Μετάβαση στο περιεχόμενο

Το Χόμπιτ

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Χόμπιτ
Εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του 1937
ΣυγγραφέαςΤζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν
ΕικονογράφοςΤζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν
ΤίτλοςThe Hobbit
There and Back Again
Υπότιτλοςor There and Back Again
ΓλώσσαΑγγλικά
Ημερομηνία δημοσίευσης21  Σεπτεμβρίου 1937
1937
ΜορφήΦαντασία
ΘέμαTolkien's legendarium
ΧαρακτήρεςΜπίλμπο Μπάγκινς, Θόριν Δρυάσπις, Γκάνταλφ[1], Smaug[1], Έλροντ[1], Γκόλουμ[1], Beorn[1] και Bard the Bowman[1]
ΤόποςΜέση Γη
LC ClassOL262758W
LΤ ID14184045
Πρώτη έκδοσηGeorge Allen & Unwin Limited
Allen & Unwin
ΕπόμενοΟ Άρχοντας των Δαχτυλιδιών και Η Συντροφιά του Δαχτυλιδιού
Αριθμός Σελίδων310
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Χόμπιτ ή Εκεί και πάλι πίσω είναι παιδικό[2][3][4] μυθιστόρημα φαντασίας του Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν. Εκδόθηκε για πρώτη φορά στις 21 Σεπτεμβρίου 1937 και δέχθηκε μεγάλη επιδοκιμασία. Ενώ μπορεί και να σταθεί ως αυτόνομο μυθιστόρημα, συχνά προωθείται ως το προοίμιο του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, του ίδιου συγγραφέα. Βρίσκεται στη λίστα: Βιβλία με περισσότερα από 100 εκατομ. αντίτυπα.

Περίληψη

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Χόμπιτ τοποθετείται χρονικά "μεταξύ της εποχής των Μαγικών Πλασμάτων (faerie) και της Κυριαρχίας των Ανθρώπων",[5] και περιγράφει την περιπέτεια του "σπιτόγατου" Μπίλμπο Μπάγκινς (το "Χόμπιτ" του τίτλου), όταν αφήνει το χαρούμενο αγροτικό χωριό του, το Σάιρ, για να κινηθεί σε σκοτεινότερες περιοχές και να αναμειχθεί σε βαθύτερες υποθέσεις και ιστορίες της Μέσης Γης [6], παρέα με δεκατρείς Νάνους και τον μάγο Γκάνταλφ, και να έρθει αντιμέτωπος με διάφορους κατοίκους και πλάσματα της Μέσης Γης, ώσπου να φτάσει να διεκδικήσει μερίδιο από τον κρυμμένο θησαυρό του Δράκου Νοσφιστή (Smaug). Αποδεχόμενος την, κατά το ήμισυ, καταγωγή του από το γένος των Τουκ (ένα παρακλάδι του οικογενειακού του δέντρου μάλλον ρομαντικό, ονειροπόλο και περιπετειώδες) και με την εξυπνάδα και τη λογική του, μέσα από την περιπέτεια ο Μπίλμπο ωριμάζει, γίνεται ικανότερος και σοφότερος.[7]

Οι χαρακτήρες του Χόμπιτ

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Μπίλμπο Μπάγκινς, ο πρωταγωνιστής του ομώνυμου βιβλίου, ένας αξιοσέβαστος, ήρεμος, μεσήλικος χόμπιτ. Ενώνεται με τους υπόλοιπους στην περιπέτεια ως ένας διστακτικός διαρρήκτης.
  • Γκάνταλφ, ένας περιοδεύων μάγος (Istar), που προτείνει στον Μπίλμπο να συνοδέψει τους δεκατρείς νάνους και που εμφανίζεται ξανά σε κρίσιμες στιγμές της ιστορίας.
  • Θόριν Δρύασπις (Thorin Oakenshield), στομφώδης μορφή της παρέας και κληρονόμος του βασιλείου των Nάνων κάτω από το Μοναχικό Βουνό.
  • Νοσφιστής (Smaug στα Αγγλικά), ο δράκος που χρόνια πριν σφετερίστηκε το βασίλειο των Nάνων, όταν κυβερνούσε ο παππούς του Θόριν.

Η πλοκή περιλαμβάνει και άλλους χαρακτήρες διαφορετικής σημασίας, όπως είναι οι υπόλοιποι δώδεκα νάνοι της παρέας, τα Ξωτικά, οι Άνθρωποι, τα Τρολ, τα Ορκ, οι γιγάντιες αράχνες, οι Αετοί, τα Βάργκς (άγριοι λύκοι), ο σοφός μισο-ξωτικός Έλροντ, το Γκόλουμ, ένα μυστηριώδες πλάσμα που μένει σε μια υπόγεια λίμνη, τον Μπέορν (Beorn, στην ελληνική μετάφραση αναφέρεται και ως Άρκος) τον άνθρωπο που μπορεί να μεταμορφώνεται σε αρκούδα, και τον Βάρδο τον Τοξότη, μια ηρωική μορφή της Έσγκαροθ, της Λιμνούπολης.

Σύνοψη

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η ιστορία ξεκινάει με αναφορά στο Χόμπιτ. Ο αξιαγάπητος και χαριτωμένος Μπίλμπο Μπάγκινς που επανειλημμένα, καθόλη τη διάρκεια του ταξιδιού στο βιβλίο κάνει αλληγορίες ανάμεσα στα επικίνδυνα ταξίδια, στις περιπέτειες, τους θησαυρούς και το χρυσάφι και τη φιλήσυχη ζωή στο σπίτι του. Μπελαλίδικα πράγματα οι περιπέτειες, αναφωνεί στην αρχή του βιβλίου. Σε κάνουν να καθυστερείς από το φαγητό. Έξαφνα στο σπίτι του, αφού ο Γκάνταλφ σημαδέψει την πόρτα του, καταφθάνουν 13 νάνοι μαζί με τον ίδιο τον Γκάνταλφ. Και αρχίζει ένα γλέντι.

