KAPITULU I

1.1 ANTESEDENTE
Foin sa’e ka adolescense mai husi lian latin adolescense” ne’ebe signifika moris ka
moris sai boot” termu adolescence ne’e, mai husi lian ingles, dadaun ne’e iha ona
sentidu luan ne,ebe mak aton inklui maturidade mental, emosional, social, no fisiku.
Maibe tuir piaget dehan periodu foinsa’e katak iha otas ne’e ema hahú integra iha
sosiedade ne’ebe adultu.periodu foinsa’e katak iha faze ida entre labarik no adultu.
Ida ne’e simplesmente refere ba peridu husi tempu uluk puberdade to’o nia halo ona
maturidade; normamente, hahú husi tinan 14 iha mane nofeto iha tinan
12.Adolescence ne’e periodu ida tranzisaun husi ki’ik kedas ba adultu. Periodu ida
ne’e mak dala barak refere ba hanesan puberty. Tama revisaun adolescence iha tipu
hrmona balun, liu-liu estrogen no progesterone, ne’ebe hahú atu dezempenha papel
ativu ida katak labarik feto sira nia an susun komesa iha, karakteristiku ida konaba
puberty mak hahú menstruasaun akontese iha otas entre tinan 9-10, maibe balun iha
otas 14 ba leten.Maibe jeralmente mentruasaun akonteseiha otas tinan 12.kada fulan
feto iha fekundasaunovolu ida husi nia ovaries ida. Se ovolu ne’ebe mak la fertiliza,
sei akontese ran (menstruasaun). Menstruasaun akontese periodicamente fulan ida
dala ida(proverawati No siti Atikah misaroh,2009).
Sheldon dehan katak resultadu husi investiga hasoru feto 400 iha realidade 3%
entre sira mak iha siklus menstruasaun ne’ebe regular. Kauza feto hotu hasoru siklus
menstrusaun ne’ebe mak menus husi regular husi fulan ida ba fulan seluk, bele iha
mudansa oituan (Beri-beri)2010 iha Hj.Nurlaila(2015).
Tuir WHO iha Dwi Wahyuni(2012) katak problema saúde reprodutiva sai
preokupasaun ida ne’ebe komun no la’os deit ba ea intersadu. Organizasaun
saúdemundial ne’ebe defne katak saúde reprodutiva hanesan kondisaun ida neebe
prospero fisika,espiritua,sosial,ekonomika,la’os deit livre husi moras ka
difisiente,maibe iha kestaun kona ba sistema reprodutiva no ba ninia funsaun no
prosesu. Tuir WHO, bolu adolscence sira ne’ebe mak iha faze ida tranzitoriu entre

1
 labarik no adultu.Limitasaun idade ne’ebe adolesente tuir WHO mak adolesente
tinan 10-19.(kresimentu umanu ba dezenvolvimentu ba ema adulto sai esperiesia
etapa ia ne’ebe hanaran puberty.
1.2 IDENTIFIKASAUN PROBLEMA
Peskizador hakarak foti topiku ida ne`e hala’o peskiza iha eskola 12 Novembro
Becora iha Dili tamba hakarak hatene konesimentu estudante sira nian kona ba
siklus menstruasaun ba estudante 10 ano.
1.3 FORMULASAUN PROBLEMA
Liu husi antesendente iha leten maka sai problema ba pesquisa ne’e maka hanesan
oinsa atu hatene konesimentu estudante nian kona ba kuidadus siklus
menstruasaun?
1.4 OBJETIVU
1.4.1 Objetivu geral
Atu hatene konesimentu estudante 10˚ ano nian kona ba asaun kuidadus siklu
menstruasaun iha eskola secundaria 12 de Novembro Becora iha Municipiu Dili.

