Τουρκική κατάρριψη ρωσικού Sukhoi Su-24

Το ρωσικό Su-24M/83 που καταρρίφθηκε

Ρωσικός χάρτης του χώρου της εμπλοκής και κατάρριψης. Με κόκκινη γραμμή η πορεία του ρωσικού αεροσκάφους και μπλε του τουρκικού.

Στις 24 Νοεμβρίου 2015 και ώρα 09.24 (τοπική) μαχητικό αεροσκάφος F-16 της τουρκικής πολεμικής αεροπορίας κατέρριψε ένα ρωσικό βομβαρδιστικό τύπου Sukhoi Su-24M που επιχειρούσε δράση κατά Σύριων Τουρκμένων ανταρτών στη βόρεια Συρία. Η κατάρριψη συνέβη εντός του εναέριου χώρου της Συρίας και σε απόσταση 1 χλμ νότια των Δ-ΒΔ. τουρκο-συριακών συνόρων με την αιτιολογία ότι το ρωσικό αεροσκάφος είχε παραβιάσει προηγουμένως τον εναέριο χώρο της Τουρκίας επί δεκαεπτά δευτερόλεπτα. Οι δύο Ρώσοι πιλότοι αν και εκτινάχθηκαν επιτυχώς τελικά διεσώθη μόνο ο συγκυβερνήτης, ενώ ο κυβερνήτης, φονεύθηκε στον αέρα, από τα πυρά των ανταρτών, καθ΄ ον χρόνο έπεφτε με αλεξίπτωτο. Το δε αεροσκάφος επέπεσε επί του συριακού εδάφους, 4 χλμ. νότια των συνόρων. Από δε την ομάδα εντοπισμού και διάσωσης των παραπάνω φονεύθηκε ένας ακόμη Ρώσος πεζοναύτης.

Η τουρκική "επιλογή" της κατάρριψης αυτής ανέβασε δραματικά την ήδη υφιστάμενη διεθνή ένταση μετά και το τελευταίο πολλαπλό τρομοκρατικό κτύπημα στο Παρίσι. Ως γεγονός κυριάρχησε επί τέσσερις ημέρες στα διεθνή μέσα ενημέρωσης με θέσεις, παραθέσεις και αντιπαραθέσεις τόσο στον στρατιωτικό όσο περισσότερο στον πολιτικό και διπλωματικό χώρο με αποκάλυψη ακόμα και νέων συμμαχιών, στη εξέλιξη και διαμόρφωση της γεωστρατηγικής της Μέσης Ανατολής.

Γενική κατάσταση πριν το επεισόδιο

Στη Συρία από το 2011 έχει ξεσπάσει ένας εμφύλιος πόλεμος κατά τον οποίο έχουν σχηματιστεί διάφορες επαναστατικές ένοπλες δυνάμεις στις οποίες έχουν εισχωρήσει ξένοι έποικοι (κυρίως Άραβες), έχοντας έτσι κατακερματίσει τη χώρα σε ζώνες ελέγχου. Οι επαναστατικές αυτές δυνάμεις δρουν κυρίως στο βόρειο και ανατολικό τμήμα της χώρας. Μεταξύ αυτών των δυνάμεων είναι και η λεγόμενη επαναστατική ταξιαρχία των Τουρκμένων που από το 2012 δρα ενάντια στο καθεστώς του Άσσαντ, με την ανοικτή υποστήριξη της Τουρκίας, στη Β. Συρία παρά τα τουρκοσυριακά σύνορα καθώς και στη περιοχή της Λατάκειας με κάποιες εκεί ομάδες.
Σημειώνεται ότι από τον Ιούνιο του 2012, μετά την κατάρριψη ενός τουρκικού μαχητικού Fantom από συριακή αντιαεροπορική συστοιχία, εν μέσω καταγγελιών της Δαμασκού για παραβίαση συριακού εναέριου χώρου, καθώς και άλλων περιστατικών, η Τουρκία αλλάζοντας τους κανόνες εμπλοκής θεωρεί πλέον ως εχθρική απειλή κάθε μέσο που παραβιάζει τον εναέριο χώρο της παρά τη συριακή μεθόριο. Προ της πολιτικής εσωτερικής απελπιστικής κατάστασης για τη Συρία, η Ρωσία, μόνιμα σύμμαχός της, ανέλαβε, κατόπιν πρόσκλησης του Προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ από τις 30 Σεπτεμβρίου 2015 κοινή στρατιωτική αεροπορική δράση με τον συριακό εθνικό στρατό ενάντια του Ισλαμικού κράτους αλλά και των άλλων αντικυβερνητικών δυνάμεων¨δημιουργώντας δύο αεροναυτικές βάσεις, στις πόλεις Ταρτούς και Λατάκεια. Επισημαίνεται ότι και από τον Σεπτέμβριο του 2014 έχει ξεκινήσει διασυμμαχική εκστρατεία κατά του Ισλαμικού κράτους με αεροπορικές προσβολές από αεροπορικές βάσεις που έχουν αναπτυχθεί στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής κατά θέσεων Τζιχαντιστών και ειδικότερα κατά της συριακής πόλης Ράκα φερόμενη να αποτελεί το κέντρο τους. Στις δυνάμεις αυτές περιλαμβάνονται Αμερικανοί, Άγγλοι, Γάλλοι, Σαουδάραβες, Αυστραλοί κ.ά.

