Όρος Έρεβος
Συντεταγμένες: 77°31′47″S 167°09′12″E / 77.52972°S 167.15333°E
| Όρος Έρεβος | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ύψος | 3.794 μέτρα |
| Οροσειρά | Υπερανταρκτικά Όρη |
| Ήπειρος | Ανταρκτική[1] |
| wikidata () | |
Το όρος Έρεβος είναι το νοτιότερο ενεργό ηφαίστειο της Γης. Είναι η ψηλότερη κορυφή του νησιού Ρος, στην Ανταρκτική. Έχει ύψος 3.794 μέτρα. Το νησί Ρος έχει επίσης άλλα τρία ηφαίστεια, από τα οποία μεγαλύτερο είναι το όρος Τέρρορ (Τρόμος). Το όρος Έρεβος (που σημαίνει σκοτάδι) είναι συνεχώς ενεργό από το 1972 μέχρι σήμερα, ενώ μέσα στον κρατήρα του βρίσκεται μία από τις λίγες λίμνες λάβας με μεγάλη διάρκεια.
Λόγω του πολύ νότιου γεωγραφικού του πλάτους, το βουνό καλύπτεται συνεχώς από παγετώνες. Εξαίρεση αποτελούν λίγα σημεία στα οποία η γεωθερμική ενέργεια του ηφαιστείου είναι αρκετή για να συντηρήσει την ύπαρξη μερικών βρύων, τα οποία είναι στη πραγματικότητα ινίδια από ίδια φωτοσυνθετικά κύτταρα. Τα ινίδια αυτά, γνωστά ως φωτονήματα, είναι το πρώτο στάδιο ανάπτυξης των βρύων. Τα βρύα αυτά ανήκουν στο είδος Campylopus pyriformis.[2]
Γεωγραφία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το όρος Έρεβος βρίσκεται στην Ανταρκτική, στο νησί Ρος, το οποίο βρίσκεται στη θάλασσα Ρος, κοντά στις ακτές της ηπείρου, από τις οποίες χωρίζεται με τον πορθμό ΜακΜούρντο, στα δυτικά του νησιού. Το νησί Ρος αποτελείται από συνολικά τέσσερα ηφαιστειακά κέντρα, από τα οποία ο Έρεβος είναι το ψηλότερο, με ύψος 3.794 μέτρα, και με τη μεγαλύτερη έκταση, με έκταση 2.170 km². Τα άλλα τρία ηφαιστειακά κέντρα είναι το όρος Τρόμος (3.262 μέτρα), το όρος Μπερντ (1.800 μέτρα) και η χερσόνησος Χουτ Πόιντ, που σχηματίζει μια νοτιοδυτική προέκταση του νησιού. Στο νότιο άκρο της χερσονήσου Χουτ Πόιντ βρίσκεται η βάση ΜακΜούρντο, κύρια βάση των ΗΠΑ στην Ανταρκτική, και η βάση Σκοτ, η κύρια βάση της Νέας Ζηλανδίας στην Ανταρκτική.[3] Το όρος Έρεβος θεωρείται ότι βρίσκεται στο επίκεντρο ενός θερμού σημείου, δηλαδή μιας περιοχής που δεν βρίσκεται κοντά στα όρια των τεκτονικών πλακών και μέσω της οποίας μάγμα ανένερχεται στην επιφάνεια της Γης. Ανήκει στην ομάδα ηφαιστείων ΜακΜούρντο.
Οι χαμηλότερες πλαγιές του Ερέβους, μέχρι σε υψόμετρο 1.600 μέτρων, έχουν μικρή κλίση, περίπου 9 μοίρες. Πρόκειται για το ασπιδωτό ηφαίστειο. Πάνω από τα 2.000 μέτρα το βουνό έχει μεγαλύτερη κλίση, περίπου 35 μοιρών. Αντιστοιχεί στο κώνο του ηφαιστείου, ο οποίος υψώνεται περίπου 1.400 μέτρα πάνω από την κορυφή του ασπιδωτού ηφαιστείου. Το όρος Έρεβος στην πραγματικότητα έχει δύο κώνους. Ο παλαιότερος βρίσκεται στα βορειοδυτικά και εμφανίζονται στην ράχη Φανγκ (Fang Ridge). Είναι ένα σχεδόν γραμμικό χαρακτηριστικό του βουνού με κατεύθυνση βορειοδυτικά-νοτιοανατολικά, με μήκος περίπου 7 χιλιόμετρα. Βρίσκεται σε υψόμετρο από 2.000 μέχρι περισσότερο από 3.000 μέτρα, στο κεντρικό τμήμα της ράχης. Το βορειοανατολικό μέτωπο της ράχης έχει κλίση 35 μοίρες, ενώ το νοτιοδυτικό είναι ένας γκρεμός ύψους 150 μέτρων.[4] Υπολογίζεται ότι βρίσκεται στο βορειοδυτικό άκρο μιας καταβύθισης του εδάφους με διάμετρο 5 χιλιόμετρα, η οποία καλύπτεται από χιόνι και αναβλήμματα μετέπειτα εκρήξεων.
