Χαλκιδική

Για άλλες χρήσεις, δείτε: Χαλκιδική (αποσαφήνιση).

Η Χαλκιδική είναι χερσόνησος της Μακεδονίας και γεωγραφικά αποτελεί την απόληξη της Κεντρικής Μακεδονίας στο Αιγαίο πέλαγος, το οποίο εισχωρεί βαθιά μέσα σε αυτήν, σχηματίζοντας τρεις επιμήκεις χερσονήσους, που δίνουν στην περιοχή το χαρακτηριστικό της σχήμα («πόδια της Χαλκιδικής»). Βορειοανατολικά υπάρχει η χερσόνησος Μαρμάρι, ανάμεσα στον Ακάνθιο και τον Στρυμονικό κόλπο.

Μνημείο Μικρασιατών Νέων Μουδανιών: Η Μικρασιάτισσα μητέρα με το παιδί της.

Η Χαλκιδική είναι μια μεγάλη χερσόνησος, αφού περιβρέχεται από το Αιγαίο πέλαγος και μόνο Β.ΒΔ. είναι ενωμένη με τον κορμό της Μακεδονίας διαμέσου της περιοχής της Θεσσαλονίκης. Στο νότιο τμήμα της Χαλκιδικής, σχηματίζονται τρεις χαρακτηριστικές επιμήκεις χερσόνησοι οι οποίες είναι από δυτικά προς ανατολικά: η χερσόνησος της Κασσάνδρας, η χερσόνησος της Σιθωνίας και η χερσόνησος του Άθω.

Οι μεγαλύτερες πόλεις της Χαλκιδικής είναι τα Νέα Μουδανιά με 9.342 κατοίκους και η Νέα Καλλικράτεια με 7.238 κατοίκους. Πρωτεύουσα του Νομού είναι ο Πολύγυρος με 6.121 κατοίκους. Διοικητικό κέντρο του Αγίου Όρους είναι οι Καρυές. Η χερσόνησος της Χαλκιδικής χωρίζεται διοικητικά στην Περιφερειακή Ενότητα Χαλκιδικής και στην Αυτόνομη Μοναστική Πολιτεία Αγίου Όρους. Το βόρειο τμήμα της χερσονήσου ανήκει στην Περιφερειακή Ενότητα Θεσσαλονίκης.

Ιστορία

Αρχαιότητα

Στην περιοχή της Μακεδονίας υπήρχαν επίσης αποικίες ελληνικών πόλεων της νότιας Ελλάδας, οι οποίες σχημάτισαν ομοσπονδιακά κράτη. Σημαντικότερο ήταν το αποικιακό κράτος της Χαλκιδικής που περιλάμβανε κυρίως αποικίες των Ευβοέων. Οι αποικίες αυτές είχαν σχηματίσει μία ομοσπονδιακή ένωση, το Κοινό των Χαλκιδέων με έδρα την Όλυνθο. Στην ένωση αυτή εντάχθηκαν και πόλεις εκτός Χαλκιδικής όπως οι Ευβοϊκές αποικίες της Πιερίας, Πύδνα και Μεθώνη. Κατακτήθηκε από τον Φίλιππο Β' και ενσωματώθηκε στο Μακεδονικό Βασίλειο. Αρχαίες πόλεις της Χαλκιδικής είναι:

• Ανθεμούς, ήταν η πρώτη περιοχή της Χαλκιδικής που εντάχθηκε στο Μακεδονικό Βασίλειο.
• Βοττική, καταλαμβάνει τις μεσόγειες εκτάσεις του Τορωναίου κόλπου. Κυριότερη πόλη της, η αρχαία Ολύνθος. Κάτοικοί της οι Βοττιαίοι που μετανάστευσαν από τη Βοττιαία και έδωσαν το όνομά τους στην περιοχή που μετοίκησαν.
• Άλλη σημαντική πόλη είναι η Σπάρτωλος, στην οποία έγινε η Μάχη της Σπάρτωλου μεταξύ των Αθηναίων και του Κοινού των Χαλκιδέων
• η Μένδη
• τα Πετράλωνα Χαλκιδικής
• η Κρούσιδα ή Κρουσσαία, η μεσόγεια περιοχή από την Ποτίδαια στον Θερμαϊκό Κόλπο μέχρι τη χερσόνησο της Επανομής
• η Ασσήριδα, πιθανή ονομασία για τη μεσόγεια περιοχή του Σιγγιτικού κόλπου,ονομάστηκε από την πόλη των Χαλκιδέων Άσσηρα ή Άσσα, στο σημερινό δημοτικό διαμέρισμα Παναγίας.
• η Ποτίδαια - Κασσάνδρεια
• η Τορώνη Χαλκιδικής
• η Σάρτη, Σιθωνία
• Πίλωρος, Σιθωνία
• Σίγγος, Σιθωνία
• Σκιώνη, βοιωτική αποικία με αποίκους ένδοξους Πλαταιείς που έσωσαν την Ελλάδα κατά τους Περσικούς Πολέμους.
• Κούκος, Σιθωνία
• τα Αρχαία Στάγειρα, (σε απόσταση 10 χλμ. από τον σύγχρονο οικισμό των Σταγείρων)
• η Άκανθος, σημερινή Ιερισσός
• Στρατωνίκη και Στρατώνι

Κατά τους Περσικούς πολέμους, ο Πέρσης βασιλιάς Ξέρξης κατασκεύασε μια διώρυγα στη χερσόνησο του Άθω, ώστε να αποφύγει τον περίπλου του Άθω, καθώς την τελευταία φορά που το επιχείρησε είχε βυθιστεί ο στόλος του Μαρδόνιου. Η διώρυγα ολοκληρώθηκε το 480 π.Χ. και ήταν ένα από τα μεγαλύτερα αρχαία έργα.

Οι Ρωμαίοι και η Χαλκιδική

Οι Ρωμαίοι εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στη Χαλκιδική στη διάρκεια των δυο τελευταίων μακεδονικών πολέμων, με τη διεξαγωγή ναυτικών επιχειρήσεων στο Βόρειο Αιγαίο. Σύμφωνα με πληροφορία του Τίτου Λίβιου, η πρώτη ναυτική τους δράση έλαβε χώρα το 200 π.Χ., όταν ο ρωμαϊκός στόλος από τη Σκιάθο είχε πλεύσει στα παράλια της Χαλκιδικής με σκοπό την κατάληψη των κυριοτέρων πόλεών της. Αρχικά επιχείρησαν ανεπιτυχώς να καταλάβουν τις πόλεις Μένδη και Τορώνη, στη συνέχεια όμως κατέλαβαν την Άκανθο (σημ. Ιερισσό) και, αφού τη λεηλάτησαν, επέστρεψαν στη Σκιάθο. Το 169 π.Χ. έγινε η δεύτερη ναυτική επιχείρηση των Ρωμαίων στη Χαλκιδική, στα πλαίσια της οποίας, οι Ρωμαίοι λεηλάτησαν την Παλλήνη και την ύπαιθρο της Αίνειας και Αντιγόνειας. Κύριος στόχος τους φαίνεται πως ήταν η Κασσάνδρεια, την οποία πολιόρκησαν και δόθηκαν αρκετές μάχες έξω από τα τείχη της. Ωστόσο, όταν η ισχυρή φρουρά που υπεράσπιζε την πόλη ενισχύθηκε και από Γαλάτες μισθοφόρους, οι Ρωμαίοι έλυσαν την πολιορκία και έπλευσαν στη Σιθωνία με σκοπό να καταλάβουν την Τορώνη. Διαπιστώνοντας όμως ότι και η πόλη αυτή προστατευόταν από ισχυρή φρουρά, παραιτήθηκαν από την προσπάθειά τους και έπλευσαν στο λιμάνι της Δημητριάδας (σημ. Βόλου). Για έναν περίπου αιώνα από την υποταγή της Μακεδονίας στους Ρωμαίους (168 π.Χ.) δεν υπάρχει καμιά πληροφορία από τις αρχαίες πηγές για τη Χαλκιδική. Στο προσκήνιο επανεμφανίζεται αυτή μόνο τον 1ου π.Χ. αιώνα, όταν προσελκύει πάλι το ενδιαφέρον των Ρωμαίων, το οποίο τώρα εκδηλώνεται με την εγκατάσταση Ρωμαίων ιδιωτών-εμπόρων στην Άκανθο και την ίδρυση - από το επίσημο Ρωμαϊκό κράτος - αποικίας στην Κασσάνδρεια. Οι δυο αυτές ενέργειες των Ρωμαίων, που συνεπάγονταν τη δημογραφική και οικονομική διείσδυσή τους στη Χαλκιδική, αποτελούν πραγματικό ορόσημο στην ιστορία της.

