Μοχάμεντ Ζαχίρ Σαχ
Ο Μοχάμεντ Ζαχίρ Σαχ (παστού: محمد ظاهرشاه, περσικά: محمد ظاهر شاه, 15 Οκτωβρίου 1914 – 23 Ιουλίου 2007) ήταν ο τελευταίος βασιλιάς του Αφγανιστάν, ο οποίος βασίλευσε από τις 8 Νοεμβρίου 1933 μέχρι την εκθρόνισή του στις 17 Ιουλίου 1973. Καθιέρωσε φιλικές σχέσεις με πολλές χώρες, μεταξύ των οποίων και οι δύο πλευρές του Ψυχρού Πολέμου, και εκσυγχρόνισε τη χώρα από τη δεκαετία του 1950. Η μακρά του βασιλεία χαρακτηρίστηκε από ειρήνη και σταθερότητα που αργότερα χάθηκε.
Κατά την παραμονή στην Ιταλία για ιατρική περίθαλψη, ο Ζαχίρ Σαχ ανατράπηκε από ένα αιφνιδιαστικό πραξικόπημα το 1973 από τον ξαδέλφό του και πρώην πρωθυπουργό, Μοχάμεντ Νταούντ Χαν, ο οποίος ίδρυσε δημοκρατικό πολίτευμα. Παρέμεινε εξόριστος κοντά στη Ρώμη μέχρι το 2002, επιστρέφοντας στο Αφγανιστάν μετά το τέλος του καθεστώτος των Ταλιμπάν. Του δόθηκε ο τίτλος Πατέρας του Έθνους, τον οποίο κατείχε μέχρι το θάνατό του το 2007.[5]
Οικογενειακό υπόβαθρο και πρώτα χρόνια
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Ζαχίρ Σαχ γεννήθηκε στις 15 Οκτωβρίου 1914 στην Καμπούλ του Αφγανιστάν.[5] Ήταν γιος του Μοχάμεντ Ναντίρ Σαχ, γηραιού μέλους της βασιλικής οικογένειας των Μουχαμαντζάι και αρχηγού του αφγανικού στρατού του πρώην βασιλιά Αμανουλάχ Χαν. Ο Ναντίρ Σαχ ανέλαβε το θρόνο μετά την εκτέλεση του Χαμπιμπουλάχ Καλακανί στις 10 Οκτωβρίου 1929.[6] Ο πατέρας του Μοχάμεντ Ζαχίρ, γιος του Σαρντάρ Μοχάμαντ Γιουσούφ Χαν, γεννήθηκε στο Ντεχραντούν των Βρετανικών Ινδιών και η οικογένειά του εξορίστηκε μετά τον δεύτερο αγγλο-αφγανικό πόλεμο. Ο Ναντίρ Σαχ ήταν απόγονος του Σαρντάρ Σουλτάν Μοχάμεντ Χαν Τελάι, αδελφού του Εμίρη Ντοστ Μοχαμάντ Χαν. Ο παππούς του Μοχαμάντ Γιάχια Χαν (πατέρας του Εμίρη Γιακούμπ Χαν) ήταν υπεύθυνος για τις διαπραγματεύσεις με τους Βρετανούς που είχε ως αποτέλεσμα τη Συνθήκη της Γκανταμάκ. Μετά τη βρετανική εισβολή που ακολούθησε τη δολοφονία του Σερ Λουί Καβανιάρι το 1879, ο Γιακούμπ Χαν, ο Γιάχια Χαν και οι γιοι του, οι πρίγκιπες Μοχαμάντ Γιούσουφ Χαν και ο Μοχάμαντ Ασεφ Χαν, συνελήφθησαν από τους Βρετανούς και μεταφέρθηκαν στις Βρετανικές Ινδίες όπου παρέμειναν βίαια μέχρι τη στιγμή που οι δύο πρίγκιπες προσκλήθηκαν στο Αφγανιστάν από τον Εμίρη Αμπντούρ Ραχμάν Χαν κατά το τελευταίο έτος της βασιλείας του (1901). Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Εμίρη Χαμπιμπουλάχ έλαβαν τον τίτλο Συνοδοί του Βασιλιά (Μουσαχιμπάν).