Διασκέδαση, φαγητό, μέχρι να αρχίσουν να του ανακοινώνουν τα σχέδιά τους. Στο παρελθόν η οικογένεια του Θόριν Δρύασπι είχε διωχτεί από τον Βορρά και κατέφυγε με όλα τα πλούτη της στο Βουνό του Χάρτη του ταξιδιού. Έγιναν τρομερά πλούσιοι και διάσημοι. Όμως ο δράκος Νοσφιστής, που στην πραγματικότητα σημαίνει Σφετεριστής, ήρθε και πολέμησε με τους νάνους και τίποτα στο πέρασμά του δεν σώθηκε. Ο πατέρας του και ο παππούς του ξέφυγαν ίσως σε κάποιο παραπόρτι, και σχεδίασαν τον Χάρτη που τώρα στα χέρια του είχε ο Γκάνταλφ. Έτσι ξεκινάει το επικίνδυνο ταξίδι της παρέας για να ανακτήσουν την περιουσία του Θόριν Δρύασπι, ενδεχομένως να πάρουν μερίδιο από τον θησαυρό και να εξοντώσουν τον Σφετεριστή, δηλαδή τον Νοσφιστή.

Πρόκειται για ένα ταξίδι κατά τη διάρκεια του οποίου καθώς ταξιδεύουν για να φθάσουν στον Δράκο, συναντούν κινδύνους και περιπέτειες. Αφού πέφτουν σε κάτι Τρολ, δηλαδή ανθρωποφάγους γίγαντες της σκανδιναβικής μυθολογίας, άρχισαν να παλεύουν, όμως αυτοί πέτρωσαν στη θέση τους με την ανατολή. Στη συνέχεια αφού φθάσουν στην κοιλάδα του Σκιστού Λαγκαδιού εκεί όπου ο Έλροντ ο βασιλιάς των ξωτικών ζει στο Τελευταίο Φιλόξενο Σπίτι, ξεκουράζονται σε αυτό και συνεχίζουν. Προοδευτικά παγιδεύονται από τελώνια. Δολοφόνοι και ξωτικόφιλοι, φωνάζει ο Μεγάλος. Γλιτώνουν χάρη στο μαγικό ραβδί του Γκάνταλφ. Όμως ο Μπίλμπο Μπάγκινς χάνεται. Παγιδευμένος στις Στοές και στα τούνελ του Βουνού, συναντά τον Γκόλουμ και με στοίχημα τη ζωή του αρχίζει και παίζει αινίγματα. Βρίσκει το μαγικό δαχτυλίδι και αφού το Γκόλουμ χάσει, έχει υποσχεθεί να τον οδηγήσει στην έξοδο. Τελικά αφού ο Μπίλμπο έχει χάσει τα κουμπιά του από τα ρούχα του και τους φίλους του, διαφεύγει και στην πορεία επανασυνδέεται με την παρέα έχοντας ανέβει σημαντικά στην υπόληψή τους.

Στην πορεία πέφτουν σε λύκους, από τους οποίους γλιτώνουν επεισοδιακά. Καλούνται να οδηγηθούν σε ένα πολύ σπουδαίο πρόσωπο. Δεν πιάνει πάνω του καμία γητειά και καμία μαγεία εκτός από τη δική του. Λέγεται Άρκος και στον οποίο οι νάνοι έχουν υποσχεθεί να συστήνονται δυο δυο. Αφού φιλοξενηθούν και πάρουν από αυτόν και τον Γκάνταλφ πολύτιμες συμβουλές για το Δάσος του Μεγάλου Φόβου, που κάποια στιγμή απελπισμένα μονολογούν πως δεν τελειώνει ποτέ, συνεχίζουν το ταξίδι τους για να βρεθούν αντιμέτωποι με γιγαντιαίες αράχνες. Είναι η πρώτη φορά που ο Μπίλμπο αποδεικνύει την αξία του. Σκοτώνει την αράχνη που τον απειλεί αφού στη συνέχεια πολεμήσουν με πολλές από αυτές. Χαρακτηριστικό βέβαια είναι και το τραγούδι του θριάμβου στο οποίο επικαλείται τον κίνδυνο μιας και θα τους έτρωγαν: «Ο χοντρο-Λομπ και ο τρελο-Κομπ μου στήσανε καρτέρι, το κρέας μου είναι το πιο γλυκό, κανείς τους δεν το ξέρει. Μυγίτσα σκανδαλιάρα εγώ σας χάλασα το σπίτι, και αν ποτέ με πιάσετε, τρυπήστε μου τη μύτη.» Ακολουθεί ένα μαγικό γλέντι στο ξέφωτο με φαγητό, χορό, τραγούδια, αφού στη συνέχεια στην πλοκή αποκαλύπτεται πως ο Θόριν Δρύασπις έχει πιαστεί αιχμάλωτος από τον βασιλιά των Ξωτικών που ζει σε μία μεγάλη σπηλιά, λίγα μίλια μακριά από την άκρη του Δάσους του Μεγάλου Φόβου. Καθόλη βέβαια τη διάρκεια του ταξιδιού χαρακτηριστική είναι η πείνα, η δίψα τους και οι ταλαιπωρίες τους, που κάνουν τον Μπίλμπο να κάνει τους παραλληλισμούς με το σπίτι του.

Στη συνέχεια μετά τη μάχη με τις αράχνες, η παρέα πέφτει στα ξωτικά του δάσους από τα οποία συλλαμβάνονται χωρίς αντίσταση και οδηγούνται στον βασιλιά τους και φυλακίζονται σε τούνελ και στοές. Και αυτή τη φορά το Χόμπιτ θα αποδείξει περίτρανα την αξία του. Με τη βοήθειά του δραπετεύουν χωμένοι μέσα σε βαρέλια τα οποία ταξιδεύουν προς τη Λιμνούπολη, η οποία παλιά λεγόταν Έσγκαροθ. Αφού βγουν από αυτά αποκαμωμένοι, αποφασίζουν μαζί με τον Θόριν Δρύασπι να περπατήσουν ως τη Λιμνούπολη, την πόλη στην οποία ο Θόριν, γιος του Θρέην, εγγονός του Θρορ, ήταν γνωστός στο παρελθόν λόγω των οικογενειακών δράσεων και της περιουσίας του. «Γύρισα» αναφωνεί μπρος στον Αφέντη. Τραγούδια, φωνές, μουσική από άρπες και βιολιά ακούγονται παντού μπρος στο χαρμόσυνο γεγονός. Όλους τους περιποιήθηκαν, τους γιάτρεψαν, τους τάισαν, τους έντυσαν και τους παραχάιδεψαν με τον πιο ευχάριστο τρόπο. Όμως το ταξίδι αυτό έχει ένα σκοπό και έτσι κάποια στιγμή απομακρύνονται για να πάνε στο Μοναχικό Βουνό του Νοσφιστή. Αφού μετακίνησαν κάμποσες φορές την κατασκήνωσή τους για να φθάσουν πιο κοντά στην πύλη του βουνού, εν τέλει είναι πάλι η στιγμή για τον Μπίλμπο Μπάγκινς να εκτελέσει την αποστολή για την οποία συμπεριλήφθηκε στην ομάδα τους. Είναι η στιγμή να διεκδικήσει την Αμοιβή του και να αντιμετωπίσει τον Νοσφιστή.

