Bonifacio ed Canòsa

 Arzân

C'l artìcul chè 'l è scrit in Arzân

Artécol in dialèt arzân

Bonifacio ed Canòsa, ( Bonifacio di Canossa in italiân) l'é nasû a Mântva int al 985 e môrt sèimper a Mântva al 6 mâg 1052, l'é l' ûltem erêd mâs'c ed la putèinta faméja ed Canòsa (faméja), e al pió putèint tra tót i sgnōr medievêl dal só tèimp dôp l'imperadōr dal Sâcher Rumân Impêr.

Bonifacio l'é erēd dirèt dal patriêrca Adalberto Atto (o Attone), al prém e al câp ed la râsa ed la faméja d' j Attoni (o Attonidi).

Ed râsa Longoberda l'êra fiōl ed Tealdo ed Canòsa. L'é stê spuşê cun Richilda e pó cun Beatrice ed Lotaringia; da chilê al gh' à 'vû trî fiōl:

• Beatrice, môrta da céca
• Federico, môrt da céch
• Matilde, (1046 – 1115) erêd di tétol e di pusedimèint

Figûra ed Bonifacio ed Canòsa. Tôta da la Vita Mathildis ed Donizone, XII sec.

Stôria

Pôch préma ed murîr tr' al 1011 e al 1017 Tealdo al numîna erēd al fiōl Bonifacio. Chiló al quésta acsé al grôsi proprietê di nôn che a s' egh zûnten dal j êtri tèri quând, int al 1010-1015 ,al spōşa la réca e putèinta vèdva lumbêrda, Richilda

Bonifacio al ghà 'vû cun spalvarderéia un pôst ed prém piân ind la sēna polética ind l' inési di secònd mél ân: l'à fât e al gh'à ' vû al pió grôsi proprietê fevdêli ed la peníşola.

Al cumîncia la só carêra ed cmandânt cun 'n' impunèinta batâlia campêla int al 1021 e per tóta la só véta l' é stê cuntê cme un òm d'êrem fôrt cme un leòun despès a fiânch o in ajót ed l'Imperadōr Corrado II in tóta l'Eurôpa. Al lîga al só destîn a l'imperadōr e l'é ûn di sō principêl sódit. La fedeltê e l'apôg dê da Bonifâcio a Corrado II a gh'àn un impurtânt prèmi int al 1027, a l'època ed la préma vôlta che l'Imperadôr al gnîva in Itâlia quând al Sgnōr ed Canòsa a gh'é stê dê, per arcnusèisa dal só sustègn a la coròuna imperiêla, la mêrca ed Tuscia, ch' al li zûnta a i sô tânt tétol e proprietê.

Bonifacio ch' al sòma al zôni da pôch quistêdi al pusès só i teritôri a mezanôt ed l' Apenèin arzân, al và só in sté manêra a un grêd ed putèinsa têla da prèir èser cunsidrê al pió grôs fevdatâri italiân e ind al 'stès mumèint guadagnêres la nòmina 'd èser dimòndi réch. L' eşêrcit ed quî ed Canòsa l'é fât in tót da doméla òm, un gróp ed manôvra dimòndi periculōş in cl' època de schêrsa popolasiòun.

Bonifacio l'à cmandê i só lêregh fèdev cun al pógn ed fèr cun còst l'à schisê al rivôlti e i tentatîv d'indipendèisa di sgnuròt lochêl. Donizone, crunésta dal tèimp, per fôrsa bèin dispôst vêrs al marchèiş, an pōl mìa ed fêr a mēno d'arcurdêr soquânt fât ed dûra rapreşâlia fât dal pêder ed la Grân Cuntèsa.

Dimòndi lighê per uşânsa familiêra al partî imperiêl, Bonifacio, al vîn custrèt a fêr frûnt a 'na lònga sèria ed rivôlti da pêrt ed divêrs fevdatâri pió céch che tr' al 1021 e al 1030 a s'arbèlen, la crîşi la rîva al mâsim e l' as cunclód cun 'na batâlia, a Chiviôl aşvèin a Rèz, cun tânt môrt e frî che al sâgov di nemîgh …inzuppò il campo e tinse di rosso gli zoccoli dei cavalli".

