Kupolo

Kupolo kaj lanterno de la Cappella del Presepio (Santa Maria Maggiore en Romo)

Kupolo de la Roko en Jerusalemo kompletita en 691.

Kupolo (el la latina cupula „malgranda tino“, eble ankaŭ el la araba قبة, qubba, „kurbkovrita konstruaĵo, ĉambro“) estas arkitektura elemento kiu similas la kavan supran parton duonon de sfero. La preciza difino estis demando pri konflikto. Ekzistas ankaŭ vasta gamo de formoj kaj specialecaj esprimoj priskribi ilin. Kupolo povas ripozi sur rotondo aŭ tamburo, kaj povas esti apogita per kolonoj aŭ pilastroj kiuj transiras al la kupolo tra murangulaj diagonaltraboj aŭ pendentivoj. lanterno povas kovri la okulon kaj povas havi alian kupolon.

Kupoloj havas longan arkitekturan genlinion kiu etendiĝas reen en prahistorion kaj ili estis konstruitaj el koto, ŝtono, ligno, briko, betono, metalo, vitro, kaj plasto laŭlonge de la jarcentoj. La simboleco asociita kun kupoloj inkludas kadavrodeponejon, ĉielon, kaj registarajn tradiciojn kiuj same formiĝis dum tempo.

Kupoloj estis trovitaj ekde la komenco de la historio de Mezopotamio, kio povas klarigi la etendan disvastiĝon de la formo. Ili estas trovitaj en la persa, helenisma, romia, kaj ĉina arkitekturoj en la mondo de Antikveco, same kiel inter kelkaj nuntempaj indiĝenaj konstru-tradicioj. Ili estis popularaj en bizanca arkitekturo kaj mezepoka islama arkitekturo, kaj ekzistas multaj ekzemploj de Okcidenteŭropo en la Mezepoko. La renesanca stilo disvastiĝis de Italio en la komenco de la moderna periodo. Akceloj en matematiko, konstrumaterialoj, kaj produktad-teknikoj post tiu tempo rezultigis novajn kupolspecojn. La kupoloj de la moderna mondo povas esti trovitaj sur religiaj konstruaĵoj, leĝdonaj kameroj, sporto-stadionoj, kaj gamo da funkciaj strukturoj.

Laŭ Francisko Azorín kupolo estas Duonsfera, elipsoida aŭ paraboloida, supro de konstruaĵo. Li indikas etimologion el la latina cupula, el cupa (barelo). Kaj li aldonas la teknikajn specifaĵojn kun lanterno kaj tamburo, sur trumpoj kaj sur pendantivoj.

Etimologio

La termino kupolo devenas el la itala cupola kun radikoj latinaj cupella kaj tiuj de la greka lingvo kupellon, kiu signifas "taseto" (cupa, en latina = taso). La vorto rilatas konsekvence kun la karaktera formo de tiu kovrotipo. Rimarkindas ke en aliaj lingvoj, kiel en angla aŭ franca, la termino ekvivalento estas "dome", derivita same el la latina 'doma' aŭ de la greka 'dôma'. La vorto "domo" estas registrita kiel sinonimo en kelkaj nacilingvaj vortaroj kiaj la vortaro de la Real Academia Española. La lingvoj kiuj uzas "dome" por kupolo, poste uzas kupolo por la supra kupoleto kiu fermas okulon de la lanterno, do kupoleto aŭ surkupoleto.

Terminaro

Komparo de ĝenra "vera" arko (maldekstre) kaj konzilenhava arko (dekstre).

Kupolo estas rondoforma volbo farita el ĉu kurbaj segmentoj aŭ el ŝelo rivolua, signife arkon rotacianta ĉirkaŭ sia centra vertikala akso. La terminaro uzata estis fonto de polemiko, kun senkongrueco inter fakuloj kaj eĉ ene de unuopaj tekstoj, sed la termino "kupolo" povas esti konsiderata "ĝeneraliga vorto por priskribi hemisferan aŭ similan arkan elementon."