Ο Ζαχίρ Σαχ έλαβε την εκπαίδευση του σε ειδική τάξη για πρίγκιπες στο Λύκειο Χαμπίμπια στην Καμπούλ.[7] Συνέχισε την εκπαίδευσή του στη Γαλλία, όπου ο πατέρας του είχε υπηρετήσει ως πρέσβης, σπουδάζοντας στο Ινστιτούτο Παστέρ και στο Πανεπιστήμιο του Μονπελιέ.[8] Όταν επέστρεψε στο Αφγανιστάν βοήθησε τον πατέρα και τους θείους του να αποκαταστήσουν την τάξη και να επαναβεβαιώσουν τον κυβερνητικό έλεγχο κατά τη διάρκεια μιας περιόδου ανομίας στη χώρα.[9] Στη συνέχεια εγγράφηκε στη Σχολή Πεζικού και διορίστηκε σύμβουλος. Ο Ζαχίρ Σαχ υπηρέτησε στις κυβερνητικές θέσεις του υφυπουργού πολέμου και υπουργού παιδείας.[7] Ο Ζαχίρ Σαχ μιλούσε άπταιστα παστού, περσικά και γαλλικά.[10]
Τελευταίος βασιλιάς του Αφγανιστάν
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Ζαχίρ Χαν ανακηρύχθηκε Βασιλιάς (Σάχης) στις 8 Νοεμβρίου 1933 σε ηλικία 19 ετών, μετά τη δολοφονία του πατέρα του Μοχάμεντ Ναντίρ Σαχ. Μετά την άνοδό του στο θρόνο του δόθηκε ο βασιλικός τίτλος «Αυτός που τοποθετεί την εμπιστοσύνη του στο Θεό, οπαδός της σταθερής θρησκείας του Ισλάμ».[7] Τα πρώτα τριάντα χρόνια δεν διακυβέρνησε αποτελεσματικά, μεταφέροντας την εξουσία στους εκ πατρός θείους του, τον Μοχαμάντ Χασίμ Χαν και Σαχ Μαχμούντ Χαν.[11] Η περίοδος αυτή ενίσχυσε την ανάπτυξη των σχέσεων του Αφγανιστάν με τη διεθνή κοινότητα, καθώς το 1934, το Αφγανιστάν προσχώρησε στην Κοινωνία των Εθνών, ενώ επίσης έλαβε επίσημη αναγνώριση από τις Ηνωμένες Πολιτείες.[12] Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του '30 είχαν συναφθεί συμφωνίες για την εξωτερική βοήθεια και το εμπόριο με πολλές χώρες, κυρίως με τις «Δυνάμεις του Άξονα», Γερμανία, Ιταλία και Ιαπωνία.[13]
Ο Ζαχίρ Σαχ παρείχε βοήθεια, όπλα και Αφγανούς στρατιώτες στους μουσουλμάνους επαναστάτες των Ουιγούρων και Κιργιζίων που ίδρυσαν την Πρώτη Ανατολική Τουρκεστανική Δημοκρατία. Η βοήθεια δεν ήταν ικανή να διασώσει την Πρώτη Δημοκρατία του Ανατολικού Τουρκεστάν, καθώς οι δυνάμεις του Αφγανιστάν, των Ουιγούρων και των Κιργιζίων ηττήθηκαν το 1934 από την κινεζική μουσουλμανική 36η Μεραρχία (Εθνικός Επαναστατικός Στρατός) η οποία διοικούνταν από τον στρατηγό Μα Ζανκάνγκ στη μάχη του Κασκγάρ και στη Μάχη του Γιαρκάντ. Όλοι οι Αφγανοί εθελοντές σκοτώθηκαν από τα κινεζικά μουσουλμανικά στρατεύματα, τα οποία στη συνέχεια διέλυσαν την Πρώτη Ανατολική Τουρκεστανική Δημοκραταία και επανάκτησαν τον έλεγχο στην περιοχή.[14]
Παρά τις στενές σχέσεις με τις δυνάμεις του Άξονα, ο Ζαχίρ Σαχ αρνήθηκε να πάρει το μέρος τους κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και το Αφγανιστάν παρέμεινε μία από τις λίγες χώρες στον κόσμο η οποία παρέμεινε ουδέτερη. Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Ζαχίρ Σαχ αναγνώρισε την ανάγκη εκσυγχρονισμού του Αφγανιστάν και προσέλαβε ξένους συμβούλους για να συμβάλουν στη διαδικασία.[15] Σε αυτήν την περιόδο ιδρύθηκε το πρώτο σύγχρονο πανεπιστήμιο του Αφγανιστάν.[15] Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, πληθώρα μεταρρυθμίσεων ακυρώθηκαν ως αποτέλεσμα του φανατισμού και της πολιτικής διαμάχης.[16] Ζήτησε επίσης οικονομική βοήθεια τόσο από τις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και από τη Σοβιετική Ένωση.
