Saltu al enhavo

Homa efiko sur la medio

El Vikipedio, la libera enciklopedio
Satelita foto de homa senarbarigo pliiĝanta en la projekto Tierras Bajas en orienta Bolivio. Foto cedita de NASA.
Elverŝado de poluita akvo.
Solidaj poluaĵoj.

Homa efiko sur la medio aŭ antropogena efiko sur la medio estas la ŝanĝoj kiujn suferas la biofizikaj medioj[1] kaj la ekosistemoj, la biodiverseco, kaj la naturaj rimedoj[2][3] okazigitaj rekte aŭ malrekte de la homoj, inter kiuj enkalkuliĝas la tutmonda varmiĝo,[1][4] la media degradado[1] (kiel la oceana acidiĝo[1][5]), amasa formorto kaj perdo de biodiverseco,[6][7][8][9] ekologiaj krizoj kaj falego. Modifi la medion por kongrui kun la necesoj de la socio estas okazigante akrajn efikojn, kiuj iĝas eĉ pli akraj dum la problemo de la homa troloĝiĝo pluas.[10] Kelkaj homaj agadoj kiuj okazigas damaĝon (ĉu rekte ĉu nerekte) al la medio je tutmonda skalo estas ekzemple homa reproduktado,[11] trokonsumado, troekspluatado, poluado kaj senarbarigo, se kalkuli nur kelkajn malmultajn. Kelkaj el tiuj problemoj, kiel tutmonda varmiĝo kaj perdo de biodiverseco metas ekzistoriskon por la homa specio,[12][13] kaj la troloĝiĝo okazigas tiujn problemojn.[14][15]

La termino antropogena difinas efikon aŭ objekton rezultan el la homa agado. La termino estis por la unua fojo uzata en la teknika senco fare de la rusa geologo Aleksej Pavlov, kaj poste uzata en angla de la brita ekologo Arthur Tansley reference al la homaj influoj sur la pintaj plantokomunumoj.[16] La priatmosfera sciencisto Paul Crutzen enkondukis la terminon "antropocena" meze de la 1970-aj jaroj.[17] La termino estas foje uzata en la kunteksto de elsendoj da poluo kiuj estas produktitaj de homa agado ekde la starto de la agrikultura revolucio sed ankaŭ aplikiĝas larĝe al gravaj homaj efikoj sur la medio.[18] Multaj el la agadoj fare de homoj kiuj kontribuas al la varmigo de la medio pro la brulado de fosiliaj brulaĵoj el variaj fontoj, kiel la: elektro, aŭtoj, aviadiloj, spacvarmigo, fabrikoj aŭ detruado de arbaroj.[19]