Ένα χιλιόμετρο νότια της ράχης Φανγκ υψώνεται ο δεύτερος, νεότερος, κώνος του Ερέβους. Στην κορυφή του δεύτερου κώνου βρίσκεται ένα κυκλικό υψίπεδο διαμέτρου 4 χιλιομέτρων, που θεωρείται ότι είναι καλντέρα που δημιουργήθηκε σε δύο φάσεις. Βρίσκεται σε υψόμετρο 3.200 με 3.400 μέτρων. Μέσα σε αυτό το κυκλικό υψίπεδο βρίσκεται είναι κώνος, ο οποίος υψώνεται 500 μέτρα πάνω από υψίπεδο. Αποτελείται από πυροκλαστικά υλικά και ροές λάβας.[5] Στην κορυφή του κώνου βρίσκονται δύο κρατήρες. Ο κύριος κρατήρας του Ερέβους έχει διαστάσεις 500 επί 600 μέτρα και βάθος 120 μέτρα. Μέσα σε αυτόν βρίσκεται ο εσωτερικός κρατήρας, με διάμετρο περίπου 160 μέτρα και βάθος 100. Αυτός ο κρατήρας περιέχει μια ενεργή λίμνη λάβας, με έντονη μεταφορά μάγματος που συνέχεια απελευθερώνει αέρια. Η σύσταση της λάβας της λίμνης είναι ανορθοκλαστική φονολιθική. Οι διαστάσεις, το σχήμα και η θέση της λίμνης δεν είναι σταθερά. Η διάμετρος μεταβάλλεται από τα 5 μέχρι τα 60 μέτρα. Θεωρείται ότι η δραστηριότητά της οφείλεται σε έντονη μεταφορά μάγματος μέσω ανοικτού μαγματικού πόρου από το θάλαμο μάγματος, όπως συμβαίνει και στο Έρτα Άλε, και όχι στην εκ νέου παροχή μάγματος από τον μανδύα όπως στη λίμνη λάβας στο Κιλαουέα.[6]
Γεωλογική ιστορία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το όρος Έρεβος χαρακτηρίζεται από πολυάριθμα στάδια ηφαιστειακής δραστηριότητας, αλλά μπορεί να χωριστεί σε τρεις φάσεις: τη φάση ανοικοδόμησης του ασπιδωτού πρωτο-Ερέβους, τη φάση ανοικοδόμησης του κώνου του πρώτο-Ερέβους και τη περίοδο ανοικοδόμησης του κώνου του σύγχρονου Ερέβους.
Φάση ανοικοδόμησης ασπιδωτού ηφαιστείου
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Υπολογίζοντας με βάση το βάθος της θάλασσας Ρος, το οποίο είναι περίπου 700 μέτρα, δέκα χιλιόμετρα μακριά από τις ακτές της νήσου Ρος, οι πρώτες εκρήξεις του Έρεβος ήταν σίγουρα υποθαλάσσιες, πιθανόν με τη μορφή μαξιλαροειδών λαβών. Αυτά τα πρώτα πετρώματα σήμερα έχουν καλυφθεί από προϊόντα νεότερων εκρήξεων. Τα παλαιότερα ηφαιστειακά πετρώματα του όρους Έρεβος που έχουν χρονολογηθεί έχουν ηλικία περίπου 1,3 εκατομμύρια χρόνια, χρονική περίοδος στην οποία θεωρείται ότι το ηφαίστειο ανήλθε πάνω από την επιφάνεια της θαλάσσης. Αυτά τα πετρώματα βρέθηκαν σε μία μαγματική διείσδυση στο ακρωτήριο Μπαρν, η οποία περιβάλλεται από πυροκλαστικούς κώνους. Για τα επόμενα 300.000 χρόνια, μέχρι περίπου 1,05 με 1 εκατομμύριο χρόνια πριν, η βασαλτική-τεφριτική λάβα είχε χαμηλό ιξώδες, με αποτέλεσμα να ρέει με μεγάλη ευκολία και να σχηματίσει ένα ασπιδωτό ηφαίστειο, δηλαδή ένα ηφαίστειο με χαμηλό προφίλ και πλαγιές με μικρή κλίση. Το ασπιδωτό ηφαίστειο υπολογίζεται ότι έφτασε σε ύψος μέχρι 2.600 μέτρα πάνω από το επίπεδο της θάλασσας. Σήμερα είναι ορατό μέχρι τα 1.600.[4]