Στις αρχές του Οκτωβρίου 2015 η Τουρκία και μέσω αυτής το ΝΑΤΟ διαμαρτυρήθηκαν στη Ρωσία για κάποια παραβίαση του τουρκικού εναέριου χώρου διάρκειας "μερικών δευτερολέπτων" από ένα Su-30. Γεγονός το οποίο η Ρωσία παραδέχθηκε ότι συνέβη λόγω δυσμενών καιρικών συνθηκών και διαβεβαίωσε ότι ήδη λήφθηκαν μέτρα προς αποφυγή παρόμοιου συμβάντος στο μέλλον.. Στις 16 Οκτωβρίου δηλώθηκε εκ μέρους της Τουρκίας ότι την προηγουμένη μέρα κατέρριψε ένα μη επανδρωμένο αεροσκάφος (ντρον) στα τουρκοσυριακά σύνορα χωρίς να κατονομάζει χώρα προέλευσης, για το οποίο όμως Αμερικανοί εμπειρογνώμονες πιθανολόγησαν ότι επρόκειτο για ρωσικό, ενώ η Ρωσία δήλωσε ουδεμία απώλεια. Την επομένη ο πρωθυπουργός της Τουρκίας Αχμέτ Νταβούτογλου δήλωσε ότι η Τουρκία θα καταρρίψει οποιοδήποτε αεροσκάφος που θα παραβιάσει τον εναέριο χώρο της. Συνέπεια αυτών λίγες ημέρες αργότερα, στις 23 Οκτωβρίου (2015) συνομολογείται μνημόνιο "αμοιβαίας κατανόησης" μεταξύ των υπουργείων Εθνικής Άμυνας της Ρωσίας και των ΗΠΑ σύμφωνα με το οποίο η ρωσική Διοίκηση της Πολεμικής Αεροπορίας θα λαμβάνει όλα τα απαραίτητα μέτρα προς πρόληψη ατυχημάτων μεταξύ ρωσικών και νατοϊκών πολεμικών αεροσκαφών
Παράλληλα στις 31 Οκτωβρίου ένα ρωσικό επιβατηγό αεροσκάφος, τύπου Airbus A321-231, ανατινάζεται στον αέρα πάνω από τη χερσόνησο του Σινά, από βόμβα που είχαν τοποθετήσει τρομοκράτες του Ισλαμικού Κράτους, παρασύροντας στο θάνατο 224 επιβαίνοντες, μεταξύ των οποίων 17 παιδιά ενώ στις 13 Νοεμβρίου το Παρίσι γίνεται πεδίο πολλαπλών τρομοκρατικών επιθέσεων με 129 νεκρούς, την ευθύνη των οποίων ανέλαβε με προκλητική ανακοίνωσή του την επομένη το Ισλαμικό κράτος, δηλώνοντας "πως αυτές οι επιθέσεις είναι η αρχή της καταιγίδας", προκαλώντας εύλογα τη διεθνή κατακραυγή κατά των τζιχαντιστών. Κατόπιν αυτών ο πρόεδρος της Γαλλίας Φρανσουά Ολλάντ δηλώνοντας ότι "η Γαλλία βρίσκεται σε πόλεμο". διατάζει την ενίσχυση των γαλλικών δυνάμεων στη Μέση Ανατολή με την αποστολή του γαλλικού αεροπλανοφόρου "Σαρλ ντε Γκώλ", απαιτώντας ταυτόχρονα απ΄ όλα τα κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ να απαντήσουν συλλογικά με βάση το άρθρο 5 του Βορειοατλαντικού Συμφώνου, σύμφωνα με το οποίο επίθεση εναντίον κράτους-μέλους συνιστά επίθεση εναντίον όλης της συμμαχίας. Την επομένη, στις 15 Νοεμβρίου (ημέρα Κυριακή) συνέρχεται στη Βιέννη η Σύνοδος των υπουργών Εξωτερικών των χωρών που εμπλέκονται στη κρίση και την ίδια ημέρα συνέρχεται στην μεταβληθείσα σε φρούριο Αττάλεια, με παρουσία περισσοτέρων από 13.500 αστυνομικών, η προγραμματισμένη από καιρό διήμερη 10η σύνοδος κορυφής της G20 την οποία υποδέχεται ο Τούρκος πρόεδρος και στην οποία συμμετέχουν μεταξύ των άλλων οι πρόεδροι των ΗΠΑ, Ρωσίας, Κίνας, Γερμανίας κ.ά. ενώ τον Γάλλο πρόεδρο εκπροσωπούν ο υπουργός Εξωτερικών Λοράν Φαμπιούς και ο υπουργός οικονομικών Μισέλ Σαπέν.

Κατά τις εργασίες της συνόδου, όπου κυρίαρχο θέμα στην "ατζέντα των συζητήσεων" ήταν η σφαγή στο Παρίσι και γενικά η τρομοκρατία, ο Πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντίμιρ Πούτιν αναφερόμενος στο Ισλαμικό κράτος αποκάλυψε καταγγέλλοντας ότι χρηματοδότες αυτού μεταξύ άλλων είναι και χώρες-μέλη της G20, καθώς και την άρνηση των ΗΠΑ σε κοινή δράση κατά των τρομοκρατών. Τρεις ημέρες αργότερα από τη λήξη της συνόδου, στις 19 Νοεμβρίου, το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών κάλεσε τον Ρώσο πρέσβη στην Τουρκία Αντρέι Καρλόφ και τον Ρώσο στρατιωτικό ακόλουθο συνταγματάρχη Αντρέι Ντόβγκερ στους οποίους επέκρινε τις ρωσικές επιχειρήσεις που πραγματοποιούνται εναντίον των "αμάχων" Τουρκμένων κοντά στη μεθόριο (περιοχή Μπαγίρμπουκατ) καθιστώντας τους σαφές ότι η Τουρκία δεν θα μείνει αδιάφορη για την ασφάλεια των παραπάνω, καθώς και στην εφαρμογή των νέων κανόνων εμπλοκής που τους έχει γνωστοποιηθεί από διμήνου.

Η κατάρριψη

Από τη πρώτη στιγμή της ανακοίνωσης της κατάρριψης του ρωσικού μαχητικού αεροσκάφους ένα στρατιωτικό θρίλερ άρχισε να εκτυλίσσεται για δύο εικοσιτετράωρα επί των πραγματικών συνθηκών του συμβάντος. Οι εκατέρωθεν ανακοινώσεις από την Άγκυρα και τη Μόσχα δίνοντας στη δημοσιότητα αντικρουόμενα στοιχεία, χάρτες, ηχογραφήσεις μηνυμάτων κ.λπ. ισχυροποιούσαν μόνο τους κατενάντιους ισχυρισμούς τους. Η μεν τουρκική πλευρά να υποστηρίζει ότι η κατάρριψη έγινε επάνω από το τουρκικό έδαφος και η πτώση του σε συριακό, η δε ρωσική πλευρά να επιμένει ότι το περιστατικό συνέβη εντός του εναέριου χώρου της Συρίας, χωρίς να έχει προηγηθεί καμία παραβίαση. Αξιοσημείωτο είναι ότι πριν ακόμα να ξεδιαλύνει το τοπίο και η τύχη των δύο Ρώσων πιλότων άρχισαν "να "τρέχουν" επίσημες ανακοινώσεις άλλων διεθνών πολιτικών και δημοσιογραφικών παραγόντων με ψυχροπολεμικό χαρακτήρα. Εν προκειμένω παραμένουν οι δύο εκδοχές.

