ucho

See also: -ucho and ùchò

Caló

Etymology

Perhaps ultimately from Sanskrit अवश्या (avaśyā, “dew”)

Noun

ucho m

1. dew

Czech

Etymology

Inherited from Old Czech ucho, from Proto-Slavic *uxo.

Pronunciation

• IPA^(key): [ˈuxo]

• Audio:

  (file)

Noun

ucho n

1. ear (of a human, animal, puppet, humanoid robot, etc.)

   V uších se jí třpytily briliantové náušnice. ― Brilliant earrings glittered at her ears.

   být jedno ucho. ― to be all ears.

Usage notes

• The irregular plural forms originated as the dual in Old Czech, while the regular plural forms below were the Old Czech plural. But the plurals are now simply split by meaning, no matter how many objects are being talked about.

Declension

Declension of ucho (velar neuter // neuter in -í/-ý irreg-stem)

	singular	plural
nominative	ucho	uši
genitive	ucha	uší
dative	uchu	uším
accusative	ucho	uši
vocative	ucho	uši
locative	uchu	uších
instrumental	uchem	ušima

Noun

ucho n

1. anything resembling an ear:
   1. handle (of a pot, jug, garbage can, shopping bag, trophy, etc.)
   2. eye (of a needle)
   3. ear flap (on a hat)
   4. (glassblowing) protrusion at the edge of a plate of glass
   5. used in folk names of various plants, e.g.:

      babí ucho ― greater plaintain (Plantago major) (literally, “granny's ear”)

      volské ucho ― greater plaintain (Plantago major) (literally, “ox's ear”)

      babské ucho ― common sage (Salvia officinalis) (literally, “granny's ear”)

      lví ucho ― Leonotis nepetifolia (literally, “lion's ear”)

      sloní ucho ― Haemanthus albiflos (literally, “elephant's ear”)

      mořské ucho ― Haliotis tuberculata (literally, “sea ear”)

2. (military slang) new recruit, rookie, green recruit
3. (derogatory) oaf (clumsy person)

Declension

Declension of ucho (velar neuter)

	singular	plural
nominative	ucho	ucha
genitive	ucha	uch
dative	uchu	uchům
accusative	ucho	ucha
vocative	ucho	ucha
locative	uchu	uchách
instrumental	uchem	uchy

Related terms

• náušnice
• ouško
• příušnice
• uchál
• ucho Jidášovo
• ušanka
• ušatec
• ušatý
• ušák
• ušní

 

Further reading

• “ucho”, in Příruční slovník jazyka českého (in Czech), 1935–1957
• “ucho”, in Slovník spisovného jazyka českého (in Czech), 1960–1971, 1989
• “ucho”, in Internetová jazyková příručka (in Czech)

Macanese

Etymology

Probably onomatopoeic.

Pronunciation

• IPA^(key): /ˈu.t͡ʃu/

Noun

ucho

1. kiss

   Synonym: bêzo

   Já vêm co unga ucho

   He came offering a kiss

   Atúto qui boniteza, ja dâ unga ucho pa su mai

   Atúto is so sweet, he kissed his mother

   (literally, “Atúto is so sweet, he gave a kiss to his mother”)

Usage notes

• Appears to be more common than bêzo.

References

• https://www.macaneselibrary.org/pub/english/uipatua.htm#u
• Batalha, Graciete Nogueira (1988) “ucho”, in Glossário do dialecto macaense: notas linguísticas, etnográficas e folclóricas [Glossary of the Macanese dialect: linguistic, ethnographic and folkloric notes], Macau: Instituto Cultural de Macau, page 552
• https://belamaquista.wordpress.com/2016/06/17/ucho/

Old Czech

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *uxo.

Pronunciation

• IPA^(key): (13^th CE) /ˈuxo/
• IPA^(key): (15^th CE) /ˈuxo/

Noun

ucho n

1. (anatomy) ear (organ of hearing)

Declension

Declension of ucho (hard o-stem)

	singular	dual	plural
nominative	ucho	uši	ucha
genitive	ucha	ušú	uch
dative	uchu	ušima	uchóm
accusative	ucho	uši	ucha
vocative	ucho	uši	ucha
locative	ušě, uchu	ušú	ušiech
instrumental	uchem	ušima	uchy

This table shows the most common forms around the 13th century.
See also Appendix:Old Czech nouns and Appendix:Old Czech pronunciation.

