2019

Ñawinchanapaq
munay qillqasqakuna

Qusqu Qullaw qhichwa simi

Flor Aideé Pablo Medina
Ministra de Educación del Perú
Guido Alfredo Rospigliosi Galindo
Viceministro de Gestión Institucional
Ana Patricia Andrade Pacora
Viceministra de Gestión Pedagógica
José Carlos Chávez Cuentas
Secretario de Planificación Estratégica
Humberto Hildebrando Pérez León Ibáñez
Jefe de la Oficina de Medición de la Calidad de los Aprendizajes

“Ñawinchanapaq munay qillqasqakuna 2019”

Responsables de la publicación

Jorge Martín Talancha De La Cruz (coordinador)

Tania Pacheco Valenzuela
Edgar Sanga Calamullo
Hermenegildo Espejo Apikai
Wilder Rodríguez Gonzales
Jainor Saavedra Salas
Luz Huanca Sivana
Pamela Jiménez Lizama

Autores y/o recopiladores de textos ganadores del “I Concurso de textos para Mis lecturas favoritas”
Rómulo Quispe Soto (“Tumi llaqtapa muchusqanmanta”)
Julio D. Auccaylle Delgado (“Iskay phiña mayukunamanta”)

Esta publicación es el producto final del esfuerzo institucional de la UMC por medio de sus diferentes equipos de
especialistas.

Primer edición, julio 2019

Tiraje: 7,776 ejemplares
Impresión: Enotria S.A.
Av. Nicolás Ayllón N° 2890, Ate - Lima
Hecho el Depósito Legal en la Biblioteca Nacional del Perú N° 2019-07601

© Ministerio de Educación del Perú

Calle Del Comercio N° 193, San Borja
Lima - Perú
Teléfono: 615-5800
www.gob.pe/minedu

Citar esta publicación de la siguiente manera:

Ministerio de Educación del Perú. (2019). Ñawinchanapaq munay qillqasqakuna 2019. Lima: Oficina de Medición de la Calidad de
los Aprendizajes.
Ancha munasqa wawa:
Kaymi “Nawinchanapaq munay qillasqakuna 2019” sutiyuq mayt’u
kachkan.
Kay mat’upim tarinki munay willakuykunata, harawiykunata,
historieta nisqata, huk qillqasqakuna ima. Chayninam hamp’atuwan
tupay allinchus icha manachus, chaymantapas qillqasqa kachkan.
Tipun sutiyuq ñawpa llaqtamantapas munay willakuy kachkallantaq.
Wakin simikuna mana chinkananpaq imatachus rurachkanku,
chaymantapas noticia nisqa kachkallantaq.
Hinallataqmi, qayna wata “Ñawinchanapaq Munaq Qillqasqakuna
Ñawpaq Atipanakuy” apakurqan. Chay atipanakuypaqmi achka
hamawt’akuna qillqasqakunata apachimurqanku. Chaykunamanta
llalliq qillqasqakunata akllaspam kay mayt’uman churallaykutaq.
Chaymantapas, sapanka qillqasqam ruranakunayuq kachkan. Chay
ruranakunataqa, hamawt’aykiwan kuska, yachay wasipi llamk’anki.
Wakintataq, mama taytaykiwan yanapachikuspa, wasiykipi
llamk’allankitaq. Chaykunawanmi tukuy qillqasqakuna hamut’aytaqa
astawanña atinki.
Chaykunatam tukuy sunquykuwan qampaq rurayku. Ichapas
munayniykipaqhina kanman.

Oficina de Medición de la Calidad de los Aprendizajes (UMC)

 Hamp’atumantam wawakuna
rimachkanku. Chayta
ñawinchasunchik.

Llaqtanchikkunapi
hamp’atupa willakuyninkuna
Ñuqan Phaxsi kani, aymara
Ñuqan Soraro kani. Asháninka llaqtaykupiqa, paray llaqtamanta. Chakra yapuy
pachapichus mayu patakunapi hamp’atu k’ar k’aryan pachapi uqi llimp’iyuq
chayqa, mayu pisiyanantam willakuchkan. Chaymi runaqa hamp’atuta rikuyku chayqa,
challwaq rinku. allin watam kanqa, nispa niyku.
Ichaqa, ch’akiriy pachakunapi sach’a sunqukunapi Huch’uy qillu hamp’atutachus
k’ar k’aryan chayñataq parata mañakuchkan. rikuyku chayñataq, ch’aki
Hunt’akunpunitaqmi chay nisqayku. Hinallataq, yurakuna wata kanqa.
t’ikay pachapi, ch’umpiniraq hamp’atuta rikuyku chayqa, ña Tutakunapichus, kallpawan
uywakuna hap’imuy pachaña. hamp’atu k’ar k’aryan chayqa,
paramunanta willakun. Hatun
hampatu rikuyqa qullqin. Wasi
Ñuqapa sutiymi Shekut, qayllakunapichus rikhurin
Awajun llaqtamanta. chayqa, uywachus icha
Ñuqaykupaqqa, hamp’atu mikhuychus allin qullqiman
kallpawan k’ar k’aryan qhatukunqa.
chayqa, parananpaqmi.
Hinallataq, wasi ukhupi
hatun hamp’atuta
rikuspaqa, piñiykuchá
wañunqa, nispañataq niyku.
Chaynataqa k’ar k’aryan,
mayqin millay runachus
layqachiwaptinkum. Ichaqa,
huch’uy hamp’atuchatachus
rikuyku chayqa, manam
imapas kanqachu,
niykuñataq.

Ñuqapa sutiyñataq Soy Sani. Shipibo llaqtamanta. Ñuqan Sayri kani, qhichwa llaqtamanta.
Ñuqaykupaqqa, huchuy hamp’atuchachus k’ar Ñuqaykupaqqa, hamp’atuta qullqin.
k’aryan chayqa, parananpaqmi. Hatun hamp’atu k’ar Hatun q’illu hamp’atuchus wasi ukhuman
k’aryan chayñataq, nisuta paraspam mayutaraq unu haykurqun chayqa, wasiyuqmi achka
phuqchikunqa, niyku. qullqita chaskinqa.
Hinallataq, warmi warmachachus q’illu qhasquyuq Hinallataq, chakrapi hatun hamp’atuwan
hamp’atuwan tupan chayqa, allin away yachaq kanqa. tupaspaqa, allinta kunan wata
Chayraykum, mama taytan piripiri yurapa unuchanwan chakra rurunqa. Ichaqa, huch’uy
ñawinman sut’uykachinku, hamp’atuwantaq makinta q’umir hamp’atuchawan tupayku
qhaqunku. Chaymantataq, warmaqa iskay simana hina chayqa, parañataq mana kanqachu.
pisichallata mikhun. Chayraykutaq mikhuykunapas mana
allintachu rurunqa. Chaymantapas,
hamp’atu unayta k’ar k’aryaykuptinqa,
allinta chay watapi paranqa.