Η εγκατάσταση Ρωμαίων (εμπόρων) στην Άκανθο (το 85-57 π.Χ.), που ήταν μια ιδιωτική πρωτοβουλία, μας είναι γνωστή από επιγραφή χαραγμένη στο βάθρο τιμητικού αγάλματος του Αυγούστου που βρέθηκε στην ακρόπολή της, στην οποία αναφέρονται οι «συνπραγματευόμενοι Ρωμαίοι» (negotiatores), οι οποίοι φαίνεται πως, στα αυτοκρατορικά τουλάχιστον χρόνια, ήταν οργανωμένοι σε συλλογικό σώμα, στο γνωστό «conventus civium Romanorum ». Το σπουδαιότερο κίνητρο για την εδώ εγκατάσταση των Ρωμαίων δεν ήταν τόσο το λιμάνι της όσο η επικράτειά της, που εκτεινόταν στη νοτιοανατολική Χαλκιδική και διέθετε άφθονες πλουτοπαραγωγικές πηγές, πρόσφορες για εμπορική εκμετάλλευση, όπως ήταν τα πλούσια μεταλλεία της.

Ωστόσο, η επίσημη ρωμαϊκή πολιτική εκφράζεται με την ίδρυση (44-43 π.Χ.) - κατόπιν εντολής του Κάσσιου Βρούτου - ρωμαϊκής αποικίας στη σπουδαιότερη ελληνιστική πόλη της Χαλκιδικής, την Κασσάνδρεια. Στη συνέχεια η πόλη αποικίστηκε για δεύτερη φορά - με την εγκατάσταση απόμαχων του ρωμαϊκού στρατού και Ιταλών πολιτών πλάι στον πολυάριθμο ελληνικό πληθυσμό της - από τον Οκταβιανό Αύγουστο, μετά τη ναυμαχία του Άκτιου (31 π.Χ.), και για το λόγο αυτόν ονομάστηκε colonia Iulia Augusta Cassandrensis. Ο πρώτος αποικισμός είχε καθαρά στρατιωτικό χαρακτήρα, ενώ ο δεύτερος είχε κυρίως οικονομικό (αγροτικό) χαρακτήρα. Η εκτεταμένη επικράτεια (territorium) της αποικίας, που μετατράπηκε σε ager publicus και διανεμήθηκε σε κληρούχους αποίκους, περιλάμβανε ολόκληρη τη χερσόνησο Παλλήνη. Βόρεια τα όριά της έφταναν ως τους πρόποδες του Χολομώντα και ανατολικά ως τη σημερινή Νικήτη, όπου βρέθηκε το επιτύμβιο ενός Ρωμαίου αποίκου.

Παραδοσιακή γυναικεία ενδυμασία της Χαλκιδικής

Τουρκοκρατία

Οι Τούρκοι κατέλαβαν περιοχές της Μακεδονίας στα τέλη του 14ου αιώνα και ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της περιοχής το 1430 με την κατάληψη της Θεσσαλονίκης. Μπορούμε λοιπόν να θεωρήσουμε ότι η Τουρκοκρατία ξεκίνησε στη Χαλκιδική στις αρχές του 14ου αιώνα.