Ο Ζαχίρ Σαχ ήταν σε θέση να κυβερνήσει μόνος του το 1963[11] και παρά τον φανατισμό και τις πολιτικές διαμάχες το 1964 παρουσιάστηκε νέο σύνταγμα, το οποίο έκανε το Αφγανιστάν ένα σύγχρονο δημοκρατικό κράτος με την εισαγωγή ελεύθερων εκλογών, κοινοβουλίου, πολιτικών δικαιωμάτων, δικαιωμάτων των γυναικών και καθολικής ψηφοφορίας.[15]
Μέχρι τη στιγμή που επέστρεψε στο Αφγανιστάν το 2002, η διακυβέρνησή του αναφερόταν ως μια μακρά περίοδος ειρήνης.[17]
Εξορία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το 1973, ενώ ο Ζαχίρ Σαχ βρισκόταν στην Ιταλία και υποβλήθηκε σε χειρουργική οφθαλμολογική επέμβαση και θεραπεία για την οσφυαλγία, ο ξάδερφος και ο πρώην πρωθυπουργός Μοχάμεντ Νταούντ Χαν πραγματοποίησε πραξικόπημα και εγκαθίδρυσε δημοκρατική κυβέρνηση. Ως πρώην πρωθυπουργός, ο Νταούντ Χαν είχε αναγκαστεί να παραιτηθεί μετά από εντολή του Ζαχίρ Σαχ μια δεκαετία νωρίτερα.[17] Τον Αύγουστο του 1973[18], ο Ζαχίρ Σαχ παραιτήθηκε αντί να διακινδυνεύσει την τέλεση ενός εμφυλίου πολέμου,[17] ολοκληρώνοντας πάνω από 200 χρόνια βασιλικής διακυβέρνησης στο Αφγανιστάν.
Ο Ζαχίρ Σαχ έζησε εξόριστος στην Ιταλία για 29 χρόνια σε βίλα στην ευημερούσα κοινότητα Ολτζιάτατ στη Βία Κάσια, βόρεια της Ρώμης, όπου περνούσε τον χρόνο του παίζοντας γκολφ και σκάκι, καθώς και περιποιούμενος τον κήπο του.[9][10][19] Η φιλοσοβιετική κομμουνιστική κυβέρνηση του Αφγανιστάν του απαγόρευσε να επιστρέψει στο Αφγανιστάν στα τέλη της δεκαετίας του 1970. Το 1983 κατά τη διάρκεια του σοβιετο-αφγανικού πολέμου, ο Ζαχίρ Σαχ ενεπλάκη με προσοχή σε σχέδια για την ανάπτυξη μιας εξόριστης κυβέρνησης. Τελικά αυτά τα σχέδια απέτυχαν επειδή δεν μπορούσε να επιτύχει συναίνεση με τις ισχυρές ισλαμικές παρατάξεις.[7] Έχει επίσης αναφερθεί ότι το Αφγανιστάν, η Σοβιετική Ένωση και η Ινδία προσπάθησαν να πείσουν τον Ζαχίρ Σαχ να επιστρέψει ως επικεφαλής μιας ουδέτερης, ενδεχομένως προσωρινής, κυβέρνησης στην Καμπούλ.[20]
Το 1991, ο Ζαχίρ Σαχ επέζησε μιας απόπειρας δολοφονίας από έναν δολοφόνο ο οποίος κρατούσε μαχαίρι και ήταν μεταμφιεσμένος σε Πορτογάλο δημοσιογράφο.[17] Μετά την πτώση της φιλοσοβιετικής κυβέρνησης, ο Ζαχίρ Σαχ θεωρήθηκε από πολλούς ως ο ιδανικός για να επιστρέψει και να αποκαταστήσει τη μοναρχία και να ενώσει τη χώρα όπως ήταν αποδεκτό στις περισσότερες παρατάξεις. Ωστόσο, αυτές οι προσπάθειες εμποδίστηκαν κυρίως από την Υπηρεσία Πληροφοριών του Πακιστάν, η οποία ανησυχούσε για την στάση του στο ζήτημα της γραμμής Ντουράντ.[21] Τον Ιούνιο του 1995, ο πρώην πρέσβης του Ζαχίρ Σαχ, Σαρντάρ Ουαλί ανακοίνωσε σε συνομιλίες στην Ισλαμαμπάντ του Πακιστάν ότι ο Ζαχίρ Σαχ ήταν πρόθυμος να συμμετάσχει σε ειρηνευτικές συνομιλίες για τον τερματισμό του Αφγανικού εμφύλιου πολέμου[22] ωστόσο η συναίνεση δεν επιτεύχθηκε ποτέ.
