas Zergoll S. J. Stephan. Fagundez S.J.

Petrus Coquault Thomas d'Afflitto cl. reg.
Guilelmus du Peyrat Innocens Ciron"
Petrus Coens Jo. a Trinitate O. S. Fr.
Franciscus de Torreblanca 1645
Steph. a s. Gregorio Aug."
Ant. Naldus Theat.

Josephus Isaeus" Barthol . Chioccarelli Petrus de Onate S. J.

Alb. Chanowsky S. J. Ludovicus Odesdun* 1

Petrus Louvet Theod. Amydenius"

Joannes Antoninus S. J."
1646

Germ. Millet Ben. Paulus de Angelis Joannes de Bordenave*

Franciscus Viger S. J. Joannes Colgan Laur. de Peyrinis O. M."
Bened. Sanbenedictus Cap. Franciscus de Copiedes cler.
reg.
"

1647

C. Hurtadus S. J.

Balth. Etzelius S. J. Joannes Bapt. Casali Jacobus Marchant

Joannes Vincent Bened . Haeften O. S. Be.
Melchior Inchofer S. J. Stephanus Spinulacong.
Jac. Doublet Ben. Somasch.
Coel. Telera O. Coel. * Antonius de Fuertes y
Nic. M. des Guerrois Orat. Biota"
Tim. Timteo"
Hieronymus Pecorarus S. J.
Juniperus O. S. Franc.
Alex. Calamato
1648

'Jo. Ild. Baptista O. Pr.

538

Theologia polemica Disciplinae ad

Theologia scholastica
et positiva ss. literas spectantes

Franc. Silvius Franc. Veronius Hieronymus GuevaraS.J.

Antonius PerezS. J. Joannes Floyd S. J. Salvator de Leon S. J.
Joannes Maria Zamora Petrus Cudsemius Francisc.de Lemos O.S. Ben."
O. Cap. Caspar Scioppius Carolus Joan. Golinus
Petrus de Oviedo O. Paganin. Gaudentius Petrus Maucorps S. J.
Cist. Guilelmus ab Angelis Nicolaus Gillebert
Caspar de la Fuente O. Joannes Stalens"
1649 Min Ambr. Corbie S. J.
Raphael de Clayes O. Matth. Zelhorst
Cap." Joannes Guil. Gotthart
Joannes Muñoz O. Min.
Joannes Polman
Guilelmus Tasselon O. S.
Aug.

Franciscus Silvius

Guilelmus Gibieuf Orat. Angelus de Raconis O. Alois. Novarini cler. reg.

Clemens Brancasius O. S. Cap. Balthasar Corderius S. J.
Franc.* Joannes Harscher S. J. Jacobus Bolduccius Cap.
Matthaeus Ferchius O. Jacobus Beaufez S. J. Jacobus Pinto S. J.
Conv. Nicol . Forest Duchesne Philippus Aquinas
Hieronymus Scarparius O. Cist.* Jacobus de Cambolas
Serv. b . M. V. * Coel . Niortensis Cap." Franciscus de Franchis 0.
1650 Joannes Ricci O. S. Franc.* Ludovicus Centoflorenus Cap.
Guilelmus Beyer*

Franciscus Amicus Georgius Stengel S. J. Petrus Redanus S. J.

S. J. Fr. Maria de Monacho Henr. Ludov. Castaneus
Mauritius de Gregorio cler. reg. Joannes Robertus S. J.
O. Praed. Matthias Pauli O. S. Aug. Joannes Plantavit
Petrus Hurtado S. J. Jul. Caes. Coturius S. J. Nicolaus Caussin S. J.
Franciscus de Oviedo Joannes Muelman S. J. Hadrian. Crommius S. J.
S. J. Jacobus Schueler Petrus Clement
Alexand. RubeusdeLugo Jo. Lud. de Rouvray
O. Conv.
1651 Fulg. Stella O. Min."
Fr. Relrio 0. S. Fr."

Jo . Robertus S. J.
 539

Patrologia Historia ecclesiastica Theologia practica

Georgius Colvenerius August. de Herrera S. J. August. Barbosa

Barthol . Fisen S. J. Martinus a s. Josepho
Angelus Manrique O. O. S. Franc.
Cist. Hadr. Mueleman
Petrus Roverius S. J. Paulus Giordano
Angelus a s. Francisco Antonius Santarelli S. J.
O. Min. Stephanus Bauny S. J.
Cels. de Rosinis can. reg. Paulus Piasecius 1649
lat.* Joannes Rocafull*
Hor. Justiniani Or. Emman. Cordeiro S. J.
Franc. Rus de la Puerta
Th. Aq. a s. Joseph Carm.

Franc. Silvius
Ant. Perez S. J.

Joannes Aubertus Scaevola Sanmarthanus Ascanius Tamburini O.

Constantinus Cajetanus Joan. le Paige O. Praem. Camald. *
O. S. Ben. David Rothe Franciscus Zypaeus
Maurus Marchesius Ben . Joannes Bajole S. J. Franciscus Florens
Simon le Boucq* Did. de Narbona
Joannes Rubeus Ben. Leander Montanus 0.
Christophorus Butkens O. Cap."
Cist. Felic. de Oliva* 1650
Carolus Zambertus S. J.
Emmanuel Temudo da Fon-
seca
Petrus Paul. Guazini Or."
Joannes de Soria Buitron
0. S. Fr.

Balth. Corderius S. J.

Jacobus Eveillon
Jacob. Sirmond S.J. Rochus Pirrus
Sam. Nakielski Joannes Dartis
Petrus Frizon Anton. Quintanadveñas
Joannes Bondonnet S. J.
Petrus Dupuy Paulus Duran
Franciscus Pellizzarius
8. J.
Christoph. Fabritius
Ign. Huart O. Cist."
1651
Nicolaus Remocampius
Andr. Fesulanus a s. Theresia
Carm.
Phil. Rovenius

Maur.de Gregorio O. Pr.

Fr. de Oviedo S. J.
540

Theologia polemica Disciplinae ad

Theologia scholastica
et positiva ss. literas spectantes

Franciscus de Lugo S. J. Dionysius Petavius Leonardus Marius

Ludov. Bertrand. Loth Scipio Sgambata S. J.
O. Praed. S. J. Petrus de Aritzizabal Franc.
Gebhard. Razenriedt S. J.
Michael Paludanus O. S.
Joannes Petrus Camus
1652 Aug.
Caspar Ruiz O. Pr.*
Henricus Borghesi Serv. b.
M. V.
Hermann Gnadt S. J." Leon. Marius

Bonavent. Lingoniensis Andeolus Lictaviensis O. Joannes Bourghesius

O. Cap." Cap. S. J.
Wolfgang. Biber S. J." Valentinus Randour Libertus Fromondus
Matth. Faber S. J. Lucas Vellosus S. J.
Franciscus de Harlay Matthaeus Hoen
Ludovicus de Mertola 0.
1653 Carm.
Jacobus Corbin
Bonaventura aCarpentoracte
O. Cap."
Petrus Guiffart*
Jo. de Dicastillo S. J. Andreas Vochętius"

Dominicus a s. Theresia Godefr. Wandelman S. J. Oliv. Bonaert S. J.

O. Carm.
Andreas Pintus Ramirez
S. J.
Joannes Bapt. Hacket O.
Praed."
1654 Andreas a s. Thoma O.
S. Aug.
Hieronymus Vives 0. Pr."
Antonius Calderon

Joannes Thom. Gastaldi Hieronymus Seguin S. J. Joan. Steph. Menochius

O. Praed. Antonius Rusca S. J.
Hyacinthus de Rugeriis O. Alexander Baillie O. S. Ben. Did. de Castillo et Artiga
Praed.* Christoph. Pflaumer S. J. Nicolaus Abram S. J.
Silv. de Saavedra O. Merc." Joannes Rosenthal S. J. Didacus de Turegano Carm.
Franciscus de Amolaz Joannes Rudolph. de Cordova
S. J.
1655 Franciscus Salinas S. J.
Philippus Massaria S. J

Rich. Smith
 541

Patrologia Historia ecclesiastica Theologia practica

Claudius Menard Michael Alford (Griffith) Nicolaus Lancicius S. J.

S. J. Andreas Gerunda S. J.
Phil. Alegambe S. J. Felix Contelorius
Mart. l'Hermite S. J. Jacobus Cohellius "
Phil, Quorli Joannes Hon. van Axel* 1652
Yvo Pinsard O. Praed.

Dion. Petavius S. J. Di. Petavius S. J. Fr. de Lugo S. J.

Car. Paulin S. J. Andreas Victorelli Jacobus Goar O. Pr.

Joannes Bapt. Rinuccini Joannes de Dicastillo S.J.
Joannes B. Castaldo Pescara Jesuald. de Bononiis Cap.
Theat. Jo . Maria de Castilento
O. S. Franc.
Joannes de Machado
1653

Andr. Victorelli

Nicolaus Rigaltius Caesar Eug. Caraccioli Joannes Petr. Moneta

Joannes Bapt. Souchet Andreas Hovač S. J. Lael. Mancini
Franciscus a s. Maria O. Emmanuel Mascarenhas S. J.
Carm. Vinc. Candidus O. Praed.
Phil . Elsius O. S. Aug. Jacobus Accarisi
Scipio Herrico Franciscus Piassonio"
1654

Oliv. Bonaert S. J.

Hermannus Fley Car. Antonius Thesaurus

Richardus Smith S. J.
Nicolaus Camusat Nicolaus Baldelli S. J.
Franciscus Bermudez de Hieronymus Ferrantinus
Pedraza S. J.
Petrus Maria Campi* Paulus Maria Quarto cl.
Britius Rhedonensis O. reg. "
Claud. de la Place* 1655
Cap.
Cl . Sudan S. J. Andreas Valerius
Vinc. a Monte Regali Fr."
542

Theologia polemica Disciplinae ad

Theologia scholastica
et positiva ss. literas spectantes

Joannes Irribarne Franc. Maxim, Sandaeus S. J. Vinc. Giliberti cler. reg.

Bernardinus Mazziotta Ambrosius de Peñalosa Franc. Quaresmius Min.
S. J. S J. Franc. de Rojas O. Min.
Joannes Baptista Rossi Guilelmus Malone S. J. Fabricius Britius S. J.
S. J. Eduardus Knott S. J.
Franciscus Bermingham Hilarius a s. Anastasio
O. S. Fr. O. Carm.
M. Ant. Alos et Orraza Phil. Guadagnolo ord.
1656 O. ss. Trin." cler. reg. min.
Valentinus Koener S. J. Ignatius Derkenius S. J.
Leo a Regibus O. Carm. Thomas Bailey
Michael Bannez Joannes Falconer S. J.
Simon Felix S. J.
Matthias Nennichen S. J.

Max. Sandaeus S. J. J. E. Choquier Surlet

Lucas Wadding O. Min. Jodocus Kedd S. J. Joannes de Pina S. J.

Bernardus de Alderette Barthold . Nihusius Laur. Ramirez de Prado
S. J. Petrus Wittfeld S. J. Joannes B. Uwens S. J.
Raphael Aversa O. cler. Alex. Sebille O. Praed.
reg. min. Joannes Dorisy S. J.
Caspar Sghemma O. El. Schiller
Conv.
Franciscus Vermeil O.
Praed.
1657
Mod. Gavatius O. Conv.
Ant. Ruteus O. Minim.
Leonardus de Penafiel
S. J.
Henr. van den Leemputte
Joannes Benadu cler. reg.
Matris D.

Geo . Ambianensis O. Cap.

Jo. Euseb. Nieremberg Cl. de Bane Barthol . Holzhauser

S. J. Andreas Lucas de Arcones
Alph. Miguel O. Praed.* S. J.
Martinus Convelt S. J.
Franc. Guerra O. S. Franc.
Ludov. Crespi e Borja
Paulus a s. Catharina O. S.
1658
Aug.*
 543

Patrologia Historia ecclesiastica Theologia practica

Petrus Halloix S. J. Ludov. Sanmarthanus Pyrrhus Corradus "

Joannes Bapt. Masculus Aegid. Gelenius Jo. Ern. Choquier Surlet
S. J. Sim. Starevolscius Fabric. Pignatelli S. J.
Franc, Scorso S. J. Franciscus Barbaranus Frieder. Romelius O. Praem.
О. Cap. Ang. Maria Verricelli cl. reg.
•

Marc. de Pise O. Cap. Ludov. a Conceptione O. ss.

Jos. Maria Caraccioli cl. reg . Trin.*
Raphael Castelli Elia Luna O. Carm.
Andreas Cadaeus" 1656

Georgius Ambianensis O. Symph. Guyon Orat. Petrus de Tapia O. Pr.

Cap. Franc. Noguier* Andr. Blancus S. J.
Ge. Galopinus O. S. Ben. Willebr. Bosschaerts O. Pr. Mich. Ferro Manrique "
Simon Wangnereck S. J. Bonav. a Fassano O. S. Fr. Marcus Paulus Leo S. J.
Christoph . a d. Antonio O. Philip. Chifflet
S. Fr. Jac. Raggius O Cap."
Ant. Montes de Porres

1657

Raphael Aversa O.cler.

reg. min.

Joan. Baptista Guesnay Ludov. Cellot S. J.

S. J. Carol . Mallet O. Cist.
Aeg. Gonzalez Davila Petrus de Murga O. S.
Bonav. Malvasia O. Min.* Ben."
Bern. Faynus* Ambr. Peuplus O. Min.
Petrus de Maurize*
Laur. Nicolarts
1658
Quadrins

Jo. Eus. NierembergS.J.

544

Theologia polemica Disciplinae ad

Theologia scholastica
etpositiva ss. literas spectantes

Joannes B. Lezana Laurentius Forer Coel. de Monte Marsano

O. Carm. S. J. Cap.
Joannes B. Poza S. J. Eutrop. Bertrand Fr." Gregorius Ferrari S. J.

1659

Th. Hurtado cl. r. Jo. Morinus Orat. Jo. Morinus Orat.

Carolus von Kreitzen Nicol. de Hauteville

Joannes de Lugo S. J. Joannes a s. Maria O.
S. J. Praed.
Xantes Mariales O. Arnoldus
Joannes Schueking S. J.
van Geluwe"
Praed. Angelus Paciuchelli O.
Praed.
Joannes Poncius O. S. Petr. van Steenbergen Fr. Guilelmus Coeffeteau
Franc.
Franciscus Colin S. J.
Mart. Perez de Unanoa
1660 S. J. Alphonsus de Flores S. J.
Jo . Jac. Chifflet
Joannes Prudentius O.
Merc."
Wolfgang. Speth S. J.
Gerard. Baldi Gherardesca
S. M. V.

Georgius Rhodes S. J. Valerianus Magnus Cap. Joannes de laHayeMin.

Carolus Jacobus O. S. Phil. Nutius S. J. Didacus de Celada S. J.
Ben. Petrus Gorsius S. J.
Mich. a ss. Trinitate Joseph Ferrer O. Min."
Carm.
Caes. Joan. Bapt. Comitinus
S. J.
Joannes M. Sfortia Conv.
1661
 545

Patrologia Historia ecclesiastica Theologia practica

Alex. Fichetus S. J. Joannes Morinus Franciscus Hallier

Orat. Joannes de Palafox
Joannes Petrus Puricelli Thomas Hurtado cler. r.
Carol. Hannibal Fabrot min.
Phil. Brasseur Franciscus Soarez S. J.
Henricus Albi S. J. Vincentius Tancredi S. J.
Mich. Gorgen O. Minim." Petrus Ridolfini*
Caes. Becillo Orat. Raymundus Caronus O. S.
Franc.* 1659
Petrus Franc. Tondutus
Georgius Pirot S. J.

Coel. de Monte Marsano Barth. Masirius Conv.

Cap. Jo. B. Lezana Carm.

Carolus Hersent Joannes de SanctoAlbino Fr. Maria de Samuellis

Barth. de la Haye Cap. S. J. O. Praed.
Matth. Ferreri O. Cap." Melchior Pastor (Ber-
Franciscus Colin S. J. ger)
Hieron. de Bocchiis O. Cap. Valentinus Mangionius S. J.
Petrus Aingo de Espeleta"
Josephus Rosell O. Carth.
Urbanus ab Ascensione O.
1660
Carm.*

Joan. de Lugo S. J.
Mart. Perez de Unanoa
S. J.

Lucas Holstenius Aug. Wychmans Praem. Carolus Mansfeldt

Hieronymus Vignier Or. Franciscus Bardi S. J.
Petrus Marchant O. Min.
Barn. Gallego de Vera
O. Praed.
Franciscus Pinheiro
S. J.
Carolus Fevret
1661
Hyac. Donatus O. Praed.
Nic. le Maistre
Did. Garcia de Trasmiera
Marc. Vidal Theat."

Hurter, Nomenclator I. 35
546

Theologia polemica Disciplinae ad

Theologia scholastica
etpositiva ss. literas spectantes

Joan. Martinonus Petrus a s. Joseph Cist. Petrus Caranus"

S. J. Henricus Holden Joannes Rho S. J.
Gregorius Sanchez O. S. Blasius Pascal
Franc. Gregorius Angellerius O. Cap.
Petrus Dam. de Conink Aug. Georgius Ernestus S. J.
Joannes Gans S. J.
Moys. du Bourg S. J.
1662

Petr. a s. Joseph Cist.

Joannes Merinero O. S. Theoph. Raynaudus Joannes Jac. Koenigsegg

Franc. S. J.
Vinc. Fassarus S. J. Guil. Johnson O. S. Ben.
Barth. Camblat" Jos. Arcamonio
Petrus de Urbina O. S. Fr. Demetr. Pepanus
Ant. Delva
Andr. Lao Carm.

1663

Theoph . Raynaudus S. J.
 547

Patrologia Historia ecclesiastica Theologia practica

Arthurus du Monstier O. Petrus de Marca

Min. Joan. Bapt. Ventriglia
Joannes Fronteau Joannes Strein S. J.
Joan. Tamayo de Salazar Franciscus Valente S. J.
Petrus Wagenhare 0. Praem. Hieronymus Nicolius O.
S. Aug.
Herm. Wesselius"
Mich. Gomez de Luna et 1662
Arellano
Casp. Druzbicki S. J.
Joannes Crusius S. J.
Joannes Elias Madao S. J.

Jo. Martinonus S. J.

Greg. de Rives O. Cap. Antonius Diana cl.

Carolus Stengelius O. S. reg.
Ben. Leand. de ss. Sacramento
Maxim. Degendorfiensis Cap. O. SS. Trin.
Seraph. a Conceptione
Carm.
Grego.Valentiani O. Cap.
Simon Vaz Barbosa"
Marc. Serius
Joannes Majoret
Joannes Antoninus S. J. 1663

Theoph. Raynaudus S. J. Theoph. Raynaudus S. J.

35
 II. TABULE CHRONOLOGICE
ab a. 1564-1663 SECUNDUM

Italia Hispania Gallia

Thomas Campeggi J. Blasius* Sim. Fontaine O. S. Fr."

Anton. Cucchus" Ludovicus Miraeus
Aeg. Foscarari O. Praed. Spiritus Roterus 0. Praed.
Barth. Camerarius
Jacobinus Malafossa O.
Min."
1564
Joannes Bologni
Matth. Ugonius*
Hier. Garimbertus
Franc. Vita Polynthius Min.*
Hip. Chizzuola*

Jac. Lainez S. J. Martinus Martinez * Joannes Picot

Raph. Cyllenius Nicolaus Granerius
1565 Leodeg. Bontems O. S. Ben.

Seraphinus Cumiranus Mart. Perez de Ayala Gabriel Puy-Herbault

O. Min. Didacus de Noguera
Caes . Delfini Fr. Mendoza et Bovadilla
Cosm. Dam. Hortulanus
1566
Franc. de Vargas Mexia"

Arch. de Burgonovo 0 . Antonius Rubio O. S. Fr.

Min.
1567

Onuphr. Panvini Bartholomaeus de Torres

Aug.
1568
 THEOLOGORUM
NATIONES DISPOSITE.

Belgium Germania Anglia Polonia

Frider. Staphylus
Jul. de Pflug
Guil. Hammer 0. Pr.*
J. Caspar Rutland
Casp. Gennep"

Mich. Buchinger*
Albertus Sperling"

Ludovicus Blosius O. Bl. Noziczka" Th. Heskin O. Pr.

S. Ben.
Joan. Hentenius O.
Praed.
Joannes Hessel
Georg. Cassander

Roverus Pontanus O.
Carm.
Joannes Sotellus

Laevinus Lemnius Nicolaus Olahus

550

Italia Hispania Gallia

Sixtus Senensis O. Simon de Corroy O. Coel.

Praed . Nic. Beguin
Jacobus Naclantus O.
1569 Praed.
Cam. Campeggi O. Pr.
Thom Jacomelli O. Praed .

Ant. Marinari O. Carm . Michael de Medina O. S. Joannes Tillet

Joan. Car. Bovio Franc." Jo. de Combis O. S. Franc."
1570 Joannes Maria Ballianus Hieronymus Lorete O.S.
Bened."
Caspar Graxar*

Hier. a Mariano* Jo. Genesius de Sepul- Claud. Espencaeus

Felic. Capito Serv. M. V. veda Nic. Durand de Villegaignon
1571 Raph. Aquilino
Hier. Tyraboschus O. Carm."

Marianus Victorius Jo. Soares O. S. Aug. Jacobus Gillotius

Hier. Maggi Fr. de Corduba O. S. Fr. Ant. d'Albon
1572 Petrus Caponsacchius O.
Min.
Th. Elysius 0. Pr.

Vinc. Montagnesius O. Joannes Benedictus

Erem.
1573 Th. Manrique O. Praed.
Christoph. Madridius S. J.

Corn. Mussus O. Min." Mart. de Ledesma O. Pr. Antonius de Mouchy

Dan. Barbaro Franciscus de Avila Franc. Richardot O. S. Aug.
Franciscus Zinus

1574 Berardus Bonjoannes

Guilelmus Redoanus
Raphael Castruccius O. S.
Ben.

Vinc. Patinas O. Pr. Thomas Mercado O. Pr. Simon Vigor

Petrellus a Sigillo O. S. Aug. Didacus de Estella O. Min." Joannes Boulaise
1575 Matth. Alberti O. Oliv . Jacobus Ledesma S. J. Nic. Psalmeus
Aug. Florentinus Camald. "

Felicianus Amuccius O. Bartholomaeus de Carranza Joan. Rioche O. Min."

serv. B. M. V. 0. Praed.
Hieronymus Muzio
Jo. Ballaini O. Conv..
1576
Mich. Poccianti Serv. b.
M. V.
Ludovic. Majoranus can. r.
lat.
 551

Belgium Germania Anglia Polonia

Petrus Ponetus O. Carm.

Jod. Ravesteyn Stanisl. Orichovius*

Barthol . Latomus
Guil. Eisengrein
Jo. Faber O. Praed.
Laur. Hochwart

Joan. Garetius O. S.
Aug.

Jo . Machusius O. Min. Thomas Harding

Franc. Balduinus Georgius Witzel Henricus Joliffus

Andreas Masius
Matthaeus Galenus
Petrus Regis O. S. Fr.

Georgius Vivienus" Gerardus Mathisius

Guil. Canterus Nic. Harpsfield

Joannes Molinaeus

Corn. Jansenius
Franc. Sonnius
Matthias Felisius O.
Min.
Joachimus Hopper
552

Italia Hispania Gallia

Antonius Polus * Did.de Covarrubias

etLeyva
1577 Alph. Alv. Guerrero
Joannes Polanco S. J.

Jo. Paul. Donatus Carm. Did. de Paiva de

Andrada
Antonius Cordubensis O.
S. Franc .
1578
Petrus Serrano
Mich . Thomasius de Ta-
xaquet
Did. X. Arias O. Pr.

Alph. Hojeda de Mendoza Franciscus Fremin 0.

Mich. de Aninnon* Min.*
1579 Jo. Dovetus O. Min."

Remig. Nanni O. Praed. Hieronymus Osorius Melchior Flavius O. S.

Petrus Stupano Obl. Gundis. Illesca Franc.
Caes . Grassi Laur. de Villavincencio O. Matthaeus Launojus
1580 Zach . Andriani* S. Aug.
Sebastianus Toscano O. S.
Aug.

Caesar Mazutelli * Franc. Forerius O. Jac. Billius O. S. Ben.

Justus Rugerius* Praed. Petrus Emotte
Marcellinus Francolini * Petrus Ciaconus Joannes Saint-André
1581 Barth. de Medina O. Pr. Ant. Birrietus O. Min.
Casp. Cardillo de Villal-
pando
Ferd. de las Infantas*

Vinc. Justinianus O. Pr. Paul. Palacios de Salazar Petrus de la Coste O. Pr.

Marc. M. Benavidio Joannes de la Fuente O. Jo. Forsannus O. Min."
Cosmas Filiarchus * S. Franc.
1582 Hieronym . Vielmius O. Pr. Petr. Martinez de Bree*
Hier. Quainus Serv. b . M. V.

Bonaventura
O. Min.*
Manenti Joannes Maldonatus Laurentius
la Barre *
Renatus de
Mich . Timotheus* S. J. Fridericus Morel
Gundis . de la Cerda
1583
Laelius Jordanus
Did. de Simancas
Joannes de Fregeville"
Paulus Fusco
 553

Belgium Germania Anglia Polonia

August. Hunnaeus Christ. Rasperger* Thomas Dorman

Joan. Levita Isaac

Arnoldus Alostanus O. Larentius Surius O.

S. Franc. Carthus .
Joan. Ram Martinus Eisengrein
Joan. Harlemius S. J. Rud. Clenke
Nic. van Esch F. Traub

Daniel Venatorius Joannes Fowler Stanisl. Hosius

Seb . Flasch

Cuneris Petri Jacobus Feucht Al . Copus

Andreas Croquet Jacobus Rabus
Joannes Cartesius O. C. Seb . Haidlauff*
Frid. Schenk Mich. Hager
Hanard. Gamerius
Jo. Delphius

Jo. Covillonius S. J. Franc. Polygranus O. S. Nicolaus Saunders

Andreas Fabricius Franc.* B. Edm. Campianus
Theod. Gramináeus* S. J.
Ger. Busaeus Richardus Bristow
Archimb. Hamilton*

Joannes de Via Gregorius Martin

Michael Aitsinger* J. Langaeus*

Mart, Rithove
Jacobus Veld O. S. Aug.
Hieronymus Gigas"
554

Italia Hispania Gallia

S. Carolus Borromaeus Franciscus Torres Gentianus Hervet

Carolus Sigonius S. J. Petrus Comestor
Angelus Buonricius* Hector Pintus O. S. Hier. Hieronymus Bolsec
Petrus Perusio * Franciscus Horantius O. Laurentius Cumdius '
1584 Ant. Scappi Min .
Franciscus Ovando O.
Min.*
Hier. de la Rua

Guilelmus Sirletus Alph. Salmeron S.J.

Jo. Capella O. Serv. b. Antonius de Guevara
M. V.
1585
Hilarion O. S. Ben.
Petrus Bungus*
Paul. Bernardini O. Praed.

Ant. Marinarius O. Car." Mart. Azpilcueta Antonius Contius

Jul. Castellani
1586
Ant. Augustinus
Jo. Paduanus** Leo de Castro

Lud. Carbo Caspar Casal O. S.

Franciscus M. Bonomi Aug.
Jos. Angles O. Min.
Francisco a Christo O.S.
Aug.
1587 Martinus Alphonsus del
Pozo
Ferdinandus Vellosillo
Ludovicus de Beja Pestrello
0. S. Aug.

Gabriel Prateolus
Marc. A. Mazzaronus Marcus de la Camara O.
Nic. Faber
Philippus Philomusus* Min."
Guil. du Blanc
1588 Raph. Bagatta" Ludovic. Granatensis O. Lud. de Mont-Josieu
Fr. Graziani de Garzadoro Praed.
Ludov. a S. Francisco О. М.

Flaminius Nobilius Aug. de ss. Trinitate O. Th. Beaux-AmisO.Carm.

Luc . Ferrini * S. Aug. Marg. de la Bigne
Adeod. de Burgo O. S. Aug. Stephanus Duranti
Ang. Pientini O. Pr. Nat. Taillepied O. Cap.
M. Ant. Columna Marsilius

1589 Jo . B. Elian (Romanus) S. J.

Paulus Sacratus"
Antonius Scaynus
 555

Belgium Germania Anglia Palonia

Theod. Peltanus S. J. Caspar Franck

Melch. Hittorp

Joannes Molanus H. de Kerssenbroick Joan. Howman de Jacobus Gorski

Christ. Adrichomius Feckenham O. S. B.

Aeg. de la Coulture* Georgius Eder Mart. Bialobrzeski

Henr. Blissemius S. J.

Jacob . Pamelius Tilmannus Bredenbach Andr. Nidecki

Hier. Verlenius
Petr. Busaeus S. J.

Guilel. Damasus Wiguleus Hund J. Duraeus S. J.

Lindanus
Joan. Antonianus O. Pr.

Petrus van Beck Joannes Gibbon S. J. Martinus Cromer

Michael Bajus
Jac. Mosander O. Carth.
556

Italia Hispania Gallia

Felix Perettus O. Min. Barth. de Valverde et Jacobus Cujacius

(Sixtus V.) Gandia Jo . Portez O. Min.
Petrus Galesini Joannes de PinedaO.Min Steph. de Lusignan 0.
Luc. Mencholini O. S. Fr. Barth. de Martyribus O. Praed.
1590 Joan. Paul. Lancellotus Praed. Petrus Bulenger
Hannibal Grassi Ambr. Morales
Tullius Crispoldus Didacus de Castillo*
Ambrosius Morales
Casp. Serrano"

Antonius Caraffa S. Joannes a Cruce O. Claud. Sanctesius

Matth. Aquarius O. Pr. Carm. Edmundus Auger S. J.
Antonius de Aquino Franc. de Ribeira
Lud. Silvester as. Angelo S. J.
Conv." Lud. de Leon O. S. Aug.
1591 Hieronymus Albanus Alph. de Mendoza O. S.
Hieronymus Accetti Aug.
Sebastianus Medices * Marc. Olisiponensis Fr.
Jo. de Alba O. Carth,
Nic. Ramos 0. Min."
Did. de Tapia O. S. Aug.
Alph. de Horozco O. S. Aug.
Joannes Roa de Avila can.
S. Aug."

1592
Jacob. Anellus de Bottis Petrus Figueiro
Aeg. Mancurtius Frid. Furius Seriol
Lact. Domanini O. Carm."

Latinus Latinius Mich. de Palacios *

Quint. Mandosi Petr. Trigosus O. Cap.
Jul . Sirenius O. S. Hier. * Ferdinando de Castillo
1593 Antonius a Castro novo 0. 0. Pr.
S. Aug. Raim. Pasqual O. Praed.
Evang. Marc. Gerbi O. Min. Sebast. Perez
Evang. Bosius O. S. Aug. Jo. B. Fernandez O. Min.*

1594 Prosp. Rosetti Serv. M. V.* Petrus de Navarra" Petrus Crespet O. Coel.
Hieronymus Pertoles * Antonius de Ribera *

Constantin. Buccafocus Hieronymus Prado Christoph. Cheffontaines

(Sarnanus) O. Min. S. J. O. S. Franc.
Fel. Ninguarda O. Pr. Ludov. de Lopez O. Pr. Petrus de Bollo 0. Praed. "
Evang. a Canobio Cap. Petr. Aragon O. S. Aug."
Franciscus Sarmiento de
Mendoza
1595 Hieron. de Guadalupe"
Joannes Vincentius O. Pr.
Joannes Ferdinandus S. J.
Joannes de Bustamante
 557

Germania Anglia Polonia

Belgium

Mart. Duncanus Jo. Nasus O. S. Fr. Thomas Nelus

Joannes Wamesius Petrus Carbo 0. Carth.

Henricus Gravius Hermann Thyraeus S. J. Laur. Arturus Faunt

Jacobus Myller * S. J.

Ge. Haenlin Ninianus Winzetus

O. S. B.

Joan. Lensaeus Bened. Herbestus S.J.

Gerhardus Mercator Dom. Hess O. S. Fr. Guilelmus Alanus St. Zdescheki Ostrowski"
Gerhardus Rudolphus Guilelm. Reginaldus
•

Petr. van Opmeer Michael . Brillmacher Andreas Jurgiewicz

Corn. Loos S. J.
Joannes Buisson (Rubus)
558

Italia Hispania Gallia

Georgius Busti O. Praed. Franciscus Toletus Petrus Pithou

Josephus Mascardi * S. J.
Joannes
Praed.
Maria Capalla O. Emmanuel Sa S. J.
Paul . Franzosi * Angelus del Pas O. Min.
1596
Alphonsus de Avendano
O. Praed.
Petrus Lopez *
Ferd. de Sotomajor "

Gabriel Palaeottus Caspar de Melo O. S. Gilb. Genebrardus

Fr. Panigarola O. Min. Aug. O. S. B.
Sim. Majoli Johannes Bapt. Perez Petrus Gregorius
1597 Franciscus Anton. Casimirus Alph. de Luna O. Pr.
Min.
Cosm. Filiarchus

Hieronymus Manfredi Benedictus Arias Vitus Faber

Joannes B. Gratianus Aug." Montanus
Fr. Castellani * Garsias de Loaysa Giron
Nicolaus Rusca Alphonsus Pisanus S. J.
1598 Ludovicus de Paramo *
Did.de Avellaneda S J.
Damianus Giner O. Min.

Laurentius LauretusO. Carm. Didacus Zuniga O. S. Ger. Mosanus O. Pr. "

Florentius Nannius can. r. Aug. P. Drouetde Gaillard
lat. Blasius Viegas S. J.
1599 Andreas Azitores O. Cist.
Joannes Grial*
Gundisalvus Maria Ponce de
Leon

Fulvius Ursinus Ludovicus Molina

Ang. Maria Montursius S. J.
O. Serv. b. M. V. Gabriel Acosta S. J.
1600 Hannibal Roselli O. Franc.de Herrera O. Min.
Min. Dion. P. Llopis *
Laelius Zecchius
Ascanius Martinengus

Petrus Ridolfi O. Conv. Alphonsus Ciaconius O. Paulus Rivière

Nic. Aurif. BuonfigliCar. Praed. Joannes Nodin O. S. Franc.
Hieronymus Pollini O. Stephanus de Avila S. J.
Praed. Joannes Gutierez *
1601
Petrus Bongius Fr. Cabrera Morales"
Dominicus Tempesta
Petrus Vicecomes O. Praed."
 559

Belgium Germania Anglia Polonia

Henricus Vicus N. Wolffsbach " Alexander Scultetus

Arn. Wion O. S. Ben. Joannes Szilvási

B. Petr. Canisius Sigism. Ernhoffer S. J. Jacobus Tyrie S. J. Jacobus Wiecus S. J.

S. J.
Suffridus Petri
Fr. Raphelengius
Matthias a Castro

Abraham Ortelius Petrus Binsfeld

Thom. Stapleton Stanislaus Rescius

Joannes Livinejus Ge. Branden *

Boetus Epo
Zachar. Lippelous O.
Carth.
Joannes Capetia
Henricus Willot O. Min.

Joannes Latomus Chr. Varsevicius"

Petrus Bacherius 0. Pr. Petrus Thyraeus S. J. Joannes Brunus O. Min. Val. Vidavius
Joannes Wiringus Wenceslaus Sturm S. J.
560

Hispania
Italia Gallia
et Lusitania

Ludovicus Rogerius S. J. Dion. Zarate O. S. Aug. Florimundus Raemundus

1602 Isid. Mosconius* Barn. de MontalvoO.Cist.
Joannes Bapt. Navarette*

Flam. Parisius Gregor. de Valentia Petrus Charron

Silv. Antonianus Nicolaus Frerotus
Gregorius Polydorus O. S. J.
Petrus Morales S. J.
1603 S. Aug. * Ludov. de Rebolledo 0 .
Thomas Zerola
S. Fr.*
Leon. Vairus O. S. Ben.
Mauritius Hibernicus *

Paulus Morigia Gabriel Vasquez Joannes Fonian O. S. Fr.

Prosp. Urbanus O. Conv. * S. J.
Joannes Ant. Gabutius Dominicus Bannez
Christ. Facciardi O. Cap. * 0. Pr.
Franc. de Avila O. Pr.
Jo. Esteve (Stephanus)
Hieronymus Almonacir
1604 O. Praed .
Franc. Sanchez O. S. Ben.
Aug. Davila y Padilla O.
Praed .
Bartholomaeus de Ledesma
0. Praed .
Petrus Machado O. M. V. de
Merc.*

Antonius Gallonius Orat. Alphonsus Vibaldus Arnoldus Pontacus

Petrus Gambacurta S. J. Fr. Arias S. J.
Joannes Bapt. Arrighi O. S. Lud. Guzman S. J.
1605 Aug. Joan. Buiza y Llamazares *
Augustinus Gothusius O. S. Melch. Zambrano *
Franc.

Augustinus Valerius Petrus Lorca O. Cist. Renatus Choppinus

Thaddaeus Guidellus O. Petrus Garcia Gallartz
S. Aug. Stephanus Mendez O.Pr."
Joan. Paul. Pallanterius P. Gonzalez de Azevedo
1606 O. Conv.
Nic. Orlandini S. J.
Luc. Pinelli S. J.
Alexander Pesantius*
Tuccius Tuccius*

Caesar Baronius Or. Joannes Azor S. J, Steph. d'Alvin 0. Min. "

Jacobus Tavanthius O. Franciscus de Padilla
1607 Serv. M. V. Roderic. Dosma Delgado
Jacobus Sbrozzi * Franciscus Zumel O. М.
Joan. B. Rubeus Carm* V. de Merc.
Pomp. Brunelli S. J. * Joannes Gaa O. S. Franc."
 561

Anglia
Belgium Germania Polonia
(Hibernia et Scotia)
Petrus Coret Sixtus Sartorius Mil- Gregorius SayrusO.S.
Jacobus Zittardus 0. Pr." tenberger *

Petr. Lucius (de Licht) Laurentius Neydecker

Carm.
Aeg. van de Walle

Albertus Hunger Rich. Hall

Cornelius Schulting
Vitus Miletus *

Petrus Simons Georg. Scherer S. J. Guil. Barclay Fab . Quadrantinus S. J.

Joannes Nopelius
Petrus Cratepoil O.
Min.
Joannes PaulusWindeck
Melchior Zangers

Abr. Schaedlin * Hier. Stephanowski

Joannes Hammer S. J.