Κατά την περίοδο αυτή, μουσουλμάνοι έποικοι από τη Μικρά Ασία εγκαταστάθηκαν στις πλέον εύφορες περιοχές της Μακεδονίας όπως και στα αστικά κέντρα που είχαν λεηλατηθεί. Στη Χαλκιδική οι μουσουλμάνοι εγκαταστάθηκαν στις βόρειο-ανατολικές και βόρειο-δυτικές περιοχές, κοντά δηλαδή στη Θεσσαλονίκη. 

Από τις πρώτες ενέργειες των Οθωμανών ήταν να οργανώσουν τη συλλογή φόρων υιοθετώντας τις παλιές πρακτικές και δομές του Βυζαντίου, μία συνήθη τακτική τους όταν κατακτούσαν νέα εδάφη. 

Οι Οθωμανοί επέτρεπαν οι φόροι να συγκεντρώνονται και να καταβάλλονται συλλογικά από κάθε χωριό. Σε κάποια μέρη πλήρωναν με τοπικά προϊόντα όπως ασήμι από τα μεταλλεία της βόρειο-ανατολικής Χαλκιδικής. Έτσι ενθαρρυνόταν η τοπική αυτοδιαχείριση ενώ ενισχυόταν τα αισθήματα κοινότητας και ταυτότητας των κατοίκων. 

Η σημαία των Χαλκιδικιωτών κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821

Στις 17 Μαΐου 1821 κηρύσσεται η Επανάσταση στη Μακεδονία και συγκεκριμένα στις Καρυές του Αγίου Όρους και στον Πολύγυρο Χαλκιδικής. Σύντομα οι επαναστάτες έφτασαν λίγες έξω από τη Θεσσαλονίκη. Δόθηκαν μάλιστα σημαντικές μάχες μεταξύ Μακεδόνων Επαναστατών και του Οθωμανικού Στρατού, όπως η Μάχη της Ρεντίνας και η Μάχη των Βασιλικών Θεσσαλονίκης κατά το έτος 1821. Όμως η καλύτερη οργάνωση και εξοπλισμός των Οθωμανών υπερίσχυσαν και η επανάσταση κατεστάλη, ενώ πολλά χωριά κάηκαν σε αντίποινα και κάτοικοι θανατώθηκαν ή πουλήθηκαν ως σκλάβοι.

Η Απελευθέρωση του 1912

Τον Οκτώβριο του 1912, μετά την προέλαση του ελληνικού στρατού προς Θεσσαλονίκη και την επικράτηση του ελληνικού στόλου στο Αιγαίο, οι Τούρκοι φοβούμενοι αποβάσεις είχαν συγκεντρωθεί στον Πολύγυρο και στον Ίσβορο της βόρειας Χαλκιδικής. Στρατιωτικά σώματα Τούρκων είχαν χτυπηθεί με επιτυχία από Έλληνες αντάρτες στον Χολομώντα (10 Οκτωβρίου) και τον Άγιο Πρόδρομο (20 Οκτωβρίου), γεγονότα που είχαν κάμψει το ηθικό των Τούρκων.

