Yiɣi chaŋ yɛligu maŋamaŋa puuni

Dagbanli ŋaha

Malimi soya nim ŋɔ niŋ
Diyila Dagbani Wikipedia
ŋaha
literary genre
Yaɣ sheliparoimia, saying, popular saying Mali niŋ
Pahi lasmall genre of folklore Mali niŋ
HasitagiQuotes, quoteoftheday, quotes Mali niŋ
Nahingbaŋoral tradition Mali niŋ
Di kalimi pahilist of proverbial phrases Mali niŋ

B-Class

Ŋahali nyɛla yɛltɔɣ' muni din gbunni bi do palo ni. Di gbunni tooi jɛndila biɛhigu ka zilima n-gari ti ni wumdi li shɛm. Ninvuɣ' so ŋahili ni jɛndi tooi baŋdi di gbunni n-gari di ni bi kpa so.[1] Din zuɣu ka kpamba yɛra ni "ŋahaŋahara nyɛla vu' bɔra ka ŋun baŋ di li gba nyɛ vu' bɔra".

Ŋaha tooi nyɛla yɛligu din nyɛ ŋmahinli ka kpahimbu puuni di yɛlimaŋli pali. Kundivihira wuhiya ni ŋahali nyɛla yɛltɔɣili din tiɣi biɛhigu puli ka yɛn' dana ŋun mali kpahimbu n-ni baŋ di dɔɣim dabisili.[2]

Ŋaha dalima ni di daliri

[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Dagbanli ŋaha nyɛla yɛltɔɣi ŋma' shɛŋa niriba pam ni mi, din wuhiri yɛl' maŋli bee saɣisigu. Ŋaha bi ŋahira yiriŋ kanaɣila daliri. Pɔi ka so ŋahi ŋahali, o yɛn kpahim la biɛhigu ka naan yi pa ŋahi li. Dagbanli yɛltɔɣa ni, ŋahili yi yɛn ŋahi, di tuya ka di zaŋ li mi n-dalim ninkura kamani

  1. Dagban' kpamba n-yɛra.
  2. Kpamba n-nya ka yɛli.
  3. Ninkura yɛri maa ka a be ya.?
  4. Doo n-daa yɛli maa.
  5. Doo polo la
  6. A bi wum be ni yɛri shɛm?.
  1. Di nyɛla noli ni baŋsim.
  2. Di gbunni bi do palo ni.[1]
  3. Di nyɛla yɛltɔɣ' jihi.
  4. Di ni tooi pirigi buyi zuɣu (piligu ni naabu).[1]
  5. Di yɛrimi  n-dalindi kpamba.
  6. Ŋaha nyɛla ti yaan nima ni chɛ shɛli n-zali ti.
  7. Ŋaha bachinima ni pe shɛm chɛ mi ka di teebu mini di yɛlibu bi to.
  1. Di ŋmaari yɛltɔɣa jiajia.
  2. Di tooi wuhira la yɛm.[1]
  3. Di puuni ka ti baŋdi kpamba mini kpamli.
  4. Di pahira lahibali nyaɣisim.[1]
  5. Di valigira nɔli.
  6. Di yɛligiri baŋsim.[1]
  7. Di teeri ti yɛlikura.
  8. Di chɛ ka nira yɛltɔɣa mali dariza ni jiri
  9. Di wuhiri ti haŋkali
  10. Di sɔɣiri yɛlishɛŋa ashilo ni

Ŋaha balibu zooya. Ŋaha ni jɛndi biɛhigu yɛl' shɛŋa dini n-wuhiri di balibu. Di shɛŋa n-nyɛ maligu, paɣa pini, saɣisigu, karimbaani, binkɔbiri, kum, tarim, zunyuŋ, ʒiri, fara, Naawuni, suɣilo, dabiɛm, nyintahili, yam ni din pahi pahi.