Foje nomataj "falsaj" kupoloj, ŝajnvolbaj kupoloj atingas siajn formojn per etendo de ĉiu horizontala tavolo de ŝtonoj supren iom pli for ol tiu malsupra ĝis ili renkontiĝas ĉe la pinto. "Falsa" kupolo povas aludi ankaŭ al ligna kupolo. "Veraj" kupoloj ŝajne estas tiuj kies strukturo estas en stato de elpremo, kun konstituantaj elementoj de kojn-formaj doveloj, kies limoj kuniĝas linie kun centra punkto. La valideco de tio estas neklara, ĉar kupoloj konstruitaj subgrunde kun menzulenhavaj ŝtonaj tavoloj estas ankaŭ sub elpremo el la ĉirkaŭa tero.

Tamburo estas struktura konstruelemento situado en la bazo de kupolo kiel plilongejo kaj subtenilo. En la plej parto tamburoj estas cilindraj, sed ili povas esti ankaŭ plurlateraj, ĝenerale oklateraj. Laŭ Francisko Azorín tamburo estas Survolba, cilindra konstruaĵo, similforma al ordinara tamburo. Li indikas etimologion el la araba tambur (tamburo).

Tipoj

Bulbokupoloj en la Katedralo Vasilij Blaĵennij, Moskvo.

La bulbokupolo aŭ bulba kupolo (cepokupolo) estas sube ŝveliĝanta, supre pintiĝanta, konkava, arklinia konstrua formo, kiu ricevis sian nomon pro simileco al formo de bulbo (cepo). Ĝi estas ne vera kupolo, sed angultura tipo. Ĝi estas ofta en la bizanca kaj rusa konstruartoj.

Historio

Komenca historio kaj simplaj kupoloj

Apaĉa wigwam, fotita de Edward S. Curtis, 1903

Kulturoj el prahistoriaj al modernaj epokoj konstruis kupolhavajn loĝejojn uzante surlokajn materialojn. Kvankam oni ne scias kiam la unua kupolo estis kreita, oni malkovris sporadajn ekzemplojn de fruaj kupolhavaj strukturoj. La plej frua malkovrita povus esti kvar malgrandaj loĝejoj faritaj el mamutaj dentegoj kaj ostoj. La unua estis trovita de farmisto en Meŝriĉ, Ukrainio, en 1965 dum li estis elfosinta en sia kelo kaj arkeologoj elterigis tri pliajn. Ili datas el 19,280 - 11,700 a.K.

En modernaj tempoj, la kreado de relative simplaj kupolecaj strukturoj estis dokumentita inter variaj indiĝenaj popoloj ĉirkaŭ la mondo. La vigvamo estis konstruita de Indianoj uzante arkoformajn branĉojn aŭ fostojn kovritaj per herbo aŭ haŭtaĵoj. La Efeoj de centra Afriko konstruis similajn kabanetajn strukturojn, uzante foliojn kiel kovraĵoj. Alia ekzemplo estas la iglo, ŝirma konstruaĵo el blokoj de kompakta neĝo kaj uzataj de Inuitoj, inter aliaj. La Himboj de Namibio konstruas "dezertajn iglojn" el branĉoj kaj koto por uzado kiel portempa ŝirmiloj ĉe sezonaj paŝtokampadejoj, kaj kiel konstantaj hejmoj por malriĉuloj. Eksterordinare fajnaj kabanaj kupoloj de sun-bakita argilo de 20 futoj diametre, 30 futoj alte, kaj preskaŭ parabolaj kurbe, estas konataj el Kameruno.

Kupolhava domo de Himboj.

La historia disvolvigo el strukturoj kiaj tiuj al pli prilaboritaj kupoloj ne estas bone dokumentata. Ke la kupolo estis jam konata en la frua Mezopotamio povas klarigi la ekziston de kupoloj kaj en Ĉinio kaj en la Okcidenta civilizo en la unua jarmilo a.K. Alia klarigo, tamen, estas ke la uzado de kupolformo en konstruado ne havis ununuran punkton de origino kaj estis ofta en preskaŭ ĉiuj kulturoj laŭlonge antaŭ kupoloj estis konstruitaj el daŭreblaj materialoj.

