Μεταπολίτευση

Με τον όρο Μεταπολίτευση εννοείται η περίοδος της νεότερης ελληνικής ιστορίας μετά την πτώση της Χούντας των Συνταγματαρχών το 1974.

Κύρια χαρακτηριστικά της περιόδου είναι: Η διενέργεια δημοψηφίσματος για τη μορφή του πολιτεύματος, η φιλελευθεροποίηση και ο εκδημοκρατισμός στην Ελλάδα και η αλλαγή του πολιτεύματος σε Προεδρευομένη κοινοβουλευτική δημοκρατία.

Η Μεταπολίτευση αποτελεί περίοδο πολιτικής σταθεροποίησης και εγκαθίδρυσης της Δημοκρατίας καθώς οι πολιτικές ισορροπίες στην Ελλάδα είχαν σημαδευτεί ήδη μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου από εμφύλιο πόλεμο και την νίκη των κοινοβουλευτικών (κεντρώων και δεξιών) έναντι των κομμουνιστών που οδήγησε στην εγκαθίδρυση (βασιλευομένης) κοινοβουλευτικής δημοκρατίας (1949 - 1967).

Η Μεταπολίτευση αναφέρεται στην ελληνική ιστοριογραφία ως Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία. Σύμφωνα με τον Γιάννη Βούλγαρη "η αρχή της περιόδου είναι σαφής και μονοσήμαντη: 24 Ιουλίου 1974, ημέρα που έπεσε η επτάχρονη Δικτατορία των Συνταγματαρχών. Το τέλος όμως είναι ασαφές". Η λήξη του Ψυχρού Πολέμου (1989-1991) και ο θάνατος του Ανδρέα Παπανδρέου (1996) θεωρούνται σημεία τομής για την οριοθέτηση του τέλους της «πρώτης μεταπολίτευσης», ενώ η οικονομική κρίση που εκδηλώθηκε το 2009 έχει οδηγήσει πολλούς παρατηρητές να κάνουν λόγο για το ξεκίνημα μιας νέας περιόδου.

Θεωρητικά η περίοδος συνεχίζει μέχρι σήμερα καθώς το πολίτευμα της χώρας παραμένει ίδιο, άρα το βασικό χαρακτηριστικό της Μεταπολίτευσης βρίσκεται σε ισχύ.

Μεταπολίτευση και ανασυγκρότηση της πολιτικής ζωής

Κυριότερα χαρακτηριστικά των πρώτων χρόνων της περιόδου της Μεταπολίτευσης, είναι η νομιμοποίηση του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος (ΚΚΕ), όπως και των άλλων αριστερών και κομμουνιστικών κομμάτων (ΚΚΕ Εσωτερικού, ΕΚΚΕ, ΚΚΕ (μ-λ), ΜΛ-ΚΚΕ, ΕΔΕ, κλπ), το νέο Σύνταγμα, και η προσπάθεια απάλυνσης των πληγών που είχαν ανοίξει οι πολιτικές διώξεις, τα βασανιστήρια, και οι ιδεολογικές διαμάχες από την περίοδο του Ελληνικού Εμφυλίου μέχρι την πτώση της Χούντας.

Μετά την λήξη του Εμφυλίου με την επίσημη νίκη των βασιλοφρόνων και μέχρι και την περίοδο της Χούντας των Συνταγματαρχών παρατηρείται στην Ελλάδα ένα κράτος "έκτακτης ανάγκης" όπου οι δημοκρατικές ελευθερίες τηρούνται επιλεκτικά.

Όπως αναφέρει ο Γιώργος Φραντζής κατά την περίοδο του κράτους των εθνικοφρόνων «η έννοια έθνος απογυμνώνεται από οτιδήποτε δημοκρατικό (...) Στους "εσωτερικούς εχθρούς" του έθνους θα συμπεριληφθούν όσοι έχουν διαφορετικά πολιτικά φρονήματα. (...) Η φιλελεύθερη έννομη τάξη περνά στα χέρια των βασιλοφρόνων. Στις αρχές του 1950 υπήρχαν στις φυλακές περίπου 17.000 καταδικασμένοι για πολιτικούς λόγους (μεταξύ των οποίων οι 2.289 εις θάνατον) , ενώ ο αριθμός των εκτοπισμένων υπολογίζεται σε 20.000 - αριθμός στον οποίο δεν περιλαμβάνεται ο τεράστιος αριθμός των "προληπτικά συλληφθέντων"».

Σύμφωνα με τον Δημήτρη Χαραλάμπη, πριν την Μεταπολίτευση το κομβικό σημείο εξουσίας μεταξύ δεξιών κυβερνήσεων - μοναρχίας και στρατιωτικού μηχανισμού παρέμενε ο στρατός, ο οποίος εκφραζόταν "νόμιμα" μέσω της μοναρχίας.

Η καταστρατήγηση βασικών ελευθεριών, η υιοθέτηση παρακρατικής βίας για τους διαφωνούντες, τα πιστοποιητικά πολιτικών φρονημάτων, ο διαχωρισμός των πολιτών σε "Α, Β και Γ κατηγορίας", η επιλεκτική χορήγηση δανείων, διαβατηρίων, επαγγελματικών αδειών, επιδοτήσεων κ.λπ ήταν μερικά από τα χαρακτηριστικά του "κράτους των εθνικοφρόνων" με δεξιά ιδεολογία.

