Λέων Γ´
Ο Λέων ο Γ΄ ο Ίσαυρος[1] (685 - 18 Ιουνίου 741) ήταν Βυζαντινός Αυτοκράτορας από το 717 μέχρι τον θάνατό του το 741. Έθεσε τέλος στην εικοσαετή αναρχία, μία περίοδο μεγάλης αστάθειας στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία από το 695 έως το 717, που χαρακτηρίστηκε από την ταχεία διαδοχή αρκετών αυτοκρατόρων στον θρόνο. Επίσης, υπερασπίστηκε με επιτυχία την αυτοκρατορία ενάντια στις εισβολές των Ομεϋαδών και απαγόρευσε τη λατρεία των εικόνων.[2]
| Λέων Γ´ | |
|---|---|
 Ο Λέων Γ΄ σε χρυσό σόλιδο. Επιγραφή D[OMINUS] NO[STER] LEON P[ERPETUUS] AV[GUST]US. | |
| Περίοδος | 25 Μαρτίου 717 – 18 Ιουνίου 741 |
| Στέψη | Κωνσταντινούπολη, Βυζαντινή Αυτοκρατορία |
| Προκάτοχος | Θεοδόσιος Γ´ |
| Διάδοχος | Κωνσταντίνος Ε΄ |
| Γέννηση | 685 Γερμανίκεια, Βυζαντινή Αυτοκρατορία |
| Θάνατος | 18 Ιουνίου 741 (56 ετών) Κωνσταντινούπολη, Βυζαντινή Αυτοκρατορία |
| Σύζυγος | Μαρία |
| Επίγονοι | Κωνσταντίνος Ε΄ Άννα Ειρήνη |
| Οίκος | Δυναστεία των Ισαύρων |
| Θρησκεία | Χριστιανός Ορθόδοξος |
 Σχετικά πολυμέσα | |
| δεδομένα () | |
Η ζωή του
ΕπεξεργασίαΤα πρώτα χρόνια
ΕπεξεργασίαΟ Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος γεννήθηκε στη Γερμανίκεια στην Συριακή επαρχία της Κομμαγηνής (στο σημερινό Καχραμανμαράς στην Τουρκία). Το πατρικό του όνομα ήταν "Κόνων" και μιλούσε άριστα την μητρική Αραβική γλώσσα.[3][4][5] Ο Θεοφάνης Ομολογητής καταγράφει τον Λέων Γ΄ ως ο "Σαρακηνός σοφός".[6] Πιθανολογείται ότι η οικογένειά του μετακινήθηκε από τη Μικρά Ασία στη Νεσέμπαρ της Θράκης, ασχολήθηκε με το εμπόριο ζώων και απέκτησε κάποια περιουσία ενώ ο Κόνων κατατάχθηκε στον στρατό. Όταν ο Ιουστινιανός Β΄ ο Ρινότμητος, εκστρατεύοντας κατά των Βουλγάρων, έφτασε στην περιοχή και αντιμετώπισε επισιτιστικό πρόβλημα, ο Κόνων έπεισε τον πατέρα του να προσφέρει στον αυτοκράτορα πεντακόσια πρόβατα. Ο βασιλιάς αντάμειψε τον Κόνωνα με προαγωγή στο αξίωμα του σπαθάριου, αλλά η εύνοια δεν κράτησε πολύ και ο Κόνων στάλθηκε στον Καύκασο σε επικίνδυνη αποστολή, από την οποία όμως επέστρεψε σώος φορώντας χιονοπέδιλα.[7] Ευτυχώς για τον Κόνων ο Ιουστινιανός Β´ ανατράπηκε και θανατώθηκε. Επί Φιλιππικού (711-713) ο Κόνων προήχθη στη στρατιωτική ιεραρχία και επί Αναστάσιου Β΄ (713-715) ορίστηκε Στρατηγός στο Βυζαντινό Θέμα Ανατολικών. Ο συνάδελφος του Αρτάβασδος Στρατηγός στο Θέμα Αρμενιακών που είχε παντρευτεί την κόρη του Άννα συμμάχησε μαζί του με στόχο την ανατροπή του νέου αυτοκράτορα Θεοδοσίου Γ΄.[8]
Ο στρατηγός Λέων
ΕπεξεργασίαΕπωφελούμενοι από την κακοδιοίκηση της αυτοκρατορίας, ιδίως επί Ιουστινιανού Β΄, και από τις συχνές αλλαγές αυτοκρατόρων, οι Άραβες ετοιμάζονταν για νέα επίθεση κατά της Κωνσταντινούπολης. Ο Αναστάσιος Β΄ ετοιμάστηκε να τους αποκρούσει, αλλά το στράτευμα που συγκρότησε για τον σκοπό αυτό στασίασε, τον εκθρόνισε και ανέβασε στον θρόνο, παρά τη θέλησή του, έναν φοροεισπράκτορα τελείως ανίκανο, τον Θεοδόσιο Γ΄. Ο Λέων δεν βοήθησε τον Αναστάσιο -που αποσύρθηκε ως μοναχός στη Θεσσαλονίκη- είτε διότι ήταν απασχολημένος στα σύνορα, είτε από υπολογισμό και δεν αναγνώρισε τον Θεοδόσιο Γ΄. Οι Άραβες εν τω μεταξύ είχαν φτάσει στην Πέργαμο, όπου σταμάτησαν για τον χειμώνα. Την άνοιξη θα επιτίθεντο και ο κίνδυνος ήταν μεγάλος, εξ αιτίας της ανικανότητας του Θεοδόσιου Γ'.