Κατόπιν ενός σαρκαστικού διαλόγου με τον δράκο, ο Νοσφιστής (ο οποίος προηγουμένως ήταν σε νάρκη ξαπλωμένος πάνω από ένα παραμυθένιο θησαυρό) εξαγριωμένος τινάζεται ψηλά, σπάει τους βράχους και κατευθύνεται προς τη Λιμνούπολη. Έτσι η παρέα μένει μόνη της στην αίθουσα να περιεργάζεται τα χρυσαφένια αντικείμενα, να βάζουν ορισμένα από αυτά στην τσέπη τους και τον Μπίλμπο να κλέβει την Ιερή Πέτρα, την Καρδιά του Βουνού δηλαδή. Στη συνέχεια ο Νοσφιστής φθάνει στη Λιμνούπολη και εξαγριωμένος αρχίζει να ξερνάει φωτιά στην πόλη, με τους κατοίκους της να τρέχουν πανικόβλητοι και να φωνάζουν. Ο Νοσφιστής καίει τα πάντα. Όμως ο Βάρδος από τη γενιά του Γκίριον του άρχοντα της κοιλάδας, καταφέρνει με ένα τόξο να σημαδέψει τον Νοσφιστή στο ακάλυπτο σημείο στην κοιλιά του και να τον σκοτώσει. Σύντομα όλοι στη Λιμνούπολη αρχίζουν να ζητωκραυγάζουν και να τον θέλουν βασιλιά. Όμως ο πραγματικός Αφέντης που δεν έχει μπει στη θέση του τυχαία, ρίχνει το φταίξιμο στον Θόριν και την παρέα του, μιας και αυτοί πήγαν στο Μοναχικό Βουνό και ξύπνησαν τον δράκο. Αφού λίγο στη Λιμνούπολη οι άνθρωποι συνέλθουν μετά την καταστροφή, αρχίζουν μαζί με τα ξωτικά να ξαναχτίζουν την πόλη τους λίγο πιο βόρεια σε σχέση με πριν. Έτσι αρχίζουν οι ίντριγκες με τον θησαυρό μαζί με τον προοδευτικό ερχομό στρατιών στην περιοχή, τελώνια, Βαργκ που στα Σκανδιναβικά σημαίνει λύκοι, Ξωτικά, άνθρωποι και νάνοι. Ο δε Μπίλμπο για να αποφύγει τις φασαρίες αποφασίζει να χαρίσει στα ξωτικά την Ιερή Πέτρα, την οποία οι ίδιοι θέλουν να ανταλλάξουν με χρυσάφι από τον θησαυρό του Θόριν. Μόλις ο Θόριν το μάθει αυτό στις συζητήσεις που ακολουθούν, τον αποκαλεί προδότη, τον διώχνει και τον διαγράφει από φίλο χωρίς να του δώσει το μερίδιο που του είχε υποσχεθεί. Όμως στη μάχη ο Θόριν πληγώνεται και λίγο πριν πεθάνει, μετανιωμένος για τη συμπεριφορά του στον Μπίλμπο, τον συγχωρεί. «Υπάρχει μέσα σου μεγαλύτερη αξία απ’ όση νομίζεις, παιδί της καλοσυνάτης Δύσης. Κάμποσο θάρρος και αρκετή σοφία, ανακατεμένα με μέτρο. Αν περισσότεροι από εμάς εκτιμούσαν το καλό φαγητό, το κέφι και το τραγούδι πιο πολύ από το χρυσάφι, ο κόσμος θα ήταν πιο χαρούμενος. Αλλά χαρούμενος ή λυπημένος, εγώ πρέπει να τον αφήσω. Έχετε γεια» είναι τα τελευταία λόγια του Θόριν πριν πεθάνει.

Αφού τελικά ο Μπίλμπο αποκτήσει ένα σεντούκι με χρυσάφι και ένα με ασήμι και ξανασυναντήσει τον Γκάνταλφ, αρχίζει το ταξίδι του γυρισμού με το οποίο η περιπέτεια σιγά σιγά ολοκληρώνεται. Όταν ο Μπίλμπο Μπάγκινς φτάνει στο σπίτι του ανακαλύπτει πως αυτό έχει μπει σε πλειστηριασμό. Πολλά από τα έπιπλά του είχαν πωληθεί και άνθρωποι μπαινόβγαιναν στο σπίτι του, μιας και τον θεωρούσαν νεκρό. Στο περιβάλλον του δεν ήταν πια ευυπόληπτος. Ένα φθινοπωρινό απόγευμα μερικά χρόνια αργότερα, ο Μίλμπο αρχίζει και γράφει τα απομνημονεύματά του, σκεπτόμενος να τους δώσει τον τίτλο «Πέρα και Πίσω Πάλι: Οι Διακοπές ενός Χόμπιτ». Με την παρέα του Γκάνταλφ και του Μπάλιν, ενός από τους νάνους, να έρχεται στο σπίτι του Μπίλμπο, η περιπέτεια ολοκληρώνεται με μία συζήτηση.

