franc galim (1758-1828). man pirvelma gamoyo tvinis ruxi da TeTri nivTiereba.

gan- sakuTrebiT farTo

gamoxmaureba hqonda mis moZRvrebas Tavis tvinSi fsiqikur TvisebaTa lokalizaciis Sesaxeb, romelsac
frenologia (berZnulad niSnavs suls, znes, xasiaTs) ewoda. gali iziarebda niWTa fsiqologiis mosazrebebs
Tandayolili fsiqikuri Tvisebebis da unarebis Sesaxeb.
galma dauSva aRqmis, metyvelebs, mexsierebis, angariSis, mxatvrobis, musikis, poeziisa da sxva una ris
arseboba. galma daasaxela 27 aseTi unar-Tviseba, xolo misma mowafem da frenologiis popularizatorma i.
sprucheimma maTi ricxvi 37-mde gazarda.
galis mixedviT, TiToeuli maTgani Tavis tvinis qerqis garkveul adgilas aris moTavsebuli (lokalizebuli), anu
sakuTari organo aqvs. aqedan gamomdinare, misi mowafeebis monawileobiT (kleisti, Sprucgeimi) Seiqmna
e.w. frenologiuri ruka.
galis daskvnebi SemTxveviT, mecnierul sandoobas moklebul dakvirvebebs eyrdnoboda. magaliTad, man
SeamCnia, rom bavSvebi, romelTac didi da win wamoweuli Tvalebi aqvT, sityvebs kargad imaxsovreben.
aqedan gakeTda daskvna, rom sityvebis damaxsovrebis unari lokalizebulia Tavis tvinis im nawilebSi,
romelic ganlagebulia Tvalis orbitebis ukan. mexsierebis sxva formebi sxva adgilebSi arian lokalizebuli;
miuxedavad imisa, rom frenologias ramdenadme myari da sando mecnieruli dasabuTeba ar gaaCnda, is
araCveulebrivi popularobiT sargeblobda imdroindel aramecnierul sazogadoebaSi, msgavsad qiromantiisa.O
frenologias da, sazogadod, lokalizacionizms daupirispirda cnobili frangi fiziologi, Tavis tvinis
eqsperimentuli fiziologiis erT-erTi fuZemdebeli pier floransi (1794-1867). igi iyenebda e.w. eqstripaciis anu
tvinis saTanado adgilebis amokveTisa da daSlis meTods. ZiriTadad frinvelebze Catarebulma cdebma
aCvena, rom Tavis tvinis nebismieri adgilis amokveTa mTeli fsiqikuri aqtivobis moSlas iwvevs, Tanac miT
ufro Rrmas, rac ufro didi area dazianebuli.
mikroskopis gamogonebis Semdeg dadasturda, rom tvinis ujredovani agebuleba, struqtura araerTgvarovania.
es faqti ki ewinaaRmdegeboda mosazrebas tvinis moqmedebis funqciuri erTgvarovnebis Sesaxeb, vinaidan
organos struqturasa da funqcias Soris garkveuli Sesabamisoba unda arsebobdes. da marTlac, am
mimarTulebiT warmoebulma intensiurma kvlevam male gamoavlina iseTi faqtebi, romlebic
ewinaaRmdegeboda floransis Sexedulebas. empiriuli kvleva ori gziT mimdinareobda: erTi _ Tavis tvinis
lokaluri dazianebebis mqone avadmyofebze dakvirveba (klinikuri meTodologia) da meore _ Tavis tvinis
anatomiur-fiziologiuri Seswavla saTanado zonebis darRvevis, amokveTis, agreTve deniT an sxadasxva
nivTierebiT gaRizianebis saSualebiT (eqsperimentuli meTodologia).
pirveli gziT mopovebul Sedegebs Soris unda aRiniSnos frangi anatomis p. brokas mier metyvelebis motoruli
centris (1861) da germaneli fsiqiatris k. vernikes mier metyvelebis sensoruli centris (1873) aRmoCena. orive
SemTxvevaSi saqme exeba metyvelebis darRvevis (afaziis) sxvadasxva formas. brokas avadmyofs ar SeeZlo
laparaki, Tumca sxvisi nalaparakebi esmoda (motoruli afazia), xolo vernikes pacients TviTon laparaki
SeeZlo, magram moklebuli iyo sxvisi metyvelebis gagebis unars, normaluri smenis muxedavad (sensoruli
afazia). maTi gardacvalebis mere Catarebulma tvinis paTanatomiurma gamokvlevam gamoavlina sisxlis
Caqcevis Sedegad lokaluri dazianebis arseboba erT SemTxvevaSi Sublis, xolo meoreSi _ safeTqlis wilSi.