Joannes Wiringus
Christ.Andr. Fischer Joannes Hajus S. J. Hadrianus Jung S. J.
Christ. Marianus Richardus Walpole S. J.
Conradus Dosch *

Hurter, Nomenclator I. 36
562

Italia
Hispania Gallia
et Lusitania

S. Andreas Avellini O. Jo. B. Villalpandus Petrus Morinus.

Theat. S. J. Renatus Benoist
Antonius Agelli Christophorus Gillius Cl. Boucart
cler. regul. S. J.
Christoph. Silvestranus Petrus Arrubal S. J.
Carm. Joannesde Rada O. S.
Petrus Bonaventura O. Franc.
Min.* Mart. Antonius Delrio
1608 Alexander Ambrosini * S. J.
Joannes Ant. Brandus Franc. Henricus Henriquez
Gregorius Servantius 0. Pr. S. J.
Alph. Bovosius c. reg. 1. " Ferdinandus Rebellus
S. J.
Did. Alvarez S. J.
Sebast. Bravo O. Praed.
Caspar Salzedo "

Paulus Grysaldus O. Pr. Joan. Alphonsus Curiel Seraphinus Olivier

Sebastianus Cattaneus 0. Ferd. della Bastida * Jacobus d'Illaire *
Praed. Nicolaus Garzia *
Alexa. Porrus O. Carm . Hieronymus Gonzalez
1609
Franciscus Bordinus Congr. Joannes ab Incarnatione O.
Orat. S. Franc. *
Ludovicus Borojo O. Min. Antonius Cardosode Amaral"

Thomas Bozius Orat. Thomas Sanchez Petrus Victor Palma

Jo. Domin. Montagniuoli Cayet.
O. Praed. * S. J.
Christophorus
Benedict. Pererius Bernardus Lauretus
Verger O. Min. "
Guido Bartholucci O. Co. S. J.
Bartholom. Hugolinus Ludovicus Sotomajor O.
Joannes Bapt. Segni can. r. Praed.
1610 congr. SS. Salv.
Franciscus Diotallevius
Andreas Capella O.
Carthus.
Constantinus Leonida *
Jo . Horozco Covarruvias
Fabius Licinius *
Joannes Ovando O. S.
Franc.
Antonius Augustinus S. J. *
Laurentius Ortiz O. S. B. *

Anton. Possevinus Petrus

S. J.
de Ribadeneira Joannes Papirius Masson
S. J. Joannes Nodin O. Min.
Raphael Ripa O. Praed. Petrus Cabrera O. S. Jacobus Vidouze "
Victorinus Mansus O. S. Hier. *
Ben. Hieronymus Osorius
Alex. Archirota Oliv . Joannes Marieta O.
Praed.
1611 Joannes Peretti
Sixtus Lampertus Hieronymus Torres S. J.
Christophorus Santo-Tis. O.
S. Aug.
Martinus de Funez S. J.
Hieronymus Romande la Hi-
guera S. J.
Mars. Vasquez O. Carth.
 563

Germania
Anglia Polonia
Belgium
(Hibernia et Scotia)
FranciscusMoncaeus Joannes Zehender *
Guillemus Taelboom Joannes Pistorius
Justus (Calvinus) Ba-
ronius *
Georgius Pomerius

Gerardus Vossius Nicol . Serarius Joan. Aquapontanus Fridericus Barscius

Henricus Cuyck S. J. (Bridgwater) S. J. S. J.
Joan. Mühlhusinus Matthaeus Pstrokonski
(Spitznaes) S. J.
Joan. Magirus S. J.
Leonardus Rubenus O.
S. Ben.

Henricus Samerius Henricus Canisius Robertus Personius

S. J. Joannes B. Fickler S. J.
Arn. Havensius O. Georgius Lauter
Carth. Joan. Theodorici Mache-
rentinus S. J.

Joannes Busaeus S. J. Phil. Rubenius Albert . Theobolcius

Jacobus Middendorp S. J.
Jacobus Logenhagen

36
564

Hispania
Italia Gallia
et Lusitania

Gregorius Falconius O. Franciscus Pegna Fr. Feuardentius

S. Aug. Raphael delaTorre 0. O. S. Fr.
Pantaleon Panvini Praed. Nicolaus Faber
Martinus Fornari S. J. Ludovicus Mendoza O. Joannes Brouet
Jo. B. de' Berti" Cist. Alex. de la Chassagne
Hieronymus Beroardi 0. Pr. Ferdinandus Escalante
1612 O. SS. Trin."
Fr. Pasio S. J.
Ludovicus de Urreta O.
Praed. *
Joannes de Salas S. J.
Ludovicus Fern. Blasco 0 .
S. Fr.
Casparus Ram*

Seraphinus Razzi O. Ludovic.ab Alcazar Petrus Villarsius

Praed. S. J. Eust. a s. Paulo O. Cist.
Rutilius Benzoni Emmanuel Rodriguez O.
Joannes Franc. Leoni S. Franc.
Paulus Fabulotti O. Did. de Yepes O. S. Hier.
Barn. Gregorius Ruiz O. S.
Hieronymus Brunelli S. J. Franc..
1613 Augustinus Floritius S. J. Pet. Vincentius Marzilla
Gabriel Bisciola S. J. O. S. B.*
Sylvester Maurolicus Petrus de Salazar O.
Min.*
•

Joannes Vasquez
Ant. Fernandez de Moura
Franciscus de Tolosa 0 .
Min.

Seraphin. Capponi Didacus Nuño Cabezudo Jacobus Breulius O. S.

a Porrecta O. O. Praed. Ben.
Praed. Franciscus de Cuniga Joannes l' Heureux
Vincentius Regius S. J. S. J.
Galeatius Trissinus " Hieronymus a Matre Dei
Antonius Sardus O. b. M. de Carm.
Merc. * Ludovicus Zamora O.
Victorius Scialac " Cist.
Vinc. Barralis O. S. Ben. " Petrus Hieron, Sanchez
Fr. Peliginnis Petrus Maldonado O. S.
1614 Aug.
Dismas Serpi O. S. Fr. "
Jacobus Suarez O. S.
Franc.
Ludovicus Ystella 0.
Praed.
Gundisalvus de Cervantes"
 565

Germania Anglia
Belgium Polonia
Bohemia (Hibernia et Scotia)

Joannes Vlimmerius Joannes Huber S. J. Nicolaus Fitztherbert Petrus Skarga

can. r. Franciscus Guilliman S. J.
Guilelmus Gazaeus Christoph. Clavius Paulus Joseph *
Franciscus Laurelotius S. J. Justinus Rabe S. J.

Guilelm . Estius Jodocus Lorich O. Ad. Blacwood Stanislaus Grodicius

Joan. Bapt. a Glano Carth. Ge. Blackwell S. J.
O. S. Aug.
Joannes David S. J.

Joannes Hajus S. J. Sebastianus Heissius Benjamin Carrier

Ferreolus Locrius S. J.
Jacobus Bajus Joannes Peit
Sam. Loyaerts Marcus Welser
566

Hispania
Italia Gallia
et Lusitania

Daniel Malloni O. S. Hie- Sebast. Barradas S. J. Jacobus Guibert

ronymi Christophorus de Castro
Aurelius Menochius O. S. J.
Serv. B. M. V. Jo . a Jesu M. O. Carm .
1615 Carolus Basilica Petri O. Fr. Diago O. Praed.
Barn. Vincentius Fernandez de
Dominicus Bolani O. Heredia
Praed.* Vincentius Pons 0. Praed.
Petrus Ant. Spinelli S. J.
Antiochus Brondo O. deMerc."

Franciscus de Pitigianis Petrus de Ledesma O. Pr. Leonardus Coquaeus 0.

O. Min. Gabriel d' Acosta Er. S. Aug.
Joannes Gonterius S. J. Alphonsus Rodriguez Valerius Gerard S. J.
1616 Laurentius Fassano Viola O. S. J. Petrus du Jarric S. J.
S. Fr.* Joannes Valero O. Carthus. Sylvester Lavallensis O. Cap.
Matthaeus Lauretus O. S.
Ben.
Joannes Narbona "

Joannes Botero Franciscus Suarez Joannes Duperche

Carolus de Grassis Michael Cotignon
S. J.
1617 Paulin. Berti
Fortunatus S. Aug. Joannes de Carthagena Fr.
O. S.O.Bened.
Pradiel O. Min."

O. S. Franc .
Joannes Baptista Canotus Franciscus Moreno O. S.
0. S. Franc. *
Fr.*
Gundisalvus Sanchez Lucero

Archangelus de Rubeis Pet.Carm.

can. reg. lat.
Cornejo de Pedrosa Jacobus Davy du
Perron
Prosper Farinacci Franciscus Sosa Franc.
Guilelmus Delacroix
Marius Altieri * Joannes Gonzalez de
Sebastianus Michael 0.
1618 Marius Italia Mendoza Aug. Praed.
Christophorus Marasca Ferdinandus Bacan 0 .
Carm. * Praed.*
Andreas Henriquez *

Franciscus Albertini S.J. Ant. Molina O. Carth. Philippus Moncaeus S. J.

Stephanus Quaranta Paulus de Carraria O. Theophorus Bouju
Coel. Coleoni O. Cap. * Praed.*
Joannes Franc. Besozzi Stephanus Daoiz
Ambrosius de Rusconibus
1619
0. S. Ben.
Th. Talamellus Aug.
 567

Germania Anglia
Belgium Polonia
Bohemia (Hibernia et Scotia)
1
Antonius van Kersbeeck Joannes Fenn Martinus Lascius S. J.
0. S. Aug.
Corn. Columb. Uraux O.
S. Ben.
Arn. Olorinus*

Petr. Linteo Litomerzicki Joannes Pitseus

Rich. Fr. Britton O. S.
Fr.

Joan. Chapeauville Caspar Ulenberg Franciscus Hamilton O. Stanislaus Krzysztanowic

Joannes van Uffele Christoph. Browerus S. Ben.
S. J.
Jacobus Crusius S. J.

Rem. de Vaulx Alardus Wyelius Martinus Smiglecius

Andreas Forner * S. J.
Emmeranus Welser S. J. Severinus Lubomlius
O. Praed. *

Franciscus Lucas Jodocus Coccius Rog. Widdrington Stanislaus Socolovius

AlbertusRosciszevski
Brugensis S. J.
Joannes Deckers S. J.
Franciscus Costerus
S. J.
Jacobus Backius
•

Christophorus Coster
568

Hispania
Italia Gallia
et Lusitania

Angelus Rocca O. S.Aug. Michael Barthol. Salon Guilelmus Baile S. J.

Marius a Calassio Franc.Aug. Joannes Bordes S. J.
Dominicus Tuscus Gregor. Nunnez Coronel Dan. Bourguignon "
Jacobus Graffius O. S. Aug. Guilelmus Ader *
Ben. Jac. Alvarez de Paz S. J.

1620
Octavius Cajetanus S. J. Prud. de Sandoval O. S.
Lael. Balleonius Serv . Ben.
M. V. Joannes Freyre S. J.
Franc. Gonzaga Fr. Ludovicus Miranda O. S.
Joannes Bapt. d'Asti O. S. Franc. *
Aug.
Alexander de Angelis S. J.

Robert. Bellarminus Ludovicus de Montesinos Car. de la Saussaye

S. J. Joannes Marquez O. S. Petrus Matthaeus
Aug. Vincentius Cabot
Bonav. Passerus O.Conv.* Antonius Fernandez Franciscus Pithou
Balthasar Nardi *
Joannes de S. Maria O. Gabr. de la Charlonie
1621 Joannes Ir. Brasavola O. S.
S. Franc.
Franc.
Greg. Baptista O. S. Ben. *
Cyprianus Masi O. S. Aug."
Roder. de Quesada et Molina"
Antonius Giggous
Petrus Diaz de Aguero
August. Manno Orat." Laur. Em. Soares S. J.

August. Tornielli Ludovicus de Tena S. Francisc. Salesius

O. Barn . Joannes Gonçales de Al- Anton. Gaudier S. J.
Ben . Justinianus belda O. Praed. Joan. Marius Scribonius
S. J. Hieronymus Tamarit O. Min. *
Vincent. Filliucius S. J. Min. Michael Mauclerus
Alex. a Turre can. r. lat. Franciscus Arriba O. S. Petrus Biard S. J.
1622 Hieronymus Medices O. Franc.. Martinus Vauthier S. J.
Praed. Vinc. BlascusdeLanuga"
Paulus de Blanchis O. Praed." Josephus Garcia O. Cist.
Augustinus de Quiros S. J.
Paulus J. Arriaga S. J.
Martinus de Carillo

Alph. Villagut O. S. Ben. Bern,de Leon O. Praem. Fronto DucaeusS.J.

Jo. Ant. Petramellarius Hieronym. de Zeballos Nicol. Coeffeteau O. Pr.
Jacobus Ant. Marta Didacus Daza S. J. Valerius Reginaldus S.J.
Jul . Sannazari Joannes de Cruce O. Praed." Joannes Puteanus O. S.
Hieronymus Rubeus * Joannes Tremiño Aug.
1623 Arch. M. Giani Serv. b. Em. de la Cerda O. S. Aug. Jacobus Severt
M. V. Phil . Bernal 0. Praem.
Joan. Nic. Alidosi Pasquali
 569

Anglia Polonia
Belgium Germania
(Hibernia et Scotia) et Hungaria

Arnoldus Cathius S. J. Tobias Hentschel O. Jacob. Gordon Huntlaeus Caspar Sawicki S. J.

S. Franc. S. J.
Jacobus Hacker Michael Walpole S. J.
Guilelmus Patrisonius
O. S. Aug. *

Nicolaus Chamart Christophor. Gewold Joannes Barclay

Henricus Sedulius Jos. Burger O. S. Ben.
O. S. Franc.

Gisb . Schevichavius Conradus Vetter S. J. Herb. Croft

S. J. Jodocus Coccius S. J.
Andreas Hojus Laurentius Nicolai S. J.
Corn. Lancilottus O. S.
Aug.
Joannes W.van Vieringen
S. J.

Leonard. Lessius Joannes Pelecyus S.J. Th. Messingham Hieron. Povodovius

Hermann Bosendorf
S. J. S. J.
Petrus Stevart
Thomas Saillius S. J.
570

Hispania
Italia Gallia
et Lusitania

Josephus Ragusa S. J. Joannes Mariana S. J. Henricus Harvillaeus O.

Petrus de Alagona S. J. Cosm. Magalianus S. J. Cap.
Gabriel Pennoti ord, can. Ludov. Ballester S. J. Sim. Vigor
lat.* Joannes Sanchez Anastasius Cochelet O. Ca.
Jos. Mozzagrugno" Lud. de Ponte S. J. Aegid. Camartus O. Minim,
1624 Marc. Antonius Petr. de Ochogavia et Mau- Matth. Marechal
Franciscus de Primis leon Nic. Janvier
Flav. Cherubini Mich. Vasquez de Padilla
Hor. Phil . Giovagnoni S. J.

Frid. Henr. Onuphrius* Bernardus de Ribera O. Ci.

Barthol . Carthagena"

Franciscus a Coriolano Blasius Verdu O. Praed. Philippus Gamachaeus

Cap. Joannes Fernandez O. Ludov. Richeome S. J.
Fabricius Paulutius Praed. Claudius Rangolius 0.
And. Eudaemon-Joannes Balthasar Navarette O. Min.
S. J. Praed. * Andreas Alleret O.
Petrus Capullius Min. Sancius Davila et Toledo Conv.
1625 Conv. Seraphinus de Freitas O. b. Michael Roussel"
M. Ant. Capelli O. Conv. M. de Merc." Jacobus Lechassier
Franciscus Sacchini S. J. Martinus Carillo*
Nicolaus Alemannus * Joannes Salzedo O. S. Fr.*
Blasius Bagni
Jo . Rubeus O. Hier.
Fr. Ghislieri can. reg.

Paulus Comitolus S. J. Valentinus de Herice S.J. Petrus Coton S. J.

Laërtius Cherubini Petrus Hortigosa S. J. An.FabriciusBleynianus
Ang. Maria Cherubini Aeg. de Praesentatione Jac. Bossu O. S. Ben.
Ben." et Fonseca O. S. Aug. Cl. Morel
Alex. Carriero Franc. de Mendoza S. J. Irenaeus Avallonensis 0.
1626 Philippus Ferrari Serv. Jos. a Jesu Maria O.Carm. Cap.*
M. V. Franciscus Juretus
Joannes M. Belletti Jeremias Ferrier

Anastasius Germoni Thomas de Jesu Carm. Joannes Chenn

Fabianus Justiniani Alph. Maldonado O. Praed." Jo. Bede de la Gormandière,
Orat. Alph. Fernandez O. Praed." Paul. Metezellus Orat."
Joan. Baptista Scortia Henricus de Villalobos
S. J.
1627
Antonius Ragucci*
J. Ant. Massobre
Tobias Corona O. Paul.
Joannes B. Rossi congr.
Som.
 571

Anglia Palonia
Belgium Germania
(Hibernia et Scotia) etHungaria

Mart. Becanus Franc. Agricola Guilelmus Bishop Jo . Vastovius*

S. J. Joannes Zeschlin Petrus Anderson S. J.
Joan. Olivarius Ge. am Ende S. J. Ed. Burton S. J.
Jo. Wene. Coelestinus

Jac. Jansonius Ge. Tyszkiewicz S. J.

Eras. de Surlet Cho-
Jacobus Gretser Th. Dempster
Eduard Maihew O. S.
quier S. J. Ben.*
Bern . Sutholt"
Jo . de Gallemart Henr. Holland

Alard. Gazaeus Ben. Jacobus Pontanus Hugo Cavellus O.

Joannes Buzelin S. J. S. J. Min.
Ant. de Henin Theodorus Smising Thom. Worthington
Prosp. Stellart O. S. O. Min. S. J.
Aug. Ad. Schulkenius Cl. Reyner
Jo. And. Coppenstein Eduardus Coffin S. J.
O. Praed. " Christophorus Holiwood
Christophorus Mayer (a Sacrobosco) S. J.
S. J.

Laurentius Beyerlink Balthasar Hager Bonav. Jackson O. S. Andreas Rochmarinus

Henricus Zoesius S. J. Fr. 0. S. Franc. "
Thomas Gratiapus O. S. Mart. Heerfort*
Aug. Joannes Raphael Cobenzl
S. J.
Joannes B. Kembold
572

Hispania Gallia
Italia
et Lusitania

Al. Alberti O. S. Aug. Caspar Sanctius Steph. Moquet S. J.

Alphonsus Bavosi can. S. J. Julius Caesar Bulenger
reg. Thomas Malvenda O. S. J.
Barth. Cimarelli O. S.F. Praed. Franciscus Solier S. J.
Eug. Cattaneo Antonius Fernandius Guilelmus Bernardon
Marc. Ant. Othelius S. J. Joannes Jacquet 0. Carm.
Joan. Matthaeus de Rispolis Ludovicus de Bavia
1628 0. Praed. Hieronymus de Veniero
Al . Bariola O. S. Aug. deLeyva
Joannes B. Bandini Alphonsus Sobrino O. Carm.
Joan. Bapt. Bizzozero Ferd. Martinus Mascarenhas
•

Joannes Bapt. Vivianus Antonius Quintanadveñas

Camillus Pulsictus O. Carm. Sebast. Caesar de Meneses

Antonius Bosius Basilius Pontius O. Bernardus Galtier S. J.

Joannes Hier. Sopranis S. Aug. Petrus de Berulle Or.
S. J. Thomas de Lemos Laurentius Bochel
Hieronymus Aleander O. Praed. Petrus Berger *
Anacl. Siccus Barn . * Joannes de Portugal 0.
1629 Laelius Bisciola S. J. Praed.
Balthasar Bologneti O. Serv. Dominicus Garzia
B. M. V. Matthaeus de Sousa O.
Andreas Castaldi Pescara S. Franc. *
Theat. Joannes Vasquez
Hieronymus de Saracenis

Philippus Faber Min. C. Petrus de Herrera O. Pr. Gabriel Albaspinaeus

Hieronym. Floravantius Thomas de Ituren S. J. Joannes Boucher O. Min.
S. J. Bened. Fernandius S. J. Fr. Morel
Livius Galantes O. Min. Marcus de Guadalaxara Fr. Lanovius O. Minim.
Hieronym. Donesmundus O.S. Joan. Zapata y Sandoval Aug. Riuvère O. S. Aug.
Fr. Aug.
1630 Henricus Antonius Burgus Laurentius Portel O. S. Fr."
Serv. b. M. V.
Joan. Antonius Calvenzanus
Vincentius Ricci
Neophytus O. S. Bas. *

Mart. Bonacina Joannes de Paiva * Joannes Paulus le Jau

Lucas Castellinus Aemi- Thomas Ramos * Edmundus Richerius
lius O. Pr. Antonius Sousa O. Pr. Franciscus Garasse S. J.
Joannes Guissanus Carm. Alph. de Sanchez Zarzosa Joannes de Reyroles 0.
Mauritius de Alcedo Minim. *
1631 Ant. Ajossa cler. reg.
Frid. Borromaeus Lud. a s. Jo. Ev. O. S. Fr. Joannes Garnerius
Bened. de Benedictis
Lael. Marini Coel..
 573

Anglia Polonia
Belgium Germania
(Hibernia et Scotia) etHungaria

Honor. van Axel * Jacobus Merck " Joannes Clare S. J. Petrus Posnaniensis
Nicolaus Trigault Philippus Eilbracht Franc.*
Joannes Gorcomius
Nic. Wiggers O. S. Fr.

Andr . Schottus Henr. Schellenberg S. J. Florentius Conrius

S. J. O. Franc.
Carolus Scribanius Guilelmus Giffard
S. J. Ben.
Herib. Rosweydus
S. J.
Nicolaus Crusenius
O. S. Aug.
Hermannus Hugo S. J.
Petrus Bertius

Joan. van den Broeck Joannes Forner Jacobus Scharpe S. J. Bernard. Paxillus de
Bartholomaeus Petri Fridericus Martini Silvester Noritius S. J. Brzezek O. Praed.
Joannes Gouda S. J. Joannes Saller S. J.
Joannes de Wiclen
Antonius de Balinghem
S. J.

Jacobus Keller S. J. Andreas Lipski

Martinus Inniganus 1
574

Hispania
Italia Gallia
et Lusitania

Hieron . Vecchietti * Didacus Ruiz de Petrus le Gris "

Petrus Arcudius * Josephus Malavalette S. J.
Ovid. Amici Montoya S. J. Paulus Metezeau Or.
Jacob . GranadoS.J.
1632 Laur. Empoli
Joan. B. O. S. Aug. Joannes Lopez O. Praed.
Catumsyritus
Marc. Ant. Erri Chrys. Henriquez O. Cist.
Theodorus Pybes de Adama
Cist.*
Antoninus Perez Bas. *

Joseph. Visconti Fe. de Castropalao Blanchot O. Minim.*

Franc. Bozio Orat. S. J. Joannes Marcel
Melch. Lotterio Martinus de Alviz O. S. Tranq. a s. Remigio Cap.
Nicolaus de Grachis O. S. Aug.
1633 Thomas de Beira O. S.
Aug.
Paul. Squillante Franc."
Petrus a Jesu Maria O. b. M.
de Merc."
Fel. Milensius O. S. Aug.

Stephanus del Bufalo Didacusde Alarcon S. J. Joannes

Ant. Fern. de Corduba S. J. S. J.
Lorinus
de'Cancellieri S. J.
Cos . Alamannus S. J. Franc. da Piedade Maciel Ludov. a Dola O. Cap."
Alex. Pellegrino Theat. 0. Praed." Ludov. Cressolius S. J.
1634 Hieronymus Colombi Hier. Rodriguez O. Min. " Marcellinus de Pise 0. Cap.
Andreas Perusinus O. S.
Franc."
Balthasar Chavassius S. J.
Hieron. Dandini S. J.

Augustinus Oregius Didacus Alvarez O. Ambrosius Gaufreus

Joan. Maria a S. Joseph. Praed. Paulus Boudot
Carm. Luis. Turrianus S.J. Alexander Regourd S. J.
1635
Philib. Marchini Barn. Hier. Fernandez de Otero Dan. a s. Severo O. Cap.
Jul . Pace Ludovicus de Vera O. de
Merc.

Barth. a s . Fausto Cist. Jo . Gonçales O. Praed. " Jacobus Gualterus S. J.

Thomas Massutius S. J. Petr. Lopez O. ss. Trin. * Claudius Robert
Jo. Matth . Caryophilus Franciscus de Bivar O. Cist. Joan. Bapt. Filesac
Eleuth . Albergoni Conv. Joannes Arnoux S. J.
Laur. Franchi Coelest. Suessionensis O. S.
1636 Fr."
 575

Anglia Polonia
Belgium Germania
(Hibernia et Scotia) et Hungaria

Nicolaus Romaeus Adamus Tanner Richard Gibbon S. J.

S. J.
Franciscus Haraeus S. J.
Petrus Lanselius S.J. Sig. Guil. aVorburg
Ludovicus a Castro
Conv.

Aegid. Coninck Marq. Leo O. S. Fr. Eduardus Weston

S. J. Theodorus Krall S. J.
Joannes Malder Joannes Fried. Rorich
Stephan. Weyms S. J.
/

Joannes Praepositus Matthaeus Rader Richard Broughton Georgius Kaldi S. J.

S. J. S. J.
Balduinus Junius O. Jo .Adolph.Cypraeus*
S. Franc. Caspar Lechner S. J.
Flor. van der Haer Jacobus Hack S. J.
Jacobus Stratius S. J. Ferd. Waizenegger
Corn. Thielmans O. S.
Frane.

Dionysius Mudsaerts Paulus Laymann Samuel a Lublino O.

Praem. Praed.
Martin. Bresserus S. J.
AdamusContzen
S. J.
S. J.
Joannes Beckaert 0.
Praem. Fridericus Spee S. J.
Antonius Goffart

Jacobus Tirinus S. J. Helferich Ulrich Hunnius Leander a s. Martino

Henricus Philippi Sebastianus Tengnagel O. S. Ben.
S. J. Nicolaus Cusanus S. J.
Joannes Cousin
Andreas Vallensis
Phil. Bosquier O.
Min.
Regn. Mercator
Jo . Perce 0. Min.
Petrus Eulard S. J.
576

Hispania
Italia Gallia
et Lusitania

Theodorus Forestius O. Antonius Perez O. Joannes a Costa

Cap. S. Ben. Petrus Saxius
Franciscus Pavone S. J. Joannes de Pineda Barthol. Berteaut
Mauritius Centinus Min. S. J.
Conv. Gregorius Martinez O.
Fr. M. Novarius " Praed.
Alois. Aurelius Georgius Hemelman S.J.
1637
Joannes Serrano Min .
Martinus de Roa S. J.
Hieronymus Perez
Alphonsus de Padilla 0.
Minim.

Barth. Gavanti O. Barn. Joannes Perlinus S. J. Andreas Duvallius

Zach. Boverius O. Cap. Balthasar Paez O. SS. Trin.
Fr. Merolla Orat. Did. de Caceres Hieron."
1638
M. Mil. Sarazanius " Hieronymus de Cruce O. S.
Hier..
Sebastianus Caesar

Hieronymus Fasolus S. J. Baptista Fragosus S. J. Leon. Paternau S. J.

Dominicus Ginnasius
Laurentius de Ponte O.
cler. min.
1639 Franciscus Ghetius O.
Praed.
Octavianus de Tufo S. J.
Berlingher Ventimiglia
Joseph Speranza Orat.

Franciscus Collius Joannes Biescas O. Pr. Jacobus Salianus S. J.

Josephus Balli Didacus de Cea O. S. Andreas du Chesne
Ambrosius Machin" Franc. Alb. le Grand O. Pr. *
Placidus Nigidius Felic. de Vega
Dom . Anfosso Caspar Fernandez S. J.

1640
 577

Polonia
Belgium Germania Anglia
etHungaria

Cornel. a Lapide Christoph.Hartmann Thom. Bacon S. J. Petrus Pázmány

S. J. Ben . S. J.
Jac. Browerus 0. Pr. Joan. Ctibor Kotwa Abraham Bzovius O.
Engelb. Ewich S. J. Praed.

Cornelius Jansenius Chr. Besold

Hieronymus Drexel
S. J.
Henric. Murer O.
Carth .
Andreas Wagner S. J.
Matth. Weiss O.S. Bened.

Joannes Wiggers Jacobus Bidermann S. J. Guilelmus Wright S. J. Hadr. Bratkowicz 0.

Guilelmus Mercerus Conv.
Petrus du Fay O. Pr.
Georg. Aurelius Dayneffe
O. S. Aug.

Aubertus Miraeus Joannes Kircher" Thomas Fitzherbert Stanislaus Lubienski

Theodorus Petrejus S. J. Laur. Susliga S. J.
O. Carth.
JoanD'Espiennes du Fay
Matth. Navaeus"

Hurter, Nomenclator I. 37
578

Hispania
Italia Gallia
et Lusitania

Antonius Amico Antonius a Matre Claudius Tiphanus S. J.

Julius Viviani Dei O. Carm. Claudius le Petit O. S.
Hieronymus Bascape Fr. del Castillo Velasco Franc."
Ambrosius Saxius O. S. O. Min. Philippus Fezayus O.
Franc. Franciscus Felix O. S. Carm.
1641 Paulus Vecchius " Franc." Germanus le Clerc
Joannes Bapt. Coccino Guilelmus Camerarius Or."
Angelus Vancius O. S. Aug.
Hieronymus Scogli

Michael Zanardi O. Pr. Augustus Bernal S. J. Nicol. Ysambertus

Antonius Caraccioli cler. Ildeph. a s. Hilarione O. Armand. Jo. du Plessis
reg. Carm. de Richelieu .
Antonius Ricciullus Josephus de Corduba O. S. Joannes Moquet S. J.
Andreas Lanfrancus cler. Aug." Jacobus d'Auzoles de la
reg. Peyre
Fel. Ciatti O. Conv. Claud. Clement S. J.
Gregorius Schiero O. S. Joannes Bence Orat.
Franc.
1642
Gregorius Donatus O.
Praed.
Ign. Landriano Oliv.
Raphael Aversa O. Min."
Matthaeus Defendi"

Domin
Praed.
Gravina O. Joan. Ludov. de la Cerda Henricus Spondanus
S. J. Joannes Phelipeaux S. J.
Fortunatus Scacchi O. S. Rodericus de Cunha Joannes Jobertus de Barraut
Aug. Alv . Arias S. J. Bertrand. du Chesne
Leonardus Duardus cler. Jos. Vela
reg.
Joannes Al. Ricci
Jos. Agostini S. J.
Sec. Lancilotti Oliv.
Marcellus Megalius cler.
1643 reg.
Vincentius Bertinus O. S.
Franc.
Dominicus Mita"
Jos. Caglioca O. Min."
Petrus Jac. Tommaso Carm.
 579

Germania Anglia
Belgium Polonia
Bohemia (Hibernia et Scotia)

Henricus Rampen Severinus Binius Matthias Kellisonius Franciscus a Rodrasen

David Mauden Thomas Henrici* Antonius Hyquaeus Cap."
Joannes Huchon" Matthias Mairhofer S. J. O. S. Franc.
Joannes Fisher S. J.
Dav. Aug. Baker Ben.

Jac. Bonfrerius Philippus Caesar" Sebastianus Pikielius

S. J. S. J.
Petrus Roest S. J.
Nicasius a s. Theresia O.
Carm.
Jo . d'Assignies O. Cist.

Henricus Lancilottus Christoph. Toerring Laurentius Anderton

O. S. Aug. O. S. Ben . S. J.
Arn. Raissius
Joannes Tollenaer S. J.

37
580

Hispania
Italia Gallia
etLusitania

Paul. Aresi cler. reg.

M. Antonius Palumbus
Joannes a s. Thoma Simeon de Muis
O. Praed. Nicolaus Hugo Menard
S. J. O. S. Ben.
Jo. Aeg. Trullench Carolus a s. Paulo Cist.
Hieronymus Gallus O. S. Ferd. a Jesu Carm .
Franc. Martinus Meurisse O. S.
Fr. Antonius Blondus O. Ildeph. a s. Augustino 0.
S. Aug.
Franc.
Conv. Martinus Marrier O. S.
Petrus Anellus Persicus Ben.
S. J. Gabriel du Pineau
Joannes Mich . Pio O. Claudius Dausqueus
Praed.
1644 Guid. Bentivoglio
Illuminatus Moronus
Car. Caraffa
Alphonsus de Leone cler.
reg.
Ghiel. Antonius Orat.
Andreas de Castellana"
Petrus Monod S. J.
Bernardin. Ginnaro S. J.

Joannes Paul. Nazarius Stephan. Fagundez S. J. Innocens Ciron

0. Pr. Jos. de la Cerda Ben. Hyacinthus Kerver 0.
Thomas d' Afflitto cler. Gabriel Alvarez S. J. Cap.
reg. Jo. a Trinitate O. Min. Petrus Coquault
Paulus Minerva O. Praed. Franciscus de Torreblanca Fr. Rochefoucauld
1645 Joan. a Syderno O. Cap. Guilelmus du Peyrat
Franciscus a Vitrio O. Cap.
Steph. a s. Gregorio O. S.
Aug."
Ant. Naldus Theat.

Michael Ghislieri cler. Ferdin. Quir. de Salazar Car. Franc. de Raconis

reg. S. J. Bernardinus Montereul
Barthol . Chioccarelli Petrus de Onate S. J. S. J.
Clemens Brancasius 0 . Ludovicus Odesdun
S. Franc.. Nicolaus Lombard S. J.
Gregorius Cippullus O. Petrus Louvet
Praed. Stephanus Audebert S. J.
1646 Josephus Isaeus"
Ge. Polacch*
Vinc. Surianus O. Carth."
Bened. Mandina theat.
Bened. de Passaflumine 0 .
S. Fr.
Thom. Calona O. Cap.
 581

Germania Anglia
Belgium Polonia
Bohemia (Hibernia et Scotia)

Jac. Merlo Horstius Petrus Wadding S. J.

Henric. Fitz - Simon
S. J.
Mich. Godinez S. J.

Fr. Hyac. Choquet Andreas Zergoll S. J. Thomas Vane" Michael Veresmarti

O. Pr. Simon Stock 0. Carm. Matthaeus Bembus S. J.
Petrus Coens Fr. Moloy O. S. Fr."

Theod. Amydenius" Georg. Holzhay S. J. PaulusSherlogus S.J. Alb . Chanowsky S. J.

Joannes Antoninus S. J. Patritius Raw O. S. Aug.
Joannes Hofer
580

Hispania
simlo'l Italia Gallia
et Lusitania

Paul. Aresi cler. reg. Joannes a s. Thoma Simeon de Muis

M. Antonius. Palumbus O. Praed. Nicolaus Hugo Menard
S. J. O. S. Ben.
Hieronymus Gallus O. S. Jo. Aeg. Trullench
Ferd. a Jesu Carm .
Carolus a s. Paulo Cist.
Franc. Martinus Meurisse O. S.
Fr. Antonius Blondus O. Ildeph. a s. Augustino O.
S. Aug."
Franc.
Conv. Martinus Marrier O. S.
Petrus Anellus Persicus Ben.
S. J. Gabriel du Pineau
Joannes Mich. Pio O. Claudius Dausqueus
Praed.
1644 Guid. Bentivoglio
Illuminatus Moronus"
Car. Caraffa
Alphonsus de Leone cler.
reg.
Ghiel. Antonius Orat.
Andreas de Castellana"
Petrus Monod S. J.
Bernardin. Ginnaro S. J.

Joannes Paul. Nazarius Stephan. Fagundez S. J. Innocens Ciron

0. Pr. Jos. de la Cerda Ben. Hyacinthus Kerver 0.
Thomas d' Afflitto cler. Gabriel Alvarez S. J. Cap.
reg. Jo. a Trinitate O. Min. Petrus Coquault
Paulus Minerva O. Praed. Franciscus de Torreblanca Fr. Rochefoucauld
1645 Joan. a Syderno O. Cap." Guilelmus du Peyrat
Franciscus a Vitrio O. Cap.
Steph. a s. Gregorio O. S.
Aug."
Ant. Naldus Theat.

Michael Ghislieri cler. Ferdin. Quir. de Salazar Car. Franc. de Raconis

reg. S. J. Bernardinus Montereul myde
Barthol . Chioccarelli Petrus de Onate S. J. S. J.
Clemens Brancasius O. Ludovicus Odesdun
S. Franc. Nicolaus Lombard S. J.
Gregorius Cippullus O. Petrus Louvet
Praed. Stephanus Audebert S. J.
1646 Josephus Isaeus"
Ge. Polacch*
Vinc. Surianus O. Carth."
Bened. Mandina theat.
Bened. de Passaflumine 0.
S. Fr.
Thom. Calona O. Cap.

modThom

Срош шочпрош" , "шоча

 L

It. Hrac. Choquet Andreas Zergoll S. J Thomas Vane Wota Y

0.Pr. Sima Se
Petras Coens
Fr. Many C. SA

TheodAmydenius Georg. Holzhay S. J. Paulus Sherlogus S.J.Alb. Chanowsky S J.

Joannes Antoninus S. J." Patritius Raw O. S. Aug.
Joannes Hofer
582

Hispania
Italia Gallia
et Lusitania

Angelus Vulpes Conv. Didacus de Baëza S. J. Joannes Lallemandet O.

Jul. Caes. Recupito S. J. Marcus Serra O. Praed." Minim.
Silvester Petra - Sancta Ludovicus Caspensis O. Germ. Millet Ben.
S. J. Cap. Joannes de Bordenave

1647
Alex. Pellegrinus S. J. Ludovicus de Ribas S. J. Franciscus Viger S. J.
Paulus de Angelis Thomas Villar O. Praed." Angelus ab Insulis 0. Cap."
Laur. de Peyrinis O. M. " Alphonsus Dominicus O. ss.
Bern Manzoni O. Conv. Trin.

Bened. Sanbenedictus Cap. Franciscusde Cespides cler.

: reg.*

Joannes Bapt. Casali Joannes Martinez de Marinus

Christophor. Brenzonius Min. Mersennius 0.
O. Carm. Ripalda S. J. Jac. Doublet Ben.
Emmanuel Vega S. J.
Stephanus Spinulacong. Joannes Ildeph.Baptista JoannesVincentons S. J.
O. Praed .
Petrus Paul . Philippi Pr. Antonius Serpa O. S. Joannes
Raphael Lud.
Dieppensis O. Cap.
Fulgent. Petrellus O. S. Franc."
de Rouvray'
Aug. Nic. M. des Guerrois Orat."
1648 Mich. Ripol O. Carm.
Paulus Ciera O. S. Aug.
Petrus Simanca O. S. Aug.
Alex. Calamato
Josephus Maldonado O. S.
Juniperus Drepanensis O. S. Franc.*
Fr.
Didacus Gatica O. Merc.
Hieronymus Pecorarus S. J.
Alph. Pandolfi
Petrus Paul. Bombini Som .
Coel. Telera O. Coel. "

Joannes Maria Zamora August. Barbosa Franc. Veronius

O. Cap. Antonius Perez Stephanus Bauny S. J.
Antonius Santarelli S. J. S. J. Petrus Roverius S. J.
Paulus Giordano
August. de Herrera S. J. Raphael de Clayes O.
Cels. de Rosinis can. reg. Hieronymus deGuevara Cap."
lat.* S. J. Petrus Maucorps S. J.
Tim. Timoteo"
Petrus Paul. Guazini Or."
Angelus Manrique O. Nicolaus Gillebert
Cist. Th. Aq. a s. Joseph Carm.
Hor. Justiniani Or. Petrus de Oviedo O.
Carolus Joan. Golinus Cist.
1649
Martinus de s. Josepho
O. S. Franc.
Joannes Muñoz O. Min.
Caspar de la Fuente O.
Min.
Joannes Rocafull*
Francisc.de Lemos O.S. Ben."
Emman. Cordeiro S. J.
Franc. Rus de la Puerta
Salvator de Leon S. J.
 583

Anglia Polonia
Belgium Germania
(Hibernia et Scotia) etHungaria

Robertus Svertius Joannes Colgan Hieron. a s. Hyacintho

Franc. a Jesu O. Carm. Franc. Walsingham S. J. Carm.
David Codner O. S. Ben.