Ο Λέων κινήθηκε γρήγορα εναντίον τους, αφού πρώτα διασφάλισε τη στρατηγικής σημασίας πόλη του Αμορίου. Κήρυξε την εξέγερσή του, νίκησε τον βασιλικό στρατό στη Νικομήδεια και προχώρησε στη Χρυσούπολη. Έντρομος ο Θεοδόσιος, που είχε γίνει αυτοκράτορας χωρίς να το θέλει, συμβουλεύτηκε τον πατριάρχη Γερμανό και τους συγκλητικούς. Όλοι του είπαν να παραιτηθεί. Έτσι, έγινε και αυτός μοναχός και αποσύρθηκε στην Έφεσο. Ο Λέων μπήκε στην Πόλη και στέφθηκε αυτοκράτορας.
Ο Λέων Αυτοκράτορας - Η δεύτερη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες
Επεξεργασία
Ο στρατηγός των Αράβων Μασλαμάς ξεκίνησε τον Απρίλιο του 717 από την Πέργαμο και μόλις τον Αύγουστο έφτασε μπροστά στα τείχη της Κωνσταντινούπολης. Ήταν η δεύτερη πολιορκία της από τους Άραβες, σαράντα περίπου χρόνια μετά την πρώτη. Οι Άραβες εκμεταλλεύτηκαν τις εμφύλιες διαμάχες στο Βυζαντινό στρατό και έφεραν έναν τεράστιο στρατό που απαριθμούσε από 80.000 έως 100.000 άντρες.[9] Ο Μασλαμάς οχύρωσε το στρατόπεδό του και ο στόλος του προσπάθησε να αποκλείσει την Πόλη από θαλάσσης. Αλλά ο Λέων έκαψε μια μοίρα του αραβικού στόλου με το υγρό πυρ και οι Άραβες παραιτήθηκαν από κάθε επίθεση κατά των θαλασσίων τειχών.[10] Στην από ξηράς πολιορκία δεν υπήρξε κάτι το αξιοσημείωτο ενώ ο βαρύτατος χειμώνας του 717-718 προκάλεσε σοβαρές απώλειες στους πολιορκητές. Οι πολιορκημένοι αντίθετα είχαν πλήρη επάρκεια εφοδίων χάρη στις προ διετίας ενέργειες του τότε αυτοκράτορα Αναστασίου και στον ευχερή ανεφοδιασμό τους από τη θάλασσα.
Την άνοιξη του 718 δύο νέοι στόλοι ήρθαν σε βοήθεια των πολιορκητών. Αλλά οι Αιγύπτιοι ναύτες τους -Κόπτες κατά πάσαν πιθανότητα- αυτομόλησαν στην Κωνσταντινούπολη και με τις πληροφορίες που έδωσαν, τα πυρπολικά κατέστρεψαν τους στόλους αυτούς. Συγχρόνως γίνονταν επιτυχημένες έξοδοι από ξηράς. Στις αρχές του καλοκαιριού λιμός και Επιδημία έπεσαν στο στρατόπεδο των Αράβων ενώ οι Βούλγαροι, που είχαν έλθει για λεηλασία, τους προξένησαν βαρύτατες απώλειες. Ο Μασλαμάς απελπίστηκε και έλυσε την πολιορκία, μετά από έναν ολόκληρο χρόνο. Οι απώλειές του υπήρξαν τρομακτικές γιατί η υποχώρηση συνοδεύτηκε από δεινές καταιγίδες. Κατά τους χρονογράφους οι Άραβες έχασαν στην πολιορκία αυτή δύο χιλιάδες πεντακόσια πλοία και πεντακόσιες χιλιάδες άντρες.
