Fringo

Kiel legi la taksonomion Fringo aŭ Arbarfringo
virfringo infringo
Biologia klasado
Regno: Animaloj Animalia Filumo: Ĥorduloj Chordata Klaso: Birdoj Aves Ordo: Paseroformaj Passeriformes Familio: Fringedoj Fringillidae Genro: Fringoj Fringilla Specio: F. coelebs
Dunomo
Fringilla coelebs Linnaeus, 1758
Konserva statuso
Konserva statuso: Malplej zorgiga
Flave nur somere, verde la tutan jaron, blue nur vintre, rozkolore subspecio canariensis de Makaronezio, malhelbrune subspecio spodiogenys de Nordafriko Flave nur somere, verde la tutan jaron, blue nur vintre, rozkolore subspecio canariensis de Makaronezio, malhelbrune subspecio spodiogenys de Nordafriko
Aliaj Vikimediaj projektoj

La fringo, arbarfringo aŭ arbara fringo (Fringilla coelebs) estas birdospecio de la familio de Fringedoj kaj unu el la tri specioj de la genro Fringoj ununura de la subspecio Fringenoj.

Priskribo

La vira fringo havas nigrecan fruntopunkton, bluecgrizajn kronon kaj flankan duonkolumon kio foje sekvas al ŝultroj, dum nuko nuanciĝas al malhelbruna dorso. La vizaĝo, brusto kaj ventraj flankoj estas brunruĝecaj, dum suba ventro estas sablokolora al blankeca. La ino estas iom pli senkolora (senmarka) kaj karakterizita sur la supra korpoparto per verdecbruna koloro, sed sur la suba parto per hela grizbruno pli blankeca ventre. Ambaŭ seksoj havas du okulfrapajn flugilmakulojn (pli larĝa elŝultre kaj iom pli mallarĝa pli sube) ege rimarkindajn en nigrecaj flugiloj de flugilplumoj nigraj kun helaj bordoj; kaj ili havas ankaŭ verdecan pugon kaj nigrecan voston kun blankaj eksteraj vostoplumoj. Ilia korpo longas 14–18 cm kaj pezas ĉ. 20 g.

La beko estas hela metalecgriza, konusforma kaj tre akrapinta. La kruroj estas rozkolorecaj.

Ili kuras sur la tero samtempe kun ritmaj kapoklinoj. Ilia flugado estas fluktuanta.

Nutrado

La nutrado de la fringoj konsistas el diversaj beroj, insektoj kaj semoj . Ili povas eĉ per siaj fortaj bekoj rompi la malmolan ŝelon de semoj. La nutraĵo de la fringedoj konsistas el raŭpoj kaj insektoj.

Fringoj alkutimiĝintaj al la homo, nutras sin ekzemple ankaŭ per paneroj en ĉeesto de la homo.

Vivmedio

Ilia vivmedio troviĝas en Eŭropo, Nordafriko kaj ankaŭ en Okcidenta Azio, kie ili vivas en arbaroj, ĝardenoj kaj parkoj kaj ankaŭ en la montaroj ĝis alto de 1.500 m.

Tiu birdo estas disvastigata kaj tre familiara tra Eŭropo. Ĝi estas la plej komuna fringedo en okcidenta Eŭropo, kaj la dua plej komuna birdo en la Brita Insularo. Ties teritorio etendas al okcidenta Azio, nordokcidenta Afriko, kaj Makaronezio, kie ili havas multajn distingajn insulajn formojn. En Kanarioj en Tenerife kaj Gran Canaria, la fringo duoble koloniigis kaj estis origino de endemia specio konata kiel Blua fringo kaj de distinga subspecio. En ĉiu el la Acoroj, en Madejro, kaj en la resto de Kanarioj estas po ununura specio en ĉiu insul.

Tiu palearktisa specio estis enmetita el Britio en nombro de transmaraj teritorioj en la 18a kaj 19a jarcentoj. En Nov-Zelando ĝi estas komuna specio. En Sudafriko restis tre malgranda reproduktanta kolonio en ĉeurbo de Camps Bay ĉe Kaburbo kiel ununura resto de unu el tiaj enmetoj (en la mapo markate per grizaj markoj).

La fringinoj kaj la junaj fringoj forflugas suden por travintrumi, dum la plenkreskaj virfringoj restas en sia teritorio.

Ili uzas ampleksan gamon de biotopoj, sed ili preferas malfermajn arbarojn, kvankam ĝi estas komuna en ĝardenoj kaj farmoj.

Subspecioj

Oni priskribis multajn subspeciojn de la fringo, kvankam ne ĉiuj estas ĉiam komune akceptataj. Kelkaj subspecioj eble meritas statuson de specio. La subspecioj inkludas:

Subspecioj loĝantaj en kontinenta Eŭrazio, Nordafriko kaj en Mediteraneaj insuloj:

• F. c. africana J. Levaillant, 1850 – nordokcidenta Afriko, el Maroko al okcidenta Tunizio
• F. c. alexandrovi Zarudni, 1916 – suda Kaspia regiono, el Taliŝoj al Elborzoj
• F. c. balearica Von Jordans, 1923 – Iberio kaj Balearoj
• F. c. caucasica Serebrovski, 1925 – Kaŭkazo
• F. c. coelebs Linnaeus, 1758 – Eŭrazio, el okcidenta Eŭropo kaj Turkio al Siberio
• F. c. gengleri O. Kleinschmidt, 1909 – Brita Insularo
• F. c. sarda Rapine, 1925 – Sardinio
• F. c. schiebeli Erwin Stresemann, 1925 – Kreto
• F. c. solomkoi Menzbier kaj Suŝkin, 1913 – Krimea duoninsulo
• F. c. spodiogenys Bonaparte, 1841 – orienta Tunizio, kun la subspecioj africana kaj harteri eble specio (Afrika fringo)
• F. c. syriaca J. M. Harrison, 1945 – Kipro kaj Levantenio
• F. c. transcaspia Zarudni, 1916 – Turkmena – Ĥorasanaj teritorioj (el Kopetdago norde al Montoj Ĥaidari sude)
• F. c. tyrrhenica Schiebel, 1910 – Korsiko

