Insnierìa

Artìcol in dialët piaṡintëin

L'insnierìa l'é una sciinsa ch' la g'ha al compit da risolv il prublematic ch' i sarvìsan par la sudisfassion di bisogn d' la gint. Donca l'é da intëindas tant cmé sinonim ad tecnica d'ält livél, e bisogna mia scunfondla cun la tecnulugia, ca l'é sia un ram ad la siinsa che, dl'insnierìa stesa. La dà i metud par la riprodüssion d'un bëin fisich (manüfatt), al svilüpp o 'l cuntrol d'un prucèss o in generäl d'un sistema urganisä. I tecnic ch' i pölan esercitä cla "prufession" ché, i en prufesiunìsta abilitä, ch' i g'ha un titul da stüdi ad indiriss tecnic, tant cmé cul d'insnìer, architët, geometar o perìt indüstriäl. Admè in Italia al titul "insnier" l'é prutegì par legg' e riservä ai laureä in insnierìa.

In prinsìpi d'un prugèt d'insnierìa, i tecnic prugetista, i gh'an da capí i vincul che i cundisionan al prublema, tant che 'l sia un rob o ch' la sia un'applicassion püsé cumplicä. I vincul inclüdan il risurs dispunibil, il pruspetivi p'r al fütür e i limit fisich o tecnich. Capì chi vincul ché, gl'insniér i lavuran par tirä föra i particulär e i requisí ch' un rob, un cuntroll o una solüsion, i gh'an d'avéig, par iés fat o uperä in un camp specìfic.

I tecnich i tösan in prèstit j'idei principalmëint dala fisica (tant che bota voti a s' riguärda al insnieria tradisiunä la d' l'applicassiön d' la Fisica Aplicä) e dala matematica par truvä il sulüsion püsé adàt ai prublema ch' i s' catan dadnans. I drövan la statistica e 'l metud scientìfic-empìric par derivä e verificä i so solüsion. Sa la gh'é püsé d'una sulüsion, gl'insnièr i cunsìderan il decision diferëint d'ogni prugett, in base ai so merit e i sarnìsan cùla che mei la s'adàta a il carateristich.

I tecnic prugetista i prövan a prugetä in che manera, una sulüsion, la lavurará cui relativ particulär; par migliurä il so cunusiëinsi e la sicürësa dal prudut, dal cuntroll o d'la sulüsiön i drövan, par quant pusìbil, un mudél, esperimëint e prövi ad laburatori. In dal camp dil custrüssion civil, par esëimpi, i drövan dil pröv sperimentäi distrütivi e dil pröv da sfors: chil pröv ché i sércan da scuprì che un manüfatt, simil a cul da zamò fat, al fünsiona tant cmé l'é stä dmandä.

La parola "insnierìa" la deriva, dal latëin "ingenius", la radìs d' la parola mudèrna "ingegn". Un insniér l'era un om inteligiint, pratich, bon da risolv i prublema. L'urtugrafìa d' la parola l'é stä po inflüensä, in di paes in dua a s' pärla l'ingles, dala parola "engine" (mutur), e difàtti, al dé d'incö, in chi paes ché, i vegnan ciamä engineers. La parola l'é cambiä par cumprëind tüt i camp in duv i abilitä dal metud sientifìc ien druvä.

Al lavùr d' l'insniér l'é druvä a bota in d' l'indüstria e in d' la püblica aministrassion.

L'insnierìa, sturicamëint, l'ha catä spasi prima in d' l'ambit dil strütüri militäri, culi c'al dé d'incö i s' ciaman, repärt dal genio militär, e po l'é stä druvä in d' l'ambit civil, cul num ad genio civil. Cul pasä dal tëimp, da l'insnierìa civila, i s'en diferensiä i ätar tipu d'insnierìa. L'Italia la pö vantä una bona tradision in dil materi d'insnierìa.