Konzolhavaj ŝtonaj kupoloj troviĝis el la Neolitika periodo en la Antikva Proksima Oriento, kaj en Mezoriento al Okcidenta Eŭropo el antikveco. La reĝoj de Akemenida Persio havigis aŭdiencojn kaj festivalojn en kupolecaj tendoj derivitaj el la nomadaj tradicioj de Centrazio. Simplaj kupolecaj maŭzoleoj ekzistis en la Helenisma periodo. La restaĵoj de granda kupolhava cirkla halo en la ĉefurbo de la Partia Imperio nome Nisa estis datitaj el eble la unua jarcento a.K., montrante "...la ekziston de monumenta kupoleca tradicio en Centrazio kiu ĝis tiam estus estinta nekonata kaj kiu ŝajne antaŭis al la Romiimperiaj monumentoj aŭ almenaŭ estis disvolviĝintaj sendepende el ili. Ĝi ŝajne havis lignan kupolon.

Ĉinio

Modelo de la tombo Lei Ĉeng Uk Han (25–220 n.e.).

Survivis malmulte de antikva Ĉina arkitekturo, pro la etenda uzado de ligno kiel ĉefa konstrumaterialo. Survivis tamen brikaj kaj ŝtonaj volboj uzitaj en tombokonstruado, kaj oni uzis ankaŭ konzolkupolojn, sed rare, en tomboj kaj temploj. La plej fruaj veraj kupoloj troviĝantaj en ĉinaj tomboj estis neprofundaj klostrovolboj, nomitaj simian jieding, derivitaj el la Han uzado de barelvolboj. Malkiel la klostrovolboj de Okcidenta Eŭropo, la anguloj estas ĉirkaŭitaj kiam ili supreniras. La unua konata ekzemplo estas brika tombo el la fino de la Okcidenta Han-periodo, proksime al la nuntempa urbo Ksiangĉeng en Henana Provinco. Tiuj kvarflankaj kupoloj uzis malgrandajn implikitajn brikojn kaj ebligis kvadratan lokon apud la enirejon de tombo sufiĉe granda por enhavi kelkajn kadavrojn, kiuj povus esti uzitaj por funebraj ceremonioj. La tekniko de implikitaj brikoj estis rapide adoptitaj kaj kvarflankaj kupoloj iĝis disvastigitaj ekster Henano fine de la unua jarcento n.e.

Modelo de tombo trovita kun neprofunda vera kupolo el fino de la Han dinastio (206 a.n.e. – 220 n.e.) videblas en la Muzeo de Kantono. Alia nome la tombo Lei Ĉeng Uk Han (25–220 n.e.), troviĝinta en Hongkongo en 1955, havas dezajnon oftan ĉe tomboj de la Orienta Han dinastio (25 n.e. – 220 n.e.) en Suda Ĉinio: nome barelvolba enirejo kondukanta al kupolhava antaŭhalo kun barelvolbaj ĉambroj branĉiĝantaj el ĝi laŭ krucformo. Ĝi estas la nura tia tombo kiu estis trovita en Hongkongo kaj estas ekspoziciita kiel parto de la Hongkonga Muzeo de Historio.

Dum la epoko de la Tri Reĝlandoj (220–280), la "kruc-junta kupolo" (siĝuksuanjinŝi) disvolviĝis dum la dinastioj Wu kaj Okcidenta Jin sude de la rivero Jangzio, havantaj arkojn elkonstruitajn el la anguloj de kvadrata ejo ĝis ili renkontiĝas kaj kuniĝas en la centro. Tiuj kupoloj estis pli fortaj, havis pli deklivan angulon, kaj povis kovri pli grandajn areojn ol la relative neprofundaj klostrovolboj. Post iom da tempo, ili iĝis pli altaj kaj pli larĝaj. Estis ankaŭ konzolvolboj, nomitaj diese, kvanakm tiuj estas la plej malforta tipo. Kelkaj tomboj de la Song dinastio (960–1279) havis abelujajn kupolojn.

Persio

Moskeo Ŝeiĥ Lotfallah, Isfahano, Irano.

Persa arkitekturo ŝajne heredis arkitekturan tradicion de kupol-konstruado el la plej fruaj Mezopotamiaj kupoloj. Pro la malabundo de ligno en multaj areoj de la Irana Altebenaĵo kaj de la Granda Irano, kupoloj estis grava parto de la popola arkitekturo laŭlonge de la Persia historio. La persa invento de la trumpo, nome serio de koncentraj arkoj formantaj duon-konuson ĉe la angulo de ĉambro, kiu ebligis la transiron el la muroj de kvadrata ĉambro ĝis oklatera bazo por kupolo en maniero sufiĉe fidinda por grandaj konstruaĵoj kaj tial kupoloj iĝis ĉefa elemento de la persa arkitekturo kiel rezulto. Antaŭislamaj kupoloj en Persio estis ofte duon-elipsaj, kun pintohavaj kupoloj kaj tiuj kun konusformaj eksteraj konkoj estis la plimulto de la kupoloj en la islamaj periodoj.