1.4.2 Objetivu espesifiku

1. Hakarak buka hatene estudante 10˚ ano nian hatene kona ba asaun
kuidadus siklu mensturasaun iha eskola secundaria 12 de novembro
Becora iha Municipiu Dili
2. Hakarak buka hatene estudante 10˚ ano nia komprende kona ba asaun
kuidadus menstruasaun iha eskola secundaria 12 de Novembro Becora
iha Municipiu Dili.
3. Hakarak buka hatene estudante 10˚ ano nia Aplikasaun kona ba asaun
kuidadus menstruasaun iha eskola secundaria 12 de Novembro Becora
iha Municipiu Dili.

2
1.5 DIFINISAUN TERMOLOGIA

1. Konesimentu nu’udar resultadu hosi hatene no ida ne’e akontese hafoin

ema hasoru hala’o sensasaun ba objetivu espesifiku ida. Sensasaun mosu
liu husi oin mos umanu, wainhira ; hare,horon, rona,senti,no kaer.
Konesimentu ema nian barak mak ita observa liu husi matan no tilun.
2. Estudante mak ema ne’ebe escola ka tur iha banku basiku,pre-
secundaria,secundaria too remata universidade. Estudante feto ka mane
ne’ebe eskola atu bele hetan siensia konesimentu hodi atingi sira nia
mehi iha futuru.
3. Siklu mensturasaun mak tempu loron primeiru mensturasaun mai to’o
periodu mensturasaun ne’ebe mai fali iha periodu tuirmai, kuandu
durasaun siklus mensturasaun dook entre hahú ninia data mensturasi
ne’ebe iha periodu liu ba no hahú mensturasaun iha periodu oin mai.
4. Eskola signifika katak fatin ida ne’ebe mak simu no fo hanorin ba
estudante sira.

3
 KAPITULO II
KONSEITU TEORIKU

2.1 KONESIMENTU
2.1.1 DEFINISAUN KONESIMENTU
Konesimentu nu’udar resultadu husi hatene no ida ne’e akontese kuandu
ema hala’o sensasaun hasoru objeivu espesifiku ida. Sensasaun mosu liu
husi oin-moos umanu,liu-liu: sentidu haree,rona,horon,senti no kaer.parte
ida konesimentu ema barak mak hetan liu husi matan no tilun. Konesimentu
ka kognitivu mak domaian ne’ebe mak importante tebes ba formulasaun
ema nia asaun (soekidjo Notoatmodjo).
Konesimentu nu’udar resultadu husi hatene no ida-ne’e akontese hafoin ema
organiza /hala’o sensasaun hasoru objetivu espesifiku ida. Sensasaun hasoru
objetivu akontese liu husi sentidu lima ema nian ne’ebe klean hanesan
haree,rona,horon,senti no kaer. Iha tempu sensasaun to’o atu mosu hamosu
konesimentu ida hetan influensia bo’ot hosi fatór edukasaun formal.
Konesimentu relasaun metin liu ho ho edukasaun, iha ne’ebe esperansa lori
ho edukasaun ne’ebe mak aas, ema sei mensiona bei-beik moos
konesimentu klean. Sei preciza nafatin husi kolega, la’os katak ema ida
ne’ebe mak ho edukasaun tun absoluta edukasaun tun moos. Ida ne’e
konsidera katak aumentu konesimentu la absoluta ne’ebe hetan liu husi
edukasaun non formal.
Konesimentu ema nian kona ba objetivu ida ne’ebe akumula aspetu rua
ne’ebe positivu no aspektu negativu. Aspektu hirak ne’e mak sei determina
ema nia hanoin, aspetivu pozitivu barak bei-beik no objetu sira ne’ebe mak
hatene, mak sei hamosu liu tan hanoin pozitivu hasoru objetivu
ida(A.Wawan no Dewi M,2010).