4
Ruranakuna
1 Qillqasqamanhina, kay tawlata hunt’apay. Manachus ima yuyaytapas wakin hunt’apanapaq
tarinki chayqa, hina ch’usaqllata saqinki.

Hamp’atu k’ar k’aryaspa, ¿imatataq willakun? Hamp’atuq sayaynin, ¿imatataq willakun?

Aymara

Shipibo

Qhichwa

Awajún

Asháninka

2 Kunanqa, tawla huntasqaykiwan yanapachikuspa, kay tapukuykunata hunt’achiy.

a Hamp’atu k’ar k’aryaptin, aymara warmapa ch Hatun hamp’atumanta rimaspari, qhichwa

nisqan awajún warmapa nisqanwan, ¿imapitaq warmapa nisqan, shipibo warma nisqanwan,
rikch’akunku? ¿imapitaq huqniray kanku?

3 Willkapa rimasqanta ñawinchay.

Qillqasqamanhina, ¿ima nispataq Suraru
Willkata kutichinman?
Huk kutinmi
yunkapi, mayuta
unu aysamuq riptiy
achka hamp’atukuna
kar karyaykuptin
anchata
mancharikuni.
Willka Soraro
Asháninka wawa

4 ¿Imakunatawantaq aylluykipi hamp’atu willakun? Mama taytaykitapas kuraq runakunatapas

tapurikuy. Chaymantataq, huk raphipi qillqaspa yachay wasipi masichaykikunawan
ñawinchaychik.

5
 Asnumanta Atuqmantawan
Huk kutinsi, uwihanpa chinkasqanrayku, tayta Philikuqa Chay tutaqa, Mariyanu sutiyuq asnuqa, llakisqas uwiha
warminpuwan llakisqa kasqaku. kancha punkupi kayhinata rimapakusqa:
Sapa tutanmi uwihanchik Arí, mamáy Antuka. Atuqta Ñuqaqa imaymanata q’ipisqa nisuta llamk’ani. Ichaqa,
chinkachkan. Chay millay atuqta manchachinanpaq, uwiha uywaqiykuna mana allintachu qhawariwanku. Aswanmi
hap’irqusunpuni. kancha punkupi asnunchikta yarqaypi ch’achachiwanku.
watasunchik.

Qunqayllas huk atuq kancha punkupi Atuq astawan rimapayaptinsi asnupas Mariyanuqa astawansi llakirikun. Chayta
rikhurirqusqa... rimayta qallaripusqa. rikuspas atuqqa kayta nisqa.
Allinllachu, masiy Mariyanu, Wakapa allinta mikhunanpaq Masiy Mariyanu, sumaq
¿sapallaykichu rimakuchkanki? nisuta llamk’anki. Qamtaq tullullaña q’achu mikhukamunaykipaq
kachkanki. paskarqusayki.

Anchata
añaychakuyki, wawqiy atuq.
Arí, wawqiy. Uywaqiykunaqa Munaspaqa huk uwihacha apakuy,
Ichaqa, asnuqa manas rimayta munanchu. manachushina ñuqata munawankuchu. ichaqa ama uqi kaqtaqa apankichu.

Ichaqa, asnuq nisqantas atuqqa mana hunt’asqachu. Illarimuytaqa, mama Antukas uwiha kanchata haykusqa...
Ha, ha, ha. Uqi ...¡Manam uqi uwihapas
uwihachata asnupas kankuchu!
apakusaq. Wirachan
kachkasqa.

Tayta Philikuqa sukha pampapi mikhusaqtas asnuta tarimusqa. Mariyanuqa, p’unchawnintinsi q’achuta q’ipiykun.

Yaw Mariyanu, kaypimá

sumaqta mikhuspa
kachkasqanki. ¿Maymi waskha? Wasaymi
Chay huchaykimantam nanayuwachkan.
aswanta llamk’anki. Atuqpa huchanpi
ñak’arichkani.

6
Chay tutaqa, atuqsi rikhuriqullantaq... Ichaqa, wakmantas atuqqa asnuta Atuqqa, yuraq uwihatapunis waskhantinta
qiquykullantaq. aparqullasqataq. Llakisqas uywaqinkuqa
rimanku.
Allinllachu, wawqiy Mariyanu. ¿Kunan Ama phiñakuychu, wawqiy Mariyanu.
tutatapas yanapanakullasuntami, riki? Kunanqa aswan karuta mikhuq Chay uwihataqa mikhuy Waskhanchikpas
rinki. Hinapiqa uywaqiyki mana rantinanchikpaqmi mana kapunchu.
tarisunkichu. qhatunanchik karqan. Mana
qullqiyuq rikuyukunchik.

Manam kunantawanqa Ya. Allinmi. Ichaqa,

qiquwankiñachu. Huchaykipi waskhatapas yuraq
nisuta llamk’ayachiwanku. uwihatapas amapuni apankichu.

Mariyanutaqa maskhaspas taripullasqakutaq. Paytaqsi Chaysi, asnuqa nisqa: ama llakikuychikchu ñuqa waskhata
uywaqinkuna llakipi kasqankuta rikuspa, llapanta willapusqa. atuqtawan apamusaq, nispa.
Huchaykunata pampachaykuwaychik, ama hina
kaychikchu. Chay atuqmi yukaykuwan.
Mikhuq rinaypaq paskiwaspam, uwihata
waskhatawan apakuq karqan.

¿Ima ninkin,
yaw asnu?
¿Imaynatataq
chaytari ruranki?

Kinuwa p’isqiwan llusirquwaychik.

Hina llusisqa mach’aynin kinrayta rispa
kumparayasaq. Atuqqa wañusqa kanaypaq iñinqa.

Atuqqa uñankunapuwan Mariyanuta kumparayasaqta tarisqaku. Atuqkuna wiqawninkuman waskhawan watakuspa chutananku
kachkaptiñas, qunqaylla sayarirqusqa, asnuqa aysatamusqa.
¡Akakallaw! Mariyanu ¡Kurupusasqañam!
wañupusqa. Ichaqa Waskhawan watakuspa ¡Ay…! Umachayta.
achka aychanchik kanqa. llapanchik chutasunchik.
Wasiman apakusunchik.

