Tampon
 | |
| Math | feminine hygiene product, Absorbents  |
|---|---|
| Dechrau/Sefydlu | 1931 |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Mae tampon yn ddyfais hylendid benywaidd. Mae wedi ei wneud o gwneud o seliwlos, sy'n cael ei roi yn gwain y fenyw i amsugno y llif y mislif endometrial ac yn cael ei dynnu ar ôl ychydig oriau o ddefnydd. Mae gan rai gymhwysydd i hwyluso eu defnydd, ac mae eraill, yn blaen. Maent i'w cael mewn sawl siâp, er eu bod wastad yn silindrog ac o feintiau gwahanol. Maen nhw'n dueddol o gynnwys edau sydd wedi'i adael allan o'r fagina ar gyfer hwyluso tynnu tampon yn ddilyfethair o'r wain. Mae'r capasiti amsugno rhwng 6 a 20 mililitr, yn dibynnu ar faint y tampon arbennig.[1]
Defnyddir y term 'misglwyf' am y 'mislif' hefyd. Clywir hefyd y term mwys "yn ei blodau" hefyd, er enghraifft, "mae hi yn ei blodau, mae hi'n blodeuo".[2]
Mae ffyrdd eraill hŷn a gwerin o ddelio gyda'r mislif. Ceir hefyd defnydd o clwt mislif neu cadach/tywel/pad mislif cyfoes a masnachol hefyd, yn ogystal â dyfais y cwpan mislif.
Gwneuthuriad
[golygu | golygu cod]
Yn ddelfrydol, mae'r tamponau wedi eu gwneud o ffibrau fel viosis neu rayon, a geir o seliwlos, ond gellir defnyddio cotwm hefyd. Mae tamponau bach yn fwy cyfforddus i ddefnyddwyr, lleihau cost cynhyrchu a'r effaith amgylcheddol.
Mae'r polymer superabsorbent neu'r SAP yn un o'r deunyddiau mwyaf amsugnol sy'n hysbys. Gall ddal 800 gwaith ei bwysau mewn hylif, ond na chaiff ei ddefnyddio mewn tampon (os yw wedi'i gynnwys) i lefelau mor uchel o amsugno yn gysylltiedig (dim ond mewn tamponau) i syndrom sioc gwenwynig.
Bu si-ar-lêd yn yr Unol Daleithiau ar un adeg a honai fod cynhyrchwyr tamponau yn ychwanegu asbestos i hyrwyddo gwaedu mislifol ac felly yn cynyddu eu hincwm. I ateb y si cyfeiliornus yma, cyhoeddodd Gweinyddiaeth Bwyd a Chyffuriau (FDA) yr Unol Daleithiau ddogfen a ddangosodd nad oedd cynhyrchwyr tamponau yn defnyddio asbestiaid. Rhybuddiwyd y y byddai ei ddefnyddio yn drosedd.
Si arall yn sôn bod deuocsin (cyfansoddion gwenwynig gydag effeithiau andwyol posibl ar atgynhyrchu a carsinogenig) yn rhan o'r ar gyfer cannu seliwlos yn cael ei ddefnyddio mewn capsiwlau a tamponau. Mae dadansoddiad yn nodi bod y crynodiad o deuocsin mewn tamponau brandiau OB Silvercare Tampax a Tampax Compak yn ddibwys ac yn llawer is na'r 0.75 rhan y triliwn, sef yr uchafswm mwyaf anodd ar gyfer cynhyrchion bwyd.
Gellir gwneud y dodwr (applicator), os o gwbl, o cardbord neu blastig. Nid yw'r plastig yn cael ei ddifrodi os yw'n mynd yn wlyb, felly mae'n ei gwneud yn haws i gyflwyno'r tampon pan fydd y defnyddiwr, er enghraifft, ar y traeth neu yn y pwll.