Ed sicûr l'é stê ûn di pricipêl avtōr ed la cunquésta dal Règn ed Borgogna al servési ed Corrado II (istê 1034) mó l'é ânch al cmandânt in grêd de schisêr a la şvêlta 'n' êtra rivôlta còla dal popôl ed Pêrma cûntra l'Imperadór (Nadêl 1037) cun còst l'à frenê al şvilōp dal j istitusiòun vêrs al peréiod préma di Cmûn.

Ind l' istès tèimp a môr Richilda sèins fiō, Bonifacio, fôrsi cucê da l'Imperadōr, al cunclód a secònd impurtâşnt matrimòni ed la só véta cun 'na dòna ed râsa reêla, Beatrice ed Lotarigia, l'é 'd' òna dal faméj fevdêli pió réchi dal Fiândri e l'é duchêda a cōrt da la sîna, la mujêra ed Corrado II. Un matrimòni grandiōş e lusuōş, Donizone l' arpôrta 'na spiegasiòun amirêda ed la fèsta dal nôs ch' l' é durêda trî mèiş e ch' la dvèinta ânca ótila a Bonifacio per dêr 'na dimostrasiòun ed la só putèinsa e richèsa.

In sté môd al marchèiş ed Canòsa al quésta un pôst ancòra ed pió ed valōr int al partî imperiêl e a'gh la chêva, d'ed l'é a pôch, cun la nâsita ed Matélda, a 'd asicurêres la râsa.

Int al 1052 Bonifacio, che Donizone nonostânt tót al li cûnta cme:
"Limpido e buono nel volto e' Bonifacio, / negli atti e nei detti e' limpido e buono. / La profezia lo disse ricco ed amante di pace, / vincitore in ogni battaglia lo disse la profezia."

l'é stê misterioşamèint asasinê in 'na batûda ed câsa a Sân Martèin ed l' Êrşen, in 'na zôna tr' al fióm Ôli e al fióm Mincio a Mântva.

Atâch a un mûr ed la Cappella dell'Incoronata a Mântva a gh'é la lâpida ed la tòmba ed Bonifacio dóve a gh'é scrét:

"Hic jacet egregius Dominus Bonifacius illustris Marchio, et Pater Serenissimae Comitissae Mathildis, qui obiit MLII die VI Indict. V"

Cme as lêz la dâta ed la môrt l'é al 6 ed mâg dal 1052.

La tôş al só pôst la fiōla Matélda ed nōv ân ch' la dvèinta acsé l'ónica erēd dal grôsi proprietê dal pêder.

Materiêl pr'andêregh in fònda

(manca)Lésta di léber e documèint impurtântLésta di lébber e documèint impurtantBibliografia ed opere di riferimento:

1. Antonio Falce - Bonifacio di Canossa, padre di Matilda - Reggio Emilia : Bizzocchi.
2. William Montorsi - Da Tedaldo, Bonifacio e Matilde di Canossa a Napoleone Bonaparte : otto secoli a San Benedetto di Polirone - Modena : Il fiorino, 1996.
3. Ugo Gualazzini - Per la storia dei rapporti tra Enrico III. e Bonifacio di Canossa. - , 1933. - Pag. 67-83 - Estr. dall'"Archivio storico italiano", serie VII, vol. XIX (dispensa 1° del 1933)
4. Luigi Pecchini - Una antica lapide nel duomo di Mantova ricorda Bonifacio di Canossa padre della gran contessa Matilde - Reggio Emilia : G. Bizzocchi, 2006. - Estr. da: Il Pescatore reggiano, n.31, 2006

Nôta: cla pâgina ché l'é stêda inviêda cun 'na tradusiòun da Bonifacio di Canossa trâta da it.wikipedia.org.
Guêrda la stôria ed la pâgina uriginêla per cgnòser l'elèinch 'd j autōr.