Δίδυμοι (αστερισμός)

Δίδυμοι
πατήστε για μεγαλύτερη εικόνα
Συντομογραφία	Gem
Λατινικό όνομα	Gemini
Γενική	Geminorum
Έκταση	513,8 τετ. μοίρες (1,245%) Κατάταξη 30ος
Αριθμός άστρων (μέγεθος ≤ 6,5)	119
Πλήρως ορατός σε γεωγραφικά πλάτη μεταξύ 90°N - 55°S

Οι Δίδυμοι (λατινικά: Gemini‎‎, συντομογραφία: Gem) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι βόρειος αστερισμός του Ζωδιακού Κύκλου. Συνορεύει με τους αστερισμούς Ηνίοχο, Ταύρο, Ωρίωνα, Μονόκερω, Μικρό Κύνα, Καρκίνο και Λύγκα.

Ονομασίες και ιστορία

Το όνομα του αστερισμού δεν μπορεί να αποδοθεί σε κάποιο συγκεκριμένο αστρονόμο ή συγγραφέα, καθώς η έννοια ενός ουράνιου δίδυμου ζευγαριού φαίνεται ότι ήταν σχεδόν παγκόσμια από τα βάθη της αρχαιότητας, αναφερόμενη στα δύο κυρίαρχα άστρα του. Για τους αρχαίους Έλληνες και Ρωμαίους ήταν οι Διόσκουροι, οι δίδυμοι γιοί του Διός και της Λήδας, που μεταφέρθηκαν στον ουρανό από τον πατέρα τους σε ανταμοιβή της αδελφικής αγάπης που επέδειξαν επί της γης, αν και αρχικώς παρίσταναν δύο από τους Καβείρους και μερικές φορές τον Αμφίονα και τον Ζήθο, τους γιούς της Αντιόπης. Ο Πλούταρχος τους αποκαλούσε Άνακες (βασιλιάδες) (οι Anaces του Κικέρωνος) και ο Θεοδώρητος Εφεστίους, θεούς δηλαδή της οικογένειας. Σχετικά λατινικά ονόματα είναι τα Dii Samothraces (από τον τόπο λατρείας των Καβείρων) και Dii Germani (οι Αδελφοί Θεοί). Κάποιες άλλες ονομασίες λατίνων συγγραφέων σχετίζονται με τη μητέρα των Διοσκούρων: Ledaei Fratres, Ledaei Juvenes, Ledaeum Sidus και Gemini Lacones, Spartana Suboles από την πατρίδα της, ή Cycno Generati από τον μύθο της. Ο Δάντης αποκαλεί τον τόπο τους στα ουράνια Nido di Leda, φωλιά της Λήδας. Το "clarum Tyndaridae Sidus" του Ορατίου αναφέρεται στον πατριό των Διοσκούρων, ενώ τα Oebalii και Oebalidae των Οβιδίου και Στατίου στον παππού τους Οίβαλο, βασιλιά της Σπάρτης. Αντιθέτως, ο Μανίλιος αποκαλούσε τους Διδύμους Phoebi Sidus, άστρο του Φοίβου, ως υποκείμενο στην προστασία του Απόλλωνος. Σπανιότερα, δυάδες μη διδύμων μυθολογικών προσώπων έπαιρναν τη θέση των Διοσκούρων, όπως οι Απόλλωνας και Ηρακλής, Τριπτόλεμος και Ιασίων, Θησέας και Πειρίθοος.

Στην Ινδία οι Δίδυμοι ήταν οι Ashvins, οι Ιππείς, όνομα απαντώμενο και σε άλλες περιοχές του ουρανού για άλλες δίδυμες ινδουιστικές θεότητες. Αλλά για τον απλό ινδικό λαό ήταν απλώς οι "Mithuna", «το Αγόρι και το Κορίτσι», οι Midhunam των Ταμίλ. Αργότερα, υπό την παρετυμολογική έλξη της ελληνικής ονομασίας αυτό μετατράπηκε σε Jituma ή Tituma. Αναφέρεται ότι ένας βουδιστικός ζωδιακός κύκλος είχε στη θέση των Διδύμων μία γυναίκα που κρατούσε μια χρυσή χορδή.