Την 18η Οκτωβρίου 1912 οι περίπου 2000 Τούρκοι στρατιώτες που είχαν εγκατασταθεί στον Πολύγυρο εγκατέλειψαν αμαχητί τη Χαλκιδική μετά από ένα τέχνασμα του μητροπολίτη Κασσανδρείας Ειρηναίου. Με συμβουλή του μητροπολίτη ομάδες χωρικών πήγαιναν καθημερινά στον τοποτηρητή (καϊμακάμη) και ζητούσαν στρατιώτες ως συνοδούς για να πηγαίνουν στις εργασίες τους, επειδή δήθεν γύρω απ' τον Πολύγυρο υπήρχαν πολλοί αντάρτες. Την 17 Οκτωβρίου ο καπετάν Ιωάννης Παρλιάρης από τον Ταξιάρχη (Λόκοβη) πληροφόρησε τον καϊμακάμη ότι δήθεν υπάρχει "σε κάθε κλαρί και αντάρτης". Έτσι ο καϊμακάμης δέχτηκε την πρόταση του μητροπολίτη να αποχωρήσουν οι Τούρκοι από τον Πολύγυρο και να καταφύγουν στη Θεσσαλονίκη. Ο Ειρηναίος ειδοποίησε τους Έλληνες στρατιώτες να μη τους πειράξουν ενώ με τελάλη κάλεσε τους κατοίκους ώστε το επόμενο πρωί να είναι όλοι στην αγορά με τα ζώα τους ώστε να βοηθήσουν τη μεταφορά των γυναικόπαιδων και αποσκευών των Τούρκων προς Θεσσαλονίκη. Έτσι το πρωί της 18ης Οκτωβρίου οι Τούρκοι αποχώρησαν συνοδευόμενοι από τον Ειρηναίο και τον πρόκριτο Αθανάσιο Σαμαρά. Οι Κ. Ζαμπούνης, Στέφ. Ζαμπούνης και Γ. Λαγός που είχαν λάβει μέρος στη συμπλοκή του Χολομώντα ύψωσαν την ελληνική σημαία στο καμπαναριό του Αγίου Νικολάου και κτύπησαν χαρμόσυνα τις καμπάνες. Στις 19 Οκτωβρίου μπήκαν στην πόλη 60-70 μακεδονομάχοι (γνωστοί τότε ως "Πρόσκοποι") υπό τον αρχηγό Βασίλειο Παπακώστα. Ο μητροπολίτης Ειρηναίος και ο Ιερισσού Σωκράτης πήγαν στη Θεσσαλονίκη και ζήτησαν να σταλεί στη Χαλκιδική τμήμα ελληνικού στρατού για την τήρηση της τάξης και την επισημοποίηση της ελληνικής εξουσίας. Ο Ειρηναίος, καθ' οδόν προς Θεσσαλονίκη κοντά στα Βασιλικά συνάντησε τμήμα βουλγαρικού στρατού το οποίο πήγαινε να καταλάβει το Άγιον Όρος. Το ανέφερε στον Διάδοχο Κωνσταντίνο και την επομένη, 2 Νοεμβρίου, το θωρηκτό Αβέρωφ με τα πολεμικά Θύελλα, Ιέραξ και Πάνθηρ κατέφτασαν στο Άγιο Όρος όπου αποβίβασαν αγήματα που κατέλαβαν θέσεις.

Την 2 Νοεμβρίου έφτασε στον Πολύγυρο το Ανεξάρτητο Τάγμα Κρητών του Ελληνικού Στρατού υπό τον ταγματάρχη Γεώργιο Κολοκοτρώνη, εγγονό του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, ο οποίος εξέδωσε την ακόλουθη προκήρυξη:

Προς άπαντας τους κατοίκους των χωρίων και κωμοπόλεων Χαλκιδικής και Αγίου Όρους.
Εν ονόματι του Βασιλέως Γεωργίου του Α',
καθιστώ υμίν γνωστόν ότι άπαντα τα καταληφθέντα μέρη υπό του Ελληνικού Στρατού, αδιακρίτως εθνότητος και θρησκεύματος, υπάγονται εφεξής υπό τους Ελληνικούς Νόμους, κατά τους οποίους θέλουσιν απολαμβάνει ισονομίας και προστασίας τιμής, ζωής και περιουσίας. Οι Μουχτάρηδες θέλουσιν εκτελεί τα καθήκοντα των Δημάρχων μέχρι ενεργείας εκλογών, αφού προηγουμένως ομόσωσι τον νενομισμένον όρκον εις τον Συνταγματικόν Βασιλέα των Ελλήνων.
Εν Πολυγύρω τη 2α Νοεμβρίου 1912
Ο Στρατιωτικός Διοικητής Χαλκιδικής
Γεώργιος Κολοκοτρώνης, Ταγματάρχης

Το τάγμα έγινε δεκτό με πανηγυρισμούς από τους κατοίκους και παρέμεινε στη Χαλκιδική έως 28 Μαρτίου 1913. Λίγο αργότερα ο αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος ανέφερε στον μητροπολίτη Ειρηναίο: "... εις τους πολέμους τούτους η Μακεδονία έδωκεν εις το έθνος μας τον καλύτερον στρατόν, η δε Χαλκιδική τον άριστον". Η συνθήκη του Βουκουρεστίου (28 Ιουλίου 1913) οριστικοποίησε τα σύνορα στα Βαλκάνια και την απελευθέρωση της Χαλκιδικής.