Tampon Organig
[golygu | golygu cod]Ceir trafodaeth ar ddefnyddioldeb, hylendid a diogelwch defnyddio tamponau organig yn hytrach na rhai sy'n cynnwys seliwlos. Yn ôl un wefan nid yw tampon organig cystal â'r tampon eraill gan nad yw cystal ar amddiffyn rhag Syndrom Sioc Gwenwynig.[3]
Tampon Cotwm Ail-ddefnydd
[golygu | golygu cod]Ceir hefyd tampon ail-ddefnydd wedi ei wneud o gotwm. Bydd y defnyddiwr yn eu golchi ar ôl eu defnyddio. Nodir mai manteision y tampon ail-ddefnydd yw ei fod yn dda i'r amgylchedd ac yn arbed arian yn y tymor hir.[4]
Defnyddio
[golygu | golygu cod]
I drafod y tampon rhaid bod â dwylo glân, cael gwared ar y papur sy'n lapio y tampon ac i beidio â anghofio gafael yn y llinyn sy'n dod allan o waelod y tampon. Rhowch y blaen eich bys mynegai ar waelod y pad, sydd yn ymuno â'r wifren, fel bod y tampon yn edrych fel estyniad o'r bys. Rhowch ben arall y tampon wrth agoriad y fagina a gwthio â'ch bys nes ei fod wedi'i fewnosod yn llwyr. Rhaid i'r tampon 'glustogi' hun wrth "suddo" i mewn i'r fagina, ac ni ddylai fod yn amlwg i'w weld o geg y wain. Rhaid sicrhau bod y llinyn (darn edau fel arfer) yn dod allan o'r fagina, fel bod modd tynnu'r tampon allan wedi'r mislif neu os oes anhwylder.
Os defnyddir 'dodwr' (applicator) rhaid ymwthio'r dodwr sy'n cynnwys y tampon fewn i'r wain, gan sicrhau bod chi'n tynnu'r dodwr allan yn saff.
Mae gan bob menyw eu harferion a'u ffyrdd y maent yn dod o hyd y rhan fwyaf cyfforddus, ond dwy safle mwyaf cyffredin yn eistedd yno, er enghraifft, y toiled, neu sefyll gydag un goes codi ychydig, er enghraifft gydag un droed ar y gwely, cadair neu'r toiled. Ar ôl ei roi, yn enwedig y tro cyntaf, mae'n rhaid i iddi sefyll i fyny a cherdded ychydig. Os yw'r fenyw yn nodi bod ganddi rywbeth yn y tu mewn, yna, mae hynny'n arwydd nad yw'r tampon wedi ei ddodi'n iawn; gall fod ychydig ar ei draws neu yn rhy bell tu fewn. Gwell wedyn, yw tynnu'r tampon allan a cheisio eto.
I gael gwared ar y tampon, mae angen tynnu'r llinyn ag ergyd syth. Dylsai'r tampon lithro allan yn rhwydd, heb niwed gan y bydd yn cael ei leddfu gan ryddhâd hylifol arall y fagina. Yr unig broblem y gellir ei chyflwyno yw bod yr edafedd mewn, a anaml iawn sy'n digwydd. Fel rheol, mae menywod eu hunain yn gorfod ei gael allan ond gallant fynd i'w gynecolegydd os oes problem fwy.
Rhaid taflu'r tampon a ddefnyddir mewn sbwriel neu sbwriel, yn well nag yn y toiled. Gan fod yn rhaid trin gwastraff yn cymryd i ystyriaeth y bydd yn gynnyrch synthetig a / neu naturiol a hefyd unwaith y defnyddir cynnwys gweddillion biolegol agored i gynnwys pathogenau. Yn dibynnu ar y dull a ddefnyddir i gael gwared arno, bydd yn cael effaith naill ai ar systemau trin gwastraff neu systemau gwahanu.
Cwestiynau cyffredin
[golygu | golygu cod]Ceir sawl pryder ac amheuaeth am ddefnyddio'r tampon, yn enwedig wrth i ferched ddechrau eu mislif.[5]
Pa mor aml mae angen newid tampon?