Στάσεις
ΕπεξεργασίαΕνώ διαρκούσε ακόμη η πολιορκία, εξερράγη στάση στη Σικελία αλλά ο Λέων έστειλε δύναμη και την κατέστειλε. Το 719 ο πρώην βασιλιάς Αναστάσιος θέλησε να ξαναπάρει την εξουσία. Αλλά οι Βούλγαροι, με τους οποίους είχε συνεννοηθεί, τον παρέδωσαν τελικά στον Λέοντα και θανατώθηκε.
Το 726, οκτώ χρόνια μετά την άνοδό του στον θρόνο, ο Λέων εξέδωσε το πρώτο διάταγμα κατά των εικόνων.
Η εικονομαχία
Επεξεργασία
Προ του Λέοντος οι Αυτοκράτορες Μαυρίκιος και Φιλιππικός είχαν επιχειρήσει, ανεπιτυχώς, ο μεν την περιστολή του μοναχισμού, ο δε την κατάλυση της λατρείας των εικόνων. Ο Λέων με τη σειρά του θεώρησε ότι η υπερβολική ανάπτυξη του μοναχικού βίου στερούσε από το κράτος έμψυχο υλικό και πόρους. Χιλιάδες νέων ανθρώπων συνέρρεαν στα μοναστήρια και ζούσαν εκεί ενώ ήταν απαραίτητοι στην κοινωνία και στον στρατό. Τα μοναστήρια εξάλλου είχαν αποκτήσει, από δωρεές και κληροδοτήματα, τεράστιο και αφορολόγητο πλούτο.
Οι εξωτερικοί τύποι της λατρείας, οι πολυάριθμες θρησκευτικές γιορτές και αργίες, οι μακρότατες ακολουθίες και προπάντων η λατρεία των εικόνων, έδειχναν την επιρροή της θρησκείας στην κοινωνία. Η σχέση του πιστού προς την εικόνα είχε υπερβεί τα όρια της τιμής που οφειλόταν στο εικονιζόμενο πρόσωπο και είχε γίνει λατρεία αυτής της ίδιας της εικόνας, ενώ λατρεία μόνο προς τον Θεό οφείλεται. Επακόλουθο ήταν οι υπερβολές και οι δεισιδαιμονίες που πήγαζαν από την πίστη στη θαυματουργό δύναμη των εικόνων και άλλων αντικειμένων.
Ένας ακόμη λόγος για τον οποίο ο Λέων έκρινε ότι το κρίσιμο θέμα ήταν αυτό των εικόνων, ήταν η προσπάθειά του να προσελκύσει μουσουλμάνους, ιουδαίους και οπαδούς διαφόρων αιρέσεων οι οποίοι όλοι απεχθάνονταν κάθε μορφής απεικόνιση. Το πιθανότερο μάλιστα είναι ότι και ο ίδιος ως Σύρος ήταν επηρεασμένος από την αντίληψη αυτή.
Υπέρ των απόψεων του Λέοντος ήταν ανώτατοι κληρικοί, οι μορφωμένοι και ο στρατός, ιδίως ο προερχόμενος από τη Μικρά Ασία. Ιδιαίτερη επιρροή επί του Λέοντος ασκούσαν με τις ιδέες τους ο επίσκοπος Νακολίας Κωνσταντίνος και ο πατρίκιος Βίσηρ. Υπέρμαχοι των εικόνων ήταν οι μοναχοί βέβαια, ο πολύς λαός και οι γυναίκες, όχι μόνο του λαού αλλά και αυτές οι σύζυγοι, κόρες κι αδελφές των εικονομάχων αυτοκρατόρων.
Οι πρώτες ενέργειες - Ανύψωση των εικόνων
Επεξεργασία
Το 726 έκτακτη συνεδρίαση της Συγκλήτου στην οποία παρευρίσκονταν και ανώτατοι κληρικοί (Σιλέντιον), ενέκρινε διάταγμα του Λέοντα με το οποίο αποδοκιμαζόταν η προσκύνηση των εικόνων ως ψευδολατρεία. Κατ’ εφαρμογήν του διατάγματος έπρεπε οι εικόνες να τοποθετηθούν ψηλότερα στις εκκλησίες. Ήταν μια ήπια μεταβολή που δεν προκάλεσε αναστατώσεις στο κράτος. Αλλά ο πάπας Γρηγόριος Β΄ βρήκε την ευκαιρία για να διακόψει την εξάρτησή του από την Κωνσταντινούπολη. Υποκίνησε στάσεις, ο Λέων έστειλε στρατό για να τις καταστείλει κι ο πάπας κάλεσε τους Λομβαρδούς που νίκησαν τα βασιλικά στρατεύματα. Η εξουσία της αυτοκρατορίας στην κεντρική Ιταλία καταλύθηκε.