Ŋaha shɛŋa din jɛndi alikauli n-nyɛ

  1. Tɔɣisi zali n-nyɛ ninkahimbo
  2. Paɣakpɛm' ŋun tɔri sakoro ka gbibi o ŋmani min tɔmi ka bɛ yaai di ka cha o
  3. Niri ŋun kariti kparibua ni chariga min pebila o bim
  4. Alikauli soli bili mori, wuntizoriba m pahali

Ŋaha shɛŋa din jɛndi ashili n-nyɛ

  1. Ni kpɛm ku dɔ yiŋa ka kpeya bu saa
  2. Kpɛm donjɛliya kuli so la kpɛm gballi
  3. Din ku baa bela baa puli ni
  4. Sana ku tooi baŋ ka'bira saɣim
  5. Kpakpili yi kɔɣisi o bela o wɔɣini o mi yi lahi ŋmɛlim o bela o wɔɣini
  6. Ninsali ku tooi baŋ yuŋ ti’ piɛlli
  7. A yi bɔri tiŋa daashili nyin bomi gbarigu shee
  8. Bin'niɛŋ yirila bin'kpiŋ pulini na, ka bin'kpiŋ yiri bin'nɛiŋ pulini na
  9. Daŋ kpanjɔɣu bi gurigiri nin'yino
  10. Ni sɔɣu daashili bela nuchee ni.
  11. Ŋun niŋ hmmm ŋuna m-mi
  12. Nakpayili tilaa, ŋun baŋ li n-gbiri li
  13. Baandɔɣu sɔɣirimi ka o zuɣu moora.[1]
  14. Jɛnkuno yi nya shɛli ka zaŋ sɔɣi baa ŋun' yi nya li o ŋmɛrimi moli.[1]
  15. Yidani bili zuli o paɣa m-mi
  16. Yili sheli paɣa yi ti tu a ni a gbin'kpaɣ'si, a paɣ' mi di yɛla.

Ŋaha shɛŋa din jɛndi arizichi n-nyɛ

  1. Waa din wari ni liɣiri, di bi daari bia kpali
  2. Bundana yi ti lahi ka yɛltɔɣili, laɣiri n-dirili tiri o
  3. Sakom din mirimi m-pahiri kobil'kom ni
  4. Din' beni m-bɔri vuri
  5. Ŋumbo n nyɛ, o didoli biyaliya

Ŋaha shɛŋa din jɛndi baŋsim n-nyɛ

  1. Wariyino tia bi baŋda.
  2. Baŋsim yaɣi ni yino malibu
  3. Naawuni yuya zooya ŋariŋga n sabili
  4. Baŋsim ka shaara

Ŋaha din jɛndi binkɔbiri shɛŋa n-nyɛ

  1. Naɣ'so ŋun ka zuli, Naawuni n-kariti o zɔhi
  2. A yi ti nya bubaɣili daa ni, yɛl' baɣili n-tahi o na
  3. Bukpiŋ bi zɔri sua.
  4. Bulaa gbalikabili dali ka o baŋdi o yiŋa soli.
  5. Kpakpuli kpibiga, vakaɣila n-wubisiri o
  6. Bukuri suŋ ka bubihi dɔla
  7. Baa yi bɔri kum, o wahirila Naawuni
  8. Sooŋa tutuɣu, o "jirambiisa".
  9. Noo yi bi nyuri kɔm, o kpaari bahira.
  10. Piɛɣu yi tirisi mi ka naan yi to
  11. Ban bari wahu ban bi mi ni tiŋ tula.[3]
  12. Piɛm to lɔŋ noli ka vuri ŋmaai.[4]
  13. Buŋ yi yɛn luhi a, a bi nyari o tiba.[4]
  14. A yi ti nya war' piɛlli baa ni, o luhila ban gari a.
  15. Jankuno ka yiŋa ka jangbariga diri dari
  16. Bu'bil yuuni la o ma noli ka ŋubiri mɔri
  17. pololi yi ti du tia, o tabiri mbe yoma.
  18. Niɣi kobiga tankpagbuligu ka naɣanyili ka o zaŋlɛɛ chilo m bali o nimbili yini.
  19. Kunduŋ che kɔbili yɛla yiŋ baa di mali karimbaani

