Esperantologio

Ĉi tiu artikolo temas pri fako de lingvistiko. Por informoj pri la samnoma Esperanto-gazeto, vidu la artikolon Esperantologio (gazeto).

Esperantologio aŭ Esperantistiko estas la speciala esperanta lingvoscienco, okupiĝanta pri vortkonstruo, vortkunmeto, vortenkonduko kaj transskribo de internaciaj fakvortoj kaj de propraj nomoj. Esperantologiaj principoj de vortkonstruo estas ekzemple la principoj de neceso kaj sufiĉo kiuj postulas ekvilibradon inter koncizeco kaj klareco de la vorto. Esperantologio estas la plej grava branĉo de interlingvistiko: ĝi celas elkompreni la lingvon Esperanto el lingvoscienca vidpunkto^[1].

Elektitaj principoj

Esperantologio starigas la jenajn principojn rilate al vortradikoj:

La principo de internacieco
La principo de analogeco kun aliaj lingvaj elementoj
La principo de vortara ekonomio
La principo de la bonsoneco.

Kiel oni vidas, ĉi tiuj principoj ne ĉiam estas akordigeblaj inter si; ekzemple la internacieco postulas la vorton "internacionala" dum la analogeco kaj vortara ekonomio postulas la vorton "internacia". En la lingvo ŝajnas pli grava la 2-a kaj 3-a principoj ol la 1-a.

Krome la nepran validiĝon de esperantologiaj principoj baras ankaŭ la lingvouzo, kiu povas sankcii formojn ne tute ĝustajn kaj povas igi klaraj formojn per si mem neklarajn.

Kaj precipe oni devas akcenti, ke laŭ la supraj principoj oni povas kritiki nur la vortojn novajn, sed ne la praajn aŭ enradikiĝintajn vortojn de la lingvo. Estas evidente, ke tiaj klopodoj kunportus nur skismojn, ĉar ĝenerala konsento neniam estus ebla pro la manko de la absoluta akordigebleco de la principoj. Do tiaj klopodoj, kiajn faris ekzemple Sentis por fari analogecon inter la vortoj naskitaj de sama latina radiko (supozi, propozi, ripozi, kompozi, opozi; produkti traduki, dirigenti, ktp) estas funde eraraj, ĉar ili ne konsideras la tradicion kaj la postulon de la lingva unueco, kiu estas pli grava ol ĉiuj aliaj principoj.

Interpretoj

Norma Esperantologio estas metodo per kiu oni traktas la Fundamenton de Esperanto laŭ jura perspektivo. Ĝin iniciis Helmut Welger kaj notinde daŭris Bernardo Pabst. Kerna okupo de Norma Esperontologio estas determini kiel oni diru aŭ skribu ion ĝuste.

Norma aŭ preskriba Esperantologio estas scienco pri la validaj normaj bazoj de Esperanto, pri ĝia (hierarkia) normsistemo (1. Bulonja Deklaracio, 2. Fundamento kun Oficialaj Aldonoj, 3. komuna lingvouzo, 4. Zamenhofa stilo); el tio ĝi deduktas, kio estas gramatike ĝusta kaj stile bona Esperanto. Tiucele ĝi sisteme kaj konsekvence aplikas la normsciencan metodaron, precipe la (norm-)logikon, la semantikan kaj teleologian norminterpretadojn kaj la kompletigon de normoj helpe de la formala teleologio. La formala teleologio - t.e. la formala teorio de racie celkonforma agado - estas parte ekvivalenta al la normlogiko, ĉar celoj povas esti rigardataj kiel kvazaŭ-normoj. (La normlogiko mem ne estas preskriba, ĉar ĝi povas nur kontroli normojn aŭ dedukti ilin el aliaj jam validaj normoj, sed ĝi ne povas mem krei normojn).

Kelkaj famaj esperantologoj

Pioniroj

(1855–1935) Louis de Beaufront
(1863–1933) Émile Grosjean-Maupin
(1884–1961) Petro Stojan
(1898–1977) Eugen Wüster
(1901–1991) Gaston Waringhien
(1904–1971) Jevgenij Bokarjov

20-a jarcento

(1924–1987) István Szerdahelyi
(1928–2011) Magomet Isajev
(1933–2016) Duc Goninaz
(1941–2016) Detlev Blanke
(1945–2016) Reinhard Haupenthal

Nuntempaj

Referencoj

↑ F. Gobbo, Katedrule sed ne el katedro. Esperanto en pli larĝa akademia kunteksto, Revuo Esperanto, paĝo 228, n-ro 1362 (11) novembro 2021.

Literaturo

Wüster: Esperantologiaj principoj (E-Germana Vortaro). Neergard: Fremdvortoj en E. Tie oni trovas ankaŭ bibliografian liston. KALOCSAY.
Welger: Germanlingva studo pri la starigo, prioritatigo kaj interagado de planlingvaj kvalitokriterioj en la verkaro de Zamenhof Arkivigite je 2007-09-27 per la retarkivo Wayback Machine

Vidu ankaŭ

Ĉi tiu artikolo baziĝas (parte aŭ tute) sur artikolo el la Enciklopedio de Esperanto.

La originala teksto kontroleblas en interreta arkivo de la fonto.

[1] F. Gobbo, Katedrule sed ne el katedro. Esperanto en pli larĝa akademia kunteksto, Revuo Esperanto, paĝo 228, n-ro 1362 (11) novembro 2021.

[1]