Η εγκατάσταση Θρακών και Μικρασιατών

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 και την υποχρεωτική Ανταλλαγή πληθυσμών τα έτη 1923-1924, στη Χαλκιδική εγκαθίστανται πολλές οικογένειες Ελλήνων προσφύγων από τη Μικρά Ασία, την Ανατολική Θράκη, την Ανατολική Ρωμυλία και έτσι δημιουργούνται 27 καινούργιοι οικισμοί. Οι Μικρασιάτες εγκαταστάθηκαν κυρίως στα παράλια (καθώς προέρχονταν από παραθαλάσσιους οικισμούς της Μικράς Ασίας) και στα μετόχια του Αγίου Όρους. Σε πολλούς από τους οικισμούς δόθηκαν ονόματα σε ανάμνηση των αλησμόνητων πατρίδων από όπου προέρχονταν οι πρόσφυγες, όπως Σωζόπολη (από τη Σωζόπολη της Ανατολικής Ρωμυλίας), Νέα Τρίγλια (από την Τρίγλια της Μικράς Ασίας), Νέα Ηράκλεια (από την Ηράκλεια της Ανατολικής Θράκης), Νέα Καλλικράτεια (από την Καλλικράτεια της Ανατολικής Θράκης), Νέα Μουδανιά (από τα Μουδανιά της Μικράς Ασίας). Η συμβολή των προσφύγων στην οικονομική και πολιτιστική εξέλιξη της Χαλκιδικής ήταν καθοριστικής σημασίας.

Ο Ναός του Αγίου Γεωργίου Νέας Ποτίδαιας. Κτίσθηκε από Θρακιώτες πρόσφυγες από τον Πλάτανο της Ανατολικής Θράκης, οι οποίοι μετέφεραν την εικόνα του Αγίου Γεωργίου στη νέα τους πατρίδα, την Ποτίδαια.

Πολλά είναι τα κειμήλια που διασώθηκαν και μεταφέρθηκαν από τους πρόσφυγες:

• Παναγία η Κορυφινή στα Νέα Μουδανιά. Η εικόνα της Παναγίας Κορυφινής μεταφέρθηκε από τους πρόσφυγες από τα Μουδανιά της Μικράς Ασίας.
• Παναγία η Καστρέλα στα Πυργαδίκια. Η ιερα εικόνα αποτελεί κειμήλιο των Μικρασιατών από την νήσο Αφθόνη του Μαρμαρά.
• Άγιος Γεώργιος στη Νέα Ηράκλεια. Η εικόνα του Αγίου Γεωργίου (Ἀραπο-Γιώργης) που μετέφεραν πρόσφυγες από την Ηράκλεια της Ανατολικής Θράκης.
• Άγιος Γεώργιος στη Νέα Ποτίδαια. Θρακιώτες πρόσφυγες από τον Πλάτανο της Ανατολικής Θράκης μετέφεραν την εικόνα του Αγίου Γεωργίου στη νέα τους πατρίδα την Ποτίδαια.

Επίσης τιμάται η μνήμη του Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης κάθε Σεπτέμβριο, την Κυριακή προ της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, στη Νέα Τρίγλια Χαλκιδικής, καθώς ο άγιος γεννήθηκε στην Τρίγλια της Μικράς Ασίας και μαρτύρησε το 1922 ως Μητροπολίτης στη Σμύρνη.