4
2.1.2 NIVEL KONESIMENTU
Konesimentu ka kognitivu importante tebes ba formulasaun ba ema nia asaun. Husi
esperiensia no pesquisa realidade hahalok ne’ebe mak basia husi konesimentu sei
hetan liu tan husi konesimentu. Konesimentu ne’ebe mak naton iha dominiu
kognitivu iha nivel ne’en mak:

1. Hatene (knowledge)
Hatene signifika hanesan hanoin hetan material ida ne’ebe mak hanoin-hetan
fali (hanoin-hetan) hasoru buat ruma ne’ebe mak espesifiku no material hotu-hotu
ne’ebe mak estuda ka stimula ne’ebe mak simu tiha ona. Tamba hatene ida ne’e
nivel konesimentu ne’ebe ki’ik liu. Liafuan servisu atu sukat ema ne’e hatene kona-
ba buat ne’ebe sira aprende katak temi-sai esplika identifika hatoon no seluk tan.
2. Komprende (Comprehention)
Komprende signifika hanesan kapasidade ida atu esplika lolos kona-ba sasan sira
ne’ebe mak bele interpreta ne’ebe loos. Ema ne’ebe mak komprende ona ba objetu
ka materia kontinua atu esplika, temi iha ezemplu,hamosu, hare nanis no seluk tan
hasoru objetu balun ne’ebe mak estuda hela.
3. Aplikasaun(Aplication)
Aplikasaun signifika hanesankapasidade atu uza material ne’ebe mak estuda ona
kona ba
Aplikasaun ha ne’e hetan define plikasaun ka uza lei sira, formulas, metodu,
prinspiu no seluk tan ha konestu ka situasaun ne’ebe mak seluk.
4. Analize (Analyse)
Analize kataSk kapasidade ruma atu fo-sai hanesan 0bjeu ba komponente
materal, maibe sei iha estrutura organizasaun no sei iha ligasaun ho sira seluk.
5. SíNTASE
Sintase ne’ebe mak signifika hatudu ba kapasidade ia atu hala’o ka relasiona iha
parte tomak ida ne’ebe foun. Ho liafuan selik, sintese katak kapasidade ida atu
prepara formulasaun foun husi formulasaun ne’ebe mak eziste.
6. Avaliasaun

5
 Avaliasaun ne’e relasiona ho kapasidade atu justifika ka avaliasaun ne’e bazeia a
kiteriu ne’ebe mak iha tiha ona.

2.2 ETIOLOGIA/KAUZA
Mosu menstruasaun ne’ebe mak beibeik liu ne’e kria laran tauk ba feto ne’ebe mak
esperiensia ida ne’e. Polimenorea bele kotese tamba sistema direita hormonal la
balansu ba hipotalanus-hipoises-ovarium. Horona ne’ebe la iha
balaNSUinterferensia ba prosesu 0vulasaun (impresa kona-ba selula volu) ka
habadak tempu ne’ebe mak precisa ayu kontinua siklu mensterasaun ida ne’ebe
normal atu nune’e sai menstruasaun ne’ebe mak beibeik u tan. Interferensia balansu
hormone bele akontese ba:
a. Ba tinan 3-5 ne’ebe primeiru hafoin periodu menstruasaun uluk
b. Tinan balun ba menopauza
c. Distribuisaun indung ovulu
d. Stress no depresaun
e. Pasiente sira ho disurbiusaun han (hanesan moras anorexia,
nervosu, bulimia)
f. Todan/pezu tun liu
g. Obesidade
h. Ezersisiu barak liu, hanesan anticoaguasaun,aspirina, NSAID

Iha jeral, polimenorea ho karakeristiku temporariu no bele diak rasik.

Ema moras polimenorea tenke lori kedas badoutor se polimenorea
kontinua nafatin akotese. Polimenora ne’ebe mak kontinua nafatin
ele hamosu problema hemodinamika iha isin lolon konsekuensia raan
ne’ebe mak kontinua sai. Aliente ida ne’e, polimenrea bele mos
hamosu peturbasaun ba ovulasaun dala barak hasoru difikuldade
athetan oan/jerasaun.

