Maribor

Maribor
Maribor
	City
	Canol Maribor gyda'r Hen Bont ar hyd Afon Drava
Baner Maribor; Baner	Arfbais Maribor; Arfbais
	[[File:Nodyn:Location map Slovenia\|210px\|Maribor is located in Nodyn:Location map Slovenia]]; <div style="position: absolute; z-index: 2; top: Gwall mynegiad: Heb adnabod y nod atalnodi "[".%; left: Gwall mynegiad: Heb adnabod y nod atalnodi "[".%; height: 0; width: 0; margin: 0; padding: 0;"> Maribor Location of Maribor within Slovenia
	Cyfesurynnau: Script error: The function "coordinsert" does not exist.
Country	Slovenia
Municipality	City Municipality of Maribor
First mention	1204
Town privileges	1254
Llywodraeth
• Mayor	Saša Arsenovič (SMC)
Arwynebedd
• Cyfanswm	41 km2 (16 mi sg)
Uchder	262 m (860 tr)
Poblogaeth (2018)
• Cyfanswm	94,642
• Dwysedd	2,300/km2 (6,000/mi sg)
Parth amser	CET (UTC+01)
• Summer (DST)	CEST (UTC+02)
Postal code	2000
Area code	02 (2 if calling from abroad)
Vehicle registration	MB
Website	maribor.si

Maribor
Math	dinas, dinas fawr
Poblogaeth	96,211
Pennaeth llywodraeth	Andrej Fištravec
Cylchfa amser	UTC+01:00, UTC+2
Gefeilldref/i	Graz, Greenwich, Kraljevo, Marburg, Pétange, St Petersburg, Osijek, Udine, Bratislava, Oryol, Szombathely, Kharkiv, Zonguldak, Lublin, Kutaisi
Daearyddiaeth
Sir	Bwrdeistref Maribor City
Gwlad	Slofenia
Arwynebedd	41 km²
Uwch y môr	273 metr
Gerllaw	Afon Drava
Cyfesurynnau	46.55°N 15.63°E
Cod post	2000
Pennaeth y Llywodraeth	Andrej Fištravec
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Mae Maribor (Almaeneg: Marburg an der Drau; Eidaleg: Marburgo sulla Drava) yn ddinas â 105 089 o drigolion yn Slofenia, hi yw ail ganolfan fwyaf poblog y wlad ar ôl y brifddinas Ljubljana yn ogystal â phrifddinas a dinas fwyaf rhanbarth Styria o Slofenia.

Mae groesffordd rheilffordd a diwydiannol pwysig a chanolfan cynhyrchu gwin ac afalau, yng ngogledd-ddwyrain y wlad, ar hyd Afon Drava (sy'n bwydo fewn i'r Donaw ymhellach ymlaen), yn y man lle maen nhw'n cwrdd â mynyddoedd Pohorje, Dyffryn Drava, gwastadedd y Drava a mynyddoedd o Kozjansko a goris Slovenske. Mae'n adnabyddus hefyd am ei gyrchfan sgïo ar Pohorje a'i ŵyl ddiwylliannol o'r enw Festival Lent.

Mae gan brifddinas diwylliant Ewrop ar gyfer 2012 ynghyd â Guimarães (Portiwgal), golomen werdd fel arwyddlun sy'n disgyn tuag at gastell gwyn gyda dau dwr a giât, ar gae coch.

Tîm pêl-droed y ddinas, N.K. Maribor yw tîm fwyaf llwyddiannus Slofenia gan ennill sawl pencampwyriaeth Uwch Gynghrair Slofenia, y PrvLiga.

Etymoleg

Nodwyd Maribor yn wreiddiol mewn archifau fel Marpurch tua 1145 (ac yn hwyrach fel Marchburch, Marburc, a Marchpurch). Mae'n air cyfansawdd o Almaeneg Uchel (Hochdeutsch) Canol o'r gair march (gororau, tir y ffin, fel ceir mewn Saesneg 'march') + burc ("caer" neu "castell", eto, fel gwleir mewn enwau lleoedd Saesneg). Yn y cyfnod modern, enw'r drs yn yr Almaeneg oedd Marburg an der Drau ("'Marburg ar (afon) Drava"). Byddai unrhyw waith ymchwil i hanes Maribor hyd at ganol yr 20g angen defnyddio'r enw Almaeneg ar y dref.