Jacobus Marchant Melchior Inchofer

Bened. Haeften O. S. S. J.
Ben. : Joannes Tytz" !
Balth. Etzelius S. J.

Franc. Silvius Petrus Cudsem Joannes Floyd S. J. Paulus Piasecius

Georgius Colvenerius Caspar Scioppius Angelusas.Francisco
Barthol. Fisen S. J. Paganin. Gaudentius O. Min."
Hadr. Mueleman Joannes Guil. Gotthart Ambr. Corbie S. J.
Joannes Polman
Guilelmus Tasselon O. S.
Aug.
Guilelmus ab Angelis
Joannes Stalens"
Matth. Zelhorst"
584

Hispania Gallia
Italia
et Lusitania

Alois. Novarino cler. reg. Felic. de Oliva" Joannes Aubert

Constantinus Cajetanus Leander Montanus O. Scaevola Sanmarthanus
O. S. Ben. Cap." Franciscus Florens
Ascanius Tamburini O. Antonius de Fuertes y Joan. le Paige O. Praem.
Camald.* Biota* Joannes Bajole S. J.
Hieronymus Scarparius Did. de Narbona Jacobus Bolduccius Cap.
Serv. b. M. V.* Emm. Temudo da Fonseca Angelus de Raconis 0.
Matthaeus Ferchius O. Joannes de Soria Buitron Cap.
1650 Conv. 0. S. Fr. Jacobus Beaufez S. J.
Jacobus Pinto S. J. Marcellin. Fournier S. J.
Ludovicus Centoflorenus Guilelmus Gibieuf Orat.
Carolus Lambertus S. J. Nicol. Forest Duchesne
Maurus Marchesius Ben. O. Cist.
Franciscus de Franchis 0. Simon le Boucq
Cap. Jacobus de Cambolas
Philippus Aquinas

FranciscusAmicus Petrus Hurtado S. J.

S. J.
Jacob. Sirmond S. J.
Franciscus de Oviedo Jacobus Eveillon
Mauritius de Gregorio S. J. Joannes Dartis
O. Praed. Anton. Quintanadveñas Henr. Ludov. Castaneus
Rochus Pirrus S. J. Joannes Plantavit
Fr. Maria de Monacho Paulus Duran Nicolaus Caussin S. J.
cler. reg. Petrus Frizon
Franciscus Pellizzarius
Petrus Dupuy
1651 S. J. Petrus Clement
Alexand. Rubeusde Lugo Joannes Bondonnet"
O. Conv.
Christoph. Fabritius
Joannes Ricci O. S. Franc."
Fulg. Stella O. Min."

Andreas Gerunda S. J. Franciscus de Lugo S. J. Dionysius Petavius

Felix Contelorius Caspar Ruiz O. Pr.* S. J.
Jacobus Cohellius * Petrus de Aritzizabal Franc.
Claudius Menard
Scipio Sgambata S. J. Joannes Petrus Camus
Henricus Borghesi Serv. b. Yvo Pinsard 0. Praed.
M. V.
Phil. Quorli
1652
 585

Anglia
Belgium Germania Polonia
(Hibernia et Scotia)

Balthasar Corderius Joannes Harscher David Rothe

S. J. S. J. Joannes Rubeus Ben.
Franciscus Zypaeus
Christophorus Butkens
0. Cist.
Guilelmus Beyer"

Joannes Robertus Georgius Stengel S.J. Petrus Redanus S. J. Sam. Nakielski

S. J. Jacobus Schueler Fr. Relrio O. S. Fr. Andr. Fesul. a s. Theresia
Hadrian. Crommius S. J. Joannes Muelman S. J. Carm.
Matthias Pauli O. S. Aug.
Jul. Caes. Coturius S. J.
Ign. Huart O. Cist."
Nicolaus Remocampius"
Phil. Rovenius

Leonardus Marius Gebhard. Razenriedt Mich.Alford (Griffith) Nicolaus Lancicius

Michael Paludanus S. J. S. J. S. J.
O. S. Aug. Hermann Gnadt S. J."
Phil. Alegambe S. J.
Lud. Bertrand. Loth
0. Praed.
Mart. l'Hermite S. J.
586

Hispania
Italia Gallia
et Lusitania

Andreas Victorelli Joannes de Dicastillo S.J. Jacobus Goar O. Pr.

Jesuald. de Bononiis Cap. Joannes de Machado Andeolus Lictaviensis O.
Jo . Maria de Castilento Ludovicus de Mertola 0. Cap.
O. S. Franc . Carm. Bonavent. Lingoniensis
Alex. Sperelli Lucas Vellosus S. J. O. Cap."
Joannes Bapt. Rinuccini Petrus Guiffart
Joannes B. Castaldo Pescara ! Jacobus Corbin
1653 Theat. Franciscus de Harlay
Car. Paulin S. J.

Vincentius Candidus O. Emmanuel Mascarenhas Nicolaus Rigaltius

Praed. S. J. Joannes Bapt. Souchet
Caesar Eug. Caraccioli Dominicus a s. Theresia Bonaventura a Carpentoracte
Lael. Mancini O. Carm. O. Cap.
Joannes Petr. Moneta Andreas Pintus Ramirez Franciscus Piassonio
Andreas a s. Thoma O. S. J.
1654 Franciscus a s. Maria O.
S. Aug.
Jacobus Accarisi Carm.
Scipio Herrico Antonius Calderon
Hieronymus Vives O. Pr.
1

Joan. Steph. Menochius Franciscus Bermudez de Hieronymus Seguin S. J.

S. J. Pedraza Nicolaus Abram S. J.
Joannes Thom. Gastaldi Did. de Turregano Nicolaus Camusat
O. Praed. Benavides Carm. Britius Rhedonensis O.
Car. Antonius Thesaurus Did. de Castillo et Artiga Cap."
S. J. Joannes Rudolph.de Cordova Claud. de la Place
Antonius Rusca S. J.
Nicolaus Baldelli S. J. Franciscusde Salinas S. J."
Hieronymus Ferrantinus Silv. de Saavedra O. Merc."
S. J. Franciscus de Amolaz
1655 Paulus Maria Quarto cl .
reg."
Petrus Maria Campi
Philippus Massaria S. J
Hyacinthus de Rugeriis 0.
Praed."
Vinc. a Monte Regali Fr."
 587

Anglia Palonia
Belgium Germania
(Hibernia et Scotia) et Hungaria

Valentinus Randour Matth. Faber S. J.

Joannes Bourghesius Matthaeus Hoen
S. J. Andreas Vochetius*
Libertus Fromondus Wolfgang. Biber S. J."
Joannes Hon. van Axel"

Oliv. Bonaert S. J. Andreas Kovač S. J. Joan. Bapt. Hacqet

Godefr. Wandelman S. J. O. Praed . "
Phil. Elsius O. S. Aug.

Andreas Valerius Hermannus Fley Richardus Smith

Joannes Rosenthal S.J. Cl . Sudan S. J. Alexander Baillie O. S.
Christoph. Pflaumer S. J. Ben.
588

Hispania
Italia Gallia
et Lusitania

Bernardinus Mazziotta Ambrosius de Peñalosa Ludov. Sanmarthanus

S. J. S. J. Marc. de Pise O. Cap.
Vinc. Giliberti cler. reg. Franciscus Irribarne
Phil. Guadagnolo ord. Franc.
cler. reg. min. Franc. de Rojas O. Min.
Joannes Baptista Rossi M. Ant. Alos et Orraza
S. J. O. ss. Trin."
Joannes Bapt. Masculus Ludov. a Conceptione O. ss.
S. J. Trin."
Pyrrhus Corradus" Michael Bannez
1656 Franc. Quaresmius O. Christoph. a d. Antonio O.
Min. S. Fr."
Patrit. Pignatelli S. J.
Franciscus Barbaranus
O. Cap.
Franc. Scorso S. J.
Ang. Maria Verricelli cl. reg.
Jos. Maria Caraccioli cl. reg.
Fabricius Britius S. J.
Elias Luna O. Carm .
Raphael Castelli

Raphael Aversa O. cler. Bernardus de Alderette GeorgiusAmbianensisO.

reg.min. S. J. Cap.
Caspar Sghemma O. Leonardus de Peñafiel Symph. Guyon Orat.
Conv. S. J. Franc. Noguier"
Andr. Bianchi S. J. Petrus de Tapia O. Pr. Philip. Chifflet
Mod. Gavatius O. Conv. Joan. de Pina S. J. Eutrop. Bertrand Fr.
1657
Marcus Paulus Leo S. J. Mich. Ferro Manrique"
Jac. Raggius O Cap." Ant. Montes de Porres"
Joannes Benadu cler. reg. Laur. Ramirez de Prado
Matris D.
Bonav. a Fassano O. S. Fr.

Carol. Mallet O. Cist. Alph. Miguel O. Praed. Ludov. Cellot S. J.

Matth. Ferreri Cap. Aeg. Gonzalez Davila Joan. Baptista Guesnay
Andr. Cadaeus Petrus de Murga O. S. S. J.
Bonav. Malvasia O. Min." Ben." Petrus de Maurize
Bern. Faynus Franc. Guerra O. S. Franc. Paulus a s. Catharina O. S.
Quadrius Andreas Lucas de Arcones Aug."
S. J. Cl . de Bane
1658 Ludov. Crespi et Borja
 589

Anglia Polonia
Belgium Germania
(Hibernia et Scotia) etHungaria

Maxim. Sandaeus Aegid. Gelenius Franc. Bermingham Sim. Starevolscius

S. J. Hilar. a s. Anastasio Franc. "
Petrus Halloix S. J. O. Carm . Guilelm. Malone S. J.
Ignatius Derkenius Valentinus Koerner S. J. Eduardus Knott S. J.
S. J. Simon Felix S. J. Joannes Falconer S. J.
Joan. Ern. Choquier Matthias Nennichen S. J. Thomas Bailey
Surlet Leo a Regibus O. Carm.
Frider. Romelius O.
Praem.

Franciscus Vermeil Jodocus Kedd Lucas Wadding 0.

O. Praed. S. J. Min.
Ant. Ruteau O. Min. Barthold. Nihusius Joannes Dorisy S. J.
Alex. Sebille O. Pr. Petrus Wittfeld S. J.
Ge. Galopin O. S. Simon Wangnereck S. J.
Ben. El. Schiller"
Willebr. Bosschaerts
0. Pr.
Henr. vanden Leemputte

Martinus Convelt S. J. Jo. Eus. Nieremberg

Laur. Nicolarts S. J.
Ambr. Peuplus O. Min. Barthol. Holzhauser
590

Italia
Hispania
Gallia
et Lusitania

Joannes Petrus Puricelli Joannes B. Lezana Joannes Morinus

Gregorius Ferrari S. J. O. Carm. Orat.
Vincentius Tancredi S. J. Thomas Hurtado cler. r. Franciscus Hallier
Petrus Ridolfini* min. Carol . Hannibal Fabrot
Caes. Becillo Orat. Franciscus Soarez S. J. Coel. de Monte Marsano
Bonavent. Colonnesi O. Joannes de Palafox Cap.
1659
Conv. Joannes B. Poza S. J. Alex. Fichetus S. J.
Henricus Albi S. J.
Mich. Gorgeu O. Minim."
Georgius Pirot S. J.

Nicol. de Hauteville
Xantes
Praed .
Mariales O. Joannes de Lugo Joannesde SanctoAlbino
S. J.
Angelus Paciuchelli O. Mart. Perez de Unanoa S. J.
Praed. Joannes a s. Maria O.
S. J.
Fr. Maria de Samuellis Praed.
Joannes Prudentius O.
O. Praed . Melchior Pastor (Ber-
Merc.
Valentinus Mangionius S. J. Franciscus Colin S. J. ger)
Gerard. Baldi Gherardesca Guilelmus Coeffeteau
S. M. V. Alphonsusde Flores S. J. Carolus Hersent
Petrus Aingo de Espeleta" Urbanus ab Ascensione 0.
1660 Hieronymus de Bochiis 0.
Cap. Carm.
Josephus Rosell O. Carth."
Jo. Jac. Chifflet
Barth. de la Haye Cap.

Valerianus Magnus O. Didacus de Celada S. J. Joannes de la Haye 0.

Cap. Mich. a ss. Trinitate Min.
Franciscus Bardus S. J. Carm. Arthurus du Monstier 0.
Hyac. Donatus O.Praed. Barn. Gallego de Vera Min.
Marc. Vidal Theat." O. Praed. Car. Fevret
Caes. Joan. Bapt. Comitinus Franciscus Pinheiro Georgius Rhodes S. J.
S. J. S. J. Hieronymus Vignier Or.
Joannes M. Sfortia Conv. Did. Garcia de Trasmiera Petrus Gorsius S. J.
Joseph Ferrer O. Min." Nic. le Maistre
1661
 591

Germania
Anglia Polonia
Belgium
(Hibernia et Scotia)

Phil. Brasseur Laurent. Forer Raymundus Caronus O.S.

S. J. Franc.

Petr, van Steenbergen Carolus von Kreitzen Joannes Poncius

Fr. S. J. S. Franc.
Wolfgang. Speth S. J.
Joannes Schueking S. J.

Petrus Marchant O. Luc. Holstenius

Min. Carolus Jacobus O.
Carolus Mansfeldt S. Ben.
Phil. Nutius S. J.
Aug. Wychmans Praem.
592

Hispania
Italia Gallia
et Lusitania

Hieronymus Nicolius O. Franciscus Valente S. J. Joan. Martinonus

S. Aug. Mich. Gomez de Luna et S. J.
Joan. Bapt. Ventriglia Arellano Petrus de Marca
Joannes Elias Madao S. J. Joan. Tamajo de Salazar Petrus a s. Joseph Cist.
Gregorius Angellerius O. Cap. Gregorius Sanchez O. S. Joannes Fronteau
Petrus Caranus" Franc. Blasius Pascal
1662
Joannes Rho S. J. Moys. du Bourg S. J.

Antoninus Diana Leand. de ss. Sacramento Theoph. Raynaudus

cl. reg. O SS. Trin. S. J.
Vinc. Fassarus S. J. Joannes Merinero O. S. Greg. de Rives O. Cap.
Seraph. a Conceptione Franc. Joannes Majoret
Carm. Simon Vaz Barbosa Barth. Camblat"
Jos. Arcamonio Petrus de Urbina O. S. Fr.
Gregor. Valentinianus
O. Cap.
Demetr. Pepanus (Chius)
Marc. Serius
Andr. Lao Carm.
1663
 593

Anglia Polonia
Belgium Germania
(Hibernia et Scotia) et Hungaria

Petrus Wagenhare O. Joannes Strein S. J. Henricus Holden Casp. Druzbicki S. J.

Praem. Herm. Wesseling*
Petrus Dam.de Coninck Georg. Ernst S. J.
Aug. Joan. Gans S. J.
Joan. Crusius S. J.

Ant. Delva Carolus Stengelius Guil. Johnson O. S.

O. S. Ben. Ben.
Joannes Jac. Koenigsegg
Joannes Antoninus S. J.
Maxim. Degendorfiensis
Cap.

Hurter, Nomenclator I. 38
 Index theologorum
qui ab a. 1564-1663 floruerunt et quorum in hoc tomo I. mentio fit.

Numerus uncinis inclusus annum mortis designat ; si hic nobis est incompertus, asteriscum
apponemus et annum indicabimus, quo ille theologus adhuc floruit.

Abbreviationes significant A. anglorum, Be, belgam, Ba, bavarum, Ga, gallum, Ge. germanum, He. helvetum ,
Hi. hispanum, Hu, hungarum etc., ex quibus facile abbreviationes nominum aliarum nationum colliges,

A. Pag. Pag.
Abram Nic. S. J. Gall. (1655) 438 de Alcedo Maur. Hi. (1630*) . 358
Accarisi Jac. It. (1654) 486 Alderette Bernard. S. J. Hi.
Hi. (1657) 377
Accetti Hier. It. ( 1591) 50Alderette Jos. S. J. Hi. (1616) . 377
d' Acosta Gabr. Lus. (1616) . 184 Aleander Hier. It. (1629) 341
Acosta Jos. S. J. Hisp. ( 1599) 95 Alegambe Phil. S. J. Be. ( 1652) 477
Ader Guil. Gall. (1620 ") . 199 Alemannus Nicol. It. (1625 *) 352
467
Adrichomius Christ. Be. (1585) 102 Alford Mich. S. J. Ang. (1652)
Aegidius de Praesent. Aug. L. (1626) 268 Alidosi Pasquali Jo. Nic. It. (1621 ) . 341
57
d' Afflitto Thom. Cler. reg. It. (1643) 500 Allen (Alanus) Guil. Angl. (1594)
Agathochronius v. Bontems. 4 Alleret Andr. O. Min. Ga. (1625 ) 328
103
Agellius Anton. Cler. reg. Allot Guil. Angl. (1590) .
It. (1608) 201. 200. 97 Almonazir Hieron. O. Pr. Hi. (1604) 184
Agostini Jos. S. J. Sic. (1643) 387 Alostanus Arn. O. S. Fr. Be. (1578) 14
Agricola Franc. Germ. (1624) 303 Aloz et Orraza Marc. Ant. Hi. (1656") 381
272 Altieri Mar. It. (1618) 237
Aguero Petr. Diaz Hisp. (1621 ) .
263
Aingo de Espeleta Petr. Hisp. (1660 ) 504 Alvarez Did. O. Pr. Hi. (1635)
Aitsinger Michael Germ. ( 1582 *) 102 Alvarez Did. S. J. Hi . (1608) 263
441
Ajossa Ant. Cler. reg. Neap. (1631 *) 259 Alvarez Gabr. S. J. Hi. (1645)
Alagona Petr. S. J. Sic. (1624) . 360 Alvarez de Paz Jac. S. J. Hi. (1620) 263. 317
Alamanni Cosm. S. J. It. (1634) 256 d'Alvin Steph. O. Min. Ga. (1607) 227
Alarcon Did. S. J. Hi. (1634) 271 Alviz Martin. O. Er. S. Aug. Hi. (1633) 271
Alba Joan . O. Carth. Hi. (1591) 94 Ambianensis Georg. O. Cap. Ga. (1657) 457
122 Ambrosini Alex. It. (1608*) . 231
Albanus Hieron. It. ( 1591)
Albaspinaeus Gabr. Gall. (1630) 333 Amende Georg S. J. Germ. (1624) 301
Albelda Joan. Gonç. O. Pr. Hi. (1622) 262 Amici Ovid. It. (1630*) 384
473
Albergonius Eleuth. Conv. It. (1631*) 257 Amicus Anton. It. (1641)
Alberti Matth. Olivet. It. (1575) 41 Amicus Darthol. S. J. It. (1649) 384
Albertini Fr. S. J. It. ( 1619) 137 Amicus Franc. S. J. It. (1651) 383
476
Alberti Aloys . O. S. Aug. It. (1628) 282 d'Amiens Jac. S. J. Belg. (1650)
382
Albi Henr. S. J. Gall. (1659) 465 Amolaz Franc. Hi. (1655 *)
d'Albon Ant. Gall. (1574) 33 Amuccius Fel. O. Serv. B. V. It. (1576) 17
Alcasar Lud. S. J. Hi. (1613) 189 Amydenius Theod. Belg. (1645 ) .485
 Index theologorum. 595

Pag. Pag.
Andeolus Lictaviensis O. C. Ga. (1653) 411 Augustinus de ss. Trinitate O. Er. S.
Anderson Patric. S. J. Scot. (1624) 306 44
Aug. Hisp. (1589)
Anderton Jac. Angl. (1604") 306 Augustinus Jos. S. J. It. (1643) 387
Anderton Laurent. S. J. Angl. (1643) 417 Aurelius Aloys. It. (1637) 213
Andrada de Paiva Did. Lu. (1578) 20 Aurificus Bonfilius Nic. It. (1601) 244

Andrada Franc. Lus. (1613*) 20 d'Auzoles de La Peyre Gall. (1642) 401

Andrada Thom. O. S. Aug. Lu. (1582). 20 Avallonensis Iren. O. Cp. Ga. (1626") 292
Andreas Fesulanus a. s. Th. Pol. (1651) 500 Avellaneda Did. S. J. Hisp. (1598) 129
Andreas a s. Thoma Aug. It. (1654 ) 389 S. Avellini Andr. Theat. neap. (1608) 132
Andreas Val. Belg. (1655) 483 Avendano Alph. O. Pr. Hisp. (1596) . 89
Andriani Zach. It. (1580") 17 Aversa Raph. O. Cl. r. min. It. (1657) 384
Anfosso Dom. It. (1640) 359 Avila Franc. Hisp. (1574") 27

ab Angelis Guil. Belg. (1649) 420 Avila Franc. O. Pr. Hisp. (1604) 149
236
deAngelis Al. S. J. It. (1620) 179 Avila Steph. S. J. Hisp. (1601)
de Angelis Paul. It. (1647) 478 van Axel Jo. Hon. Belg. (1652") 357
Angellerius Greg. O. Cap.It. (1662) . 414 Ayala v. Perez de Ayala 18
Angelus a s. Fr. O. M. Angl. (1649) 475 Azevedo Petr. Gonç. Hisp. (1606) 262

Angelus ab Insulis O. C. Gall. (1647") 410 Azitores Andr. O. Čist. Hisp. (1599) 94
Angles Jos. O. Min. Hi. (1587) . 232
44 Azor Joan. S. J. Hisp. (1603)
Aniñon Mich. Hi. (1579*) 40 Azpilcueta Mart. v. Navarrus 124
Antonianus Jo. O. Pr. Belg. ( 1588) 111
Antonianus Silv. It. (1603) 243
B.
Antoninus Jo. S. J. Germ. (1663) 498
Antonius Cordub. O. S. Fr. Hi. (1578) 1 Bacan Ferd. O. Praed. Hisp. (1605*) . 146
Antonius Ghiel. Orat.It. (1644) 389 Bacherius (Backere) Petr. O. Pr. Belg .
Antonius Marcus It. (1624) 359 (1601) 160
Antonius a Matre Dei Carm. Backius (Baecxius) Jac. Belg. (1619) 161
Hisp. (1641) 376 Bacon Thom. S. J. Angl. (1637) 306
Aponte Laur. O. Cler. min. It. (1639) 56 Baeza Did. S. J. Hisp. (1647) 441
Aquapontanus (Bridgewater) Joan. S. Bagata Raph . It. (1586) 204

J. Angl. (1609) 56 Baglioni v. Balleonius 138

Aquarius Matth. O. Pr. It. (1591) 49 Bagni Blas. It. (1625") 359
Aquilino Raph. It. (1575") 17 Baile Guil. S. J. Gall. (1620) 159
Aquinas Lud. Henr. Gall. (1624") 439 Bailey Thom. Angl. )1656) 419
Aquinas Phil. Gall. ( 1650) 439 Baillie Alex. O. S. Ben. Scot. (1655) 419
de Aquino Ant. It. (1591") . 97 Bajole Jo. S. J. Gall. (1650) 471

Aragon Petr. O. S. Aug. Hi. (1595") 129 Bajus Jac. Belg. (1614) 161
Arcamonius Jos. It. (1663) 413 Bajus Mich. Belg. (1589) . 66
Archang. de Burgonovo Min. It. (1564) 186 Baker Dav. Aug. O. S. Ben. Angl.(1641) 507
Archirota Alex. Oliv. It. (1611) 200 Baldellus Nic. S. J. It. (1655) 496
Arcones Andr. Luc. S. J. Hi. (1658) . 441 Baldi Gher. O. Serv. M. It. (1660) 389
Arcudius Petr. Graec. (1632*) . 285 Balduinus Franc. Belg. (1573) . 33

de Arembergh Car. O. Cp. Be. (1669) 284 Balinghem Ant. S. J. Belg. (1630) 328
Aresi Paul. O. Cler. reg. It. (1644) 446 Ballaini Jo. O. Conv. It. (1576) 2

Aretinus Franc. O. Min. It. ( 1616) 137 Balleonius Lael. Serv. M. V. It. (1620) 138
Arias Alvarus S. J. Hisp. (1643) 75 Ballester Ludov. S. J. Hisp. (1624) 320

Arias Didac. O. Pr. Hisp. (1578) 74 Balli Jos. sic. (1640) 261
Arias Franc. S. J. Hisp. (1605) . 243 274 Ballianus Jo. M.It. (1570") . 31

Arias Montanus Bened. Hisp. (1589) 74 Bandini Jo. B. It. (1628) 322

Aritzizabal Petr. O. S. Fr. Hi. (1652*) 440 de Bane Claud. Gall. (1658) 409
Arnoux Joan. S. J. Gall. (1636) 290 Bañez Dom. O. Praed. Hisp. (1604) 144
Arriba Franc. O. S. Fr. It. (1622") 271 Bañez Mich. Hisp. (1656") 144

Arrighi Joan. O. S. Aug. It. (1605) 133

.

Baptista Greg. O. S. Ben. Lus. (1621 ) 319

Arrubal Petr. S. J. Hisp. (1608) 147 Baptista Jo. Ild. O. Pr. Hisp. (1648 *)
d'Assignies Jo. O. Cist. Belg. (1642) . 476 375.386
d'Asti Joan. O. S. Aug. It. (1620) . 136 Barbaranus Fr. O. Cap. It. (1656) in-
Aubert Joan. Gall. (1650) 454 ter add.
Auderbertus Steph. S. J. Gall. (1646) 411 Barbaro Dan. It. (1574) 32

Auger Edm. S. J. Gall. (1591) 61 Barbosa Aug. Lus. (1649) 485

Augustinus Ant. Hisp. (1586) 127 Barbosa Em. Lus. (1638 *) 485

Augustinus Ant. S. J. Hisp. (1611*) . 128 Barbosa Sim. Vaz Lus. (1663*) 487

38
*
596 Index theologorum.

Pag. Pag.

Barclay Guil. Scot. (1605) 281 Bertrand Eutr. O. S. Fr. Gall. (1659*) 410
281 de Berulle Petr. Orat. Gall. (1629) 372
Barclay Jo. Scot. (1621) .
Bardus Franc. S. J. It. (1661) 496 Besold Chr. Germ. (1638) 347
Bariola Al. O. S. Aug. (1628) 359 Besozzi Jo. Fr. It. (1620* ) 220
Barnes Jo. Angl. 406 Beyer Guil. Belg. (1658*) 420
323
Baronius Caes. congr. Or. It. Beyerlink Laur. Belg. (1627)
209. 276 Bialobrzeski Pol. (1586) 73
(1607)
Baronius Justus (Calvinus, Kahl) Bianchi Andr. S. J. It (1657) 500
Germ. (1608*) 290
166 Biard Petr. S. J. Gall. (1622)
395
Baronius Vinc. O. Praed. Gall. (1595) 47 Biber Wolfg. S. J. Germ. (1653") .
Barradas Seb. S. J. Hisp. (1615) 187 Bidermann Jac. S. J. Ger. (1639) 303. 349
Barralis Vinc. O. S. Ben. It. (1614 ) . 223 Biescas Joan. O. Pr. Hisp. (1640) . 264
Barraut Jo. Job. Gall. (1643) 409 de la Bigne Marg. Gall. (1589) 112
de la Barre Ren. Laur. Gall. (1583") . 112 Billius Jac. O. S. Ben. Belg. (1581) . 108
Barscius Frid. S. J. Pol. (1609) 174 Binius Sever. Germ. (1641) . 466
Bartholomaeus a s. Fausto O. Cist. Binsfeld Petr. Germ. (1598) . 129.94
Sicl. (1636) 365 Birrietus Ant. O. Min. Gall. (1581*) 99
Bartholomaeus de Martyribus O. Bisciola Joan. Gabr. S. J. It. (1613) . 214
Praed. Lus. (1590) 27 Bisciola Lael. S. J. It. (1629) 214

Bascape Hier. It. ( 1641) . 488 Bishop Guil. Angl. (1624) 307
Basilica-Petri Car. O. Barn. It.(1615) 220 Bivar Franc. O. Cist. Hisp. (1636) 338

282 Bizzozero Jo. B. It. ( 1628 *) 367

Bastida Ferd. della Hisp. ( 1608")
Bauny Steph. S. J. Gall. (1649) 494 Blackwell Ge. Angl. (1613) 281
Bavia Ludov. Hisp. (1628) 342 Blacwood Ad. Scot. (1613) . 231
Bavosi Alph. cam. leg. It. (1628) . 282 du Blanc Guil. Gall. (1588) 60
Beaufez Jac. S. J. Gall. (1650) 412 de Blanchiis (Blanchis) Paul. O. Pr.
Beaux-Amis v. Pulcher-Amicus 99 It. (1622) 363

Becanus Mart. S. J. Belg. (1624) 293 Blancus Andr. S. J. It. (1657) 500
Becillo Caes . Or. It. (1649) 215 Blasco Lud. Ferd. O. S. Fr. Hi. (1613 ) 345
van Beck P. Belg. (1589) 119 Blascus Vincent. Hisp. (1622") 345
20
Beckaert Jo. O. Praem. Belg. (1635) 357 Blasius J. Hisp. (1564")
Bede Jo. Gall . (1623) 281 Blasius a Conceptione O. Carm. Gall. 376
Beguin Nic. Gall. (1569) . 4 Bleynianus Ant. Fabr. Gall. (1626) 354
Beira Thom. O. S. Fr. Lus. (1633) 318 Blissemius Henr. S. J. Germ. (1586) . 70
Beja Lud. O. S. Aug. Lus. (1587 ) 129 Blondus Franc. Ant. O. S. Fr. It. (1644) 388
Bellarminus Rob . S. J. It. Blosius Lud. O. S. Ben. Belg. (1566) 43
(1621) 273. 200 Bochel Laurent. Gall. (1629) 354
Belletti Jo . M. It. (1626) 359 de Bochiis Hieron. O. Cap. It. (1656") 463
428 Bolani Dom. O. Pr. It. (1615 ) . 214
Bembus Matth. S. J. Pol. (1645)
Benadu Jo. cler. reg. M. Dei It. (1657) 384 Bolducius Jacob. O. Cap. Gall. (1650) 436
Benavidio Marc. M. It. (1582) . 122 Bollo Petr. O. Pr. It. (1595) 60
Bence Jo. Orat. Gall. (1642) 439 Bologneti Balth. Serv. B. V. It. (1629) 283
3
de Benedictis Bened. It. (1631) 273 Bologni Jo. Sic. (1564)
Benedictus Jo. Gall. (1573) . 25 Bolsec Hier. Gall. (1584) . 115.99
Benoist Renat. Gall. (1608) 157. 199 Bombini Petr. P. It. (1648) 415
Bentivoglio Guido It. (1644) 470 Bompar Marc. S. J. Gall. (1623) 287
Benzoni Rutil. It. (1613) 241 Bonacina Mart. It. (1631) 364
Berger Petr. Gall. (1630*) 293 Bonaert Oliv. S. J. Belg. (1654) 431
Bermingham Fr. O. Min. Hib . (1656") 397 Bonaventura a Carpentoracte O.
Bermudez de Pedraza Fr. His. (1655) 473 Cap. Gall. (1653") 279
Bernal Aug. S. J. Hisp. (1642) . 380 Bonaventura a Fassano O. S. Fr.
Bernal Phil. O. Praem. Hisp. (1623 ) 380 It. (1656") 475
Bernardini Paul. O. Praed. It. (1585) 51 Bonaventura Ling. O. Cap. Gall.
Bernardon Guil. Gall. ( 1628) . 355 (1653") 390
Beroardi Hier. O. Pr. It. (1612 ) .

216 Bonaventura Petr. O. Min. It. (1607") 137

Berteaut Barth. Gall. ( 1637*) 367 Bondonet Jo. Gall. (1651 ) 471
de'Berti Jo. B. It. (1612 ") 238 Bonfilius Nic. O. Carm.It. (1601) . 243
Berti Paulin. O. S. Aug. It. (1617 ) Bonfrerius Jac. S. J. Belg. (1642) 429
201
134. 229. 238 Bongus Petr.It. (1601) 2
Bertinus Vinc. O. S. Fr. It. (1643) 496 Bonjoannes Berard. It. (1574) .
Bertius Petr. Belg. (1629) 343 Bonomi Franc. M.It. (1609) 1
 Index theologorum. 597

Pag. Pag.
Bonomi Jo. Fr. It. (1587) 131 Brougthon Rich. Angl. (1634) . 344

de Bononiis Ges. O. Cap.It. (1653) 496 Browerus Christ. S. J. Germ. (1617) 218
Bontems Leod. O. S. Ben. Gall. (1565) 4 Browerus Jac. O. Praed. Belg. (1637) 218
de Bordenave Jo. Gall. (1647*) 487 Brugensis Lucas Franc. Belg.
Bordes Jo . S. J. Gall. (1620) 159 (1600) 194
Bordinus Jo. Fr. Or. It. (1609) 216 Brunelli Hieron. S. J. It. (1613) 206
206
Borghesi Henr. Serv. M. V. It. (1652) 389 Brunelli Pomp. S. J. It. (1607*)
de la Borie Fr. Gall. (1616* ) 89 Brunus Conr. Germ. (1563) 10
Borojo Lud. O. Min. It. (1609) 133 Brunus Joan. O. Min. Ang. (1601") 196
Borrel Jo. Gall. ( 1572) 26 Brzezek v. Paxillus 308

s. Borromaeus Car. It. (1584) 119. 130 Bubalus de Cancellariis Steph. S. J.

Borromaeus Frid. It. (1631) 368 It. (1634) 261
Bosendorf Herm. S. J. Germ. (1623) . 301 Buccafocus Const. O. Min. It. (1595) 49
Bosius Ant. It. (1629) 351 Buchinger Mich. Germ. (1565") 35

Bosius Evang. O. S. Aug. It. (1593) 98 Buisson Joan. Belg. (1595) . 102

Bosius Jac. Eq. mel. It. (1594") 351 Buiza y Llamazares Jo. Hisp. (1604 ) 229
Bosquier Phil . O. Min. Belg. ( 1636) 328 Bulenger Jul. S. J. Gall. (1628) 351
Bosschaerts Willibr. O. Praem. Belg. Bulenger Petr. Gall. (1590) . 99

(1657) 469 Bungus Petr. It. (1586") 99

Bossu Jac. O. S. Ben. Gall. (1626) 270 Buonricius Ang. Congr. SS. Salv.
Botero Jo. It. (1617) 231 It. (1584") 99

de Bottis Jac. An. (1592") 124 Burger Jos. O. S. Ben. Germ. (1621) 366
Boucart Cl. Gall. (1608*) 157 de Burgo Adeod. O. S. Aug. (1589) 51

Boucher Jo. O. Min. Gall. (1630) 292. 356 de Burgonovo Archang. Hi.Mi. (1564") 186
leBoucq Sim. Gall. (1650) . 471 Burgus Ant. O. Serv. B. V. It. (1630) 259
Boudot Paul. Gall. (1635) 292 Burton Ed. S. J. Angl. (1624) 306
Bouju Theoph. Gall. (1619 ) 356 Busaeus Ger. Belg. (1581) 160
Boulaise Jo. Gall. (1575") 26 Busaeus Jo. S. J. Belg. (1611) 160
Bourg Moys. de S. J. Gall. (1662) 412 Busaeus Petr. S. J. Belg. (1587) 160
Bourghesius Jo. S. J. Belg. (1653) 432 Bustamante Jo. Hisp. (1595*) 95
Bourgignon Dan. Gall. (1617") 157 Busti Georg. O. Pr. It. (1599) 50
Boverius Zach. O. Cap. It. (1638) 284 Butkens Christoph. O. Cist. Be. (1650) 469
Bovio Car. It. (1570) 33 Buzelin Jo. S. J. Belg. (1626) 343
Bovosius Alph. can. r. lat. It. (1607*) 179 Bzovius Abr. O. Pr. Pol. (1637) 338.214
Box v. Guadalupe Hier. 86

Bozius Fr. Orat. It. (1633) 179 C.

Bozius Thom. Orat. It. (1610) 179
Brancasius Clem. O. S. Fr. It. (1646*) 388 Cabezudo Did. Pr. Hisp. (1614) 146
Branden Geo. Germ. (1600*) 118 Cabot Vinc. Gall. (1621) . 355
Brandus Jo . A. O. S. Fr. Sic. (1608) 216 Cabrera Petr. O. S. Hier. Hisp. (1611*) 148
Brasavola Jo . K. O. S. Fr. It. (1621) 387de Cabrera Morales Frc. Hisp. (1602*) 215
Brasseur Phil. Belg. (1659) 475 Caceres Did. O. S. Hier. Hisp. (1638*) 271
Bratkowicz Hadr. O. Conv. Pol. (1639) 428 Cadeus Andr. It. (1656") . 235

Bravo Sebast. O. Pr. Hisp. (1608) 184 Caes Phil. Germ (1642*) 471
Bredenbach Tilm. Germ. (1587) 70 Caetanus Oct. S. J. Sicul . (1620) 216
de Bree Petr. Martinez Hisp. (1582" ) 94 Caglioca Jos. O. Min. It. (1643") 390
Brenzonius Christ. O. Carm. It. (1648) 384 Cajetanus Constant. O. S. Ben lt. (1650) 459
Bresserus Mart. S. J. Belg. (1635) 366 Calamato Alex. It. (1642*) 497
Breulius Jac. O. S. Ben. Gall. (1614) 205 Calassio Mar. O. S. Fr. It. (1620) 201
Bridgwater Jo. S. J. Angl. (1609) 56 Calderon Ant. Hisp. (1654) 382
04)
Brillmacher Petr. M.S.J. Germ. (1595) 71 Call Rich. Angl. (1604) 237
Bristow Rich. Angl. (1581) 53. 103 Calona Thom. O. Cap. It. (1644) 445
Britius Fabr. S. J. It. (1656) 443 Calvenzanus Jo. Ant. It. (1630) 273
Britius Paul. O. S. Fr. It. (1665) 443 Calvinus Baronius Just. Germ. (1608*) 166
Britius Rhedonensis O. M. Ga. (1653") 214 Camara Marc. O. Min. Hisp. (1588") 94
Britton Rich . F. O. S. Fr.Angl. (1616") 177 Camartus Aeg. O. Min. Gall. (1624) 328
van den Broeck Jo. Belg. (1630) 326 Camblat Barth. Gall. (1663 *) 391
Brondo Antioch. O. B. V. de Merc. Cambolas Jac. Gall. (1650*) 439

It. (1615) 201 Camerarius Barthol. It. (1564) . 16

Brontrius v. de Bochiis 463 Camerarius Guil. Con. Or. Ga. (1641 ) 462
Brouet Jo. Gall. (1612*) 153 Camerinus v. Rocca • 225
598 Index theologorum.

Pag. Pag.