[golygu | golygu cod]Nid oes rhaid i chi newid y tampon bob tro y bydd y fenyw yn mynd i'r tŷ bach gan y daw biblinell wrin a'r llif gwaed trwy wahanol dyllau. Mae'r tamponau wedi'u dylunio i weithredu heb unrhyw drafferth am o leiaf ddeg awr. Fodd bynnag, mae gwneuthurwyr yn argymell ei newid bob 6 i 8 awr (hynny yw, tair neu bedair gwaith y dydd) ar ddiwrnodau llai trwm, neu rhwng 3 a 6 awr ar adegau pan fydd y mislif yn drymach. Fodd bynnag, mae hyn yn dibynnu ar gysur personol pob menyw a maint y tamponau.
Gwyryfdod
[golygu | golygu cod]Gall menywod o unrhyw oed ddefnyddio'r tampon. Mae'r hymen yn ddigon hyblyg i ganiatáu i dampon fynd heibio heb dorri, hyd yn oed yn achos merched gwyryf. Nid yw defnyddio'r tampon yn effeithio ar wyryfdod merch.
A yw'r tampon yn dod allan neu suddo'n ddyfnach i'r corff?
[golygu | golygu cod]Ni all tampon "suddo" i mewn i'r corff a chael ei golli. Nid yw hyn yn bosib gan fod yr agoriad rhwng y fagina a'r wterws yn rhy gul i'r tampon gallu symud ymlaen. Os yw'r tampon wedi ei ddodi'n gywir, ni all gwympo allan chwaith gan bydd cyhyrau'r fagina yn ei atal. Os nad yw'r tampon wedi ei ddodi'n gywir (fel rheol, heb ei roi'n ddigon cysurus i mewn i'r fagina) efallai bydd gan y fenyw deimlad y bydd yn dod allan, er enghraifft pan fyddwn ni'n tisian, ond ddaw e ddim allan. Mae hefyd yn bosib bod y fenyw yn teimlo fod y tampon wedi suddo yn rhy bell i mewn i'r corff. Daw hyn yn aml os yw'r tampon wedi bod tu fewn y corff am gyfnod hwy na'r arfer (dyweder, gor-gysgu ar fore Sul). Nid yw'r ffaith bod y fenyw yn 'teimlo' fod y tampon wedi teithio'n rhy bell yn golygu fod hynny wedi digwydd, ond gorau yw gwaredu'r tampon mewn achos o'r fath os yw'n gyfleus.
Ydy'r tampon fel plwg?
[golygu | golygu cod]Nid yw'r tampon fel plwg sy'n stopio llif y mislif. O'i dynnu allan, bydd y mislif ddim yn chwystrellu allan o'r fagina. Mae'r tampon yn amsugno'r mislif ac yn chwyddo ychydig. Mae'n amsugno'r mislif a rhan o hylifau fflora'r wain (microbiota y wain).
A all tampon achosi haint?
[golygu | golygu cod]Mae'r tamponau wedi'u cynllunio'n arbennig ar gyfer hylendid personol ac mewn egwyddor nid ydynt yn achosi heintiau. Er mwyn bod yn lân hyd y foment y byddwch chi'n eu defnyddio, fe'u gwagir fel rheol mewn papur seloffan y mae angen i chi ei ddileu cyn rhoi ar y tampon. Fodd bynnag, mae angen osgoi defnyddio'r tampon y mislif postpartun (yn syth wedi genedigaeth), pan fydd y groth yn dal i ddychwelyd i'w amodau arferol neu os oes gennych lochia.
A allwch chi golli tu mewn i'r fagina?
[golygu | golygu cod]Weithiau bydd menyw yn anghofio gwaredu'r tampon, yn enwedig wedi i'r mislif ddod i ben. Os yw hyn yn digwydd, nid yw'n ddifrifol. Fel rheol, mae menywod yn sylweddoli eu bod wedi anghofio gwaredu hen dampon pan sylweddolant fod dau linyn ar gael. Os na yw'r ddynes yn gallu dod o hyd i'r edau, nac y tu allan nac y tu mewn i'r fagina, gall bob amser ofyn am gymorth gan ei gynecolegydd neu gynaecolegydd.