Ŋaha shɛŋa din jɛndi dabiɛm n-nyɛ

  1. Dabiɛmlana lɛhu ka bɛ mali gbiri karimbaandan gballi
  2. Pakurugu duɣubila, viɛhimi ka mira
  3. Bulaa ŋun bɔri o zaawuni tia, ŋuna n-gariti kunduŋ yiŋa sambani ni
  4. Dabiɛm kani ka bɔ n-zibi yuŋ?
  5. Zom yɛla n-gari "bɛ ni niŋ ma bo".[1]
  6. Zama kuliga baŋ mi siɣibu n-gari loɣibu.[1]
  7. Dabiɛm lana kabini ko bɔ niŋ?

Ŋaha shɛŋa din dalim dakoya n-nyɛ

  1. Dako' viɛliga kpe daa ka paɣ'nima jɛri suya
  2. Dakoli nini m-biri o tuya
  3. Dakoli yo koro n-yɔhim yoli

Ŋaha shɛŋa din jɛndi fara n-nyɛ

  1. Fara kuri yoli
  2. Namo n-su ʒeensi
  3. Nukuma bi bɔhiri tɔha
  4. Fara jɛ maham

Ŋaha shɛŋa din jɛndi jɛrilim n-nyɛ

  1. Jɛrigu yɛliya ni di ni niŋ, ka di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?
  2. Jɛrigu ʒi gbɛligu shee la zukɔɣili
  3. Jɛrigu n-yi nya mɔɣili ka ʒiya ni di nyuui ka o gari
  4. Jɛrigu yɛliya ni mana chaaya, ashee di na wandimi
  5. Jɛrigu lana ka bɛ nori buyi.[5]
  6. Bi zaŋ shaawara m-mali ŋun ka yam ka yala tuugari taba

Karimbaani ŋaha nyɛla ŋaha shɛŋa ŋa jɛndi karimbaani bee ninʒeinsili. Ŋa shɛŋa n-nyɛ

  1. Niri ŋun nyɛ o karimbaan' bindi ni va li
  2. Bɛ bi sheeri ba' niɛŋ zuli buɣim ni.
  3. Karimbaani lana n shɛri o salima kparigu, ti guhurila o yab'dali
  4. Mɔ'kariwaa di mali mɔ'kpalli karimbaani ka pa la o ni naai gɔ n tabili o bira.

Kum yiri la dinpooi ni na. Kum bi mi bundana bɛ di ti yɛri faralana. Lala maa zuɣu, Dagbamba mali ŋaha din jɛndi li. Ŋa shɛŋa n-nyɛ

  1. Kum zɔri nangbaŋ'taɣimbo
  2. Kum yi mali a, a bi luri ʒɛ' duɣu ni
  3. Kum yi zo a vi, a mi zɔri la ka' bira vi.
  4. ka kum tim n-nyɛ bindi kpaɣisibu
  5. Kum yi mali a ka a piriti a puli, a maŋa
  6. Kum yi mali a ka a yiŋ daaŋa na bi pili tuɣibu, din ŋuna kum na piini a mi
  7. Kumbiɛɣu yuuni ŋun koŋ jiɛri ni bam bira

Ŋaha shɛŋa din jɛndi kum n-nyɛ

  1. Vɔɣu yi kuli moora, di yɛn tɔhigimi
  2. Naawuni yi bi ku, tingbani ku deei
  3. Zori yɛla kpirila nayili zɔŋ ni.[4]
  4. Din niŋ chiyaama kum n-tahili
  5. Kum yi sɔɣi shihi a, a mi sɔɣirimi daagi o
  6. Kpiin' dabiɛmlan ku zɔ gballi
  7. Nyabu lee la jankuno lɛbi biriti