kvlevis meore gziT aRmoCenil iqna moZraobis centri _ rolandis RarSi (friCi da hiTcigi), mxedvelobis centri
_ kefis wilSi (beci), smenis centri _ safeTqlis wilSi (munki), inteleqtualur funqciebTan dakavSirebuli
centrebi _ Sublis wilSi. yovelive es amtkicebda mosazrebas imis Sesaxeb, rom tvini funqciurad
diferencirebuli organoa.
70-80-ian wlebSi ingliselma nevrologma jon hiuglins jeksonma (1835-1911) Camoayaliba axali Sexeduleba
fsiqikuri funqciebis lokalizaciis problemis Sesaxeb, romlis Tanaxmad fsiqikuri funqciebi tvinis sxvadasxva
doneze aris warmodgenili: dabalze (zurgis tvini an Rero), saSualoze (Tavis tvinis qerqis motoruli an
sensoruli ubnebi) da maRalze (Tavis tvinis Sublis wili). darRveva ama Tu im doneze iwvevs funqciis ama Tu
im mxaris amovardnas. evoluciis procesSi xdeba centraluri nervuli sistemis sxvadasxva donis ganviTareba
da integracia.
-----
Carlz belma (1774-1842) uaryo jer kidev dekartedan momdinare Sexeduleba imis Sesaxeb, rom nervuli
boWkoebi erTmaneTisagan ar gansxvavdeba. belma eqsperimentulad daamtkica, rom zurgis tvinis wina da
ukana rqaSi sxvadasxva saxis nervi Sedis. wina rqa Seicavs motorul nervebs, romlebic moZraobas
ukavSirdeba, xolo ukana rqa, mgrZnobiare nervebs da, Sesabamisad, sensorul funqcias. amiT man refleqsis
cneba, rogorc sensoruli nervis gaRizianebaze kanonzomieri pasuxi, faqtobriv masalaze daafuZna.
belisa da maJandis, agreTve ingliseli eqimis m. holis da germaneli fiziologis i. miuleris gamokvlevebis
Sedegad TandaTan ya- libdeba Sexeduleba refleqsze, rogorc zurgis (da ara Tavis) tvinis moqmedebis
meqanizmze. marSal holma (1790-1957) bevri mniSvnelovani dazusteba Seitana refleqtoruli samoZrao
aqtebis warmomavlobasa da mimdinareobasTan dakavSirebiT, magram am aqtebs miakuTvnebda mxolod im
moZraobebs, romelTa buneba principulad arafsiqikuria; maTSi gancda, SegrZneba saerTod ar monawileobs
da isini, ase vTqvaT, wminda fiziologiuri xasiaTisani arian.
-----
i. miuleri refleqsis cnebis aseTi daviwroebis winaaRmdegi iyo da miaCnda, rom refleqsebad Tavis tvinTan
dakavSirebuli zogierTi moZraobac unda CaiTvalos. miuxedavad amisa, igi, faqtobrivad, refleqsebs mxolod
zurgis tvinis muSaobis doneze ganixilavda.
iohanes miuleri XX saukunis erT-erT udides fiziologad marTebulad iTvleba misi mowafeebi iyvnen iseTi
korifeebi, rogorebic arian helmholci da diubua-raimoni, agreTve gamoCenili mecnierebi liudvigi da briuke.
maT saxelebTan aris dakavSirebuli e.w. fiziko-qimiuri skola fiziologiaSi, romelic ormocian wlebSi
Camoyalibda. es mkvlevarebi kategoriulad uaryofdnen yovelgvar vitalizms, rogorc mecnierebisTvis ucxos
da cocxal bunebas mxolod fizikis da qimiis kategoriebSi ganixilavdnen. vitalizmi biologiuri moZRvrebaa,
romelic yvela sasicocxlo process xsnis organizmSi arsebuli gansakuTrebuli aramaterialuri, zebunebrivi
faqtorebis moqmedebiT. fiziologiaSi fiziko-qimiuri skolis warmomadgenlebma, marTlac, yvelaferi iRones,
raTa fiziologia namdvili sabunebismetyvelo disciplina gamxdariyo. organizmi gagebul iqna rogorc sxeuli,
romelSic moqmedebs fizikis da qimiis kanonebi, energiis Senaxvis principi da sxva.