Φάση ανοικοδόμησης του κώνου του πρώτο-Ερέβους
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Περίπου πριν 1 εκατομμύριο χρόνια, η σύσταση της λάβας του Ερέβους άρχισε σταδιακά να αλλάζει και να γίνεται πιο ιξώδης. Οι λάβες αυτές άρχισαν να δημιουργούν ένα μεγάλο ηφαιστειακό κώνο, γνωστός ως πρώτο-Έρεβος. Σήμερα αυτός ο κώνος είναι ορατός στην ράχη/κρημνό Φανγκ. Οι λάβες ήταν πιο διαφοροποιημένες σε σχέση με τη προηγούμενη φάση και είχαν σύσταση phonotephritic και tephriphonolite. Το στάδιο αυτό τελείωσε πριν περίπου 750.000 χρόνια. Εν συνεχεία, εξαιτίας ενός καταστρεπτικού γεγονότος δημιουργήθηκε ένας μεγάλος γκρεμός στο ανώτερο τμήμα του κώνου, ο οποίος σήμερα είναι η ράχη Φανγκ. Αυτό το γεγονός μπορεί να είναι είτε η κατάρρευση μέρος του βουνού ή υποχώρηση του εδάφους, συνοδευόμενη από τη δημιουργία καλντέρας. Η χρονική στιγμή αυτού του γεγονότος δεν μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια, αλλά μπορεί να περιοριστεί χρονικά ανάμεσα στη νεότερη ροή λάβας στη ράχη Φανγκ (718±66 χιλιάδες χρόνια πριν) και την αμέσως νεότερη ροή λάβα, η οποία χρονολογήθηκε πριν 540.000 χρόνια. Αυτά τα 150 με 200 χρόνια που μεσολάβησαν το ηφαίστειο ήταν ανενεργό και οδήγησαν σε περαιτέρω διαφοροποίηση της λάβας του ηφαιστείου. Ανάμεσα στα 500.000 και 250.000 χρόνια πριν, οι εκρήξεις λάμβαναν χώρα στις πλαγιές του πρώτο-Έρεβος, χαρακτηριστικό αυτής της φάσης, με λάβες να έχουν εντοπιστεί κυρίως νοτιοδυτικά, βορειοανατολικά και νότια της κορυφής Άμποτ από άγνωστες φλέβες.[4]
Φάση ανοικοδόμησης του κώνου του σύγχρονου Ερέβους
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Πριν περίπου 250.000 χρόνια η σύσταση της λάβας του Ερέβους αλλάζει, με την πρώτη έκρηξη anorthoclase-phyric. Επίσης, αλλάζει και η θέση των εκρήξεων και από τις πλαγιές του ηφαιστείου μεταφέρεται στην κορυφή, με αποτέλεσμα να αρχίσει η δεύτερη φάση της ανοικοδόμησης του κώνου του Έρεβος, η οποία αποκαλείται σύγχρονη. Παρόλα αυτά πριν περίπου 230.000 χρόνια υπολογίζεται ότι εξακολουθούσαν να λαμβάνουν χώρα εκρήξεις με λάβα τεφριφονολιθικής σύστασης. Ακολουθώντας αυτή τη περίοδο έλαβαν χώρα εκρήξεις με δακιτική σύσταση τόσο στην κορυφή, όσο και στις πλαγιές του ηφαιστείου. Ο δακιτικός ηφαιστειακός δόμος Μπομπ Πηκ δημιουργήθηκε πριν 157.000 χρόνια, 5 χιλιόμετρα ανατολικά και περίπου 1.500 μέτρα κάτω από τη σημερινή κορυφή του Έρεβος. Πήρε το όνομα αυτό επειδή σε αυτόν βρίσκεται μεγάλη πυκνότητα ηφαιστειακών βομβών. Οι Ωρόρα Κλιφς, 15 χιλιόμετρα του Μπομπ Πηκ, που δημιουργήθηκαν πριν 166.000 χρόνια περίπου, έχουν επίσης δακιτική σύσταση. Τόσο ο Μπομπ Πηκ όσο και οι Ωρόρα Κλιφς, θεωρούνται επιμόλυνση της φυσιολογικής ηφαιστειακής σειράς λαβών του Ερέβους από το γήινο φλοιό.[4]