Αρχική σκέψη και δημιουργία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Γράφοντας το βιβλίο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

To 1955, σε μια επιστολή του προς τον W. H. Auden, ο Τόλκιν αναφέρει ότι προς το τέλος της δεκαετίας του '20, όταν ήταν καθηγητής Άγγλοσαξονικών στο κολέγιο του Πέμπροουκ στην Οξφόρδη, ξεκίνησε να γράφει το Χόμπιτ ενώ βαθμολογούσε διαγωνίσματα. Βρήκε ένα κενό κομμάτι χαρτί και εμπνευσμένος ξαφνικά, έγραψε την περίφημη φράση "Σε μια τρύπα στο έδαφος, ζούσε ένας χόμπιτ"[8]. Δεν έγραψε τίποτα περισσότερο εκείνη τη στιγμή, αν και στα επόμενα χρόνια δημιούργησε τον χάρτη του Θρορ, περιγράφοντας τη γεωγραφία της ιστορίας. Δημοσιεύθηκε τελικά στις αρχές της δεκαετίας του '30, αφού μια οικογενειακή φίλη, η Ελέιν Γκρίφιθς, διάβασε την ιστορία.

Όταν αυτή αργότερα εργαζόταν στον εκδοτικό οίκο George Allen & Unwin, αποκάλυψε την ύπαρξη της ιστορίας σε ένα μέλος του προσωπικού, τη Σούζαν Ντάγκναλ, η οποία, με τη σειρά της, ζήτησε από τον Τόλκιν να διαβάσει το ημιτελές ακόμα χειρόγραφο. Αυτός δέχτηκε και της το έδωσε και εκείνη εντυπωσιασμένη του πρότεινε να το ολοκληρώσει. Το περιστατικό έγινε στα τέλη του 1936 και η Susan Dagnall παρουσίασε το βιβλίο στον εκδότη Stanley Unwin, ο οποίος ζήτησε από το 10χρονο γιο του, Ράινερ, να γράψει μια κριτική. Ο Ράινερ έγραψε μια τόσο ενθουσιώδη κριτική για το βιβλίο, ώστε τελικά αποφασίστηκε η δημοσίευση του Χόμπιτ από τους Allen & Unwin.

Εκδόσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του Χόμπιτ, σχεδιασμένο από τον ίδιο τον Τόλκιν.

Ο εκδοτικός οίκος George Allen & Unwin, Ltd. του Λονδίνου, κυκλοφόρησε την πρώτη έκδοση του Χόμπιτ στις 21 Σεπτεμβρίου 1937. Ήταν εικονογραφημένο με πολλά ασπρόμαυρα σχέδια από τον ίδιο τον Τόλκιν. Η αρχική εκτύπωση απαριθμούσε μόνο 1.500 αντίγραφα που ξεπουλήθηκαν μέχρι τον Δεκέμβριο χάριν των ενθουσιωδών κριτικών. Ο εκδοτικός οίκος Houghton Mifflin στη Βοστόνη και τη Νέα Υόρκη ετοίμασε την αμερικανική έκδοση που εκδόθηκε στις αρχές του 1938, και στην οποία τέσσερα από τα σχέδια ήταν έγχρωμα. Οι εκδόσεις Allen & Unwin αποφάσισαν να ενσωματώσουν τις έγχρωμες εικονογραφήσεις στη δεύτερη έκδοση, που κυκλοφόρησε στο τέλος του 1937. Παρά τη δημοτικότητα του βιβλίου, ο συνθήκες που επικρατούσαν τον καιρό του πολέμου ανάγκασαν τον Λονδρέζο εκδότη να τυπώσει μικρές σειρές των δύο εκτυπώσεων της πρώτης έκδοσης.

Όπως παρατηρείται και παρακάτω, ο Τόλκιν αναθεώρησε σημαντικά το σημείο της ιστορίας του Χόμπιτ που είχε να κάνει με τον Μπίλμπο και το Γκόλουμ προκειμένου να συνδυάζεται καλύτερα με τον "Άρχοντα των Δαχτυλιδιών". Αυτή η αναθεώρηση έγινε στη δεύτερη έκδοση, που δημοσιεύθηκε το 1951 στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Αγγλία. Μικρές διορθώσεις στο κείμενο έχουν εμφανιστεί επίσης στην τρίτη (1966) και τέταρτη έκδοση (1978).

Η πρώτη εκτύπωση της πρώτης αγγλικής έκδοσης σπάνια πωλείται για λιγότερα από 10.000 δολάρια σε όποια κατάσταση και να βρίσκεται το βιβλίο, ενώ πρωτότυπες εκδόσεις μέσα στην ειδική θήκη τους, υπογεγραμμένες από τον συγγραφέα, συνήθως διαφημίζονται για περισσότερο από 100.000 δολάρια[9][10].

Νέες αγγλόφωνες εκδόσεις του Χόμπιτ εμφανίζονται συχνά, παρά την ηλικία του βιβλίου, με τουλάχιστον πενήντα να έχουν δημοσιευθεί έως σήμερα. Κάθε μία προέρχεται και από διαφορετικό εκδότη ή έχει ξεχωριστό εξώφυλλο, εικονογράφηση, ή ακόμα και ουσιαστικές αλλαγές στο σχήμα και τη διάταξη. Ωστόσο, το κείμενο σε όλες μένει γενικά πιστό στη διασωθείσα έκδοση των Allen & Unwin, τον καιρό της πρώτης δημοσίευσης. Επιπροσθέτως, το Χόμπιτ έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από σαράντα γλώσσες. Σε μερικές γλώσσες μάλιστα, κυκλοφορούν περισσότερες από μία μεταφράσεις.

Αναθεωρήσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τον Δεκέμβριο του 1937, οι εκδότες του Τόλκιν του ζήτησαν μια συνέχεια του λογοτεχνικού του έργου, και ο συγγραφέας ξεκίνησε να δουλεύει πάνω σε αυτό που αργότερα θα γινόταν ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών. Ο Τόλκιν αποφάσισε τελικά να εντάξει την τελευταία του δουλειά και το Χόμπιτ σε ένα κύκλο φανταστικών γραφών, τον οποίο αποκαλούσε legendarium, το υπόμνημα της φανταστικής του μυθολογίας, που δούλευε από το 1917 και που θα αναθεωρούνταν πλήρως μετά τον θάνατό του το 1973. Μια διορθωμένη έκδοση αυτών των γραφών δημοσιεύθηκε με τίτλο Σιλμαρίλλιον το 1977.