Mae'r enw Slofeneg, Maribor yn enw creu arfiffisial bwriadol Slofenaidd a fathwyd gan Stanko Vraz yn 1836. Creodd Vraz yr enw yn ysbryd genedlaetholaidd y mudiad Ilyraidd gan ymdebygu i'r enw am Brandenburg yn yr iaith Sorbeg, Bramborska. Yn lleolir adnebir y dref yn Slofeneg gan Marprk neu Marprog.^[3] Yn ogystak â'r enwau Slofeneg, Almaeneg ac Eidaleg ceir yr enw Lladin, Marburgum.

Hanes

Ceir y cofnod cynharaf am y ddinas yn dyddio'n ôl i'r 13g. Bu Maribor dan warchae ddwywaith yn yr 16g a'r 17g gan oresgynwyr Otomanaidd, ond arhosodd y ddinas dan reolaeth Ymerodraeth Awstria-Hwngari yr Habsburgiaid tan ddiwedd y Rhyfel Byd Cyntaf, pan drefnodd y Rudolf Maister o Slofenia ymgyrch filwrol a sicrhaodd Maribor a'r ardal gyfagos i Deyrnas Serbiaid, Croatiaid a Slofeniaid sydd newydd ei ffurfio (a enwyd wedyn yn Iwgoslafia.

Ym 1910, cyn y Rhyfel Mawr, datganodd 80.9% o ddinasyddion eu bod yn defnyddio Almaeneg iaith: roedd llawer o'r rhain yn Slofeniaid Almaeneg, a alwyd gan eu cyn-gydwladwyr â'r term difrïol Nemčuri. Yn lle hynny, nododd bron i 20% fod Slofenia yn iaith ddefnydd, ond roedd llawer o'r brifddinas a'r bywyd cyhoeddus yn nwylo'r Almaenwyr. Slofeniaid oedd yn poblogi'r ardal gyfagos yn bennaf, er bod llawer o Almaenwyr yn byw mewn trefi bach fel Ptuj.

Y Rhyfel Mawr

Yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf, carcharwyd llawer o Slofeniaid yn Carinthia a Styria oherwydd eu bod yn cael eu hystyried yn elynion i'r wladwriaeth, a fyddai wedi achosi gwrthdaro dilynol rhwng Almaenwyr o Awstria a Slofenia. Ar ôl cwymp yr Ymerodraeth Awstria-Hwngari, bu gwrthdaro dros Maribor rhwng Teyrnas newydd Slofeniaid, Croatiaid a Serbiaid (o fywyd byrhoedlog, disodlwyd ar ddiwedd 1918 gan Deyrnas y Serbiaid, Croatiaid a Slofeniaid) a chan y Weriniaeth newydd Awstria. Rhwng diwedd mis Hydref a mis Tachwedd 1918, meddiannodd cyn-ethnig Slofenia Awstria, Rudolf Maister,^[4] y ddinas, diddymu llywodraeth y ddinas a chyhoeddi anecsiad Maribor a'r Styria Isaf cyfan i SHS (Iwgoslafia) newydd-anedig.

Ar 27 Ionawr 1919, tra roedd y boblogaeth yn aros yn y brif sgwâr am ddyfodiad dirprwyaeth o’r Unol Daleithiau a oedd yn gyfrifol am ddilysu’r sefyllfa ethnig ar gyfer y trafodaethau heddwch dilynol, caeodd y milwyr o Slofenia o dan orchymyn Maister y mynedfeydd i’r sgwâr ac agor y tân, gan achosi 13 marwolaeth a thros 60 wedi'u clwyfo ymhlith y sifiliaid. Yn draddodiadol, cofnodir y diwrnod mewn ffynonellau Almaeneg fel Marburger Blutsonntag ("Sul Waedlyd Marburg").^[5] Mae ffynonellau Slofenia yn tueddu i wyrdroi’r cyfrifoldeb ar siaradwyr Almaeneg, gan nodi bod ymosodiad gan brotestwyr yn erbyn milwyr Slofenia, ond ni wnaethant gwyno am farwolaethau nac anafiadau.