Campeggi Cam. O. Praed. It. (1569) . 41 Castellani Jul. It. (1586) . 51

Campeggi Thom. It. (1564) 40 Castellanus Jac. It. (1598*) 127
Campi Petr. It. (1655*) 472 Castelli Raph. It. (1656) 470
B. Campianus Edm. S. J. Angl. (1581) 54 Castellinus Luc. O. Fr. It. (1631) . 359
Camus Jo . Petr. Gall. (1652) 409 Castilento Joan. M. O. S. Fr. It. (1653) 496
Camusat Nicol. Gall. (1655) 469 Castillo Did. Hisp. (1590 *) 25
de Cancellariis v. Bubalus 261 Castillo et Artiga Did. Hisp. (1655) . 440
Candidus Philaletus v. Blancus Andr. 500 del Castillo Velasco Fr. O. Min. Hisp.
Candidus Vincent. O. Pr. It. (1654) 504 ( 1641*) 374
Canisius Henr. Bat. (1610) . 203 Castro Christoph. S. J. Hisp. (1615) 185
83
B. Canisius Petr. B. J. Bat. (1597) 67 de Castro Leo Hisp. (1586)
Canotus Joan. O. S. Fr. It. (1617*) 200 Castro Ludov. O. Min. Belg. (1632) 296
77 a Castro Matth. Belg. (1597) 24
Canterus Guil . Belg. (1575)
Capalla Jo. Mar. O. Pr. It. (1596) . 99 a Castro novo Ant. O. S. Aug. It. (1593) 51
Capella Andr. O. Carth. Hisp. (1610) 186 Castro- Palao Fer. S. J. Hisp .
Capella Jo . O. Serv. b. M. V. It. (1585) 50 (
1633) 63

Capelli Marc. Ant. O. Min. C. It. (1625) Castruccius Raph. O. S. Ben. It. (1574) 28
283. 336 Cathius Arn. S. J. Holl. (1620) 195
Capetia Jo. Belg. (1599) 119
Cattaneo Seb. O. Pr. It. (1609) 178
Capito Fel. Serv. B. V. It. (1571) . 31
Catumsyritus Jo. B. Graec. (1632") 285
Caponsacchius Petr. O. Min. It. (1572) 31 Caussin Nic. S. J. Gall. (1651) 436
222
Capponi Seraph. O. Pr. It. (1614) 135 Cavacius Jac. O. S. Ben. It. (1614)
Capullius Petr. O. S. Fr. It. (1625) 258 Cavalleria Petr. Hisp. (1592*) 236
Cavelli Hugo O. Min. Hib. (1626) . 252
Caraccioli Ant. Cler. reg. It. (1642) 472
Caraccioli Caes. Eug. It. (1654*) 473 Cayet Petr. Vict. Palma Gall. (1610) 157
Caraccioli Jos . Mar. Cler. reg. It. (1656) 479 Cea Did. O. S. Fr. Hisp. (1640) 341
Caraffa Ant. It. (1591) 96. 200 Celada Didac. S. J. Hisp. (1661) 440
Caraffa Carol. It. (1644) 467 Cellotius Ludov. S. J. Gall. ( 1658) 494
Caranus Petr. It. (1662") . 444 Centinus Maur. O. M. Conv. It. (1637 ) 259
Carbo Ludov. It. (1589*) . 50 Centoflorenus Ludov. It. (1650) 415
Carbo Petr. O. Carth. Germ (1590) 103 de la Cerda Em. O. S. Aug. Lu. (1625 ) 271
Cardillo de Villalpando Casp. Hisp. la Cerda Gundis. Hisp. (1583*) 94
(1581) 52. 84 de la Cerda Jos. O. S. B. Hisp. (1645) 380
Cardoso de Amaral Ant. Lus. (1619*) 230 de la Cerda Ludov. S. J. Hisp. (1643) 456
Carillo Marth. Hisp. (1625*) 367 Cervantes Gundis. Hisp. (1614*) 185
Caroli Phil. Germ. (1638) 329 de Cespides Franc. Cl. r. Hisp. (1647) 488
Carolus a s. Paulo Gall. (1644) 474 Chacon s. Ciaconius 215

Caronus Raym. O. S. Fr. Hib. (1659 ) 503 Chamart Nic. O. Praem. Gall. (1621) 335
476
Carranza Barth. O. Pr. Hisp. (1576) . 39 Chanowsky Alb. S. J. (1646)
Carraria Paul. O. Pr. It. (1619) 236 Chapeauville Jo. Belg. (1617) 242. 111
346
Carrier Benj. Angl. (1614) 177 de la Charlonie Gall. (1621")
Carriero Alexand. It. (1626) 366 Charron Petr. Gall. (1603) 156
Cartenius (Cartigny) Joan. O. Carm . de la Chassagne Alex. Gall. (1612 ) . 227
Belg. (1578) 25 Chavasius Balth. S. J. It. (1634) 283
Carthagena Barth. Hisp. (1624") . 149 Cheffontaines Chr. O. S. Fr. Gall.
(1595) et inter add. 61
Carthagena Joan. O. S. Fr. Hi. (1617) 149
343
Caryophilus Jo. Matth. Graec. (1636) Chenu Joan. Gall. (1627)
287. 446 Cherubini Ang. O. S. Ben. It. (1626") 353
Cherubini Flav. It. (1624") 353
Casal Casp. O. Er. S. Aug. Lusit.
(1587) 52. 27 Cherubini Laërt. It. (1626) 353

Casalius J. B. It. (1648) 479 du Chesne Andr. Gall. (1640) 342

Casimirus a Brundusio Ant. O. Min. du Chesne Bertr. Gall. (1643") 409
It. (1597*) 49 du Chesne Franc. Gall. (1693) 343
261
Caspensis Ludov. O. Cap. Hi. (1647) . 378 Chiavetta Jo. B. sic. (1664)
11 Chioccarelli Barthol. It. (1646) 473
Cassander Georg. Belg. (1566)
Castaldo Pescara Andr. Theat Neap. 18
Chizzuola Hippol. It. (1564*)
371 Chopin Renat. Gall. (1606) 227
(1629)
Castaldo Pescara Jo. B. Theat. Ne. Choppin Petrus Gall. (1667) 389
inter add. Choquetius Franc. Hyac. O. Pr. Belg.
Castaneus Henr. Lud. Gall. (1651) 364 (
1646) 394
de Castellana Andr. It. (1644*) 412 Choquier v. Surlet : 420
 Index theologorum. 599

Pag. Pag.
Christophorus a d. Antonio et Castro Coquaeus Leonard. O. S. Aug. Gall.
O. S. Fr. Hisp. (1657*) 470 (1615) 159
ChristophorusPatavinus O.M.It.(1569) 3 Coquault Petr. Gall. (1645) . 470
Ciaconius Alph. O. Pr. Hisp . ( 1601) 215 Corbie Ambr. S. J. Angl. (1649) 418
Ciaconus Petr. Hisp. (1581) 104. 200 Corbin Jac. Gall. (1653) . 409
Ciatti Fel. O. Conv. ( 1642) . .
472 Cordeiro Emman. S. J. Lus. (1649) 486
Ciccarelli Ant. It. (1599) . 115 Corderius Balthas. S. J. Belg. (1650) 433
Ciera Paul. O. S. Aug. It. (1648) 384 de Corduba Fr. O. S. Fr. Hisp. (1572 ) 20
Cimarellus Barth. O. S. Fr. It. (1628) 397 de Corduba Jos. O. S. Aug. Hi. (1642*) 377
et inter add. de Corduba J. Rud. S. J. Hisp. (1655) 440
Cipulli Greg. O. Pr. It. (1646") 387 Cordubensis Ant. O. S. Fr. Hisp. (1578) 1
Cironius Innoc. Gall. (1645*) 482 Coret Petr. Belg. (1602) 357
Clare Jo. S. J. Angl. (1628) . 306 Coriolano Fr. O. Cap. It. (1625) 258
Clavius Christoph. S. J. Germ. (1612) 208 Cornejo Petr. O. Carm. Hisp. (1618) 147
Clayes Raph . O. Cap. Gall. ( 1649") 392 Corona Tob. O. Paul. It. (1627) 371
Clement. Claud. S. J. Gall. (1642) 466 Coronel Greg. Nuñez O. S. Aug. Lus.
Clement Petr. Gall. (1651*) . 439 (1620) 152
Clenke Rud. Germ . ( 1578) 9 Corradus J. B. O. Praed. It. (1606) 490
le Clerc Germ. Gall. (1641*) 493 Corradus Pyrrh. It. (1656*) . 490
26
Cobenzl Jo. Raph. S. J. Germ. (1627) 302 Corroy Sim. O. Coelest. Gall. (1569)
Coccinus Joan. B. It. (1641) 488 Corvinus Arnold. Belg. (1638*) 484
Coccius Jodoc. Germ. (1619) 171 Costa Joan. Gall. (1637) . 354
Coccius Jodoc. S. J. Germ. (1622) 303 Costa Joan. Hisp. ( 1591 *) 354
Cochelet Anast. O. Carm. Gall . de la Coste Petr. O. Pr. Gall. (1582) . 59
(1624) 292 Coster Christoph. Belg . (1619*) 161
CodnerDav. O. S. Ben. Angl. (1647) 419 Costerus Fr. S. J. Belg. (1619) 161
Coeffetau Nicol. O. Pr. Gall. (1623) 291 Cotignon Mich. Hisp. (1616*) 219
Coeffeteau Guil. Gall. ( 1660) 439 Coton Petr. S. J. Gall. (1626) 288
Coelestinus Jo. W. Boh. (1625 *) 305 Coturius Jul. Caes. S. J. Belg. (1651) 421
.

63
Coelestinus Niortensis C. Gall. (1650*) 411 de la Coulture Aeg. Belg. (1588)
Coelestinus Suessionensis Gall . Cousin Jo. Belg. (1636) 345
(1635") 359 Covarrubias Did. Hisp. ( 1577) . 38

Coens Petr. Belg. (1645) . 475 Covillonius Joan. S. J. Belg. (1581) 102
Coffinus Ed. S. J. Angl. (1626) . 306 Cratepoil Petr. O. Min. Conv. Germ.
Cohellius Jac. It. (1652*) 489 (1605) 217
Coleoni Coel. O. Cap. It. (1619 ") 219 Crespet Petr. O. Coel. Gall. (1594) 60
Colgan Jo. Hib. (1647 ) 477 Crespi & Borja Ludov. Hisp. (1658*) . 383
et inter add. Cressolius Lud. S. J. Gall. (1634) 288
Colin Franc. S. J. Hisp. (1660) 440 Crispoldus Tull. It. (1590*) . 99
Collius Fr. Congr. Obl. It. (1640) . 261 Croft Herbert. Angl. (1622) . 307
Colonnesi Bonav. O. Conv. (1659) 489 Cromer Mart. Polon. (1589) . 73
Columbus Hier. It. (1634*) 262 Crommius Hadr. S. J. Belg. (1651) 432
Colvenerius Georg. Belg. (1649) 461.450 du CroquetAndr. O. S. Ben. Be. (1580) 25
de Combis Jo. O. S. Fr. Gall. (1569") 2 Crusenius Nic. O. S. Aug. Belg. (1629) 346
Comestor Petr. Gall. (1584) 112 Crusius Jac. S. J. Germ. (1617) 165
Comitinus Caes. Joan. S. J. It. (1661 ) 389 Crusius Jo. S. J. Germ. (1662) 487
Comitolus Napol. It. (1625) 364 Cucchus Ant. It. (1564) 41
Comitolus Paul. S. J. It. (1626) 364.200 Cudsem Petr. Germ. (1649) . 423
120
Coninck Aegid. S. J. Belg. (1633) 361 Cujacius Jac. Gall. (1590)
31
Coninck Petr. Dam. O. S. Aug. Belg. Cumiranus Ser. O. Min. It. (1566)
(1662) 366 de Cunha Roderic. Lus . (1643) 473
Coninck Petr. O. S. Fr. Belg . (1573) 147
13 de Cuniga Fr. S. J. Hisp. (1614)
Conrius Flor. O, S. Fr. Hib. (1629) 253 Cupers Rud. It. (1588*) 122
Contelorius Felix It. (1652) 489 Curiel Jo. Alph. Hisp. (1609) 148
Contius Ant. Gall. (1586) 118 Cusanus Nic. S. J. Germ. (1636) 302
Contzen Adam S. J. Germ. (1635) 302 Cuyck Henr. Belg. (1609) 160
Convelt Mart. Phil. S. J. Belg. (1658) 395 Cyllenius Raph. It. (1564*) . 42

Coppenstein J. Andr. O. Pr. Germ. Cypraeus Jo. Ad. Germ. (1634 *) 345
(1626) 304

Coppin Petr. Gal. (1667) 213

Copus Alan. Angl. (1580) 28.36

600 Index theologorum.

Pag. Pag.
D. 153
Du Perron Jac. Davy. Gall. (1618)
361 Dupuy Petr. Gall. (1651) 491
Dandini Hieron. S. J. It. (1634)
131 Duraeus Jo. S. J. Scotus ( 1588) 54
Danez Petr. Gall. (1577) .
498
Daniel a s. Severo O. Cap. Gall. (1635) 292 Duran Paul. Hisp. (1651) 131
Daoiz Steph. Hisp. (1619) 229 Duranti J. Steph. Gall. (1589) .
483 Duvallius Andr. Gall. (1638) 256.356
Dartis Joan. Gall. (1651) .
Dausquejus Claud. Gall. (1644) 460
David Joan. S. J. Belg . (1613) 116
Ε.
Davila Sanc. Hisp. (1625) 273
Davila y Padilla Aug. O. Pr. mexic. Eder Georg. Germ. (1586) 69
(1604) 222 Eilbracht Phil. Germ. (1628*) 305
Davy du Perron Jac. Gall.(1618) 153 Eisengrein Guil. Germ. (1570) .
Dayneffe G. Aur. O. S.Aug.Bel. (1639*) 252
10
10
Daza Did. S. J. Hisp . (1623) Elian Jo. B. S. J. Germ.
319 EisengreinMart. Aegypt.(1577)
(1589) 53
Deckers Joan. S. J. Belg. (1619) 208 Elsius Phil. O. S. Aug. Belg. (1654) 477
Defendi Matth. It. (1642*) 497 Elysius Thom. O. S. Fr. It. (1530) 17
De la Barre R. Laur. Gall. (1583*) 112 Elysius Thom. O. Pr. It. (1572) 17
De la Bigne Marg. Gall. (1590) 112 Emotte Petr. Gall. (1581) 59
Delacroix Guil. Gall. (1618) 219 Empoli Laur. O. S. Aug. It. (1632) 353
De la Place Claud. Gall. (1655*) 487 301
am Ende Ge. S. J. Germ. (1624)
De la Torre Raph. O. Pr. Hisp. (1612) 232 Epo Bleetius Belg. (1599)
De la Val Joan. Gall. (1634*)
120

Delfini Caes. It. (1566)

497 Ernhoffer Sigism. S. J. Germ. (1597) 71
17 Ernst Georg. S. J. Germ. (1662) 422
Delphius Jo. Belg. (1580*) 14 Erri Marc. Ant. It. (1631") 359
Delrio Mart. Ant. S. J. Belg. (1608) 191 Escalante Ferd. O. SS. Tr. Hi. (1612*) 186
Delva Ant. Belg. (1663*) 395
van Esch Nic. Bat. ( 1578) 43
de Demochares Ant. Gall. (1574*) 5 Espencaeus Claud. Gall. (1571) 6
Demontiosius Lud. Gall. (1588) 100 d'Espiennes du Fay Jo. Belg. (1640) 296
Dempster Th. Scot. (1625) 344 Estella Did. O. S. Fr. Hisp. (1575 ) 28
Derkennis Ign. S. J. Belg. (1656) . 422 Esteve v. Stephanus Jos. 186
483
Desselius Andr. Val. Belg. (1655) . Estius Guil. Belg. (1613) 189
Diago Franc. O. Praed. Hisp. (1615) . 222 Etzelius Balth. S. J. Germ. (1648) 459
Diana Ant. cler. reg. It. (1663) 496 Eudaemon-Joannes Andr. S. J. Grae.
Diaz de Lugo Bern. Hisp. (1556) 373 (1625) 286. 214. 356
Dicastillo Jo. S. J. Hisp. (1653) 495 EulardPetr. S. J. Fland. (1636) 431
Dinghens Casp. O. Praed. (1678) . 313 Eustachius a s. Paulo O. Cist. Gall.
a Dola Ludov. O. Cap . Gall. (1634") . 256 (1613*) 133
Dolera Clem. O. Min. It. (1568) 178 Evangelista a Canobio Cap. (1595) 230
Domanini Lact. O. Carm. It. (1592*) 50 Eveillon Joan. Gall. (1651) 506

Dominicus Alph.
Dominicus O. ss. Tr.
a s. Theresia O.Hi. (1647)
Carm. Hi .
440 Ewich Engelb. S. J. Germ. (1637) 497

(1654) 377
de Dominis Marc. A. Dalm. (1624) 291 F.
Donatus Greg. O. Pr. It. (1642) 385
501 Faber Joan. Germ. (1541) 9
Donatus Hyac. O. Pr. It. (1663) ,

Donatus J. Paul O. Carm. It, (1578") 2 Faber Joan. O. Pr. Germ. (1570) 9

Donesmundus Hip. O. S. Fr. It. (1630") 346 Faber Matth. S. J. Germ. (1653) 427

Dorisy Jo . S. J. Gall. (1657) 412 Faber Nicol. Gall. (1612) 77

Dorman Thom. Angl. (1577) 16 Faber de la Boderie Nic. Gall. (1588) 205
Dosch Conr. Germ. (1607*) 166 Faber Phil . O. S. Fr. It. (1630) 256
Dosma Rod . Hisp. (1607) 187 Faber de la Boderie Vitus Ga. (1598)77
Doublet Jac. O. S. Ben. Gall. (1648) 478 Fabricius Andr. Belg. (1581) 64

Dovetus Jo. O. Min. Gall. (1579 *) . 3 Fabricius Guid. Belg. (1598) 75

Drexelius Hier. S. J. Bav. (1638) 372. 349 Fabritius Christoph. It. (1651) 504
Druzbicki Casp. S. J. Pol. (1662) 507 Fabrotus Car. Han. Gall. (1659) 465. 334
Duardus Leonard. Cler. reg. It. (1643) 490 Fabulotti Paulus O. Barn. It. (1613") 179
Ducaeus Fronto S. J. Ga. (1623) 330 Facciardi Christ. O. Cap. It. (1604) 223
Duchateau Ludov. O. Min. Conv. Be. 495
Fagundez Steph. S. J. Lus. (1645)
(1632) 421 Falconer Jo. S. J. Angl. (1656) 418
Duncanus Mart. Belg. ( 1590) 65 Falconius Greg. O. S.Aug. It. (1612) 134
Duperche Jo. Gall. (1617") 157 Farinacci Prosp. It. (1618) 230
 Index theologorum. 601

Pag. Pag.
Fasolus Hier. S. J. It. (1639) 257 Fontaine Sim. O. S. Fr. Ga. (1564 ) 35

Fassano Viola Laur. O. S.Fr. Ne.(1618*) 257 | a Fonte Joan. O. S. Fr. Hisp. (1582*) 89
Fassarus Vinc. S. J. It. (1663) . 390 Forer Laurent. S. J. Germ. (1659) 426
Faunt Laur. Art. S. J. Angl. (1591) . 56 Forerius Franc. O. Pr. Lu. (1581) 82
du Fay Petr. O. Praed. Belg. (1639) . 498 Forest Duchesne Nic. O. Cist. Gall.
472 (1650*) 412
Faynus Bern. It. (1658*) ,

de Feckenham Jo. O. S. Be. An. (1581) 55 Forestius Theod. O. Cap. It. (1637) 259
Felisius Matth. O. Min. Belg. (1576) 13 Fornari Mart. S. J. It. (1612) 242.93
Felix Franc. O. S. Fr. Hisp. (1641 ") 380 Forner Frid. Germ. (1630) .304
Felix Simon S. J. Germ. (1656) 422 Fornier Marc. S. J. Ga. ( 1650) inter add.
Fenn Jo. Angl. (1615) 177 Forsannus Jo. O. Min. Gall. (1582*) 51.3
Ferdinandus a Jesu O. Ca. Hi. (1644) 377 Fortunatus O. S. Ben. It. (1617*) . 134
Ferdinandus Jo. S. J. Hisp. (1595) 82
94 Foscarari Aeg. O. Praed. It. (1564)
2
Fernandez Alph. O. Pr. Hisp. (1627 ) 338 Fowler Jo. Angl. (1579)
367
Fernandez Ant. Lus. (1616*) 237 Fragosus Jo. S. J. Lus. (1639)
Fernandez de Corduba Ant. S. J. Hi. de Franchis Franc. O. Cap. It. (1650*) 445
(1634) 368 de Franchis Laur. It. (1636) 360

Fernandez de Moura Ant. Lu. (1613*) 237 Franciscus Aretinus O. Min. It. (1616) 137
Fernandez Casp. S. J. Lus. (1640) 316 Franciscus a Christo O. Er. S. Aug.
Fernandez de Otero Hier. His. (1635) 358 Lus. (1587) . 44

Fernandez Jo. O. Pr. Hisp. (1625) 317 Franciscus a Jesu O. Carm. It. (1647) 535
Fernandez Jo. O. Min. Hisp . (1593") 52 Franciscus a s. Maria O. Carm. (1649) 475
Fernandez Vinc. Hisp. (1615*) 237 Franciscus a Rodrasen O. Cap. Pol.
Fernandius Ant. S. J. Hisp. (1628) 315 (
1641) 428
Fernandius Bened. S. J. Lus. (1630) . 315 Franck Casp. Germ. (1584) 68
Ferrantinus Hieron. S. J. It. (1655) 500 Francolinus Marc. It. (1581") 126
Ferrari Gregor. S. J. It. (1659) 445 Franzosi Paul. It. (1590*) 50
100
Ferrari Phil. O. Serv. B. V. It. (1626) 349 Fregeville Joan. Gall. (1583*)
Ferrer Jos . O. Min. Hisp . (1661 *) 442 Freitas Ser. O. B. M. de Merc. Hisp.
Ferreri Matth. O. Min. It. (1659) . 442 (1625*) : 367.473
Ferrier Jerem. Gall. (1626) 293 Fremin Franc. O. Min. Gall. (1579*) 26

Ferrinius Luc. It. (1589) . 227

36 Frerotus Nicol. Gall. (1603*)
Ferro Manrique Mich. Hisp. (1657") . 488 Freyre Joan. S. J. Lus. (1620) ,
184
Feuardentius Fr. O. S. Fr. Gall. Frizon Petr. Gall. (1651) 465
(1612) 157 Fromondus Libert. Belg, (1653) 432. 422
Feucht Jac. Germ. (1580) 10 Fronteau Jo. Gall. (1662) 479
Fevret Car. Gall. (1661) 491 et inter add.
Fichet Alex. S. J. Gall. (1659) . 462 Fronto Ducaeus v. Ducaeus . 330
Fickler Jo . B. Germ. (1610) . 171 la Fuente Casp. O. Min. Hisp. (1649*) 382
Figueiro Petr. can. reg. Lus. (1592) 86 Fuerte y Biota Ant. Hisp. (1648 *) 488
Filesac J. B. Gall. (1636) 355 Fume Ant. Gall. (1572) 26

Filiarchus Cosm. It. (1582*) 50 Funez Mart. S. J. Hisp. (1611) . 237

Filiarchus a Valerio It. (1552 *) 50 Furius Ceriolanus Frid. Hisp. (1592) 95

Filliuccius Vinc. S. J. It. (1622) 364 Fusco Paul. It. (1583) 124
Fisen Barthol. S. J. Belg. (1649) 474
G.
Fischer Chr. Andr. Germ. (1607*) . 172

Fisher Joan. S. J. Angl. (1641) 416 Gaa Joan. O. S. Fr. Hisp. (1607") . 149
Fitzherbert Th. a Nic. Angl. (1612) . 307 Gabutius Jo. Ant. It. (1605*) 216
Fitzherbert Thom. S. J. Angl. (1640) 307 Gaetani Const. v. Cajetanus
Fitz-Simon Henr. S. J. Hib. (1644)
459
417 de Gaillard P. Drouet Gall. (1599*) 114
Flasch. Seb. Germ. (1576) 70 Galantes Liv. O. Min. It. (1630*) 262
Flavius Melch. O. S. Fr. Gall. (1580*) 3 Galenus Matth. Belg. (1573) 25
Fley Herm. Germ. (1655) 464 Galesini Petr. It. (1590) 117

Floravantius Hieron. S. J. It. (1630) . 282 Gallego deVera Barn. O. Pr. Hi. (1661) 499
Florens Franc. Gall. (1650) .

482 Gallemart Joan. Belg. (1625) 329

Florentinus Aug. O. Cam. It. (1575*) 36 Gallonius Ant. C. Orat.It. (1605) 224
Flores Alphons. S. J. Hisp. (1660) 440 Gallus Hier. O. S. Fr. It. (1644) 387
Floritius Aug. S. J. Sic. (1613) 206 Galopinus Georg. O. S. Be. Bel. (1657) 460
Floyd Joan. S. J. Angl. (1649) 418. 468 Galtier Bern. S.J. Gall. (1629) 289
Fonian Jo. O. S. Fr. Gall. (1604") 156 Gamacheus Phil. Gall. (1625) 255
Fonseca Petr. S. J. Lus. (1599) ,
47 Gambacurta Petr. S. J. sic. (1605) 231

Hurter, Nomenclator I. 39**

 602 Index theologorum.

Pag. Pag.
Gamerius Hanard. Belg. (1580) 14 aGlano Joan. O. S. Aug. Belg. (1613) 216
Gans Joan. S. J. Germ. (1662) 422 Gnadt Herm. S. J. Germ. (1652*) . 395
Garasse Franc. S. J. Gall. (1631) 289 Goar Jacob O. Pr. Gall. ( 1653) 505
Garcia de Trasmiera Did. Hisp. (1661) 488 Godinez Mich. S. J. Hib . (1644) 507
Garcia Dom. Hisp. (1629) 272 Goffart Ant. Belg. (1635) 363.365
444
Garcia Jos. O. Cist. Hisp. (1622) 318 Golinus Jo. Car. It. (1649") .
Garcia Nic. Hisp. (1613*) 228. 272 Gomez Mich. Hisp. (1662) 488
Garcia Petr. Hisp. (1606) 186 Gonterius Jo. S. J. It. (1616) 179.412
Garetius Jo. O. S. Aug. Belg. (1571) . 13 Gonzaga Franc. It. (1620) 222

Garimbertus Hier. It. (1568*) 41 Gonzalez Davila Aeg. Hisp. (1658) 469
Garnerius Joan. Gall. (1631 ) 328 Gonzalez de Mendoza Alph. O. S.
Gastaldi J. Thom. O. Pr. It. (1655) . 387 46
Aug. Hisp. (1591)
Gatica Did. O. b . M. V. de Merc. Hi . Gonzalez Hier. Hisp. (1609) 230.270
(
1648") 416 Gonzalez de Albelda Jo . O. Prad.
+23 262
Gaudentius Pagan. Griso (1648) Hisp. (1636")
Gaudier Ant. S. J. Gall. (1622) 372 Gonzalez de Mendoza J. Aug. Hisp.
Gaufrerus Ambros. Gall. (1635) 354 (1618) 221

Gavanti Barth. O. Barn. It. (1638) 371 Gonzalez de Azevedo P. Hisp. (1606) 262
Gavatius Modest. O. Min. Conv. It. Gorcomius Jo. Belg . (1628) 327

(1642*) 388. 57 Gordonus Jac. S. J. Scot. (1641 ) 429

Gazaeus Al. O. S. Ben. Gall. (1626) . 333 Gorgeu Mich. O. Minim. Gall. (1659) 466
Gazaeus Guil . Gall. (1612) 217 Gorse Petr. S. J. Gall. (1661) 438
Gelenius Aegid. Germ. (1656) 471 Gorski Jac. Pol. (1585) 72
Gelenius Vict. O. Cap. Germ. (1653") 471 Gothutius Aug. O. S. Fr. It. (1605 ) . 133
420 Gotthart Jo. Guil. Helv. (1649) 422
van Geluwe Arn. Belg. (1660 *)
Genebrardus Gilb. O. S. Ben. Gouda Jo. S. J. Belg. (1630) 295
Gall. (1597) 100. 109 de Gracchis Nic. O. S. Aug. It. (1633) 260
Genesius de Sepulveda Joan. Hisp. Graffius Jac. O. S. Ben. It. (1620) . 237
(1571) 19 Graminaeus Theod. Belg. (1581*) 62
Genetius J. Hisp. (1571) . 19 Graminea de Vigiliis Dom. (1575 ) 13
Gennaro Bern. S. J. It. (1644) 470 Granadus Jac. S. J. Hisp. (1632) . 267
Gennep Casp. Germ. (1664*) 35 de Grand Alb. O. Pr. Gall. (1640*) 351
Georgius ambianensis O. Cap. Gall. Granerius Nic. Gall. (1565*) 4

(1657) 457 Grassi Caes. It. (1580) 122

Gerard Valent. S. J. Gall. (1616) 159 Grassi Corn. Germ. (1616") 37

Gerbi Evang. Marc. O. Min. It. (1593) 98 Grassi Han. It. (1590) 122

Germoni Anast. It. (1627) 360 de Grassis Car. sic. (1617) 231.122

Gerunda Andr. S. J. It. (1652) . 486 Gratianus Jo. B. O. S. Aug. It. (1509") 51
Gewold Christoph. Germ. (1621) . 116 Gratianus Thom. O. S. Aug. Belg.
Gherardesca Baldi v. Baldi . 389 (1627) inter add.
Ghetius Franc. O. Pr. It. (1639*) 365 Gravina Dom. O. Pr. It. (1643) 413. 277
111
Ghislieri Franc. can. reg. It. (1625) . 445 Gravius Henr. Belg. (1591) .
Ghislieri Mich. O. Cler. reg. It. (1646) 445 Gravius Henr. Vermolanus O. Pr .
Gianius Archang. O. Serv. B. V. It. Germ. (1552) 111

(1623) 222 Graxar Casp. Hisp. (1570*) 26

Gibbon Rich. S. J. Angl. (1632) 335 de Grazadoro Fr. Graziani It. (1588) 122
Gibbons Joan. S. J. Angl. (1589) 56 de Gregorio Maurit. O. Pr. It. (1651) 384
Gibieuf Guil. Orat. Gall. (1650) 392 Gregorius Petr. Gall. (1597) 120
Giffard Guil. O. S. Ben. Angl. (1629) 308 Gregorius Salmanticensis O. Cap.
Gigas Hier. It. (1583 ") 124 Hisp. (1677 ) 495
Giggaeus Ant. It. (1621*) 322 Gretser Jac. S. J. Ge. (1625) 297.214
Gilibertus Vincent. cl. reg. It. (1656) 444 Grial Joan. Hisp. (1599*) 106
436 Griffith v. Alfordus 467
Gillebert Nic. Gall. (1650)
149 Grisius Petr. Gall. (1628") 347
Gillius Christoph. S. J. Lus. (1608)
Gillotius Jac. Gall. (1572*) 32 Grodzicki Stan. S. J. Pol . (1613) 174
Giner Dam. O. Min. Hisp. (1598 ") 45 Grysaldus Paul. O. Pr. It. (1609) 178
Ginnaro Bern, S. J. It. (1644) .
470 Guadagnolo Phil. cler. reg. min. It.
Ginnasi Dom. It. (1639) . 322 (1656) 416
Giordano Paul. It. (1649) 486 Guadalaxara Marc. O. Car. Hi. (1630) 342
Giovagnoni Hor. Phil. It. (1624) 358 Guadalupe Hier. O. S. Hier. Hisp.
Giron de Loaysa Gar. Hisp. (1598) 118 (1595") 86
 Index theologorum. 603

Pag. Pag.
22
Gualterius Jac. S. J. Gall. (1636) 290 Hentenius Joan. O. Pr. Belg. (1566)
Guazini Petr. Or. It. (1650") 500 Hentschel Tob. O. S. Fr. Germ, (1620) 196
Guerra Franc. O. S. Fr. Hisp. (1658) 382 Herbestus Bened. S. J. Pol. (1593) 73
266
Guerrero Alph. Alv. Hisp. (1577) . 39 Herice Valer. S. J. Hisp. (1626)
des Guerrois Nic. M. Or. Gall. (1649") Herrera August. S. J. Hisp. (1649) 479
inter add. Herrera Fr. O. Min. Hisp. (1600) 45
263
Guesnay J. B. S. J. Gall. (1658) 470 Herrera Petr. O. Pr. Hisp. (1630)
Guevara Ant. Hisp. (1585") . 87 Herrico v. Henricus Scip.. .466
463
Guevara Hieron. S. J. Hisp. (1649) 442 Hersent Carol. Gall. (1660) .
156 Hervetus Gent. Gall. (1584) 111
Guibert Jac. Gall. ( 1613")
16
Guidellus Thadd. O. S. Aug. It. (1606) 200 Heskin Thom. O. Pr. Angl. (1566*) .

Guiffart Rob . Gall. (1653*) 411 Hesronita Jo. Syr. (1620 *) 322. 434
Guilliman Franc. Germ. (1612) 217 Hess Dom. O. S. Fr. Germ. (1594) . 116
259 Hesselius Jo. Belg. (1566) 12
Guisanus Joan. O. Carm. It. (1631)
229 L'Heureux Jo. Gall. (1614) . 226
Gutierez Joan. Hisp. (1601*)
470 Hibernicus Maur. It. (1603*) 201
Guyon Symph . Orat. Gall. (1657) .
GuzmanLudov. S. J. Hisp. ( 1605) 221 Hieronymus de Cruce O. S. Hier. Hi.
(
1638*) 316
H. Hieronymus a s. Hyacintho O. Carm.
Pol. (1647) . 428
Hack Jac. S. J. Germ. ( 1634) 302 Hieronymus a Mariano It. (1571") 32
Hacker Jac. Germ. (1620*) 524 Hieronymus a Matre Dei O. Carm.
Hacquet Jo. B. O. Pr. Hib . (1654") . 397 Hisp. (1614) 243
Haeften Ben. O. S. Ben. Belg. (1648) 507 Higuera Hier. Rom. S. J. Hisp. (1611) 204
Haenlin Ge. Germ. (1592 ") 167 Hilarion O. S. Ben. It. (1585) 99
van der Haer Flor, Belg. (1634) 371 Hilarius a s. Anastasio O. Carm. Ger.
Hager Balth. S. J. Germ. (1627) 302 (1656) 425
Hager Mich. Germ. (1580*) 302 Hittorp Melch. Germ. (1584) 130. 131
11 Hochwart Laur. Germ. (1570) 36
Haidlauff Seb . Germ. (1580")
Hajus Jo . S. J. Scot. (1607) . 177 Hocquard Bonav. O. S. Fr. An. (1648*) 419
195 Hoefer Jo. S. J. Germ. (1646) 302
Hajus Jo. S. J. Belg. (1614)
Hall Rich . Angl. (1604) 237 Hoen Matth. Germ. (1653) 431
Hallier Franc. Gall. (1659) 493 Hojedade Mendoza Alph. Hi. (1579 ) 39
Halloix Petr. S. J. Belg . (1656) 462 Hojus Andr. Belg. (1622" ) 338
Hamilton Archimb . Scot. (1581*) . 55 Holden Henr. Angl. (1662) . 419
Hamilton Fr. O. S. Ben. Scot. (1617) 177 Holiwood Christ. S. J. Hib. (1626) 306
Hammer Guil. O. Praed. Ger. (1564 ) 22 Holland Henr. Angl. (1625) 103
Hammer Jo . S. J. Germ. (1606) 165 Holstenius Luc. Ger. (1661) 453. 482
Haraeus Franc. Belg. (1632) 323. 37 Holzhauser Barth. Germ. (1658) 452
Harding Thom. Angl. (1572) 16 Holzhay Georg. S. J. Germ. (1646) 422
Harlay Franc. Gall. ( 1653) 409 Hoper Joach. Belg. (1576) 25
Harlemius Joan. S. J. Belg. (1578) 77 Horantius v. Orantes . 52
Harpsfield Nicol. Angl. (1575) 35. 335 Horozco Alph. O. S. Aug. Hisp. (1591) 80
Harscher Joan. S. J. Germ. (1650) 421 Horozco y Covarrubias Joan. Hisp.
Hartmann Christ. Helv. (1637) 217 (1610) ,
38

Harvillaeus Henric. O. Cap. Gall. Hortigosa Petr. S. J. Hisp. (1626) 267

1624")
( 336 Hortulanus Cosm. Dam. Can. reg.
van Hasselt J. Leon. Belg. (1550) . 12 Hisp. (1566) 26

Hauteville Nicol. Gall. (1660) 434 Hosius Stanisl. Pol. (1579) 14

Havensius Arn. O. Carth. Belg. (1610) 217 Huart Ignat. O. Cist. Belg. (1651") 501
de la Haye Barth. O. Cap. Ga. (1660) 435 Huber Joan. S. J. Germ. (1612) 165
de la Haye Jo. O. Min. Gall. (1661) . 435 Huchon Joan. Gall. (1641 ") . 503
Heerfort Mart. Germ. (1626*) 361 Hugo Herm. S. J. Belg. (1629) . 295
Heiss Seb . S. J. Germ. (1614) 165 Hugolinus Barth. It. (1610) . ,
237
Hemelman Georg. S. J. Hisp . (1637) 267 Hund Wigul. Germ. (1588) . 116
de Henin Ant. Belg. (1626) 334 Hunger Alb. Germ. (1604) 170
Henrici Thom. Germ. (1641 *) 424 Hunnaeus August. Belg. (1577) 2

Henricus Scip. It. (1654*) 466 Hunnius Helfr. Ulr. Germ. (1636) 305
Henriquez deVillegas An. Hi. (1618") 149 Huntlaeus Gord. S. J. Scot. (1620) 177
Henriquez Chrys. O. Cist. Hi. (1632) 350 Hurtadus Casp. S. J. Hisp. (1647) 378
Henriquez Henr. S. J. Lus. (1608) 233 Hurtadus Petr. S. J. Hisp. (1651) . 380

39
604 Index theologorum.