¡Achakáw!
wasachayta. ¡Qasiy, Mariyanu!
Arí. Ichaqa nisu Amaña kayta
llasachá kachkan. rurawaykuchu.

Chay p’unchawmantas atuqqa mana Mariyanuta yukasqañachu, uwihatapas mana apasqañachu.

Mana allin uywasqanchikmi

ñuqanchikpapas huchanchik.
Kunanmantaqa allinta
mikhuchisunchik.

¡Hihaw! kaymá allin

kawsakuyqa.

Mariyanu, atuqta
wanachisqaykimanta,
anchata añaychakuyki.

Kunankamapas asnuqa llamk’allanpunis, ichaqa allintas mikhunpas samakunpas.

7
 Ruranakuna

1 Kay tapukuykunata kutichiy:

a ¿Imaraykutaq Mariyanu asnuri uywaqinku mana khuyanankupaq iñisqa?

ch ¿Imapaqtaq tayta Philikuwan mama Antukawan uwiha kancha punkupi asnuta watasqaku?

chh Ñawpaq kutillaraq tupaspari, ¿imaynatataq atuq Mariyanuta yukasqa?

2 Kay qillqasqapi imakunachus kasqa, chaymanhina urapi rimaykunata ñiqichay.

1 yupaymanta 6 yupaykama qillqanki.

Atuqqa uwiha kanchaman haykunanpaq Mariyanuta yukasqa.

Mach’ayninkuman aysanankupaq atuqkunaqa Mariyanuta waskhawan watasqaku.

Uwiha kancha punkupi uywaqinku asnuta watasqaku.

Mariyanuqa atuqwan imaymana rurasqankuta willakapusqa.

Philiku Antukawan aswan achka q’achuta Mariyanuta qipiykachisqaku.

Mariyanuqa atuqkunata asyasqa, waskhatapas apanpusqa.

8
3 Imaynachus kasqankumanhina, urapi simikunapa qayllanpi “atuq” icha “asnu” sutita
qillqay.

Yuyaysapa Llamk’aysapa

Khuyakuq Mich’a

Yanapakuq Kallpasapa

Yukakuq Llulla

4 Kimsa warmakunam atuqmanta Mariyanumantawan kayhinata rimasqaku:

Mariyanupa Chay Mariyanu Ñuqapaqñataq,

atuqchakunata atuqkunata atuqpas
aysatamusqanmi wanachisqanqa asnupas
ñuqapaqqa ñuqapaq millaykama
mana allinchu. allinpuni. kasqaku.

Luwisa Antuku Amaliya

¿Mayqin warmapa rimasqantataq allinmi ninki? Imaraykuchus allin kasqanta

urapi mast’ariy.

9
 ¿Imaynatataq kuru wañuchiq hampita rurasunman?
Chakranchiskunapiqa, kanmi tarpukusqanchikkuna mikhuq kurukuna. Chay kurukunapaq
hampi rurayta yachasunchik. Pachamamanchikta mana unquchiqmi chay hampiqa kanan.

¿Imakunataq kanan? • Iskay hatun siwilla • Kuchuna

• Chunka hayaq uchu • Iskay puruña
• Iskay uma ahus • Tilapas plastikupas
• Huk huch’uy jabón nisqa • Maran utaq kutana
• Iskay winku unu • Suysuna, qhitunapuwan

¿Imakunatataq rurasunchik?

1 2 3

Uchuta, ahusta, siwillatawan Kunanqa, llapan saqtasqata Tilawanpas plástico nisqawanpas

ñut’uta pikarquspa, sapaq huknin puruñaman hich’aykusun. puruñata kirpaykusun. Hinataqa
sapaqllata maranpi saqtarqusun. Hawanmantaq, unuta hich’aykuspa, kirpana, wasintinta asnay mana
allinta taqrukunankama qaywisun. atinanpaqmi.
Adaptado de: http://www.ipade.org.ni/images/portadas/libro_desarrollo_economico/INSECTICIDAS.pdf

4 5 6

Llapan taqrusqanchikta
huk tuta puñuchisun.
Paqaristinpaqqa, chhapan
pachanman tiyaykunqa.

Kunanqa, suysunawanñataq chay Chay mana chhapayuq unumantaq

taqruta huk kaq puruñaman jabón nisqata pikaykusun.
suysurqusun. Hinapim Chaymantataq, jabón nisqapa
chhapankuna qhipanqa. chullunankama qaywisun. Jabón
nisqataqa churana, yurakunapa
raphinman hampi k’askananpaqmi.

¿Imaynatataq tarpusqaman hampita churana? Chay hampiri, ¿imanantaq kuruta?

Chay hampi rurasqanchikpa kuskanninta, Uchuqa anchatam hayan. Aswantaraq
20 winku unuwan taqrurqusun. Chaytataq uchuta, ahuswan, siwillawan ima
tarpusqanchik yurapa raphinman ch’allaykusun. taqruqtinchikqa sinchitapuni hayan.
Pichqa p’unchaw qhipatachus kurukuna kanqaraq Chaykunawan hampi rurasqanchikta
chayqa, yapamanta ch’allarqullasuntaq. Manam kuru mikhun chayqa, nisutam hayaykun.
sapa p’unchawchu ch’allana. Sapa p’unchaw Chayhinata hayaptinmi, kuruqa raphi
ch’allasqaqa yurakunañataqmi ch’akirqunman. Inti mikhuyta mana munapunchu.
haykuytapas tutatapas hampita ch’allaqtinchikqa
aswan allinmi kanqa.

! Ama kurkuykimanpas ñawikimanpas kay hampiwanqa tupachinkichu, anchatam k’arachikun.

10
Ruranakuna

1 Tapukuykunata kutichiy.
a Qillqasqamanhina, ¿imaraykutaq kurukunari raphi mikhuyta mana munapunkuñachu?

ch Qillqasqamanhina, ¿imaraykutaq mana sapa p’unchawchu yurakunamanri hampita ch’allana?

2 Kay qillqasqapi imakunatachus qati qatillata rurana kasqa, chaymanhina urapi

rimaykunata ñiqichay. 1 yupaymanta 6 yupaykama qillqanki.
Hampi mana qhilliyuq kananpaq unuta suysurqusun.

Uchuta, ahusta, siwillatawan sapaq sapaqpi saqtarqusun.

Jabón nisqata pikaykusun, chaymantataq unuwan chullunankama qaywisun.

