Zog, brenin Albania

Zog, brenin Albania
Ganwyd	8 Hydref 1895  Burgajet
Bu farw	9 Ebrill 1961  o clefyd  Suresnes
Dinasyddiaeth	yr Ymerodraeth Otomanaidd, Independent Albania, Principality of Albania, Albanian Republic, Albanian Kingdom, Albania
Alma mater	Galatasaray High School
Galwedigaeth	gwleidydd, teyrn
Swydd	Prif Weinidog Albania, Arlywydd Albania, King of Albania, Prif Weinidog Albania
Plaid Wleidyddol	Annibynnwr
Tad	Xhemal Pasha Zogu
Mam	Sadije Toptani
Priod	Géraldine Apponyi de Nagyappony
Partner	Tania Visirova
Plant	Leka, Crown Prince of Albania
Llinach	House of Zogu
Gwobr/au	Commander's Cross of the Order of Franz Joseph, Order of Skanderbeg, Urdd y Cyfarchiad Sanctaidd, Urdd Llew Aur Llinach Nassau, Urdd yr Eryr Gwyn, Urdd Carol I, Nishan Mohamed Ali, Urdd y Gwaredwr, Urdd Sant Steffan o Hwngari
llofnod

Roedd Zog, enw bedydd Ahmed Beg Zogolli (8 Hydref 1895 – 9 Ebrill 1961), yn frenin ar Albania (Albaneg: Nalt Madhnija e Tij Zogu I, Mbreti i Shqiptarëvet‎), o 1928 hyd 1939.

Cafodd Zog ei ddatgan yn frenin ar ôl bod yn brifweinidog ei wlad rhwng 1922 a 1924 a'i harlywydd rhwng 1925 a 1928.

Yn ystod ei deyrnasiad gadawodd i Albania syrthio dan ddominyddiaeth economaidd yr Eidal. Pan oresgynwyd y wlad gan Benito Mussolini yn 1939 ffoes Zog i alltudiaeth.

Blynyddoedd Cynnar

Fe'i ganed yn Albania ar 8 Hydref 1895 fel dinesydd Otomanaidd ac roedd yn ddisgynnydd gan deulu cyfoethog o dirfeddianwyr. Ei enw cyffredin oedd Ahmed Zongolli, a newidiwyd i Zogu yn 1922 (sy'n golygu aderyn yn Albaneg). Yn 9 oed fe'i hanfonwyd i Istanbul ar gyfer astudiaethau yn y Sultan Lyceum, a elwir yn Ysgol Uwchradd Galatasaray. Yna parhaodd ei astudiaethau yn yr Ysgol Filwrol Otomanaidd yn Monastir. Ym 1912, gyda chychwyn y Rhyfeloedd Balcan, dychwelodd i Albania a chymerodd drosodd arweinyddiaeth ei lwyth, y Mat (ardl sydd ynghannol Albania, ychydig i'r gogledd a enwir ar ôl afon i'r un enw) wedi i'r dad farw yn 1911.

Rhyfel Byd Cyntaf

Yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf fe'i saflewyd yn y fyddin Awstria-Hwngari, a oedd yn perthyn i'r Pwerau Canolog ac yn ymladd â lluoedd yr Entente. Yn wreiddiol, fe'i gosodwyd yn Fienna yn 1917-1918 ac yn ddiweddarach yn Rhufain, 1918-1919. Yn 1919 dychwelodd i Albania lle dechreuodd ymwneud gyda'r gwrthdaro gwleidyddol oedd yn y wlad.

Gwleidyddiaeth Cynnar

O fis Ionawr ac yn swyddogol o fis Mawrth i fis Tachwedd 1920, cymerodd drosodd y Gweinidog Cartref gan drefnu gwrthwynebiad Albanaidd yn erbyn ymosodiadau Iwgoslafia. Y flwyddyn ganlynol (1921) cafodd ei enwi'n bennaeth heddluoedd arfog Albaniaidd. Yn 1922, ailetholwyd yn Weinidog Cartref. Yn yr un flwyddyn (1922) bu'n Brif Weinidog, ond fe'i ddiorseddwyd gan garfan o 'bey' (arglwyddi) o dan arweiniad prif gelyn Zogu, Fan Noli. Dihangodd Zogu i Iwgoslafia. Yn 1924, ar ôl ymgais o lofruddio, gdychwelodd drwy rym milwrol ac ar 21 Ionawr 1925, fe'i hetholir yn llywydd gweriniaeth Albania. Aeth ati i geisio greu llywodraeth 'orllewinol' ei safonau rhwng 1925-1932. Yn 1922, newidiodd Zogolli ei gyfenw yn ffurfiol o'r enw Zogolli i Zogu, sy'n swnio'n llai Twrceg a mwy Albaneg.

