Σειρήνες

Αυτό το λήμμα αφορά στα μυθικά όντα Σειρήνες. Για τα ομώνυμα ζώα, δείτε: Σειρηνοειδή.

Ο Οδυσσέας και οι Σειρήνες. Αγγείο περ. 480-470 π.Χ., (Βρετανικό μουσείο)

Οι Σειρήνες ήταν γυναικείες θεότητες που σχετίζονταν με το νερό, τον έρωτα και τον θάνατο. Ακριβέστερα όμως φέρονται ως θαλάσσιοι δαίμονες της Ελληνικής Μυθολογίας. Απεικονίζονταν με ανθρώπινο γυναικείο κεφάλι και σώμα αρπακτικού πουλιού.

Μύθοι

Στην επικρατέστερη εκδοχή θεωρούνται θυγατέρες του ποταμού θεού Αχελώου και της Μούσας Μελπομένης (Απολλόδωρος) ή της Τερψιχόρης (Απολλώνιος ο Ρόδιος) ή της Στερόπης. Κατ΄ άλλη εκδοχή κόρες του θαλάσσιου θεού Φόρκυ και μητέρα τους η Χθων (Γη). Συνήθως είναι αριθμητικά δύο Αγλαόπη (λαμπρή στην όψη) και Θελξιέπεια (γοητευτική στον λόγο)ή τρεις Παρθενόπη, Λευκωσία (Λευκή ουσία) και Λιγεία (Καθαρή φωνή) ή Αγλαόφωνος, Μόλπη (μελωδική φωνή) και Θελξινόη (όμορφος νους) κατά τον Ησίοδο. Άλλα ονόματα που τους έδιναν είναι Θελξιόπη (γοητευτική όψη) και Πεισηνόη (πειθώ του νου). Το δε όνομά τους συνδέεται πιθανώς με τον Σείριο. Κατά τον Πλάτωνα οι Σειρήνες ήταν οκτώ.

Ο Οδυσσέας και οι Σειρήνες. Καλλιτεχνική απεικόνιση του Τζον Γουίλιαμ Γουότερχαουζ (1849-1917)

Κατά τον μύθο οι Σειρήνες ήταν θαλάσσιες νύμφες (Ναϊάδες) συνοδοί της Περσεφόνης. Όταν την Περσεφόνη την απήγαγε ο Άδης η μητερα της Δήμητρα τους έδωσε σώμα πτηνών για να την βοηθήσουν στην αναζήτηση. Όταν πλέον δεν κατάφεραν να την βρουν εγκαταστάθηκαν σε ένα νησί από όπου με το πανέμορφο τραγούδι τους προσείλκυαν τους ναύτες των πλοίων που πλησίαζαν στην περιοχή τους και προκαλούσαν στην συνέχεια την καταστροφή τους.

Αναφέρονται για πρώτη φορά στην Οδύσσεια ως κατοικούσες στην νήσο Ανθεμόεσσα του Τυρρηνικού πελάγους, στο στενό της Μεσσήνης μεταξύ Σικελίας και Καλαβρίας. Ο Οδυσσέας είχε ενημερωθεί από την Κίρκη για το γοητευτικό τραγούδι τους με το οποίο παγίδευαν τους ανυποψίαστους ταξιδιώτες, οι οποίοι πλησιάζοντας είτε ξεχνούσαν τον προορισμό τους, είτε κατασπαράζονταν απ΄ αυτές, κι έτσι διέταξε σε όλο το πλήρωμα του να βάλουν κερί στα αυτιά τους ώστε να μην ακούν το τραγούδι των Σειρήνων, ενώ ο ίδιος ζήτησε να τον δέσουν στο κατάρτι ώστε όταν ακούσει το τραγούδι τους να μη παρασυρθεί από την γοητεία τους.

