La suferoj de la juna Werther
| Die Leiden des jungen Werthers | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| literatura verko | |||||
| Aŭtoroj | |||||
| Aŭtoro | Johann Wolfgang von Goethe | ||||
| Lingvoj | |||||
| Lingvo | germana lingvo | ||||
| Eldonado | |||||
| Eldondato | 1774 | ||||
| Ĝenro | leterforma romano • taglibra literaturo • Sentimentala novelo | ||||
| Loko de rakonto | Walheim | ||||
| |||||
La suferoj de la juna Werther (germane Die Leiden des jungen Werthers) estas leteroromano de Johann Wolfgang von Goethe, unue eldonita en 1774.
Tio estas la unua romano de Goethe, kaj ĝi famigis lin preskaŭ subite en la tuta germana spaco. La romano estis publikigita en la aŭtuno de 1774 ĉe la Lepsika librofoiro kaj estis grandega sukceso tie. Oni povas diri, ke tio estas la sola romano de Goethe jam legita de liaj samtempuloj. La sukceso kiun li atingis alportis al Goethe diskonigon kaj riĉaĵon por la resto de lia vivo. La romano estas unu el la verkoj de reprezentateco de la fluo de Sturm und Drang ("Sturmo kaj impeto").
Intrigo
[redakti | redakti fonton]La plej granda parto de la romano (krom la fino) konsistas el leteroj skribitaj de la protagonisto Werther al sia amiko Wilhelm. Werther, junulo, kiu ankoraŭ ne trovis sian sorton en la vivo, fuĝis de la burĝa vivo al la urbeto "W". Tie li pasigas sian tempon agrable en naturo kaj pentradoturneoj. Unun tagon li estas invitita al balo, kie li renkontas Lotte, la filinon de komizo, kiu estas prizorganta siajn ok fratojn ekde la morto de sia patrino. Werther anticipe scias, ke ŝi estas fianĉigita, kaj tamen neas ĉi tiun fakton kaj rapide enamiĝas al ŝi. Dum la balo, ekstere okazas ŝtormo, kiu memorigas ilin ambaŭ pri la sama kanto de Klopstock, kaj alportas ilin al la ekkompreno ke ili estas proksimaj en sia psiko. Ekde tiu momento, Werther kaj Lotte ofte pasigas tempon kune.
La sentoj de Werther ŝanĝiĝas kiam Albert, la fianĉo de Lotte, revenas de sia afervojaĝo. La ĉeesto de la fianĉo evidentigas al li la senesperecon de la amo, kiun li havas al Lotte. Kvankam Albert estas societema kaj bonveniga persono, la rilato inter li kaj Werther restas streĉita. Kiam Werther ekkomprenas ke lia forta kaj senespera amo por Lotte endanĝerigas lin, li forlasas la urbon. Post provi sian manon ĉe klerika laboro, li malesperas de la bagateleco kaj rigoro implikita en burokratio, kaj revenas seniluziigita al la grandurbo. Dum lia foresto, Lotte kaj Albert geedziĝas. Werther vizitas Lotte unu vesperon, vokas ŝian antikvan poezion, kaj poste la emocio superfortas ilin ambaŭ kaj ili kisas. Lotte eskapas kaj promesas neniam renkonti Werther denove. Werther sinkas en plenan malesperon. Li skribas adiaŭleteron, petas Albert du pafilojn pro iu preteksto, kaj pafas sin al morto.
La amo de Goethe por Charlotte Buff
[redakti | redakti fonton]La intrigo de la romano enhavas certajn aŭtobiografiajn ĉeftemojn. Dum siaj studoj en la tribunalo en Wetzlar, Goethe renkontis Charlotte Buff kaj enamiĝis al ŝi. Al Buff delonge estis promesita advokato nomata Kasztner, kiu ankaŭ estis pli ŝatata al ŝia patro ol la juna Goethe kun la artaj ambicioj, kiuj jam elstaris pli ol liaj juraj kapabloj. Goethe fortranĉis sin de Charlotte Buff, kaj laŭ la rakontanto tradukis sian doloron en leterromanon en verkada frenezo kiu daŭris tri monatojn.