miuxedavad imisa, rom miuleri vitalizmis gavlenisagan Tavisufali ar iyo, misi fiziologiis saxelmZRvanelo
didi xnis ganmavlobaSi ZiriTad kompendiumad iTvleboda.
fiziologiis WrilSi miulerma Camoayaliba Sexeduleba grZnobis organoTa specifikuri energiis Sesaxeb,
romelsac didi gamoxmaureba hqonda fiziologiasa da fsiqologiaSi. es Sexeduleba eyrdnoba garkveul
faqtobriv viTarebas: receptori (mag., Tvali) adekvaturi (sinaTliT) Tu araadekvaturi (mag., eleqtruliT an
meqanikuriT) gamRizianeblis sapasuxod iZleva mxolod misTvis damaxasiaTebeli modalobis (am
SemTxvevaSi mxedvelobiT) SegrZnebas. amasTan, sxvadasxva grZnobis organoze moqmedi erTi da igive
gare stimuli gansxvavebul SegrZnebas iwvevs: magaliTad, Tvalze da yurze moqmedi eleqtrodeni iZleva,
Sesabamisad, sinaTlis da smenis SegrZnebas.
Gansakutrebulia aseve miuleris pozicia sivrcis aRqmis sakiTxTan dakavSi- rebiT, romelic mwvaved idga
imdroindeli sabunebismetyvelo az- rovnebis winaSe. am sakiTxSi miuleri germanul tradicias mihyveba,
kerZod eyrdnoba kants, romelsac miaCnda, rom sivrculi sqema apri- orulia, anu imTaviTve axasiaTebs
cnobierebas. miuleri am Sexedulebas fiziologiis TvalsazrisiT ganixilavs da amtkicebs, rom sivrculoba TviT
grZnobis organos Tandayolili Tvisebaa da ara cnobierebis aprioruli forma, rogorc es kants esmoda.
------
XIX saukunis meore naxevarSi heringma Camoayaliba Tavis fotoqimiur Teoria, romlis Tanaxmad feris
SegrZneba damokidebulia baduraSi moTavsebuli sami saxis fotoreceftorSi mimdinare asimilaciisa da
disimilaciis procesebze. TiToeuli receptori Seicavs qimiur substrats, romelic iZleva SegrZnebaTa wyvils:
TeTri-Savi, wiTeli-mwvane, yviTeli-lurji. disimilaciis procesi iwvevs wyvilis pirveli wevris SegrZnebas,
xolo asimilaciis procesi _ meorisas. am SexedulebaTa dapirispireba momdevno saukuneSic gagrZelda;
sabolood, gadamwyveti upiratesoba verc erTma moipova, vinaidan orive SemTxvevaSi arsebobda faqtebi,
romelTa damakmayofilebeli axsna ver xerxdeboda.
Aseve herman helmholcs (1821-1894). helmholcis Semoqmedeba metad mravalferovania. igi erTnairi
uflebiT SeiZleba CaiTvalos fizikosad, fiziologad da fsiqologad. zogierTi mecnierebis istorikosi helmholcs
fexnerTan da vundtTan erTad, eqsperimentuli fsiqologiis fuZemdeblad miiCnevs. rogorc fiziko-qimiuri
skolis erT-erTi lideri, meTodologiuri TvalsazrisiT helmholci prioritets fizikas aniWebda, da Tvlida, rom
fizikis kanonebi, gansakuTrebiT ener giis Senaxvis kanoni, cocxal bunebazec unda vrceldebodes.
miuxedavad imisa, rom miuleri helmholcisTvis didi avtoriteti iyo, maTi poziciebi mTel rig sakiTxebSi
seriozulad gansxvavdeboda. magaliTad, miuleri mkacri nativisti iyo, helmholci aseTive Tanmimdevruli
genetisti. helmholcs miaCnda, rom miuxedavad imisa, rom SegrZnebis sferoSi miuleris specifikuri energiis
kanoni fundamenturi mniSvnelobis princips gamoxatavs da igi iseve udavoa, rogorc niutonis fizikis
kanonebi, mas mainc garkveuli dazusteba esaWiroeba.