Llapan taqrusqayuq unuta huk tuta puñuchisun.

Tilawanpas plástico nisqawanpas unuyuq puruñata kirpaykusun.

Llapan saqtasqata puriñaman hich’aykuspa, unuta talliykusun.

3 Saraqa taytantas hampi rurayta yanapasqa.

Chay hampimanqa uchuta, ahusta, siwillata

ima churayku, ichaqa, paqaristinqa,
kurukunaqa mikhullaskanku.

Hampita ruraspari, ¿imapitaq Sara taytanwan pantankuman karqan?

4 Waturikamuy.
Imawanñataqchus kuru hampita rurawaq, chayta mama taytaykita huk runatapas
tapukamuy. Chaytataq qillqana mayt’uykipi qillqaspa, masichaykikunapaq yachay
wasipi ñawinchay.

11
 Qhawariy, kay periódico Hinallataq, wakin uywakuna
nisqata rantimuni. Chaypi yanapakuq kasqankumantapas
huk awichukunaq simikuna willakuchkan.
yachachisqankumanta Ñawinchasunchik.
willakuchkan.

10 RIMAYNINCHIK 2018 watapi, qhapaq raymi killapa, 31 p’unchawninpi

Chinkanayaq simikunatas awichukuna warmakunata

yachachichkanku

Adaptado de: https://larepublica.pe/sociedad/1388578-pension-65-adultos-mayores-ensenan-ninos-lenguas-peligro-extincion-ministerio-desarrollo-e-inclusion-social-escolares

Lima llaqta. Programa Pensión 65 nisqapi kaq
awichukunas wakin chinkanayaq simikunata
kawsarichichkanku. Kay chinkanayaq simikunas
jaqaru, kukama kukamiriyapuwan kanku.
Jaqaru simitaqa Tupe llaqtallapis rimanku. Kay
Tupe llaqtaqa Limapi kaq Yauyos provincia
nisqapis kachkan. Chaypis 63 kuraq awichukuna
sut’i willakuykunata, aranwaykunata ima jaqaru
simipi willaspa warmakunata yachachichkanku.
Aswantapas, lliklla awayta, chakrapi llamk’ayta,
tusuykunatapas yachachillankutaq, chaykunawan
kawsayninkupas siminkupas aswan kallpachasqa Ministro de Cultura umalliq kayhinata rimarisqa: “Huk
kananpaq. simichus mana wañunchu chayqa, kay simi rimaq
Hinallataqsi, Loreto suyupi kaq San Juan runakunapa kawsayninpas manam wañunchu. Paykunam
Bautista llaqtapi, Nauta llaqtapipas kukama imaynatachus kawsana, imaynatachus Pachamamanchikta
kukumiria simitañataq pusaq awichukuna qhawarina chaykunata yachachiwanchis”, nispa.
yachachillachkankutaq. Paykunaqa kay simita Perú suyupiqa 48 simikuraqmi kachkan. Chaykunamantam
yachachinku mayupi challwaspa, hampiq 21 simikuna chinkapuchkanña. Kay simikunaqa manam

https://www.agenciasinc.es/Noticias/Los-loros-colaboran-en-la-expansion-de-la-araucaria-brasilena
qurakunata riqsichispa, takispa tususpa chinkanañnachu. Huk simi chinkaptinqa, huk niray
imañanataq. kawsaymi chinkallantaq

K’allakunapa sach’akuna tarpusqankutas yachanku

Brasil suyu. Kay suyupiqa, arawkariya k’allakunaqa aswansi arawkariyata yanapan. ¿Imaynatataq
sutiyuq sach’as chinkanayapuchkan. Ichaqa, yanapan? K’allakunas rurunta mikhunku. Ichaqa manas
Amazonía suyupi kaq k’allakunas kay sach’a llapantachu mikhunku. Saksarqunku chayqa, kuska
mana chinkananpaq yanapakunku. Chaytas huk kuskanta mikhuspas rurutaqa wikch’upunku. Kayhinatam
investigación nisqata ruraspa tarinku. t’aqwiriq Guillermo Blanco, willakun: “Qhawaptiykun,
Kunankamapas, k’allaqa arawkariya sach’a chay kuskan mikhusqa rurumantaqa ñawpaqta sumaqta
wañuchiqmi, nispas rimaq kasqaku. Ichaqa, kay yuracha wach’imun, mana mikhusqa rurumantataq
qhipataña wach’imun”, nispa.
k’allaqa manas kikin sach’apichu rurutaqa mikhun.
Karuta apaspas chaypiña mikhun. Mana mikhuyta
tukuspataq pampaman wikch’upunku. Chaykunapitaq
Musuq arawkariya wiñamun.
Kay investigación ruraqkunas, kayhinata nisqaku.
“Pachamamanchik mana unqunanpaqqa, uywatapas
runatapas sumaqtan uywananchik”, nispa

12
Ruranakuna

1 “Chinkanayaq simikunatas awichukuna warmakunata yachachichkanku” sutiyuq

qillqasqata ñawinchay.
a Kunanqa, kay tawlata hunt’apay.

¿Pikunamantataq kay qillqasqa rimachkan? ¿May llaqtakunapitaq kay qillqasqapa

willakusqan kasqa?

ch Kay qillqasqata ñawinchaspas tayta Evaristo kayhinata nisqa:

Imaynam kuraq taytakuna jaqaru

simita wawakunata yachachichkanku,
kaqllatataqmi wakin llaqtakunapipas
taytakuna siminkuta yachachinanku.
Evaristo

Tayta Evaristo rimasqanta, ¿qam allinmi niwaqchu? ¿Imarayku?

2 Iskaynin qillqasqakunapa willakusqanmanhina, tawlapi tapukuykunata kutichiy.

Chinkanayaq simikunatas K’allakunapa sach’akuna tarpuq

awichukuna warmakunata kasqankutas tarinku.
yachachichkanku.

¿Imataq chinkaypi
kachkan?

¿Imatataq mana
chinkananpaq
rurachkanku?

3 Ima uywachus icha ima yurachus llaqtaykipi chinkanayachkan, ¿chayta yachanki?

¿Imatataq mana chinkapunanpaq rurawaq? Kutichiyniykita mast’ariy.

13
 Unu raymichana WAKA

Qusqu suyunchikpim Tipun sutiyuq munay centro arqueológico nisqa kachkan.

Inkakunapa kawsasqan pachapiraqsi Tipuntaqa rurasqaku. Ingeniero nisqakunan
kayninata ninku: Tipuntaqa rurasqaku, chakrata qarpaspa imaynatachus unuta rakina, chay
riqsichiwananchikpaqmi, nispa.