Στην πρώτη έκδοση του Χόμπιτ, το Γκόλουμ στοιχηματίζει πρόθυμα το μαγικό του δαχτυλίδι στο παιχνίδι των γρίφων και χωρίζουν ειρηνικά με τον Μπίλμπο.[11] Καθώς όμως έγραφε τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, ο Τόλκιν είδε την ανάγκη να αναθεωρήσει το κείμενο σε αυτό το σημείο ώστε να ανταποκρίνεται στη νέα του ιδέα, αυτή του μαγικού δαχτυλιδιού και της δυναμικής κατοχής του από το Γκόλουμ.

Ο Τόλκιν δοκίμασε πολλά διαφορετικά κείμενα για τη συνέχεια του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, με τίτλο "Η Σκιά του Παρελθόντος". Τελικά, ο Τόλκιν αποφάσισε ότι έπρεπε να ξαναγράψει το Χόμπιτ και έστειλε ένα κεφάλαιο δείγμα ("Αινίγματα στο Σκοτάδι") στους εκδότες του. Και ενώ δεν είχε νεότερα για μήνες, έλαβε ξαφνικά το ασελιδοποίητο δοκίμιο της καινούριας έκδοσης και έκπληκτος διαπίστωσε ότι το νέο κεφάλαιο ήταν ενσωματωμένο στο κυρίως κείμενο, ως αποτέλεσμα μιας παρεξήγησης.[12]

Στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, ο Τόλκιν τοποθετεί χρονικά τα γεγονότα του Χόμπιτ στη διάρκεια της Τρίτης Εποχής της Μέσης Γης,[13] μιας φανταστικής προϊστορικής Γης[13][14]. Ο Τόλκιν παρουσιάζεται ως μεταφραστής του δήθεν ιστορικού Κόκκινου Βιβλίου του Westmarch, στο οποίο καταγράφονται οι ιστορίες του Μπίλμπο και του Φρόντο Μπάγκινς.

Στον πρόλογο του βιβλίου, καθώς επίσης και στο κεφάλαιο "Αινίγματα στο Σκοτάδι", ο Τόλκιν αναφέρει ότι στην αρχική έκδοση το παιχνίδι με τους γρίφους ήταν ένα "ψέμα" που επινόησε ο Μπίλμπο για να εξηγήσει το πως βρέθηκε πάνω του το μαγικό δαχτυλίδι, και που αρχικά είχε σημειώσει στο ημερολόγιό του. Οι αναθεωρημένες εκδόσεις του Χόμπιτ περιέχουν την "αληθινή" εκδοχή των γεγονότων.[13]

Ο Τόλκιν έκανε και άλλες μικρότερες αλλαγές, ώστε να τα γεγονότα που διαδραματίζονται στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών να συμμορφώνονται με τις ιδέες που συνεχώς ανέπτυσσε για το Σιλμαρίλλιον.[15] Αυτή η πρώτη αναθεώρηση αποτέλεσε και τη δεύτερη έκδοση του βιβλίου, που κυκλοφόρησε το 1951 σε αγγλική και αμερικανική έκδοση.

Μικρές βελτιώσεις στο κείμενο εμφανίζουν επίσης η τρίτη (1966) και τέταρτη (1978) έκδοση.[16] Για παράδειγμα, η φράση ξωτικά που τώρα αποκαλούνται Γκνομς εμφανίζεται στην πρώτη [17] και δεύτερη [18] έκδοση στη σελίδα 63. Κατά το πρώιμο γράψιμό του, ο Τόλκιν χρησιμοποίησε τον όρο "Γκνομ" για να περιγράψει τον δεύτερο βαθμό συγγενών των Υψηλών Ξωτικών – τους Νόλντορ. Ο Τόλκιν πίστευε ότι ο όρος "Γνομ", που προέρχεται από την ελληνική λέξη "γνώση", ήταν κατάλληλο όνομα για τα σοφότατα αυτά ξωτικά. Ωστόσο στα πλαίσια της αγγλικής γλώσσας, εξαιτίας του κοινού αγγλικού προσδιορισμού garden gnome, αγαλματιδίου που παριστάνει έναν γνώμο συνήθως σε κήπο, ο Τόλκιν τελικά αντικατέστησε τη φράση με: Υψηλά Ξωτικά της Δύσης, η γενιά μου (High Elves of the West, my kin) της τρίτης έκδοσης[19].

Στην τελική του αναθεώρηση, το Χόμπιτ παρουσιάζει πολλές διαφορές στο ύφος από τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών. Για παράδειγμα, τα γκόμπλινς αναφέρονται πιο συχνά ως Ορκς στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών.[11] Πολλές από αυτές τις ασυνέπειες οφείλονται στο ότι ο Τόλκιν είχε αρχικά ξεκινήσει το βιβλίο ως παιδική ιστορία ξεχωριστά (αλλά όχι άσχετα) από το μυθολογικό του έργο [12] και η σκέψη του για τη Μέση Γη ήταν να αλλάζει και να εξελίσσεται κατά τη διάρκεια της ζωής του και μέσα από τα κείμενά του.[20]

Εκδόσεις Πρώιμων Σχεδίων

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τον Μάιο και Ιούνιο 2007, οι εκδοτικοί οίκοι HarperCollins και Houghton Mifflin κυκλοφόρησαν στην Αγγλία το βιβλίο Η Ιστορία του Χόμπιτ. Όπως ακριβώς Η Ιστορία της Μέσης Γης ("The History of Middle-earth"), έτσι και Η Ιστορία του Χόμπιτ εξετάζει σε δύο τόμους τα αδημοσίευτα πρωτότυπα σχέδια του Χόμπιτ, ενώ περιλαμβάνει έναν εκτενέστατο σχολιασμό από τον John Rateliff. Κατά την εκδήλωση για τον εορτασμό του 70οΎ έτους κυκλοφορίας του Χόμπιτ, εκδόθηκε στις ΗΠΑ Η Ιστορία στις 21 Σεπτεμβρίου 2007, ακριβώς 70 χρόνια από την πρώτη έκδοση του έργου του Τόλκιν.

Μεταφράσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Χόμπιτ έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Ακολουθούν οι γνωστές γλώσσες με την πρώτη ημερομηνία εκδόσεως και άλλες λεπτομέρειες:

Γλώσσα Έτος Τίτλος Μεταφραστής Εκδόσεις Χάρτες Ρούνοι Σημειώσεις
Βιετναμεζικά 2003 Η Βιετναμέζικη μετάφραση έχει ολοκληρωθεί από το 2002 αλλά η έκδοση ακυρώθηκε. Η μετάφραση διέρρευσε στο διαδίκτυο το 2003.
Βουλγαρικά 1975 Билбо Бегинс или дотам и обратно Превод Красимира Тодорова Издателство „Народна младеж“, София
Βρετονικά 2000 An Hobbit, pe eno ha distro Alan Dipode Éditions Arda Βρετονικά Βρετονικά
Γαλικιανά 2000
Γαλλικά 1969 Bilbo le Hobbit Francis Ledoux Paris: Le Livre de Poche, 2002 Γαλλικά Αγγλικά
Γερμανικά 1957 Der kleine Hobbit
Γιαπωνέζικα 1965 「ホビットの冒険」
Δανέζικα 1969 Hobbitten, eller ud og hjem igen Ida Nyrop Ludvigsen København: Gyldendal 2002 Ο χάρτης του Θρορ στα Αγγλικά Αγγλικά Το "Hobbiten eller ud og hjem igen" υπάρχει στα Δανέζικα στον πρόλογο του συγγραφέα. ISBN 2-253-04941-7
Εβραϊκά 1976 ההוביט או לשם ובחזרה Ganei-Aviv: Zmora-Bitan (זמורה – ביתן) Δεν περιέχει χάρτες Τέσσερις Ισραηλινοί πιλότοι μαχητικών, αιχμάλωτοι πολέμου στην Αίγυπτο από το 1970 μέχρι το 1973, πέρασαν τον καιρό της αιχμαλωσίας τους μεταφράζοντάς το Χόμπιτ στα Εβραϊκά από ένα βιβλίου που τους έστειλαν συγγενείς μέσω του Ερυθρού Σταυρού. Η μετάφρασή τους εκδόθηκε στο Τελ-Αβίβ μετά την επιστροφή τους, ενώ πολλοί Ισραηλινοί κριτικοί τη θεωρούν μία από τις καλύτερες Εβραϊκές μεταφράσεις.
Ελληνικά 1978 Χόμπιτ Α. Γραβριηλίδη - Χ. Δεληγιάννη ΚΕΔΡΟΣ Αγγλικά Αγγλικά ISBN 960-04-0308-2
Εσθονικά 1977 Kääbik, ehk, Sinna ja tagasi
Εσπεράντο 2000
Ινδονησιακά 1977
Ιρλανδικά αναμένεται το 2007
Ισλανδικά 1978
Ισπανικά 1964 El hobito Fabril editora, Argentina
Ισπανικά 1983 El hobbit Manuel Figueroa Barcelona: Ediciones Minotauro Ο χάρτης του Θρορ στα Ισπανικά Αγγλικά ISBN 84-450-7141-6
Ιταλικά 1973 Lo hobbit, ο la Riconquista del Tesoro Elena Jeronimidis Conte Milano: Adelphi Edizioni Ιταλικά Ιταλικά ISBN 88-459-0688-4.
Καταλανικά 1983 El Hòbbit (στο εξώφυλλο) Francesc Parcerisas Edicions de la Magrana, SA. Pàdua, 83, 08006, Barcelona Καταλανικά Καταλανικά Κάποια ονόματα είναι στα Αγγλικά (όπως Baggins ή Took, που στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών μεταφράζονται ως Saquet και Tuc αντίστοιχα). Στην πρώτη σελίδα ο τίτλος είναι El Hòbbit ο viatge d'anada i tornada. ISBN 84-8264-277-4
Κορεάτικα 1979
Κροατικά 1994 Σέρβο-Κροατικά - 1975
Λιθουανικά 1985
Λουξεμβουργιανά 2002
Μολδαβικά 1987 στα Κυριλλικά
Νορβηγικά 1972 Hobbiten, eller fram og tilbake igjen Nils Ivar Agøy Trondheim: Tiden Norsk Forlag Νορβηγικά Νορβηγικά ISBN 82-10-04300-5
Ολλανδικά 1960
Ουγγρικά 1975 A babó
Ουκρανικά 1985 Гобiт, або Мандрiвка за Iмлистi гори О. Мокровольського Київ: «Веселка»
Παραδοσιακά Κινέζικα 2001
Περσικά 2004 هابيت يا آنجا و بازگشت دوباره رضا عليزاده Tehran Περσικά Αγγλικά ISBN 964-334-200-X
Πολωνικά 1960 Hobbit, czyli tam i z powrotem Maria Skibniewska
Πολωνικά 1997 Hobbit albo tam i z powrotem Paulina Braiter
Πολωνικά 2002 Hobbit, czyli tam i z powrotem Andrzej Polkowski
Πορτογαλικά 1962 Ο Gnomo Maria Isabel Morna Braga, Mário Braga. εικ: António Quadros Porto: Livraria Civilização Editora
Πορτογαλικά 1985 Ο Hobbit Fernanda Pinto Rodrigues Mem Martins: Publicações Europa-América
Ρουμανικά 1975
Ρώσικα 1976 Хоббит, или Туда и обратно Н. Рахмановой Ленинград: Издательство «Детская литература»
Σέρβο-Κροατικά 1975 Хобит или тамо и назад
Σλοβακικά 1973
Σλοβενικά 1986 Hobit ali Tja in spet nazaj Dušan Ogrizek Ljubljana: Mladinska knjiga
Σουηδικά 1947 Bilbo – En hobbits äventyr Ξαναμεταφρασμένο το 1962
Τάι 2002
Τούρκικα 1996
Τσέχικα 1973
Φαρόε 1990
Φινλανδικά 1973 Hobitti, eli sinne ja takaisin Ξαναμεταφρασμένο το 1985

Ύφος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η βασική δομή της ιστορίας είναι αυτής μιας περιπέτειας που διαδραματίζεται σε επεισόδια. Ο Τόλκιν εμπλουτίζει την ιστορία του με πλούσιες λεπτομέρειες που αφορούν ακόμα και τους πλέον ασήμαντους χαρακτήρες και με μακρινά γεγονότα που κάνουν τον φανταστικό του κόσμο να δείχνει πιο βαθύς. Ωστόσο, από κάποιους έχει κατηγορηθεί ότι μακρηγορεί και καθυστερεί την πλοκή. Η αφηγηματική φωνή συχνά απευθύνεται άμεσα στον αναγνώστη, κάτι με το οποίο τελικά και ο ίδιος ο συγγραφέας θα διαφωνήσει. Σύμφωνα με τη βιογραφία του από τον Χάμφρεϊ Κάρπεντερ, ο Τόλκιν ισχυρίζεται ότι έπρεπε να συγκρατήσει τον εαυτό του για να μην ξαναγράψει ολόκληρο το βιβλίο από την αρχή, όταν το ξαναδιάβασε μετά από σχεδόν 20 χρόνια.

