Ζηνοβία

Ζηνοβία
Η βασίλισσα Ζηνοβία ατενίζει για τελευταία φορά την Παλμύρα, πίνακας του Χέρμπερτ Σμαλτς
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Septimia Zenobia (Λατινικά) και Σεπτιμία Ζηνοβία (Αρχαία Ελληνικά)
Γέννηση	240 (περίπου) Παλμύρα
Θάνατος	275 Τίβολι
Χώρα πολιτογράφησης	Παλμυριακή Αυτοκρατορία Αρχαία Ρώμη
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	ηγεμόνας
Αξιοσημείωτο έργο	Επιτομή
Οικογένεια
Σύζυγος	Οδαίναθος (έως 267)
Τέκνα	Βαμπάλαθος Χαϊράν Β΄ Σεπτίμιος Αντίοχος
Συγγενείς	Χαϊράν Α΄ (θετός υιός)
Οικογένεια	House of Odaenathus
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	empress regnant Palmyrene emperor
Υπογραφή
Σχετικά πολυμέσα

Η Ζηνοβία (Zenobia, 240-275 μ.Χ.) ήταν βασίλισσα της Παλμύρας - Παλμύρα (αραβικά: Ταντμόρ), ρωμαϊκής αποικίας στη σημερινή Συρία, που βασίλευσε από το 267 ή 268 μέχρι το 272 μ.Χ. Το πλήρες όνομά της είναι Σεπτιμία Ζηνοβία (αραμαϊκά: Znwoya Bat Zabbai).

Ζωή και δράση

Γεννημένη στην Παλμύρα, η Ζηνοβία ήταν μια μελαχρινή γυναίκα εκθαμβωτικής ομορφιάς, σαγηνευτική, ευφυής, θαρραλέα και υπέρμετρα φιλόδοξη, ένα πλάσμα ακαταμάχητα χαρισματικό. Ήταν μία από τις πιο μορφωμένες και γλωσσομαθείς γυναίκες της εποχής της - μιλούσε ελληνικά, λατινικά, αραμαϊκά, αιγυπτιακά και τις τοπικές διαλέκτους. Ήταν επιρρεπής στις απολαύσεις των αισθήσεων, αγαπούσε το θέατρο και παρακολουθούσε τα θεάματα στο ελληνικό θέατρο της πόλης.

Η Ζηνοβία ονειρευόταν να κάνει την πρωτεύουσά της Παλμύρα όχι μόνο εμπορικό, αλλά και πνευματικό κέντρο. Στη διάρκεια της πεντάχρονης βασιλείας της (267-272 μ.Χ.), κατόρθωσε να μετατρέψει την υποτελή στη Ρώμη πολιτεία της σε ανεξάρτητο βασίλειο και την Παλμύρα σε μία από τις πλουσιότερες πόλεις της Ανατολής.

Ο σύζυγος της Ζηνοβίας Οδαίναθος, κυβερνήτης της Παλμύρας και υποτελής στη Ρώμη, όπως και ο πρεσβύτερος γιος και διάδοχός του Ηρωδιανός, δολοφονήθηκαν το 267 ή 268 μ.Χ. και η χήρα του Ζηνοβία ανέλαβε την αντιβασιλεία για λογαριασμό του νεαρού γιου της Ουαμπαλάτ, που ονομαζόταν στα ελληνικά Αθηνόδωρος.

Η Ζηνοβία, η οποία ισχυριζόταν ότι είχε την καταγωγή της από την Κλεοπάτρα της Αιγύπτου, κατέστησε τον εαυτό της βασίλισσα της Παλμύρας, παίρνοντας από μόνη της τον τίτλο της Αυγούστας. Αντίθετα με το δολοφονημένο σύζυγό της Οδαίναθο, η Ζηνοβία δεν ανεχόταν να παραμένει υποτελής στους Ρωμαίους. Το 269 μ.Χ. ξεκίνησε πόλεμο εναντίον των Ρωμαίων, κατέλαβε πρώτα ολόκληρη τη Συρία και την Παλαιστίνη και στη συνέχεια την Αίγυπτο, κατόπιν κατέκτησε πολλές από τις ρωμαϊκές επαρχίες της Ανατολίας και ανακήρυξε την ανεξαρτησία της από τη Ρώμη.

Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αυρηλιανός εξεστράτευσε εναντίον της Ζηνοβίας, νίκησε το 272 το στρατό της στην Αντιόχεια και στην Έμεσα (Συρία) και πολιόρκησε την Παλμύρα.

Η Ζηνοβία και ο γιος της Ουαμπαλάτ προσπάθησαν να διαφύγουν από την πόλη, αιχμαλωτίστηκαν όμως κοντά στον ποταμό Ευφράτη και μεταφέρθηκαν στη Ρώμη το 272 μ.Χ. Κατά τη θριαμβευτική πομπή που έκανε ο Αυρηλιανός στη Ρώμη, η Ζηνοβία στολισμένη, κατά διαταγή του αυτοκράτορα, με τους πολύτιμους λίθους της και όλα τα κοσμήματά της, σύρθηκε δεμένη με χρυσές αλυσίδες πίσω από το άρμα του.

Εντυπωσιασμένος όμως ο Αυρηλιανός από την εκθαμβωτική ομορφιά της Ζηνοβίας, αλλά και το θάρρος της να ορθώσει το ανάστημά της κατά της Αυτοκρατορίας της Ρώμης, πρόσφερε σ’ αυτή την ελευθερία της. Στη Ρώμη, η έκπτωτη «βασίλισσα της ερήμου» παντρεύτηκε ένα Ρωμαίο συγκλητικό και πέρασε την υπόλοιπη ζωή της μέσα σε ανέσεις και πολυτέλεια στη ρωμαϊκή έπαυλή του κοντά στο σημερινό Τίβολι της Ιταλίας.

Η Ζηνοβία στην τέχνη

Η ιστορία της θρυλικής βασίλισσας Ζηνοβίας έχει εμπνεύσει συνθέτες της όπερας, συγγραφείς και καλλιτέχνες. Ο βενετσιάνος ζωγράφος του 18ου αιώνα Τζιοβάννι Μπαττίστα Τιέπολο (1696 – 1770) φιλοτέχνησε το «Θρίαμβο του Αυρηλιανού ή η βασίλισσα Ζηνοβία ενώπιον του Αυρηλιανού» (1717), που βρίσκεται στο Μουσείο ντελ Πράδο της Μαδρίτης.

Και ο Αγγλογερμανός ζωγράφος Χέρμπερτ Σμαλτς (1857–1935) έχει φιλοτεχνήσει τη «Βασίλισσα Ζηνοβία να ατενίζει για τελευταία φορά την Παλμύρα».

Πηγές

• Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάνικα, λήμμα «Ζηνοβία», τόμ. 26, Εκδόσεις Πάπυρος, Αθήνα, 1996.
• Μισέλ ντε Γκρες: «Συρία: Ελληνικοί Απόηχοι», Εκδόσεις ΑΔΑΜ, Αθήνα, 1993.
• Μαριάννα Κορομηλά: "Τέσσερεις Ιστορίες για μια χαμένη πανσέληνο" (πρώτη ιστορία με τίτλο "Στον αστερισμό του Καρκίνου"), Πολιτιστική Εταιρεία "Πανόραμα", Αθήνα, 1989.
• Myriam Antaki/Mύριαμ Αντάκι: «Θυμάμαι την Παλμύρα» (μτφρ. ‘Εφη Κορομηλά), Εκδόσεις ΚΡΙΤΙΚΗ Α.Ε., Αθήνα, 2005.
• Βάνα Χαραλαμπίδου: "Τόποι του μύθου και της ιστορίας" (Κεφάλαιο "Παλμύρα: Το μυθικό βασίλειο της Ζηνοβίας"), Εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ, Αθήνα, 2006.
• Μαριάννα Κορομηλά, "Στον αστερισμό του Καρκίνου", Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα, 2015.