6
 2.3 DISTURBUISAUN MENSTRUASAUN
Feto iha ninia moris la halai husi sira-nia siklus menstruasaun akontese
periodikamente `n`e’ebe normal. ita sei atrapalla se karik moris mudansa, liu-liu
bainhira menstruasaun sai naruk ka barak, menstruasaunla regular’ liu dala
barak ka menstruasaun ne’ebe stress ka emosional. Abnormalidade siklu
menstruasaun mak kauza infertilidade ida ne’ebe mak importante. Deifunsaun
0vuluasaun total 10-25% kazu husi infertilidade feto. Defisiensia nutrisaun
ne’ebe grave, pezu tun, no mós atividade sira ne’eb mak todan iha relasaun ho
disturbiusaum ovulusaun. Obesidera mos akompanha ho siklu anovulusaun
tamba aumentu tonic estrogen, konsidera katak depresaun ne’ebe grave halo
anovulasaun no amenorrhea. Ovulasaun ne’ebe mak dalaruma, endometrioses
bele hamosu infertilidade. Moras Menstrusaun ne’e dala barak konsidera
hanesan sintoma tipiku ba endom
Sinál No Sintoma
Sinais amenorrhoea ne’e la hetan menstruasaun iha otas tinan 16, ho ka lahó
dezenvolvimentu seksual sekundaria (dezenvolvimentu susun, kresimentu
fu’uk iha area genitalia), kondisaun ida ne’ebe feto mensruasaun maibe
antes ne’ehetan uluk ona menstruasaun. Sintoma seluk defende husi saida
de’it maka kaua ba amenorrhea
2.4 SINAIS NO SINTOMA MENSTRUASAUN
Sinál no sintoma ne’ebe mak bele akonese durante menstruaun (lestari,T.(2015)
1. Susun moras
2. Kabun laran sente dulas , laran sae no manas
3. Sente kolen demais
4. Isin moras, liuliu iha parte inferiorkidan nian ou kabun
5. Mudansa iha asidu base vagina
6. Oin mina ka mosu borbullu
7. Ulun moras no oin halai
8. Katar iha isin kulit

7
 9. Perturbasaun emosaun, hanesan nervosu lalais, agitadamente, hakarak tba
hela de’it
10. Isin dois ne’ebe mak la furak

2.5 TRATAMENTU
Objetivu terapia ba moras polimenorea mak kontrola raan, prevene ran rekorente,
prevene komplikasaun, fo fali zat besi ba iha isin lolon, no mós kontrola fertilidade.
Ba polimenorea ne’ebe mak kontinua tempu naruk / kleur, terapia ne’ebe mak fó
defende ba pasiente sira nian estatutu ovulusaun, idade, risko, saude, no opsaun
konstrasepsionál. Kontrasepsaun oral kombinasaun bele uza ba terapia. Pasiente
ne’ebe mak simu terapia hormonal diak liu halo avaliasaun ne’ebe mak nafatin
segiyono (2016) . Instrumentu katak sasukat ne’ebe uza iha peskisa ida, iha peskiza
ida ne’e hakerek nain uza dadus primariu. Tipte dadus primariu hetan husi
rezultadu kuestionariu ho pasiente folla ne’ebe halibur dadus husi kada variavel.
Peskisa ida ne’e uza modelu perguntas takan. Antes atu aplika kuestionariu, eluk
nanain sei hato’o karta autorizasaun peskisa husi institute Nasional Saúde (INS) ba
iha fatin peskiza. Tuir mai sei halo kordenasaun ho professor responsavel turma
nian atu halo sorumotu ho estudante sira. Peskizador sei fahe kuestionariu ba
estudante sira ne’ebe sai ona parte husi amostra peskiza no peskizador sei halo mos
intervista ba amostra sira utiliza perguntas ne’ebe prepara ona. Akumula dadus
diriji husi peskiza hodi fahe kuesioneru no koko ba responde. Antes atu priense
kuesionanriu ne’e, responde hetan esplikasaun kona ba ojektivu no maneira
priense kuestionariu husi peskisadora.