Pag. Png.
Hurtadus Thom. O. Cler. reg. min. Junius Bald. O. S. Fr. Belg. (1634) 296

Hisp. (1659) 499 Juretus Fr. Gall. (1626) 335

74
Hyquaeus Ant. O. S. Fr. Hib. (1641) 397 Jurgiewicz Andr. Pol. (1595 ) .
Justinianus Ben. S. J. It. (1622) 320
Justinianus Fab. Or. It. (1627) . 320
I. 320
Justinianus Horatius Or. It. (1649)
Justinianus Vinc. O. Praed. It. (1582) 49
Ildeph. a s. August. O. S. Aug. Hi.. 382
d'Illaire Jac. Gall. (1609 ") 156
342 Κ.
Illesca Gundis. Hisp. (1580)
Inchofer Melch . S. J. Germ. (1648) 467
Kahl Just. Germ. (1607") 166
de las Infantas Ferd. Hispan. (1581*) 44 Katz v. Felisius . 13
Inninganus Mart. Germ. (1631 *) 305
Kaldi Ge. S. J. Hung. (1634) 330
Irribarne Franc. O. S. Fr. Hi. (1656) 375 S. J. Germ. (1657) 426
Isaac Jo. Levita Germ. (1577) 63 Kedd Jodoc.
Isaeus Jos . It. (1646*) 460
Keller Jac. S. J. Germ. (1631) 301

460 Kellisonius Matth. Angl. (1641)

418
Italia Mar. sic. (1618)
Ituren Thom. S. J. Hisp. (1630) . 267 Kersbeek Ant. O. S. Aug. Bel. (1615) 161
de Kerssenbroick Herm. Germ. (1585) 116
Kerver Hyac. Cap. Gall. (1646*) 410
J. Kircher Joan. Germ. (1640*) 306
Knott Ed. v. Wilson . 418
Jackson Bonav. O. S. Fr. Angl. (1629*) 308 Kovač Andr. S. J. Carn. (1654) 463
Jacobus Car. O. S. Ben. Germ. (1661 ) 396 Königsegg Joan. Jac. Germ. (1663") 428
Jacomelli Thom. O. Pr. It. (1569) 17 Körner Valent. S. J. Germ. (1656) 395
Jacquet Jac. O. Carm. Gall. (1628) 292 Kotwa Joan. Ctibor Boh. (1637) 305
Jansenius Corn. Belg. (1576) 23 Krall Theod. S. J. Germ. (1633) 302
Jansenius Corn. Belg. (1638) 427
326 a Kreitzen Car. S. J. Germ. (1660)
Jansonius Jac. Belg. (1625) 231
327 Krzysztanowic Stanisl. Pol. (1617)
355
Janvier Nic. Gal. (1623") 221
du Jarric Petr. S. J. (1616) L.
345
le Jau Jo. Paul. Gall. (1631)
Lactantius Dom. O. Carm. It. (1593 ) 50
Jesualdus Panormitanus O. Cap. It.
(1653) 496 de Laignerot Fr. Gall. (1627 ") 293
Joannes ab Annunciatione O. Carm . Lainez Jac. S. J. Hisp. (1665) 3
Hisp. (1679") 376. 377 Laingaeus J. Scot. (1582") 116
S. Joannes a Cruce O. Carm. Hi. (1591) 131 Lalemandet Joan. O. Min. Gall.(1647) 390
Joannes de Cruce O. Praed. Hisp. Lampertus Sixt. It. (1611 *) 201

(1623*) 368 Lancellottus J. Paul. It. (1590) 121

Joannes ab Incarnatione O. S. Fr. Lancicius Nic. S. J. Pol. (1652) 507
Lus. (1609*) 148 Lancilottus Corn. O. S. Aug. Belg.
Joannes a Jesu Maria O. Carm. Hisp. (1622) 297
(1615) ,
185 Lancilottus Henr. O. S. Aug. Belg.
Joannes a s. Maria O. Praed. Ga. (1660) 476 (1643) 420
Joannes a s. Maria O. S. Fr. Hi . (1621 ) 347 Lancilottus Sec. Oliv. It. (1643) 474
Joannes Maria a s. Joseph O. Carm. Landrianus Ign. Oliv. It. (1642) 413
It. (1635) 283 Lanfrancus Andr. Cler. reg. It. (1642) 489
Joannes a Syderno O. Cap. It. (1645 ) 414 Lanovius Franc. O. Minim. Ga. (1630") 347
Joannesas . Thoma O. Praed. Lanselius Petr. S. J. Belg. (1632) . 323
Hisp. (1644) 375 Lao Andr. Carm. It. (1663") 415
Joannes a Trinitate O. S. Fr. Hisp . a Lapide Corn. S. J. Belg. (1637) 324
(1643*) 473 Lascius Mart. S. J. Pol. (1615) 174
Joannes a Via Germ . ( 1582) 68 Latinius Lat. It. (1593) . 107.200
Johnson Guil. O. S. Ben. Angl. (1663) 419 Latomus Barth. Belg. (1570) 12

Joliffus Henr. Angl. (1573) 16 Latomus Jac. Belg. (1544) 12

Jordanus Laelius It. (1583) . 122 Latomus Jac. Belg. (1587*) . 12

Josephus a Jesu Maria O. Carm. Hi. Latomus Jo . Germ. (1600) 12

(
1626) 271 Launoy Matth. Gall. (1580*) 5

Josephus Paul. Pol. (1612*) 175 Laurelotius Franc. Belg. (1612*) 195
Jung Hadr. S. J. Pol. (1607) 173 Lauretus Christoph. Gall. (1610) 199
Juniperus Drapanensis O. S. Fr. It. Lauretus Laur. O. Carm. It. (1599) 99
(
1648) 500 Lauretus Matth. O. S. Ben. Hi. 1616") 221
 Index theologorum. 605

Pag. Pag.
Lauter Ge. Bav. (1610) 170 Lubomlius Sev. O. Pr. Pol. (1618") 174
Laymann Paul. S. J. Germ. (1635) 363 Lucas Brugensis Franc. Belg. (1619)
Leander a S. Martino O.S. Ben. Angl. 194.77.78
(1636) 329 Lucero Gundis. Hisp. (1617) 150
Leander de ss. Sacramento O. R. ss . Lucius (Licht) Petr. O. Carm. Belg.
Trin. Hisp. (1663) 495 (1603) 118
Lechassier Jac. Gall. ( 1625) 357 Ludovicus de Conceptione O. SS.
Lechner Casp. S. J. Germ. (1634) . 302 Trin. Lus. (1656*) 504
Ledesma Barth. O. Pr. Hisp . (1604) . 237 Ludovicus a s. Francisco O. Min .
Ledesma Jac. S. J. Hisp. (1575) 20 Lus. (1586") 74
Ledesma Mart. O. Pr. Hisp. (1574) 1 Ludovicus Granatensis O. Pr. Hi.
Ledesma Petr. O. Pr. Hisp. (1616) 146 (1588) 132
Leemputte Henr. Belg. (1657) . 395 Ludovicus a s. Jo. Evang. Hisp. (1630*) 368
Lemnius Leo Belg. (1568) 25 Ludovicus Legionensis O. S. Aug.
Lemos Franc. O. S. Ben. Hisp. ( 1649") 268 Hisp. (1591) 81
Lemos Thomas O. Pr. Hi. (1629) 268 Ludovicus Silv. a s. Angelo Conv.
49
LensJoan.Belg. (1593) 65 It. (1591*)
373
Leo Marc. S. J. It. (1657) 479 Lugo Fr. S. J. Hisp. (1652)
373
Leo Marq. O. S. Fr. Germ. (1633) .
305 Lugo Jo. S. J. Hisp. (1660)
Leo a Regibus O. Carm. Germ. (1656) 396 de Luna Alph. O. Pr. Hisp. (1597) 45
de Leon Bern. O. Praem. Hi. (1624") 271 Luna El. Carm. Sic. (1656) 500
de Leon Ludov. Ο. Ο. Aug. Hi. (1591) 81 Lupus Alph. O. Cap. Hisp. (1593) . 91
Leon Salvat. S. J. Hisp. (1649) 440 deLusignan Steph. O. Praed. Gall.
de Leone Alphons. Cler. reg. It. (1644) 504 (
1590) 115
Leone Marc. Paul. S. J. It. (1657) 489
Leoni Jo. Franc. It. (1613) 230 Μ.
Leonida Const. It. (1610") 201
Leroy Petr. O. Min. Belg. (1573) 361 Macarius Jo. Gall. (1614) 226
Lessius Leon. S. J. Belg. (1623) .

245 Machado Jo. Hisp. (1653) 503

Lezana J. B. O. Carm. Hisp. (1659) .

379 Machado Petr. Serv. b. M. V. Hisp.

l'Hermite Mart. S. J. Belg. (1652) 477 (
1604*) 186
Licinius Fab. It. (1610") 201 Macherentinus Jo. Theod. S. J. Ge.
Lictaviensis Andeol. O. Cap. Gall. (1610) 204
(1653) 411 Machin Ambr. It. (1639") 257
Lindanus Guil. Dam. Belg. (1585) 63 Maciel Franc. O. Pr. Hisp. (1634") 315
Lippelous Zach. O. Carth. Belg. Madao El. S. J. It. (1662) 496
(1599) 37 Madridius Christ. S. J. Hisp. (1573) 43
Lipski Andr. Pol. (1631) . 353 Magallianus Cosm. S. J. Lus. (1624) 315
Litomerzickzi Petr. Linteo Boh.(1615) 172 Maggius Hieron. It. (1572) 224
Livinejus Jo. Belg. (1599) 102. 77. 200 Magirus Jo. S. J. Germ. (1609) 163
Llopis Dion. P. Hisp . (1600*) 124 Magnus Valer. O. Cap. It. (1661) 413
de Loaysa Gir. Garc. Hisp. (1598) 1'8 Mahusius Jo. O. Min. Belg. (1577) 25
Locrius Ferr. O. S. Paul. Gall. (1614) 217 Maihew Ed. O. S. Ben. Angl. (1625") 307
Logenhagen Jac. Belg. (1611) 195 Mairhofer Matth. S. J. Germ. (1641) 497
Lombard Nicol. S, J. Gall. (1646) 438 le Maistre Nic. Gall. (1661) . 488
Longus v. Coriolano 258 Majoli Sim. It. (1597*) 124
Loos Corn. Belg. (1595) . 62 Majoranus Lud. can. r. lat. It. (1576) 17
Lopez Jo. O. Pr. Hisp. (1632) 447 Majoret Jo. Gall. (1663*) 483
Lopez Lud. O. Pr. Hisp. (1595) 129 Malafossa Jac. O. Min. It. (1564") 2
Lopez de Altuna Petr. O. Trin. Hi. Malavalette Jos. S. J. Gall. (1632) 289
(1636") . 361
347 Malder Joan. Belg. (1633)
Lopez de Montoja Petr. Hi. (1596*) 74 Maldonado Alph. O. Pr. Hisp. (1627 ) 337
Lorca Petr. O. Cist. Hisp. (1606) 146 Maldonado Petr. O. S. Aug. Hisp.
Lorete Hieron. O. S. Ben. Hi . (1570 ) 26 (1614
) 188
Lorich Just. O. Carth. Germ. (1613) 171 Maldonado Jos. O. S. Fr. Hi. (1648*) 382
Lorinus Joan. S. J. Gall. (1624) . 328 Maldonatus Joan. Hisp. (1530") 87
Loth Lud. Bert. O. Pr. Belg. (1653 ) 394 Maldonatus Joan. S. J. Hisp.
Lotterio Melch . It. (1631*) 355 (1583) . 87. 200
Louvet Petr. Gall. (1646) .
471 Mallet Carol. O. Cist. It. (1658) 496
Loyaerts Sam. Belg. (1614) . 195 Malloni Dan. O. S. Hier. lt. (1615) 136
Lubienski Stanisl , Pol, (1640) 346 Malonius Guil. S. J. Angl. (1656) 418
:
606 Index theologorum.

Pag. Pag.
Malvasia Bonaventura O. Min. It. Masius Andr. Belg. (1573) 22.77
(1661") . 415 Massaria Phil. S. J. It. (1655) 444

Malvenda Thom. O. Pr. Hisp. (1628) Massobre Jo. Ant. It. (1627) 359

312. 112 Masson v. Papirio Masson 206

Mancini Laelius It. (1654) 489 Massutius Thom. S. J. It. (1636) 322
Mancurtius Aeg. Sic. (1591 *) 50 Mathisius Ger. Germ. (1574) 22

Mandina Ben. O, Theat. It. (1646) 444 Matthaeus Petr. Gall. (1621) 353. 129
Mandosi Quint. It. ( 1593) 112 Mauclerus Mich. Gall. (1622*) 292
Manenti Bonav. O. Min. It. (1583 ) Maucorps Petr. S. J. (1649) . 438
49
et inter add. 498
Mauden David Belg. (1641)
Manfredi H. It. (1598) 122 Maurice Petr. Gall. (1658*) 487

le Mangeard Petr. Gall. (1584) 112 Mauritius deGregorio O. Pr. It. (1651) 384
Mangionius Val. S. J. It. ( 1660) 489 Maurolicus Franc. It. (1613") 222
Manno Aug. Orat. It. (1621) 338 Maximilianus Degendorfiensis O.
Cap. Germ. (1663*) 285
Manrique Ang. O. Cist. Hisp. (1649) . 475
Manrique Thom. O. Praed. Hi. (1573) 49 Mayer Christoph. S. J. Germ. (1626) 301
Mansfeldt Car. Germ. (1647) 487 Mazutelli Caes. It. (1581 *) 118
134 Mazzaronus Marc. A. It. (1588") 50
Manso Vict. O. S. Ben. It. (1611)
Manzoni Bern. O. Conv. (1647) 473 Mazziotta Bernardin S. J. It. (1656) 389
Medices Hieron. O. Pr. It. (1622) 257
Marasca Christoph. O. Carm. It.
(1618") 137 Medices Seb. It. (1591 ) 122

deMarca Petr. Gall. (1662) 491 Medina Barth. O. Pr. Hisp. (1581) 45

Marcell Jo. Gall. (1632") . 493 Medina Joan. Hisp. (1546) 19

Marcha de Pras Petr. Gall. (1619*) 491 Medina Mich. O. S. Fr. Hisp. (1570°) 18
Marchant Jac. Belg. ( 1648) . 502 Megalius Marcell. Cler. reg. It. (1643) 503
Marchant Petr. O. Min. Belg. (1661) 501 de Melo Gasp. O. S. Aug. Hi. (1597 ) 90
Marchesi Maur. O. S. Beu. It. (1650) 461 461
Menard Claud, Gall. (1652) .
Marchini Phil. O. Barn. It. (1635*) 259 Menardus Nic. Hug. O. S. Ben. Ga.
49 (
1644
) 477
de Marcho Alph. It. (1605)
Marcus Olisiponensis O. S. Fr. (1591) Mencholini Luc. O. S. Fr. It. (1590) 257
inter add. Mendez Steph. O. Pr. Hisp . (1606 ) 150
Marechal Matth. Gall. (1623) 353 Mendoza Alph. O. S. Aug. Hi. (1591) 46
Mariales Xantes O. Pr. lt. (1660) 385 Mendoza Franc. S. J. Lus. (1626) 415
Mariana Jo. Hisp. S. J. (1624) 310.78 Mendoza Lud. O. Cist. Hisp . ( 1612) 236
Marianus Christ. Germ. (1607) . 165 Mendoza & Bovadilla Fr. Hisp. (1566) 315
Marieta Jo. Hisp. (1611) . 223 Meneses Sebast. Hisp. (1628*) 358
Marinarius Ant. O. Carm. It. (1586) 98 Menochius Aur. O. Serv . B. V. It.
Marini Didacus O. Carm. It. (1637) 258 (1615) 179
Marini Lael . O. Coel. It. (1630) 258 Menochius Steph. S. J. It. (1655) . 442

Marius Leonard. Belg . (1652) . 431 Mercado Thom. O. Praed. Hi. (1575) 43

Marotte Sim. Gall. (1644) 437. 481 Mercator Ger. Belg. (1594) 103
Marquez Jo . O. S. Aug. Hisp. (1623) 346 Mercator Reynerus Belg. (1636) 297
Marrier Mart. O. S. Ben. Gall. (1644) 475 Mercerus (Merchier) Guil. Be. (1639) 362
Marsilius Marc. Ant. It. (1589) 130 Merck Jac. Germ. (1627 ) 3-46
Marta Jac. Ant. It. (1623) 358 Merinero Joan. O. S. Fr. Hisp. (1663) 378
Martin Georg. Angl. (1582) . 103 Merlo-Horstius Jacob. Germ. (1644) 458
Martinengus Asc. Can. reg. It. (1600) 98 Mermann Arn. O. S. Fr. Belg. (1578) 14
Martinez Greg. O. Pr. Hisp. (1637) 264 Merolla Fr. Or. Neap. It. (1638) 365
Martinez Mart. Hisp. (1565") 26 Mersennius Marin. O. Min. Gall.
Martini Frid. Germ. (1630) 355 (1648) 436
Martinonus Joan . S. J. Gall . Mertola Ludov. O. Carm. Hisp. (1653) 416
(1662) 391 Messingham Th. Hib. (1624") 349
Martinus a s. Josepho O. S. Fr. Hi. Metezellus Paul. Or. Gall. (1632) . 293
(1649) 495 Meurisse Mart. O. S. Fr. Gall. (1644) 392
Marzilla Petr. V. O. S. Ben. Hisp. Michael Ang. a Neapoli O. Min.
(1613*) 228. 329 (1667) 397
Mascardi Jos . It. (1588) 124 Michael Seb. O. Pr. Gall. (1618) 159
Mascarenhas Eman. Lusit. (1654) 498 Michael a SS. Trinitate Hisp. (1661) 376
Mascarenhas Martin. Lus. (1605) 498 Miguel Alph. O. Pr. Hisp. (1658) 376
Masculus Joan. B. S. J. It. (1656) 461 Middendorpius Jac. Germ. (1611) 218
Masi Cypr. O. S. Aug. It. (1621*) . 260 Milensius Felix O. S. Aug. It. (1633*) 346
 Index theologorum. 607

Pag. Pag.
Millet Germ. O. S. Ben. Gall. (1647) . 452 Mouchy Ant. Gall. (1574) 5

Miltenberger Sixt. Sart. Germ. du Moulin Car. Gall. (1566) 42

(1602*) 170 Mozzagrugno Jos. can. reg. It.

Minerva Paul. O. Praed. It. (1645) 444 (1622*) 346

Miraeus Aub. Belg . (1640) 340. 111 de Muis Sim. v. Marotte . 437
Miraeus Ludov. Gall. (1564") 340 Mülhusius v. Spitznaes 165
Miranda Lud. O. S. Fr. Hisp . (1620*) 229 Mülman Joan. S. J. Germ. (1651) . 425

Mita Dominic. It. (1643") 458 Muñoz Joan. O. Min. Hisp. (1649 *) 380
Molanus Joan. Belg. (1585) . 116 Murer Henr. O. Carth. Germ. (1638) 350
Moles Vincent. Hisp. (1642*) 442 Murga Petr. O. S. Ben. Hisp. (1666") 488
31
Molina Ant. O. Carth. Hisp. (1619) 241 Mussus Corn. O. Min. It. (1574)
Molina Bas. O. Cist. Hisp. (1607*) 241 Mudsaerts Dion. O. Praem. Belg.
Molina Lud. S. J. Hisp. (1600) 47 (1635) 343

Molinaeus Joan. Belg. (1575) 42 Muzio Hieron. It. (1576) 17

131
Moloy Fr. O. S. Fr. Hib . (1645 ) 398 Myller Jac. Germ. (1591 )
del Monaco Fr. Cler. reg. It. (1651) 415
a Monasterio Arth. O. Min. (1662) 471 Ν.
Moncaeus Franc. Belg. (1608) 195
Moncaeus Phil. S. J. Gall. (1622) 255 Nacchiante Jac. O. Pr. It. (1569) 28
490 Nakielski Sam. Pol. (1651) 470
Moneta J. Petr. O. Barn. It. (1654)
28 Naldus Ant. Cl. reg. It. (1645) . 504
Mongeorgius Nicol. It. (1574")
466 Nanni Flor. It. (1599) . 41
Monod Petr. S. J. It. (1644)
41
Montagnesius Vinc. O. Er. S. Aug. Nanni Petr. Belg. (1557) ,

20 Nanni Remig. O. Pr. It. (1580) 41

Hisp. (1573)
Montagniuoli Dom. O. Praed. It. Narbona Did. Hisp. (1650) 488
228
(1610) 133 Narbona Jo. Hisp. (1615*)
de Montalvo Barn. O. Cist. Hisp . Nardi Balth. It. (1621 *) 292
(
1602) 478 Nass (Nasus) Joan. O. S. Fr. Germ.
Montanus Arias Bened. Hi. (1590) 71

(1589) 328
74 Navaeus Matth. Belg. (1640*)
Montanus Leand. O. Cap. Hi. (1660 ) 498 Navarette Balth. O. Pr. Hisp. (1625*) 263
Montanus Rov. O. Carm. Belg. (1567) 36 Navarette Joan. Hisp. (1602*) . 186
de Monte Marsano Coelestin. O. Cap. Navarra Petr. Hisp. (1594") 129
Gall. (1659) 434 Navarrus Mart. (Azpilcueta)
Montereul Bernard. S. J. Gall. (1646) 439 Hisp. (1587) 124.94
de Montes Franc. Hisp. (1630) 366 Nazarius Joan. Paul. O. Pr. It. (1646) 386
Montes de Porres Ant. O. Red. Hisp. Nelus Thom. Angl. (1590) 100
(1657 ) 497 Nennichen Matth. S. J. Germ. (1656) 425
Montesinos Lud. Hisp. ( 1621) 268 Neophytus O. S. Basil. Graec. (1636") 287
de Mont-Josieu Ludov. Gall. (1588) . 100 Neydecker Laur. Germ. (1601*) 231
Montursius Ang. O. Serv. B. V. It. Nicasius a s. Theresia O. Carm. Be.
(1600) 50 (
1642) 395
Moquetius Joan. S. J. Gall. (1642) 411 Nicolai Laur. S. J. Norweg. (1622) 308
Moquot Steph. S. J. Gall. (1628) 289 Nicolarts Laur. Belg. (1658*) 491.357
Moraines v. Martinonus 391 Nicolius Hieron. O. Er. S. Aug. It.
106 485
Morales Ambr. Hisp. (1590) (1662)
Morales Petr. S. J. Hisp. (1603) 150 Nidecki Andr. P. Pol. (1587) 74
Moreau Car. O. Erem. S. Aug. Gall. Nieremberg Joan. Euseb. S. J. Germ.
(1671) . 458 (1658) 395
Morel Cl. Gall. (1626) 262
331 Nigidius Placid. Sicul. (1640)
Morel Frid. Gall. ( 1583) 331 Nihusius Barthold. Germ. (1657) . 425
Morel Frid. Gall. (1630) .
331 Ninguarda Felic. O. Praed. It. (1595) 123
97
Moreno Franc. O. S. Fr. Hisp. (1617 ) 150 Nobilius Flam. It. (1590)
222 Nodin Jo. O. Min. Gall. (1611) 199
MoriggiaPaul. It. (1604) 18
Morinus Joan. B. Gall. (1656) 480 Noguera Did. Hisp. (1566)
Noguier Franc. Gall. ( 1659") 471
Morinus Joan. Congr. Orat. Gall.
(1659) 480. 438 Nopelius Joan. Germ. (1605) 171
Morinus Petr. Gall. (1608) 199.97 Noritius Sylv. S. J. Angl. (1630) 306
Moronus Illum. O. S. Fr. It. (1643) 504 Novarini Al. cler. reg. It. (1650) 446
358
Mosander Jac. O. Carth. Belg. (1589) 37 Novarius Fr. M.It. (1638*)
179 Noziczka Blas. Boh. (1566) 14
Mosconius Isid. It. (1602*)
608 Index theologorum.

Pag. Pag.

Nunnez Coronel Greg. O. S. Aug. Panvini Onuphr. O. S. Aug. It.

Lus. (1620) . 152 (1568) 34

Nutius (Nuyts) Phil. S. J. Belg. (1661) 420 Panvini Pantal. It. (1612") 201
Papirio Masson Joan. Gall. (1611) 206
0. Paramo Ludov. Hisp. (1614 ) 124
Parisius Flam. It. (1603) . 231

Ochogavia Petr. Hisp. (1624) 367 del Pas Angel. O. Min. Hi. (1596) 89. 397
409
Odesdun Ludov. Gall. (1646°) . 466 Pascal Blas. Gall- (1662) .
De Oliva & Sousa Felician. Lus. Pasius Fr. S. J. It. (1612) 221

(1650*) 488 Pasqual Raim. O. Praed. Hisp. (1593) 94

Olivarius Joan. Belg. (1624) 333 de Passaflumine Bened, O. S. Fr.It.
227 (1646) 473
Olivarius Seraph. Gall. (1609) .
Olorinus Cygneus Belg. (1615") 160 Passerus Bonav. O. Conv. It. (1621 ) 257
498 Pastor Melch. Gall. (1660) 488
Onate Petr. S. J. Hisp. (1646) . 17
Onuphrius Frid. Henr. It. (1623) 367 Patinas Vinc. O. Praed. It. (1575)
114 Patornau Leo S. J. Gall. (1639) 287
van Opmeer Petr. Batav. (1595)
Orantes Fr. O. Min. Hisp. (1584) . 52 Patrisonius Guil. Aug. Scot. (1620") . 178
Oregius August. It. (1635) 259 Pauli Matth. O. S. Aug. Belg. (1651) 420
15 Paulin Car. S. J. Gall. (1653) 461
Orichovius Stanisl. Pol. (1570*)
478
Orlandini Nic. S. J. It. (1606) 221 Paulusde Angelis It. (1647)
Orozco v. Horozco 38. 80 Paulus a s. Catharina O. S. Aug. Ga.
Ortelius Abr. Belg. (1598) 103 (1658") 439
321
Ortitz Did. O. Praed. Hisp. (1640) 230 Paulutius Fabr. It. (1625) 321
Ortitz Laur. O. S. Ben. Hisp. (1610*) 230 Pavone Franc. S. J. It. (1637)
Osorius Hier. Lus . (1580) 27 Paxillus Bern. O. Praed. Pol. (1630) 308
Osorius Hier. Lus. (1611) 27 Pazmany Petr. S. J. Hung. (1637) 309
Ostrowski Stan. Zdesckeki Pol. (1594 ) 73 Peck Petr. Belg. (1589) 119
Othelius Marc. Ant. It. (1628) . 358 Pecorarus Hieron. S. J. It. (1648) . 500
Ovando Franc. O. Min. Hisp. (1584") 44 Peit Jo. Boh. (1614") .
172
Ovando Joan. O. S. Fr. Hisp . (1610 ) 148 Pelecyus Joan. S. J. Germ. (1623) 253
Oviedo Francisc. S. J. Hisp. (1651) 377 Peliginnis Fr. It. (1614") . 236
Oviedo Petr. O. Cist. Hisp. (1649) 376 Pellegrini Alexand. S. J. It. (1647) 445
Pellegrini Mart. S. J. It. (1675) 445
359
P. Pellegrino Alex. Theat. It. (1634)
Pellizzarius Franc. S. J. It. (1651) 501
358 Peltanus Theod. S. J. Belg. (1584) 64
Pace Jul. It. (1635)
445 Peña Franc. Hisp. (1612) 228
Paciuchelli Angel. O. Pr. It. (1660)
Padilla Alph. O. Minim. Hisp. (1637 ) 318 Penafiel Ildephons. S. J. Hisp. (1657) 380
Padilla Franc. Hisp. (1607) . 216 Penafiel Leonard. S. J. Hisp. (1657) 380
99 Peñalosa Ambr. S. J. Hisp. (1656) 416
Paduanus Joan. It. (1586")
Pennetier Henr. Gall. (1579 ) 5
Paez Balth. O. ss. Trin. Lus. (1638) 319
282
Le Paige Jo. O. Praem. Gall. (1650) 477 Pennoti Gabr. cl. reg. It. (1624) 428
Paiva Did. v. Andrada 20 Pepanus Demetr. Gr. (1663*)
310 Perce Joan. O. Min. Belg. (1636) . 297
Paiva Joan.Hisp. (1631*) . 182
Palacios Mich. Hisp. (1593 *) . 44 Pererius Ben. S. J. Hisp. (1610)
Palacios Paul. Hisp. (1582) . 85 Peretti Felix O. Min. (Sixtus V.) It.
123 (1599) 108
Palaeottus Gabr. It. (1597) 204
de Palafox Joan. Hisp. (1659) 504 Peretti Jo. B. It. (1611) .
318
de Palamo Lud. Hisp. (1598") 124 Perez Ant. O. S. Bas. Hisp. (1632") 318
Pallanterius Jo. O. Min. It. (1604) 136 Perez Ant. O. S. B. Hisp. (1637)
377
Palma Cayet Vict. Gall. (1610) 157 Perez Ant. S. J. Hisp. (1649)
318
Paludanus Jo . Belg. (1630) 326 Perez Hieron. Hisp. (1637)
Paludanus Mich. O. S. Aug. Belg. Perez Hier. O. B. V. de Merc. Hisp.
394 (1548*) 318
(1657)
Palumbus de Ascanio M. Ant. S. J. Perez de Ayala Martin. Hisp. (1548) . 18
387 Perez Jo . B. Hisp. (1597) 107
It. (1644)
381
Pamelius Jac. Belg. (1587) 109 Perez Mart. S. J. Hisp . (1660)
45
Pamphilus Jos. O. S. Aug. It. (1581) 130 Perez Sebast. Hisp. (1593) 271
Pandolfi Alph. It. (1648) . 416 Perlinus Joan. S. J. Hisp. (1638)
153
Panigarola Fr. O. Min. It. (1594) .. 91 Perseus
Perron Jac. v. Davy du Perron
v. Fisher. 416
 Index theologorum. 609

Pag. Pag.
Persicus Petr. An. S. J. It. (1644) . 503 de Pitigianis Fr. O. Min. It. (1616) 137
Personius Rob. S. J. Angl. (1610) 176 Pitseus Joan. Angl. (1616) 226
de Pertoles Hier. It. (1594") 99 de la Place Claud. Gall. (1656*) 487
Perusinus Andr. O. S. Fr. It. (1634*) 266 Plantavit Jo. Gall. (1651) 439
Perusio Petr. It. (1584*) 124 Poccianti Mich. Serv. b. M. V. It.
Pesantius Alex. It. (1606*) 134 (1576) 75
Petavius Dionys. S. J. Ga. (1652) 398 Poissenus P. Orat. Gall. (1710) 258
Petavius Paul. Gall. (1614) . 398 Polach Ge. It. (1644") . 416
le Petit Claud. O. S. Fr. Gall. (1641") 392 Polanco Jo. S. J. Hisp. (1577) 43.94
Petramalarius Jo. Ant. It. (1623) . 343 Pollini Hier. O. Praed. It. (1601") 221

Petra-Sancta Silv. S. J. It. (1647) 415 Polman Jo. Belg. (1649) . 394
Petrejus Theod. O. Carth. Belg. (1640) 296 Polus Ant. It. (1575") . 41

Petrellus Dion. O. S. Aug. It. (1575) 3 Polydorus Greg. O. S. Aug. It. (1603") 216
Petrellus Fulg. O. S. Aug. It. (1648) 390 Polygranius Fr. O. S. Fr. Germ. (1581 *) 103
Petri Barthol. Belg. (1630) 327 Pomerius Ge. Bav. (1608*) 169
Petri Cun. Belg. (1580) 14 Ponce de Leon Gundis. Hisp. (1599 ) 106
Petri Suffr. Batav. (1597) 111. 14 Poncius Joan. O. S. Fr. Hib. (1660) 396
Petricca Angel. O. Min. conv. It. Ponetus Petr. O. Carm. Belg. (1569 ) 13
(1673) 415 Pons Vinc. O. Praed. Hisp. (1615*) 164
Petrus a Jesu Maria O. B. V. de Merc. Pontacus Arn. Gall. (1605) 207
Hisp. (1633") 320 Pontanus Jac. S. J. Boh . (1626) 334
Petrus a s. Joseph O. Cist. Ga. (1662) 412 Pontanus Roverus O. Carm. Belg.
Petrus Posnaniensis O. S. Fr. Pol . (1567) 36

(1628') 253 de Ponte Laur. Cl. reg. Neap. (1639) 322

317
Peuplus Ambr. Franc. Belg. (1658) .
503 de Ponte Lud. S. J. Hisp. (1624)
du Peyrat Guil. Gall. (1645) 465 Pontius Basil. O. S. Aug. Hisp.
la Peyre Jac. d'Auzoles Gall. (1642) 401 (1629) "
365
135
dePeyrinis Laur. O. Min. It. (1648 ) 489 a Porrecta v. Capponi 179
Pflaumer Christoph. S. J. Ger. (1655) 425 Porro Alex. O. Carm. It. (1,609)
Portel Laur. O. S. Fr. Lus. ( 1630*) 363
de Pflug Jul. Germ. (1664) inter add.
438 Portez Joan. O. Min. Gall. (1590) 60
Phelippaeus Jo . S. J. Gall. (1643)
Philiarchus Cosm. vide Filiarchus C. 50 de Portugal Joan. O. Pr. Lus. (1629) 270
Philiarchus Val. v. Filiarchus V. 50 Posnaniensis Petr. O. S. Fr. Pol. (1628*) 253
Philippi Henr. S. J. Germ. (1636) 336 Possevinus Ant. S. J. It. (1611) . 180
Philippi Petr. Paul. O. Praed. It. Povodovius Hier. Pol. (1623) 368

(
1648*) 390 Poza Jo . B. S. J. Hi. (1659) 383.376. 385
Philomusus Phil. It. (1588*) 99 Pozo Mart. Alph. Hisp. (1587*) 80

Piasecius Paul. Pol. (1646) 486 Pradiel Fr. O. Min. Gall. (1617 ) 160
Piassonius Franc. Gall. (1654") 487 Prado Hier. S. J. Hisp. (1595) 84
Picherel Petr. Gall. (1590) 60 Praepositus Jo. S. J. Belg. (1634) 251

Picot Jo. Gall. (1565) . 32 Preston Thom. O. S. Ben. Angl .

Pientini Ang. O. Pr. It. (1589) . 51 (1618*) 281
Pikielius Seb . S. J. Pol. (1642) 428 Primatitius Greg. O. Praed. It. (1578) 28
Pina Joan. S. J. Hisp. (1657) 441 de Primis Franc. It. (1624") . 322
Pineau Fabr. Gall. (1644) 487 Prudentius Jo. O. Merc. Hisp. (1654 ) 378
Pineda Joan. O. Min. Hisp.
Hisp (1590) 114 Psalmeus Nic. Gall. (1575) 35

Pineda Joan. S. J. Hisp. (1637) 316 Pstrokonski M. Pol. (1609) 241

Pinelli Luc. S. J. It. (1606) . 133 Pulcher-amicus Th. O. Carm. Gall .
Pinheiro Franc. S. J. Lus. (1661) 488 (1589) 99
Pinsard Yvo O. Praed. Gall. (1652) 500 Pulsictus Cam. O. Camald. It. (1628) 322
Pintus Hect. O. S. Hier. Lus. (1584) . 82 Puricelli Jo. Petr. It. (1659) 472
Pintus Jac. S. J. It. (1654) 447 Puteanus Eryc. Belg. (1642) 255
Pintus Ramirez Andr. S. J. Lu. (1654) 382 Puteanus Joan. O. S. Aug. Gall.
Pio Jo. Mich. O. S. Dom. (1644) 474 (1623) 255
Pirot Ge. S. J. Gall. (1659) 494 Puteanus Petr. Gall. (1651) . 464
Pirro Rochus Sic. (1651) 468 Putherbaeus (Puy-Herbault) Gabr.
Pisanus Alph. S. J. Hisp. (1598) 53 Gall. (1566) 4

de Pise Marc. O. Cap. Gall. (1656*) 284 Pybes de Adama Th. O. Cist. Hisp.
Pistorius Jo. Germ. (1608) 167 (1632") 271

Pithou Franc. Gall. (1621) 354. 113 Pyrrhus v. Bartholomaeus a s. Fausto 365
Pithou Petr. Gall. (1596) 113. 492

Hurter, Nomenclator I. 40**

 610 Index theologorum .

Pag. Pag.
Q.
Rellio Fr. O. S. Fr. Hib. (1651 ) 398
Rembold J. B. Germ. (1627) 361
Quadrantinus Fab. S. J. Pol. (1605) . 173 Remocampius Nic. Belg. (1651") . 421
Quadrius It. (1656") 501 Rescius Stanisl. Pol. (1598) . 73
Quainus Hier. de Padua O. Serv. b. Reyner Cl. Angl. (1626) 657
M. V. It. (1582) 98 Reyroles Joan. O. Minim. Ga. (1631 ) 328
Quaranta Stephan. It. (1619") 228 Rhedonensis Britius O. Cap. Gall.
Quaresmius Franc. O. Min. It. (1656*) 444 (1655") 214
Quarto Paul. M. Cler. reg. It. (1655) 406 Rho Joan. S. J. It. (1662) 445
Quesada et Molina Rod. Hisp. (1621 ) 358 Rhodes Al. S. J. Gall. (1660) 390
Quintanadveñas Ant. Hisp. (1628) 355 Rhodes Georg. S. J. Gall. (1661) 390
Quintanadveñas Ant. S. J. Hi. (1651) 495 Ribadeneira Petr. S. J. Hisp. (1611) 220
Quiros Aug. S. J. Hisp. (1622) . 319 Ribas Ludov. S. J. Hisp. (1647) 379
Quorli Phil . lt. (1650*) 466 Ribera Ant. Lus. (1595 ) . 85
Ribera Bern. O. Cist. Hisp. (1624") 315
Ribera Franc. S. J. Hisp. (1591) . 85
R. Ricardus Vinc. Cler. reg. It. (1630*) . 335
Ricci Jo. O. S. Fr. It. (1650*) 235
Rabe Just. S. J. Pol. (1612) . 174 Ricci Jo. Al. It. (1643) 487
Rabus Jo. Jac. Germ. (1580*) 9 Ricci Vinc. Sic. (1636*) 235
de Raconis Angel. O. Cap. Ga. (1650) 410 Ricciulus Ant. It. (1642) . 490
de Raconis Franc. Gall. (1646) . 403.410 Richardot Fr. O. S. Aug. Gall. (1574) 6

Rada Joan. O. S. Fr. Hisp. (1608) 148 Richelieu Arm. Gall. (1642) . 409
Raderus Matth. S. J. Germ . (1634) 349 Richeome Lud. S. J. Gall. (1625) 287
Raemundus Florim. Gall. (1603) 223 Richer Edm. Gall. (1631) 355
Raggius Jac. O. Cap. It. (1657*) 503 de Riddere Jac. O. S. Fr. Belg. (1675) 284
Ragucci Ant. It. (1626*) 368 Ridolfi Petr. O. Conv. It. (1601) 205
Ragusa Jos. S. J. Sic. (1624) 257 et inter add.
Rainolds Guil. Angl. (1594) 57 Ridolfini Petr. It. (1660) 489
Raissius Arn. Belg. (1643) 117 Rigault Nic. Gall. (1654) 455
Ram Casp. Hisp. (1611*) . 149 Rinucci Jo B. It. (1653) 470
Ram Jo. Belg. (1578) 42 Rioche Jo. O. Min. Gall. (1576") 35
Ramirez Andr. v. Pintus Ramirez 382 Ripalda Martinez Joan. S. J.
Ramirez de Prado Laurent. Hisp. Hisp. (1648) 381
(1658) 382. 204 Ripol Mich . O. Carm. Hisp. (1648) 379
Ramon Th. O. Praed. Hi. (1631 *) 273 Risius Serg. Syr. (1638) 322
Ramos Nic. O. Min. Hisp. (1591 ") 83 de Rispolis J. Matth. O. Praed. It.
Rampen Henr. Bel. (1641) 431
(1628) 260
Randour Valent. Belg. (1653) 422 Riuvere Aug. O. S. Aug. Ga. (1630 ) 293
Rangolius Claud. O. Min. Gall. (1625) 328 Riva Raph. O. Pr. It. (1611) 134
Raphael Dieppensis O. Cap. Gall. Rives Greg. O. Cap. Gall. (1663*) . ,
466
(1648) 410 Rivière Paul. Gall. (1601 ) 199
Raphelengus Franc. Belg. (1597) . 77 Roa de Avila Joan. Can. S. Aug. Hi.
Rasperger Christ. Germ. (1577") 9 (1591*) 46
Ravesteyn Jodoc. Belg. (1570) . 13. 66 Roa Mart. S. J. Hisp. (1637) *
320
Raw Patrit. O. S. Aug. Hisp. (1646) 398 Robert Claud. Gall. (1636) 343.469
Raynaudus Theophil. S. J. Ga. Robertus Joan. S. J. Belg. (1651) . 432
(1663) 404. 499Rocafull Jos. Hisp. (1649") 495
Razenriedt Gebh. S. J. Germ. (1652) 422 Rocca Aug. O. Er. S. Aug. It. (1620) 225
Razzi Seraph. O. Pr. It. (1613) . 178 Rochefoucauld Franc. Gall. (1645) 409
Rebellus Ferd. S. J. Lus. (1608) 236 Rochmarinus Andr. O. S. Fr. Pol.
de Rebolledo Lud. O. S. Fr. Hisp . (1627) 252
(1603") inter add. Rodriguez Al. ph. S. J. Hisp. (1616) 244
de Recke Jo . Germ. (1651 *) . 426 Rodriguez Em. O. S. Fr. Hisp. (1613) 229
Recupito Jul. Caes. It. (1647) 389 Rodriguez Hier. O. Min. Lus. (1633) 229
Redanus Petr. S. J. Hib. (1651) 429 Roest Petr. S. J. Belg. (1642) 420
Redoanus Guil. It. (1574) 41 Rogerius Ludov. S. J. It. (1602) 420
Reginaldus Valer. S. J. Gall. (1623) . 367 Rojas Franc. O. Min. Hisp. (1656) 441
Regis Petr. O. S. Fr. Belg. (1573) 13.361 Romaeus Nicol. S. J. Belg. (1632) 296
Regius Vinc. S. J. Sic. ( 1614) 201 Romanus Jo. B. S. J. Aegypt. (1585). 53
Regourdus Alex. S. J. Gall. (1635) 290 Rondelini Sim. It. (1670 ) 497
 Index theologorum. 611

Pag. Pag.