Ορισμένοι Εβραίοι απέδιδαν τους Διδύμους, που τους αποκαλούσαν Teomim, στη φυλή του Βενιαμίν, ενώ άλλοι, πιο ταιριαστά, στους Συμεών και Λεβί από κοινού, τους Αδελφούς. Και οι άλλοι σημιτικοί λαοί είχαν παρόμοιες ονομασίες: Tome οι Φοίνικες της Τύρου, Al Tau'aman και Al Burj al Jauza (= ο αστερισμός των δίδυμων τέκνων) οι Άραβες, αν και στην πρωταρχική τους Αστρονομία της ερήμου αποτελούσαν το ένα από τα δύο μπροστινά πόδια του δικού τους τεράστιου λέοντα, ενώ τους ζωγράφιζαν και ως παγώνια. Από το τελευταίο όνομα προέρχεται το Algeuze του Bayer, το οποίο ωστόσο ο ίδιος χαρακτηρίζει «λανθασμένο». Ο Hyde, υιοθετώντας μια άλλη παραλλαγή, το Jauzah = Κέντρο, υποστηρίζει την ενδιαφέρουσα ιστορικά άποψη ότι η θέση των άστρων αυτών είναι «στο κέντρο του ουρανού» ("in medio coeli"). Αυτό είτε επειδή περνούσαν από το ζενίθ των ουρανών των κλασικών πολιτισμών, είτε από τα πολλά λαμπρά άστρα του χειμερινού ουρανού. Η έκδοση της «Αλμαγέστης» του 1515 δίνει για τους Διδύμους το ανεξήγητο όνομα Alioure.

Οι Δίδυμοι ήταν γνωστοί ως Du Paikar ή Do Paikar στην Περσία (σημαίνει «Οι Δύο Μορφές») και κατά τον Kircher ήταν ο Κλύσος (Claustrum Hori) των αρχαίων Αιγυπτίων. Σύμφωνα με άλλους μελετητές, αντιπροσώπευαν τη δυάδα των Αιγυπτίων θεών Ώρος ο Πρεσβύτερος και Ώρος ο Νεότερος (ο Αρποκράτης των Ελλήνων). Στους Κινέζους αρχικά ταυτίζονταν με το ζώδιο του Πιθήκου (Shih Chin) και μετά με το Yin-Yang (το γνωστό δίπολο αρχών) ή το Jidim (σημαντικό αντικείμενο λατρείας). Σύμφωνα με τον Καίσιο (Caesius) ο αστερισμός αυτός παριστάνει τους δίδυμους γιούς της Ρεβέκκας, ή τον Δαυίδ με τον Ιωνάθαν, και κατ' άλλους Χριστιανούς τον Αδάμ με την Εύα (μία παρόμοια απεικόνιση των Διδύμων, με γυμνή ανδρική και γυναικεία μορφή, εμφανίζεται στον αιγυπτιακό ζωδιακό της Δενδερά).