Το ίδιο εκείνο έτος 726 έγινε μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας. Η Ελλάδα όλη υπαγόταν τότε στην εκκλησιαστική δικαιοδοσία του πάπα, ο οποίος ερμήνευσε το φαινόμενο σαν σημάδι θεϊκής οργής. Και τον επόμενο χρόνο αποστατεί η κυρίως Ελλάδα και οι Κυκλάδες, αναγορεύεται κάποιος Κοσμάς αυτοκράτορας κι έρχεται κατά της Κωνσταντινούπολης, ενώ οι Άραβες εισέβαλαν πάλι και έφτασαν να πολιορκούν τη Νίκαια. Ο Λέων κατόρθωσε να καταστείλει τη στάση και να απωθήσει τους Άραβες, ο δε πάπας που ταλαιπωρήθηκε από τους συμμάχους του Λομβαρδούς, άλλαξε στάση και βοήθησε τον αυτοκράτορα να ανακαταλάβει τη Ραβέννα.
Απαγόρευση των εικόνων
ΕπεξεργασίαΟ Λέων Γ΄ εξέδωσε (728) διάταγμα που αφορούσε την απαγόρευση των εικόνων, την περίφημη Εικονομαχία για αυτό ονομάστηκε "Εικονομάχος" ή "Εικονοθραύστης".[11] Φαίνεται ότι και το διάταγμα αυτό δεν εκτελέστηκε επακριβώς. Το βέβαιο είναι ότι καταργήθηκαν όλες οι δημόσιες σχολές, πλην των νομικών, γιατί διευθύνονταν από μοναχούς και ήταν κέντρα της κατά του αυτοκράτορα αντίδρασης. Μετά από μια επιτυχημένη προσπάθεια στην οποία Βαπτίσθηκαν οι Εβραίοι και οι Μοντανιστές (722) ξεκίνησε μια σειρά διαταγμάτων τα οποία αφορούσαν την απαγόρευση των εικόνων (726-729).[12] Στην Κωνσταντινούπολη ξέσπασε εξέγερση στην οποία ανακηρύχτηκε σφετεριστής αυτοκράτορας ο Αγαλλιανός, ο αυτοκρατορικός στόλος την κατέστειλε με το Υγρό Πυρ (727). Ο Πατριάρχης Γερμανός Α΄ διαφώνησε και παραιτήθηκε (730), ο Λέων Γ΄ τον αντικατέστησε με τον νέο Εικονομάχο Πατριάρχη Αναστάσιο που στάθηκε πρόθυμος στο πλευρό του αυτοκράτορα.[13] Οι ισχυρότερες αντιδράσεις προκλήθηκαν στην Ιταλική χερσόνησο όπου ο Πάπας Γρηγόριος Β΄ και ο Πάπας Γρηγόριος Γ΄ αντέδρασαν έντονα, αυτό ιστορικά αποτελεί την πρώτη σκληρή σύγκρουση ανάμεσα στην Ανατολική και την Δυτική εκκλησία.
Με την άνοδο του στον Πατριαρχικό θρόνο (730) ο Αναστάσιος αλλά και ο Λέων Γ΄ έστειλαν επιστολές στον Γρηγόριο Β΄, εκείνος απάντησε υποτημιτικά στον αυτοκράτορα και επέστρεψε άθικτες τις Σφραγίδες στον πατριάρχη. Οι δύο Πάπες συγκάλεσαν μια σειρά από συμβούλια στην Ρώμη με στόχο τον αφορισμό της εικονομαχίας (730, 732). Ο Λέων προθυμοποιήθηκε να συγκαλέσει Οικουμενική Σύνοδο, αν και τα περί προσκυνήσεως των εικόνων δεν είναι θεμελιώδες δόγμα της πίστεως, αλλά ο πάπας καθώς και ο πατριάρχης Ιεροσολύμων καταδίκασαν τον Λέοντα ως αιρετικό. Ο Λέων Γ΄ σε απάντηση αφαίρεσε από τον Πάπα την Νότια Ιταλία και την Υπαρχία του Ιλλυρικού (Βαλκάνια), τα παρέδωσε στον Οικουμενικό Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως.[14] Οι υπόλοιπες σκληρές συγκρούσεις ξέσπασαν στο Εξαρχάτο της Ραβέννας που στην ουσία αυτονομήθηκε από την αυτοκρατορία. Ο Λέων Γ΄ έστειλε έναν μεγάλο στόλο να καταπνίξει την εξέγερση αλλά στον δρόμο για την Ραβέννα καταστράφηκε από τρικυμία. Οι Νότιοι Ιταλοί αρνήθηκαν επίσης στο σύνολο τους να δεχτούν τα αυτοκρατορικά διατάγματα, ουσιαστικά ολόκληρη η Ιταλική χερσόνησος αποσπάστηκε από την αυτοκρατορία. Οι μελετητές έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η ενέργεια αυτή του Λέων Γ΄ αποτελεί επίδραση από το Ισλάμ. Την ίδια εποχή ο Χαλίφης Γιαζίντ Β΄ εξέδωσε το ίδιο Εικονομαχικό διάταγμα που αφορούσε τους χριστιανούς υπηκόους του (721).[15]
Η Χαλκή Πύλη – Ιωάννης ο Δαμασκηνός
ΕπεξεργασίαΠάνω από την πύλη αυτή των βασιλικών ανακτόρων βρισκόταν εικόνα του Χριστού, αντικείμενο θερμής λατρείας. Ένας αξιωματικός της φρουράς επιχείρησε να την καταστρέψει αλλά πλήθος λαού, κυρίως μοναχοί και γυναίκες, έτρεξαν να τον εμποδίσουν, τον γκρέμισαν από την σκάλα και τον σκότωσαν καθώς και τους στρατιώτες που τον συνόδευαν. Ύστερα όρμησαν στο πατριαρχείο αλλά ο νέος πατριάρχης πρόλαβε να σωθεί στο παλάτι. Τελικά η φρουρά αποκατέστησε την τάξη αλλά η καταστολή υπήρξε αιματηρή.
Μεγαλύτερος κι από τον πάπα κι από τον εικονόφιλο λαό αντίπαλος του Λέοντος ήταν ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός, ο αποκαλούμενος Χρυσορρόας για την ευγλωττία του, ο θεωρητικός των εικονοφίλων. Άνδρας μεγάλης μόρφωσης, υιός του Σέργιου που κατείχε μεγάλη θέση στο χαλιφάτο κατά την περίοδο του χαλίφη Αμπτέλ-Μαλέκ (685-705), υπουργός και ο ίδιος του χαλίφη Ουαλίντ (705-715) στη Δαμασκό για ένα διάστημα, μόνασε μετά και έγραψε τους τρεις απολογητικούς του λόγους Προς τους διαβάλλοντας τας αγίας εικόνας. Το ισχυρότερο επιχείρημά του: «Υπόμνημα γάρ εστιν η εικών, και όπερ τοις γράμμασι μεμυημένοις η βίβλος, τούτο και τοις αγραμμάτοις η εικών». Η επιρροή του υπήρξε καθοριστική.
Γρηγόριος Γ΄ - Μάχη του Ακροϊνού
ΕπεξεργασίαΟ νέος πάπας Γρηγόριος Γ΄ ήταν ακόμη πιο μαχητικός από τον προκάτοχό του. Συγκάλεσε τοπική σύνοδο και κήρυξε προδότες της πίστεως και εχθρούς της εκκλησίας όσους δεν προσκυνούσαν τις εικόνες. Ο Λέων τότε αφαίρεσε όλη την ελληνική χερσόνησο από τη δικαιοδοσία του πάπα και αργότερα δήμευσε οριστικά όλα τα εντός του κράτους κτήματα της εκκλησίας της Ρώμης.
Από το 734 οι επιδρομές των Αράβων είχαν γίνει συχνότερες και τολμηρότερες. Το 740 ο Λέων οδήγησε προσωπικά τον στρατό εναντίον τους και πέτυχε αποφασιστική νίκη στον Ακροϊνό της Φρυγίας (σημ Αφιόν Καραχισάρ). Ιδιαίτερα διακρίθηκε ο γιος του και συμβασιλέας Κωνσταντίνος Ε΄. Η αραβική απειλή απομακρύνθηκε για αρκετά μεγάλο διάστημα.
Η Εκλογή
ΕπεξεργασίαΤο 740 ο Λέων εξέδωσε την Εκλογή των νόμων. Στο προοίμιό της αναφερόταν ότι ήταν μία σύνοψη της νομοθεσίας του Ιουστινιανού, μία κωδικοποίηση των διεσπαρμένων νόμων «εις το φιλανθρωπότερον εκτεθείσα». Αλλά επρόκειτο για ανατροπή της.