Μέσα από το μυθιστόρημα, φαίνονται οι εντυπωσιακές γνώσεις του Τόλκιν στις ιστορικές γλώσσες και τα πρώιμα ευρωπαϊκά κείμενα, ενώ τα ονόματα του Γκάνταλφ και όλων, πλην ενός, των νάνων προέρχονται απευθείας από το Αρχαίο Νορδικό ποίημα "Βολούσπα" της Ποιητικής Έντα[21]. Επίσης, στην εικονογράφηση (που έγινε από τον συγγραφέα) χρησιμοποιούνται αγγλοσαξονικοί ρούνοι. Η ιστορία είναι γεμάτη με πληροφορίες για ημερολόγια και φάσεις του φεγγαριού, με λεπτομερείς γεωγραφικές περιγραφές που ταιριάζουν καλά στους συνοδευτικούς χάρτες. Είναι τέλος αξιοσημείωτη η ιδιαίτερη προσοχή που ο Τόλκιν δίνει στις λεπτομέρειες, πράγμα που φανερώνεται και στη μετέπειτα δουλειά του.

Κύρια θέματα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Χόμπιτ μπορεί να θεωρηθεί ως παραβολή του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς ο ήρωας της ιστορίας αρπάζεται μακριά από το ήσυχο χωριατόσπιτό του και ρίχνεται σε ένα απομακρυσμένο πόλεμο, στον οποίο παραδοσιακού τύπου ηρωισμοί φαίνονται να είναι ανώφελοι.[22] και έτσι αναλύεται και το θέμα του ηρωισμού.

Η έννοια της εξατομίκευσης κατά τον Καρλ Γιουνγκ, αντανακλάται μέσα στο θέμα της διαρκούς ανάπτυξης της ωριμότητας και της ικανότητας, με τον συγγραφέα να αντιπαραβάλει την προσωπική ανάπτυξη του Μπίλμπο με την παντελή έλλειψη ανάπτυξης των νάνων.[7]

Η απληστία παίζει κύριο ρόλο στο μυθιστόρημα, με πολλά επεισόδια να πηγάζουν από τη λαχτάρα κάποιου ή κάποιων για φαγητό (είτε Τρολς τρώνε Νάνους, είτε Νάνοι τρώνε Ξωτικά) ή από την επιθυμία για διάφορα υλικά αγαθά, όπως χρυσό και διαμαντικά.

Διασκευές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Με το πέρασμα των χρόνων, το Χόμπιτ έχει διασκευαστεί αρκετές φορές για τις ανάγκες άλλων μέσων προβολής.

Ο ραδιοφωνικός σταθμός BBC Radio 4 μετέδωσε το Χόμπιτ, διασκευασμένο από τον Michael Kilgarriff, σε οκτώ τετράωρες συνέχειες, από τον Σεπτέμβριο έως τον Νοέμβριο του 1968, με τις φωνές του Άντονι Τζάκσον ως αφηγητή, του Πολ Ντέινμαν ως Μπίλμπο και του Χέρον Κάρβικ ως Γκάνταλφ.

Μία περιληπτική αφήγηση του βιβλίου από τον ηθοποιό Νίκολ Γουίλιαμσον κυκλοφόρησε το 1974, σε τέσσερις δίσκους βινυλίου, από την Argo Records.

Το 1977 έκανε το ντεμπούτο του στις Η.Π.Α η τηλεοπτική ταινία κινουμένων σχεδίων Το Χόμπιτ, παραγωγής των Rankin/Bass.

Η Αμερικανική ραδιοφωνική θεατρική ομάδα The Mind's Eye δημιούργησε μια ηχητική διασκευή του "Χόμπιτ" που κυκλοφόρησε σε έξι ωριαίες κασέτες το 1979.

Η τηλεοπτική εκπομπή του BBC για παιδιά Jackanory παρουσίασε μια διασκευή του Χόμπιτ το 1979.[23] Αν και δεν συνηθίζονταν στο πρόγραμμα, η διασκευή έγινε από πολλούς αφηγητές. Σύμφωνα με έναν από αυτούς, τον David Wood, η Tolkien Estate είχε επανειλημμένα σταματήσει την κυκλοφορία της παραγωγής σε βίντεο.[24]

Μια σειρά από τρία τεύχη κόμικς με κείμενα των Chuck Dixon και Sean Deming, εικονογραφημένη από τον David Wenzel, εκδόθηκε από την Eclipse Comics το 1989. Μια επανέκδοση σε ένα ενιαίο τόμο, κυκλοφόρησε από την Del Rey Books το 2001. Στα Ελληνικά εκδόθηκε απο τις εκδόσεις Αίολος ως ένας τόμος, σε μετάφραση Θωμά Μαστακούρη.

Μια ακόμα διασκευή του "Χόμπιτ" για το θέατρο είναι αυτή του Robert Inglis, μια παράσταση με μοναδικό ηθοποιό τον ίδιο. Η ερμηνεία του αυτή οδήγησε στο να του ζητηθεί να αφηγηθεί το συνοπτικό ακουστικό βιβλίο του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών για τη Recorded Books το 1990. Το 1991 αφηγήθηκε την, επίσης συνοπτική εκδοχή, του Χόμπιτ.