La areo de nordorienta Irano estis, kun Egiptio, unu el du elstaraj areoj por fruaj disvolvigoj en islamaj kupolhavaj maŭzoleoj, kiuj aperis en la deka jarcento. La Samanida Maŭzoleo en Transoksiano datas el epoko antaŭ 943 kaj estas la unua kiu havis trumpojn kreantajn regulaj oklateron kiel bazo por la kupolo, kio poste iĝis la norma praktiko. Ankaŭ cilindraj aŭ plurlateraj planoj de turtomboj kun konusaj tegmentoj sur kupoloj ekzistis dekomence en la 11a jarcento.

Kupolo de la Mir-i-Arab Madrasa en Buĥaro, Uzbekio.

La elstaruloj de la Selĝuka Imperio konstruis tomboturojn, nomitajn "Turkaj Trianguloj", same kiel kubajn maŭzoleojn kovritajn de varieco de kupolformoj. Selĝukaj kupoloj inkludis konusajn, duoncirklajn, kaj pintajn formojn en unu aŭ du konkoj. Neprofundaj duoncirklaj kupoloj ĉefe troviĝas el la Selĝuka epoko. La duoble-konkaj kupoloj estis ĉu diskontinua aŭ kontinua. La kupola fermaĵo de la Jameha Moskeo de Isfahano, konstruita en 1086-7 fare de Nizam al-Mulk, estis la plej granda konstrukupolo en la tiama islama mondo, havis ok ripojn, kaj enkondukis novan formon de angultrumpo kun du kvaronkupoloj kiuj subtenas mallongan barelvolbon. En 1088 Tāj-al-Molk, rivalo de Nizam al-Mulk, konstruis alian kupolon en la mala pinto de la sama moskeo kun interplektitaj ripoj formantaj kvin-pintajn stelojn kaj kvinlaterojn. Tiu estis konsiderata la marko de la Selĝuk-tipa kupolo, kaj ĝi povus inspiri postajn modelojn kaj la kupolojn de la Il-Ĥanlanda periodo. La uzado de kaheloj kaj de ebena aŭ pentritaj gipso por ornami la kupolinternaĵojn, anstataŭ brikojn, pliiĝis dum la epoko de la Selĝukoj.

Kupolo de la Maŭzoleo de Gur-i Emir en Samarkando (frue de la 14a jarcento).

Dekomence en la epoko de Ilĥanlando, persaj kupoloj atingis sian finan formon de strukturaj subteniloj, zono de transiro, tamburoj kaj konkoj, dum posta evoluo estis limigita al variaĵoj en la formo kaj geometrio de konkoj. Tipaj de tiuj kupoloj estas la uzado de altaj tamburoj kaj de kelkaj tipoj de diskontinuaj duoblaj konkoj, kaj en tiu epoko okazis ankaŭ la disvolvigo de trioblaj konkoj kaj de internaj plifortigiloj. La konstruado de tomboturoj pliiĝis. La 7.5-metra granda duobla kupolo de la maŭzoleo de Soltan Baĥt Agha (1351–1352) estas la plej frua konata ekzemplo en kiu ambaŭ konkoj de la kupolo havas gravajn diferencajn profilojn, kiuj rapide etendiĝis tra la tuta mondoregiono. La disvolvigo de pli altaj tamburoj pluis ankaŭ dum la Timurida periodo. La grandaj, bulboformaj, flutecaj kupoloj sur altaj tamburoj kiuj estas tipaj de la 15-a-jarcenta Timurida arkitekturo estis la kulmino de la centrazia kaj irana tradicio de altaj kupoloj kun kovriloj de emajlitaj kaheloj ĉu bluaj ĉu alikoloraj.