Ως ζωδιακός αστερισμός, οι Δίδυμοι συνδέθηκαν με την Αστρολογία, πολλές προλήψεις και θρύλους. Από την αρχή, για την αποτελεσματική τους βοήθεια στους συντρόφους τους Αργοναύτες κατά τη θύελλα που έθεσε σε κίνδυνο την «Αργώ», οι Διόσκουροι θεωρούντο από τους αρχαίους Έλληνες, και ακόμα περισσότερο από τους Ρωμαίους, ως προστάτες των ναυτικών. Για το λόγο αυτό, κατά την κλασική εποχή ο αστερισμός συμβολιζόταν συχνά με δύο αστέρες πάνω από ένα πλοίο. Ως διορισθέντες από τον Δία φρουροί της Ρώμης, οι Δίδυμοι απεικονίζονται σε όλα τα αργυρά νομίσματα της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας μετά το 269 π.Χ., συνήθως ως δύο νέοι ιππείς με καπέλα που περιτριγυρίζονται από άστρα. Αλλά ακόμα νωρίτερα, περί το 300 π.Χ., τους βρίσκουμε σε νομίσματα τριών τουλάχιστον πόλεων της Μεγάλης Ελλάδας (Κάτω Ιταλία). Οι αρχαίοι αστρολόγοι θεωρούσαν ότι οι Δίδυμοι «κυβερνούν» τα ανθρώπινα χέρια και τους ώμους, ή υγρές οδούς όπως ο Εύξεινος Πόντος και ο Γάγγης, ότι είναι καλότυχο ζώδιο που φέρνει ευφυΐα και ευρύτητα πνεύματος. Αργότερα θεωρήθηκε ότι επιδρούν σε χώρες όπως η Αμερική, η Φλάνδρα, η Λομβαρδία, η Σαρδηνία, η Αρμενία, και η Κάτω Αίγυπτος. Τον 17ο αιώνα, οι προλήψεις συνεχίζονται ως προς τη νότια Αγγλία, και ιδίως το Λονδίνο: Οι Δίδυμοι συνδέθηκαν με τον μεγάλο λοιμό του 1665 και τη μεγάλη πυρκαγιά του 1666, ενώ η κατασκευή της Γέφυρας του Λονδίνου και άλλα σημαντικά γεγονότα για την πόλη ξεκίνησαν όταν κάποιοι ιδιαίτεροι πλανήτες βρίσκονταν στους Διδύμους. Οι Κινέζοι αστρολόγοι πάλι βεβαίωναν ότι όταν ο Άρης εισερχόταν στους Διδύμους θα ακολουθούσε πόλεμος και κακή σοδειά. Τα χρώματα του ζωδίου ήταν το λευκό και το ερυθρό. Οι Δίδυμοι, "gli Eterni Gemelli", ήταν το ζώδιο του μέγιστου των Ιταλών ποιητών, του Δάντη (γεν. 14/5).

Στην εποχή μας ο Ήλιος βρίσκεται (όπως φαίνεται από τη Γη) μέσα στα όρια του αστερισμού των Διδύμων από τις 22 Ιουνίου ως τις 21 Ιουλίου, και οι ημερομηνίες αυτές μετατίθενται προς τα εμπρός με ρυθμό 1 ημέρα ανά 71,1 έτη.

Ο Αριστοτέλης μας έχει αφήσει μία ενδιαφέρουσα καταγραφή δύο επιπροσθήσεων κάποιου αστέρα των Διδύμων από τον πλανήτη Δία. Πρόκειται για την αρχαιότερη παρατήρηση τέτοιου είδους που γνωρίζουμε (περ. 350 π.Χ.).

Μία άλλη «διάκριση» για τους Διδύμους είναι ότι σε αυτούς βρισκόταν ο «νάνος πλανήτης» Πλούτων όταν ανακαλύφθηκε, στις 18 Φεβρουαρίου 1930, από τον Clyde W.Tombaugh (Αστεροσκοπείο Lowell της Αριζόνα, ΗΠΑ).

Οι φωτεινότεροι αστέρες

Ο Αργκελάντερ απέδιδε στους Διδύμους 53 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 106. Οι κυριότεροι αστέρες του αστερισμού έχουν και δικά τους ιδιαίτερα ονόματα.