Γεωγραφία

Η Χαλκιδική αποτελείται από τρεις μικρότερες χερσονήσους τα λεγόμενα «πόδια» (και μία μικρότερη στα ανατολικά), καθώς και συστάδες από μικρότερα νησιά και βραχονησίδες:

1. Κασσάνδρα (ή Παλλήνη ή Κασσανδρεία ή Φλέγρα) στα νοτιοδυτικά, χωρίζει τον Θερμαϊκό από τον Τορωναίο κόλπο, ενώ σε αυτήν βρίσκεται και η Διώρυγα της Ποτίδαιας, η οποία χωρίζει την Κασσάνδρα από την υπόλοιπη Χαλκιδική.
2. Σιθωνία (ή Λογγός), στα κεντρικά, χωρίζει τον Τορωναίο από τον Σιγγιτικό κόλπο.
3. Άθως (ή Ακτή), στα νοτιοανατολικά, η σημερινή ομώνυμη χερσόνησος του Άθω που βρίσκεται το Άγιο Όρος. Το Άγιο Όρος αποτελεί αυτοδιοίκητο τμήμα του Ελληνικού Κράτους, που βρίσκεται στη χερσόνησο του Άθω της Χαλκιδικής στη Μακεδονία. Περιλαμβάνει είκοσι Ιερές Μονές και άλλα μοναστικά ιδρύματα και ανεπίσημα χαρακτηρίζεται ως "Αυτόνομη Μοναστική Πολιτεία". Αποτελεί το κέντρο του Ορθόδοξου χριστιανικού μοναχισμού με μνημεία μεγάλης εθνικής, ιστορικής, θρησκευτικής, γραμματειακής και πολιτισμικής αξίας σε παγκόσμια κλίμακα. Από το 1988 συγκαταλέγεται στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
4. Μαρμάρι (γνωστό και ως Μπροστόμνιτσα) στα ανατολικά, που αποτελεί τη χερσόνησο που χωρίζει τον Ακάνθιο από τον Στρυμονικό κόλπο.
5. Νησιά της Χαλκιδικής είναι η Αμμουλιανή (το μοναδικό νησί που κατοικείται), τα Δρένια, νησίδες νότια της Αμμουλιανής, ο Διάπορος πλησίον της Σιθωνίας, και οι νησίδες και βραχονησίδες, Άγιος Ισίδωρος, Κέλυφος, Περιστέρι, Κολόμπαρο, Καλογριά, Χτένι και Καυκανάς.

Γεωλογία

Η Χαλκιδική είναι μια πλούσια γεωλογικά και κοιτασματολογικά περιοχή αφού τα πετρώματα και τα μεταλλεύματα που την απαρτίζουν δίνουν στους κατοίκους της ένα θαυμάσιο υλικό για να οικοδομήσουν και να στηρίξουν την οικονομική τους δραστηριότητα. Ο επισκέπτης, μπορεί να κάνει μια «μεταλλευτική» περιήγηση στη Χαλκιδική, μέσα από συγκεκριμένες γεωδιαδρομές όπου είναι διάσπαρτα τα ίχνη της εξορυκτικής δραστηριότητας από το πρόσφατο παρελθόν και να δει χαρακτηριστικά γνωρίσματα από το πλούσιο υπέδαφός της.

Βιβλιογραφία

• Ζέλλιου-Μαστροκώστα, Ερατώ (Ιούλιος-Αύγουστος-Σεπτέμβριος 2012 2012). «Η Απελευθέρωσις της Χαλκιδικής το 1912». Παγχαλκιδικός Λόγος 12: 9-10. https://issuu.com/panchalkidikos/docs/panchalkidikos_teyxos_12. 
• Σαμσάρης, Δημήτρης Κ. (1987). «Η ρωμαϊκή αποικία της Κασσάνδρειας (Colonia Iulia Augusta Cassandrensis)». Δωδώνη. 1 16: 353-437. http://media.ems.gr/ekdoseis/makedonika/makedonika_25/ekd_pemk_25_Samsaris.pdf. 
• Δημήτρης Κ. Σαμσάρης. (1984). Oι Ρωμαίοι και η Χαλκιδική, Πρώτο Πανελλήνιο Συμπόσιο "Ιστορία και Αρχαιολογία της Χαλκιδικής", Πολύγυρος, 7-9 Δεκεμβρίου 1984, σ. 33-46.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ιστόχωρος της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Χαλκιδικής
• Η Χαλκιδική σήμερα (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Ταξιδεύοντας στην Ελλάδα: Χαλκιδική (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)