La memmortigo de Karl Wilhelm Jerusalem
[redakti | redakti fonton]Kelkaj el la detaloj en la romano iras preter la vivrakonto de Goethe. Antaŭ ĉio la fino: Dum Werther elektis memmortigi, Goethe turnis siajn energiojn al skribo. La inspiro por la priskribo de la ago de memmortigo venis al Goethe de lia konato kaj juna kolego, Karl Wilhelm Jerusalem, kiu faris memmortigon en oktobro 1772 per pafo en la kapon pro senreciproka amo, kaj kies tombo en la grandurbo de Wetzlar fariĝis pilgrimloko por senesperaj junaj amantoj. Kestner, la fianĉo de Charlotte Buff, rakontis al Goethe pri la memmortigo. Li ankaŭ estas tiu kiu bedaŭrinde pruntedonis al Jerusalem la pafilon per kiu li finis sian vivon. La rakonto pri la memmortigo de Jerusalem igis Goethe kombini liajn travivaĵojn de la somero de 1772 kun la sorto de Jerusalem kaj priskribi ilin en romano. Goethe formis la rolulon de Werther en la karakteraj trajtoj de Jerusalem. Por pli detale rigardi la cirkonstancojn de la memmortigo, Goethe revenis al Wetzlar en novembro 1772, kie li okazigis babiladojn kun la partneroj de Jerusalem. Goethe ankaŭ integrigis la priskribojn de Kestner en sia priskribo de la memmortigsceno en sia letero, foje sufiĉe laŭlitere.
La kulto de la romano kaj la skandalo ĉirkaŭ ĝi
[redakti | redakti fonton]Kun la publikigo de la romano, inter la gejunuloj eksplodis vera "Werther-histerio", kiu igis la rolulon de Werther rolmodelo. Lia priskribo inspiris kreon de vesta modo (flava pantalono, flava veŝto, blua mantelo), kaj ankaŭ aperis aliaj produktoj (taso, razakvo). Ilustraĵoj de scenoj de la romano ornamis kafujojn kaj tekruĉojn, tasojn kaj aliajn kuirejajn ilojn. Inter la edukita burĝaro de la periodo regule okazis tetempo por ĉiutaga renkonto kun la literaturo de la epoko.
Kontraŭuloj de la romano ankaŭ ekestis. La eklezio, same kiel aliaj verkistoj de la tempo, vidis en la romano la gloradon de la ago de memmortigo, kaj kredis ke adoleskantoj imitas la agon. Tio venis al juĝproceso, en kiu la eklezio ŝveligis la nombrojn de memmortigoj, ĝis hodiaŭ ne plu eblas scii kiom da memmortigoj efektive originis kulpe de la romano. Oni supozas, tamen, ke ĉi tiuj estas izolitaj kazoj. Goethe argumentis en sia defendo ke li donas la plej bonan ekzemplon en sia propra elekto en la vivo, kaj ke skribo mildigas kordoloron. Kiam ondo de memmortigoj estas observita pro la memmortigo de famulo, la fenomeno estas nomita la Werther-efiko.
La graveco de la romano en la historio de germana literaturo
[redakti | redakti fonton]La romano estas konsiderita antaŭulo de la koncepto de sentimentaleco (germane Empfindsamkeit) en literaturo, same kiel ŝlosila romano en la fluo de Sturm und Drang. La romano estis presita en tre alta nombro da ekzempleroj rilate al la periodo de sia eldonado, kaj estis unu el la kaŭzoj de la fenomeno "histerio de legado".
Goethe ne povis imagi, ke la romano fariĝos tutmonda sukceso. Wetzlar nuntempe prezentas kolekton de parodioj, imitaĵoj, polemikoj kaj tradukoj en plej diversaj lingvoj. La sukceso de la romano transcendis paseman modon. Goethe mem traktis tion en sia aŭtobiografio:
- "La efiko de ĉi tiu romano estis bonega, eĉ enorma, kaj plejparte ĉar ĝi venis en la ĝusta tempo."
Thomas Mann, kiu reverkis la intrigon de la romano en sia romano Lotte en Weimar, skribis:
- "Ĝi estas ĉefverko, en kiu superforta emocio kaj matura arta kompreno estas kombinitaj en unufoja maniero. La romano traktas junecon kaj geniecon, kaj lia gepatreco venis al li de juneco kaj genio"
Literaturaj adaptoj
[redakti | redakti fonton]La romano ricevis multajn imitaĵojn, adaptiĝojn kaj parodiojn. Inter ili jenaj literaturaj adaptoj:
- Friedrich Nickloe, "La ĝojoj de juna Werther"
- Thomas Mann, "Lotte Boimar"
- Ulrich Plantzdorf, "La juna kultado de la pli juna"
- Jules Massenet, la opero "Werther"
Ankaŭ en aliaj formatoj estas adaptoj:
- Werther (1986) estas filmo kun scenaro libere adaptita de la verko de Goethe
En Esperanto aperis
[redakti | redakti fonton]- La suferoj de la juna Werther / Johann Wolfgang von Goethe, el la germana trad. Reinhard Haupenthal. - Heckendalheim : B. Faber, 1984. - 92 p. - ( Serio Oriento-Okcidento ; 19 ). - (ISBN 3923228996)
Vidu ankaŭ
[redakti | redakti fonton]Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]