• Οι δύο φωτεινότεροι αστέρες, α Διδύμων και β Διδύμων, που ξεχωρίζουν από όλο τον αστερισμό και του έδωσαν το όνομά του, έχουν βέβαια τα ονόματα των μυθικών Διοσκούρων, Κάστορας και Πολυδεύκης αντιστοίχως, στα οποία και παραπέμπουμε.
• Ο αστέρας γ Διδύμων είναι γνωστός με το όνομα Αλένα (Alhena).
• Ο αστέρας δ είναι ο Ουαζάτ (Wasat).
• Ο ε Διδύμων, είναι γνωστός ως Μεμπσούτα (Mebsuta).
• Ο ζ είναι γνωστός ως Μεκμπούντα (Mekbuda).
• Ο η Διδύμων είναι γνωστός με το ελληνικό όνομα Πρόπους, από τη θέση του μπροστά στο αριστερό πόδι του Κάστορα.
• Ο θ Διδύμων έχει φαινόμενο μέγεθος 3,60 και φασματικό τύπο A3 III (λευκός γίγαντας).
• Ο ι Διδύμων, στον οποίο λανθασμένα αποδίδεται κάποτε το όνομα "Propus", έχει φαινόμενο μέγεθος 3,79 και φασματικό τύπο G9 IIIb.
• Ο κ Διδύμων έχει φαιν. μέγεθος 3,57 και φασμ. τύπο G8 IIIa.
• Ο λ Διδύμων έχει φαιν. μέγεθος 3,58 και φασμ. τύπο A3 V.
• Ο μ Διδύμων είναι ένας τεράστιος ερυθρός γίγαντας, γνωστός ως Tejat posterior.
• Ο ν έχει φαιν. μέγεθος 4,15 και φασμ. τύπο B6 IIIe (με έντονες γραμμές εκπομπής στο φάσμα του).
• Ο ξ, με φαιν.μέγεθος 3,36 και φασμ.τύπο F5 III, είχε ονομασθεί από τον Al Biruni Al Zirr, «το Κουμπί».
• Ο ρ (φαιν.μέγεθος 4,18) είναι λευκοκίτρινος νάνος (φασμ.τύπος F0 V).
• Ο σ έχει φαιν.μέγεθος 4,28 και φασμ.τύπο K1 III.
• Ο τ έχει φαιν.μέγεθος 4,41 και φασμ.τύπο K2 III.
• Ο υ έχει φαιν.μέγεθος 4,06 και φασμ.τύπο M0 III (ερυθρός γίγαντας).

Αξιοσημείωτα στον αστερισμό

• Ευρισκόμενος σε μία κατεύθυνση πολύ κοντά στο γαλαξιακό επίπεδο (το αγγίζει με τα δυτικά του άκρα), ο αστερισμός αυτός είναι πλούσιος σε ανοικτά σμήνη. Εντυπωσιακό είναι το ανοικτό σμήνος M35 (ή NGC 2168) με φαιν.μέγεθος 5,1, φαινόμενη διάμετρο σχεδόν ίση με της Σελήνης και πάνω από 200 αστέρες.
• Τα πλανητικά νεφελώματα είναι μία άλλη «ατραξιόν» των Διδύμων, με κορυφαίο το «Νεφέλωμα του Εσκιμώου» (NGC 2392), 5.000 έτη φωτός από τη Γη, και αξιόλογο το μεγάλο αλλά αμυδρό σε επιφανειακή λαμπρότητα «Νεφέλωμα της Μέδουσας» (Abell 21).
• Το νεφέλωμα IC 443 είναι υπόλειμμα υπερκαινοφανούς ηλικίας 8.000 ετών μαζί με νεφέλωμα εκπομπής, ενώ το IC 444 είναι νεφέλωμα ανακλάσεως (ανακλά το φως του αστέρα 12 Διδύμων).
• Ο αστέρας νετρονίων Geminga είναι ίσως ο δεύτερος κοντινότερός μας τέτοιος αστέρας, αλλά παρ'όλα αυτά δεν έχει γίνει αντιληπτός ως πάλσαρ (ραδιοπηγή), μόνο ως πηγή ακτίνων Χ, ακτίνων γ και ορατού φωτός. Παράχθηκε όταν ο προγεννήτοράς του αστέρας εξερράγη ως «σουπερνόβα» (υπερκαινοφανής), πριν από περίπου 300.000 χρόνια, οπότε θα πρέπει να ήταν ορατός και την ημέρα στον ουρανό του πλανήτη μας και η ραδιενέργειά του θα επηρέασε τη ζωή πάνω στη Γη.

Δείτε επίσης

• Κατάλογος αστέρων των Διδύμων

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Gemini (constellation) στο Wikimedia Commons
• Λεξιλογικός ορισμός του Δίδυμοι στο Βικιλεξικό