Rorich Frid. S. J. Germ. (1633) 302 S.de Sales Fr. Gall. (1622) 369
Rosciszewski Adalb. S. J. Pol. (1617) 174 Salianus Jac. S. J. Gall. (1640) 337
Rosell Jos . O. Carth. Gall. ( 1660*) 503 Salinas Franc. S. J. Hisp. ( 1655*) 441
Roselli Hannib . O. Min. It. (1600") 51 Saller Joan. S. J. Germ. ( 1630) 302
Rosenthal Joan. S. J. Belg. (1655) .420 Salmeron Alph. S. J. Hisp. (1585) 79
deRosinis Cels. can. 1. It. (1649") 477 Salon Mich. Barth. O. Er. S. Aug.
Rossetus Prosp. O. Serv. B. V. It. Hisp. (1620) 232
(
1594 ) 99 Salzedo Casp. Hisp. (1608 *) . 189
Rossi Joan. Congr. Som. It. (1627") . 322 Salzedo Jo . O. S. Fr. Hisp. (1625*) 189
389 Samerius Henr. S. J. Germ. (1610) 208
Rossi Joan. Bapt. S. J. It. (1646)
Rosweidus Herib. S. J. Batav. (1629) 347 Samuel a Lublino O. Praed. Pol.
4 367
Roterus Spir. O. Pr. Gall. (1564) (1635)
Rothe Dav. Hib. (1650) 467 Samuellis Franc. M. O. Pr. It. (1660) 491
Roussel Mich . Gall. (1625 ) 355 Sanbenedictus Ben. O. Cap. It.
Rouvray Jo. Lud. Helv. (1651 *) 411 (
1647 ) 285
Rovenius Phil. Belg. (1651) .. 503 Sanchez de Zarzosa Alph. Hi. ( 1631*) 271
Roverius Petr. S. J. Gall. ( 1649) 475 Sanchez Davila Did. v. Thomas a
Rua Hier. Hisp. (1584") 45 Jesu 272

de Rubeis Arch. c r. lat. It. (1618) 137 Sanchez Franc. O. S. Ben. Lus. (1604) 184
Rubenius Phil. Germ. (1611) 166 Sanchez Greg. O. S. Fr. Hisp. ( 1662 *) 382
Rubenus Leon. O. S. Ben. Ger. (1609) 166 Sanchez Lucero Gund. Hisp. (1617*) 150
Rubeus de Lugo Alex. Conv. Hisp. Sanchez P. Hieron. Hisp. (1614) 233
(1651 ) 373 Sanchez Joan. Hisp. (1624 ") . 233.367
Rubeus P. O. Hier. It. (1623") 335 Sanchez Thom. S. J. Hisp. (1610) 233
Rubeus Jo. O. S. Ben. Angl. (1651 ) 137 Sanctesius v. Sainctes 60
Rubi v. Buisson 102 Sanctius Casp. S. J. Hisp. (1628) 314
Rubius Ant. O. S. Fr. Hisp. (1567"). 20 de Sancto Albino Joan. S. J. Gall.
Rudolphus Gerard. Belg. (1594) 120 (1660) 471
de Rugeriis Hyacinth. O. Pr. It. Sandaeus Maxim. S. J. Belg. (1656) 421
(1655*) 388 de Sandoval Prud. O. S. Ben. Hisp .
Rugerius Just. It. (1583*) 98 (
1620) 219
Ruiz Greg. O. S. Fr. Hisp. (1603*) 148 Sanmarthanus Ludov. Gall. (1656) 469
376 Sanmarthanus Scaev. Gall. ( 1650) 469
Ruiz Casp. O. Pr. Hisp. (1652*)
Ruiz de Montoya Did. S. J. Sannazari Jul. It. ( 1623) . 359
Hisp. ( 1632) 265 Santarelli Andr. S. J. It. (1649) 501
Ruiz Franc. O. S. Ben. Hisp. (1546") 148 Santo Tis Christ. O. Er. S. Aug. Hi.
Rus de la Puerta Fr. Hisp. (1649) 474 (1611) 188
Rusca Ant. It. (1645) . 415 Sanvicki Casp. S. J. Pol. (1620) 174
Rusca Nic. It. (1598) 415 de Saracenis Hier. It. (1629) 359
de Rusconibus Ambr. O. S. Ben. It. Sarazanius M. Mil. It. (1639 *) 335
(1619*) 224 Sarmiento de Mendoza Fr. Hi. (1595) 126
Ruteau Ant. O. Minim. Belg. (1657) 395 Sarnanus v. Buccafocus . 49
Rutland Jo. C. Germ . (1566*) 10 Sarpi Petr. P. It. (1623) 340. 292
Ruvray Ludov. Gall. (1650*) 411 Sartorius Sixtus Germ. (1602*) 170
Rythove Mart. Bald. Belg. (1583) 51 Sassari Gav. S. J. Hisp . (1653) 503

Saunders Nic. Angl. (1580) . 54

S. de Saussaye Car. Gall. (1621) 345
Saxius Ambr. O. S. Fr. It. ( 1641") 388
Sa Eman. S. J. Lus . (1596) 77. 200 Saxius Petr. Gall . (1637) 389
Saavedra Silv. O. S. M. de Merc . Sayrus Greg. O. S. Ben. Angl. (1602) 238
Hisp. (1655") 382 Sbrozzi Jac. It. (1606") 231
Sacchini Fr. S. J. It. (1625) . 221 Scacchi Fortun. O. Erem, s. Aug.
Sacratus Paul. It. (1589*) 98 It. (1643) 447
Saillius Thom. S. J. Belg. ( 1623) 295 Scappi Ant. It. (1585 ) 124
Sainctes Claud. Gall. ( 1591) 60 Scarparius Hieron. O. Serv. B. V. M.
Saint-André Jo. Gall. ( 1581*) 61 It. (1650*) 389
Salas Joan. S. J. Hisp. ( 1612) 232 Scaynus Ant. It. (1589*) 99

Salazar Ferd. Quir. S. J. Hisp. (1646) 441 Schaedlin Abr. Germ. (1606") 170
de Salazar Petr. O. Min. Hisp. (1612") Scharpe Jac. S. J. Ang. (1630) 306
inter add. Schellenberg Henr. S. J. Germ .
Salernus Petr. S. J. Sic. (1666) 217 (1628*) 301

40*
612 Index theologorum.

Pag. Pag.

Schenk Frid. Lat. (1580) 42 Sixtus V. It. (1590) 180

164 Sixtus senensis O. Pr. It. ( 1569) 29
Scherer Georg. S. J. Germ. (1605)
Schevichavius Gisb. S. J. Bat. (1622) 251 Skarga Petr. S. J. Pol. (1612) . 173
388 174
Schiero Greg. O. S. Fr. It. (1642) . Smiglecius Mart. S. J. Pol. (1618)
Schiller El. Germ. (1657") 422 Smising Theod. O. Min. Germ. (1626) 253
468
Schottus Andr. S. J. Belg. (1623) 332 Smith Rich. Angl. (1563)
333 Smith Rich. Angl. (1655) 468.418
Schottus Fr. Belg. (1622)
SchuekingJoan. S. J. Germ. (1660) 422 Soares Laur. Em. S. J. Lus. (1621") 235
424 Soarez Franc. S. J. Lus. (1659) 499
Schueler Jac. Helv. (1651)
Schulkenius Ad. Germ. (1626) 281 Sobrino Alph. O. Carm. Hisp. (1628) 271
224 Socolovius Stan, Pol. (1619) 175
Schulting Corn. Germ. (1604) .
Scialac Vict. Syr. (1614*) 243 434 Solier Franc. S. J. Gall. (1628) 345
Scioppius (Schoppius) Casp. Germ. Sommalius Henr. S. J. Belg. (1681) . 206
(1649) 423 Sonnius Franc. Belg. (1576) 13
Scogli Hor. It. (1642*) 214 Sopranis Hieron. S. J. It. (1629) 321
Scorso Fr. S. J. It. (1656) 460 Soria Buitron Jo. de O. S. Fr. Hisp.
Scortia Jo . S. J. It. (1627) 353 (1650) 365
Scribanius Car. S. J. Belg. (1629) 295 Sosa Franc. O. S. Fr. Hisp. (1618) 150
Scribonius J. Mar. O. Min. Gall. Sotellus Joan. O. Cist.Belg. (1567) 42
184
(1622") 256 Sotomajor Ferd. Hisp. (1596*)
Scultetus Alex. Pol. (1596) . 114 Sotomajor Ludov. O. Pr. Lus. (1610) 184
Sebille Alex. O. Pr. Belg. (1657) 422 Sotvellus Nathanael S. J. Angl. (1676) 306
461
Sedulius Henr. O. S. Fr. Belg. (1621) 350 Souchet J. B Gall. (1654)
358
Segni Joan. Can. Congr. SS. Salv. Sousa Ant. O. Pr. Lus. (1630)
It. (1610) 241 Sousa Matth. O. S. Fr. Lus. (1629*) . 262
SeguinHieron. S. J. Gall. (1655) 403 Southwellus Bacon Thom. S. J. Angl.
Senensis Sixt. O. Pr. It. (1569) 29 (1637) 306
334
Seraphinus a Conceptione O. Carm. Spanmüller Jac. S. J. Boh. (1626)
370
Ît. (1663) 500 Spee Frid. S. J. Germ. (1635)
Serarius Nicol. S. J. Germ. Speranza Jos. Congr. Or. It. (1639) 322
9
(1609) : 196 Sperling Alb. Germ. (1565*)
Serius Marc. It. (1663) 486 Speth Wolfg. S. J. Germ. (1660) . 395
Serpa Ant. O. S. Fr. Hisp. (1648) 380 Spinelli Petr. Ant. S. J. It. (1615) 150
Serpi Dismas O. S. Fr. It. (1613) 223 Spinula Steph. Cler. reg. Som. It.
Serra Marc. O. Pr. Hisp. (1647*) 375 (1648*) 500

Serrano Casp. Lus. (1590) 24 Spitznaes Joan. S. J. Germ. (1609) 165

Serrano Joan. O. Min. Hisp . (1637) 271 Sponde (Spondanus) Henr. Gall.

Serrano Petr. Hi. (1587) . 27 (1643) 464. 223

Servantius Greg. O. Pr. Neap. (1608) 231 Spondanus Jo. Gall. (1595*) 464
Servin Lud. Gall. (1626) 281 Squillante Paul. It. (1633*). 359
420
Sesmaisons Petr. S. J. Gall. (1648) 411 Stalens Joan. Belg. (1649*) .
Severt Jac. Gall. (1623") . 293 Stangefol v. Fley 464
Sfortia Jo . M. O. Conv. It. (1661*) 7
388 Staphylus Frid. Germ. (1564)
Sgambata Scip. S. J. It. (1652) 444 Stapleton Thom. Angl. (1598) 58
.
Sghemma Casp. O, S. Fr. It. (1657) 388 Starevolscius Sim. Pol. (1656) 472
Sherlogus Paul. S. J. Hib. (1646) 428 van Steenbergen Petr. O. S. Fr. Belg.
Siccus Anacl. O. Barn. It. (1629*) 371 (1660) 420
Sigonius Car. It. (1584) 114 Stella Fulg. O. Min. It. (1651 ) 388
Silvester Lavallensis O. Cap. Gall. Stellartius Prosp. Belg. O. S. Aug.
(1616) 160 (1626) 346
Silvestranus Christoph. O. Carm. It. Stengel Georg. S. J. Germ. (1651) 424
(1608) 137 Stengelius Carol. O. S. Ben. Germ.
Simancas Petr. O. S.Aug. Hisp. (1648) 382 (1663) 476.349
Simancas Did. Hisp. (1583) 124 Stephanowski Hier. S. J. Pol. (1606) 173
Simons Petr. Belg. (1605) 186
160 Stephanus Jos. Hisp. (1604)
Sinnichius Jo . B. (1615) 253.395 Stephanus a S. Gregorio O. S. Aug.
Sionita Gabriel Syr. (1648) . 434 It. (1653") 500

Sirenius Jul. O. S. Hier. It. (1593") 49 Stevart Petr. Belg. (1626) 327
Sirletus Guil. It. (1585) 95. 77. 200 Stock Sim. O. Carm. Angl. (1655) 419
Sirmondus Ant. S. J. Gall. (1643) 449 Stratius Jac. S. J. Belg. (1634) 295
Sirmondus Jac. S. J. Gall. (1651) 449 Strein Joan. S. J. Germ. (1622) 483
 Index theologorum. 613

Pag. Pag.

Stupano Petr. It. (1580) . 41 Tirinus Jac. S. J. Belg. (1636) . 324

Sturm Wences. S. J. Boh. (1601) 164 Toerring Christoph. O. S. B. Ge. (1643) 431
Suarez Franc. S. J. Hisp. (1617) 138 Toletus Franc. S. J. Hisp. (1596) 90
Suarez Jac. O. S. Fr. Lus. (1614) 138 Toletus Franc. Hisp. (1450*) 90
431
Suarez Joan. O. S. Aug. Lus. (1572) 27 Tollenaer Jo. S. J. Belg. (1643)
Suarez Em. Laurent. Lus. (1628*) 142. 361 de Tolosa Franc. O. Min. Hi. (1612") 151
Sudan Cl. S. J. Helv. (1655) 472
. Tommaso Petr. Sar. O. Carm. It.
Surianus Vinc. Carth. .It. (1646") . 390 (1643) inter add.
487
Surius Laur. O. Carth. Germ. (1578) 36 de Tonduti Petr. Fr. Gall. (1659")
Surlet Choquier Erasm. Belg. (1625) 357 Tornielli Aug. O. Barn. (1622) 337
Surlet Choquier Jo. Ern. Belg. (1656) 420 de la Torre Raph. O. Pr. Hisp. (1612) 232
Susliga Laur. Pol. (1640) 337 Torreblanca de Villalpando Franc.
Sutholt Bern. Germ. ( 1625) 306 Hisp. (1645) 488.84
Svertius Rob . Belg. (1647) 420 Torres Barth. Hisp. (1568) 2

Sylvius Franc. Belg. (1649) 392 Torres Franc. S. J. Hisp. (1584) 105
Swaens Arn. Belg. (1601*) 160 Torres Hieron. S. J. Hisp. (1611) 152
Szilvási Jo . Hung. (1597) 74 Torrigius Franc. M. It. (1641 *) . 477
Toscano Seb. O. S. Aug. Lus. (1580) . 27
Tranquillus a s. Remigio .O. Cap.
(1632
") 410
T.
Traub F. Germ. (1578 ) : 8
318
Taelborn Guil. Belg. (1608) 160 Tremiño Joan. Hisp. (1623") 345
Taillepied Natal. O. Cap. Gall. (1589) 99 Trigault Nic. S. J. Belg. (1628) 46
Talamellus Thom. O. S. Aug. It. Trigosus Petr. O. Cap. Hisp. (1595) 200
(1618") 231 Trissinus Gal. It. (1614")
495
Tamarit Hieron. O. Min. Hi. (1622 ) 262 Trullench Jo. Aeg. Hisp. (1644) 200
Tamayo de Salazar Joan. Hisp. Tuccius Tuc. It. (1606*) .
322
(1662
) 476 Tufo Octav. It. (1639) .
Tamburinus Ascan. Congr. Vallis- Turegano Didac. O. Carm. Hi. (1655) 440
umbr. It.(1640) 491 a Turre Al. Congr. can. lat. It. (1622) 282
Tancredus Vincent. S. J. It. (1659) Turrianus Franc. S. J. v. Torres 105.200
362
496. 235 Turrianus Luis. S. J. Hisp. (1635)
230
Tanner Adam. S. J. Germ. (1632) 254 Tuscus Dom. It. (1620)
Tanner Matth. S. J. Germ. (1692) 254 Tyraboschus Hier. O. Carm. It. (1572) 32
46 Tyrie Jac. S. J. Scot. (1597) 116
Tapia Did. O. S. Aug. Hisp. (1591) 308
Tapia Petr. Or. Pr. Hisp. (1657) 498 Tyszkiewicz Ge. S. J. Pol. (1625)
Tytz Jo. Germ. ( 1648*) 395
Tasselon Guil. O. S. Aug. Belg .
(1649) 394
Tavanthius Jac. O. Serv. B. V. It. U.
(1607) 136
Telera Coel. O. Coel. It. (1648 ) Uberta Marc. Hisp. (1647 ) 442
inter add. van Uffele J. Belg. (1617) 39
Tempesta Com. It. (1601*) . 216 Ugonius Matth. It. (1564") 40
Temudo de Fonseca Em. Lu. (1650*) 488 Ulenberg Casp. Germ. (1617) 169
Tena Ludov. Hisp. (1622) 319 Uraux Corn. Col. O. S. Ben. Belg.
Tengnagel Seb. Germ. (1636) 300 (1615) 160
Texerius Bern. (1651") 501 Urbanus ab Ascensione O. Carm.
Theobolscius Alb. S. J. Pol. (1611) 174 Gall. (1659) 485
Theodorici Mach. Jo. S. J. Ge. (1610) 204 Urbanus Prosp. O. Conv. It. (1604") . 137
Thesaurus Car. Ant. S. J. It. (1655) 489 de Urbina Petr. O. S. Fr. Hi. (1663) 366
221
Thielmans Corn. O. S. Fr. Bel. (1634) 350 Urreta Lud. O. Pr. Hisp. (1611)
Thomas Aq. a s. Jos. Gall. (1649) 469 Ursinus Fulv. can. 1. It. (1600) 108.200
431
Thomas a Jesu O. Carm. Hisp. (1627) Uwens J. B. S. J. Belg. (1657) .
272.20
Thomasius Mich. Hisp. (1576") 33 V.
Thyraeus Herm. S. J. Germ. (1591) . 163
Thyraeus Petr. S. J. Germ. (1601) 163 Vaginari Mich. A. O. Min. It. (1667) 397
Tillet Joan. Gall. (1570). 5 et inter add.
237
Timoteo Tim. It. (1648") 489 Vairus Leon. O. S. Ben. It. (1603)
Timotheus Mich. It. (1581 ) 131 de la Val J. Gall. (1634 ") 497

Tiphanus Claud. S. J. Gall. (1641) 391 Valente Franc. S. J. Lus. (1662) 488
614 Index theologorum.

Pag.j Pag.
Valentia Greg. S. J. Hisp. (1603) 151 van Vieringen Joan. W. S. J. Belg.
Valerius Aug. It. (1606) 239.204 (1622) 294
Valero Joan. Hisp. (1616") . 232 Vigerus Franc. S. J. Gall. (1647). 459
Vallensis Andr. Gall. (1636) 357 Vignier Hieron. Orat. Gall. (1661) 461

de Valverde Barth. Hisp. (1590) 53.97.200 Vigor Sim. Gall. (1575) 4.60
Van Axel Honor. Belg. ( 1628) 357 Vigor Sim. Gall. (1624) 356

Vancius Angel. O. Serv. B. V. M. Villagut Alph. O. S. B. It. (1623) . 360

It. (1641") 389 Villalobos Henr. O. Min. Hisp. (1627) 365
Vane Thom. Angl. (1645") 419 Villalpandus Joan. S. J. Hisp.
Vargas Mexia Fr. Hisp. (1566) 39 (1608) 84. 186
Varsevicius Chr. Pol. (1600*) 375
74 Villar Thom. O. Pr. Hisp. (1647")
227
Vasquez Did. Hisp. ( 1548") . 142 Villarsius Petr. Gall. (1613)
Vasquez Dionys. O. S. Aug. Hi. (1539) 142 Villavincencio Laur. O. S. Aug. Hi.
21
Vasquez Gabr. S. J. Hisp. (1604) 142 (1580)
4
Vasquez Joan. Hisp. (1613") 142 Villegaignon Nic. Du. Gall. (1571)
Vasquez Marsil. O. Carth. Hi. (1611) 142 Villegas Henriquez And. Hi. (1618*) 463 149
Vasquez Mich. S. J. Hisp. (1614) . 142 Vincent Joan. Gall. (1648)
Vasquez de Padilla Mich. S. J. Hi. Vincentius Joan. O. Pr. Hisp . (1595) 47
(1624) 271 Vincentius a Monte Regali O. Conv.
Vasquez Jurado Joan. Hisp. (1629*) 142 It. (1653 ) 503
Vastovius Jo. Suec. (1623") . 294
350 Viringius Joan. S. J. Belg. (1622)
de Vaulx Rem. Belg. (1619") 408 Visorius Rob. Gall. (1609 ) 196
Vauthier Mart. S. J. Gall. (1622) . 287 Vita Polynthius Fr. O. Min. It. (1564) 17
Vecchietti Henr. It. (1632*). .
336. 283 a Vitrio Franc. O. Cap. It. (1645") 445
Vecchio Paul. It. (1641") 379
445 Vives Hieron. O. Pr. Hisp. (1654")
Vega Eman. S. J. Lus. (1648) 416 Viviani Jul. It. (1641) 489
Vega Felic. Per. (1640) 358 Vivianus Jo. It. (1628") 360
Vela Jos. Hisp. (1643) 488 Vivienus Ge. Belg. (1574") . 42
Veld Jac. O. S. Aug. Belg. (1583) 204
102 Vlimmerius Jo. Belg. (1212)
Vellosillo Ferd. Hisp. (1578) 45 Vochetius Andr. Germ. (1653*) 422
Vellosus Luc. S. J. Lus. (1653) 440 a Vorburg Sigism. Guil. Germ. (1629) 361
Venatorius Dan. Germ. (1579 ") 43 Vossius Ger. Belg. (1609) 203

de Veniero y Leyva Hier. Hi. (1628) 358 Vulpes Angel. O. S. Fr. It. (1647) 387
322
VentimigliaBerl. Sic. (1629) 489
Ventriglia J. B. It. (1662) w.
Vera Lud. O. Merc. red. capt. Hisp.
(
1635*) .315 Wadding Luc. O. Min. Hib. (1657) 396
de Vercellis v. Busti . 50 Wadding Petr. S. J. Hib. (1644) 397
Verdu Blas . O. Pr. Hisp. (1625) 263 Wagenhare Petr. O. Praem, Be. (1662) 474
Veresmarti Mich. Hung. (1645) 310 Wagner Andr. S. J. Germ. (1638) 302
Verger Bern. O. Min. Gall. (1610*) 160 Wagnereck Sim. S. J. Germ. (1657) . 462
361
Verlenius Hier. Belg. (1587) 102 Waizenegger Ferd. Germ. (1634) .
Vermeil Franc. O. Pr. Belg. (1657) 394 van de Walle Aeg. Belg. (1603) 160
177
Vermolanus v. Gravius 111 Walpole Mich. S. J. Angl. (1620)
Veronius Franc. Gall. (1649) 177
407 Walpole Rich. S. J. Angl. (1607)
Verricelli Angel. M. Cler. reg. It. Walsingham Franc. S.J.Angl. (1647) 417
(1656) 489 Wamesius Joan. Belg. (1590) 119
Vetter Conr. S. J. Germ. (1622) 301 Wandelman Godefr. S. J. Belg. (1654) 420
a Via Jo. Germ. (1582) 68 Weiss Matth. O. S. Ben. Germ. (1638) 254
Vibaldus Alph . Hisp. (1605) 236 Welser Emeram. S. J. Germ. (1618) 165
351 Welser Marc. Germ. (1614) . 203
Vicecomes Jos. It. (1633)
Vicecomes Petr. O. Pr. It. (1601*) 129 Wesseling Herm. Germ. (1662) 487
Vicecomes Zach. O. Barn. It. (1618 ) 352 Weston Ed. Angl. (1633) 308
215 Weymsius Steph. Belg. (1633) 357
Victorelli Andr. It. (1653)
Victorius Mar. It. (1572) .32. 200 Wiclen Joan. Belg. (1630) 296
Vicus Henr. Belg. (1596) .32.200 Widdrington Rog. Angl. (1618*) 250. 281
Vidal Marc. O. Theat. It. (1660) 504 Wiecus Jac. S. J. Pol. (1597) 74
175 Wiggers Joan. Belg. (1639) . 251
Vidavius Val . Pol. ( 1601)
Vidouze Jac. Gall. (1611 ") 157 Wiggers Nic. O. S. Fr. Bat. (1628) 253
Viegas Blas. S. J. Hisp. (1599) . 94 Willot Henr. O. Min. Belg. ( 1599) 397
Vielmius Hieron. O. Pr. It. (1582) 98 Wilson Matth. S. J. Angl. (1656) 418
 Index theologorum. 615

Pag. Pag.
Windeck Paul. Germ. (1605 ) . 172 Zamora Joan. Mar. O. Cap. It. (1649) 388
Winzetus Nin. O. S. Ben. Scot. (1592) 56 Zamora Laur. O. Cist. Hisp. (1614) 150
Wion Arn. O. S. Ben. Belg. (1595 ") 118 Zanardi Mich. O. Pr. It. (1642) 386

Wiring Joan. Belg. (1607) 196

204 Zangers Mech. Germ. (1605")
Wittfeld Petr. S. J. Germ. (1657) 425 Zapata y Sandoval Jo. O. S. Aug.
Witzel Georg. Germ. (1573) 8 Mex. (1628) 362
Wolffsbach Nic. Germ. (1597*) 70 Zarate Dion. O. S. Aug. Mex. (1601 *) 150
358
Worthington Thom. S. J. Angl. (1626) Zeballos Hier. Hisp. (1623 )
306. 103 Zecchius Lael.It. (1610) . 51

Wright Guil. S. J. Angl. (1630) 307 Zergoll Andr. Carn. (1645) 463
Wychmans Aug. O. Praem. Belg. Zeschlin Joan. Germ. ( 1624") 305
(
1661) 33
470 Zinus Petr. Fr. It. (1574*)
Wyelius Alard. Germ. (1618) 207 Zittardus Jac. O. Pr. Belg. (1602*) 160
Zoesius Henr. Belg. (1627) 357
Y. Zuccoli Vit. O. Carm. It. (1630) 322
Zumel Fr. O. B. V. de Merc. Hisp.
Yepes Did. O. S. Hier. Hisp. (1613) 220 (1607*) 147

Ysambertus Nicol. Gall. (1642) 390

183
Zuniga Did. O. Er. S. Aug. Hisp. 80
Ystella Ludov. O. Pr. Hisp. (1600) (1589)
147
Zuniga Franc. S. J. Hisp. 1614)
484
Z. Zypaeus Franc. Belg. (1650)
484
504
Zypaeus Henr. O. S. Belg. (1659)
Zambertus Carol. S. J. It. (1650)
Zambrano Melch. Hisp. (1604*) 237
 INDEX RERUM
quae in libris hoc tomo recensitis tractantur.

NB. Numerus assignatus non est numerus paginae, sed textus ; is vero, qul typis nitidioribus est expressus,
significat, argumentum in opere eo numero relato docte admodum tractari ; numerus vero uncinis inclusus
significat, argumentum in opere ibi recensito ex parte tantum evolvi .
Commentarii varios in libros s. Scripturae quaerantur sub verbo Scriptura ; historia vero particularium
ecclesiarum, dioecesium etc., sub harum nomine, Per se patet , argumenta specialia illis in operibus reperiri,
quae de argumento generali , sub quo illa continentur , agunt , et si sub uno titulo non reperiantur , forte sub
alio affini et simili inveniri.

A. Amicitia 189.
Amolonis epistola 363.
Aaron 158 bis 356. Amor Dei 301.
Abaelardi opera 273. Anabaptistarum historia 99.
Abbatum potestas 186, 391 ; abbatissarum Anastasii ab. opera 90 ; bibliothecarii 127,
jus 391. 363; sinaitae 90, 242.
Absolutio 10 ; absenti data 115 ; 328 ; sen- Angeli 43, 75, 216, 217, 225, 293, 320,
sibus destitutis 293. 323a ; 324a ; 327, 342 ter; eorum
Academiae 175a. cognitio 300 ; potentia 317 ; custodes
Acolythi 200. 238, 375 ; angelorum meritum,pecca-
Acta disputationum 56, 58 a., 167, 231a; tum, poena 342.
vide colloquiorum acta ; Martyrum Angliae historia ecclesiastica 35, 142 bis,
165a; 281 ; congregationis de auxi- 178 ter, 185, 247, 275 saepius ; 377 ter;
liis 224. anglicani schismatis historia 54.
Actus humani 207, 293, 305, 306, 310 bis, Anima 230 ; ejus immortalitas 207, 234,
324, 391, 397, supernaturales 293. 249, 362 ; status in altera vita 112,
Adagia Scripturae 156, 266 ; patrum 360. 242, 264, 296, 299 ; paganorum 217.
Adam 68. Animalia, quorum mentio fit in Scriptu.
Adhelmi poemata 156. ris 78.
Adjutorium quo et sine quo 327. Annales v. chronologia , historia ecclesia-
Aegidii Columnae opera illustrata 6, 184. stica.
Aelredis opera 268. Anselmi cantuariensis opera (167) 328; lu-
Aequivocationes 328. censis opera 325.
Aethiopiae historia ecclesiastica 179 . Antichristus 8, 145, 207, 233, 237, 243 bis,
Agnus paschalis 70, 239, 397 ; Dei 200. 250.
Agobardi lugd. opera 167. Antiquitates vide archaeologia.
Albertus M. 112. Antverpiensis ecclesia 239.
Albigensium historia 378, Apocryphi libri 359.
Alcuini opera 273. Apollinaris Sidonii ep. opera 363.
Alexander Hal. 3, 114. Apologia religionis christianae 14 ter; 237,
Amadei laus. opera 268, 328. 246, 247 bis, 335 etc. vide controver-
Amalarius Fortunatus 370 . siae, demonstratio, fides etc.
Ambrosii opera 33, 92 ; doctrina 137. Apostasia 399.
 Index rerum . 617

Apostoli 160 ; eorum potestas 335 ; consti- Basilicae romanae illustratae 386 bis.
tutiones 90. S. Basilii Caes. opera 266 ; seleuciensis
Apparatus ad s. Scripturam 67, 147 etc. op. (59) (90) 165, 371 .
v. introductio ; ad evangelia 152, 158 ; Bavaria sancta 282.
ad theologiam 147. Beatitudo 112, 115, 185, 207 bis, 223, 242,
Apparitiones personarum divinarum 129 242,310 bis, 323 ; vide visio beatifica.
saepe, 158 ; spirituum 83, 129 saepius. Beghinae 382 a.
Appellationes 103, 104, 106, 187, 231, 288, Belgii historia ecclesiastica 100 a ; 174 ter,
335. 202, 272 saepius, 274 bis, 281 (323) ;
Approbatio ad confessiones excipiendas Bibliotheca 389 .
necessaria 397. Bellarminus defensus 233, 242, 246.
Aqua benedicta 110. Bellovacensis ecclesia 378.
Aquitaniae historia ecclesiastica 378 . Bellum 38.
Aragoniae historia ecclesiastica 276. S. Benedicti vita 383 ; Benedictini illustres
Archaeologia biblica 361 ; christiana 34, 101 ; historia ordinis 177, 272.
110, 183, 184, 267, 284 bis, 328, 360 Benedictiones 242, 404.
385, 386, 387, 390 ; judaica 145, 67, Beneficia 38, 39 bis, 187, 189, 227a ; 286,
84, 98. 154, 158, 346, 356, 360, 361. 287 saepius , 289, 295, 339 bis, 389,
Archidiaconus 287. 391 saepius, 394; eorum fructus 39,
Archiepiscopi jurisdictio 391 . 107 saepius , 110, 286 ; Beneficiarii
Arelatensis ecclesia 318. 390, 402.
Argentoratensis ecclesia 175, 243. Bergomensis ecclesia 177.
Aristoteles illustratus 46 a. , 77, 117, 216, S. Bernardi vita 383 ; opera 96, (165), 369 ;
314, 317, 335. doctrina 400 a ; vindicatus 283.
Arnaldus refutatus 331 a. S. Bernardini opera 166.
Arnobii opera 89, 92, 96, 264 ; junioris Bezae vita 83, 98.
opera 125. Biblia polyglotta 67.
Ars cabbalistica 134, 201 . Bibliotheca materiarum 100; canonica 286 ;
Ascesis 205 saepius, 220a ; 228, 254, 301 belgica 389 ; cluniacensis 382 ; rab-
saepius, 304 saepius, 328 bis, 350, 405; binica 355 .
vide theologia mystica. Bituricensis ecclesia 274.
Asterii opera 132, 328 . Blondellus refutatus 335.
Astrologia 145. Bona ecclesiastica 39, 107, 291, 328 ; eo-
Athanasii fides 136 ; symbolum 114, 161 . rum alienatio 259, 291 .
Attritio 387 . Bonaventurae vita 100 ; opera edita (3) 47,
Augustana urbs 383. 215 ; illustrata 3, 45, 184, 215 bis, 216,
Augustini opera (166) (167) (363) (371) ; il- 319 ; cum Thoma conciliatus 320 .
lustrata 95 ; doctrina illustrata 45, Bonifacius VIII n. 114 a ; 374 a ; 492a ; Bo-
126, 209, 217, 278, 327, 332 saepius, nifacius Germaniae ap. 160.
337a ; 340, 349 saepius, 368 bis, 386. Bononiensis ecclesia 98a ; 106, 273 a.
Augustinianorum ordo 34, 110, 272 bis , Brabantiae historia ecclesiastica 377.
278 saepius, 384 ; canonicorum s. Aug. Bracharensis ecclesia 380 bis.
278 bis. Brentius refutatus 16.
Aulicorum officia 243. Breviarium 110, 259, 386 ; vide horae ca-
Aurelianensis ecclesia 277, 378 . nonicae.
Aureoli opera 47. Brixiensis ecclesia 379 .
Auxiliatores quatuordecim 383. Brixinensis ecclesia 99.
Avenionensis ecclesia 378. Brunonis opera 240, 371 .
Aviti viennensis opera 393. Bulla coenae 215, 219, 391 ; cruciatae 118,
Azymus panis 363. 395.
Bullarium 285 bis, 315 ; vide pontificum
B. epistolae.
Bullinger refutatus 19.
Baconius illustratus 114.
C.
Baji propositiones 312, 340.
Baldarici chronicon 371 . Cabala 151 a.
Balsamonis opera 265. Cadurcensis ecclesia 177.
Baptismus 44, 118, 127, 331 ; paschalis 34, Caeremoniae 75, 83, 110 v. ritus, liturgia.
200; ritus 110, 284. Caesaraugustana ecclesia 298.
Barnabae epistola 385 . Caesarea sectio 328.
Baronii annales 388. Caesenae historia ecclesiastica 379.
Basileensis ecclesia 378 ; concilium 364. Calendarium v. kalendarium .

Hurter, Nomenclator I. 41
**
 INDEX RERUM
quae in libris hoc tomo recensitis tractantur.

NB. Numerus assignatus non est numerus paginae, sed textus; is vero, qui typis nitidioribus est expressus,
significat, argumentum in opere eo numero relato docte admodum tractari ; numerus vero uncinis inclusus
significat, argumentum in opere ibi recensito ex parte tantum evolvi.
Commentaril varios in libros s. Scripturae quaerantur sub verbo Scriptura ; historia vero particularium
ecclesiarum, dioecesium etc., sub harum nomine. Per se patet , argumenta specialia illis in operibus reperiri,
quae de argumento generali , sub quo illa continentur , agunt , et si sub uno titulo non reperiantur , forte sub
alio affini et simill inveniri.