2.6 KONSEITU/KONESIMENTU
Konseitu ba siklu menstruasaun mak dook entre loron hahú menstruasaun ne’ebe
mak periodu ikus no inisiu menstruasaun tuir mai. Siklus menstruasaun naruk
ne’ebe mak normal ka ema konsidera hanesan siklu menstruasaun klasika mak
loron 28 aumenta ka hamenus 2-3. Durasaun menstruasaun normalmente entre

8
loron 3-5, maibekada feto durasaun menstruasaun lahanesan. Montante ran ne’ebe
mak sai mais ou menus 26 cc, bainhira liu husi 80 cc konsidera pathology
(prawirohorjo, 2009 iha Nila Resita Anindya 2013).
Menstruasaun ou haid mak hanesan mudansa fisiolojia iha feto nia isin lolon ne’ebe
akontese liu husi periodu no influensia husi hormona reprodusaun. Periodu
menstruasaun importante iha reprodusaun, periodu ne’e baibain akontese fulan-
fulan entre idade puberdade no manopauza (Tina, 2009 iha Nadlyyantul umum,
2016)
Menstruasaun mak bainhira ran sai husi vagina ne’ebe hala’o iha intervalu regular
durante idade reprodutiva. Ida ne’e normalmente durante to’o 3-7 (Ramaiah iha
serly Toduho, 2014)
Siklu mentruasaun feto nian oin-oin, maibe kona-ba rotasaun mediu husi loron 28.
Loron ida primeiru menstruasaun bele sai hanesan loron dahuluk siklus
menstruasaun nian. Siklu menstruasaun kompostu husi faze 4 (purwoasturi, TH.
E.S.2015):
1. Faze menstruasaun
Mosu bainhira ovum ne’ebe mak la fertilidade esperma, an ne’e, festa-
luteum hapara produsaun hormones estrogen no progesterone ne’e
akompanha lansamentu ovum ida husi endometrium ida inklui ankles no
dekadensia endomentrium, ne’ebe akontese ran. Faze menstruasaun
besik to’o loron 5. Raan ne’ebe sai durante menstruasaun ne’ebe varia
husi 50-150 mililitrus.
2. Faze ka fase poliperasaun
Hormona gonadotropin livre ne’ebe mak halo sekresaun hipotalamos sei
istimula hipofise atu secrete FSH. FSH estimula follicular maturasaun no
estimula folikula ba secrete hormone estrogen. Estrogen halo
estabelesimentu fila fali (proliferasaun ) didin endometrial. Nivel
estrogen aumenta mos hamosu cervix(kakorok uterus) atu secrete mucus
ne’ebe mak bokon. Mucus ida ne’e nia suporta funsaun atu neutraliza ba
ambiente asidu vagina, nune’e nia suporta sperma moris.

