wysoki

From Wiktionary, the free dictionary
Archived revision by Stríðsdrengur (talk | contribs) as of 09:47, 1 August 2024.
Jump to navigation Jump to search

Old Polish

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *vysokъ. First attested in the 14th century.

Pronunciation

  • IPA(key): (10th–15th CE) /vɨsɔkiː/
  • IPA(key): (15th CE) /vɨsɔki/

Adjective

wysoki (comparative wyszy, superlative nawyszy, derived adverb wysoko)

  1. (attested in Lesser Poland) tall; high (having a considerable distance from the bottom to the top)
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[1], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], page I Prol 2:
      Weszø wisokø (turrim alte) stawi na nebesech
      [Wieżę wysoką (turrim alte) stawi na niebiesiech]
  2. (of eyes, attested in Greater Poland) spread far apart
    • 1977-1980 [c. 1470], urowska-Górowska Wanda, Kyas Vladimir, editors, Mamotrekty staropolskie‎[2], [3], [4], Lubin, page 120:
      Attonitos vyszokye aut gromem srzesnony (leg. zrześniony; attonitos habes oculos Job 15, 12)
      [Attonitos wysokie aut gromem zrześniony (attonitos habes oculos Job 15, 12)]
  3. (attested in Lesser Poland, Sieradz-Łęczyca, Masovia) high (physically elevated)
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[5], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 76, 10:
      Przemenene prawicze twoiey wisokey (dexterae excelsi)
      [Przemienienie prawice twojej wysokiej (dexterae excelsi)]
    • 1887 [Fifteenth century], Wacław Ubogi z Brodni, edited by Lucjan Malinowski, Modlitwy Wacława. Zabytek języka polskiego z wieku XV odkryty i skopjowany przez Aleksandra Przezdzieckiego wydał i objaśnił Lucyjan Malinowski‎[6], Krakow, Brodnia, page 94b:
      Osztatheczny y nawysszy kor napelnyla (sc. święta Anna), w kthorem iesth nawyssza boszka chwala
      [Ostateczny i nawyszy kor napełniła (sc. święta Anna), w ktorem jest nawysza boska chwała]
    • 1930 [c. 1455], “II Par”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[7], 33, 19:
      Myesczcza, na nychze dzalal wisoke modli (in quibus aedificavit excelsa)
      [Mieśćca, na nichże działał wysokie modły (in quibus aedificavit excelsa)]
    • 1950 [1500], Władysław Kuraszkiewicz, Adam Wolff, editors, Zapiski i roty polskie XV-XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, number 1843, Warsaw:
      Jsze Jan myal skazicz nysch[y] mlin, *thory skodzyl vyschemv
      [Iże Jan miał skazić ni[ż]sz[y] młyn, [k]tory szkodził wyszemu]
  4. (of a voice) resonant, sonorant
    • 1930 [c. 1455], “Deut”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[8], 27, 14:
      Bødø wolacz slvdzi kosczelni a rzekøcz kv wszem møzom Israhel wiszokim [głosem] (excelsa voce)
      [Będą wołać słudzy kościelni a rzekąc ku wszem mężom Israhel wysokim [głosem] (excelsa voce)]
  5. (music, of a note, attested in Sieradz-Łęczyca) thin
    • 1874-1891 [1466], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎[9], [10], [11], volume XXII, Łęczyca, page 26:
      Que, gl. sc. angelica, vox... in dyapente, gl. alta voce na vyschokem podnyeszyenyu, sonat
      [Que, gl. sc. angelica, vox... in dyapente, gl. alta voce na wysokiem podniesieniu, sonat]
  6. (attested in Lesser Poland, Sieradz-Łęczyca, Masovia) high (elevated in status, esteem, or prestige)
    • 1972 [15th century], Józef Reczek, Wacław Twardzik, editors, Najstarsze staropolskie tłumaczenie ortyli magdeburskich wg rkpsu nr 50, pages 51, 4:
      Wyeszmyely woyth wyną nyesprawnye..., tedy ma szye nayn zalowacz przed sandzą wyschym nad nym (coram superiori iudice)
