De Officiis

De Officiis

Ο τίτλος του βιβλίου Περί Καθηκόντων. Christopher Froschouer – 1560.
Συγγραφέας	Κικέρων
Τίτλος	De Officiis
Γλώσσα	Λατινική γλώσσα
Ημερομηνία δημοσίευσης	46 π.Χ.
Μορφή	Φιλοσοφία
Θέμα	Ηθική
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Το De Officiis (Περί καθηκόντων ή Περί υποχρεώσεων) είναι μια πραγματεία γραμμένη από τον Μάρκο Τύλλιο Κικέρωνα. Χωρίζονται σε τρία βιβλία, στα οποία ο Κικέρων εκθέτει την ιδέα του για το πώς πρέπει να ζούμε, να συμπεριφερόμαστε και να τηρούμε τις ηθικές μας υποχρεώσεις με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Στο έργο συζητιέται το τι είναι η εντιμότητα (Βιβλίο Ι), τι είναι το πλεονέκτημα υπέρ κάποιου (Βιβλίο ΙΙ) και τι πρέπει να κάνει όταν ο έντιμος κερδίζει μια διαμάχη (Βιβλίο ΙΙΙ). Για το δύο πρώτα βιβλία ο Κικέρων βασίστηκε πάνω στον στωικό φιλόσοφο Παναίτιο, αλλά έγραψε πιο ανεξάρτητα για το τρίτο βιβλίο.

Ιστορικό

Το Περί καθηκόντων γράφτηκε τον Οκτώβριο-Νοέμβριο του 44 ΠΚΕ, μέσα σε τέσσερις εβδομάδες. Αυτή η χρονιά ήταν η τελευταία του Κικέρωνα, και ήταν 62 χρονών. Ήταν ακόμη πολιτικά ενεργός εκείνη την περίοδο, προσπαθώντας να σταματήσει επαναστατικές δυνάμεις που προσπαθούσαν να καταλάβουν τη Ρωμαϊκή Δημοκρατία. Παρ' όλες τις προσπάθειές του, το δημοκρατικό σύστημα απέτυχε να αναβιώσει ακόμα κατά την δολοφονία του Καίσαρα, και ο Κικέρων δολοφονήθηκε μετά από λίγο καιρό.

Γραπτό

Το Περί καθηκόντων γράφτηκε με τη μορφή επιστολής στο γιο του με το ίδιο όνομα, ο οποίος σπούδασε φιλοσοφία στην Αθήνα . Κρίνοντας από τη μορφή του, είναι πιθανό ότι ο Κικέρων το έγραψε με ευρύτερο κοινό στο μυαλό του. Το δοκίμιο δημοσιεύτηκε μεταθανάτια.

Αν και ο Κικέρων επηρεάστηκε από τις ακαδημεικές, περιπατητικές και στωικές σχολές της ελληνικής φιλοσοφίας, το έργο αυτό δείχνει την επιρροή του στωικού φιλόσοφου Παναίτιου. Ο Παναίτιος ήταν Έλληνας φιλόσοφος που κατοικούσε στη Ρώμη περίπου ογδόντα χρόνια πριν. Συνέγραψε ένα βιβλίο με τίτλο Περί Καθήκοντος, στο οποίο διαίρεσε το περιεχόμενό του σε τρία μέρη αλλά άφησε ημιτελές το τρίτο μέρος. Αν και ο Κικέρων αντλεί τη βιβλιογραφία του από πολλές διαφορετικές πηγές, για το δύο πρώτα βιβλία του ακολουθεί τα βήματα του Παναίτιου σε μεγάλο βαθμό. Το τρίτο βιβλίο είναι πιο ανεξάρτητο, και ο Κικέρων αρνείται ότι είναι υπόχρεος σε κάποιον από τους προηγούμενους συγγραφείς πάνω στο θέμα. Ο Μάικλ Γκραντ μας λέει ότι «ο Κικέρων θεωρεί τη πραγματεία του σαν την πνευματική του διαθήκη και επίσης ένα κορυφαίο έργο».