La kupoloj de la Safavida dinastio (1501–1732) estas karakterizitaj per distingiga bulboprofilo kaj estas konsiderataj la lasta generacio de persaj kupoloj. Ili estas ĝenerale pli maldikaj ol pli fruaj kupoloj kaj estas ornamitaj per varieco de koloraj emajlitaj kaheloj kaj komplikaj vegetalaj modeloj, kaj ili estis influaj sur tiuj de aliaj islamaj stiloj, kiel ekzemple ĉe la mogola arkitekturo de Hindio. Troigita stilo de cepoforma kupolo sur mallonga tamburo, kiel videblas en la funebra monumento Ŝah Ĉeragh (1852–1853), por unua fojo aperis en la Kaĝara periodo. Kupoloj restis gravaj en modernaj maŭzoleoj, kaj kupolhavaj cisternoj kaj glacidomoj restas oftaj trovitaĵoj en la kamparo.

Romio kaj Bizanco

Pentraĵo de Giovanni Paolo Pannini montranta la internon de la kupolo de la Panteono de Romo.

Romiaj kupoloj troviĝis ĉe banejoj, vilaoj, palacoj kaj tomboj. Okuloj estas oftaj trajtoj. Ili estas kutime duonsferaj laŭ formo kaj parte aŭ tute kaŝitaj en la ekstero. Por subteni la plifortigon de la horizontalaj subteniloj de granda duonsfera konstrukupolo, la subtenaj muroj estis konstruitaj trans la bazo ĝis almenaŭ la kruroj de la kupolo, kaj la kupolo estis poste foje kovrita per konusa aŭ plurlatera tegmento.

Kupoloj atingis monumentajn grandojn en la Romia Imperia periodo. Romiaj banejoj ludis gravegan rolon en la disvolvigo de kupolhavaj konstruaĵoj ĝenerale, kaj de monumentaj kupoloj aparte. Malgrandaj kupoloj en banejoj el la 2a kaj 1a jarcentoj a.n.e. videblas en Pompejo, en la malvarmejoj de la Termoj Stabianoj kaj en la Termoj de la Forumo. Tamen, la etenda uzado de kupoloj ne okazis antaŭ la 1a jarcento n.e. La kresko de kupolhavaj konstruaĵoj pliiĝis en la epokoj de la imperiestro Nerono kaj de la Flavianoj en la 1a jarcento n.e., kaj dum la 2a jarcento. Centro-planitaj haloj iĝis pli kaj pli tre gravaj partoj de palacoj kaj de palacvilaaj planoj jam komence de la 1a jarcento, servantaj kiel ŝtataj bankedejoj, aŭdiencejoj kaj tronejoj. La Panteono, templo en Romo kompletigita de la imperiestro Hadriano kiel parto de la Banejoj de Agripo, estas la plej fama, plej bone konservita, kaj la plej granda Romia kupolo. Segmentitaj kupoloj, faritaj el radie konkavaj kojnoj aŭ el alterne konkav-ebenak kojnoj, aperis dum la epoko de Hadriano en la 2a jarcento kaj fakte plej bone konservitaj ekzemploj de tiu stilo estis datitaj el tiu periodo.

En la 3-a jarcento, oni ekkonstruis imperiajn maŭzoleojn kiel kupolhavaj rotondoj, anstataŭ kiel tumulaj aŭ alitipaj strukturoj, sekvante similajn monumentojn faritajn por privataj civitanoj. La tekniko de konstrua malpezigo de kupoloj pere de implikitaj malplenaj ceramikaj tuboj poste disvolviĝis en Nordafriko kaj Italio fine de la tria kaj komence de la kvara jarcentoj. En la 4a jarcento, Romiaj kupoloj ekabundis pro la ŝanĝoj laŭ kiuj oni konstruis la kupolojn, kiel la antaŭnigoj de teknikoj pri cintrado kaj la uzado de brika krucnervuraj volboj. La elektita materialo en la konstruado laŭgrade transiris dum la 4a kaj 5a jarcentoj el ŝtonaj aŭ cementaj brikoj al pli malpezaj brikoj en fajnaj konkoj. Oni ekkonstruis baptejojn laŭ la maniero de kupolhavaj maŭzoleoj dum la 4a jarcento en Italio. La oklatera Laterana Baptejo aŭ baptejo de la Sankta Tombejo eble estis la unua, kaj tiu stilo etendiĝis dum la 5a jarcento. Ĉirkaŭ la 5a jarcento, ekzistis strukturoj kun malgrand-skalaj kupolhavaj krucplanoj tra la tuta kristana mondo.