Yn dilyn hynny, neilltuwyd y ddinas i Deyrnas Iwgoslafia, ac eisoes yng nghyfrifiad cyntaf y Rhyfel ar ôl y rhyfel ym 1921 gostyngodd canran y siaradwyr Almaeneg Maribor i 25%, gan amrywio dros y ganran hon yn ystod y 1930au, pan oedd y ddinas yn dal i fod yn lleoliad mewnfudo enfawr o ffoaduriaid o Slofeneg o ardal Venezia Giulia a oedd yn ffoi rhag erledigaeth y drefn ffasgaidd llywodraeth Mussolini.^[6] Roedd polisi'r wladwriaeth Iwgoslafia newydd-anedig yn gwahaniaethu'n gryf yn erbyn yr Almaenwyr, gan dueddu at eu Slofenification cyflym.^[7] Hyd yn oed mewn cyd-destun mor anffafriol, cynhaliwyd rhai hawliau fel dysgu yn iaith frodorol rhywun (gwrthwynebwyd yn gryf), ac arhosodd rhai teuluoedd Maribor sy'n siarad Almaeneg ymhlith y rhai amlycaf yn y ddinas.

Yr Ail Ryfel Byd

Ym mis Ebrill 1941 ar ôl yr ymosodiad gan luoedd yr Echel yn erbyn Iwgoslafia, atodwyd rhan Iwgoslafia gyfan Styria i'r Drydedd Reich. Ymwelodd Adolf Hitler â'r ddinas a gorchymyn i'w ddilynwyr "wneud y wlad hon yn Almaenwr eto", gan sbarduno ton o drais yn erbyn y Slofeniaid. Cafodd Maribor - prif ganolfan ddiwydiannol y rhanbarth, gyda diwydiant arfau helaeth - ei fomio'n systematig gan y Cynghreiriaid yn ystod yr Ail Ryfel Byd.

Ar ôl rhyddhad 1945, cafodd yr Almaenwyr i gyd eu diarddel o'r ddinas a'r ardal gyfagos: lladdwyd llawer. Manteisiodd Maribor ar ei agosrwydd at Awstria a'i llafur medrus, a datblygodd fel canolfan cysylltiol, ddiwydiannol a diwylliannol bwysig yn nwyrain Slofenia. Ar ôl gwahanu Slofenia o Iwgoslafia ym 1991, rhoddodd colli'r farchnad Iwgoslafia straen ar economi'r ddinas, yn seiliedig ar ddiwydiant trwm, gan gynhyrchu'r lefelau diweithdra uchaf erioed o bron i 25%. Mae'r sefyllfa wedi gwella ers canol yr 1990au, gyda datblygiad busnesau bach a chanolig.

Data hanesyddol am y boblogaeth
Blwyddyn	Cyfanswm poblogaeth	Siaradwyr priodiaith Almaeneg	Siaradwyr priodiaith Slofeneg
1880	17,628	13,517 (76,7 %)	2,431 (13,8 %)
1890	19,898	15,590 (78,3 %)	2,653 (13,3 %)
1900	24,601	19,298 (78,4 %)	4,062 (16,5 %)
1910	27,994	22,653 (80,9 %)	3,828 (13,7 %)
1921	30,662	6,595 (21,5 %)	20,759 (67,7 %)
1931	33,131	2,741 (8,3 %)
1941	57,410
1948	65,009	268 (0,4 %)	60,940 (93,7 %)
2002	94,828^[8]		(89,2%)
2011	95,171^[8]
2016	95,589^[8]

Cerrig milltir yn hanes y ddinas

Sefydlwyd Prifysgol Maribor yng nghyfnod yr hen Iwgoslafia ym 1976.
Maribor yw lleliad planhigyn gwinwydd hynaf yn y byd, o'r enw "Stara trta", sy'n fwy na 500 mlwydd oed.
Bob mis Ionawr, mae cyrchfan sgïo Maribor (Mariborsko Pohorje), sydd wedi'i leoli ar gyrion y ddinas ar lethrau Mynydd Pohorje, yn cynnal cystadlaethau slalom arbennig a slalom anferth menywod sy'n ddilys ar gyfer Cwpan y Byd Sgïo Alpaidd, a elwir yn Zlata lisica ("Y llwynog aur").
Bob mis Mehefin, am bythefnos, cynhelir Gŵyl Lent (mae'r enw'n deillio o enw'r gymdogaeth ar yr afon), gyda channoedd o ddigwyddiadau cerddorol, theatrig a digwyddiadau eraill.