Ο Κικέρων παρότρυνε τον γιο του Μάρκο να ακολουθήσει τη φύση και τη γνώση, όπως επίσης και την πολιτική, και τον προειδοποίησε να αποφεύγει τις απολαύσεις και την οκνηρία. Τo δοκίμιο του Κικέρωνα βασίζεται σε υπερβολικό βαθμό πάνω σε ανέκδοτα, πολύ περισσότερο από τα υπόλοιπα έργα του, και είναι γραμμένο σε πιο χαλαρό και ανεπίσημο ύφος από τα άλλα έργα του, επειδή πιθανόν να τα έγραψε βιαστικά. Όπως ακριβώς οι σάτιρες του Ιουβενάλιου, έτσι και το έργο του Κικέρωνα Περί Καθηκόντων αναφέρεται συχνά σε συγκεκριμένα γεγονότα της εποχής του.

Περιεχόμενα

Από μια γερμανική έκδοση - 1531

To έργο αναλύει το τι είναι η εντιμότητα (Βιβλίο Ι), τι είναι κάτι σκόπιμο (Βιβλίο ΙΙ), και τι πρέπει να κάνουνε όταν ο έντιμος και ο σκόπιμος διαπληκτίζονται (Βιβλίο ΙΙΙ). Ο Κικέρων λέει ότι είναι το ίδιο και ότι μόνο φαίνεται ότι βρίσκονται σε σύγκρουση. Στο τρίτο Βιβλίο, ο Κικέρων εκφράζει τις δικές του ιδέες.

Βιβλίο 1

To πρώτο βιβλίο πραγματεύεται το τι είναι η εντιμότητα από μόνη της. Δείχνει με ποιον τρόπο τα καθήκοντά μας βασίζονται στην εντιμότητα και την αρετή. Tα τέσσερα συστατικά μέρη της αρετής είναι αληθή: η δικαιοσύνη, η ψυχική δύναμη, η κοσμιότητα και τα καθήκοντά μας βασίζονται στη σωστή αντίληψη αυτών.

Βιβλίο 2

Το δεύτερο βιβλίο διευρύνει σε εκείνα τα καθήκοντα που σχετίζονται με το ιδιωτικό πλεονέκτημα και τη βελτίωση της ζωής. Το βιβλίο επικεντρώνεται στη πολιτική πρόοδο και στα μέσα που χρησιμοποιούνται για την επίτευξη του πλούτου και της δύναμης. Η εντιμότητα σημαίνει την απόκτηση δημοφιλίας,συμπεριλαμβανομένης της γενναιοδωρίας,της ευγένειας και της ευφράδειας.

Βιβλίο 3

Το τρίτο βιβλίο πραγματεύεται την επιλογή που πρέπει να γίνει για το αν υπάρχει προφανής σύγκρουση μεταξύ αρετής και σκοπιμότητας. Η αληθής αρετή δεν μπορεί να συγκριθεί ποτέ με το ιδιωτικό πλεονέκτημα. Επίσης, τίποτα δεν πρέπει θεωρείται χρήσιμο ή επικερδές αν όχι αυστηρά ενάρετο, και δεν θα πρέπει να υπάρχει διαχωρισμός των αρχών της αρετής και της σκοπιμότητας.

Ο Κικέρων προτείνει μερικούς κανόνες για περιπτώσεις αμφιβολιών, οπού η φαινομενική πρακτικότητα ανταγωνίζεται την αρετή. Εξετάζει σε ποιες καταστάσεις πρέπει κάποιος να επιζητά το προσωπικό του όφελος με εντιμότητα. Αντλεί τα παραδείγματά του από τη ρωμαϊκή ιστορία, όπως στη περίπτωση του Μάρκου Ατίλιου Ρέγουλου, ο οποίος απελευθερώθηκε από τους Καρχηδόνιους με σκοπό τη διαπραγμάτευση ειρήνης,που συμβούλεψε τη ρωμαϊκή Σύγκλητο να απορρίψει τις προτάσεις, και εκπλήρωσε τον όρκο του επιστρέφοντας πίσω στη Καρχηδόνα.