Από την αρχή αυτής της φάσης μέχρι πριν 90.000 χρόνια είναι μια περίοδος που σηματοδοτεί μια σημαντική αύξηση στην ηφαιστειακή δραστηριότητα του όρους Έρεβος, που θεωρείται ότι οδήγησε στην ανοικοδόμηση του κύριου όγκου του ηφαιστείου. Οι περισσότερες εκρήξεις και ροές λάβας προέρχονταν από τη κορυφή ή το ανώτερο τμήμα του ηφαιστείου. Κάποιες από αυτές ήταν μεγάλες, με μήκος 5 χιλιόμετρα και πλάτος μέχρι 50 μέτρα. Εξαίρεση αποτελούν δύο ροές λάβας τεφριφονολιθικής σύστασης σε υψόμετρο 1.600 με 1.800 μέτρων που δημιουργήθηκαν πριν περίπου 121.000 και 110.000 χρόνια. Η φλέβα από την οποία προήλθαν ήταν κοντά στο Χούπερς Σόλντερ.[4]
Ένα από τα σημαντικότερο γεγονότα στη φάση ανοικοδόμησης του σύγχρονου κώνου ήταν η δημιουργία του κυκλικού υψιπέδου στην κορυφή του ηφαιστείου. Αυτό φαίνεται να δημιουργήθηκε από δύο διαφορετικές γεγονότα που δημιούργησαν δύο καλντέρες, μία πριν 80.000 χρόνια περίπου και μία πριν 24.000 χρόνια. Τα τελευταία 21.000 χρόνια, η ηφαιστειακή δραστηριότητα περιορίζεται στην κορυφή του ηφαιστείου. Η πιο πρόσφατη ροή λάβας έχει ηλικία περίπου 1.000 χρόνια, ενώ δεν έχει παρατηρηθεί ροή λάβας κατά τους ιστορικούς χρόνους. [5]
Η σημερινή ηφαιστειακή δραστηριότητα στο όρος Έρεβος, πέρα από τη λίμνη λάβας, περιλαμβάνει συχνές στρομπολικές εκρήξεις στη λίμνη, περίπου δύο με έξι την ημέρα, που εκτοξεύουν ηφαιστειακές βόμβες μέχρι και ενάμιση χιλιόμετρο μακριά από τον κύριο κρατήρα. Το όρος Έρεβος θεωρείται συνεχώς ενεργό από το 1972, ενώ στα τέλη του 1984 η ηφαιστειακή δραστηριότητα ήταν αυξημένη, με πολλές ισχυρές στρομπολικές εκρήξεις που εκτόξευαν ηφαιστειακές βόμβες μήκους 10 μέτρων μέχρι 1,2 χιλιόμετρα από το χείλος του κρατήρα. Ο ήχος των εκρήξεων έφτανε μέχρι τη βάση ΜακΜούρντο, 25 χιλιόμετρα μακριά. Όταν έγινε επιθεωρήση του κρατήρα το Δεκέμβριο του 1984, η λίμνη λάβα είχε σχεδόν εξαφανιστεί, αφήνοντας μια μικρή λιμνούλα, ενώ το έδαφος του κρατήρα είχε ανυψωθεί σχεδόν 50 μέτρα. Η λίμνη στη συνέχεια επανεμφανίστηκε περίπου στην ίδια θέση που ήταν πριν, ενώ η δραστηριότητα έπεσε στα προηγούμενα επίπεδα. Η δραστηριότητα αυτή θεωρείται ότι ήταν αποτέλεσμα του παγώματος της λίμνης λάβας, με αποτέλεσμα να αυξηθεί η πίεση των παγιδευμένων αερίων στον μαγματικό πόρο.[7]
Ανθρώπινη ιστορία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το όρος Έρεβος ανακαλύφθηκε τις 27 Ιανουαρίου 1841 από τον εξερευνητή των πόλων σερ Τζέιμς Κλαρκ Ρος[8], ο οποίος ονόμασε το βουνό Έρεβος, μαζί με το όρος Τρόμος, από τα ονόματα των πλοίων της αποστολής Έρεβος (Erebus) και Τρόμος (Terror). Ο Έρεβος ήταν από τις πρώτες θεότητες που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της κοσμογονίας, σύμφωνα με την αρχαία ελληνική μυθολογία, γιος του Χάους και της Γαίας. Το ηφαίστειο την ημέρα που ανακαλύφθηκε ήταν σε έκρηξη.