Η Εκλογή ήταν η πρώτη κωδικοποίηση που διατυπώθηκε στα ελληνικά αντί των λατινικών που χρησιμοποιούνταν ως τότε. Η διατύπωση στα ελληνικά είναι ενδεικτική της πρόθεσης του Λέοντος να επιτύχει δια της Εκλογής μία διατύπωση της νομοθεσίας επί το απλούστερο, ώστε να καταστεί ευκολότερα κατανοητή από τα μη προνομιούχα στρώματα.[16] Κατήργησε την παλλακεία και προστάτεψε τον θεσμό του γάμου θεσπίζοντας αποκλειστικούς λόγους διαζυγίου, έδωσε περιουσιακή ισοτιμία στη γυναίκα και ίσα δικαιώματα επί των τέκνων, και προστάτεψε τα ορφανά. Επέτρεψε ρητά για πρώτη φορά τον μεταξύ ορθοδόξων και αιρετικών γάμο, τον οποίο οι εκκλησιαστικοί νόμοι μέχρι τότε απαγόρευαν και οι αστικοί δυσχέραιναν. Η θανατική ποινή για τα περισσότερα αδικήματα καταργήθηκε και αντ’ αυτής εισήχθη η ποινή του ακρωτηριασμού, η εξορία και οι χρηματικές ποινές. Και τέλος καταργήθηκε η διάκριση των τάξεων στην απονομή της δικαιοσύνης.
Με τον γεωργικό νόμο καταργήθηκε η σύνδεση του γεωργού με το κτήμα στο οποίο γεννήθηκε ή μακροχρόνια διέμενε, καταργήθηκε δηλαδή η δουλοπαροικία. Σκοπός του γεωργικού νόμου ήταν να περιοριστεί η επέκταση της μεγάλης ιδιοκτησίας και να ευνοηθεί η τάξη των μικροϊδιοκτητών που αποτελούσε τη βάση της άμυνας του κράτους.
Πηγές – Αποτίμηση
ΕπεξεργασίαΟ Λέων πέθανε από Οίδημα (18 Ιουνίου 741) έχοντας σώσει αλλά και διχάσει την αυτοκρατορία, τάφηκε στον κατεστραμμένο σήμερα Ναό των Αγίων Αποστόλων.[17] Ό,τι γνωρίζουμε όμως γι’ αυτόν και γενικά για τους εικονομάχους βασιλείς προέρχεται από εικονόφιλους ιστορικούς. Τα έργα των εικονομάχων συγγραφέων «εξηφανίσθησαν… υπό της θρησκομανίας της βραδύτερον θριαμβευσάσης αντιπάλου μερίδος».[18] Οι πληροφορίες μας για τον Λέοντα Γ΄, βασίζονται αποκλειστικά σε δύο έργα λίγο μεταγενεστέρων του και ιδεολογικώς εχθρών του συγγραφέων, στη Χρονογραφία του Θεοφάνη του Ομολογητή και στην Ιστορίαν Σύντομον του πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Νικηφόρου Α΄. Όλοι οι ιστορικοί, όπως και το παρόν άρθρο, ακολουθούν κατά πόδας τις αφηγήσεις των δύο αυτών συγγραφέων.
Ο πατριάρχης Νικηφόρος είναι λιτός και σοβαρός. Εξιστορεί το λαμπρό κατόρθωμα της απόκρουσης των Αράβων και δεν εκτρέπεται σε ύβρεις κατά του Λέοντα, μολονότι εικονόφιλος. Αναφέρει μόνο ότι πολλοί ευσεβείς που δεν συμφωνούσαν με το δόγμα του αυτοκράτορα τιμωρήθηκαν και βασανίστηκαν. Ο Θεοφάνης είναι εκτενέστερος. Ποικίλει τη Χρονογραφία του με πολλές λεπτομέρειες και προπαντός επιτίθεται με πάθος. Ενώ κατά την πολιορκία ο Λέων είναι «ο ευσεβής βασιλεύς», λίγες σελίδες μετά γίνεται «δυσσεβής» πατέρας του «δυσσεβεστέρου» Κωνσταντίνου, «θεομάχος», «σαρακηνόφρων», «τύραννος» κ.τ.τ., και διεκτραγωδούνται, πολύ αόριστα όμως κι εδώ, οι διώξεις των εικονοφίλων.
Η εικονομαχία απέτυχε. Οι πρωτεργάτες της εξυβρίστηκαν: ο Λέων έγινε «ο Ίσαυρος»[19] και ο γιος του Κωνσταντίνος ο Κοπρώνυμος. Τα πολεμικά τους κατορθώματα ξεχάστηκαν. Η νομοθεσία τους χαρακτηρίστηκε «φληναφία» από τη μακεδονική δυναστεία και καταργήθηκε. Οι μεταγενέστεροι χρονογράφοι αντέγραψαν πιστά τον Θεοφάνη και υπερθεμάτισαν. Η εικονομαχία θεωρήθηκε μια σκοτεινή περίοδος από την οποία το μόνο που αξίζει να θυμάται κανείς είναι ο τελικός θρίαμβος της ορθοδοξίας.