Ŋaha shɛŋa din jɛndi maligu n-nyɛ

  1. Baa bi dimdi o bia m-paari kɔbili
  2. Ka baa n-dɔɣi ka bua lɛli
  3. Di gɔŋmi di bi kabigi
  4. Dinnam kamli dini n-nam kantoo

Ŋaha din dalim Naawuni nyɛla ŋaha shaŋa ŋan wuhiri ni Naawuni beni, ni O yiko, ni O toosim, ni O galisim. Ŋa shɛŋa n-nyɛ

  1. Kpakpili lu biliga ni, Naawuni m-mi o yaara.
  2. Naawuni yi kabi a gbali o ni wuhi a kpahibu.[6]
  3. Naawuni binbirili sanzali bɛ kuril li.
  4. Naawuni yaɣikurisuŋ ku bu n-suui saa.
  5. Din niŋ chiyaama, kum n-tahili.
  6. Wuni bi yɛli, ka sali nima niŋ bo
  7. Naawuni yaɣimiɛrili ku zɔ saa
  8. Naawuni chali dukpuni dinviɛla ka kpambi ʒini tabili ka bihi paɣi wuni.
  9. Naawuni ni bori so ŋuni ka naa dɔɣira
  10. Naawuni pini tiri ku mali shaawara
  11. Ninsalinim yɔ dunia kariti ka Naawuni dundɔya yooi gari kɔbiga

Ŋaha shɛŋa din jɛndi nangbanyini n-nyɛ

  1. Nangban' bɔbigu m-miiri daam.
  2. Nubili yini ku pii kuɣili.[3][4]
  3. Din tuli zuɣu ka Naawuni nam kparima ayi
  4. Nyinyee gba be zabili ni
  5. Salinsaa gubi nyaanyaa n-nyɛ kpiɛŋ.
  6. Kobili suŋ ni laɣim nyuriba.
  7. Bukuri suŋ ka bubihi doli
  8. Bi baŋ gbaabu bi baŋ shibu, di chɛhirila gbaŋ
  9. Lu ka n-lu m-maani bahi diɛma.
  10. Zuɣiri ayi  gari zuɣu yini
  11. A ni yuri ba’ so ŋun ka a varisira/saɣisira
  12. Zuɣu ʒim, di viɛri nyingoli
  13. A yi je suli niŋ gbuna, a ni ʒini di zuɣu
  14. Zosimli gari daŋ
  15. Ni nintarim yi yan wuha o ya daa, a mi ni wuhu O ya buɣa

Ŋaha shɛŋa din jɛndi nyarimaŋa n-nyɛ

  1. Di ti zaŋ azuɣu n-lee churi n-ŋmɛ m-bɔɣi ti chudiriba

Ŋaha shɛŋa ŋmanila yoodara Salima. Dagbamba yuri ŋa yɛlibu pam. So yi yɛli li n-ti paari di pirigili di naabu kpalindila ban wumdi li sani. Di zooya ka yaɣ' shɛŋa m-mi li di pala sokam ni mi shɛli ka lan ŋmani shaara/asahi. Ŋa shɛhira shɛŋa n-nyɛ

  1. Sumaani gɔɣili, tɔ n-kuli nyɛ li
  2. Tonjiŋ gbaŋlana, yɛligu kani
  3. Gbingbaliga chicha, mani gba na bɔra
  4. Amidu gbaŋ, di gari ma mi
  5. Chɔɣu paɣa, bama.
  6. Anabi Yisa kum, o ni labi na o ku labi na
  7. Kari'naa kikaa, a yi yɛli a ni bɔri shɛli a ni wum a ni je shɛli
  8. Shiɣunima gungɔŋ, biɛɣu ni sa lan be
  9. Jɛrigu chira, a ba yi kpi o kpiya, a ma yi kpi o kpiya
  10. Gburimani kuliga, kpahi yaɣi
  11. Napawulana deem'buni, ban mi bana m-mi
  12. Nubil' yini kun pii kuɣuli.[7]
  13. Saanvili kpiha, di ŋubirila dɔɣimdɔɣim
  14. Mal'shɛɣu bihi dawule, doli chaŋ n-kpa, doli kuli din bi lahi kpa
  15. A yi di yɛli ni a yila Sɔɣinaayili na, Gurugu bihi naan labira kuɣa?
  16. Sangbaanaa kparigu, ye n-ku lahi ye.
  17. Aburu Kaleem luwa, luri zaa.
  18. Ban saɣi, ban doola
  19. Ŋun niŋ hmm, ŋuni m-mi.
  20. A yi kuli ʒi a dazaba, a tiba ka di yɛn fiɛbi.
  21. Gburimani doo tilo kumbu, yɛla, yɛla