9
3. Faze 0volusaun
Se siklus menstruasaun feto ida kona-ba loron 28, entaun ovolusaun
mosu iha loron 14. Aumentu iha nivel estrogen fo difikuldade ba
secresaun FHS, Entaun hipofise halo secresaun LH nian. Aumentu iha
nivel LH estimula husi oosit sekundaria folikula ne’e, eventu ida ne’e
hanaran ovolusaun.
4. Faze paska ovolusaun ka faze sekresaun
Diretamente to’o loron 14 antes periodu menstrual oin mai.
Maske naruk siklu menstrusaun oin-oin, faze paskovolusaun ne’e
hanesan ne’e nafatin ne’e mak loron 14 antes periodu menstrual mai.
Folikula de Graf (folicles tasak) ne’ebe mak husik ona ooasit sekundariu
sei namkuruk no sai korpus luteum ida. Luteum festa sekresaun ba
hormones progesterone no sei sekresaun ba hormone estrogen, maibe la
barak bainhira haforma folikula. Progesterone apoia asaun estrogen
hamaha no regenerasaun raan ba endometrium, no prepara endometrium
simu implatasaun embrio se mosu fertelizasaun. Se fertelizasaun la
akontese, luteum festa sei muda ba festa albicans oituan de’it sekresaun
harmona, tan ne’e katak nivel progesterone sai menus. Kondisaun ne’e
hamosu menstruasaun nafatin.
Ema barak liu tendensi atu hanoin katak menstruasaunmak sinal komesa
puberdade. Maske menstruasaun ikus akontese menstruasaun sei la hahú
to’o pelumenus tinan ida hafoin kresimentu lais ne’ebe mak depois susun
komesa aumenta no fulun buras iha kalilin ka area genitalia. Tinan ida ka
rua molok menstruasaun, vaginal hahú hasai likidu mo’os ne’ebe mak
i’is.
Dalaruma antes ne’e la hatene ida ne’e, dalaruma hanoin resin.
Situasaun ida ne’e normal la precisa hanoin kona ba ne’e.
Antes ne’e menstruasaun la iregular, bele hala’o iha fulan rua ka tolu nia
laran ka dalaruma mós liu tan, hafoin periodu menstruasaun primeiru.
Ida ne’e sei normal. Balu mós preciza fulan 18 ba siklu menstruasaun

10
 normamente akontese fulan ida dala ida, husi loron primeiru
menstruasaun to’o fila fali menstruasaun husi loron 28-35. Ida ne’e
hanaran siklu menstruasaun.
Iha feto balun, dala ruma mosu hanoin ne’ebe mak sala kona-ba
menstruasaun. Ida ne’e akontese ba teoria cloaca( roil, kanal ka so’e
fo’er , ninin husi kuak intestine fatin kanal mi’i no eixu no eixu
intestinu). Nebe hateten buat ne’ebe mak sai husi rongga moris ne’e mak
fo’er. Dala ruma sira hanoin katak sei mate tamba akontese raan ne’ebe
sai husi vagina barak.
Menstruasaun ne’e tuir lolos biolojiku ne’ebe mak natural, progresiva, no
positivu hanesan sinal husi maturalidade seksual. nu’une, akontese ne’e
simu ho hahalok normal. Maibe karik akontesementu ne’ebe hamosu
(syok) ne’ebe mak bo’ot akompana ho irritasaun (stimulasaun ne’ebe
atrapalla), normalmente feto senti moras, ne’ebe akompanaho laran sa’e,
kolen lais emosaun deoresivu oin-oin. Nu’une mós, se menstruasaun
dahuluk akontese rejiaun/rekureza ne’ebe mak defentivu, depois ne’e sei
akontese incubasaun funsional. Katak iha funsaun balun psikolojia no
fisiku ne’ebe mak hetan ka incubasaun , to’o akontese husi tensaun
menstruasaun.
2.7 FATÓR NE’EBE AFETA MENSTRUASAUN
Tuir prawirohordjo (2009) iha Nila Anindya (2013), fatór sira ne’ebe kaer knaar
ho relasaun:
1. Fator Enzyme
Iha fase mediu-siteze nukopolisakrida hapara sekresaun, nivel hormone
progesterone menus, husik enzime hidrolitiku, no estragu hamosu
disturbiuiha metabolismu ne’ebe mak akontese ba regresaun
endometrium no ran nian.
2. Faktór Vascular
Iha fase proliferasaun formasaun kona-ba sistema vascularizasaun iha
ozonu funsionál ba endometrium nian. Ho regresaun endometrial nian

11
 iha venas no mós kanál n`ebe liga ba arteria sira, o ikus mai necriosis no
ran fakar ho formasaun hematoma, husi arteri no mós bele husi vena.