Origine kristana preĝejo, Hagia Sofia (532–537) konstruigita de la Bizanca imperiestro Justiniano la Granda estis la plej granda katedralo en la mondo dum preskaŭ unu jarmilo.

Je la fino de la Okcidenta Romia Imperio, kupoloj iĝis markila trajto de arkitekturo de preĝejoj en la survivinta Orienta Romia — aŭ "Bizanca" — Imperio. Tiu preĝejo konstruita en la 6-a jarcento fare de la Bizanca imperiestro Justiniano la Granda uzis la kupolkrucan unuon je monumenta skalo, kaj liaj arkitektoj faris la kupolan brik-volban centran planon normiga tra la tuta Romia oriento. Tiu diverĝo kun la Romia okcidento en la dua triono de la 6-a jarcento povas esti konsiderita komenco de "Bizanca" arkitekturo. La Hagia Sofia estis originala kaj plinoviga dezajno sen konataj antaŭaĵoj en la maniero kiel ĝi kovras la bazilikan planon per kupolo kaj duon-kupoloj. Periodaj tertremoj en la mondoregiono okazigis tri partajn falojn de la kupolo kaj tial necesis riparadon.

"Kruc-kupolaj unuoj", pli sekura struktura sistemo kreita per subtenado de kupolo en la kvar flankoj per larĝaj arkoj, iĝis normiga elemento je pli malgranda skalo en la posta bizanca arkitekturo de preĝejoj. La plano de kruco en kvadrato, kun unusola kupolo ĉe la kruciĝo de kvin kupoloj en kvinpinta modelo, iĝis tre populara en la Meza Bizanca Periodo (ĉirkaŭ 843–1204)]]. Ĝi estis la plej ofta plano por preĝejoj el la deka jarcento ĝis la falo de Konstantinopolo en 1453. Kupoloj sur cirklaj aŭ plurlateraj tamburoj truitaj per fenestroj finfine iĝis la normiga stilo, inkludante regionajn trajtojn.

En la Bizanca periodo, la kupoloj estis normale duonsferaj kaj havis, kun porokazaj esceptoj, fenestrohavajn tamburojn. Ĉiuj el la survivantaj ekzemploj en Konstantinopolo estas ripohavaj aŭ kukurboformaj kupoloj, kun la dividaĵoj korespondaj al la nombro de fenestroj. Kovrado de kupoloj gamis el simple ceramika kahelo ĝis pli multekosta, pli daŭrebla, kaj pli form-kongruebla plumba ŝirmado. Oni uzis ankaŭ metalajn krampojn inter ŝtonaj kornicblokoj, metalajn ligilojn kaj metalajn ĉenojn por stabiligi la kupolkonstruaĵojn. La tekniko uzi duoblajn konkojn por kupoloj, kvankam revivigita en la Renesanco, originiĝis en la Bizancarkitektura praktiko.

Arabaj kaj islamaj kupoloj

The Kupolo de la Roko in Jerusalem

The Syria and Palestine area has a long tradition of domical architecture, including wooden domes in shapes described as "conoid", or similar to pine cones. When the Arab Muslim forces conquered the region, they employed local craftsmen for their buildings and, by the end of the 7th century, the dome had begun to become an architectural symbol of Islam. In addition to religious shrines, such as the Kupolo de la Roko, domes were used over the audience and throne halls of Umayyad palaces, and as part of porches, pavilions, fountains, towers and the calderia of baths. Blending the architectural features of both Byzantine and Persian architecture, the domes used both pendentives and squinches and were made in a variety of shapes and materials. Although architecture in the region would decline following the movement of the capital to Iraq under the Abbasids in 750, mosques built after a revival in the late 11th century usually followed the Umayyad model. Early versions of bulbous domes can be seen in mosaic illustrations in Syria dating to the Umayyad period. They were used to cover large buildings in Syria after the eleventh century.

The Great Mosque of Córdoba contains the first known examples of the crossed-arch dome type. The use of corner squinches to support domes was widespread in Islamic architecture by the 10th and 11th centuries. After the ninth century, mosques in North Africa often have a small decorative dome over the mihrab. Additional domes are sometimes used at the corners of the mihrab wall, at the entrance bay, or on the square tower minarets. Egypt, along with north-eastern Iran, was one of two areas notable for early developments in Islamic mausoleums, beginning in the 10th century. Fatimid mausoleums were mostly simple square buildings covered by a dome. Domes were smooth or ribbed and had a characteristic Fatimid "keel" shape profile.