Επιστροφή στο Αφγανιστάν
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τον Απρίλιο του 2002, τέσσερις μήνες μετά τη λήξη της κυριαρχίας των Ταλιμπάν, ο Ζαχίρ Σαχ επέστρεψε στο Αφγανιστάν για να ορίσει την έναρξη της Λόγια Τζίργκα, η οποία έλαβε χώρα τον Ιούνιο του 2002.[23] Μετά το τέλος της κυριαρχίας των Ταλιμπάν, υπήρξαν προτάσεις για επιστροφή στη μοναρχία.[17] Ο ίδιος ο Ζαχίρ Σαχ άφησε να γίνει γνωστό ότι θα δεχόταν οποιαδήποτε ευθύνη του απέδιδε η Λόγια Τζίργκα.[23] Ωστόσο, ήταν υποχρεωμένος να αποκηρύξει δημόσια τη μοναρχική ηγεσία με εντολή των Ηνωμένων Πολιτειών, καθώς πολλοί από τους αντιπροσώπους της Λόγια Τζίργκα ήταν έτοιμοι να ψηφίσουν υπέρ του Ζαχίρ Σαχ και να καταψηφίσουν τον υποστηριζόμενο από τις ΗΠΑ Χαμίντ Καρζάι.[23] Ενώ ήταν έτοιμος να γίνει αρχηγός του κράτους, έκανε γνωστό ότι δεν θα ήταν κατ' ανάγκην μονάρχης: «Θα δεχτώ την ευθύνη του αρχηγού του κράτους αν αυτό μου ζητήσει η Λόγια Τζίργκα, αλλά δεν έχω πρόθεση να επαναφέρω τη μοναρχία. Δεν με απασχολεί ο τίτλος του βασιλιά. Οι άνθρωποι με αποκαλούν Μπαμπά και προτιμώ αυτόν τον τίτλο.»[17]
Ο Χαμίντ Καρζάι , ο οποίος στηρίχθηκε από τον Ζαχίρ Σαχ, έγινε πρόεδρος του Αφγανιστάν ύστερα από απόφαση της Λόγια Τζίργκα.[24] Ο Καρζάι, από τη φυλή των Παστούν Ποπαλζάι, παρείχε στους συγγενείς του Ζαχίρ Σαχ σημαντικές θέσεις στη μεταβατική κυβέρνηση.[25] Μετά την ολοκλήρωση της Λόγια Τζίργκα του δόθηκε ο τίτλος «Πατέρας του Έθνους» από τον Καρζάι[26] συμβολίζοντας τον ρόλο του στην ιστορία του Αφγανιστάν ως συμβόλου εθνικής ενότητας. Διατήρησε αυτόν τον τίτλο του για όλη τη ζωή του.[27] Τον Αύγουστο του 2002 μετακόμισε πίσω στην παλιά του έπαυλη του έπειτα από 29 χρόνια.[24]
Κατά την επίσκεψή του στη Γαλλία τον Οκτώβριο του 2002, γλίστρησε σε λουτρό, σπάζοντας τα πλευρά του, και στις 21 Ιουνίου 2003, ενώ βρισκόταν και πάλι στη Γαλλία για ιατρικό έλεγχο, έσπασε τον μηρό του.
Στις 3 Φεβρουαρίου 2004, ο Ζαχίρ ταξίδεψε από την Καμπούλ στο Νέο Δελχί της Ινδίας για ιατρική περίθαλψη αφού ταλαιπωρούνταν από εντερικά προβλήματα. Έμεινε σε νοσοκομείο για δύο εβδομάδες και παρέμεινε στο Νέο Δελχί υπό παρακολούθηση. Στις 18 Μαΐου 2004, μεταφέρθηκε σε νοσοκομείο στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα λόγω της αιμορραγίας της μύτης που προκλήθηκε από τον καύσωνα.
Ο Ζαχίρ Σαχ παρακολούθησε την ορκωμοσία του Χαμίντ Καρζάι ως Προέδρου του Αφγανιστάν στις 7 Δεκεμβρίου 2004. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών της ζωής του, ήταν φιλάσθενος και είχε πάντα ένα μικρόφωνο στο στήθος του, ώστε να ακούγεται η ασθενής φωνή του.[17] Τον Ιανουάριο του 2007, ο Ζαχίρ αναφέρθηκε ότι ήταν σοβαρά άρρωστος και κλινήρης.