Η πρώτη ανάβαση στη κορυφή του βουνού έγινε το 1908, από την αποστολή του σερ Έρνεστ Σάκλετον, η οποία ονομαζόταν Νίμροντ. Η αποστολή είχε ως αρχικό στόχο να κατακτήσει το Νότιο Πόλο, αλλά τελικά γύρισε πίσω έτσι ώστε να διασφαλιστεί ότι όλοι θα γυρίσουν ζωντανοί, και ενώ απείχαν από τον Πόλο 180 χιλιόμετρα. Η αποστολή χρειάστηκε 5,5 μέρες για να ανέβει στο βουνό, ενώ έμεινε ακινητοποιημένη για 24 ώρες από μια χιονοθύελλα.[9]
Στις 28 Νοεμβρίου 1979, η πτήση 901 της Air New Zealand συνετρίβη στο όρος Έρεβος, με αποτέλεσμα το θάνατο 237 επιβατών και 20 μελών προσωπικού αέρα (σύνολο 257 θύματα). Ήταν μια τουριστική πτήση πάνω από την Ανταρκτική, η οποία απογειώθηκε από το Ώκλαντ της Νέας Ζηλανδίας. Το αεροπλάνο βρέθηκε σε χαμηλό υψόμετρο με μικρή ορατότητα, αλλά αντί να πετάξει χαμηλά στο πορθμό ΜακΜούρντο, βρέθηκε σε πορεία που το έφερε να κινείται προς το βουνό, επειδή είχε γίνει μια διόρθωση στις συντεταγμένες, χωρίς όμως να ειδοποιηθούν οι πιλότοι.[10]
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ «Эребус» (Ρωσικά)
- ↑ M.L. SKOTNICKI, P.M. SELKIRK, P. BROADY, K.D. ADAM, J.A. NINHAMI (2001). «Dispersal of the moss Campylopus pyriformis on geothermal ground near the summits of Mount Erebus and Mount Melbourne, Victoria Land, Antarctica». Antarctic Science 13 (3): 280-285. http://journals.cambridge.org/action/displayFulltext?type=1&fid=217134&jid=ANS&volumeId=13&issueId=03&aid=217133.
- ↑ «General Information of Mt Erebus». Mount Erebus Volcano Observatory. Ινστιτούτο Εξόρυξης και Τεχνολογίας του Νέου Μεξικού. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Μαρτίου 2012. Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2013.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Richard P. Esser, Philip R. Kyle, William C. McIntosh (Δεκέμβριος 2004). «40Ar/39Ar dating of the eruptive history of Mount Erebus, Antarctica: volcano evolution». Bulletin of Volcanology (Springer-Verlag) 66 (8): 671-686. doi:. http://link.springer.com/article/10.1007%2Fs00445-004-0354-x.
- ↑ 5,0 5,1 Christopher J. Harpel, Philip R. Kyle, Richard P. Esser, William C. McIntosh και David A. Caldwell (2004). «40Ar/39Ar dating of the eruptive history of Mount Erebus, Antarctica: summit flows, tephra, and caldera collapse». Bulletin of Volcanology (Springer-Verlag). doi:.
- ↑ Peter J. Kelly, Philip R. Kyle, Nelia W. Dunbar, Kenneth W.W. Sims (10 November 2008). «Geochemistry and mineralogy of the phonolite lava lake, Erebus volcano, Antarctica: 1972–2004 and comparison with older lavas». Journal of Volcanology and Geothermal Research. doi:. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0377027307004040.
- ↑ P.R. KYLE. «Volcanic activity of Mount Erebus,1984-1986» (PDF). Antarictic Journal. Ανακτήθηκε στις 11 Μαρτίου 2013.
- ↑ Ross, Voyage to the Southern Seas, vol. i, pp. 216–8.
- ↑ Olivia Judson (Ιούλιος 2012). «Antarctica's Mount Erebus». National Geographic. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Μαρτίου 2013. Ανακτήθηκε στις 22 Φεβρουαρίου 2013.
- ↑ «Mt Erebus Plane Crash: DC-10 ZK-NZP, Flight 901». Christchurch City Libraries. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Ιανουαρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 4 Μαρτίου 2013.
Πηγές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Mount Erebus Αρχειοθετήθηκε 2006-07-08 στο Wayback Machine.. Global Volcanism Program, Smithsonian Institution.