Ŋaha kaha shɛhira shɛŋa n-nyɛ

  1. A yi kuriya lihiri so nyirivɔɣu, so ŋun ʒila zuɣusaa ka lihiri a dini.
  2. Paɣa yi dɔɣi ka bia kani, yoli nasara m-bala
  3. Bɛ bi zaŋdi yo' gbulli varisiri jahima
  4. Bia pani yi bi nyaɣisa di bi nya o piriba
  5. Bia ŋun bi mi ni naɣ’ pani nyɛla nimgahindili
  6. Ye'mia n-che ka taanchili nyuri bara
  7. Yoli din ʒi bia na bikuro
  8. Paɣ'yi zori ka tabi o biha, viɛlim zuɣu ka di yɛn tohagimi
  9. Salinsaa pani saɣarila o yidana yɔli
  10. Paɣa jɛsuli n zaɣasi dooni kpɛbu, ma gbuna ku chɛ bobilibu
  11. Binshaɣu kam mali luŋa, pani ko n ka luŋa

Ŋaha shɛŋa din jɛndi paɣikpuɣibo n-nyɛ

  1. Nahu daairila o kpee ka nyura kom
  2. Dakoli nini m-biri o tuya
  3. Nahu ni gɔri shɛli ni ka o moŋubira be

Ŋaha shɛŋa din jɛndi paɣipini n-nyɛ

  1. Gbuni yini bi gbubi paɣa

Ŋaha shɛŋa din jɛndi saha n-nyɛ

  1. Saha gari daŋ' yibu
  2. Naawuni m-mi ŋuni gbunna piɛla ka ŋun ʒini tampilim ʒuɣu

Ŋaha shɛŋa din jɛndi saɣisigu n-nyɛ

  1. A pahisirila a-zo waa, kani a-zo tuma
  2. Noombila ŋun nini bi nya, ŋuna n-yiɣiri tiŋli tiŋli
  3. Baandɔɣu sɔɣirimi ka o zuɣu moora
  4. Ninkurugu ni ʒin tiŋ ka nyɛ shɛli, bia yi du tia o ku tooi nyɛli
  5. Bee yi kuli ŋmɛlim ka bo di ku paai gbalipini
  6. Din niŋ Sabali ni niŋ Ŋaani
  7. Ʒi nira zaɣ bolli zɔri.

Ŋaha shɛŋa din jɛndi shɛhira n-nyɛ

  1. Shɛhira n-gari pɔri
  2. Nin'yino bi nyɛri so'buɣim
  3. Wahu bi doya ka bi buɣisiri kaɣili
  4. A shɛhira lana yi ti kpalim la Naawuni ko a mi ni yɛli ka di wum a.
  5. Baa hɔhɔ ka a dii piri.