Θάνατος
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στις 23 Ιουλίου 2007, ο Ζαχίρ Σαχ απεβίωσε στον περίβολο της προεδρικής έπαυλης στην Καμπούλ μετά από παρατεταμένη ασθένεια. Ο θάνατός του ανακοινώθηκε στην εθνική τηλεόραση από τον Πρόεδρο Καρζάι[17][28] ο οποίος ανέφερε ότι «ήταν υπηρέτης του λαού του, φίλος του λαού του, ένας πολύ ευγενικός άνθρωπος, με καλή καρδιά. Πίστευε στην κυριαρχία του λαού και στα ανθρώπινα δικαιώματα.»[29] Η κηδεία του πραγματοποιήθηκε στις 24 Ιουλίου. Ξεκίνησε από εγκαταστάσεις της προεδρικής έπαυλης, όπου οι πολιτικοί και οι αξιωματούχοι απέδωσαν τα σέβη τους. Το φέρετρο του μεταφέρθηκε σε τέμενος προτού μεταφερθεί στο βασιλικό μαυσωλείο στο λόφο Μαραντζάν στην ανατολική Καμπούλ.[30]
Οικογένεια
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Νυμφεύτηκε την πρώτη του ξαδέλφη Χουμαίρα Μπεγκούμ (1918–2002) στις 7 Νοεμβρίου 1931 στην Καμπούλ. Είχαν έξι γιους και δύο κόρες.[31]
Τον Ιανουάριο του 2009, ένα άρθρο του Αχμάντ Ματζιντιάρ του Αμερικανικού Επιχειρηματικού Ινστιτούτου περιελάμβανε έναν από τους εγγονούς του, τον Μουσταφά Σαχίρ, σε έναν κατάλογο δεκαπέντε πιθανών υποψηφίων για τις προεδρικές εκλογές του Αφγανιστάν το 2009.[32] Ωστόσο, ο Μουσταφά Ζαχίρ δεν ήταν υποψήφιος.
Δείτε επίσης
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 26 Απριλίου 2014.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 «Encyclopædia Britannica» (Αγγλικά) biography/Mohammad-Zahir-Shah. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
- ↑ 3,0 3,1 (Αγγλικά) Find A Grave. 20590318. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
- ↑ news
.bbc .co .uk /2 /hi /south _asia /6911260 .stm. - ↑ 5,0 5,1 Encyclopædia Britannica, "Mohammad Zahir Shah"
- ↑ Encyclopædia Britannica , "Afghanistan Mohammad Nader Shah (1929-33)"
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 «The King of Afghanistan». Daily Telegraph. 24 Ιουλίου 2007. https://www.telegraph.co.uk/news/obituaries/1558293/The-King-of-Afghanistan.html. Ανακτήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2019.
- ↑ «Mohammad Zahir Shah, 92, Last King of Afghanistan». NY Sun. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Ιουνίου 2022. Ανακτήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2019.
- ↑ 9,0 9,1 Judah, Tim (23 Σεπτεμβρίου 2001). «Profile: Mohamed Zahir Shah». The Observer. https://www.theguardian.com/world/2001/sep/23/terrorism.afghanistan1. Ανακτήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2019.
- ↑ 10,0 10,1 McCarthy, Michael (2001-09-24). «War On Terrorism: Opposition – Exiled king declares himself ready to return». The Independent (London: Look Smart: Find Articles). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2007. https://web.archive.org/web/20071109230032/http://findarticles.com/p/articles/mi_qn4158/is_20010924/ai_n14407892. Ανακτήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2019.
- ↑ 11,0 11,1 Chesterman, Simon· Michael Ignatieff (2005). Making States Work: State Failure And The Crisis Of Governance. USA: United Nations University Press. σελ. 400. ISBN 92-808-1107-X.
- ↑ Jentleson, Bruce W.; Paterson, Thomas G. (1997). The American Journal of International Law (Oxford University Press): 24. ISBN 0-19-511055-2.
- ↑ Dupree, Louis: Afghanistan , σσ. 477-478. Princeton University Press, 1980
- ↑ Andrew D. W. Forbes (1986). Warlords and Muslims in Chinese Central Asia: a political history of Republican Sinkiang 1911–1949. Cambridge, England: CUP Archive. σελίδες 123, 303. ISBN 0-521-25514-7.