Aseve helmholcma ramdenadme gansxvavebuli Sexeduleba gamoTqva imaze, Tu analizatoris romel
nawilSia Canergili specifikuri energia. miuleri mas nervis boWkoSi aTavsebda. helmholcs miaCnda, rom arc
gamtar nervSi da arc grZnobis organoSi raime saxis specifikuri fiziologiuri procesi ar iCens Tavs _ isini
mudam erTsaxovan agznebas atareben.
helmholci iziarebda miuleris kanonis mTavar ideas imis Sesaxeb, rom SegrZneba gamoxatavs ara imdenad
sagnis Taviseburebas, ramdenadac nervul-sensoruli sistemis mdgomareobas. gare stimulebi aTavisufleben
specifikur energias, rac saTanado SegrZnebis saxiT ganicdeba.
helmholci aracnobieri daskvnis sam arsebiT niSans gamoyofs: 1) aracnobieri daskvnis Sedegebis daZleva,
Secvla cnobierebis zemoqmedebis gziT ver xerxdeba. aracnobieri daskvna uSualo da sayo- velTao xasiaTis
mqone gancdaSi vlindeba.
2) aracnobieri daskvna gamocdilebis produqtia. misi SemuSavebis meqanizmi asociaciuria. gameorebis
gamo asociacia, anu aracnobieri daskvna, xdeba, erTi mxriv, dauZleveli, xolo meore mxriv, Cveuli da
aracnobieri. 3) aracnobieri daskvnis moqmedebis savaraudo principi sensomotoruli kavSirebis SeqmnaSi
mdgomareobs.
Zogadad sivrcis aRqma is sferoa, sadac helmholcma aracnobieri daskvnis koncefcia yvelaze nayofierad
gamoiyena.Hhelmholci genetizmis poziciaze idga da sivrcis aRqmis fsiqofiziologiuri meqanizmis
SeZenilobas amtkicebda.
Aseve aracnobieri daskvnis Teoriis istoriuli mniSvneloba isaa, rom masSi miTiTeba gakeTda iseT
fundamentur fsiqikur procesebze Tu meqanizmebze, romelTa mocemulobis saxe da moqmedebis wesi
introspeqcias ar eqvemdebareba da mxolod obieqturi analizis gziT SeiZleba iyos dadgenili.
-----------------------------------------------------------------------------------------------
Fsiqofizika da Fsiqometria
ernst veberis (1795-1878) veberis kvlevis ZiriTadi obieqti Sexebisa da kunTuri mgrZnobeloba iyo. veberi
kanis mgrZnobelobaSi ganasxvavebda sami saxis SegrZnebas: Sexeba, temperatura da lokalizacia
(gaRizianebis adgilmdebareoba kanis zedapirze). am ukanasknelis Sesaswavlad gamoigona xelsawyo,
romelsac esTeziometri anu veberis fargali ewoda. am xelsawyos gamoyenebiT gairkva, rom kanze
erTdroulad moqmedi ori gamRizianeblis lokalizaciis dadgenisTvis anu erTmaneTisagan garCevisTvis, isini
garkveuli manZiliT unda daSordnen erTmaneTs. eqsperimentebSi esTeziometriT erTdroulad Riziandeboda
kanis sxvadasxva wertili da fiqsirdeboda is minimaluri daSoreba, roca cdispiri pirvelad igrZnobda maT Soris
gansxvavebas. aRmoCnda, rom es manZili kanis sxvadasxva adgilas gansxvavebulia. veberi amas
sxvadasxva adgilas nervuli boWkoebis gansxvavebuli sixSiriT xsnida.
Fsiqofizika aris moZRvreba fsiqikurisa (SegrZnebis gancda) da fizikuris (obieqturi gamRizianebeli)
urTierTmimarTebis Sesaxeb. fsiqikurisa da fiziologiuris urTierTmimarTebas fexneri gulisxmobda, Tumca ar
Seiswavlida. fsiqofizika kvlevis sagniT, problematikiT namdvil fsiqologiaa.