Μοτίβα

To Περί καθηκόντων έχει χαρακτηριστεί ως μια προσπάθεια να ορίσει τα ιδανικά της δημόσιας συμπεριφοράς. Επικρίνει τον πρόσφατα έκπτωτο δικτάτορα Ιούλιο Καίσαρα σε αρκετά μέρη, και τη δικτατορία του γενικότερα. Ο Κικέρων ισχυρίζεται ότι η απουσία των πολιτικών δικαιωμάτων διαφθείρει τις ηθικές αρετές. Επίσης μιλάει για τον φυσικό νόμο, ότι κυβερνάει τους ανθρώπους και του Θεούς παρόμοια.

Κληρονομιά

Η κληρονομιά του έργου είναι σημαντική. Παρόλο που δεν είναι χριστιανικό έργο, ο Άγιος Αμβρόσιος το διακήρυξε νόμιμο για την Εκκλησία προς χρήση το 390 ( μαζί με οποιοδήποτε άλλο έργο του Κικέρωνα, και με του επίσης δημοφιλέστατου Ρωμαίου φιλοσόφου Σενέκα). Έγινε η ηθική εξουσία κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα. Από τους Πατέρες της Εκκλησίας, ο Άγιος Αυγουστίνος, ο Άγιος Ιερώνυμος και ακόμη πολύ περισσότερο ο Θωμάς Ακινάτης, είναι γνωστοί για την εξοικείωσή τους με το έργο. Αποτυπώνοντας τη σημασία του, περίπου 700 χειρόγραφα αντίγραφα σώζονται σε βιβλιοθήκες ανά τον κόσμο και χρονολογούνται πολύ πριν από την εφεύρεση του τυπογραφικού πιεστηρίου. Mόνο με τον Λατίνο γραμματικολόγο Πρισκιανό επιβεβαιώνεται καλύτερα ότι τόσα χειρόγραφα αντίγραφα, περίπου 900, έχουν σωθεί. Μετά την εφεύρεση του τυπογραφικού πιεστηρίου, το Περί Καθηκόντων ήταν το τρίτο βιβλίο που εκτυπώθηκε --- τρίτο μετά τη Βίβλο του Γουτεμβέργιου και το «Αrs Minor» του Αιλίου Ντονάτου, που ήταν το πρώτο που εκτυπώθηκε.

Ο Πετράρχης, ο πατέρας του ουμανισμού και ο αρχηγός της αναβίωσης της κλασσικής Παιδείας, υποστήριξε τον Κικέρωνα. Αρκετά από τα έργα του χτίστηκαν πάνω στις επιταγές του Περί Καθηκόντων. Ο Ρωμαιοκαθολικός ουμανιστής Έρασμος δημοσίευσε τη δική του έκδοση στο Παρίσι το 1501. Ο ενθουσιασμός του για αυτή την ηθική πραγματεία εκφράσθηκε σε πολλά έργα. Ο Γερμανός ουμανιστής Φίλιππος Μελάγχθων εισήγαγε το Περι Καθηκόντων στα λουθηρανικά ουμανιστικά σχολεία.

Ο Μπάλντγουιν είπε ότι «την εποχή του Σαίξπηρ το Περί Καθηκόντων ήταν το αποκορύφωμα της ηθικής φιλοσοφίας». Ο Σερ Τόμας Έλιοτ, στο περίφημο έργο του Κυβερνήτης (1531), απαριθμεί τρία βασικά κείμενα σχετικά με την ανατροφή νεαρών τζέντλεμεν: τα έργα του Πλάτωνα, τα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη και το Περί Καθηκόντων.

Τον 17ο αιώνα αποτελούσε ένα πρότυπο κείμενο στα σχολεία της Αγγλίας (του Ουέστμινστερ και του Ίτον) και στα πανεπιστήμια (του Κέιμπριτζ και της Οξφόρδης). Εξετάστηκε εκτενώς από τον Ούγκο Γκρότιους και τον Πούφεντορφ. Ο Γκρότιους, άντλησε σε πολύ μεγάλο βαθμό από το Περί καθηκόντων για το κύριο έργο του Περί του Νόμου της Ειρήνης και του Πολέμου. Επηρέασε τον Ρόμπερτ Σάντερσον και τον Τζων Λοκ.