Brenin yr Albaniaid

Königliches Monogram

Ar 25 Mehefin 1928 daeth Zogu â'r Weriniaeth i ben ac ar 1 Medi 1928 datganodd ei hun yn frenin cyntaf Albania gan greu cyfansoddiad o frenhiniaeth absoliwt dros bolisi cartref a thramor y wlad. Newidiodd Arlywydydd Zogu i Zog I, Brenin yr Albaniaid (Mbret i Shqiptarëve yn Albaneg) gan gydnabod bod Albaniaid yn byw y tu allan i'r wladwrieth a chydnabod dyhead Albania Fawr. Mabwysiadodd yr enw Zog fel ei enw brenhinol yn hytrach na'i enw cyntaf Ahmed, gan iddo gredu y byddai enw Mwslemaidd yn ei ddieithrio oddi ar y llwyfan Ewropeaidd. Cymeroedd hefyd yr enw cyfochrog, Skanderbeg III, fel ymgais i ymygyslltu ei hun â'r arwr ac arweinydd Albanaidd o'r Oesoedd Canol, Skanderbeg.

Er bod Zogu yn ddeallus ac yn egnïol iawn, gall fod yn ddiffygiol ym maes diplomyddiaeth a'r chrefftwaith (a thwyll) ac yn naif wrth greu yr hyn a ddywedwyd iddo gan wleiyddion tramor. Achosodd y diffyg profiad tramor hyn i annibyniaeth ei wlad gael ei thanseilio.

Ymddieithiodd ei hun oddi wrth y gwledydd cyfagos gan ymgysylltu ei hun yn agos â'r Eidal ffasgaidd gan gredu ei haddewidion Eidalaidd. Arwyddodd gyfres o gytundebau economaidd, milwrol a hyd yn oed gwleidyddol, ac roedd yn llythrennol yn ymgorffori wlad i'r Eidal.

Tanseiliwyd Zog ymhellach gan na chafodd gydnabyddiaeth fel brenin cyfansoddiadol gan deuluoedd brenhinol eraill Ewrop. Er mwyn goresgyn y rhwystr hwn, ceisiodd briodi gydag aelod o deulu nobel o fewn Ewrop. Ar ôl nifer o sawl ymgais aflwyddiannus, priododd y Countess Geraldini, o dŷ Hwngareg y Karolyi ym mis Ebrill 1939. Gydaf hyn gallodd alw ei hun yn Dywysog Skender ar 5 Ebrill, 1939. Ond, er gwaethaf cysylltu â'r teuluoedd brenhinol, aflwyddiannus bu ymgais Zog i gael ei gydnabod yn frenin gan lywodraethau'r Gorllewin.

Pan ystyriodd yr Eidal yr amser yn ymarferol, penderfynwyd ymosod ar Zog ac Albania. Felly, ar 7 Ebrill 1939, ddau ddiwrnod ar ôl genedigaeth Leka, olynydd y orsedd Albanaidd, glaniodd milwyr Eidalaidd yn Albania gan ddi-orseddu Zogo. Cynigiodd Unben yr Eidal, Benito Mussolini, goron Albania i Frenin yr Eidal, Vittorio Emanuele III.

Achosodd ymosodiad yr Eidal ar y wladwriaeth Albaniaidd gyd-ymdeimlad byd-eang i Zog ac Albaniad. Apeliwyd ac gydymdeimlad pobl gan y ffaith i'r Eidal ymosod ar ddydd Gwener y Groglitha bod y Frenhines Geralini wedi gorfod ffoi o'r wlad gyda' baban deuddydd oed yn ei breichiau.

Dihangodd Zog a'i deulu yn gyntaf i Wlad Greog lle cawsant loches gan lywodraeth Metaxas. Oddi yno, aethant mewn llong i Loegr ac yna i Baris yn gofyn i gynghreiriaid am gymorth milwrol i'w gwlad. Ond gyda meddiannaeth Paris gan yr Almaenwyr, ffodd y teulu brenhinol Albania i Alexandria ac oddi yno i Dde Affrica.

Ar diwedd yr Ail Ryfel Byd, ym 1946, pan drosglwyddwyd Albania yn gyfundrefn gomiwnyddol, cafodd Zogu ei ddiorseddi'n swyddogol. Yn fuan wedi i Zog symud yn barhaol i Ffrainc lle y bu farw ar 9 Ebrill o 1961 yn 66 oed.

Delweddau

• 
  papur arian 100 Franc o deyrnasiad Zog
• 
  Ahmet Zogu a'i wraig, Geraldine a'r teulu, blwyddyn anhysbus

Rhagflaenydd: swydd newydd	Arlywydd Albania 1 Chwefror, 1925 – 1 Medi, 1928	Olynydd: dim (o 1944 Omer Nishani)
Rhagflaenydd: William (fel Tywysog Albania)	Brenin Albania 1 Medi 1928 – 7 Ebrill 1939	Olynydd: Vittorio Emanuele III (meddiannaeth Eidalaidd)