Cyfathrach Rhywiol
[golygu | golygu cod]Mae cael cyfathrach rhywiol gyda tampon y tu fewn, fod yn anghyfforddus i'r ddynes a gall achosi problemau os yw'r tampon yn cael ei gwthio i fyny ceg y groth. Y cyngor yw tynnu'r tampon allan cyn cael rhyw.[6]
Syndrom Sioc Gwenwynig
[golygu | golygu cod]Mae syndrom sioc gwenwynig yn haint prin iawn, a gynhyrchir gan y bacteria staphylococcal euraidd, a gall ddigwydd i fenywod (p'un a oes ganddynt mislif ai peidio) a dynion, o bob oed.[7] Mae'n hysbys bod hanner yr achosion o'r heintiad hwn wedi cael eu rhoi i fenywod yn ystod eu mislif, ac mae wedi bod yn gysylltiedig â defnyddio tamponau. Mae ei achosion yn isel iawn, ond mae rhywun sydd â'r symptomau (gwres sydyn o fwy na 39 °C, brech croen fel pe bai'r haul wedi'i losgi, ac ati), mae angen tynnu'r tampon a mynd i'r meddyg.
Treth Tampon ac Ymgyrchu yng Nghymru
[golygu | golygu cod]
Cafwyd sawl ymgyrch wleidyddol dros ddileu treth at tampon, neu i'w gwneud am ddim, gan nad oes dewis gan menywod i gael mislif gan gynnwys ymgyrchoedd yng Nghymru.[8] Ym mis Mawrth 2018, yn dilyn ymgyrch gan gynghorwyr Plaid Cymru, Elyn Stephens a Shelly Rees-Owen,[9] o'r Rhondda, llwyddwyd i gael dreialu cyfnod peilot o roi tamponau am ddim o fewn ysgolion sir Rhondda-Cynon-Taf.[10] Amser a ddengys â fydd tampon am ddim i ferched ysgol neu i fenywod yn gyffredinol neu a fydd ymgyrch i hyrwyddo dulliau sy'n rhatach yn y tymor hir a llai niweidiol i'r amgylchedd, megis y Cwpan mislif.
Tampax
[golygu | golygu cod]Y Dr Earle Haas oedd y cyntaf i roi breinlen (patent) ar y tampon cyfoes cyntaf. Prynwyd y breinlen gan Gertrude Schulte Tenderich (née Voss) dan yr enw Tampax gan dedchrau gwerthu yn 1936.[11] Yn rhannol oherwydd i Tampax ennill y blaen ar wneithurwyr eraill, daeth 'tampax' yn air generic am y tampon ar lafar.
Etymoleg
[golygu | golygu cod]Daw'r gair "tampon" gyfoes o'r gair tampion o Ffrangeg yr Oesoedd Canol. Ei ystyr yw darn o ddefnydd i stopio twll, 'stamp/plwg/caead'.[12]
Dewisiadau eraill
[golygu | golygu cod]- Cwpan mislif
- Clwt mislif neu pad/cadach
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ http://www.pamf.org/teen/health/femalehealth/periods/tampons.html
- ↑ http://geiriaduracademi.org/
- ↑ http://cy.specialprobiotics.com/news/why-organic-tampons-are-not-worth-buying-here-17838016.html[dolen farw]
- ↑ "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-07-14. Cyrchwyd 2018-11-01.
- ↑ https://www.steadyhealth.com/articles/using-tampons-facts-and-myths
- ↑ https://www.healthline.com/health/tampon-sex#1
- ↑ https://www.seattletimes.com/seattle-news/health/a-new-generation-faces-toxic-shock-syndrome/
- ↑ https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/43976499
- ↑ "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-01-12. Cyrchwyd 2018-11-01.
- ↑ https://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-south-east-wales-43265119
- ↑ http://www.straightdope.com/columns/read/2252/who-invented-tampons/
- ↑ "Oxford Dictionaries - Dictionary, Thesaurus, & Grammar". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2008-05-18. Cyrchwyd 2018-11-01.