      [Wieźmieli wojt winę niesprawnie..., tedy ma sie nań żałować przed sędzią wyszym nad nim (coram superiori iudice)]
    • 1972 [15th century], Józef Reczek, Wacław Twardzik, editors, Najstarsze staropolskie tłumaczenie ortyli magdeburskich wg rkpsu nr 50, pages 63, 4:
      Tho poleczyl (sc. ten człowiek)... szwemv opyekaldnykowy... opowyedacz przed wyszym wylozonym gayonym szandem
      [To polecił (sc. ten człowiek)... swemu opiekaldnikowi... opowiedać przed wyszym wyłożonym gajonym sądem]
    • 1972 [15th century], Józef Reczek, Wacław Twardzik, editors, Najstarsze staropolskie tłumaczenie ortyli magdeburskich wg rkpsu nr 50, pages 54, 2:
      Ten ma naydz gyny ortel y szlacz szye s thym ortelem... ku wyszemu stolczv (ad scamnum superiorem)
      [Ten to ma najć jiny ortel i słać sie z tym ortelem... ku wyszemu stolcu (ad scamnum superiorem)]
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[12], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 12, 6:
      Pacz bødø ymenu gospodnowemu barzo wisokemu (nomini domini altissimi)
      [Piać będę imieniu gospodnowemu barzo wysokiemu (nomini domini altissimi)]
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[13], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 96, 10:
      Ti ies gospodzyn naywyszszy nade wszø zemø (tu dominus altissimus super omnem terram)
      [Ty jeś Gospodzin najwyszszy nade wszą ziemią (tu dominus altissimus super omnem terram)]
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[14], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 17, 15:
      Pogrzmal iest z neba gospodzin y wszech naywiszszi (altissimus) dal iest glos
      [Pogrzmiał jest z nieba Gospodzin, i wszech Najwyszszy (altissimus) dał jest głos]
    • 1887 [Fifteenth century], Wacław Ubogi z Brodni, edited by Lucjan Malinowski, Modlitwy Wacława. Zabytek języka polskiego z wieku XV odkryty i skopjowany przez Aleksandra Przezdzieckiego wydał i objaśnił Lucyjan Malinowski‎[15], Krakow, Brodnia, page 107b:
      Angelskemu krolyowi poymy pospolu, Michala wielbiacz nawisszego
      [Anjelskiemu krolowi pojmy pospołu, Michała wielbiąc nawyszego]
    • 1930 [c. 1455], “Deut”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[16], 28, 1:
      Vczini czø pan bog twoy visszego nad wszistki lvdzi (excelsiorem cunctis gentibus)
      [Uczyni cię Pan Bog twoj wyszszego nad wszystki ludzi (excelsiorem cunctis gentibus)]
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[17], page 666:
      Krol Davyd... vstavyl cztyrzy a *dvanasczye popow y yednego vyschem myedzy ymy
      [Krol Dawid... ustawił cztyrzy a dwa[naście][dzieścia] popow i jednego wyszem miedzy imi]
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[18], page 380:
      Przyklad o tem, yze nykt ny ma sobye ządacz vyschego myescza, kyedy bądzye na godzyech
      [Przykład o tem, iże nikt ni ma sobie żędać wyszego mieśca, kiedy będzie na godziech]
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[19], page 44:
      Bo swe (leg. z swe) boskye rady od svego vyschego stolcza krolevskyego chczyal sve nam [zesłać] wschechmogącze slovo
      [Bo z swe boskie rady od swego wyszego stolca krolewskiego chciał swe nam [zesłać] wszechmogące słowo]
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[20], page 559:
      Bo kv vyschemv stolczv (ad summam virtutum) nye moczą, alye smyarą [jest podobno] przydz
      [Bo ku wyszemu stolcu (ad summam virtutum) nie mocą, ale śmiarą [jest podobno] przyć]
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[21], page 846:
      Nye myalby moczy nyyedney przeczyv mnye, bycz nye byla dana od vysschey moczy (nisi tibi datum esset desuper Jo 19, 11), czvsch od czeszarza albo od boga
      [Nie miałby mocy nijednej przeciw mnie, być nie była dana od wyszszej mocy (nisi tibi datum esset desuper Jo 19, 11), czusz od cesarza albo od Boga]
    • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 28:
      Gdi nyekthorzy... k naszemv sąndv pozwaany biwayą, myanvyą pani y ktorekolye gych viszee (quoslibet ipsorum superiores) zachoczczyamy
      [Gdy niektorzy... k naszemu sądu pozwani bywają, mianują pany i ktorekole jich wysze (quoslibet ipsorum superiores) zachodźcami]
    • 1451-1455, Legenda o świętym Aleksym‎[22], line 27:
      Byl wyszokyego rodv (sc. Eufamijan)
      [Był wysokiego rodu (sc. Eufamijan)]
    • 1968 [End of the fifteenth century], Roman Laskowski, Józef Reczek, editors, Glosy polskie rękopisu Sermones de tempore et de sanctis nr. XV 32 Biblioteki OO. Dominikanów w Krakowie z drugiej połowy XV wieku‎[23], Sandomierz: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, page 81:
      Hec est dies magnus, dei dies summus nawysszy
      [Hec est dies magnus, dei dies summus nawyższy]
  7. (attested in Greater Poland) high; grand, great; significant
    • 1875 [End of the 15th century], Stanisław Motty, editor, Książeczka do nabożeństwa Jadwigi księżniczki polskiej‎[24], Modlitewnik Nawojki, page 67:
      Pokazy my v mogym konyczv nawyszscha vczyecha dvschy mey
      [Pokaży mi w mojim końcu nawyszszą uciechę duszy mej]
    • 1960 [1405], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty pyzdrskie, volume II, number 263, Pyzdry:
      Iacosmi vissego posagv Dzychne... ne røczili, nis iaco Katherzine
      [Jakosmy wyszszego posagu Dzichnie... nie ręczyli, niż jako Katerzynie]
  8. great, grand; unique
    • 1930 [c. 1455], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[25], 6, 9:
      Noe bil møsz sprawyedlywi a wisszy (perfectus fuit) nade wszitko swe pokolenye
      [Noe był mąż sprawiedliwy a wyszszy (perfectus fuit) nade wszytko swe pokolenie]
  9. (attested in Lesser Poland) high; haughty, prideful
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[26], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], page Ann 4:
      Ne wspladzaycze molwycz *wysøkych rzeczy pochwalayøcz se (nolite multiplicare loqui sublimia, gloriantes I Reg 2, 3)
      [Nie wspładzajcie mołwić wysokich rzeczy pochwalając sie (nolite multiplicare loqui sublimia, gloriantes I Reg 2, 3)]
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[27], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 137, 7:
      Bo wysoky pan a smerna ogląda, a wysoka (alta) od daleka znage
      [Bo wysoki Pan a śmierna ogląda, a wysoka (alta) od daleka znaje]
  10. (in the comparative, attested in Masovia) above mentioned
    • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 75:
      Ysz *oczcecz baczącz vyszsze (superiora advertens), czso gemv synowye przes w[d]zącze gimyenya vczynyly, gim nye thbal any chczal dopomocz
      [Iż oćciec bacząc wyszsze (superiora advertens), cso jemu synowie przez wzięcie jimienia uczynili jim nie tbał ani chciał dopomoc]
    • 1950 [1480], Władysław Kuraszkiewicz, Adam Wolff, editors, Zapiski i roty polskie XV-XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, number 1507, Warsaw:
      Yakosz thy myal sze mna posadzycz yednacze w pyathek przeth Svyatha Troycza... podla vysych kxyąk
      [Jakoś ty miał se mną posadzić jednacze w piątek przed Świętą Trojcą... podla wyszych ksiąg]