Es aris saSualeba filosofiuri debulebebis empiriuli dasabuTebisa.
gustav Teodor fexnerma (1801-1887) daamTavra laifcigis universiteti da mTeli Tavisi xangrZlivi sicocxle am
qalaqSi gaatara.
fexneri amtkicebda, rom cnobiereba gamsWvalavs samyaros. yovelive arsebuli sulieria. suli da sxeuli
ganuyofelia, esaa ara “sxvadasxva substancia, aramed erTi da imave pirvelarsebis (RmerTis) gamovlinebis
ori forma. materialuri igive sulieria, magram im formaSi, romelSic am ukanasknels sxvebi xedaven”. suli da
sxeuli mxo- lod damkvirveblis TvalsazrisiT ganirCeva.
fexneris fsiqofizikas ori winamorbedi hyavda. eseni arian herbarti da veberi. herbartisagan momdinareobs
fsiqikuris gazomvis da maTematikuri gamosaxvis idea, agreTve zRurblis cneba. rac Seexeba vebers, mis
mier aRmoCenili mimarTeba ZiriTad da damatebiT gamRizianebels Soris, TviT fexneris SefasebiT,
fsiqofizikis safuZvelia da mas swored fexnerma uwoda veberis kanoni.
fexneri ase akonkretebs fsiqofizikis amocanebs: dadgindes mimarTeba, erTi mxriv, fizikursa da suliers, xolo,
meore mxriv, sxe- ulsa da fsiqikas Soris. Sesabamisad gamoiyofa garegani fsiqofizika (terminSi fsiqofizika
swored es mimarTebaa asaxuli) da Sinagani fsiqofizika. es ukanaskneli fsiqofiziologiur problematikas exeba.
--------
kidev erTi problematika, romlis empiriulma Seswavlam safuZveli Cauyara eqsperimentul fsiqologias, e.w.
fsiqometrias ukavSirdeba. is gulisxmobs fsiqikuri procesebis mimdinareobis drois gazomvas. fsiqologiuri
codnis es sfero, Tavis mxriv, reaqciis drois kvlevaze iyo dafuZnebuli.
didi damsaxureba fsiqometriis ganviTarebaSi miuZRvis holandiel mkvlevars f. donderss (1818-1889). man
daiwyo Seswavla e.w. rTuli reaqciebisa, romlebSic CarTuli iyo sxvadasxva fsiqikuri procesi. dondersisTvis
amosavali gaxda faqti, rom stimulze pasuxi arasdros aris myisieri, is yovelTvis dayovnebulia da aRemateba
agznebis impulsis nervSi gasasvlelad saWiro dros.
dondersma am procesebis diferencireba scada. man gamoyo e.w. A-reaqcia anu martivi reaqciis dro,
romelsac individi andomebs garkveul stimulze garkveuli reaqciiT pasuxs. situacia SeiZleba gavarTuloT da
miviRoT B-reaqcia, roca sxvadasxva stimuls sxvadasxva pasuxi Seesabameba (aq arCevanis fsiqikuri
procesia CarTuli) da C-reaqcia, rodesac pasuxi sxvadasxva stimulTagan erT- erTs unda gaeces (aq garCevis,
diferencirebis procesebis monawileoba igulisxmeba). Tu am rTuli reaqciis dros gamovaklebT martivi re-
aqciis dros, dagvrCeba dro, romelic saTanado fsiqikuri procesebis mimdinareobaze ixarjeba. dondersis xazi
gaagrZela avstrielma fiziologma z. eqsnerma. termini ~reaqciis dro~ swored man Semoitana. fsiqometriul
gamokvlevebs didi adgili ekava vundtis pirveli fsiqologiuri laboratoriis samuSao gegmaSi. am laboratoriaSi
1888 wels germanelma fsiqologma liudvig langem gamoavlina gansxvaveba e.w. sensorul da motorul
reaqciebs Soris. aRmoCnda, rom reaqciis dro sagrZnoblad icvleba imisda mixedviT, Tu razea mimarTuli
(ganwyobili) cdispiri _ gamRizianebelze Tu moZraobaze. pirvel SemTxvevaSi is ufro didia. langes es kvleva
fsiqologiis istoriaSi ganwyobis movlenis eqsperimentuli Seswavlis sawyis punqtad aris miCneuli.
fsiqometriulma kvlevam, fsiqo- fizikis msgavsad, saTave daudo fsiqikuri procesebis raodenobrivi mxaris
cdiseul Seswavlas da, sabolood, gza gauxsna fsiqikuri movlenebisadmi obieqtur-eqsperimentul midgomas.