Αλλά προς τα τέλη του ΙΘ΄αιώνα ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος έκρινε ότι «επέστη τελευταίον η ώρα να αποδοθή δικαιοσύνη εις ένα των μεγαλυτέρων ηγεμόνων του ανατολικού κράτους, εις ένα των ευεργετών της ανθρωπότητος». Ήλεγξε ανηλέητα τον Θεοφάνη, προσέφυγε σε ό,τι ακόμη είχε περισωθεί, στη νομοθεσία του Λέοντα δηλαδή, σε αποφάσεις των συνόδων και σε κάθε τι από το οποίο θα μπορούσε να συναγάγει συμπεράσματα, και κατέληξε ότι η περίοδος της λεγομένης εικονομαχίας ήταν θρησκευτική αλλά κυρίως κοινωνική μεταρρύθμιση που σκόπευε στον περιορισμό του ρόλου της Εκκλησίας, στην κατάργηση της δουλοπαροικίας, σε μία στοιχειώδη ανεξιθρησκεία, στην ανύψωση της θέσης της γυναίκας και στην αναδιοργάνωση της διοίκησης και του στρατού. Επιγράφει το δέκατο βιβλίο της Ιστορίας του «Η μεταρρύθμισις» και τη συγκρίνει ευνοϊκά προς τη μεταρρύθμιση της βόρειας Ευρώπης του δεκάτου έκτου αιώνα.
Απόψεις νεωτέρων συγγραφέων
ΕπεξεργασίαΚατά τον Γουίλ Ντιράν ο Λέων «ως στρατηγός ενίκησε, συχνά, υπερτέρας εις αριθμόν μουσουλμανικάς δυνάμεις και ως πολιτικός έδωσεν εις την Αυτοκρατορίαν του σταθερούς και δικαίους νόμους, οι οποίοι εφηρμόζοντο χωρίς διακρίσεις, μετερρύθμισε την φορολογίαν, ηλάττωσε τον αριθμόν των δουλοπαροίκων, έδωσεν εις τους χωρικούς γαίας, συνέβαλεν εις τον αναπληθυσμόν των ηρημωμένων εδαφών και ανεθεώρησε εποικοδομητικώς τους νόμους. Το μόνον παράπτωμά του ήτο η αυταρχικότης».[20]
Ο Στίβεν Ράνσιμαν κρίνει πολύ θετικά τα πολεμικά και διοικητικά επιτεύγματα του Λέοντα Γ΄και του Κωνσταντίνου Ε΄. «Και οι δύο όμως… θεωρήθηκαν οι απόβλητοι της βυζαντινής ιστορίας, εξαιτίας της θρησκευτικής τους πολιτικής».[21] Κατά τον Ράνσιμαν ο Λέων εξανθρώπισε τους νόμους[22] και προσπάθησε να καταργήσει τη δουλοπαροικία.[23]
Εξυμνητική είναι η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ για τη νομοθεσία του Λέοντα. «Φροντίδα για την προστασία των αδυνάτων από τις πιέσεις των ισχυρών… Πνεύμα κοινωνικής δικαιοσύνης… Φροντίδα για τον φτωχό λαό».[24]
Οικογένεια
ΕπεξεργασίαΝυμφεύτηκε τη Μαρία και είχε τέκνα:
- Άννα π.705-μετά το 772, παντρεύτηκε τον Αρτάβασδο στρατηγό, που ήταν εικονόφιλος.[25]
- Κωνσταντίνος Ε΄ ο Εικονομάχος 718-775, αυτοκράτορας των Ρωμαίων.
- Λέων Δ΄ ο Χάζαρος 750-780, αυτοκράτορας των Ρωμαίων.
- Ειρήνη και Κοσμάς, τάφηκαν μαζί σε μια Σαρκοφάγο κατασκευασμένη με μάρμαρο από την Προκόννησο στον Ναό των Αγίων Αποστόλων.[26]
Παραπομπές
Επεξεργασία- ↑ Παπαρρηγόπουλος, Κωνσταντίνος. «Ιστορία του ελληνικού έθνους: από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των νεωτέρων, χάριν των πολλών εξεργασθείσα». anemi.lib.uoc.gr. Αθήνα: Σ. Παυλίδου. Ανακτήθηκε στις 11 Μαΐου 2023.