Ŋaha shɛŋa din jɛndi suɣulo n-nyɛ

  1. Suɣulo yi beni, chinchini ni kpe gaɣili ni
  2. Suɣulo ni ku shɛli pala jifa
  3. Wahu ni kuni shɛli, ni ka buŋ gba kuna
  4. Suɣilo viɛla di malibu n-to.[3]
  5. Kookali lana n-wumdi jɛbobigu kumsi
  6. Suɣilo ku kɔŋ bɔ
  7. Suɣilo' lana n-diri o ba yili.
  8. Gumachuɣu nɔrila nyam nyam amaa o paari o paabu shee.
  9. Ŋun kariti a yi bi zani a gba bi zaana.
  10. Soya yi bi gɔŋ ti ni nya taba kpaya.
  11. Saɣingu yi saɣim, maligu n-kpalim.
  12. Bɛ zaɣisirila boligu gbunni pa ni boligu
  13. So yi nye binfɔm puhi a ka nyin bi baŋ a ti nyɛrila bin maŋa
  14. Ʒinguli bi bɔhiri bo ka bɛ duɣira.
  15. Bɛ tuɣirila gbarigu ni o nya din garita pa din kanna.
  16. Ŋun ʒi dolila ŋun mi ka o wuhiri o biɛlabiɛla ka o naan yi baŋ
  17. Daliri bela din pɔra ni niŋ pam.
  18. Suɣulo mali nyɔri suli n-ka shɛli.
  19. Suɣulo beni din bilinda ni nya dooshee.
  1. Ni saa mia dɔli la alafei
  2. Ni ŋmaŋgɔŋ yi kuli ka bukaata,dini ku nɔɣa kaʒeeni

Ŋaha shɛŋa din dalim tarimba n-nyɛ

  1. Kɔŋ mila o saɣi diri li
  2. Ŋun ka yaa larila o ba turi
  3. Ŋun bari wahu bi mi ni tiŋ tula
  4. A yi so gumdi a bi yaɣiri buɣim
  5. Naɣ' so ŋun ka zuli, Naawuni n-kariti o zɔhi.
  6. Buɣim diri kuɣa ka tigbura wum zɔra.
  7. Buɣim yi di pelaa bɛ bi lahi bɔhiri o lɔm yɛla.
  8. Salinsaa zakari saɣirila o paɣa
  9. Pololi yi ti du tia, o tabira m-be yoma
  10. Gbarigu nuu bela noo guhibu ni, di ka noo karibu ni.
  11. Ka pa ni duuŋa zuɣu, tarim di yi wula n-ŋmɛri naa nyaaŋa
  12. Tɔbu bi diri ban yiɣisiri li didolimi diri la ban guri li
  13. Kɔŋ mila o saɣidiri laa.
  14. Gbarigu fiɛbiga, bɛ wabisirimi ka o dabiya
  15. Tarim barila o buŋa ka o naba vuri tiŋa
  16. Naawuni m-mi ŋun gbuna piɛla ka ŋun  ʒini tampiligim zuɣu.
  17. Kom yi dira, mo’ biɛɣu kam ni tim a ninni
  18. Ŋun niŋ hmmm, ŋuna m-mi
  19. Din saɣim/ku vuriginli yila di gbunni
  20. Nyiri' kɔɣulana malila o limli, so bi deera.[1]
  21. Dojia ku lim sima ni.[5]
  22. Gariʒɛɣu wulana poli, yɛla

Ŋaha shɛŋa din jɛndi tipawumli n-nyɛ

  1. A yi che soli ka dari mɔɣu goo yi ti kuhi a, a ni labina
  2. Bia noli yaɣi chi ku bi
  3. Ni buɣim yi yɛn nyooi nira, wari n-daŋdi o gbaabu
  4. Noonbila ŋun nini bi nya ŋuna n-yiɣiri tiŋli tiŋli.
  5. Zolɔɣu ŋun bɔri yom ŋuna ka binkpaɣili marigira
  6. Zoo zuɣichibili saɣiri o mi
  7. Bua ŋun lihi ʒem o ma mo’ ŋubirigu ŋuni n-ŋubiri mo’ kuŋ ka o puli piri ka o kpi
  8. Baɣimpiŋ nimbila yi zaɣisira, di yɛn doomi
  9. A ni biri shɛli dina ka a yɛn  che
  10. Bia ŋun diɛm garinga o ni piɛbi saadali bira
  11. Jaŋkuno ŋun zaɣisi sabisa ŋubbu sa ni ŋubu lela biɛɣuni
  12. Noonbila yi kuli yiɣiri kpaakpaanyomni kawula o kuli yɛn malila tingbani ni
  13. Din kariti kɔŋa nyugbuna ni benimi
  14. A yi di pololi samli, a nyee ni nyɔni saɣisi damdi
  15. Naanzua din miri gbɛɣu ni lu nini ni
  16. jɛngbariga yi ka nyavili o bohirimi ni o baŋ jenkuno