Ρωσική εκδοχή

Ρωσικός χάρτης της πορείας του Su-24 μέχρι και της κατάρριψής του με κόκκινο χρώμα και η αντίστοιχη του τουρκικού F-16 με μπλε χρώμα

Σύμφωνα με την εκδοχή του ρωσικού Υπουργείου Άμυνας στις 24 Νοεμβρίου σημειώθηκε απώλεια μαχητικού Su-24M με ουριαίο αριθμό 83 από πυρκαγιά μετά από ΑΕ-ΑΕ πυραυλική επίθεση τουρκικού μαχητικού F-16. Συγκεκριμένα στις 09.15 (ώρα Μόσχας) στο εν λόγω ρωσικό σκάφος με πιλότους τον αντισμήναρχο Όλεγκ Πεσκώφ και τον σμηναγό Κονσταντίν Μουράκτιν ανατέθηκε η εκτέλεση επιδρομής στη περιοχή Κεπήρ - Μοτλού και Αλ Ζαΐγια στο Β-ΒΔ τμήμα της Συρίας, ΒΑ της πόλης Λατάκειας. Το σκάφος απογειώθηκε από την αεροπορική βάση Χμεϊμίμ στις 09.42 φέροντας 4 βόμβες μεγάλης εκρηκτικότητας (OFAB-250-270) με πορεία Α-ΒΑ. προς περιοχή της πόλης Μααρράτ (αρχαία ελληνική Αρρά), που βρίσκεται πάνω στον αυτοκινητόδρομο Χαλέπι-Δαμασκός, με ταχύτητα 800 χλμ/ώρα και σε ύψος 5.700 μ. σύμφωνα με το σχετικό χάρτη.
Φθάνοντας στην εν λόγω περιοχή και εκτελώντας επί εικοσάλεπτο διάφορους γύρους εποπτεύοντας την περιοχή και χωρίς να συμβεί κάποια επιδρομή στις 10.11 λαμβάνει πορεία Δ-ΒΔ με κατεύθυνση την περιοχή Κεπίρ. Ακολουθώντας ευθεία πορεία και διερχόμενο 1 χλμ νότια της εσχατιάς των τουρκοσυριακών συνόρων (ώρα 10.15), ένα λεπτό αργότερα προέβη στην πρώτη προσβολή στόχου (ώρα 10.16). Στη συνέχεια στρίβοντας αριστερά και ακολουθώντας αντίθετη πορεία επανέλαβε νέα προσέγγιση επί έτερου στόχου πλησίον του προηγουμένου και σε απόσταση 5,5 χλμ νότια των συνόρων τον οποίο και άρχισε να βομβαρδίζει ώρα 10.24. Το ίδιο ακριβώς λεπτό δέχθηκε πύραυλο ΑΕ-ΑΕ από τουρκικό μαχητικό F-16 με συνέπεια το αεροσκάφος να καταρριφθεί και να χαθεί από τις οθόνες των ραντάρ.

Ο Αρχηγός της ρωσικής πολεμικής αεροπορίας Βίκτωρ Μποντάρεφ

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Κέντρου Διοίκησης της συριακής Αεροπορίας και Αεράμυνας κατά την ανάλυση της οθόνης του εναέριου ελέγχου στους παραπάνω χρόνους, όπως παρουσίασε ο αρχηγός της ρωσικής αεροπορίας Βίκτωρ Μποντάρεφ, διαπιστώθηκε ότι ένας εναέριος στόχος προσέγγισε τα ΒΔ συριακά σύνορα με ταχύτητα 800 χλμ/ώρα που φέρεται να έκανε την προσβολή και ακολούθως κινήθηκε βόρεια.
Συνεκτιμώντας τα στοιχεία των επίγειων συριακών ραντάρ με εκείνα που ανέφερε ο διασωθείς πιλότος επρόκειτο για δύο τουρκικά μαχητικά F-16 που φέρονται να απογειώθηκαν από την αεροπορική βάση του Ντιγιάρμπακιρ. Λαμβάνοντας υπόψη την απόσταση της βάσης αυτής με το χώρο του περιστατικού και τις δυνατότητες των εν λόγω μαχητικών αεροσκαφών εκτιμάται ως ελάχιστος χρόνος κάλυψης της απόστασης και αναχαίτισης τα 45 λεπτά της ώρας. Παρά ταύτα τα προωθημένα στα σύνορα συριακά ραντάρ κατέγραψαν τους δύο παραπάνω στόχους από ώρας 09.11 μέχρι 10.26 (1 ώρα και 15 λεπτά) να περιφέρονται δυτικότερα εντός του τουρκικού εναέριου χώρου εγγύς των συνόρων και σε ύψος 2.400 μ.

• Ιδιαίτερα αξιοσημείωτο είναι ότι για τη συγκεκριμένη πτήση του ρωσικού Su-24M, στα πλαίσια του μνημονίου "αμοιβαίας κατανόησης" που είχε υπογραφεί ένα μήνα πριν, είχαν ενημερωθεί προηγουμένως εκπρόσωποι της πολεμικής αεροπορίας των ΗΠΑ, όπως ανέφερε τόσο ο πρόεδρος της Ρωσίας Β. Πούτιν όσο και ο αρχηγός της ρωσικής αεροπορίας. Τούτο φέρεται όμως να διαψεύσθηκε 24 ώρες αργότερα από Αμερικανούς αξιωματούχους, διατηρώντας την ανωνυμία τους.