- ↑ 15,0 15,1 15,2 «Profile: Ex-king Zahir Shah». BBC. 1 Οκτωβρίου 2001. http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/1573181.stm. Ανακτήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2019.
- ↑ Judah, Tim (23 Σεπτεμβρίου 2001). «Profile: Mohamed Zahir Shah». The Observer. https://www.theguardian.com/world/2001/sep/23/terrorism.afghanistan1. Ανακτήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2019.
- ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 17,5 17,6 17,7 Barry Bearak, "Former King of Afghanistan Dies at 92" , The New York Times , 23 Ιουλίου 2007.
- ↑ «Mohammed Zahir Shah». Britannica. Ανακτήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2019.
- ↑ Gall, Sandy (23 Ιουλίου 2007). «Mohammad Zahir Shah». The Guardian. https://www.theguardian.com/news/2007/jul/23/guardianobituaries.afghanistan. Ανακτήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2019.
- ↑ Crossette, Barbara (7 Μαρτίου 1989). «India to Provide Aid to Government in Afghanistan». www.nytimes.com. The New York Times. Ανακτήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2019.
- ↑ US-Pakistan Relations: Pakistan’s Strategic Choices in the 1990s, Nasra Talat Farooq
- ↑ «AFGHANISTAN CHRONOLOGY OF EVENTS JANUARY 1995-FEBRUARY 1997» (PDF). www.justice.gov. Immigration and Refugee Board of Canada. Φεβρουάριος 1997. Ανακτήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2019.
- ↑ 23,0 23,1 23,2 Dorronsoro, Gilles. «The Return to Political Fragmentation». Afghanistan: Revolution Unending, 1979–2002. C. Hurst & Co. σελ. 330. ISBN 1-85065-683-5.
- ↑ 24,0 24,1 «Former Afghan king returns to palace». BBC. 4 Αυγούστου 2002. http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/2172387.stm. Ανακτήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2019.
- ↑ Anderson, Jon Lee (6 Ιουνίου 2005). «The Man In The Palace». The New Yorker. https://www.newyorker.com/magazine/2005/06/06/the-man-in-the-palace. Ανακτήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2019.
- ↑ «Former Afghan king moves into his old palace». Times of Malta. 5 Αυγούστου 2002. https://www.timesofmalta.com/articles/view/20020805/local/former-afghan-king-moves-into-his-old-palace.169602. Ανακτήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2019.
- ↑ "The late King was always fondly referred to by all Afghans, cutting across ethnic boundaries, as "Baba-e-Millat" or 'Father of the Nation', a position given to him in the country's Constitution promulgated in January 2004, about two years after the collapse of Taliban rule. The title of the 'Father of the Nation' dissolves with his death." «Last King of Afghanistan dies at 92». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Σεπτεμβρίου 2007. https://web.archive.org/web/20070930210732/http://www.zeenews.com/articles.asp?aid=384525&archisec=WOR&archisubsec=.
- ↑ Bearak, Barry (24 Ιουλίου 2007). «Mohammad Zahir Shah, Last Afghan King, Dies at 92». The New York Times. https://www.nytimes.com/2007/07/24/world/asia/24shah.html. Ανακτήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2019.
- ↑ President Karzai announcing death of King Zahir Shah. Associated Press. 21 Ιουλίου 2015.
- ↑ «Afghanistan's King Mohammad Zahir Shah Laid to Rest». FOX News. 24 Ιουλίου 2007. https://www.foxnews.com/story/afghanistans-king-mohammad-zahir-shah-laid-to-rest. Ανακτήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2019.
- ↑ Adamec, Ludwig W. (2012). Historical Dictionary of Afghanistan. Lanham: Scacrecrow Press. σελ. 16. ISBN 0810878151.
- ↑ Ahmad Majidyar (January 2009). «Afghanistan's Presidential Election». American Enterprise Institute. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Φεβρουαρίου 2019. https://www.webcitation.org/query?url=https%3A%2F%2Ffanyv88.com%3A443%2Fhttp%2Fwww.aei.org%2FdocLib%2F20090129-No1MEO23850g.pdf&date=2009-09-18. «Zaher is the grandson of the late King Muhammad Zaher Shah. He is currently head of Afghanistan’s environment preservation department and a member of the UNF. There has been speculation that the UNF will nominate Zaher as its candidate for the upcoming election. Despite being an heir to the royal family, he lacks a popular base.»