Descendants

• Czech: ucho

Further reading

• Jan Gebauer (1903–1916) “ucho”, in Slovník staročeský (in Czech), Prague: Česká grafická společnost "unie", Česká akademie císaře Františka Josefa pro vědy, slovesnost a umění

Old Polish

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *uxo. First attested in the 14th century.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /uxɔ/
• IPA^(key): (15^th CE) /uxɔ/

Noun

ucho n (related adjective uszny)

1. (anatomy, attested in Lesser Poland) ear (organ of hearing)
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[1], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 17, 48:

     Lud, iegosz iesm ne znal, sluszil my, w slusze vcha (in auditu auris) posluszal me

     [Lud, jegoż jesm nie znał, służył mi, w słusze ucha (in auditu auris) posłuszał mie]

2. (figuratively, attested in Greater Poland) ear (ability to hear)
   • 1916 [second half of the 15th century], Stanisław Słoński, editor, Psałterz puławski‎^[2], Greater Poland, page 118 arg. 8:

     Bo nygeden stwyrdzon bywa, yen nye slucha duchownyma vszyma, czo by myal naszlyadowacz

     [Bo nijeden stwirdzon bywa, jen nie słucha duchownyma uszyma, co by miał naśladować]

3. (attested in Greater Poland) handle (grip of a basket, kettle etc.)
   • 1908 [c. 1500], Bolesław Erzepki, editor, Przyczynki do średniowiecznego słownictwa polskiego. I. Glosy polskie wpisane do łacińsko-niemieckiego słownika drukowanego w roku 1490‎^[3], Lubiń, page 113:

     Ansa vcho albo rąkoyescz

     [Ansa ucho albo rękojeść]

   • XV p. post., Wokabularz petersburski IV, esarskiej Biblioteki Publicznej w Petersburgu, sygn. Lat.F.ch.I.401, page 11:

     Duas ansas vszy

     [Duas ansas uszy]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 10v:

     Ansa eyn handhab an eynem krug oder kandel vcho albo rąkoyescz

     [Ansa eyn handhab an eynem krug oder kandel ucho albo rękojeść]

Derived terms

adverbs

• po uszy

 

nouns

• mysze uszy
• uszko

 

verbs

• nachylić ucho pf
• poczuć uszyma pf

 

Related terms

nouns

• uszaciec
• uszatek

 

Descendants

• Polish: ucho
• Silesian: ucho

References

• Boryś, Wiesław (2005) “ucho”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “ucho”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “ucho”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “ucho”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Old Slovak

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *uxo. First attested in 1473.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /uxɔ/
• IPA^(key): (15^th CE) /uxɔ/

Noun

ucho n

1. (anatomy) ear (organ of hearing)
2. (by extension) any object resembling an ear

Descendants

• Slovak: ucho

References

• Majtán, Milan et al., editors (1991–2008), “ucho”, in Historický slovník slovenského jazyka [Historical Dictionary of the Slovak Language] (in Slovak), volumes 1–7 (A – Ž), Bratislava: VEDA, →OCLC

Polish

ucho sense 1

ucho sense 5

Etymology

Inherited from Old Polish ucho. The irregular plural forms are the result of fossilization of the old dual forms.

Pronunciation

 

• IPA^(key): /ˈu.xɔ/

• (Middle Polish) IPA^(key): /ˈu.xɔ/
• (Masovia):
  • (Near Masovian) IPA^(key): /ˈu.xɔ/

• Audio 1:

  (file)

• Audio 2:

  (file)

• Rhymes: -uxɔ
• Syllabification: u‧cho

Noun

ucho n (diminutive uszko, augmentative uszysko, related adjective uszny)

2. (anatomy) ear (organ of hearing)
   1. (anatomy) ear (external part of the organ of hearing; the auricle)

      Synonym: małżowina

3. (by extension) ear (ability to hear)

   Synonym: słuch

4. (figuratively) ear (one who hears or listens)
5. ear, earflap (part of a hat that covers one's ears)

   Synonym: nausznik

7. (architecture) orillon (semicircular projection made at the shoulder of a bastion for the purpose of covering the retired flank, found in old fortresses)

   Synonym: orylion

8. (expressive) Augmentative of uszko (“kreplach”)
9. (obsolete) dog-ear (folded corner of the page of a book or other publication, either due to having been read many times or intentionally as a sort of bookmark)

Usage notes

The genitive plural form uszów is rare.

The instrumental plural form uszyma is obsolete.

Declension

Declension of ucho

	singular	plural
nominative	ucho	uszy
genitive	ucha	uszu/uszów
dative	uchu	uszom
accusative	ucho	uszy
instrumental	uchem	uszami/uszyma
locative	uchu	uszach
vocative	ucho	uszy

Derived terms

adjectives

• bezuchy
• za chudy w uszach

 

adverbs

• aż się uszy trzęsą
• na ucho
• na własne uszy
• po uszy
• uczciwszy uszy

 

nouns

• gumowe ucho
• ośle uszy
• słoniowe ucho
• ucho od śledzia
• ucho środkowe
• ucho wewnętrzne
• ucho zewnętrzne

 

particles

• uszywiście

 

phrases

• bębenki w uszach popękają
• słoń nadepnął na ucho
• uszy pękają

 

proverbs

• póty dzban wodę nosi, póki się ucho nie urwie
• słuchać uchem, a nie brzuchem
• ściany mają uszy