Maypis Tipun unu paqarin

Tipunman chayamuq unuqa Apu Pachatusan urqupis
paqarin. Chay urqumantapachas rumiwan yarqhakunata
ruraspa qhata urayta unutaqa apayamusqaku. Ña pata
patakunaman chayamuspaqa allpaq pachantañataq unuqa
purimun, chaymantataq wakmanta rikhurillantaq.

14
 TIPUN
QUSQU

Imamantas sutin

Adaptado de http://moleskinearquitectonico.blogspot.com/2009/07/tipon-el-agua-y-los-incas.htmlHYPERLINK; http://www.aputours.com/info_tipon.php

PERÚ

hamun
Historiador Luis Antonio Pardo
nisqanmanhinaqa Tipun sutiqa
“t’impuq unu” nisqamantas
hamunman. Huknin quchaman
phaqchaykuspanmi
t’impusaqhina unuqa
phullpuchkan. Chayraykus Tipun
sutitaqa churankuman karqan.

¿Imataq Tipunri kasqa?

Historiador nisqakunapa t'aqwirisqankumanhinaqa,
Tipunqa unu raymichana hatun wakas kanman karqan.
Tipunqa Inkakunapa allin qawasqas kasqa, chaypi unuta
ancha yupaychaywan qhawaspankurayku. Ancha
chaninchasqa kaspas, mana usuchispalla, allintapuni
qarpaytapas yachasqaku. Kunankamapas hatun
chakrakunatam kay Tipun unuwanqa qarpachkankuraq.

Imakunatawantaq
Tipunmanta ninku
Kikin pata pataman chayamuspaqa, unuqa
tawaman rakikuspam munayta phaqchayamun.
Chay phaqchaqpim unu raymita ruranku.
Wakinmi ninku chay tawa phaqchaqkunaqa,
tawantin suyupa rantinmi, nispa. Wakinqa,
tawantin Ayar wawqikunapa rantinmi
nispañataq rimanku.

15
 Ruranakuna

1 Hunt’apay:
Tipuntaqa rurasqaku

Historiador nisqakunapa
rimasqankumanhina

Ingeniero nisqakunapa
rimasqankumanhina

2 ¿Imapaqtaq qillqasqa ruraqri kay siq’ita churanman karqan? Kutichiyniykita chimpuy.

TIPUN
QUSQU

PERÚ

a Imaynachus Perú ch Perú suyupa chh Mayqin suyupichus

suyunchik kasqa chay mayninpichus Qusqu Tipun llaqta
qhawachiwananchikpaq. llaqta tarikun, chay tarikun, chay
riqsichiwananchikpaq. rikuchiwananchikpaq.

3 ¿Imapaqtaq kay qillqasqata rurasqaku?(Panchu Luciyanawan kutichisqankuta qhaway)

Ñuqapaqqa, kay
Kay qillqasqataqa
qillqasqataqa rurasqaku,
rurasqaku, imaynatachus
imaynachus Tipun kasqa,
qharpanapaq
imapaqchus kay llaqtata
yarqhakunata rurana,
rurasqaku, chaykuna
chay yachanapaqmi.
riqsinapaqmi.
Panchu Luciyana

¿Mayqin kaq warmapa rimasqantaq aswan chanin qampaq kanman? ¿Imarayku?

16
4 Kay qillqasqata ñawinchay:

Tampumach’ayqa inkakunapa kawsasqan pachapi rurasqaraqsi kasqa. Qusqu

llaqtapa hawallanpim kachkan. Unuta raymichanapaqmi Tampumach’aytaqa
rurasqaku, nispam wakinqa ninku. Sapa Inka samananpaqsi rurasqaku, nispañataq
wakinqa ninku. Sutinqa iskay simi hukllasqamanta hamun: “Tampu” samana wasi
“mach’ay” qaqa sikipi t’uqukuna.
Tampumach’aymanqa, qallariyninpiqa huk
yarqhallantam unu chayamun, chaymantataq
iskay phaqchaqman rakikun. Chay phaqchaq
patapim unutaqa raymichaku. Kunankamapas
maypichus unu paqarisqantaqa manam
pipas yachanchu. Ichaqa, unuqa kaqllam
chayamuchkan. Chay unuwanmi huchuy
chakrachakunata qarpachkankuraq. Tampumach’ay

Kunanqa, Tipunmanta qillqasqata Tampumach’aymanta qillqasqatawan ñawinchaspa,

kay tawlata hunt’ay:
Tipón Tampumach’ay

¿Imamantataq sutin
paqarisqa?

¿Imay pachapitaq
rurasqaku?

¿Maypitaq unuri
paqarin?

Kunan pachapiri,
¿imatataq unuwan
rurachkanku?

5 Chay tawlamanta akllaspa, imakunapichus rikch’akunku iskaynin qillqasqakuna,

chayta qillqay.

17
 Anemia unquymanta yacharisun
Iskay sutiyuq simi: Kukupin, k’ipchan

Luwismi Anawan hampina wasita risqaku. Chaypim anemia unquymanta kay willakuyta
rikusqaku.

Anacha, qhawariy.
Hatun willakuyta
k’asqachikqaku.

Arí, Luwismi. Anemia unquymantam

willakuchkan. Ñuqapas mamaywan
hamuni. Kunanqa, imaymanata
wasiypi wayk’unku.

An… mamaypas hamurqanpaschá.

¡Chayraykuchá huk
mikhunakunata wayk’uchkan!

Wasita ripuspas ñanpi Anawan Luwiswan kayhinata rimasqaku:

Iskay kimsa p’unchawñam mamay Luwis, mamaykipa nisqanqa

yawarniyuqta, kukupinniyuqta chaninmi. Hampiqmi kayhinata
ima wayk’uchkan. Anemia nin: “Kukupinniyuq”, yawarniyuq
unquymanta qhaliyanapaqmi, mikhunaqa allinmi, yawarninchikman
nispam wayk’uchkan. Saykusqallata hierro nisqata apasqanrayku.
rikuwaspanmi, anemia unquyniyuq Hierro nisqachus yawarninchikpi
kanaypaq mamayqa yuyayukun. pisiyanman chayqa, anemia unquymi
1 hap’iwasunman”, nispa. 2
Imaynayá kampas, Anita. Arí, ichaqa Hampiqpa
Ñuqaqa qhalin chachkani. nisqanmanhinaqa, kallpa wañuchus
Chaymi yawarniyuq, kanchis icha samapakunchikchus
kukupinniyuq mikhunataqa chayqa, manam unqusqa kasqanchikta
mana mikhunaychu. Yachay yachanchikchu, mana imanchikpas
wasinchikmanpas allinmi nanawasqanchikrayku. Ichaqa, anemia
richkani, tayta mamaytapas unquyniyuqpas kachkasanchik. Kay
allintam llamk’aypi unquyqa wiñananchiktam hark’akun,
yanapachkani. 3 huk unquynunatapas apamun. 4
Chiqaqpaschá hampiqpa nisqan.
Ichaqa, yawarniyuq, kukupinniyuq Ñuqapas yawarniyuq kukupinniyuq
mikhunataqa manam munanichu. mikhunataqa manam munanichu. Ichaqa,
Manan millp’uyta atinichu. munasqay mikhunawan taqruspam
Munasqaytam ñuqaqa mikhunay, mikhuni. Qampas chayhinata mikhuwaqmi.
manam mamaypa Ñuqaqa aswanmi kukupinta mikhuyman
munasqantachu. anemia unquyniyuq kanaytaqa.
5 6

18
Ruranakuna

1 Anapa willakusqanmanhina, anemia unquyniyuq kaptinchik, ¿imaynataq

kasunman?

2 Pichus maychus anemia unquyniyuq kanman chayri, ¿mayqin kaq mikhunanataq

akllasunman?

Kukupin thiqtisqa arusniyuq, Thiqtisqa papa arusniyuq,

a ch
ispinaka t’akapayuq. siwulla t’akapayuq.

¿Imaraykutaq chay mikunata akllanman? kurichinaykipaq qillqasqata ñawinchay.

3 ¿Imapaqtaq Hampina Wasipi chay qillqasqata churasqaku?

a Anemia unquymanta rimanakuyman mink’ananpaq.

ch Warmakunapa yawarnin qhawachiyta yuyarichinanpaq.

chh Hierro nisqayuq mikhuykuna rakikunanta willananpaq.

4 Hampina Wasipi qillqasqa k’askachisqapim kay rimay kachkan:

¡Qhali kaymi imamantapas ñawpaq!

¿Ima niytataq kay rimay munachkan?

5 ¿Llaqtaykipi anemia unquy qhaliyachiq huk mikuykuna kanchu? Yachachiqniykiwan

watumuychik. Chaytataq huk raphipi qillqaspa wasiykiman apay. Chayta qhawaspa
mikhuna wayk’unaykichikpaq.

19
 Munay willakuykuna allin yachachiykunata quwanchik
Kunan wataqa, wakin ayllukunapi mana allintachu allpa rurusqa. Chaymanta llakisqas wawakunaqa
yachachiqwan yachay wasinkupi kayhinata rimasqaku:
Wawakuna, ¿Imaraykutaq Pachamamanchik
Yachay wasipi mana ñawpaq hinañachu allinta ruruchkan?

Pisillata parasqanrayku.
Chiqaqmi, wawakuna. Kunanqa,
Mayukunapi pisilla unu Pachamamanchikmanta munay
kaptin mana chakra willakuyta ñawinchasunchik.
qarpanapaq unu aypanchu.

Qampas kay qillqasqata ñawinchay.

“Ñawinchanapaq Munay Qillqasqakuna Ñawpaq
Atipanakuy” llalliqmanta akllasqa willakuy.

Tumi llaqtapa muchusqanmanta

Ancha unay pachapiraqsi, Tumi Llaqtaqa allin qhapaq llaqta kasqa. Chakrakunapas waliqtas papata,
uqata, saratapas, ruruq kasqa.
Ichaqa, watanmanta watanmanqa, Tumi llaqta runakunaqa manas khuyakuywanchu, manataq
yupaychaywanchu Pachamanchikta qhawaq kasqaku. Aswansi, mikhuykuna rurusqantapas
hatuchaqllanta akllaspa huqariq kasqaku, khullu khulluntataqsi chakra pampapi wikch’urpariq

Texto adaptado para fines pedagógicos. Título del texto: “T´umi Llaqta”. Autor/adaptador: Rómulo Quispe Soto.
kasqaku. Chaytataqsi ruphay atiykuq, uywakunapas thullkiykuq kasqaku.
Chaykunata rikuspas, Pachamamaqa Tumi llaqtaman muchuyta chayachimusqa. Chaysi parata
mana apachiptin tukuy mikhuykuna ch’akipusqa. Hinaptinsi Pachamamaqa mana rurupusqañachu.
Qullqakunapi mikhuykuna waqaychasqankupas as asmantas tukukapusqa. Chayhinas yarqay,
unquykuna ima chayamusqa. Chayta rikuspas, ancha llakisqa, Tumi Llaqta kamachikuqkuna
huñunakuyman waqyachisqaku.
—Manam kayhinataqa kawsasunmanchu. Imatapas rurananchikmi kanqa— nispas huknin runa rimarisqa.
—¿Imatawantaq rurasunri? Apukunatapas tukuytañam para apachimunanpaq mañakunchik, ichaqa
manam uyariwanchikchu- nispas hukñataq rimarisqa.
—Wakinninchikmi huk llaqtakunata mikhuy maskhaq rinanchik. Llapanchikqa manan riyta atisunmanchu,
ñanpichá wañunkuman— nispas yuyaq machulachañataq rimasqa.
Chaysi, aswan qhali kaq waynakunata akllasqaku. Hinaspas waynakunaqa huknin Kamachikuq
umalliqnintin, mikhuna maskhaq puririsqaku. Sayk’usqaña yarqasqaña kaspapas, kallpacharikuspas
purinku.