Fringilla coelebs palmae ĉe La Palma

Subspecioj de radiado al Makaronezio:

• F. c. canariensis Vieillot, 1817 – centraj Kanarioj, kun la subspecioj ombriosa, palmae kaj bakeri eble specio (Kanaria fringo)
• F. c. maderensis Sharpe, 1888, eble specio (Madejra fringo) – Madejro
• F. c. moreletti Pucheran, 1859 – Acoroj, eble specio (Acora fringo)
• F. c. ombriosa Hartert, 1913 – El Hierro, Kanarioj
• F. c. palmae Tristram, 1889 (Lapalma fringo) – okcidentaj Kanarioj

Kutimaro

Tiu birdo estas ne migranta en la pli mildaklimataj partoj de sia teritorio, sed ĝi forestas el la plej malvarmaj regionoj vintre. La parto coelebs de la latina scienca nomo signifas "fraŭlo". Tiu specio estis nomata tiele fare de Linnaeus, ĉar en lia hejmolando Svedio, la ino foriras vintre, sed maskloj ofte restas. Tiu specio formas izolajn arojn for de la reprodukta sezono, foje kiel miksitaj kunmanĝantaroj kun Montofringoj. Tiu birdo foje vagadas al orienta Nordameriko, kvankam kelkaj vidaĵoj povas rilati al fuĝoj.

Reproduktado

Printempe la virfringo markas sian teritorion per laŭta kantado almenaŭ laŭ du aŭ tri diferencaj kantoj; esploroj de William Thorpe montris, ke ekzistas en la fringokantoj dialektoj laŭ la regionoj, kaj ke nur la baza skemo de la kanto estas konata denaske de la junuloj, por havigi plenan kanton li bezonas aŭdi aliajn fringojn kaj imiti ilin; spite la fakton ke la kanto de fringoj estas sufiĉe ŝablonaj, popola tradicio ofte esprimis ĝin per frazoj, ekzemple en Francio oni ŝajnas aŭdi:" oui, oui, oui je gagne bien ma petite vie!" t.e. "jes, jes, jes, mi bone pergajnas mian viveton!").

William Thorpe simile trovis, ke ĉe plenkreskaj fringoj, kastrado finigas kanton, sed injekto de testosterono kantigas tiujn birdojn eĉ en novembro, kiam ili estas normale silentaj.

La zorgeme konstruita dikmura nesto konsistas el plantoradikoj, ŝelofibroj, pajlo, muskoj, likeno: interne ĝi estas remburita per haroj kaj lanugo. La nesto estas konstruita en alto de 2–10 m sur arbedoj, arboj ĉe la disbraĉiĝo kaj per musko kaj likeno bone kovrita por kamuflo. La ina fringo ovodemetas dufoje en la jaro kaj flegas 4-6 helbrunajn aŭ bluecajn ovojn. Ĉe danĝero, la femalo premas sin profunde en la neston. La kovperiodo daŭras 13-14 tagojn. Post eloviĝo, la idoj estas nutrataj de ambaŭ gepatroj. Post pliaj 14 tagoj forlasas la junbirdoj la neston (elnestiĝo).

En kaptiveco

La fringo estas populara maskota birdo en multaj landoj. En Belgio, la tradicia sporto nome vinkenzetting konkurencigas masklojn de fringo unu kontraŭ alia por montri kiu plejajn kantojn elsendas dum unu horo.

Bildaro

• 
  Detala bildo de ino
• 
  Ino
• 
  Masklo
• 
  Madejra fringo
• 
  Masklo
• 
  Masklo, en Estonio
• 
  Dumfluge, en Skotio
• 
  Manĝante raŭpon
• 
  Ino manĝanta
• 
  Masklo de fringo

Literaturo

• BirdLife International (2004). Fringilla coelebs. Internacia Ruĝa Listo de Endanĝeritaj Specioj, eldono de 2006. IUCN 2006. Elŝutita 12a Majo 2006. Malplej Zorgiga.
• Thorpe, W. (1958). The learning of song patterns by birds, with special reference to the song of the Chaffinch, "Fringilla coelebs". Ibis 100:535-570.
• Lynch, A., Plunkett,G.M., Baker,A.J. and Jenkins,P.F. (1989). "A model of cultural evolution of chaffinch song derived with the meme concept." The American Naturalist, 133, 634-653
• Newton, Ian. (1973) Finches, The New Naturalist Library 55. Nov-Jorko: Taplinger. ISBN 0-8008-2720-1.

Vidu ankaŭ

• Kanariaj sekaj duonarbaroj kaj arbaroj

Eksteraj ligiloj

• Royal Society for the Protection of Birds
• BBC Nature
• Birdoj de Britio Arkivigite je 2008-05-17 per la retarkivo Wayback Machine
• Madejraj Birdoj
• Internet Bird Collection
• Diferencoj laŭ aĝoj kaj seksoj (PDF) fare de Javier Blasco-Zumeta Arkivigite je 2013-11-12 per la retarkivo Wayback Machine

Aŭskulto de fringoj

• http://www.bbc.co.uk/nature/programmes/radio/dawn_chorus/video/chaffinch_song.ram
• http://www.bbc.co.uk/radio4/science/rams/birdsong-chaffinch.ram