 

verbs

• jednym uchem wpuszczać impf, a drugim wypuszczać impf
• kłaść w uszy impf
• mieć po uszy impf
• mieć swoje za uszami impf
• nadstawić ucha pf, nadstawiać ucha impf
• natrzeć uszu pf, nacierać uszu impf
• nawijać makaron na uszy impf
• nie uwierzyć własnym uszom pf, nie wierzyć własnym uszom impf
• obić się o uszy pf, obijać się o uszy impf
• odmrozić sobie uszy na złość mamie pf, odmrażać sobie uszy na złość mamie impf
• położyć uszy po sobie pf, kłaść uszy po sobie impf
• przejść przez ucho igielne pf, przechodzić przez ucho igielne impf
• puścić mimo uszu pf, puszczać mimo uszu impf
• siedzieć po uszy w gównie impf
• sięgać prawą ręką do lewego ucha impf
• słuchać jednym uchem impf
• strzyc uszami impf
• stulić uszy pf, stulać uszy impf
• uszy spuchną pf, uszy puchną impf
• uszy zwiędły pf, uszy więdną impf
• uśmiechnąć się od ucha do ucha pf, uśmiechać się od ucha do ucha impf
• wpaść w ucho pf, wpadać w ucho impf
• wyciągnąć kogoś za uszy pf, wyciągać kogoś za uszy impf
• wyjść uszami pf, wychodzić uszami impf
• zadzwonić w uszach pf, dzwonić w uszach impf
• zatkać uszy pf, zatykać uszy impf

 

Noun

ucho n (diminutive uszko, augmentative uszysko)

1. handle (grip of a basket, kettle, etc.)
2. eye (hole at the blunt end of a needle through which thread is passed)
3. (Near Masovian) eye (hole through which reins are passed through on a horsecollar)
4. (obsolete) end of a bag from the edges for tying
5. (obsolete, nautical, fishing) eye of a net in which the upper and lower ends of a sprit are attached

Declension

Declension of ucho

	singular	plural
nominative	ucho	ucha
genitive	ucha	uch
dative	uchu	uchom
accusative	ucho	ucha
instrumental	uchem	uchami
locative	uchu	uchach
vocative	ucho	ucha

Further reading

• ucho in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• ucho in Polish dictionaries at PWN
• ucho in PWN's encyclopedia
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “ucho”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• “UCHO”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 22.11.2013
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “ucho”, in Słownik języka polskiego
• Aleksander Zdanowicz (1861) “ucho”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1919), “ucho”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 7, Warsaw, page 208
• Władysław Matlakowski (1891) “ucho”, in “Zbiór wyrazów ludowych dawnej ziemi czerskiej”, in Sprawozdania Komisyi Językowej Akademii Umiejętności, volume 4, Krakow: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, page 370

Romani

Etymology

From Sanskrit उच्च (uchcha, “high, elevated”).

Adjective

ucho (feminine uchi, plural uche)

1. high

Silesian

Etymology

Inherited from Old Polish ucho.

Pronunciation

• IPA^(key): /ˈu.xɔ/
• Rhymes: -uxɔ
• Syllabification: u‧cho

Noun

ucho n (diminutive uszko)

1. (anatomy) ear (organ of hearing)

Declension

Declension of ucho

	singular	plural
nominative	ucho	uszy
genitive	ucha	uszy/uszōw
dative	uchu	uszōm
accusative	ucho	uszy
instrumental	uchym	uszami
locative	uszu	uszach
vocative	ucho	uszy

Further reading

• ucho in dykcjonorz.eu
• ucho in silling.org
• Henryk Jaroszewicz (2022) “ucho”, in Zasady pisowni języka śląskiego (in Polish), Siedlce: Wydawnictwo Naukowe IKR[i]BL, page 145

Slovak

Etymology

Inherited from Old Slovak ucho, from Proto-Slavic *uxo.

Pronunciation

• IPA^(key): /ˈu.xɔ/

Noun

ucho n (genitive singular ucha, nominative plural uši, uchá, genitive plural uší, úch, declension pattern of mesto)

1. ear
2. handle (of a basket, kettle etc.)
3. eye (the part of a needle)

Declension

#1	#2, #3
Declension of ucho singular plural nominative ucho uši genitive ucha uší dative uchu ušiam accusative ucho uši locative uchu ušiach instrumental uchom ušami	Declension of ucho singular plural nominative ucho uchá genitive ucha úch dative uchu uchám accusative ucho uchá locative uchu uchách instrumental uchom uchami

Further reading

• “ucho”, in Slovníkový portál Jazykovedného ústavu Ľ. Štúra SAV [Dictionary portal of the Ľ. Štúr Institute of Linguistics, Slovak Academy of Science] (in Slovak), https://slovnik.juls.savba.sk, 2024