Διότι οι εχθροί αυτού προ πάντων ισχυρίζοντο ότι πατρίδα είχε την Ισαυρίαν...
- ↑ Gero, Stephen. Byzantine Iconoclasm during the Reign of Leo III, with Particular Attention to the Oriental Sources. Subs. 41. (Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium). Louvain: Secrétariat du Corpus SCO (December 31, 1973). ISBN 9042903872.
- ↑ Giovanni Sienda (1761). Lexicon polemicum: In Quo Potiorum Haereticorum Vita Perstringitur, Omnes Contra Fidem Errores Colliguntur.... G - Q. 2. Rieger. σ. 128
- ↑ Hitti, Philip (2002). History of The Arabs. Red Globe Press. σ. 203
- ↑ Ball, Warwick (2002). Rome in the East: The Transformation of an Empire. Routledge. σ. 489
- ↑ A. A. Vasiliev (1964). History of the Byzantine Empire, 324-1453, Volume 1. University of Wisconsin Press. σ. 255
- ↑ Theophanes the Confessor (1982). The Chronicle of Theophanes: Anni Mundi 6095–6305 (A.D. 602–813). University of Pennsylvania Press. σ. 85
- ↑ Warren Treadgold (1997). A History of the Byzantine State and Society. University of Stanford Press. σ. 346
- ↑ Guilland, Rodolphe. "L’expédition de Maslama contre Constantinople (717–720)" in Études Byzantines. Paris: Presses universitaires de France, 1959, σσ. 109–133
- ↑ Treadgold. History of the Byzantine State, σ. 347
- ↑ Ladner, Gerhart. "Origin and Significance of the Byzantine Iconoclastic Controversy." Mediaeval Studies, 2, 1940, σσ. 127–149
- ↑ Treadgold. History of the Byzantine State, σσ. 350, 352–353
- ↑ Treadgold. History of the Byzantine State, σ. 353
- ↑ Treadgold. History of the Byzantine State, σσ. 354-355
- ↑ A. A. Vasiliev (1956), The Iconoclastic Edict of the Caliph Yazid II, A. D. 721, σσ. 25-26
- ↑ Γλύκατζη-Αρβελέρ, Ελένη (2009). Γιατί το Βυζάντιο. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. σελ. 35. ISBN 978-960-19-0326-2.
- ↑ Norwich, σ. 364
- ↑ Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Βιβλίον Ι΄κεφ. Β΄ παρ. 2 και κεφ. Γ΄, παρ. τελευταία
- ↑ Γλύκατζη-Ahrweiler, σ. 30, Norwich, σ. 356.
- ↑ Will Durant, σ. 506.
- ↑ Runciman, σ. 49-50.
- ↑ Runciman, σ. 86.
- ↑ Runciman, σ. 234.
- ↑ Γλύκατζη-Ahrweiler, σ. 32.
- ↑ Lilie, Ralph-Johannes et al. (2013). "Anna (#443)
- ↑ Lilie, Ralph-Johannes et al. (2013). "Kosmo (#4148)
Πηγές
ΕπεξεργασίαΒιβλιογραφία
Επεξεργασία- Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Βιβλίον Ι΄ Η Μεταρρύθμισις, κεφ. Β΄.
- Will Durant The Story of Civilization, The Age of Faith, 1950 (μετάφραση Λεωνίδα Κάβουρα ως Παγκόσμιος Ιστορία του Πολιτισμού, Ο Αιών της Πίστεως, τ. Δ΄ σ. 506).
- Steven Runciman Byzantine Civilization, 1933 (μετάφραση Δέσποινας Δετζώρτζη ως Βυζαντινός Πολιτισμός, εκδ. Ερμείας 1978, σ. 49-50).
- John Julius Norwich Byzantium, The Early Centuries, 1988 (μετέφρ. Ευγενίου Πιερρή ως Βυζάντιο, Οι Πρώτοι Αιώνες, εκδ. Intered, Αθήνα 1996.
- Ελένη Γλύκατζη-Ahrweiler L’ ideologie politique de l’ Empire Byzantin, 1975 (μετάφραση Τούλας Δρακοπούλου ως Η πολιτική ιδεολογία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, εκδ. Ψυχογιός, 1988.
Λογοτεχνικές αναπλάσεις
ΕπεξεργασίαΚλήτος Χατζηθεόκλητος, «Σημειώσεις μεταρρυθμιστών» εκδ. Εστία 1986
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Επεξεργασία
| Προηγούμενος Θεοδόσιος Γ´ |
Αυτοκράτορας του Βυζαντίου |
Επόμενος Κωνσταντίνος Ε' |