A. Amicitia 189 .
Amolonis epistola 363.
Aaron 158 bis 356. Amor Dei 301.
Abaelardi opera 273. Anabaptistarum historia 99.
Abbatum potestas 186, 391 ; abbatissarum Anastasii ab. opera 90 ; bibliothecarii 127,
jus 391. 363; sinaitae 90, 242.
Absolutio 10; absenti data 115; 328; sen- Angeli 43, 75, 216, 217, 225, 293, 320,
sibus destitutis 293. 323a; 324a ; 327, 342 ter ; eorum
Academiae 175a. cognitio 300 ; potentia 317 ; custodes
Acolythi 200. 238, 375; angelorum meritum,ресса-
Acta disputationum 56, 58 a., 167, 231a; tum, poena 342.
vide colloquiorum acta ; Martyrum Angliae historia ecclesiastica 35, 142 bis,
165a; 281 ; congregationis de auxi- 178 ter, 185, 247, 275 saepius ; 377 ter;
liis 224. anglicani schismatis historia 54.
Actus humani 207, 293, 305, 306, 310 bis, Anima 230; ejus immortalitas 207, 234,
324, 391, 397, supernaturales 293. 249, 362 ; status in altera vita 112,
Adagia Scripturae 156, 266 ; patrum 360. 242, 264, 296, 299; paganorum 217.
Adam 68 . Animalia, quorum mentio fit in Scriptu-
Adhelmi poemata 156. ris 78.
Adjutorium quo et sine quo 327. Annales v. chronologia, historia ecclesia-
Aegidii Columnae opera illustrata 6, 184 . stica.
Aelredis opera 268 . Anselmi cantuariensis opera (167) 328 ; lu-
Aequivocationes 328. censis opera 325.
Aethiopiae historia ecclesiastica 179. Antichristus 8, 145, 207, 233, 237, 243 bis,
Agnus paschalis 70, 239, 397 ; Dei 200. 250.
Agobardi lugd. opera 167. Antiquitates vide archaeologia.
Albertus M. 112. Antverpiensis ecclesia 239.
Albigensium historia 378, Apocryphi libri 359.
Alcuini opera 273. Apollinaris Sidonii ep. opera 363.
Alexander Hal. 3, 114. Apologia religionis christianae 14ter; 237,
Amadei laus. opera 268, 328. 246, 247 bis, 335 etc. vide controver-
Amalarius Fortunatus 370 . siae, demonstratio, fides etc.
Ambrosii opera 33, 92 ; doctrina 137. Apostasia 399.
 Index rerum. 617

Apostoli 160 ; eorum potestas 335 ; consti- Basilicae romanae illustratae 386 bis.
tutiones 90. S. Basilii Caes. opera 266 ; seleuciensis
Apparatus ad s. Scripturam 67, 147 etc. op . (59) (90) 165, 371 .
v. introductio ; ad evangelia 152, 158; Bavaria sancta 282.
ad theologiam 147. Beatitudo 112, 115, 185, 207 bis, 223, 242,
Apparitiones personarum divinarum 129 242,310 bis, 323 ; vide visio beatifica.
saepe, 158; spirituum83, 129 saepius. Beghinae 382a.
Appellationes 103, 104, 106, 187, 231, 288, Belgii historia ecclesiastica 100 a ; 174 ter,
335. 202, 272 saepius, 274 bis, 281 (323) ;
Approbatio ad confessiones excipiendas Bibliotheca 389 .
necessaria 397 . Bellarminus defensus 233, 242, 246.
Aqua benedicta 110. Bellovacensis ecclesia 378 .
Aquitaniae historia ecclesiastica 378. Bellum 38.
Aragoniae historia ecclesiastica 276. S. Benedicti vita 383 ; Benedictini illustres
Archaeologia biblica 361 ; christiana 34, 101 ; historia ordinis 177, 272.
110, 183, 184, 267, 284 bis, 328, 360 Benedictiones 242, 404.
385, 386, 387, 390 ; judaica 145, 67, Beneficia 38, 39 bis, 187, 189, 227a ; 286,
84, 98. 154, 158, 346, 356, 360, 361. 287 saepius , 289, 295, 339 bis, 389,
Archidiaconus 287. 391 saepius, 394; eorum fructus 39,
Archiepiscopi jurisdictio 391 . 107 saepius , 110, 286 ; Beneficiarii
Arelatensis ecclesia 318. 390, 402.
Argentoratensis ecclesia 175, 243. Bergomensis ecclesia 177.
Aristoteles illustratus 46 a., 77, 117, 216, S. Bernardi vita 383 ; opera 96, (165), 369 ;
314, 317, 335. doctrina 400 a ; vindicatus 283.
Arnaldus refutatus 331 a. S. Bernardini opera 166 .
Arnobii opera 89, 92, 96, 264 ; junioris Bezae vita 83, 98 .
opera 125. Biblia polyglotta 67.
Ars cabbalistica 134, 201. Bibliotheca materiarum 100 ; canonica 286 ;
Ascesis 205 saepius, 220a ; 228, 254, 301 belgica 389 ; cluniacensis 382 ; rab-
saepius, 304 saepius, 328 bis, 350, 405; binica 355 .
vide theologia mystica. Bituricensis ecclesia 274.
Asterii opera 132, 328. Blondellus refutatus 335.
Astrologia 145. Bona ecclesiastica 39, 107, 291, 328 ; eo-
Athanasii fides 136 ; symbolum 114, 161 . rum alienatio 259, 291.
Attritio 387 . Bonaventurae vita 100 ; opera edita (3) 47,
Augustana urbs 383. 215 ; illustrata 3, 45, 184, 215 bis, 216,
Augustini opera (166) ( 167) (363) (371) ; il- 319 ; cum Thoma conciliatus 320.
lustrata 95 ; doctrina illustrata 45, Bonifacius VIII n. 114a; 374a ; 492a ; Bo-
126, 209, 217, 278, 327, 332 saepius , nifacius Germaniae ap. 160.
337 a ; 340, 349 saepius, 368 bis, 386. Bononiensis ecclesia 98a ; 106, 273 a.
Augustinianorum ordo 34, 110, 272 bis, Brabantiae historia ecclesiastica 377.
278 saepius, 384; canonicorum s. Aug. Bracharensis ecclesia 380 bis .
278 bis . Brentius refutatus 16.
Aulicorum officia 243 . Breviarium 110, 259, 386; vide horae ca-
Aurelianensis ecclesia 277, 378. nonicae.
Aureoli opera 47. Brixiensis ecclesia 379 .
Auxiliatores quatuordecim 383 . Brixinensis ecclesia 99 .
Avenionensis ecclesia 378. Brunonis opera 240, 371 .
Aviti viennensis opera 393. Bulla coenae 215, 219, 391 ; cruciatae 118,
Azymus panis 363 . 395.
Bullarium 285 bis, 315 ; vide pontificum
B. epistolae.
Bullinger refutatus 19.
Baconius illustratus 114.
C.
Baji propositiones 312, 340.
Baldarici chronicon 371. Cabala 151 a .
Balsamonis opera 265. Cadurcensis ecclesia 177 .
Baptismus 44, 118, 127, 331 ; paschalis 34, Caeremoniae 75, 83, 110 v. ritus, liturgia.
200; ritus 110, 284. Caesaraugustana ecclesia 298.
Barnabae epistola 385. Caesarea sectio 328.
Baronii annales 388. Caesenae historia ecclesiastica 379.
Basileensis ecclesia 378 ; concilium 364. Calendarium v. kalendarium.

Hurter, Nomenclator I. 41
***
618 Index rerum.

Calix utrum laicis porrigendus 4, vide Nativitas 217.

communio. Nomina 70.
Calvini vita 98 a., 239; doctrina impugnata Persona 127 .
6, 125 etc. v. controversiae contra cal- Divinitas 140, 229, 328, 336 etc.
vinianos. Filiatio naturalis 140, 293.
Cambium 391, 399 . Perfectiones 309, 328.
Cancellaria apostolica 106, 290; regulae Corpus 357 a.
339. Vita 355, 388 ; vide Scriptura , concor-
Canones editi 96, 108 : poenitentiales 108 ; dia evangelica.
collectiones 392 . Passio et mors 20; dolores 21 a; vulne-
Canonici 100, 103, 272, 299, 390. ra 359 ; stigmata 114; sanguis 217.
Canonizatio 38, 184, 291 ter, 391 . Sacerdotium 30, 47, satisfactio 47; effi-
Cantipratani opera 371 . cacia 138.
Capituli potestas 187. Descensus ad inferos 59, 127, 237, 244.
Capreolus illustratus 47. Regnum 30, 45, 51; temporale 187; vi-
Capuccini 231. de Incarnatio .
Cardinalatus 106, 391 ; munera 200. Chronica 34, 84 bis, 98 a. saepius; 168,
Cardinales 34, 39, 106, 172, 273, 353, 374a. 269, 272, 379 ; chronicon alex. seu pa-
ter; 384. schale 282; chronicon regum Israel
Carmelitani 101, 272, 310, 382 bis . 223.
Carolostadii vita 83 . Chronologia 84 a ; 84, 87, 98 a ; 102, 169,
Carthusiani 240 bis, 272. 269 saepius 327 saepins, 346, 378 bis;
Casinense monasterium 180 ; congregatio v. Historia; Chronologicae tabulae
180. 327; Scripturae s. 269 saepius, 373,
Cassander impugnatus 13. 374 bis; vide Scriptura s. historia
Cassiani opera 80, 89, 127, 267 ; vita 378. sacra .

Castitatis bonum 207. Chrysologi opera 328, 369.

Casuistarum apologia 394 a. Chrysostomi opera (93) (165), 265 (369) ;
Casus conscientiae 1 ; 77, 109, 144, 188, doctrina illustrata 45 .
197, 198 saepius, 199 saepius, 220 a ; Cisterciensium ordo 283 saepius ; 382, 383,
294 a. bis, 295, 298 bis, 299 ter, 305 385 a .
bis; 310, 317, 391 a., 395 saepius, 396 Clausura 375.
saepius, 397, 400, 401 saepius , 402 Clemens IV. 375 ; Clementis VIII. vita 273a;
saepius ; reservati 202, 399 bis, 404. Clementis alėx. opera (360).
Catechismus 14, 60, 228; romani explica- Clericatus 189, 280, 287.
tio 144, 202 bis. Clericorum officia et vita 204, 208, 234a, 291
Catechumeni 387 . bis, 295, 299, 300, 328, 375, 391 ; pen-
Catenae 39 a. 59, 80, 254, 266, 295, 342, siones et spolia 259, 295 ; discrimen
350, 356, 357. a laicis 392 ; sustentatio 398 ; congre-
Causae majores 106 ; Causa possessoria gationes 272, 280.
391. Climaci Jo . opera 282.
Cedreni historia 403 . Cluniacensis bibliotheca 273.
Cenomanensis ecclesia 378 . Codicum catalogi 147.
Censurae 106, 115, 196 bis, 197 bis, 199, Codini Curopalatae opus 403.
207, 293, 310, 318, 394 bis. Coelestinus V. n. 215.
Census 391 bis . Coelibatus 10, 16, 20, 39, 50, 58, 66 a; 90,
Centuriatores examini subjecti 11 bis, 34, 137, 244.
35. Coemeteria 374.
Cephaleditana ecclesia 379. Collationis carthaginensis historia 33, 167.
Character sacramentalis 323 . Coena Domini 23, 231, 238, 239, 269; la-
Charitas 117; vide virtutes theologicae. theranorum et calvinistarum 52, 238;
Chemnitius impugnatus 14, 21 bis, 127. Bulla coenae Domini vide Bulla.
Chiliastae 161 . Colloquiorum cum haereticis acta 124:
Christianorum veterum mores 341a ; vide 134, 211 , 244, 335 a ; 345.
archaeologia christiana . Coloniensis ecclesia 175, 378 ter.
Christus 70, 78, 122, 127; ejus praede- Commodiani opera 366.
stinatio 27 . Communio sub una specie 10, 13, 16, 64,
Vaticinia de ipso in V. T. 30, 78, 357, 237, 238, 342 bis, 364; frequens 41,
359, 360. 327, bis, 331 a., 332 ; pro mortuis 328,
Genealogia 45, 392. 398.
Annus nativitatis vel mortis 82, 169, Complex utrumnominandus inconfessione
231, 249, 269 saepius, 326a ; 373 bis . 109.
 Index rerum . 619

Computus ecclesiasticus 169. Consultationes canonicae 389, 390 etc. v.

Concilia 105 , 118, 137, 215 ; provinciale casus, jus quaestiones , resolutiones
8; modus celebrandi 38, 39 ; relatio etc.

ad pontificem 18 ; auctoritas 39, 98, Contractus 20, 41, 109, 191, 295, 326a ;
106. 394, 397 bis.
Historia 98, 215 bis, 264, 288 ; chrono- Contritio 387 ; cf. poenitentia.
logia 174. Controversiae fidei 6 saepius, 126, 127, 128,
Collectiones 36, 172, 363, 376 ; parali- 137, 138, 145 saepius, 227, 229, 243,
pomena 94 ; decretorum summa 38, 244 bis, 246, 248, 271a ; 301, 319 ,
40, 215 ter, 376, 378. 341.
Arausicanum (363). a) adversus incredulos 57, 125a ; 235,
Basileense 364. 237, 247, 353 a.
Constantinopolitanum III. oecumeni- b) adversus judaeos 84, 125a ; 141a ;
cum VI. 90 ; IV. oec. VIII. 282. 227, 246, 335, 336 ;
Duziacense 393 . c) adversus mohammedanos 125 a ; 148,
Ephesinum 59. 335 ;
Florentinum 258 a. d) contra haereticos in genere 18 bis, 49
Francofordiense 293.
bis, 50 saepius, 52, 57, 58, 59, 63, 64,
Concilia Galliae 363, 376. 65, 66 saepius, 131 saepius, 133, 134
Concilia Hispaniae 102 ; toletana 50. saepius, 141 , 143, 162 a ; 230, 231 , 237,
Nicaenum I. 50 ; II. 90. 238 saepius, 239, 240, 247, 333 bis,
Conc. parisiense a. 824. n. 97. 335, 339, 342 saepius, 345, 383 ;
Sirmiense 327. 364, 392. e) adversus albigenses 249, piccardos 15,
Tridentinum 14, 35, 47, 376 ; decreta 66; praedestinatianos 7 ;
187; acta 106 ; illustratum 40, 264 a; f) adversus lutheranos 8, 9, 14, 50, 58,
390; defensum 21, 58, 62, 74, 327, 65 saepius, 87, 128, 131 ter, 133, 134,
335, 376. 248, 334 saepius ; 338, 339, 342 sae-
Conciliabula sectariorum 376.
pius, 343 saepius, 344 saepius ; adver-
Concionum editio 59, 344; conciones dog- sus ubiquistas 90, 127, 343 ;
maticae 140.
Concordantia hebraica 163. g) adversus calvinianos 6, 7, 52 bis, 56,
Concordia gratiae cum libero arbitrio 14, 66, 77a ; 91, 122, 125 ter, 127, 139,
18, 46, 120, 207, 217, 220, 224, 225,
143 saepius ; 183 bis, 233 ter, 234
saepius, 235 saepius, 237 saepius , 243
311a; 332; historiae sacraecum pro- saepius, 244, 321, 331 saepius, 338,
fana 260 ter; 270bis ; ecclesiae orien-
talis et occidentalis 232, 342a ; inter 339 saepius, 341 saepius, 345, 392a ;
ecclesiam et societatem civilem 237 ; h) adversus anglicanos 17 saepius , 35,
338, 31 ; cf. Scriptura s. concordia 51 saepius, 52 saepius, 142, 229 sae-
evangelica. pius, 230, 231, 233 saepius , 275, 330
Concursus 115, 212. bis, 337 saepius, 338 saepius ;
Confessarii instructio 41, 44, 68, 102, 107, i) adversus zwinglianos 139 ter ;
202, 295, 296 bis, 298, 299 bis, 317 k) contra socinianos 66, 84 ; 140 saepius;
bis, 401 saepius, sollicitantes 380 bis ; 248; 336 ;
v. theologia pastoralis . 1) adversus anabaptistas 64, 138 bis ;
Confessio peccatorum 14, 18, 33, 53, 245, m) adversus jansenianos 320, 323, 329 bis,
332 saepius, 340 saepius ;
287, 298 ; complicis 109 ; per literas
120, 323, 328 ; sigillum 293, 298. n) adversus schismaticos 49, 125a ; 145,
262, 335 ; adversus armenos 334 a.
Confessio augustana 58, 59 bis, 123, 129,
131, 146, 211 , 243, 341a ; 342, 343 ; o) controversiarum enchiridion 144, 238,
augustiniana 123 ; ambrosiana 137 ; 377;
hieronymiana 183 ; gregoriana 240; p) controversiarum judex 50, 145, 211,
confessio s. Cypriani et Tertulliani 238, 333, 341 ;
ib.; s. Leonis ib.; s. Bernardi ib. q) componendi methodus 9 bis, 10, 54
Confirmatio 44, 297, 331, 339, 364, 387. bis, 145, 329 ter, 330. 331a ; 332a ;
Confraternitates 391 . 334 bis, 342, 344.
Congregationum decreta 390; congregatio- r) scholasticae 43, 45, 47 saepius, 112,
nis de auxiliis acta (suspecta) 224. 114, 118 bis, 119, 120, 209, 210, 217
Conscientia 197, 298, 305, 395, 398 ; dubia bis, 225, 255, 293 bis, 297 ; 311, 312,
293, 401 ; instructio 109, 299, 401. 314, 317, 318, 319 bis, 321, 323 bis,
Constantiensis ecclesia 277 . 324, 333, 335, 395 ; moralis theologiae
Constantinus M. 33 ; ejus donatio 106. 313, 328, 397 saepius, 398 saepius,
Constitutiones apostolicae 33. 399, 401 saepius ; 402 saepius ; mis-
41
°
620 Index rerum.

cellaneae 230 ; inter episcopos et re-| Dextri chronicon 271 a.

gulares 291 . Diadochi opera 90.
Conversio gentium 14; v. historia missio- Didymi al. opera 90.
num.
Dignitates ecclesiasticae 388, 390 ; v. Hier-
Conversionis motiva 10, 16, 62, 64, 125 archia.
saepius, 133, 135, 245 ter, 280, 331a . Dionysii alex. opera 90 ; Areopagitae ope-
338, 339a ; 341 bis, 342, 343, 374 a; ra 260, 350 ; persona 363, 372, 385
bis. bis; Dionysius Exiguus vindicatus
Corpus juris canonici 97. 373.
Correptio fraterna 399 a . Disciplina ecclesiastica 55, 183 ; v. clerici
Cracoviensis ecclesia 378 . etc.; regularis 177 ; spontanea flagel-
Creatio 230, 293, 319, 327, 340. latio 242.
Crux 14, 242, 360; crucis signum 383 ; Dispensatio 342, 391.
cultus 301 ; titulus 386. Disputationes theol. de variis argumentis
Cultus Dei 18, 137 ; sanctorum v. sancti. 30, 391 : v. controversiae etc.
Cyparissioti opera 90. Distributiones 391 .
Cypriani opera 94 ; 366. Doctrinae catholicae explicatio 18 ; v. fides;
Cyrilli al. opera 66, (167) (266) (268) (350) doctrina temporum 327; v. chrono-
bis, 365. logia.
S. Dominicus 383 .
D. de Dominis refutatus 231, 236, 238.
Dominium 394 .
Daemon 129a ; 300, 335 . Dordracena synodus 293, 339 bis.
Daemoniaci 129. Dorothei archimandritae opera 350.
Damasceni Jo. opera 90, 93, 265. Duellum 57, 291, 391.
Damasus P. 268 .
Datarius 389 .
Debora typice considerata 356. E.
Decalogus 14, 194, 394 saepius ; de prae-
cepto 4. n. 394. Ebroicensis ecclesia 277 .
Decimae 391 . Ecclesia 14, 15, 24 a., 35, 49 bis, 50, 51 ter,
Decisiones juris 186, 187, 390 etc. v. con- 52, 54, 58, 59, 63, 66, 90, 99, 106, 120,
sultationes , casus, juris quaestiones, 123, 125, 128, 145, 147, 173, 237, 238,
responsa, Rota etc. 244, 335, 351 , 353 ;
Decretalium 11. illustrati 104 bis, 105, 107 Ecclesiae catholicae veritas 11, 58, 134,
saepius ; 165, 186, 189, 286 bis , 289 137, 228a ; 238, 243, 334 bis ; 337a ;
saepius, 291 bis, 388, 390 ; collectio- 341, 343, 345 ;
nes 108, 285, 291 , 388 . notae 19, 118, 130, 131, 137, 138, 141,
Decreti paratitla 391 . 145 bis, 147 ;
Demonstratio catholica 50 a., 51 , 62, 131 , unitas 38 ; extra Ecclesiam non est sa-
133, 135, 173, 207, 230, 244, 248, 339 lus 175;
etc.; christiana 247, 330 ; v. fides, visibilitas 58 a.
controversiae, conversionis motiva etc. sanctitas 335 ; splendor 387 ;
Deus 112, 120 bis, 210, 216, 264, 296, 309 , jurisdictio 291, 314 ; auctoritas in reges
310, 311 bis, 318 saepius, 320, 323 a; 52, 145 ; 207 ; 247 ; libertas 211, 339 ;
324 bis, 325, 327, 328, 340 ; relatio ad societatem civilem 237 ;
essentia 319 : forum 391 ;
unitas 66 ; Ecclesia ante et post legem 353; tem-
perfectiones 207 ; pore apostolorum 355, 388 ; liberatio
nomina 207, 221 ; sub Constantino 387 ; status futurus
vita 221 ; 138; triumphans 131 ;
actus 221 ; operationes 217 ; opera 106 ; Ecclesiae romanae auctoritas 21, 49, 54,
v. creatio ; 238, 291 , 387 ;
scientia 213, 221, 222, 225, 310, 311 , Ecclesiae veteris doctrina 341 ;
318, 342 ; praescientia 120 ; 399 ; con- Ecclesia orientalis 387 ; concordia cum
cordia cum libertate 220 bis ; ideae occidentali 232, 342 a ; v. concordia;
221; Ecclesiae persecutorum tristis exitus
voluntas 221 , 222, 225, 310, 318 ; liber- 142;
tas 336; Ecclesiae gallicanae libertates 97, 286,
visio 221 , 222, 309, 311 ; v. beatitudo ; as- 288, 374a ; 392 a. saepius, suburbica-
censio ex creaturis ad Deum 228 a ; riae 288, 363 ;
328, 334. Ecclesiarum immunitas 106, 189 saepi
 Index rerum. 621

us, 201 , 291, 303 ; vide immunitas . Fatum 20, 47.

ornatus 110. Felix V. antipapa 375.
Ecclesiae cathedrales et collegiatae 391. Festi dies 242, 391 .
Electio status 207 ; canonica 391, 392 : Fides 75, 305, 311 ; v. virtutes theologicae;
episcoporum 84. fidei catholicae confessio 16, 55, 230,
Elias propheta 263. 248, 331 ; institutio 127, 131 , 142,
Eloquentia sacra 22 a, 77a ; 102, 109, 111, 144 a. bis, 235, 239, 240, 247 ; proba-
141, 151, 189, 200, 229, 300. tio 11, 20, 63, 66, 107, 122, 137, 138,
Emphyteusis 391 . 231, 234 bis, 235, 237, 239, 240 sae-
Engelbertus coloniensis 378. pius, 330, 337 bis, 341 ; defensio 21
Engolismensis ecclesia 277. bis, 33, 53, 55, 115, 247, 289 bis , 330
Ennodii opera 266, 363. bis, 346; amplectendae motiva 62,
Ephraemi opera 165. 207, 243, 245 , 248 , 337a ; v. conver-
Epiphanii opera (91) 327. sionis motiva ; analysis 122, 246, 338 ;
Episcopatus orbis 272 bis ; Belgii 272 ; Gal- regula 329, 334 ; unitas 335 ; anti-
liae 167, 274 saepius, 377. quitas 342, 344; decisiones 144; in-
Episcoporum dignitas 107, 290 ; potestas formis 10; de fide et operibus 15 ;
4, 38, 186, 287, 390 saepius, 391 ; in fides judaeorum 84 ; specialis pro-
exemptos 289 , 400 ; electio 84 ; con- testantium 13 ; servanda haereticis
secratio 141 ; officia 40, 106, 110, 111 100, 281.
bis, 184, 197, 200, 201 saepius, 229, Filii nothi et spurii 106.
290, 291, 300, 390 saepius ; vide Finis hominis 115, 311.
pastores, residentia etc.; visitatio 303; Flaccius Illyricus 135; impugnatus 14.
controversiae cum regularibus 291 ; Flandria sacra 274.
episcopi titulares 82, 391 ; episcopi co- Flodoardi historia rhemensis 363, 371 .
adjutor 39 ; vicarius 189. Fori ecclesiastici et civilis differentia 191 ;
Erasmus impugnatus 21 . quaestiones ad utrumque spectantes
Esseni 160. 390; competens 290, 391 ; Ecclesiae
Ethica sacra 29 ; v. philosophia. forum 391.
Eucharistia 6 saepius ; 7, 9, 10 bis, 11, 13, Fortunati trevir. vita 370.
14 saepius, 17, 18 bis, 35, 44, 45, 50, S. Francisci Assis. opera 325 .
51, 52, 53, 55, 56, 57, 58, 64, 67a ; Franciscanorum historia 166, 180, 279,
90, 122 saepius, 124, 125, 127, 131 283 , 325, 359a : 380, 382 bis ; inter
bis, 210, 230, 234, 236 bis, 242, 244, add. saepius.
278, 293a ; 296, 305, 310, 311 bis , 318, Frisiae apostoli 377 .
321 bis, 328, 331 a; 332 saepius, 341a ; Frisingensis ecclesia 99 .
344, 360, 380 ; v. transsubstantiatio ; Fuldensis ecclesia 176.
opuscula patrum de eucharistia 166: Fulgentii opera 166, 328 (363) ; Ferrandi
Species eucharisticae 242, 328 ; collatio canonum 97.
Effectus 253 a; vide communio; admini- Fundationes piae 186.
stratio 267, 298 ; Funus christianum 242.
Cultus 242, 321 ; festum corporis Christi
202; 242, 380 ; G.
Materia et forma 242 ; panis azymus in
ea adhibitus 363 ; de aquae in vinum Galliae historia 97 bis (378) ; episcopatus
conversione 297 ; 323, 360. 167, 274 saepius, 377 ; concilia 376.
V. Missae sacrificium . Gelasii epistolae 363 ; doctrina de eucha-
Euchologium graecorum 403. ristia 332 ; Gelasii II vita 370.
Eugenii toletani opera 363. Geographia biblica 86 saepius, 327a. 359 ;
Eulogii cordubensis opera 91 . ecclesiastica 272, 364, 381.
Eusebii caesar. opera 268 (363) (369). Georgii mon. chronographia 403.
Evagrii historia 376. Germaniae historia ecclesiastica 174, 377 ;
Exceptiones 189. apostoli 174 ; germanicarum rerum
Excommunicatio 116, 404 ; vide censurae. scriptores 134.
Exorcistae 110 ; exorcizandi ritus 284 a. Gerson 288 bis .
Exstasis 300 bis. Giennensis ecclesia 380.
Extrema unctio 161, 375. Glossa in s. Scripturam 125, 264.
Goffridis ab. opera 363.
Gorcumenses martyres 154.
F. Gotteschalchus 393 .
Granatensis ecclesia 380.
Facundi Hermianensis opera 363.
Fascinum 197.
 622 Index rerum.

Gratia 14, 75, 90, 118 bis, 209, 224, 225, 271 saepius, 374; in compendium re-
237, 293 bis, 324, 327, 383 ; efficax dacta 35 saepius ; (36), 98; 171 sae-
115, 116a ; 219 ; sufficiens 332 ; con- pius, 235, 240, 281, 351, 358a; 374
cordia cum libero arbitrio 18, 120, bis ; mundi 145 ; v. chronica ;
207, 217, 220, 224, 225, 332 ; v. con- monastica 175 a ; 180 saepius, 278 sae-
cordia; habitualis 45, 323, 324 ; cer- pius, 279 saepius , 280 saepius , 382
titudo 11 .
Gratiani decretum editum vel illustratum
saepius, 383 ; videsingulares ordines;
missionum 179 saepius, 276ter, 357a;
102 ; 108, 380, 388. 375, 378 ;
Gregorii 173; Magni opera (80), inter add.; literaria 185, 384 saepius ;
sacramentarium 184; 385; Gregorius schismatis occidentalis 374a ; 392a ;
VII. 242; Gregorii IX. acta 165 ; Gre- dissertationes historicae 327, 364, 387,
gorii X. vita 379 ; Gregorii nazian- 392; collectio monumentorum 364;
zeni opera 93, (167) ; nysseni opera historiam ecclesiasticam regionum
(90) (95) (242), 265 ; Thaumaturgi ope- vel dioeceseon v. sub harum nomine.
ra 165 , 363. Homo 320, 323a : 349 ; ejus libertas 336.
H. Horae canonicae 107 bis, 114a; 244, 296,
348, 401 ; vide Breviarium.
Habitus 311 . Hungariae historia ecclesiastica 377.
Haeresiologia 83, 99, 182 bis, 240 a. Hygiasticon 207.
Haeresis 189, 399 ; haeresum catalogi 62, Hymnodia ecclesiastica 12, 303.
63, 98, 106, 125, 175, 240, 335. Hypostasis 321 ,
Haeretici 39 a ; apud judaeos 160 ; Haere-
I.
ticorum notae 10, 132, 140 bis, 147;
fraudes 127a ; crudelitas 174; inter Idatii chronicon 363.
se contradictio 341a ; methodus eos Idola judaeorum 158.
refellendi 63, 341, 342. Idololatria 122, 132, 287.
Hagiologia 9, 100, 181 quater, 183, 242, S. Ignatii Lojolae vita 178.
260, 281, 282 saepius, 283 saepius, Ildephonsi toletani opera 125 : vita 370.
323, 328, 353, 370, 383 saepius, 384 Imagines ss. 35, 40, 49, 51, 97, 100, 106;
bis, inter add. saepius. earum cultus 293.
Hannonia sacra 382. Immunitas ecclesiastica 112, 165, 177,
Harmonia v. Concordia ; Scriptura s.; in- 188, 189, 291 bis ; v. ecclesiarum im
ter patres et theologos 112. munitas .
Hebdomadae 70 Danielis 26, 84a., 327, Imperatorum veterum edicta de christia-
354. nis 33.
Henoch 325 a . Impotentia circa matrimonium 194 a.
Henricus gandavensis 215, 318 bis; Hen- Incarnatio 43, 45, 115, 120, 207, 210, 216
ricus VIII. rex Angliae 35. bis, 220, 293, 295, 296, 305, 306, 310,
Hermeneutica 27, 58, 63, 82, 114a, 119 a ; 311 saepius, 319, 320, 324, 325 bis,
249, 259, 351, 355, 356 bis ; v. Scri- 327, 328, 394 ; mysteria 115, 268 ; v.
Christus .
ptura s. sensus etc.; suppetiae 356.
Herodes 160. Index librorum 6, 328.
Hexaemeron 32, 39 a., 74, 82 ter, 115 bis, India sacra 356, 377.
208, 216, 230, 252, 327, 346; v. Scri- Indulgentiae 1, 20, 49, 118, 141, 213, 229,
ptura, commentarii in Genesim. 293, 305 .
Hiberniaehistoria ecclesiastica 377; sancti Indulta apostolica 291.
383 et add. Infantes sine baptismo decedentes 209.
Hierarchia 209, 230, 288, 290, 327, 338 Infernus 335.
bis, 348, 393 bis, 395. Ingeniorum cultura 147; vide studiorum
Hieronymi opera 33 (61) (95)(168) (266) ; vi ratio.
ta 74, 268; dignitas cardinalitia 172. Inquisitio 107, 290.
Hilarii pict. opera 33 (97) (166) 272 . Insulensis ecclesia 383.
Hincmari rhemensis opera 127 bis, 363, Interpretes s. Scripturae 31, 94, 244, 258a;
(393). hermeneutica.
v.
Hippolyti M. opera (33) (90). Introductio in s. Scripturam 31, 63, 67a;
Hispania historia ecclesiastica 174 (177), 143, 184, 256, 259, 308, 347, 351,
(276) (377) ; illustrata 266. 359 ; v. Scriptura s.
Historia sacra 32, 162, 260 bis, 270 saepi- Irenaei opera 125.
us, 351, 359 . Irregularitas 106 bis, 115, 197, 318.
Historia ecclesiastica. Introductio ad eam Isidori hisp. opera 89, 91, 96, 167 (370) ;
v. chronologia; universalis 98, 171, Pelusiotae epistolae 93 bis, 266.
 Index rerum . 623

Itinerarium Christi 157. Justinus М. 372.

Ivonis opera 40, 268, 371, 386. Justitia 191, 196, 394 ; distributiva 293 ;
v. dejure et justitia.
J.
K.
Jacobi ap. adventus in Hispaniam 24a;
249, 251, 379. Kalendarium Ecclesiae 102 ; romanum 386;
Jansenismi historia 332. Gregorii XIII ; n. 169ter ; b. Mariae
V. 371 .
Jansenius refutatus 321, 323, 329, 332 sae-
pius etc. v. controversiae adversus a Kempis Th. opera 167.
jansenianos. Kilianus 160.
Januariae Kalendae 273.
Januarius M. 379. L.
Japanensis ecclesia 276 bis.
Jejunium 35, 50, 127, 172, 194a ; 298, 344, Lactantii opera 33, 370.
394, 398 etc. Lateranensis ecclesia 284; canonici 384.
Jeremiae CP. censura 125, 137, 141. Latium christianum 371 .
Jerusalem descripta 86, 116a; 163 a. Legatus pontificius 29.
Jesu nomen 357. Legia sancta 380.
Jesuatorum historia 180. Legio thebaica 150 a.
Jesuitae v. societas Jesu . Leodiensis ecclesia 95, 174, 202, 380.
Joanna papissa 130, 182a; 339 . Leonis M. opera 61 (328) ; XI. vita 273 a ;
Joannes ap. 311, 383 ; Baptista 61 , 311 ; Leonis grammatici vitae imperato-
Joannis Sapientis opera 90. rum 403.
Job 327 a. Leontii byz, opera 90.
Joseph V. sponsus 121 ; 225, 311, 357, 400. Lex, de legibus 115, 116 185, 208, 291,
Jubilaeum 49, 201 . 293, 308, 342, 395 ; mosaica 97.
Judaei 82 ; respublica 98a ; 358 ; eorum Lexicon biblicum 163a ; ecclesiasticum
symbolum fidei 84. 67a ; theologicum 323, 324 ; juridi-
Judas Ischariotes 160. cum 133 a ; philosophicum 353.
Judex 328 ; controversiarum v. contro- Libertas 20, 58, 75, 118, 230, 238, 321,
versiae. 327, 328, 336, 340, 349 inter add. chri-
Judicii ordo et forma 188 ; vide praxis ju- stiana 59 ; ecclesiastica 339 ; Liber-
diciaria : judicium extremum 293. tates ecclesiae gallicanae 97, 286, 288,
Juliani apost. opera 327. 374a; 392 a. saepius.
Juramentum 298, 394 ; fidelitatis 126. Librorum prohibitio 242; v. index.
Jurisdictio 291, 341, 391 a; jurisdictionis Limbus patrum 59.
pontificiae historia 287. Litaniae 161, 404.
Jus canonicum. Antilegomena 391 ; cor- Literae ad poenitentiariam 386, 391.
pus 97, 102; institutiones 39 bis, 40 Liturgia 12, 56 bis, 58, 84 bis, 94, 98a ;
bis, 103, 104 bis, 105 bis, 108, 165, 110 saepius, 204, 260, 262, 303, 403 ;
186, 188, 286, 289, 290, 291 bis, 292, v. Missae ritus, caeremoniae.
294, 378, 388, 389 saepius , 390 sae- Loci theologici 1, 10, 50, 54 bis, 118, 144,
pius, 394; regulae juris 40 saepius, 240, 254, 333 etc.
103, 105, 188, 395; tituli illustrati Lodoviensis ecclesia 355.
119a., 291 ; de jure quaestiones 37, Lovaniensis academia 389.
45, 103, 104, 145, 186, 188 bis, 287, Lucifer calaritanus 6, 214.
290; resolutiones 37, 103, 106 bis, Lugdunensis ecclesia 237, 328, 378 ; ejus
109 , 186, 189 bis, 389 bis, 390, 391 primatus 372.
bis. Luitprandus 165, 313.
De jure et justitia 46, 109, 117, 194, Lupi Servati opera 167, 363.
207, 293, 305, 309, 310, 324, 394, Lutheri vita 83, 135, 161, 244, 337 a ; do-
399; v. s. Thomas commentaria in 2. 2. ctrina 8 bis ; hujus consensus cum
Jus canonicum collatum cum caesareo Epicuro 136; versio s. Scripturae 9 :
105, 391 bis. refutatus 20, 134, 344 ; ex suis scriptis
Jus monasticum 186. 64, 136, 161 saepius, 242 ; v. contro-
Jus rescriptorum 391. versiae adversus lutheranos ; disputa-
Jus mosaicum 30 a ; collatum cum cano- tio cum diabolo 161 .
nico 133 a. Lycheti opera 47.
Juris repertorium 292, 390. Lyrani postilla 125.
Justificatio10, 18, 28, 50, 51, 54, 75, 90,
229, 377 etc.
624 Index rerum.