Ŋaha shɛŋa din jɛndi vi n-nyɛ

  1. Vi dibu tilaa n-nyɛ champaŋ
  2. Vi' jihi sola vi' waɣila
  3. Vi yɛligu ni kpahi gbali
  4. Vi yi bi kuri nira amaa di kabiri nyingoli
  5. Nira Ŋun kpi daani, ma so bi lahi garigiri o kuli
  6. Bo-n-kɔŋ ka vi.
  7. Ni a yi ti nya ka dundɔŋ daɣi, ni sɔɣu vi m-bala

Ŋaha shɛŋa din jɛndi vunyaɣili n-nyɛ

  1. Vunyaɣili lana ʒi ni tuma naara
  2. Bɛ bi sheeri ba'niɛŋ zuli buɣim ni
  3. Alaha buŋ bi duri zoli.
  4. Sumaŋa nyaɣasa ka fiɛɣufiɛɣu ka narili
  5. A yi kuli nyuhiri vunyaɣili lana bua kom, o bua kuli nyɛla o bua.

Ŋaha shɛŋa din jɛndi waligimsim n-nyɛ

  1. Yɛla ŋmanila taba di bi saɣi taba
  2. Dundoya tuhila taba, di bi diri taba buni

Ŋaha shɛŋa din jɛndi yaa n-nyɛ

  1. A nini yi tiɣi a baŋ barilim, bansi n-na bi laɣim
  2. A ni bi ŋmɛri so, a bi daari o
  3. A di pun yɛli ni sɔɣinaayili ka a yina, Gurugu bihi naan lahi labi a kuɣa?
  4. A yi dam tia din gari a yaa, a zuɣu n-yɛn jiŋsi
  5. Noo yi bi nyuri kom amaa o  kpaari bahira
  6. Din kariti kɔŋ nyugbuna ni benimi
  7. Nyɔɣu din yɛlima ni deei bɔbiri
  8. Buɣim yi di pelaa , bɛ bi lahi bɔhiri o lom yɛla
  9. Ŋun mali yaa ŋuna m-mali yɛlimaŋli
  10. Yaa mila malibu ka yuura
  11. Yaa lana baa yi dima, a chɛrimi n-ti Naawuni
  12. Nahu daarila o kpee ka nyuri kom
  13. Ka yaa n-nye tizuɣu miligiya
  14. Ŋun ka yaa n-lari o ba turi
  15. Tiŋ yi waɣa tiŋ be di tooni
  1. Yɛlimaŋli ŋmanila bandoba
  2. ʒiri yi kuli kori vuɣisi, yɛlimaŋli m-birita
  3. Kunduŋ yɛlimaŋli yi kuli zani a zaŋ dimi n-ti o ka o zaŋ kpe yɔɣu
  4. Yɛlimaŋli ŋmanila gbuna, a yi je suli n-niŋ li a ni ʒini di zuɣu