Mocaraba kupolo de la Ĉambro de Du Fratinoj en Alhambro en Granado.

Star-shaped domes found at the Moorish palace of the Alhambra in Granada, Spain, the Hall of the Abencerrajes (c. 1333–91) and the Hall of the two Sisters (c. 1333–54), are extraordinarily developed examples of muqarnas domes. In the first half of the fourteenth century, stone blocks replaced bricks as the primary building material in the dome construction of Mamluk Egypt and, over the course of 250 years, around 400 domes were built in Cairo to cover the tombs of Mamluk sultans and emirs. Dome profiles were varied, with "keel-shaped", bulbous, ogee, stilted domes, and others being used. On the drum, angles were chamfered, or sometimes stepped, externally and triple windows were used in a tri-lobed arrangement on the faces. Bulbous cupolas on minarets were used in Egypt beginning around 1330, spreading to Syria in the following century. In the fifteenth century, pilgrimages to and flourishing trade relations with the Near East exposed the Low Countries of northwest Europe to the use of bulbous domes in the architecture of the Orient and such domes apparently became associated with the city of Jerusalem. Multi-story spires with truncated bulbous cupolas supporting smaller cupolas or crowns became popular in the sixteenth century.

Okcidenteŭropaj kupoloj

Italian church architecture from the late sixth century to the end of the eighth century was influenced less by the trends of Constantinople than by a variety of Byzantine provincial plans. With the crowning of Charlemagne as a new Roman Emperor, Byzantine influences were largely replaced in a revival of earlier Western building traditions. Occasional exceptions include examples of early quincunx churches at Milan and near Cassino. Another is the Palatine Chapel. Its domed octagon design was influenced by Byzantine models. It was the largest dome north of the Alps at that time. Venice, Southern Italy and Sicily served as outposts of Middle Byzantine architectural influence in Italy.

Domes in Romanesque architecture are generally found within crossing towers at the intersection of a church's nave and transept, which conceal the domes externally. They are typically octagonal in plan and use corner squinches to translate a square bay into a suitable octagonal base. They appear "in connection with basilicas almost throughout Europe" between 1050 and 1100. The Crusades, beginning in 1095, also appear to have influenced domed architecture in Western Europe, particularly in the areas around the Mediterranean Sea. The Knights Templar, headquartered at the site, built a series of centrally planned churches throughout Europe modeled on the Church of the Holy Sepulchre, with the Dome of the Rock also an influence. In southwest France, there are over 250 domed Romanesque churches in the Périgord region alone. The use of pendentives to support domes in the Aquitaine region, rather than the squinches more typical of western medieval architecture, strongly implies a Byzantine influence. Gothic domes are uncommon due to the use of rib vaults over naves, and with church crossings usually focused instead by a tall steeple, but there are examples of small octagonal crossing domes in cathedrals as the style developed from the Romanesque.

Famaj kupoloj

• Kupolo de la Jarmilo en Londono
• Kupolo de la Roko en Jerusalemo

Bildaro

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Vidu ankaŭ

• Arko
• Okulo (arkitekturo)
• Volbo
• Lanterno (arkitekturo)
• Tamburo (arkitekturo)
• Tegmento
• Stupao
• Iglo
• Hemisfero
• Geodezia linio
• Kupolo de la Jarmilo

Bibliografio

• Oscar Schneider: "Kampf um die Kuppel" (La vivo kaj la kupolo). Ed. Bouvier Verlag, Bonn 2006. 280 pg.., zahlr. Abb. ISBN 978-3-416-03076-2
• Leonardo Benévolo: "Diseño de la ciudad". Ed. Gustavo Gili, Barcelona, 1977
• Banister Fletcher;, "A History of Architecture". 18.ª ed. Londres, Athelone Press, 1975 ISBN 0-485-55001-6
• Scobie, Alexander (1990). «VI». Hitler's state architecture : the impact of classical antiquity. University Park: Pennsylvania State University Press. pp. 109–118. ISBN 0271006919.