Τον 18ο αιώνα, ο Βολταίρος είπε σχετικά με το Περι Καθηκόντων: «Κανείς δεν πρόκειται να γράψει τίποτε σοφότερο». Ο Φρειδερίκος ο Μέγας έτρεφε τόσο μεγάλη εκτίμηση για το βιβλίο που ζήτησε από τον λόγιο Kρίστιαν Γκάρβε να κάνει μια νέα μετάφρασή του, αν και υπήρχαν ήδη δύο μεταφρασμένα στα Γερμανικά από το 1756. Το εγχείρημα του Γκάρβε κατέληξε σε 880 επιπλέον σελίδες σχολιασμού.

To 1885, η πόλη της Περούτζια θορυβήθηκε από την κλοπή ενός εικονογραφημένου χειρογράφου του Περί Καθηκόντων από τη Βιβλιοθήκη Αυγούστα. Ο αρχιβιβλιοθηκάριος Αντάμο Ρόσι, ένας γνωστός λόγιος, θεωρήθηκε ύποπτος αρχικά, αλλά αθωώθηκε μετά από μακρά διοικητική και δικαστική έρευνα. Ο υπαίτιος της κλοπής δεν βρέθηκε ποτέ. Η υποψία έπεσε σε έναν επιστάτη που μερικά χρόνια αργότερα έγινε αρκετά εύπορος ώστε να αγοράσει ένα σπίτι για τον εαυτό του. Το σπίτι του πρώην επιστάτη ονομάστηκε «Βίλα Κικέρωνα» από τους κατοίκους της Περούτζια.

Το Περί Καθηκόντων εξακολουθεί να είναι ένα από τα δημοφιλέστερα έργα του Κικέρωνα εξαιτίας του ύφους του, και εξαιτίας της απεικόνισης της ρωμαϊκής πολιτικής ζωής κατά τη διάρκεια της Δημοκρατίας.

Αποσπάσματα

• ... και γενναίος αυτός σίγουρα δεν μπορεί να είναι αυτός που θεωρεί τον πόνο το υπέρτατο κακό, ούτε o εγκρατής που κατέχει την ευχαρίστηση να είναι το υπέρτατο καλό. ( λατινικά: fortis vero dolorem summum malum iudicans aut temperans voluptatem summum bonum statuens esse certe nullo modo potest‎‎) (Ι, 5)
• Όχι μόνο για εμάς έχουμε γεννηθεί. η χώρα μας, οι φίλοι μας, έχουν ένα μερίδιο σε εμάς. ( λατινικά: non nobis solum nati sumus ortusque nostri partem patria vindicat, partem amici‎‎ ) (Ι, 22)
• Ας θυμηθούμε ότι η δικαιοσύνη πρέπει να τηρείται ακόμη και στα χαμηλότερα. ( λατινικά: Meminerimus autem etiam adversus infimos iustitiam esse servandam‎‎ ) (Ι, 41)
• Άφησε τα χέρια να παραδοθούν στη τήβεννο, τη δάφνη να υποκύψει στο εγκώμιο. ( λατινικά: cedant arma togae concedat laurea laudi‎‎ ) (Ι, 77)
• Είναι στη λειτουργία της δικαιοσύνης να μην κάνει κακό στους συνανθρώπους του. της επιείκειας, να μην τραυματίσουν τα συναισθήματά τους. και σε αυτή την ουσία φαίνεται καλύτερα η ουσία της κοσμιότητας. ( λατινικά: Iustitiae partes sunt non violare homines, verecundiae non offendere, in quo maxime vis perspicitur decori‎‎ ) (Ι, 99)
• Δεν γνωρίζει κανείς ότι η Τύχη διαδραματίζει σημαντικό ρόλο τόσο στην επιτυχία όσο και στην αποτυχία; (λατινικά: Magnam vim esse in fortuna in utramque partem, vel secundas ad res vel adversas,quis ignorat?‎‎? ) (II, 19)
• Από τα κακά επίλεξε το λιγότερο. (λατινικά: Primum, minima de malis.‎‎) (III, 102)