Το 2004 μια εκδοχή της ιστορίας για όπερα γράφτηκε και πρωτοκυκλοφόρησε στον Καναδά, ενώ η επίσημη παρουσίαση του έργου στην Αμερική έγινε στη Sarasota Opera, στη Σαραζότα της Φλόριντα.

Ταινίες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σε σκηνοθεσία του Πίτερ Τζάκσον και παραγωγή MGM και Warner Bros.. Οι ταινίες γυρίστηκαν ταυτόχρονα και έχουν ήδη κυκλοφορήσει.

Βιντεοπαιχνίδια

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Χόμπιτ έχει αποτελέσει το αντικείμενο διάφορων επιτραπέζιων παιχνιδιών, όπως είναι το "The Lonely Mountain" (1984) και το "The Battle of Five Armies" (1984) καθώς επίσης και το σχεδόν ομώνυμο "The Hobbit Adventure Board game" τα (1997) όλα από την Iron Crown Enterprises.

Η Games Workshop κυκλοφόρησε επίσης το επιτραπέζιο πολεμικό παιχνίδι "Battle of Five Armies" (2005) με φιγούρες των 10mm, βασισμένο στους κανόνες του παιχνιδιού Warmaster, της ίδιας εταιρίας.

Διάφορα βιντεοπαιχνίδια, επίσημα και ανεπίσημα, έχουν βασιστεί στην ιστορία. Ένα από τα πρώτα ήταν το The Hobbit, βραβευμένο (Golden Joystick Award για Παιχνίδια Στρατηγικής του έτους 1983) παιχνίδι για ηλεκτρονικό υπολογιστή, ανεπτυγμένο το 1982 από την Beam Software και εκδοθέν από τη Melbourne House, συμβατό με τους περισσότερους τότε υπολογιστές, από τους δημοφιλέστερους όπως ήταν ο ZX Spectrum και ο Commodore 64, μέχρι τους πιο άγνωστους, όπως ο Dragon 32 και ο Oric. Μετά από συνεννόηση με τους εκδότες, ένα αντίγραφο του μυθιστορήματος περιλαμβανόταν σε κάθε πώληση παιχνιδιού.

Η Sierra Entertainment κυκλοφόρησε το The Hobbit το 2003 για ηλεκτρονικούς υπολογιστές με Windows,καθώς και για PlayStation 2, Xbox, και Nintendo GameCube. Μια παρόμοια έκδοση του παιχνιδιού κυκλοφόρησε και για το Game Boy Advance.

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Ανακτήθηκε στις 8  Μαρτίου 2022.
  2. ↑ «Houghton Mifflin - Children's Books». Houghton Mifflin. Ανακτήθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου 2007. 
  3. ↑ Auden, W.Η (1954-10-31). «The Hero is a Hobbit». The New York Times. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2012-09-01. https://web.archive.org/web/20120901015415/http://www.nytimes.com/1954/10/31/books/tolkien-fellowship.html. Ανακτήθηκε στις 2007-07-28. 
  4. ↑ «Mythopoeic Fantasy Award for Children's Literature». Ανακτήθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου 2007. [...] honors books for younger readers (from “Young Adults” to picture books for beginning readers), in the tradition of The Hobbit or The Chronicles of Narnia. 
  5. ↑ Eaton, Anne T. (1938-03-13). «A Delightfully Imaginative Journey». The New York Times. http://www.nytimes.com/1938/03/13/movies/LOTR-HOBBIT.html. 
  6. ↑ Langford, David (2001). «Lord of the Royalties». SFX magazine. http://www.ansible.co.uk/sfx/tolkien.html. Ανακτήθηκε στις 2007-09-29. 
  7. ↑ 7,0 7,1 Matthews, Dorothy. «The Psychological Journey of Bilbo Baggins». A Tolkien Compass. σελίδες 27–40. 
  8. ↑ Humphrey Carpenter: J. R. R. Tolkien: A Biography, George Allen & Unwin, 1977, p. 172
  9. ↑ «Hobbit 1st edition fetches $66,000 at auction» (στα αγγλικά). Xenite.Org News (Xenite.Org). 15-7-2002. http://www.xenite.org/faqs/lotr_movie/news_0001/524.html. Ανακτήθηκε στις 18-10-2009. 
  10. ↑ «First edition Hobbit sells for about $120,000» (στα αγγλικά). CBC News. 19-3-2008. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2008-03-20. https://web.archive.org/web/20080320131551/http://www.cbc.ca/arts/books/story/2008/03/19/hobbit-firstediction-sold.html. Ανακτήθηκε στις 18-10-2009. 
  11. ↑ 11,0 11,1 Anderson, The Annotated Hobbit (1988)
  12. ↑ 12,0 12,1 Carpenter, Humphrey (1977). J. R. R. Tolkien: A Biography. London: George Allen & Unwin. OCLC 3046822. 
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών, Η Συντροφιά του Δαχτυλιδιού, πρόλογος
  14. ↑ Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν, Επιστολή 211 (υποσημείωση)
  15. ↑ Anderson, The Annotated Hobbit (1988), Flies and Spiders, note 23
  16. ↑ Anderson, The Annotated Hobbit (1988), 322-328
  17. ↑ Tolkien, J. R. R. (1937). The Hobbit. London: George Allen & Unwin. σελ. 63. 
  18. ↑ Tolkien, J. R. R. (1951). The Hobbit. London: George Allen & Unwin. σελ. 63. 
  19. ↑ Tolkien, J. R. R. (1966). The Hobbit. Boston: Houghton Mifflin Company. σελ. 62. ISBN 0-395-07122-4. 
  20. ↑ Christopher Tolkien, The History of Middle-earth
  21. ↑ «Tolkien's Middle-earth: Lesson Plans, Unit Two». Houghton Mifflin. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Οκτωβρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου 2007. 
  22. ↑ Carpenter, Humphrey: Tolkien and the Great War, Review, The Times 2003 Tolkien and the Great War, Review, The Times 2003 Αρχειοθετήθηκε 2011-06-15 στο Wayback Machine.
  23. ↑ «The Hobbit». Jackanory.  Internet Movie Database: Jackanory, "The Hobbit" (1979)
  24. ↑ «David Woods, website». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Ιανουαρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 12 Νοεμβρίου 2007. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]


Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Το_Χόμπιτ&oldid=10781607"