Μετά την άφιξη του πρώην πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή που ανέλαβε αρχηγός κυβέρνησης ενότητας και των εξόριστων πολιτικών, άρχισε και η ανασυγκρότηση της πολιτικής ζωής, καταργήθηκαν οι ανελεύθεροι νόμοι και νομιμοποιήθηκε το ΚΚΕ. Παράλληλα, δημιουργήθηκαν δύο νέα μεγάλα πολιτικά κόμματα. Το πρώτο ήταν η Νέα Δημοκρατία με ηγέτη τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, ενώ στις 3 Σεπτεμβρίου 1974, ο Ανδρέας Παπανδρέου, διακηρύσσοντας την ανάγκη σοσιαλιστικού μετασχηματισμού της ελληνικής κοινωνίας, ίδρυσε το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα (ΠΑΣΟΚ). Από τα άλλα σημαντικά πολιτικά κόμματα, επανεμφανίζεται η προδικτατορική Ένωση Κέντρου με αρχηγό τον Γεώργιο Μαύρο.

Καμπή υπήρξε ακόμη το δημοψήφισμα του 1974 για τη μορφή του πολιτεύματος μεταξύ βασιλευομένης και αβασίλευτης δημοκρατίας με την αβασίλευτη να επικρατεί με 69,18%. Έτσι θεσπίστηκε το πολίτευμα της Προεδρευόμενης Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας που ισχύει μέχρι και σήμερα στην Ελλάδα.

Βιβλιογραφία

Βιβλία

• Αυγερίδης Μάνος, Γαζή Έφη, Κορνέτης Κωστής (επιμ.), Μεταπολίτευση. Η Ελλάδα στο μεταίχμιο δύο αιώνων, Θεμέλιο, Αθήνα, 2015.
• Βασίλης Βαμβακάς, Εκλογές και επικοινωνία στη μεταπολίτευση, Σαββάλας, Αθήνα, 2006.
• Βούλγαρης Γιάννης, Η μεταπολιτευτική Ελλάδα 1974-2009, Πόλις, Αθήνα, 2013.
• Βούλγαρης Γιάννης , Η Ελλάδα από τη μεταπολίτευση στην παγκοσμιοποίηση, Πόλις, Αθήνα, 2008.
• Βούλγαρης Γιάννης, Η Ελλάδα της μεταπολίτευσης 1974-1990, Θεμέλιο, Αθήνα, 2001.
• Καραμανωλάκης Βαγγέλης Νικολακόπουλος Ηλίας, Σακελλαρόπουλος Τάσος (επιμ.), Η Μεταπολίτευση '74-'75. Στιγμές μιας μετάβασης, Θεμέλιο, Αθήνα, 2016.
• Μιχοπούλου Άννα, Ρεπούση Μαρία, Ψαρρά Αγγελική (επιμ.), Ο φεμινισμός στα χρόνια της Μεταπολίτευσης 1974-1990. Ιδέες, συλλογικότητες, διεκδικήσεις, Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα, 2017.
• Νικολακόπουλος Ηλίας, Η καχεκτική δημοκρατία: Κόμματα και εκλογές, 1946-1967, Πατάκη, 2010.
• Σακελλαρόπουλος Σπύρος, Η Ελλάδα στη μεταπολίτευση. Πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις 1974-1988, Λιβάνης, Αθήνα, 2001.
• Συλλογικό, Εννοιολογήσεις και πρακτικές του φεμινισμού. Μεταπολίτευση και "μετά", Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα, 2018.
• Φίλιας Βασίλης, Τα αξέχαστα και τα λησμονημένα, Παπαζήσης, Αθήνα, 1997.
• Φραντζής Γιώργος, Η εθνική ιδέα στην Ελλάδα την δεκαετία του 1980 και η επανάκαμψη της "εθνικοφροσύνης", Εκδόσεις Παπαζήση Αθήνα, 2023.
• Χαραλαμπόπουλος Γιάννης, Κρίσιμα Χρόνια, Αγώνες για τη Δημοκρατία (1936-1996), Προσκήνιο, Αθήνα, 2000.

Περιοδικά

• «Μεταπολίτευση 1974-1981», περιοδικό Αρχειοτάξιο, τεύχος 15, Σεπτέμβριος 2013.
• «Φάκελος: Από το Πολυτεχνείο στη Μεταπολίτευση και την απόπειρα διαγραφής της», Εκτός Γραμμής 34, Νοέμβριος 2013.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Η ιστορική σύσκεψη των πολιτικών υπό τον Φαίδωνα Γκιζίκη, στην οποία αποφαίστηκε η ανάθεση της Πρωθυπουργίας της Ελλάδας στον Κωνσταντίνο Καραμανλή (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• «SYND 24 7 74 RETURN OF FORMER PREMIER, CONSTANTINE KARAMANLIS, TO ATHENS». AP Archive.  Πλάνα του αρχείου του Associated Press από την επιστροφή του Καραμανλή στην Ελλάδα (24/7/1974).
• «SYND 1 8 74 MEMBERS OF GREEK COMMUNIST PARTY RELEASED FROM PRISON».  Πλάνα του αρχείου του Associated Press με αποφυλακισθέντες κομμουνιστές πολιτικούς κρατούμενους (31/7/1974).