20
 Achka p’unchawña purisqankupis Qhapaq Suyu sutiyuq llaqtaman chayanku. Chaypis Tumi Llaqta
kamachikuq runaqa llaqtanku muchuypi tarikusqanta willasqa. Chay llaki willakuyta uyarispas,
Qhapaq suyu kamachikuy taytañataq nisqa: “Wawqiykuna, manam Pachamamanchiktaqa
phiñachinachu. Aswanmi mikhuy quwasqanchikmanta añaychaspa sumaqta kawsakuna”, nispa.
Tumi llaqta runakunaqa aswan llakisqas uyarinku. Chaysi kayta rimallasqataq: “Kaypiyá iskay kimsa
simana qhipakuspaykichik, llamk’aysiwayku. Llamk’asqaykichikmantataq, apakunaykichikpaq,
mikhuyta hampita ima qusqaykiku”, nispa. Chayta uyarispas Tumi Llaqta runakunaqa kusisqa
qhipakusqaku.
Achka p’unchaw llamk’apakuspaqa, Tumi Llaqta runakunaqa llamk’asqankumantas, askha mikhuyta,
hampikunata ima chaskikusqaku. Chaymantataqsi llaqtankutas kutipusqaku. Chayapuspaqa, aswan
yarqayniyuq, aswan unquyniyuqtas llaqta masinkuta tarisqaku. Chaysi llapanpaq mikhunata
quspa, hampiyta qallarisqaku. Hinallataqsi, kunanmantaqa manam millayñachu kasaqku, anchata
yupaychaspam Pachamamataqa añaychakusqaku, nispas nisqaku.
Chayta rikuspas pachamamaqa Tumi Llaqta runakunap huchankuta pampachaspa, wakmanta
parata apachimusqa. Iskay kimsa simanamantaqa mikhuykunapas sumaqtas wiñayta qallarisqa.
Tumi Llaqta runakuna kallpacharikuspaqa, hatun raymitas Pachamamapaq rurasqaku.

Wawakuna ñawinchayta tukuptinkus, yachachiqqa tapukuykunata kutichinankupaq qusqa.

Qampas kutichiy.

1 ¿Ñawpa pachakunapiri, ¿imaynataq 2 ¿Imaraykutaq Pachamamari Tumi Llaqta

Tumi Llaqta kasqa? runakunata muchuchisqa?

3 Kay t’aqata yuyaywan ñawinchay:

“Wawqiykuna, manam Pachamamanchiktaqa phiñachinachu. Aswanmi mikhuy

quwasqanchikmanta añaychaspa sumaqta kawsakuna”.

¿Imapaqtaq qillqasqa ruraq kayhina ch’ikuwan “ ” kay t’aqata wisq’arqan?

a Wisq’asqa simikunaqa huk runapa rimasqanmi, niwananchikpaq.

b Wisq’asqa simikunaqa allinpunim kasqa, nispa niwananchikpaq.
c Wisq’asqa simikunaqa pisi riqsisqa kasqa, nispa niwananchikpaq.

4 Andrea qillqasqata ñawinchaspa kay yachachiyta tarisqa:

Chay qillqasqa kayta

yachachiwan: “Manam hayk’aqpas
mikhuykunataqa usuchinachu”.

¿Ima yachachiykunatawantaq kay qillqasqapi tarisunman?

21
 Ñawinchasqanku qhipataqa, yachachiq wawakunawan rimanku:

Tumi Llaqtapi hinam wakin llaqtakunapiqa, Pachamamanchinkta

mana yupaychankuchu. Kay llaqtanchikpiri, ¿imaynatataq
Pachamamata qhawanchik?

Sapa chakra llamk’ayta qallarinapaq

Pachamama munanyninta mañakuyku.
Allinmi wawakuna.
Mikhuykuna Kunanqa, qillqasqatañataq
quwasqankumanta chaykunamanta rurasunchik.
Anqusayta rurayku.

Kunanqa, imaynatam aylluykipi Pachamamata qhawankichik, chaymanta huk qillqasqata ruray.

Iskay t’aqata qillqanki. Chay qillqasqaykitaqa wakin masichaykikunapa ñawinchananpaqmi,
yachay wasinchikpi Periódico Mural nisqaman k’askachisunchik.
Ñawpaqtaqa, WAKICHARQUYRAQ qillqanaykita.
Kaypiqa ima yuyakunachus umaykiman hamun chaykunallataraq qillqarquy. Chay yuyaykuna tarinaykipaqqa, kay tapukuykunata
kutichiy: ¿Pikunam Pachamamaman haywariyta ruranku?, ¿maypim haywariyta ruranku?, ¿imaynatam chay haywariyta ruranku?

Chaymantaqa, kaypi ÑAWPAQ QILLQASQATA RURAY. Chaypaqqa, hawapi yuyaykuna qillqasqaykiwan

yanapachikuy. Kunanqa wachu wachutaña qillqanki. Manachus munasqaykipaqhina kachkan chaypas,
pichaspa allicharquy. Yachachiqmanpas qhawachiy, paypa imatachus allichawaq nisqasunkita allichapay.

22
Kunanqa, HUNT’ASQATAÑA QILLQAY. Kay qillqasqaykiqa ch’uyañam kanan. Ñawpaq qillqasqapi
pantasqaykikunapas allichasqaña kanan.

Tukuspaqa, wak raphiman qillqarquy. Chaytataq wakin masichaykikuna ñawinchananpaq,

yachay wasiykipi periódico mural nisqaman k’askachiy. Munaspaqa, qillqasqayki yuyaykuna
hunt’apananpaq, siq’ita churaykuy.

23
 Willakuykunawan llaqtanchikkunata
astawan riqsisunchik
Yachay wasipi

Huk tutamantas, Wayta Sayriwan yachay wasita parapi chayasqaku. Chay parawansi mayukunaqa
astawan yapakuspa q’atallaña haykumusqa. Chay rikusqankumantas kayhinata rimasqaku:

Astawan paramunqa chayqa, Manam hayk’aqpas

mayukuna phuqchispa llaqtamanqa lluqllaykunqachu.
llaqtaman lluqllaykunqa. Paramuptinqa yapakunpumin,
chaymantataq pisiyanpullan.

Wayta Sayri

Wawakunapa rimasqankuta uyarispas, yachachiqqa huk mayt’upi qillqasqata maskhaspa,

ñawinchanankupaq qusqa. Qampas ñawinchallaytaq.

“Ñawinchanapaq Munay Qillqasqakuna Ñawpaq

Atipanakuy” llalliqmanta akllasqa willakuy.