Τουρκική εκδοχή

Μαχητικό Φάλκον F-16C της Τουρκικής Πολεμικής Αεροπορίας

Σύμφωνα με την επίσημη τουρκική αφήγηση του περιστατικού γίνεται λόγος για δύο ρωσικά μαχητικά Su-24 τα οποία ανίχνευσαν δύο τουρκικά F-16s να προσεγγίζουν τα τουρκοσυριακά σύνορα με κατεύθυνση από Ανατολάς προς Δυσμάς. Και τα δύο ρωσικά αεροσκάφη παραβίασαν τον τουρκικό εναέριο χώρο για 17 δευτερόλεπτα με συνέπεια το ένα εκ των δύο να καταρριφθεί και να επιπέσει σε συριακό έδαφος. Προς υποστήριξη του επιχειρήματος αυτού παρουσιάσθηκε χάρτης πτήσης που απεικονίζει τη προβαλλόμενη παραβίαση χωρίς όμως τους απαραίτητους χρόνους. Παράλληλα δόθηκε στη δημοσιότητα ανάλυση ηχητικού αρχείου, των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων που φέρονται καταγεγραμμένες οι προειδοποιήσεις της τουρκικής πολεμικής αεροπορίας προς τους Ρώσους πιλότους, μεταξύ των οποίων ακούγεται στην αγγλική: «Εδώ τουρκική πολεμική αεροπορία, προσεγγίζετε τον εναέριο χώρο της Τουρκίας. Αλλάξτε πορεία προς Νότο αμέσως.» Το μήνυμα αυτό αν και φέρεται, κατά τους ισχυρισμούς, να επαναλαμβάνεται αρκετές φορές, (10 φορές εντός 5 λεπτών, όπως διατείνονται Τούρκοι αξιωματούχοι), εντούτοις σημειώνεται ότι πουθενά δε γίνεται λόγος για παραβίαση αλλά μόνο για προσέγγιση.

Σύμφωνα δε με επιστολή της Τουρκίας προς τον ΟΗΕ, μέσω του εκεί μόνιμου πρέσβη της που διέρρευσε όμως στο Διαδίκτυο από τα Wikileaks, η Τουρκία υποστηρίζει πως τα εν λόγω ρωσικά αεροσκάφη αγνοώντας τις προειδοποιήσεις παραβίασαν τον εθνικό εναέριο χώρο στη μεθόριο της περιοχής Χατάι σε ύψος 19.000 ποδών, για 17 δευτερόλεπτα, και σε βάθος 1,36 και 1,15 μιλίων αντίστοιχα από την μεθόριο, που υπόψη δημιουργεί μια εσχατιά εντός του συριακού εδάφους αποτελώντας και το νοτιότερο σημείο των τουρκο-συριακών συνόρων.

Αμερικανική εκδοχή

Ενδιαφέρον εμφάνισε και η αμερικανική εκδοχή φερόμενη ως ενδιάμεση των παραπάνω. Αμερικανός αξιωματούχος αναφερόμενος στο περιστατικό στο πρακτορείο Reuters, διατηρώντας όμως την ανωνυμία του, δήλωσε ότι το ρωσικό αεροσκάφος καταρρίφθηκε στον εναέριο χώρο της Συρίας, ύστερα από μια πρόσκαιρη εισβολή δευτερολέπτων του τουρκικού εναέριου χώρου. Η δε εκτίμηση αυτή βασίσθηκε σε ανίχνευση του θερμικού ίχνους του μαχητικού Su-24.

Προσπάθεια διάσωσης πιλότων

Ένα ελικόπτερο τύπου Mil Mi-8

Αμέσως με την πυραυλική βολή που δέχθηκε το ρωσικό Su-24 και την εξ αυτής απότομη στροφή που πήρε το σκάφος οι δύο πιλότοι αντιλαμβανόμενοι τη λάμψη και την ουρά λευκού καπνού και ενημερώνοντας άμεσα τον αξιωματικό ελέγχου πτήσης εκτινάχθηκαν επιτυχώς εγκαταλείποντας το σκάφος το οποίο και χάθηκε από τις οθόνες των ραντάρ. Οι κλήσεις που ακολούθησαν από τη βάση ελέγχου προς τον αντισμήναρχο Πεσκώφ στις 10.25 έμειναν αναπάντητες. Στον συναγερμό που ακολούθησε για τον εντοπισμό και διάσωση των πιλότων ενεπλάκησαν το συριακό πυροβολικό και πτήσεις πολεμικών αεροσκαφών για την εκκένωση της περιοχής από τους Τουρκμένους αντάρτες. Σε χρόνο μόλις 1,5 ώρας μετά την κατάρριψη, τουρκικός ιδιωτικός τηλεοπτικός σταθμός μετέδωσε βίντεο με τη σκηνή της πτώσης του αεροσκάφους καθώς και βίντεο με Τουρκμένους αντάρτες να προσπαθούν να σκοτώσουν τους πιλότους που έπεφταν με τα αλεξίπτωτα και αργότερα να πανηγυρίζουν γύρω από το νεκρό σώμα του ενός εξ αυτών με εικόνες που σοκάρουν. Το αρχικό αυτό βίντεο μετέδωσε και ο κρατικός τηλεοπτικός σταθμός Anadolu και στη συνέχεια όλα τα ειδησεογραφικά πρακτορεία και τηλεοπτικοί σταθμοί. Την ίδια δε ώρα Τούρκος αξιωματούχος βεβαίωνε ότι και οι δύο Ρώσοι πιλότοι έχουν διασωθεί.
Στο μεταξύ στις επίγειες δυνάμεις έρευνας έλαβαν μέρος ειδική μονάδα επίλεκτων καταδρομέων της Χεζμπολάχ που συγκροτήθηκε επί τούτου και γνώριζε πολύ καλά την περιοχή καθώς και πέντε κατάλληλα επανδρωμένα ελικόπτερα τύπου Mil Mi-8 τα οποία και κατάφεραν να εντοπίσουν και να σώσουν τον δεύτερο πιλότο-βομβαρδιστή, μετά από διαπραγμάτευση με τους αντάρτες που τον είχαν συλλάβει όμηρο. Τη διάσωσή του ανήγγειλε ο Ρώσος πτέραρχος Σεργκέι Ρουσκόι επιβεβαιώνοντας παράλληλα τον θάνατο του πρώτου πιλότου Ολέγκ Πεσκώφ από επίγεια πυρά που είχε δεχθεί στον αέρα, κατά τη κάθοδό του με αλεξίπτωτο. Στη διάρκεια των επιχειρήσεων αυτών βλήθηκε το ένα από τα πέντε ελικόπτερα με αποτέλεσμα να σκοτωθεί ένας Ρώσος πεζοναύτης και το ελικόπτερο να εκτελέσει αναγκαστική προσεδάφιση και να εγκαταλειφθεί από το πλήρωμά του. Τελικά το μεν σώμα του νεκρού πιλότου παραδόθηκε στις τουρκικές Αρχές και μέσω Άγκυρας παρελήφθη από τις ρωσικές όπου και μεταφέρθηκε στη Μόσχα με τιμές ήρωα, το δε ελικόπτερο που είχε εγκαταλειφθεί ανατινάχθηκε από τους Τουρκμένους αντάρτες με αντιαρματικό κατευθυνόμενο βλήμα (TOW), αμερικανικής κατασκευής σύμφωνα με σχετικό ρεπορτάζ.