M. Metensis ecclesia 321 .

Militum dubia 391 bis .
Macarii opera 165. Minimorum ordo 279 .
Macchiavelli impugnatus 189, 246, 289 a. Ministerium ecclesiasticum 39, 55, 112;
Magdalenae adventus Massiliam 378. v. Hierarchia .
Magi evangelici 377, 392. Minucius Felix 33, 89, 366.
Magia 55, 148, 156, 244, 287, 302, 391. Miracula 48, 64, 335.
Magistri sententiarum 11. illustrati 1 bis, Missae sacrificium 6 saepius, 7, 12, 13, 14,
43 saepius, 47 saepius, 48, 114 sae- 17, 18 saepius, 21, 25a ; 35, 50, 51, 53,
pius, 119 saepius, 154, 218, 306, 312, 55, 57, 58, 62, 110, 122, 126, 127, 136,
315 saepius v. Scotus illustratus. 147, 199a ; 216, 234 bis, 243, 244,
Mantuana ecclesia 277 . 285, 323, 329, 330, 337a ; 344a. 377,
Manuale praelatorum 188. 397, 400;
Maria 61, 67 a ; 120, 121 saepius, 126, 137, Missa privata 342 ; fructus et applicatio
156, 217, 219a ; 244 bis, 262, 295, 323;
311 bis, 313 saepius, 318, 321 a ; 323, ritus 45, 113, 183, 204, 284, 386, 401,
328, 357, 371 ; redemptio 325 ; 404; v. Liturgia, ritus ; utrum vulgari
conceptio immaculata 121 saepius, 124a; lingua celebrandum 16, 21 .
188, 217, 222, 223, 225 saepius, 271 a; Missalis illustratio 183 ; rubricarum expo-
306, 310 bis, 313 saepius, 319 bis, sitio 404; v. Missae ritus.
320, 324 saepius ; 325, 328 ter, 336, Missio ad docendum necessaria 62, 129,
141 ; missionis defectus in haereticis
356 , 374a ; 391 ;
Virginitas perpetua 57 ; virginitas in 339, 343 ; missionum literae 239.
partu 333 ; Missionarius instructus 333 a.
Historia 151, 225 ; praesentatio in tem- Moguntini episcopi 14a ; res 160bis.
plo 184 ; baptismus 325 ; Mohammedani refutati 33, 125 a.
cultus 137; scapulare 328; intercessio Monasteriensis
Molinaeus impugnatus 104, 236, 330, 344.
ecclesia 174.
320 ;
epistola 377. Monasticae origines 25 a ; 272 saepius, 274,
Martini turon. vita 176. 278 saepius, 279, 280, 382 ; v. histo-
Martyrium 328, 356, 398. ria monastica.
Martyrologium 100 bis, 171, 275, 281, 282 Moniales 399.
bis, 378 bis, 383, 385. Monitoria 328, 404.
Martyrum acta 165 a; 172, 174, 183, 281, Montes pietatis 207.
364, 379 ; cruciatus 183 . Morbi quorum fit mentio in Evangelio
Massiliensis ecclesia 378. 162, 357 ; 359 .
Matrimonium 10, 37, 118, 165, 188, 190, Moribundi absolutio 115, 293.
194, 291, 297 bis, 311, 395; clande- Mornaeus refutatus 124 bis, 126, 168, 234
stinum 7, 90 ; mixtum 161 ; celebratio bis, 236 bis, 242, 265.
186; Mortis tempore quae servanda 402.
Indissolubilitas etiam in casu adulte- Moschi pratum spirituale 281.
rii 345: Motor primus 322.
Impedimenta 297 ; impotentia circa il- Mundus
335 .
triplex 208; mundi finis 183a;
lud 194 a.
Matthaei evangelium hebraice 6 ; Canta- Munerum largitio 215.
cuzeni opera 268. Mussipontana academia 354.
Maximi conf. opera 90 bis , (360) ; tauri-
nensis 100, 328. Ν.
Medici obligationes 186,
Mediolanensis ecclesia 100, 102, 177 sae- Neapolitana ecclesia 379 saepius.
pius, 379. Nectarius quo sensuabrogaverit presbyte-
Melanchtonis vita 135 ; mala fides 343; re- rum poenitentiarium 13a.
futatus 377 . Negotiatio religiosorum 328.
Melchisedech 327 a. Neophyti 391.
Mendacium 354. Neustriae historia ecclesiastica 378.
Menologium 232, 275 . Nicephori CP. opera 90, 327, 403 ; Calli-
Mensurae judaeorum 154; veterum 249, sti 265.
353. Nideri opera 50.
Meritum 116; meritorumreviviscentia 115, Nigrinus refutalus 64.
398. Nili opera 90.
Messanensis ecclesia 379 . Numerorum significatio 163 a.
Messias 162, 244 ; adventus 336 ; v. Christus .
 Index rerum. 625

0. Paulini nolani opera (91), 165; vita 180.

Paulus apost. 259, 273a ; 371 ; ejus theo-
Occhinus refutatus 18. logia 368 ; Paulus IV. 379 ; Paulus V.
Officium divinum vide Breviarium ; S. Of- 273 ; Pauli diaconi historia 97, 165.
ficii congregatio 291 . Paupertas religiosa 391 .
Oleum sacrum 361. Peccatum 136, 198, 208, 210, 213, 216,
Olisiponensis ecclesia inter add . 293, 309, 310 bis, 311, 318, 394 ; ori-
Olivetanorum historia 382 . ginale 59, 75, 90, 114, 136, 318 ; sep-
Onomasticon biblicum 347, 351 . tem 77.
Opera bona 9, 59. Pedum lotio 242.
Opificium sex dierum v. Hexaemeron. Pelagiani 24 a., 320, 327 .
Optati opera (33), 267, 371 . Pensiones ecclesiasticae 106, 259, 390, 391.
Optio canonica 391 . Peregrinationes 14, 185, 242.
Orationes academicae 54, 154, 322. Personae ecclesiasticae 106, 394 ; earum,
Ordines equestres 272, 284 a. quae sunt extra Ecclesiam, jura 391 .
Ordinis sacramentum 77, 90, 216, 311, Pestis tempore quae observanda 202, 216,
333, 387. 393. 401.
Orientii opera 156. Petrus ap. 273a; 383 ; ejus primatus 34,
Orientis historia eccles. 179. 227, 231, 244, 336 ; et quidem singu-
Origenis opera 84 (360) ; doctrina 341 a ; laris adversus de Barcos 331a ; 332,
372.
370, 377, 396 ; adventus Romam 10,
Orosii opera 266. 244, 370 : cathedra 13.
Osiander refutatus 8 ; ejus vita 135. Petrus Lombardus v. Magister sententia-
Osnabrugensis ecclesia 174. rum ; Petri Chrysologi opera 328, 369
Ottonis frisengensis chronicon 97. v. Chrysologus; Petri blessensis opera
127; Cantoris 371 ; Cellensis opera
P. 363 ; Damiani opera 370 ; Siculi hi-
storia manichaeorum 282 .
Paciani opera 6, 100. Petrus M. (calv.) 83.
Paderbonensis ecclesia 99. Pharisaei 160.
Paedagogia 303. Philippi ab. opera 268.
Paedobaptismus 11, 377. Philoponi opera 350.
Pagani 217. Philosophia 213 bis, 307, 308, 309, 310, 311 ,
Palea 184. 314, 318, 320 bis, 325 bis, 332, 386,
Pallium 386, 391 . 398, 401 ; logica 46 a ; 243 a ; 314 ; 398;
Pampelonensis ecclesia 177. metaphysica 115, 116, 216, 243a ;
Paradisus terrestris 23, 82, 230, 251, 354, 321 , 360 ; physica 148 ; moralis 308,
359 . 360 ; v . Aristoteles .
Paraphrasis chaldaica s. Scripturae 157. Photii opera 90, 266.
Parisiensis ecclesia 167 ; schola 288. Photinus 327 bis .
Parochi officia 390 ; jura 394; v. pastorum Picturae sacrae 300.
instructio. Pius V. 173.
Parochia 287 . Placentina ecclesia 379.
Pascha a Christo ante passionem celebra- Plantae in s. Scriptura commemoratae 25 ;
tum 70. Plocensis ecclesia 277 .
Paschasii Radberti opera 363. Poenae ecclesiasticae 391, 394 bis ; cf. cen-
Passaviensis ecclesia 99 . sura .

Pastorum instructio 102, 106, 201, 287, Poenitentia 20 a., 107, 199, 287, 305, 311 ,
299, 322 ; v. theologia pastoralis, re- 387, 388, 397, 398, 399 ; publica 14,
sidentia etc. 327 ter, 363.
Patriarchatus 107 a. Poenitentis instructio 299.
Patrimonium 391. Politia ecclesiastica 272.
Patronatus 286 a ; 391 . Polonia 134.
Patrum seu veterum opera edita 33, 36, Polygamia et Polyandria 391 .
84, 90 saepius, 96, 127, 165 saepius, Polyglotta biblia 67.
167 saepius, 242, 265, 266, 268 sae- Pondera et mensurae 249, 353 ; v. mensu
pius, 281, 363 saepius, 369, 382 ; cri- rae.

tice illustrata 92, 93, 97, 367, 371;

Pontifex rom., ejus primatus 4, 10, 14, 16,
doctrina defensa 271a ; concordia 18 bis, 33, 38 bis, 39 saepius 47, 104,
cum theologia scholae 112 ; auctori- 106, 112, 118, 126, 130, 151 , 193, 207,
tas 307; florilegium 371 bis ; vitae 212 bis, 227, 229, 233, 235, 238, 240,
96, 281, 372.
Hurter, Nomenclator I. 42
***
 626 Index rerum.

243, 244 bis, 277, 297a; 308, 328, Pselli opera (266).
329 bis, 335 bis, 344 bis, 391a ; 399 ; Purgatorium 50, 59 ter, 181, 213, 229, 232,
Electio 34; an sit de fide N. esse ponti- 238, 293, 319, 325, 329, 331, 332, 341a;
ficem 120, 293a ; 342 bis, 345.
Infallibilitas 333 ; 334 etc.; est supra
concilium 90, 145 ; causae ad ipsum Q.
referendae 106 ; v. appellationes ; auc-
toritas in temporalia 106, 151, 346; Quadragesima 287 .
Epistolae 80 a ; 102, 167 ; decreta illu- Quaestiones quodlibeticae 45 ; variae 47,
strata 285 ; v. decretalium 11. illustrati ; 114, 118, 120, 175 a; 210, 217, 311,
decretorum summa 38, 40, 187 (262), 316 ; canonicae v. jus; morales v. ca-
285, 315 bis , 390 ; sus, controversiae, decisiones etc.
Variae quaestiones de eo 39 ;
Osculum pedis aliique ritus 47, 151, R.
184 bis;
Vitae 34 bis, 98, 172, 173 saepius, 180, Rabani Mauri opera 176, 363, 371.
271, 273 saepius , 375 saepius etc., Rabbini 160; eorum opera 160, 176, 267,
comparatae cum ethnicorum vita 6 ; 355 saepius, 363 bis, 371 .
Pontificum apologia 126, 243. Ratisbonensis ecclesia 35, 99 .
Portuensis ecclesia 380.
Reditus ecclesiastici 286 ; v. bona eccle-
Potentia obedientialis 319. siastica.
Potestas ecclesiastica 129, 189, 288 sae- Reformatio ecclesiastica 110.
pius, 341 ; habitus ad potestatem ci- Regis institutio 249.
vilem 338, 391; Potestas remittendi Regula fidei v. fides; acatholicorum crisi
peccata 33, 344 ; sacrificandi 327. subjecta 334.
Praecepia
logus.
Ecclesiae 394 saepius ; v. deca- Regulares 107, 112, 393; eorumjudex 360a;
Praedestinatiana haeresis 363 ; Praedesti- eorum exemptio 391 ; approbatio ad
natus 1. 363.
audiendas confessiones 397, 398 ; ma-
nuale 399 bis .
Praedestinatio 4, 43 a., 45,47 saepius, 112, Regularum ordinum codex 364 ; regulae
114 bis, 119, 122, 207. 217, 221 , 222, cancellariae romanae 339 ; juris cano-
225, 230, 238, 310, 311 , 318, 319 bis, nici v.jus.
335, 339, 399. Reichenbergense monasterium 99 a.
Praedicatorumbisordo 179, 180 bis, 279, 382 Religio vera 28, 66a ; 70, 230 ; unica 59;
bis, 383 .
libertas an permittenda 339 ; religio-
Praelati 294, 335, 391 ; eorum electio 291 ; nis christianae expositio 18 bis; v.
jura 391 . fides, demonstratio christiana etc.; re-
Praemonstratenses 272, 384.
ligionis virtus 115, 196, 395.
Praescriptiones
333.
adversus haereticos 133, Reliquiae 244 ; earum cultus 277, 383, 391.
Remensis ecclesia 363, 371, 378.
Praxis fori poenitentialis 52, 201, 299 : Remigii rhem. opera 151.
fori ecclesiastici 391 ; canonica 188, Reomaense monasterium 382.
291; criminalis canonici 114, 188; Reprobatio 47 ; v. praedestinatio.
judiciaria 166a; 188, 359a; v. con- Residentia pastorum 39bis, 90, 116a; 186,
fessarii instructio ; administrandi sa- 287, 391 .
cramenta 194a; 298, 394; adjuvandi
moribundos 41, 202, 401 etc.; v. theo-
Responsa moralia 305, 398, 399, 401 etc.
v. casus, consultationes, decisiones etc.
logia pastoralis ; praxis synodi dioe- Respublica hebraica 98a ; 349 ; reipubli-
cesanae 303 .
cae administrandae ratio 243 ; 298,
Preces primariae 339. 358, 401,
Presbyterorum dignitas 151 . Restitutio 20 a, 109 ; famae 1 .
Privilegia 342 ; regularium 188. Restrictio mentalis 293, 328.
Probabilismus 307, 399 saepius . Resurrectio corporum 175, 359 a.
Probationes 106, Revelationis verae criteria 333.
Processiones 161, 242, 404 bis. Rhetorica sacra v. eloquentia.
Procli CP. opera 268. Richardus de Mediavilla illustratus 47.
Procopii historia 284. Richerius refutatus 212 .
Prophetia 70 a. Rituale graecorum 403.
Prosperi opera 40, (168), 267. Ritus sacri 110 saepius, 232, 242, 267,284
Providentia 45, 47, 75, 207, 221, 222, 342 . saepius, 341a; 379, 386 saepius, 390 ;
Prudentia 300 .
Psallendi ratio 404.
sepeliendi 114 a.
Roma illustrata 34 ; subterranea 284.
 Index rerum . 627

Rosa aurea 184. Scriptura s .

Rotae decisiones 108, 187, 189, 295 a.
Rubricae illustratae 404. Prologomena 160, 256, 347, 551 bis,
359 etc.; v. introductio, hermeneutica,
Rufini opera (33), 96 (363). historia s.: dissertationes biblicae 45 ;
Ruthenorum historia 171 .
Canon 59, 62, 82, 97 ;
Auctoritas 152, 333 ;
S.
Obscuritas 82 ; interpretatio v. herme-
Sacellum 186 . neutica; sensus 8, 26, 27, 44, 82, 188,
Sacerdotium 25 a., 47, 62, 377 ; sacerdotis 243, 249, 312, 329 ; phrases 22 a; figu-
officia 400 ; instructio 77, 201. rae 27, 78 ; proverbia scripturalia 156,
266 ; onomasticon 257, 347, 351 ;
Sacramenta 15, 44, 47, 53, 55, 75, 118 bis, Summa 30, 257 ; anatomia 315 ; concor.
119, 122, 137, 174, 194 a; 196 bis, 199, dantia 348 a ;
207, 216, 233, 293, 296, 298, 299 , Viri illustres 359 ; mulieres 84. 1

305a ; 310, 311, 319, 320 bis, 331a ; Lectio 21, 244, 351.
332, 394 saepius, 397, 401 ; numerus Commentarii vel scholia in universam
122 ; V. Legis 127; characterem in- vel fere universam Scripturam 26,
primentia 323 a.
Sacrilegium 287 .
68, 249, 260 saepius, 261, 263, 264,
Sadducaei 160. 346, 352 bis , 358, 359 ;
in V. T. 113 (250) ; in loca selecta V. T.
Sagae 109, 137, 302. 354:
Salisburgensis ecclesia 99 bis. in Pentateuchum 100, 149, 187, 259
Salomon 160, 254 ; 277, ejus neomeniae saepius, 262, 347, 348, 349 (354) 360,
359 .
371;
Salutis via 58.
in Genesim 22, 26, 114, 148, 149, 156,
Salviani opera 97, 100, 166.
Sanctorum communio 59; invocatio 13, 163, (227), 252 bis, 312, 322 (341 a,).
(349), 353 bis ;
14, 52, 83, 238, 244 ; cultus 143, 201 , in c. 1 n. 74, 82 ter, 252 ; v. Hexaemeron;
244, 341, 361 ; v. reliquiae ; canoniza-
tio v. canonizatio ; gloriae certitudo in Protoevangelium 87 ;
291;
in c. 49 n. 149, 159, 252 bis. 356 ;
in Exodum 26, 148, 149 (162), 163 (256),
vitae 9, 36, 165a ; 174 ; v. hagiologia. 322, 353 ;
Sarmatae illustres 378.
in Leviticum 27, 263, 322 ;
Satisfactio 59 bis, 344. in Numeros 263, 322, 353 ;
Saxonia catholica 341 .
in Deuteronomium (23) (256) bis. 263 ;
Scala creaturarum ad Deum 228a ; 328, Itineriarum filiorum Israel 153.
334.
Scandalum 399 a . in 1. Josue 23, 67, 160, 252, 259, (269)
347, 349, 353 (354), 356 ;
Schmidelin impugnatus 8, 10. in 1. Judicum 67, (149) 160, 252, 259.
Scientia media 219, 346 ; v. Deus, scientia. (269) 347, 349 , 353 , 359 ;
Scotiae ecclesiae historia 99, 275.
Scotistarum controversiae 305 a . in 1. Ruth 35, 82, 125, 149, 160, 251,
259 (269) 347, 349, 356 ;
Scoti vita 119, 209 (325) ; opera 325 ; Sco-
tus illustratus 3 ter ; 47 saepius, 112, in 11. Regum 160, 163 bis, 251, 253 bis,
259 bis, 263 (269) 347, 349, 353 bis,
114, 119 saepius , 209 saepius , 213 356 ;
saepius, 218, 311, 318 saepius, 325 in 11. Paralipomenon 160, 251, 259 (269)
saepius, 345, 395, inter add.; contra- 347, 349 ; chronologia regum 323 ;
dictiones solutae inter add.; apolo- in 11. Esdrae 251 , 259 (269), 349, 354 ;
gia 209.
in 1. Tobiae 160, 251, 258a ; 259 (269),
Scriptores 15, 35, 58 a., 95, 172, 229, 233, 349 , 356 ;
247, 266, 272, 273 saepius , 275, 325a ;
379, 389, inter add. v. patres ; graeci in 1. Judith 82 bis, 94, 160, 251, 259
illustrati 268 ; quis. Scripturas illu- (269), 311, 349, 356 ;
strarunt 31 , 94, 184, 258 a. bis, 266 ; in 1. Esther 125, 160, 257, 259 (269),
qui pro Ecclesia romana scripserunt 348 , 349, 356, 397 ;
244; rerum gallicarum 273. in 1. Job 28, 70, 150, 163, 251 , 254 bis,
Scriptura s . 262, 349, 350, 353 ;
dogmatice 16, 152, 324, 351, 356, 359 ; in Psalmos 14 a., 24, 25 bis, 28a ; 32,
editiones 23 ; polyglotta 67 ; 260a ; 58 (67), 70 (74), 75 (82), 84, 113, 114,
editionum concordia 67 a ; lectiones 152 (154), 163, 164 ; 229 (254), 259
variantes 157 bis, 184; corruptio per saepius, 262, 263, 326 a ; 348, 349, 353,
haereticos 131, 262, 329 ; 354 (355), 359 ; in Ps. 109, 43 a ; 82 ;
42
628 Index rerum .

Scriptura s. Scriptura s .
in Proverbia 24, 28, 59, 75 , 164 ; 262, in Evang. secundum Lucam 25, 27, 28,
354, 356 ; 74, 76 bis (77), 141, 157, 158, 259,
in Ecclesiasten 28a ; 75, 150, 254, 262, 325, 360 ;
263, 348 , 354, 356 ; inEvang. secundum Joannem 43, 47,
in Canticum Cant. 24, 27, 28 a. , 32, 39a. , 74 bis , 77, 82, 113, 157, 244, (255),
70, 75, 82, 84, 85, 150 saepius, 155, 262, 360 ; in c. 6. n. 24;
158 bis, 163, 217, 251, 254 bis, 262, in Evang. dominicalia 54, 152, 154, 158,
300, 313, 346 bis, 349, 356 ter, 359, 209, (372) ;
360 372;
inpassionem Domini 82;
in Sapientiam 24, 28, 39a., 75, 151, 259, de aegrotis in Evangelio 162 ;
262, 263, 354, 356 ; in actus apostolorum 32, (54), 67, 82,
in Ecclesiasticum 24, 74, 259, 348, 354 251 , 254, 259, 262, 263, 353, 355,
(356) ter; 358 ;
in prophetas, Introductio 151 ; in pro- inomnes ep. s. Pauli 25, 30 a. , 32, 59,
phetas majores 32, 75, 259 (269), 353; 67, 82 bis, 87, (116), 155, 258, 259,
in Isaiam (43) (67) 71 bis, 72, 75, 163, 260, 262, 355 bis, 360 ;
220, 251 (256), 354, 356 bis ; in ep. ad Rom. 22, 25, 28, 30, 32, (34),
in Jeremiam 74, 83, 128 a; 150, 151 , 77, 78 bis, 82, 125, 148, 243, 254, 259,
(225), 251, 254, 354, (359), (360) bis ; (262), 330, 359 ;
in Baruch 128 a ; 151, 251 , 354, 360 ; in ep. ad Cor. (54) (84) 243, 254, 259,
in threnos 14, 71, 74, 83, 149, 151 262
;
bis, 156, 164 ; 217, 224a ; 360 ; in ep. ad Galatas 70, 82, 173, 243 ;
in Ezechielem 27, 71 , 73, (82), 251 ; in ep. ad Ephesios 30, 256 ; 262 ;
in Danielem 71, 82, 85, 148, 251 ; de 70 in ep. ad Philippenses 125, 262 ;
hebdomadis 26, 84a ; in c. 13. 356 ; in ep. ad Colossenses 256 ;
in prophetas minores 43, 67, 74 ter, 151, in utramque ep. ad Thessalonicenses
251, 259 (269), 300, 353, 354, 359 ; 262
;
in Oseam 28, 72, 74, 354, 359 ; in ep. ad Timoth. 7, 13, 150, 252, 259 ;
in Joelem 10, 84 ; in ep. ad Titum 7, 252 ;
in Abdiam 70, 168 ; in ep. ad Philemonem 94, 374 ;
in Jonam 27, 82, 125, 149, 168, 254, 348, in ep. ad Hebr. 25, 43, 47, 74, 256, (262),
355, 356, 359 ; 374;
in Michaeam 27; in ep. canonicas 32, 43, 67, 82, 155, 160,
in Nahum 71, 256 ; 258 , 259 , 263, 355 :
in Habacuc 74, 82, 164 ; 254, 262 ; in ep. s. Jac. 125, 158, 163, 256 bis, 262,
in Sophoniam 168, 262 ; 355;
in Aggaeum 84a ; in ep. utramque s. Petri 125 ;
in Zachariam 28, 70, 251 ; in ep. Judae 78, 125, 158, 256, 339, 353;
in Malachiam 74, 149, 256. 355;
Vaticinia messiana 162 ; 357 ; 360 ; Vi- in ep. s. Joannis 13, 154, 355, 360 ;
siones V. T. 252 ; in ep. dominicales 54 ;
in LL. Machabaeorum 151, 160, 251 , inApocalypsin 27, 32, (58), 67, 74, 76,
259, 269 , 346 ; 78, 82, 83, 148, 154, 163, 259, 300,
Concordia inter V. et N. T. 30 a ; 32, 82, (313), 315, 349 a. bis, 355, 359, 360
154, 238 ; 290 ; bis;
Commentarii in N. T. 25, 69, 349, 353 ; Conciliatio locorum qui pugnare viden-
Concordia evang. 24, 29, 85, 87, 153, tur inter se 32, 78, 264 ;
158, 172, 349 ter ; Explicatio testimoniorum dogmatico-
Historia evang. 24, 83, 158, 163, 355 , rum 32, 83, 128, 162a ; 331 ; testimo-
357bis ; niorum difficiliorum 78 bis, 154, 163,
Introductio in Evangelia 152 bis, 158, 262a; selectorum 118, 154, 163, 230,
254; 257, 259, 300, 313, 355 bis, 360;
Commentarii in Evangelia 26 bis; (54) Versiones v. versiones ; Scriptura fons
67, 68, 75, 82, 83, 113, 157, 243, 259 revelationis v. verbum Dei.
bis , 260, 262, 327a ; 349, 353, 355, Sedis apostolicae auctoritas 51, 106 ; ro-
357; manae origo 106 ; v. pontifex.
in Evang. secundum Matthaeum 13, 27, Semipelagiani 320, 327.
74, 76 bis, 82, 141, (154), 231, 254 bis, Sententiarum libri v. Magister sententia-
rum.
259, 318, (357), 359, 360 ;
inEvang. secundum Marcum 32, 76 bis, Sepultura 34, 391 .
141, 259, 325, 360 ; Serapionis opera 90.
 Index rerum. 629

Servati Lupi opera 167, 363. Theodulfi aurelianensis opera 363.

Servorum b. M. V. historia 35, 180. Theologia introductio 21, 47, 77a ; 311,
Sibyllae 34, 84. 339, 342 ; studium theologiae 22a ;
Siciliae historia ecclesiastica 174, 377; si- cursus 211, 212, 225 bis, 310 saepius,
cula monarchia 170 ; 310, 314 ter, 320 bis, 325 ;
Sidonii opera 363. Compendium 43, 47 saepius , 76, 112,
Silvestri II. opera 167. 212, 231, 254, 310, 320, 321, 332 ;
Simonia 39, 109, 186, 197. irenica 12, 342 ; symbolica 339 ; pole-
Sleidanus critice expensus 35 bis, 36. mica v. controversiae;
Slevicenses episcopi 276. moralis 100, 192, 193, 194 ter, 293, 294,
Smidelinus impugnatus 8, 62 bis. 295 saepius , 296 saepius, 346, 394
Societatis Jesu historia 180, 211a ; 382, saepius , 395 saepius, 396 saepius ;
384. pastoralis 109, 299, 339, 400, 401 sae-
Socratis historia eccl. 376. pius; catechetica 237, 342 ;
Sollicitatio 200, 399 . mystica 27, 42 saepius, 111 saepius,
Sortilegium 189. 205, 207, 312, 319, 339 bis, 378a;
Sozomeni historia eccl. 376. 405 ;
Spirensis historia 11 . christiana comparata cum platonica
Spiritus s. divinitas 336 ; processio 97, 232, 217;
233, 318, 345 ; dona 308 ; spiritus naturalis 311, 328.
creati 321 ; eorum apparitiones 83, Theophani Ceramei opera 371 ; nicaeni
129 saepius. opera 91, 403.
Sponsalia 37, 165, 188, 190, 291, 297 a. Thomae Aq. enconium 307, 322, 333 ; de
Stationes 34. scriptis diss . 317 ;
Status naturae humanae 320 ; naturae ori- Operum editiones 47, 322 ; summae edi-
ginalis 229 ; lapsae 209, 229, 322 ; sta- tio 2, 262, 316 ;
tus viae 342 ; vitae seu hominis 127; commentaria in summam 77, 113, 115,
electio 207. 116, 117, 118, 122, 208, 211 , 212 bis,
Stigmatismus 328. 214, 222, 293, 307, 308, 320, 322 ; as-
Studiorum ratio 147, 162, 180, 194 a. bis, cetice exposita 293 ;
317, 371. in I. p. integram vel ejus partem (2) 46,
Suburbicariae regiones 273a ; 288, 363 . 112 (118) saepius, 208, 214 bis, 219 ter,
Suffragia pro defunctis 11, 14, 59, 127, 221, 222 ter, 254a ; 305a ; 307 ter,
213, 319, 323, 344 ; v. purgatorium. 308, 309 bis, 316, 317 saepius, 323 bis ;
Supernaturale 312, 398. in I. II. n. 44, 118 saepius, 191 bis, 207,
Superstitio 395. 208, 219, 220 bis, 223 ; 254 a ; 307ter,
Susanna typice considerata 356 . 308 bis , 309, 325 ;
Symbolum apostolorum 6, 76 ; s. Athana- in II. II. n. 109, 118, 191 ter, 222, 293,
sii 114, 161. 309 ;
Symperti ep. vita 383. in III. p. 44ter, 118 saepius, 207, 208,
Synesii opera (167) 327 . 214, 293, 307, 308, 309 ter, 317 ter,
Synodus 108, 291, 303 ; v. concilium. 338 ;
Syracusana ecclesia 379. in supplementum 118 ;
in quaestiones selectas 212, 398 ;
т. Epitomen summae 2 bis, 113, 291 ;
Commentaria in ll. contra gentes 315 ;
Tabernaculum israelitarum 355 . in alia s. Thomae opera 23 a ;
Tarasii CP. opus 403. Interpretum elenchus 47, 316 ;
Tartaretus P. illustratus 114. Theologia moralis ex ipso collecta 296;
Templarii equites 374a ; 392 a. sententia de conceptione V. 311 ; con-
Templum hierosolymitanum 73, 74. tradictiones apparentes solutae 2 ;
Terra sancta illustrata 86, 359. Vindiciae 219, 220, 297, 318, 332 ;
Controversiae inter Thomam et Aristo-
Tertulliani opera 89, 94, 96, (341), 366,
367, 368 bis. telem compositae 2 ; inter Thomam
Testamentum 100, 391 bis. et Scotum 47, 119, 316, 318 bis ; vel
Textus hebraicus defensus 58a ; 87, 354, alios theologos 47, 112.
387; collatus cum vulgata 32 ; sama- Thomae tres 54 ; Cantipratani opera 371 ;
ritanus 387 ; graecus 87. Cantuariensis 54, 289 a., 380; Aqui-
Theodoreti opera (33) (165) 353 ; doctrina tanus O. Carm. 325 ; Thomae Mori
332
. vita 54; Thomae Waldensis doctri-
Theodori Abucarae opera 90; ancyrani nale fidei 204.
opera 364 ; rhaitensis 90. Tintinnabula 183 a., 184.
630 Index rerum .

Titi bostrensis opera (59) (90). Versiones s. Scripturae 6 ; collectae 260a ;

Toletana ecclesia 181 . 352 bis ; alexandrina 80, 81 , 99, 100,
Tonsura 278 . 162, 175a ; 387 ; vetus latina 81 ; an-
Tornacensis ecclesia 277. glica 88 ; germanica 135 ; gallica 162,
Traditio 19, 62, 123, 137, 145, 211, 229, 330, 374a., hungarica 264; polona 66;
244, 309, 329, 333, 342 ; v. loci theo- variarum concordia 67 ; crisis versio-
logici. num haereticarum 8, 88, 234, 237, 262.
Trajani anima 172. Viatoris status 342.
Transubstantiatio 136, 217 saepius, 332 ; Vicetina ecclesia inter add.
v . eucharistia. Victor vitensis historia vand. 33, 165 ; tun-
Trecensis ecclesia inter add . nunensis chronicon 165 ; antiocheni
Trevirensis ecclesia 175, 176. op. 59.
Tricassina ecclesia 378. Victorini afri opera 363.
Trinitas 66, 84, 116 a ; 122, 208, 210, 216 Viennense gymnasium 63.
ter, 221, 225 bis, 230, 242, 248, 293 Vigilius papa 392.
bis, 308, 310, 311, 319, 321, 324 bis, Vigilii ep. tridentini opera 12.
325, 327, 336, 340, 344, 394 etc.; ss . Vincentii lir. commonitorium 262.
Trinitatis ordo 279. Virtus 293 a ; 294, 310, 328, 397 ; theolo-
Trismegistus illustratas 47. gicae 43, 59, 109, 222, 293 bis, 306,
Trithemii ab. opera 127. 309, 310, 312, 319, 324 bis ; cardinales
Tungrensis ecclesia 202. 207, 321 ; v. s. Thomas commentaria.
Visio Dei 221, 222, 293, 311 , 318 etc.; v.
beatitudo .
U. Visitatorum manuale 106.
Vitae virorum illustrium 98.
Ubiquitas lutherana refutata 344 v. con- Vitium 397.
troversiae adversus ubiquistas .
Ultrajectensis ecclesiae episcopi 15, 95, Voces ecclesiasticae explicatae 34.
Vota monastica 90 : voti solemnitas 391 .
174, 202.
Unctio extrema v. extrema unctio. Vulgatae defensio 72 bis, 246, 249.
Urbanus VIII. n. 231 a.
W.
Usura 104, 107, 109.
Waldenses 242 .
V. Westphaliae historia eccles. 374 a.
Wicperti ep. vita 383.
Valentina ecclesia 378 . Wilhelmi ab, vita 383 bis .
Valeriani cemeliensis sermones 328, 363. Wunibaldi ab . vita 383.
Vaticana bibliotheca 34 . Würtembergensis ecclesia 280.
Vaticinia 151.
Venantii opera 176. L.
Verbum Dei scriptum vel traditum 15, 58,
59, 61, 90, 211, 229, 244, 262 etc. v. Zachariae mytelenensis opera 90.
traditio . Zenonis opera 166.
Verona illustrata 34. Zonarae opera 265 .
Verruchina ecclesia 181 . Zwinglius 242.

A. M. D. G.
 Ab eodem Auctore in eadem Libreria in edita sunt :

Theologiae Dogmaticae Compendium

in usum Studiosorum Theologiae.
3 Tomi. Editio septima. 1891. f . 9.-

Appendix ad T. II. et III. Ed. 3.-6.

Compendii Theologiae Dogmaticae
complectens concionum argumenta.
1891. 25 cr. v. a.

Medulla Theologiae Dogmaticae.

Editio tertia. 1889. fl. 4.40

Opuscula Sanctorum Patrum selecta

ad usum praesertim Studiosorum Theologiae.
Series I. Volumina 48. fl. 25.67
Vol. 1. De vita et passione S. Cypriani per Pontium. S. Cypriani libri ad Demetrianum
et de unitate Ecclesiae. Daemon vel invitus testis divinae originis religionis
christianae diss. theolog. Editio 4. 1888. (8 Β.) 30kr. ö. W.
Vol. 2. Tertulliani, S. Cypriani et D. Thomae Aqu. in orationem dominicam commen-
taria. Editio 2. 1879. (10 В.) 36 kr . ö. W.
Vol. 3. Libri duo de vocatione omnium gentium ; tractatus de humilitate. De arca
Noe Ecclesiae typo diss. theolog. 1868. (15/2 B.) 38 kr. ö. W.
Vol. 4. S. Cypriani libri de mortalitate, de opere et eleemosyna, de patientia. Ter-
tulliani liber de patientia et exhortatio ad martyres. Martyrum sanguis
voveritatis diss. apolog. 1868. ( 13 Β.) 36kr. ö. W.
Vol. 5. S. Ambrosii, S. Cypriani et Tertulliani de poenitentia. 1869. (14 Β.) 38kr. ö. W.
Vol. 6. S. Augustini libri de utilitate credendi, de ifide rerum, quae non videntur, de
fide et symbolo. S. Thomae Aqu. in symbolum apost, expos. 1888. 2. ed.
(17% Β.) 48kr. ö. W.
Vol. 7. Vita S. Ambrosii a Paulino ejus notario conscripta. S. Ambrosii, S. Cyrill .
Hieros. et Tertulliani opuscula ad Ecclesiae sacramenta pertinentia. 1869.
(12% B.) 36kr. ö. W.
Vol. 8. VitaS. Augustini a Possidio Calamensi episc, conscripta. S. Augustini liber de
catechizandis rudibus. 1869. (13% Β.) 38 kr. ö. W.
Vol. 9. Tertulliani liber de praescriptionibus adversus haereticos. Vincentii Liri-
nensis commonitorium. Editio 2. 1880. (1634 Β.) 54kr. ö. W.
Vol. 10. S. Optati Afri milevitani episcopi, de schismate Donatistarum libri septem.
1870. ( 1734 Β.) 45kr. ö. W.
Vol. 11. S. Eusebii Hieronymi Stridonensis presbyteri epistolae sel. 1870. (18 В.)
45kr. ö. W.
Vol. 12. SS. Patrum opusc. sel. de gloriosa Deigenitrice Maria. 1870 (193/ B.) 60 kr. ö. W
Vol. 13. SS. Martyrum acta selecta. 1871. (19 Β.) 60kr. ö. W.
Vol. 14. S. Leonis M. sermones selecti. 1871. ( 15 Β.) 42 kr. ö. W.
Vol. 15. M. Minucii Felicis Octavius et S. Joannis Chrysostomi demonstratio quod
Christus sit Deus. Accedit anonymi viri apostolici epistola ad Diognetum
38 kr. ö. W.
1871. (13 ', В. )
Vol. 16. S. Augustini enchiridion ad Laurentium, sive de fide, spe et charitate liber
S. Fulgentii de fide seu de regula verae fidei ad Petrum I. 1871. (171
, В.)
45kr. ö. W.
Vol. 17. Romanorum Pontificum epistolae selectae. 1872. (18 Β.) 48kr. 8.W.
Vol. 18. Romanorum Pontificum epistolae selectae (contin.) 1872. (18B.) 48 kr. ö. W.
Vol. 19. Tertulliani Apologeticum. 1872. (17 Β.) 45 kr. ö. W.
Vol. 20. S. Gregorii Papae I. liber regulae pastoralis 1872. (20 Β.) 54kr. ö. W.
Vol. 21. S. Caecilii Cypriani episc. Carthag.epistolae selectae. 1873. (18 B). 48 kr. ö. W.
Vol. 22. Lactantii liber de mortibus persecutorum et Victoris Vitensis historia de
persecutione vandalica. 1873. (19 Β.) 51kr. 6. W.
Vol . 23. D. Algeri de sacramentis corporis et sanguinis Dominici. II. (24 B.) 75 kr. ö. W.
Vol. 24. S. Prosperi Aquitani carmen de Ingratis. Accedunt indices opusculorum
omnium et rerum totius collectionis a. t. I-XXIV. 1873. (13 B.) 45 kr. ö. W.
Vol. 25. S. Leonis magni rom. pont. epistolae selecta [ -XXVIII. 1874 (19B.) 60 kr. ö. W.
Vol. 26. S. Leonis magnirom.pont. epistolae selectae XXIX-L. 1874(19B.) 60 kr. ö. W.
Vol. 27. S. Augustini opuscula selecta de Ecclesia. 1874. (19 Β.) 60kr. ö. W.
Vol . 28. S. Anselmi de Divinitatis essentia monologium. 1874. ( 14 B.) 45kr. ö. W.
Vol. 29 . S. Joannis Chrysostomi homiliae quinque de Incomprehensibili et S. Gregorii
orationes theologicae quinque. 1875. (21 B.) 72 kr. ö. W.
Vol. 30. S. Ambrosii de fide ad Gratianum Augustum libri. 1875. (25 B.) 80 kr. ö. W.
Vol. 31 . S. Basilii liber de Spiritu sancto ad Amphilochium. 1875. (10 B.) 36 kr. ö. W.
Vol. 32. Cassiani de incarnatione Christi contraNestorium II. 1876. (74, B.) 54 kr. ö. W.
Vol. 33. S.Aurelii Prudentii apotheosis; Sedulii carmen paschale. 1876(11B.)40kr. ö.W.
Vol. 34. S. S. Patrum de sanctissima Dei genitrice Maria sermones selecti. 1877.
(21 Β.) 72kr. ö. W.
Vol. 35. S. Aur. Augustini Hipponensis episcopi et S. Prosperi Aquitanti de gratia
opuscula selecta. 1877. (13 В.) 45kr. ö. W.
Vol. 36. S. Aurelii Augustini et S. Prosperi Aquitani de gratia adversus Semipela-
gianos opuscula selecta. 1878. (21 , В.) 72kr. ö. W.
Vol. 37. Sanctorum Patrum de Sacramentis opuscula selecta. 1878. (16 B.) 54 kr. ö. W.
Vol. 38. Guitmundi de corporis et sanguinis Christi veritate in Eucharistia libri
tres . 1879. (12 Β.) 42kr. ö. W.
Vol. 39. Scriptorum veterum de Eucharistia opuscula selecta 1879. (18 B.) 60 kr. 5. W.
Vol. 40. S. Gregorii oratio apolog. de fuga sua et s. Joan. Chrisostomi libri sex de
sacerdotio. 1879. (1812 Β .) 60kr. 6. W.
Vol. 41 . S. Joan. Damasceni de fide orthodoxa libri quatuor. 1880. (27 B.) 90 kr. ö. W.
Vol. 42. und 43. Augustini de SS. Trinitate libri 15. 1881. (46 Β.) fl. 1.50 kr. ö. W.
Vol. 44. S. Athanasii libri duo contra gentes. 1882. (13 В.) 48kr. 8. W.
Vol. 45. Vita S. Fulgentii et ejus epist. I-VIII. 1884. (16 B.) 57 kr. ö. W.
Vol. 46. S. Fulgentii epist. XI-XVIII. 1884. (20 Β.) 72 kr. ö. W.
Vol. 47. S. Bernardi de consideratione libri quinque ad Eugenium III. et tractatus
de moribus et officio episcoporum. 1885. (18 Β.) 60kr. ö. W.
Vol. 48. Sulp. Severi opuscula de S. Martino et Eusebii Hyronymi vitae S. Pauli,
S. Hilarioniset Malchi. Accedunt indes opusculorum omnium et rerum
a. t. XXV- XLVIII. 1885. (20 В.) 72kr. 8. W.
Jedes Bändchen bildet ein abgeschlossenes Ganzes, jedem 4. Bändchen jedoch
ist ein Realindex über je 4 Bändchen beigegeben.

Series II. Volumen 1-6. fl. 7.10

Vol. 1. et 2. S. Aurelii Augustini tractatus in Joannis Evangelium CXXIV. 1884. (70 В.)
fl. 2.-kr. ö. W.
Vol. 3. Joannis Cassiani collationes XXIV. 1887. (52 Β.) fl. 1.50kr. 6. W.
Vol. 4. S. Hilarii de trinitate libri XII. 1887. (39 Β.) fl. 1.20 kr. ō. W.
Vol. 5. S. Bernardi, sermones in cantica- canticorum. 1888. (47 B.) fl. 1.50 kr. ö. W.
Vol. 6. Sancti Gregorii Papae XL Homiliarum in Evangelia libri duo ad Secun-
dinum Tauromenitanum Episcopum. 1892. (25 Β.) 90 kr. ö.W.
13

18
 This book should be returned to
the Library on or before the last date
stamped below.
A fine of five cents a day is incurred
by retaining it beyond the specified
time.
Please return promptly.

i
1028.71.2
menclator literarius recentioris
dener Library 003131391

3 2044 081 753 154