3. Fatór Frostagladin
Endometrium produz prostaglandin barak E2 no F2. Ho disenterasi
endometrial, husi prostaglandinno kauza kontraksaun myometrium
hanesan fator ida ne`ebe atu limiti ran ba ih menstruasaun.
2.8 KUADRU TEORIA

Konesementu

Faktor ne`ebe fo Nivel Konesimentu:

influensia ba
-Hatene
konesimentu:
-Komprende
Faktor internal
-Aplikasaun
-Edukasaun
-Analisa
-Idade
-Sinteza
-Servisu
-Evaluasaun
Faktor external

Siklus mentruasaun

-Definisaun

-Faktor ne`ebe fo afeita ba

menstruasaun

-Sinais no Sintomas

12
2.9 KUADRU KONSEPTUAL
Variavel Independent (X) Variavel Dependent (Y)

Hatene

Komprende Siklus Menstruasaun

Aplikasaun

Gambar 2. Kuadru Konseptual

Variabel Independet X1 Hatene

Variabel Independet X2 Komprende

Variabel Independet X3 Aplikasaun

Variabel Dependet Y Siklus Menstruasaun

2.10 HIPOTESA

2.11 DEFINISAUN OPERASIONAL

No Variavel Definisaun Paramentru Instrumentu Indikator Skoring Kriteria

13
 Operasional
Sukat
1 Hatene Kapasidade -Definisaun Kuitenariu Ordinal Ba Diak
Respodente - Sinais no Perguntas prerguntas 75-100%
atu responde Sintomas (5) los fo Naton
pergunras skor 1,la 56-75%
relasiona ho los fo Menus
siklu skor 0 <56%
menstruasaun
2 Komprende Kapasidade -Definisaun Kuitenariu Ordinal Ba Diak
Respodente - Sinais no Perguntas prerguntas 75-100%
atu responde Sintomas (5) los fo Naton
pergunras skor 1,la 56-75%
relasiona ho los fo Menus
siklu skor 0 <56%
menstruasaun
3 Aplikasaun Kapasidade -Definisaun Kuitenariu Ordinal Ba Diak
Respodente - Sinais no Perguntas prerguntas 75-100%
atu responde Sintomas (5) los fo Naton
pergunras skor 1,la 56-75%
relasiona ho los fo Menus
siklu skor 0 <56%
menstruasaun

KAPITOLU III

METODOLOGIA DE INVESTASAUN

14
3.1 METODOLOGIA DE ESTUDO
Tuir Sugiyono (2016) metodologia peskiza katak maneira ne`ebe cientifiku atu
hetan dadus ho objetivu no benifisiu rasik.
Metode ne`ebe peskizador atu uza mak study kualitativu ho aproximasaun descritiv
u,uza tekniku (Non Probability Sampling) ho aprosimasaun tipu purposive
sampling. Deskritivu mak peskiza ne`ebe hala’o ho objektivu bo’ot atu halo
deskrisaun ka deskritivu ho kondisaun direitamente ho objektivu. Metode
kualitativu ne`e uza atu hametin ka resposta problema ne`ebe hasoru dadaun iha
situasaun agora (Natoatmojo 2012), peskiza ne`ebe mak hala’o deskrisaun
konesimentu estudante sia kona ba kuidadu durante periodu siklus menstruasaun.

3.2 FATIN NO TEMPU PESKIZA

Fatin ne`ebe atu hala’o peskiza mak iha Eskola Sekundaria 12 De Novembro
Becora Dili, peskiza hahu fulan Setembro to’o Otombro tinan 2018.

3.3 POPULASAUN NO AMOSTRA

3.2.1 Populasaun
Populasaun mak objetu sira hotu iha peskiza ka objetu ne`ebe
kuidadu estudante 150 iha Eskola Sekundaria 12 De Novembro
Becora Dili.
3.2.2 Amostra
Amostra mak hanesan objetu ne`ebe kuidadu no hare nudar
representa estudante hotu-hotu ne`ebe mak iha eskola refere.Maneira
atu foti amostra mak Nonprobability Sampling ho tipu purposive ou
maneira amostra ida ne`ebe mak ita desidi husi peskizador
rasik,nune`e ikus mai sei desidi katak amostra ba peskiza ida ne`e
mak 75 pessoas.
3.3.2.1 Kriteria Amostra