Αντιδράσεις εμπλεκομένων

Ρωσική πλευρά

Μόλις ενημερώθηκε σχετικά ο πρόεδρος της Ρωσίας Πούτιν, κατά την επιστροφή του από Ιράν και ευρισκόμενος στην πόλη Σότσι όπου είχε επίσημη συνάντηση με τον Βασιλέα της Ιορδανίας Αμπντάλα Β΄ έκανε μεταξύ άλλων τις ακόλουθες βαρυσήμαντες δηλώσεις - καταγγελίες: "Οι Ένοπλες Δυνάμεις μας. δίνουν μια ηρωική μάχη κατά της τρομοκρατίας, χωρίς σκέψεις για τους ίδιους και τη ζωή τους, όμως η σημερινή απώλεια ήταν μια πισώπλατη μαχαιριά από συνεργούς των τρομοκρατών ..., η Ρωσία δεν ανέχεται προσβολή όπως αυτή..., οι ρωσοτουρκικές σχέσεις μετά απ΄ αυτό θα επηρεαστούν δυσμενώς". Αλλά και ο Αμπντάλα Β΄ φαινόταν συντετριμμένος από το γεγονός όταν κατά τραγική συγκυρία ένα χρόνο πριν, στις 25 Δεκεμβρίου του 2014 είχε καταρριφθεί ιορδανικό μαχητικό και ο διασωθείς με αλεξίπτωτο πιλότος συνελήφθη από τους τζιχαντιστές οι οποίοι στη συνέχεια τον έκαψαν ζωντανό.
Ο δε πρωθυπουργός της Ρωσίας Ντμίτρι Μεντβέντεφ δήλωσε: "οι ενέργειες της Τουρκίας προστατεύουν de facto το Ισλαμικό κράτος. Οι αλόγιστες και εγκληματικές ενέργειες των τουρκικών αρχών ... έχουν προκαλέσει μια επικίνδυνη κλιμάκωση των σχέσεων μεταξύ της Ρωσίας και του ΝΑΤΟ, η οποία δεν μπορεί να δικαιολογηθεί από κανένα ενδιαφέρον, συμπεριλαμβανομένης της προστασίας των κρατικών συνόρων.., το γεγονός μας υποχρεώνει να επανεξετάσουμε κοινά επιχειρηματικά σχέδια". Ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας Σεργκέι Λαβρόφ ακυρώνει την προγραμματισμένη για την επομένη ημέρα επίσκεψή του στην Άγκυρα, ενώ εξέδωσε τουριστική οδηγία επιστροφής των Ρώσων τουριστών από Τουρκία. Ο υπουργός Εθνικής Άμυνας της Ρωσίας Σεργκέι Σόιγκου χαρακτήρισε την ενέργεια της κατάρριψης εχθρική. Ο δε αρχηγός της ρωσικής πολεμικής αεροπορίας, παρουσιάζοντας το σενάριο του γεγονότος έκανε σαφή υπαινιγμό για προμελετημένη ενέδρα και κατάρριψη. Επίσης ο υπουργός Πληροφοριών της Συρίας Ουμράν Άχιντ αζ-Ζουμπί δήλωσε ότι "ο πυροβολισμός του Ρώσου πιλότου και οι ενέργειες κατ΄ αυτού θα προστεθούν στο ποινικό μητρώο των ανταρτών που δρουν στη χώρα και κατά των χωρών εκείνων που τους χρηματοδοτούν και τους εξοπλίζουν", αναφέροντας σχετικά την Τουρκία, τη Σαουδική Αραβία και το Κατάρ ως τους ισχυρότερους υποστηρικτές τους. Μοσχοβίτες διαδηλωτές προσέβαλαν την τουρκική πρεσβεία πετώντας αυγά και πέτρες σπάζοντας κάποια τζάμια παραθύρων, πριν προλάβει η αστυνομία να εκκενώσει την περιοχή.

Τουρκική πλευρά και συν αυτής

Ο Πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ενημερωθείς για την κατάρριψη λίγες ώρες μετά δήλωσε ότι "η Τουρκία έχει το δικαίωμα να υπερασπιστεί τον εναέριο χώρο της...", προσθέτοντας, "χειρότερα περιστατικά δεν έχουν λάβει χώρα στο παρελθόν λόγω της συγκράτησης της Τουρκίας". Τόνισε, επίσης, ότι "οι ενέργειες της Τουρκίας ήταν σε πλήρη συμφωνία με τους νέους κανόνες εμπλοκής που εγκρίθηκαν μετά από τότε που η Συρία κατέρριψε ένα τουρκικό τζετ το 2012". Ο πρωθυπουργός της Τουρκίας Αχμέτ Νταβούτογλου σε ενημερωτική συνέντευξη τύπου υποστηρίζοντας την ενέργεια της κατάρριψης, κατά το τουρκικό σενάριο, δήλωσε μεταξύ άλλων "η Τουρκία έχει το δικαίωμα να αμυνθεί έναντι παραβιάσεων των συνόρων, αλλά τούτο δεν ισοδυναμεί με επίθεση εναντίον κάποιου από ξένο έδαφος και χώρας...", προσθέτοντας ότι ζήτησε το ΝΑΤΟ να πραγματοποιήσει έκτακτη συνεδρίαση την ίδια ημέρα". Στο λόγο του επίσης έκανε έκκληση για την επίλυση της κρίσης που συμβαίνει στη Συρία, τονίζοντας παράλληλα ότι οι επιθέσεις στη περιοχή των Τουρκμένων στη Συρία δεν θα μπορούσαν να νομιμοποιηθούν υπό την αιτιολόγηση της επίθεσης στο Ισλαμικό κράτος,. Ο δε υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Μεβλούτ Τσαβούσογλου εξέφρασε τα συλλυπητήριά του για τους Ρώσους που σκοτώθηκαν, συμπληρώνοντας ότι οι Τούρκοι πιλότοι δεν ήξεραν ότι το αεροπλάνο που έπληξαν ήταν ρωσικό. Ο Πρεσβευτής της Τουρκίας στον ΟΗΕ, Σερντάρ Κιλίς, υποβάλλοντας σχετικό ενημερωτικό δελτίο του συμβάντος, κάνοντας αναφορά σε προηγούμενες επιστολές ζήτησε οι προειδοποιήσεις της Τουρκίας θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη. Δεκάδες Τούρκοι διαδηλωτές συγκεντρώθηκαν έξω από το Ρωσικό Προξενείο στην Κωνσταντινούπολη διαδηλώνοντας κατά των ρωσικών στρατιωτικών επιχειρήσεων στις κατοικημένες από Τουρκμένους περιοχές της Β. Συρίας.

Ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ, πρώην πρωθυπουργός της Νορβηγίας, ανταποκρινόμενος άμεσα στο αίτημα της Τουρκίας, υιοθετώντας την άποψή της και απορρίπτοντας εκ προοιμίου την πιθανότητα της κατάρριψης να συνέβη εκτός τουρκικών συνόρων, συγκαλώντας το απόγευμα της αυτής ημέρας έκτακτη σύσκεψη των μονίμων αντιπροσώπων των 28 χωρών-μελών της συμμαχίας στις Βρυξέλλες και μετά την ολοκλήρωση αυτής εξέφρασε την υποστήριξη της συμμαχίας προς την Τουρκία δηλώνοντας σχετικά: "Στεκόμαστε αλληλέγγυοι με την Τουρκία και υποστηρίζουμε την εδαφική ακεραιότητα της συμμάχου μας", καλώντας στη συνέχεια, δευτερευόντως, τις δύο πλευρές για αποκλιμάκωση.
Σύμφωνα όμως με το πρακτορείο Ρώυτερ, κατά τη διάρκεια της σύσκεψης αν και οι 28 εκπρόσωποι καταδίκασαν την προβαλλόμενη παραβίαση πολλοί εξέφρασαν την ανησυχία τους για τον τρόπο αντίδρασης, δηλώνοντας στο πρακτορείο κάποιος διπλωμάτης "υπάρχουν και άλλοι τρόποι αντιμετώπισης τέτοιου είδους περιστατικών".

Ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ Τουσκ κάλεσε την Τουρκία και τη Ρωσία να μείνουν νηφάλιοι υποστηριζόμενος από την Ύπατη Εκπρόσωπο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής Φεντερίκα Μογκερίνι, μετά τη συνάντησή της με τον Γενικό Γραμματέα του ΝΑΤΟ. Σημειώνεται ότι οι παραπάνω δηλώσεις έγιναν πριν αποσαφηνιστεί η τύχη των Ρώσων πιλότων και η διάσωση του επιζήσαντος συγκυβερνήτη.

Επιπτώσεις

Οι επιπτώσεις που ακολούθησαν του συμβάντος διακρίνονται σε στρατιωτικές, πολιτικές - διπλωματικές και βεβαίως οικονομικές. Σύμφωνα με αναλυτές η ρωσική αντίδραση στο γεγονός φέρεται πολυεπίπεδη με στόχο την ενίσχυση της διπλωματικής της θέσης και τη δημιουργία μιας νέας "Εγκάρδιας Συνεννόησης" για την ευρύτερη περιοχή.

Πολιτικές - Διπλωματία

Από την πρώτη ανακοίνωση της κατάρριψης του ρωσικού αεροσκάφους που έλαβε χαρακτήρα θερμού νατοϊκού επεισοδίου ένα διπλωματικός πυρετός ξέσπασε, κυρίως από τη Δύση, με ψυχροπολεμικές αναφορές γενικά. Μετά τη συνάντηση που συνέπεσε να είχαν την ίδια μέρα ο Πρόεδρος της Γαλλίας με τον Πρόεδρο των ΗΠΑ στον Λευκό Οίκο για θέματα τρομοκρατίας αποφασίστηκε από κοινού ενέργειες για άμεση αποκλιμάκωση χαρακτηρίζοντας το εν λόγω περιστατικό "ατύχημα", προγραμματίζοντας ο Γάλλος πρόεδρος έκτακτη επίσημη επίσκεψη στη Μόσχα για συνομιλίες με τον ομόλογό του πρόεδρο Πούτιν, εγκαταλείποντας ταυτόχρονα την αρχική άποψη που είχε για την εκ των προτέρων αναγκαία απομάκρυνση του προέδρου της Συρίας Άσσαντ στις ειρηνευτικές συνομιλίες για τη Συρία, στη Βιέννη.

Ένα εικοσιτετράωρο μετά το επεισόδιο ο ΥΠΕΞ της Ρωσίας Σεργκέι Λαβρόφ, που είχε προγραμματίσει επίσημη επίσκεψη στην Τουρκία, επικοινωνώντας τηλεφωνικά με τον Τούρκο ομόλογό του Μεβλούτ Τσαβούσογλου, φέρεται να του επεσήμανε ότι η Ρωσία δεν θα προχωρήσει σε πόλεμο με αφορμή την εν λόγω κατάρριψη, ελπίζοντας ότι δεν θα επαναληφθεί παρόμοιο, αλλά και ούτε θα αποτελέσει η κατάρριψη, εκ μέρους της Τουρκίας, αιτία επιβολής ζώνης απαγόρευσης πτήσεων πάνω από τη Συρία που συνεχώς επιδιώκει, κατηγορώντας ευθέως την Τουρκία ότι υποθάλπει την τρομοκρατία, συμπληρώνοντας ότι θα υποβληθεί στο Σ.Α. του ΟΗΕ σχετικό αίτημα έρευνας στη χρηματοδότηση των τρομοκρατών του Ισλαμικού κράτους. Τέλος στην ωριαία συνομιλία του ο Λαβρόφ ξεκαθάρισε ότι δεν υπάρχει πλέον καμία προγραμματισμένη συνάντηση με τον Τούρκο ομόλογό του, παρότι φέρεται ο δεύτερος να το ζήτησε αρκετές φορές.