Ὁμήρου Ὀδύσσεια (12.153-12.164)* Από Βικιθήκη

» Δὴ τότ᾽ ἐγὼν ἑτάροισι μετηύδων ἀχνύμενος κῆρ· 153

« Ὦ φίλοι, οὐ γὰρ χρὴ ἕνα ἴδμεναι οὐδὲ δύ᾽ οἴους θέσφαθ᾽ ἅ μοι Κίρκη μυθήσατο, δῖα θεάων· 155 ἀλλ᾽ ἐρέω μὲν ἐγών, ἵνα εἰδότες ἤ κε θάνωμεν ἤ κεν ἀλευάμενοι θάνατον καὶ κῆρα φύγοιμεν. Σειρήνων μὲν πρῶτον ἀνώγει θεσπεσιάων φθόγγον ἀλεύασθαι καὶ λειμῶν᾽ ἀνθεμόεντα. Οἶον ἔμ᾽ ἠνώγει ὄπ᾽ ἀκουέμεν· ἀλλά με δεσμῷ 160 δήσατ᾽ ἐν ἀργαλέῳ, ὄφρ᾽ ἔμπεδον αὐτόθι μίμνω, ὀρθὸν ἐν ἱστοπέδῃ, ἐκ δ᾽ αὐτοῦ πείρατ᾽ ἀνήφθω. Εἰ δέ κε λίσσωμαι ὑμέας λῦσαί τε κελεύω,

ὑμεῖς δὲ πλεόνεσσι τότ᾽ ἐν δεσμοῖσι πιέζειν. »

Τότε κι εγώ στράφηκα στους συντρόφους, μιλώντας με βαριά καρδιά:

«Καλοί μου φίλοι, ένας δεν φτάνει μήτε δυο να ξέρουν όσα η Κίρκη λέγοντας μου προφήτεψε, σεμνή θεά. Γι᾽ αυτό κι εγώ θα σας μιλήσω, ώστε γνωρίζοντας ή να πεθάνουμε ή να γλιτώσουμε τον θάνατο και να ξεφύγουμε τη μαύρη μοίρα. Λοιπόν η πρώτη συμβουλή της ήταν πώς θα αποφύγουμε το θείο τραγούδι των Σειρήνων και το ανθισμένο τους λιβάδι. 160Μόνο σ᾽ εμένα επέτρεψε ν᾽ ακούσω τη φωνή τους· αλλά θα πρέπει να με δέσετε σφιχτά, τόσο που να πονέσω, να μην μπορώ να κουνηθώ, όρθιο πάνω στο κατάρτι, με τα σχοινιά πλεγμένα γύρω του.

Κι αν σας παρακαλώ, αν σας φωνάζω να με λύσετε, εσείς θα πρέπει πιο σφιχτά να με τυλίξετε, μ᾽ ακόμη περισσότερα δεσμά."

Πριν τον Οδυσσέα μόνον οι Αργοναύτες είχαν καταφέρει να περάσουν από την περιοχή τους, όταν ο Χείρων είχε προειδοποιήσει τον Ιάσονα να πάρει μαζί του τον Ορφέα ο οποίος με το τραγούδι του ξεπέρασε σε ομορφιά τις σειρήνες και κατόρθωσαν τελικά να διαφύγουν χωρίς απώλειες.

Η νήσος των Σειρήνων ή Σειρηνουσσών δεν είναι επακριβώς ταυτοποιημένη ούτε και μυθολογικά. Οι διάφοροι μελετητές έχουν προτείνει πάμπολλες τοποθεσίες. Ωστόσο, κατά την επικρατούσα άποψη βρισκόταν στην παραλία της Καμπανίας πλησίον της Νεαπόλεως.

Δείτε επίσης

• Ο αστεροειδής 1009 Σειρήνα (1009 Sirene), που ανακαλύφθηκε το 1923, πήρε το όνομά του από τις μυθικές αυτές θεότητες.

Πηγές

• Ησίοδος, Θεογονία