Notoj

[redakti | redakti fonton]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Climate Science Special Report - Fourth National Climate Assessment (NCA4), Volume I, Executive Summary. U.S. Global Change Research Program. “This assessment concludes, based on extensive evidence, that it is extremely likely that human activities, especially emissions of greenhouse gases, are the dominant cause of the observed warming since the mid-20th century. For the warming over the last century, there is no convincing alternative explanation supported by the extent of the observational evidence. In addition to warming, many other aspects of global climate are changing, primarily in response to human activities. Thousands of studies conducted by researchers around the world have documented changes in surface, atmospheric, and oceanic temperatures; melting glaciers; diminishing snow cover; shrinking sea ice; rising sea levels; ocean acidification; and increasing atmospheric water vapor.”.
  2. ↑ Sahney, S., Benton, M.J. and Ferry, P.A. (2010). “Links between global taxonomic diversity, ecological diversity and the expansion of vertebrates on land”, Biology Letters 6 (4), p. 544–547. doi:10.1098/rsbl.2009.1024. 
  3. ↑ (2008) Biodiversity and Conservation in Europe. Springer. ISBN 978-1402068645.
  4. ↑ (13-a de aprilo 2016) “Consensus on consensus: a synthesis of consensus estimates on human-caused global warming”, Environmental Research Letters 11 (4), p. 048002. doi:10.1088/1748-9326/11/4/048002. Bibkodo:2016ERL....11d8002C. “The consensus that humans are causing recent global warming is shared by 90%–100% of publishing climate scientists according to six independent studies”. 
  5. ↑ Increased Ocean Acidity. United States Environmental Protection Agency (30-a de augusto 2016). Alirita 23a de novembro 2017. “Carbon dioxide is added to the atmosphere whenever people burn fossil fuels. Oceans play an important role in keeping the Earth's carbon cycle in balance. As the amount of carbon dioxide in the atmosphere rises, the oceans absorb a lot of it. In the ocean, carbon dioxide reacts with seawater to form carbonic acid. This causes the acidity of seawater to increase.”.
  6. ↑ Leakey, Richard kaj Roger Lewin, 1996, The Sixth Extinction : Patterns of Life and the Future of Humankind, Anchor, (ISBN 0-385-46809-1)
  7. ↑ Humans Are Causing the Sixth Mass Extinction in the Earth's History, Says Study. Vice. 23a de junio, 2015. Vidu ankaŭ: (2015) “Accelerated modern human–induced species losses: Entering the sixth mass extinction”, Science Advances 1 (5), p. e1400253. doi:10.1126/sciadv.1400253. Bibkodo:2015SciA....1E0253C. 
  8. ↑ (30a de majo 2014) “The biodiversity of species and their rates of extinction, distribution, and protection”, Science 344 (6187), p. 1246752. doi:10.1126/science.1246752. Alirita 15a de decembro 2016.. “The overarching driver of species extinction is human population growth and increasing per capita consumption.”. 
  9. ↑ (23-a de majo 2017) “Biological annihilation via the ongoing sixth mass extinction signaled by vertebrate population losses and declines”, Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 114 (30), p. E6089–E6096. doi:10.1073/pnas.1704949114. 
  10. ↑ Stockton, Nick (22a de aprilo 2015). “The Biggest Threat to the Earth? We Have Too Many Kids”, Wired.com. Alirita 24a de novembro 2017.. 
  11. ↑ Perkins, Sid, "The best way to reduce your carbon footprint is one the government isn’t telling you about", Science, July 11, 2017.
  12. ↑ New Climate Risk Classification Created to Account for Potential "Existential" Threats. Scripps Institution of Oceanography (14a de septembro 2017). Alirita 24a de novembro 2017. “A new study evaluating models of future climate scenarios has led to the creation of the new risk categories “catastrophic” and “unknown” to characterize the range of threats posed by rapid global warming. Researchers propose that unknown risks imply existential threats to the survival of humanity.”.
  13. ↑ Phil Torres (11a de aprilo 2016) Biodiversity loss: An existential risk comparable to climate change. Taylor & Francis. Arkivita el la originalo je 2016-04-13. Alirita 24a de novembro 2017. Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2016-04-13. Alirita 2019-10-15.
  14. ↑ Human Population Growth and Climate Change. Center for Biological Diversity. Alirita 24a de novembro 2017.
  15. ↑ Human Population Growth and Extinction. Center for Biological Diversity. Arkivita el la originalo je 2013-11-10. Alirita 2019-10-15.
  16. ↑ Bampton, M. (1999) "Anthropogenic Transformation" en Encyclopedia of Environmental Science, D. E. Alexander kaj R. W. Fairbridge (eld.), Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, Nederlando, (ISBN 0412740508).
  17. ↑ Crutzen, Paul kaj Eugene F. Stoermer. "The 'Anthropocene'" in International Geosphere-Biosphere Programme Newsletter. 41 (Majo 2000): 17–18
  18. ↑ (2014) “Glossary”, NASA Earth Observatory. Alirita 2008-11-03..  Arkivigite je 2008-09-17 per la retarkivo Wayback Machine Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2008-09-17. Alirita 2019-10-15.
  19. ↑ (2018-10-02) “Climate change caused by human activities is happening and it already has major consequences”, Journal of Energy & Natural Resources Law (en) 36 (4), p. 463–481. doi:10.1080/02646811.2018.1450895. 
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Homa_efiko_sur_la_medio&oldid=8659805"