Λίγο αργότερα ο Σ. Λαβρόφ είχε τηλεφωνικές συνομιλίες τόσο με την επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας Φεντερίκα Μογκερίνι όσο και με τον ομόλογό του ΥΠΕΞ των ΗΠΑ Τζον Κέρι. Στις συνομιλίες με την πρώτη επισημάνθηκε και από τις δύο πλευρές, πως η καλλίτερη λύση στα πλαίσια της διπλωματίας είναι "η αναγκαιότητα της ένωσης των δυνάμεων εναντίον του "Νταές" (= Ισλαμικού κράτους) και ο συντονισμός των προσπαθειών τους". Στις δε συνομιλίες με τον δεύτερο, ο Τζον Κέρι επανέλαβε την έκκληση "για ψυχραιμία και διάλογο" με την Τουρκία εκφράζοντας τα συλλυπητήριά του για τον χαμό των Ρώσων στρατιωτικών.

Σε παράλληλη κίνηση ο πρέσβης της Ρωσίας στο Παρίσι Αλεξάντρ Ορλόφ κάνοντας λόγο για τη δημιουργία μιας νέας "Εγκάρδιας Συνεννόησης" τόνισε ότι σ΄ αυτήν θα μπορούσαν να συμμετέχουν όσοι είναι πρόθυμοι για τον κοινό αγώνα συμπεριλαμβανομένων της Γαλλίας, των ΗΠΑ ακόμα και της Τουρκίας, ακολουθώντας ακριβώς το σενάριο της έκκλησης του Γάλλου προέδρου μετά την τρομοκρατική επίθεση στο Παρίσι.

Στη διεθνή πολιτική σκηνή και διπλωματική σκακιέρα ιδιαίτερα αποκαλυπτικές υπήρξαν οι θέσεις πολλών ηγετών και αξιωματούχων χωρών επί του γεγονότος, όπως δίνονται ακολούθως με αλφαβητική σειρά:

• Αζερμπαϊτζάν: Ο Πρόεδρος Ιλχάμ Αλίγεφ δήλωσε ότι το Αζερμπαϊτζάν είναι έτοιμο να καταβάλλει προσπάθειες για τη μείωση και την εξάλειψη των εντάσεων στις τουρκο-ρωσικές σχέσεις.
• Αρμενία: Ο υπουργός Άμυνας Seyran Ohanian χαρακτήρισε την κατάρριψη "πλήγμα στις προσπάθειες για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας" και "σοβαρό ατόπημα της Τουρκίας η οποία επιδεικνύει " απύθμενη υποκρισία ".
• Αυστραλία: Ο υπουργός Εξωτερικών Julie Bishop δήλωσε πως το περιστατικό, παρότι ήταν σημαντικό δεν οδήγησε σε κλιμάκωση των συγκρούσεων «σε μια ιδιαίτερα φορτισμένη κατάσταση στην περιοχή.»
• Γαλλία: Ο πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ αποκάλεσε την κατάρριψη «σοβαρό» περιστατικό συμπληρώνοντας ότι η Τουρκία που είναι η πάροχος των σχετικών πληροφοριών στο ΝΑΤΟ να διερευνήσει τις συνθήκες. Κάλεσε επίσης για την αποφυγή τυχόν κλιμάκωσης της κατάστασης.
• Γερμανία: Η Καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ δήλωσε ότι οι χώρες έχουν το δικαίωμα να υπερασπιστούν τον εναέριο χώρο τους, αλλά το συμβάν έλαβε χώρα σε ένα πλαίσιο έντασης, και ότι είχε μιλήσει με τον Τούρκο πρωθυπουργό σε μια προσπάθεια να προωθήσει την ηρεμία. Ο Αντιπρόεδρος Καγκελάριος Sigmar Gabriel χαρακτήρισε την τουρκική δράση "απρόβλεπτη". Ο υπουργός Εξωτερικών Φρανκ-Walter Steinmeier έκανε έκκληση για «σύνεση και κοινή λογική» για την αντιμετώπιση του περιστατικού και ότι οι ειρηνευτικές συνομιλίες για τη Συρία, στη Βιέννη, δεν πρέπει να εκτροχιαστούν.
• Γεωργία: Η υπουργός Άμυνας Tinatin Khidasheli δήλωσε ότι η Τουρκία έχει κάθε δικαίωμα να ανταποκριθεί σε παραβιάσεις του εναέριου χώρου από τη Ρωσία, συμπληρώνοντας, ότι η Ρωσία είχε παραβιάσει εσκεμμένα τον εναέριο χώρο του ΝΑΤΟ και των κρατών μελών της ΕΕ κατά τους τελευταίους μήνες, παρά τις επανειλημμένες προειδοποιήσεις. Επίσης, σημείωσε ότι η Τουρκία είναι ένας σημαντικός εταίρος και σεβαστός παίκτης στο σημερινό κόσμο.
• Ελλάδα: Ο Έλληνας Υπουργός Εξωτερικών Νίκος Κοτζιάς εξέφρασε την αλληλεγγύη του με τη Ρωσία σε μια τηλεφωνική συνομιλία που είχε με το Ρώσο ομόλογό του Σεργκέι Λαβρόφ, υποστηρίζοντας επίσης ότι η Τουρκία παραβιάζει τον ελληνικό εναέριο χώρο σχεδόν καθημερινά.
• Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής: ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα διαβεβαίωσε τον Τούρκο ομόλογό του, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, σε ένα τηλεφώνημα, την υποστήριξη του δικαιώματος της χώρας του να υπερασπιστεί την κυριαρχία της και ότι ήταν σημαντικό να μάθουμε τι ακριβώς είχε συμβεί, καθώς και στην αποτροπή της κλιμάκωσης. Ο εκπρόσωπος του Υπουργείου Εξωτερικών Μαρκ Τόνερ δήλωσε ότι οι Σύριοι του συριακού Τουρκμενιστάν κάτω από την επίθεση έχουν το δικαίωμα στην αυτοάμυνα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ανακοίνωσαν έναν κατάλογο με νέες οικονομικές κυρώσεις σε Ρώσους και Σύριους ιδιώτες και επιχειρήσεις.
• Ηνωμένο Βασίλειο: Ο υπουργός Εξωτερικών Φίλιπ Χάμοντ, δήλωσε ότι το περιστατικό ήταν δυνητικά σοβαρό, αλλά και ότι η Τουρκία είναι ένας σημαντικός σύμμαχος του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όταν ρωτήθηκε από τον αντίθετης παράταξης εργατικό βουλευτή Ντένις Σκίνερ κατά πόσον η Τουρκία θα μπορούσε ακόμη να θεωρηθεί ως σύμμαχος, ο Χάμοντ, δήλωσε ότι η Τουρκία είναι ένας σημαντικός σύμμαχος του ΝΑΤΟ, στο πλαίσιο της καταπολέμησης του ISIL και στη μεταναστευτική κρίση.
• Ιράν: Ο Πρόεδρος Χασάν Ρουχανί δήλωσε ότι οι κυβερνήσεις της Ρωσίας και της Τουρκίας θα πρέπει να διερευνήσουν τις συνθήκες για να αποφευχθεί η επανάληψη τονίζοντας ότι η Τουρκία επέδειξε πρωτοφανή και αδικαιολόγητη επιθετικότητα. Ο Mohammad Javad Zarif, ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών, δήλωσε ότι η πρόσφατη κλιμάκωση των εντάσεων μεταξύ Μόσχας και Άγκυρας σχετικά με την τουρκική κατάρριψη ενός ρωσικού τζετ μπορεί να διευθετηθεί με αμοιβαία διακριτικότητα και σύνεση. Ο στρατηγός Yahya Rahim Safavi, σύμβουλος του ηγέτη του Ιράν, δήλωσε ότι η Τουρκία διέπραξε "λάθος τακτικής».
• Ιράκ: Ο Αντιπρόεδρος Νουρί αλ-Μαλίκι κατηγόρησε την Τουρκία για υποκρισία, λέγοντας ότι "τα αεροπλάνα της Τουρκίας παραβιάζουν τον ιρακινό εναέριο χώρο καθώς και της Συρίας κάθε μέρα».
• Ισραήλ: Ο υπουργός Άμυνας του Ισραήλ Μοσέ Γιααλόν δήλωσε ότι η Ρωσία ενημερώνει προηγουμένως το Ισραήλ όταν οι δυνάμεις της στη Συρία σχεδιάζουν επιχειρήσεις κοντά στα σύνορα Συρίας-Ισραήλ. Δήλωσε επίσης ότι σε ένα περιστατικό όπου ένα ρωσικό αεροσκάφος πέρασε σε ισραηλινό έδαφος επιλύθηκε άμεσα μέσω άμεσης επικοινωνίας.
• Καζακστάν: Το Υπουργείο Εξωτερικών κάλεσε τις δύο χώρες να επιδείξουν αυτοσυγκράτηση. Ο δε Πρόεδρος Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγιεφ, δήλωσε ότι το αεροπλάνο που καταρρίφθηκε συμμετείχε σε έναν πόλεμο κατά των τρομοκρατών.
• Κύπρος: Ο Πρόεδρος Νίκος Αναστασιάδης δήλωσε ότι η κατάρριψη θα υπονόμευε τις προσπάθειες για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας.
• Λετονία: Ο υπουργός Άμυνας Raimonds Bergmanis δήλωσε, στο τηλεοπτικό σταθμό LNT, ότι οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ είναι ενωμένοι με την Τουρκία, στο δικαίωμα να προστατεύει τον εναέριο χώρο της. Πρόσθεσε ότι υπάρχουν πολλά στοιχεία σχετικά με παραβιάσεις του τουρκικού εναέριου χώρου που πραγματοποιούνται από τα ρωσικά στρατιωτικά αεροσκάφη.
• Λιθουανία: Ο υπουργός Εξωτερικών της χώρας Λίνας Linkevicius υποστήριξε το δικαίωμα της Τουρκίας να υπερασπιστεί τον εαυτό της.
• Ουκρανία: Ο Γενικός Γραμματέας του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας και Άμυνας Oleksandr Turchynov δήλωσε ότι η τουρκική Πολεμική Αεροπορία ενήργησε επαγγελματικά όπως οποιαδήποτε πολιτισμένη χώρα θα πρέπει να λειτουργεί, όταν ο κυρίαρχος χώρος της παραβιάζεται από πολεμικό αεροπλάνο άλλου κράτους. Πρόσθεσε ότι η Ουκρανία θα πρέπει να καταρρίψει ρωσικά αεροσκάφη, εφόσον παραβιάζουν τον εναέριο χώρο της Ουκρανίας επισταμένα.
• Πακιστάν: Λίγες μέρες αργότερα, το υπουργείο Εξωτερικών της χώρας εξέφρασε ανησυχίες για τις συνεχιζόμενες εντάσεις μεταξύ της Τουρκίας και της Ρωσίας και συνέστησε οι δύο χώρες θα πρέπει να διαπραγματευτούν.
• Σερβία: Ο Πρόεδρος Τόμισλαβ Νίκολιτς δήλωσε ότι το περιστατικό ήταν "σφάλμα της Τουρκίας" και ότι η Τουρκία συχνά παραβιάζει τον ελληνικό εναέριο χώρο καθώς και της Συρίας.
• Τσεχία: Ο Πρόεδρος Μίλος Ζέμαν δήλωσε: «η επίθεση της Τουρκίας σχετικά με το τζετ δημιουργεί υποψίες ότι η Άγκυρα υποστηρίζει τους τρομοκράτες στη Συρία». Ο Πρωθυπουργός Μπόχουσλαβ Σομπότκα και ο υπουργός Εξωτερικών Lubomír Zaorálek έκαναν έκκληση για καλύτερο συντονισμό μεταξύ εκείνων που αγωνίζονται στην περιοχή.

Πηγές

• Εφημερίδα Εστία, φ. 25-11-2015