Ŋaha shɛŋa din jɛndi yɛm n-nyɛ

  1. Bia ŋun nua viɛla ŋuna n-samdi kpɛm dɔri
  2. Bi gɔrigu kpɛm o ba
  3. A yi piila kuɣili bahi bɔŋni ka naan yi wum di kumsi
  4. Saazuɣu jaanbɔŋ sokam tabirila o zuɣu ni
  5. Kookalilana n-wumdi jabɔbigu kumsi
  6. Asiba nari narila zaawunni
  7. Kuli noli din viɛli ni laɣim nyuriba
  8. A kpee teeŋa yi diri buɣim, a niŋdila kom m-mahigi a dini poi ka naanyi zo o kuŋa
  9. Tiŋ yi waɣa, tiŋ be di tooni.[3]
  10. Yɛm yaɣi nin yino Malibu
  11. Zoon jɛrigu yoli ka bɛ nɔri buyi
  12. Bia ŋun nuu viɛla ŋuni samdi kpɛma dɔri
  13. Kpaai bahi bi vari zaa.[3]
  14. Ŋun tum ka di be ŋuni n gbili tibili
  15. Ŋun niŋ hmm ŋuni m-mi
  16. Ŋuni nyeeri o maŋa.[3]
  17. Saan'bi waɣinli dolila tiŋbi'jia
  1. Alisahili yɔli kpɛrila alisahili panni

Ŋaha shɛŋa din jɛndi zamba n-nyɛ

  1. Zambalana tɔŋ bari ka di gbaagi o bia
  2. A yi tibi Jaŋ nyinvɔɣu o ni zaŋ ŋubi a kawana
  3. Di mali o che ŋuni?
  4. Ŋun tum ka di viɛla di  gulila o bihi, ŋun tum ka di bie o paɣaba dini
  5. Nira yi je a ka a duɣiri kom ni a niŋdi o la tankpagbuligu
  6. Buŋ tɛha zuɣu ka Naawuni mɔŋ o yila.
  7. Naawuni yi bi ku, tingbani ku deei
  8. Ni dunia ni tooi niŋ a ka a be ka ka, ka a taba ti gbihira ka nyin ne n-ʒia
  9. Nira ni tooi bu jɛrigu ka o yɛn ku o mi la, amaa o ku tooi bu n-yihi jɛrilim maa o kɔbili ni
  10. Nyɛvuli baɣa ni zamba
  11. Saha gari daŋ yibu
  12. Sali bi bɔhi wuni ka yɛli zaa
  13. Sanzali wahala yi kuli be ka bo, di ku mɔŋ kpihiga labu
  14. Zamba ŋun kuli benimi ka ŋun zoori zoora
  15. Zamba ŋmanila dulim
  16. A yi yɛn gbi zamba bɔɣili nyin gbima ka di zilima.

Ŋaha shɛŋa din jɛndi ʒiri n-nyɛ

  1. Jɛrigu ŋma ʒiri pa biɛɣu, biɛɣu mi ku che neebu
  2. A yi zaŋ nintɔri mɛ yili maligim n daarili luhira
  3. Ŋun kani ka bɛ ŋmari ʒiri m-para
  4. ʒiri yi kuli kori vuɣisi, yɛlimaŋli m-birita
  5. Ayi ŋma ʒiri bahi atooni a ni chaŋ paali
  1. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Chapter I-15: Proverbs and Praise-Names. adrummerstestament.com.
  2. ↑ Sadia Jomo Issahaku & Abdul-Razak Inusah. The Role of Oral Proverbs in Dagbanli. Department of Languages, Tamale College of Education, Tamale, Ghana.
  3. 1 2 3 4 5 6 Dagbanli Proverbs - Ghana. Steemit.com.[permanent dead link]
  4. 1 2 3 4 Dagbanli Proverbs (English). Dagbankurili.[permanent dead link]
  5. 1 2 linnettaylor. More Dagbanli Proverbs (English). linnettaylor.wordpress.com. Retrieved April 19, 2009.[permanent dead link]
  6. ↑ Rev. Kofi Ron Lange. Sep. 2004 Proverb: “If God breaks your leg, He will teach you how to limp.” – Dagbanli (Ghana) (English). afriprov.org. Retrieved Sptember, 2004.[permanent dead link]
  7. ↑ Kofi Ron Lange (2006). Dagban' Ŋaha. Tamale Institute of Cross-Cultural Studies. p. 459.
Di yila "https://dag.wikipedia.org/w/index.php?title=Dagbanli_ŋaha&oldid=92302"