Iskay phiña mayukunamanta

Texto adaptado para fines pedagógicos. Título del texto: “Los ríos rivales”. Autor/adaptador: Julio Auccaylle Delgado.
Ñawpa pachamantaraqsi, Acomayo llaqtanta iskay
hatun mayukuna purinku. Hukninsi Kachimayu.
Kay mayuqa Karminqa urqupis paqarin. Llaqtapa
huknin k’uchuntas kay mayuqa haykumun. Huqkaq
mayupa sutinñataqsi Marpamayu. Kay mayuqa
Llaqtapampa urqupiñataqsi paqarin. Chimpa
k’uchuntañataqsi kay mayuqa haykumun.
Unay pachakunapiraqsi, anchatapuni paraptinqa,
kay mayukunaqa astawan yapakuspa rumikunata,
sach’akunata aparikuspa, qaparisparaq
urqukunamanta phawaykamuq kasqaku. Hinaspas,
Ch’illkapampa urayman chayarquspa k’aminayukuq kasqaku. Sapankapas, ñuqam aswan allin
mayuqa kani, nispas qaparinayukuq kasqaku.
Huk p’unchawsi, k’aminakuywan sayk’upuspanku, iskaynin mayukuna kayhinata rimasqaku:
“Mayqinninchikchá aswan sinchi kanchik yachanapaq llallinakusun. Chay llallinakuyqa Acomayo
llaqtapi chawpi plasaman chayay kanqa. Mayqinninchikchá chawpi plasaman ñawpaqta
chayanqa, chay kaqmi aswan sinchi mayu kanqa”, nispa.
Llallinakuy p’unchaw chayamuptinqa, mana chanintaraqsi paraykamun. Iskaynin mayukunas as
asmanta yapakamunku. Chaysi phiña pumakuna hinaraq qaparistin, imaymanata aysarikuspa
phawaykamunku. Mayukunaqa hatun rumikunantin, k’aspikunantinsi, pata patakunata
thuniykachispa, yarqhachakunatapas phuqchiykuspa phawayamuchkanku.
Chay para sunqupis, illapapas wayq’untinta kuyurichisparaq, q’aqyaykamun. Chay
q’aqyasqanwansi Acomayo amachaq Apu Watamarka puñusqanmanta rikch’arqusqa. Payqa
mayukunapa luqhiniraq chawpi plasa urayman phawaykamusqankutas rikurqusqa. Chayarquspa
llaqtata ch’usaqman tukurqachinqakutas Apuqa waturqun. Chaysi, phiñallamanña tukuspa,
wayq’untintaraq qaparisqa:

24
 —¡Kachimayu, Marpamayu… chaypi takyaychik! ¿Manachu watunkichik llaqta ch’usaqman
tukuchinaykichikta? Mana uyariwankichik chayqa, wiñaypaqmi unuykichikta ch’akichisaq, nispa.
Apu Watamarkapa nisqanta uyarispas, iskaynin mayukunaqa mancharikusqaku. Manas mayqinpas
ch’akipuytaqa munanchu. Chayraykus, allillamanta Ch’illkapampakama suchuyapusqaku.
Chaypiñas, iskayninchikpas allin mayun kanchis, amaña hayk’aqpas k’aminakusunchu, nispa
mayukunaqa rimasqaku. Chaysi, Kachimayuqa llaqtaman kachita quq kasqa, Marpamayutaq
upyanankupaq misk’i unuta qusqa.

Wawakuna ñawinchayta tukuptinkus, yachachiqqa tapukuykunata kutichinankupaq qusqa.

Qampas kutichiy.

1 ¿Imatataq llallinakuypi Kachimayu y Marpamayuwan rurananku kasqa?

2 Qillqasqamanhina, ¿imaynataq apu Watamarka kasqa?

a Phiñallaña kasqa.

ch Samp’allaña kasqa.

chh Kuskachaq kasqa.

3 Qillqasqapa kay t’aqanta ñawinchay:

Huk p’unchawsi, k’aminakuywan sayk’upuspanku, iskaynin mayukuna kayhinata

rimasqaku: “Mayqinchinchikchá aswan sinchi kanchik yachanapaq llallinakusun. Chay
llallinakuyqa Acomayo llaqtapi chawpi plasaman chayay kanqa. Mayqinninchikchá
chawpi plasaman ñawpaqta chayanqa, chay kaqmi aswan sinchi mayu kanqa”, nispa.

¿Imamantataq kay t’aqari aswanta rimachkan?

4 Kusi Waytas ñawinchayta tukuspa kayhinata rimasqa

Ñuqapas, Kachimayupas Marpamayupas

lluqllaykunantaqa manam iñinichu.
Manam hayk’aqpas lluqllaykunchu.

Kusi Waytapa rimasqan, ¿qampaq allinchu icha manachu? ¿Imarayku?

25
 Kusi waytapa rimasqanta uyarispas, Yachachiqa kay mayukunamanta astawan mat’ipayta munasqa.
Chaysi paqaristinqa, Comité de Defensa Civil nisqapa saqisqan qillqasqata ñawinchanankupaq
wawakunanman qusqa.
Qampas qillqasqata ñawinchay.

Kachimayu Marpamayuwan imaynachus kachkanku

Acomayo llaqtapi Comité de Defensa Civil sutiyuqpi, llamk’aqkunam imaynachus Kachimayupas

Marpamayupas kachkanku, chay qhawaq riyku. Chaymi kayhina kasqankutata tarimuyku:
Unay watamantaraqmi iskaynin mayukuna purinanta mana pichasqakuchu. Wikch’usqan
kachkanku. Kay mayukunaqa parawan yapakuptinmi urqu wichaymanta rumikunata,
sach’akunata, imaymanatawan apayamun. Chaykunawanmi unuq purimunan wayq’utakuna
hunt’apuni kachkan. Manataqmi unu hark’ananpaqpas allin pirqakuna kanchu. Nisutachus
paranman chayqa, lluqlla rumikunantin sach’akunantin llaqtaman chayamuspanmi
wasikunatapas thuñiykachinman. Aswantaraq, Acomayo llaqtaqa ch’usaqman tukuchinman.
Chayraykum kayta mañakuyku: llapan llaqta Kamachiqkuwan kuska, manaraq paray pacha
chayamuchkaptin, iskaynin mayuq purinanta allicharinanku.

Wawakuna ñawinchayta tukuptinkus, yachachiqqa tapukuykunata kutichinankupaq qusqa.

Qampas kutichiy.

5 Iskaynin qillqasqata ñawinchaspas Samiqñataq kayhinata nillasqataq:

Chay mayukunaqa manchakuymi kachkan. Comité de

Defensa Civil nisqapa mañakusqantan utqay rurana.

¿Qam imaninkitaq Samiqpa nisqanmanta?

6 Iskaynin qillqasqata ñawinchaspa rikunchik, mayu phuqchiykuspaqa lluqllaykunmanmi.

Kunanqa, yachachiqniykiwan yanapachikuspa, hatun lluqllakunamanta hark’akunaykichikpaq,
qillqasqata ruray. Iskay yuyayllata sapanka pachapaq qillqanki.

Manaraq lluqlla phuqchiykamuchkaptin

1.

2.

Lluqlla phuqchiykamusqan uraspi

1.

2.

Lluqlla phuqchiykamusqan qhipata

1.

2.

26