15
 3.3.2.2 Kriteria Inkusi
Kriteria inklusi mak kriteria ka karateristika ne`ebe mak presiza
haknu husi elementu estudante ne`ebe bele foti sai hanesan
amostra:
a. Estudante ne`ebe mak hetan ona menstruasaun
b. Estudante sira ne`ebe mak marka ninia presensa iha aula laran
c. Estudante ne`ebe aseita atu sai responde
3.3.2.3 Kriteria Esklusi
Kriteria esklusi mak karakteristika membru estudante ne`ebe la foti
hanesan amostra:
a. Estudante sira ne`ebe mak seidauk hetan menstruasaun
b. Estudante sira ne`ebe mak la marka ninia presensa iha aula laran
c. Estudante ne`ebe la aseita atu sai respondente
3.4 VARIAVEIS
Variavel iha nia definisaun katak alvu ne`ebe uza hanesan karakteristika
komportamentu ka medida ne`ebe hetan husi peskiza kona ba konseptu ida.Variavel
iha peskiza ida ne`e maka variavel konesimentu ba estudante sira kona ba siklus
menstruasaun.
3.5 TEKNIKU REKOLHA DADUS
Teknik rekolha dadus mak lalaok ne`ebe mak estratejiku liu iha peskiza tamba
objektivu prinsipal husi peskiza mak atu hetan dadus.Se la hatene tekniku rekolha
dadus mak peskizador sei la hetan dadus ne`ebe mak hakonu ho padraun ne`ebe
mak nafatin Sugiyono (2016).Instrumentu katak sasukat ne`ebe uza iha peskiza
ida,iha peskiza ida ne`e hakerek nain uza dadus primariu ,tipu dadus primariu hetan
husi resultadu kuesionariu ho priense folla ne`ebe halibur dadus husi kada
variavel.Peskiza ida ne`e uza modelu perguntas takan. Antes atu esplika
kuestionariu uluk nanain sei hato’o karta autorizasaun peskiza husi Institute
Nasional Saúde (INS) ba iha fatin peskiza, Tuir mai sei halo kordenasaun professor
responsavel turma nian atu halo sorumutu estudante sira. Peskizador sei fahe
kuestionariu ba estudante sira ne`ebe sai ona parte husi amostra peskiza no

16
 peskizador sei halo mos intervista ba amostra sira husi perguntar ne`ebe prepara
ona iha kuestionariu.
3.6 TEKNIKU ANALIZA DADUS
3.6.1 Analizasaun Univariat (analizasaun diskritivu)
Analizasaun univariate ho objektivu atu klarifika ka deskriminasaun
karakteristika kada variavel peskiza. Forma analizasaun nivariate
depende husi generu dadus. Atu uza dadus numerik ho valor mean ka
media,median no padraun deviasaun. Ema jeral analizasaun ne`e bele
fo rejultadu distribuisaun frekuensia no persentasen kada variavel.
Exemplu distribuisaun frekuensia respondente liu husi:
idade,sexu,nivel edukasaun no seluk-seluk tan.
3.6.2 Tekniku prosesamentu dadus
1. Editing
Kurize fila fali kuestionariu hotu atu kurize oinsa kuestionariu hotu
prense hotu ona ho padraun ne`ebe mak iha.
2. Coding/fo sinal Kode
Fo sinal kode ba iha perguntas at fasil tabulasaun no analiza, respondent
sira fo resposta los fo kode (L) no respondent sira resposta la los fo kode
(LL).
3. Scoring
Fo skor ba kada resposta husi perguntas respondent ne`ebe los fo valor
skor 1 no resposta ne`ebe la los fo skor 0.
4. Tabulasaun
Dadus ne`ebe halibur ona produz o analiza ho uza analiza deskritivu
katak imajena realidade ne`ebe hetan iha fatin peskiza refere.

17