Derived terms

adjectives
adverbs
nouns
verbs

Descendants

  • Lua error in Module:parameters at line 360: Parameter 1 should be a valid language, etymology language or family code; the value "zlw-mas" is not valid. See WT:LOL, WT:LOL/E and WT:LOF.
  • Polish: wysoki
  • Silesian: wysoki

References

  • Boryś, Wiesław (2005) “wysoki”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
  • B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “wysoki”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN

Polish

Etymology

Inherited from Old Polish wysoki.

Pronunciation

Template:pl-p

Adjective

wysoki (comparative wyższy, superlative najwyższy, derived adverb wysoko)

  1. tall; high (having a considerable distance from the bottom to the top)
    Antonym: niski
  2. tall (of a person, building, etc., having a considerable height)
    Antonym: niski
  3. high (physically elevated)
    Antonym: niski
  4. (of an amount) high(in amount or quantity, value, force, energy, etc.)
    Antonym: niski
  5. high (considered better)
    Antonym: niski
  6. high (elevated in status, esteem, or prestige, or in importance or development; exalted in rank, station, or character)
    Antonym: niski
  7. high (holding an elevated position in a hierarchy)
    Antonym: niski
  8. (acoustics) high (acute or shrill in pitch, due to being of greater frequency, i.e. produced by more rapid vibrations (wave oscillations))
    Antonyms: gruby, niski

Declension

Declension of wysoki (velar)
singular plural
masculine animate masculine inanimate feminine neuter virile (= masculine personal) non-virile
nominative wysoki wysoka wysokie wysocy wysokie
genitive wysokiego wysokiej wysokiego wysokich
dative wysokiemu wysokiej wysokiemu wysokim
accusative wysokiego wysoki wysoką wysokie wysokich wysokie
instrumental wysokim wysoką wysokim wysokimi
locative wysokim wysokiej wysokim wysokich

Derived terms

adjectives
adjective/adverb
adverbs
nouns
phrases

Trivia

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), wysoki is one of the most used words in Polish, appearing 80 times in scientific texts, 108 times in news, 155 times in essays, 61 times in fiction, and 23 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 427 times, making it the 110th most common word in a corpus of 500,000 words.[1]

References

  1. ^ Ida Kurcz (1990) “wysoki”, in Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej [Frequency dictionary of the Polish language] (in Polish), volume 2, Kraków, Warszawa: Polska Akademia Nauk. Instytut Języka Polskiego, page 711

Further reading

  • wysoki in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
  • wysoki in Polish dictionaries at PWN
  • Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “wysoki”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
  • “WYSOKI”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 2008 July 7
  • Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “wysoki”, in Słownik języka polskiego
  • Aleksander Zdanowicz (1861) “wysoki”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
  • J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1919), “wysoki”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 7, Warsaw, page 1037
  • wysoki in Narodowy Fotokorpus Języka Polskiego

Silesian

Etymology

Inherited from Old Polish wysoki.

Pronunciation

  • IPA(key): /vɪˈsɔ.ki/
  • Rhymes: -ɔki
  • Syllabification: wy‧so‧ki

Adjective

wysoki (comparative wyższy, superlative nojwyższy, derived adverb wysoko)

  1. tall; high

Declension

Declension of wysoki
singular plural
masculine neuter feminine virile nonvirile
nominative wysoki wysokie wysokŏ wysocy wysokie
genitive wysokigo wysokij wysokich
dative wysokimu wysokij wysokim
accusative animate wysokigo wysokie wysokõ wysokich wysokie
inanimate wysoki
instrumental wysokim wysokōm wysokimi
locative wysokim wysokij wysokich
vocative wysoki wysokie wysokŏ wysocy wysokie
noun

Further reading

Upper Sorbian

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *vysòkъ.

Pronunciation

  • IPA(key): /ˈwɨsɔki/
  • Rhymes: -ɨsɔki
  • Hyphenation: wy‧so‧ki
  • Syllabification: wy‧so‧ki

Adjective

wysoki (comparative wyši, superlative najwyši, absolute superlative nanajwyši, excessive přewysoki, adverb wysoce or wysoko)

  1. tall
  2. high
    Antonym: niski
    Njemóžu lampu docpěć, dokelž je přewysoka. ― I can't reach the lamp because it's too high.

Declension

Declension of wysoki
singular dual plural
masculine neuter feminine virile nonvirile virile nonvirile
personal/animal inanimate
nominative, vocative wysoki wysoke wysoka wysokaj
wysokej 		wysokej wysocy wysoke
genitive wysokeho
wysokoh¹ 		wysokeje wysokeju wysokich
dative wysokemu
wysokom¹ 		wysokej wysokimaj wysokim
accusative wysokeho
wysokoh¹ 		wysoki wysoke wysoku wysokeju wysokej wysokich wysoke
instrumental wysokim wysokej wysokimaj wysokimi
locative wysokich

References

Retrieved from "https://en.wiktionary.org/w/index.php?title=wysoki&oldid=80931000"