Hominidae

Hominidae; Amrediad amseryddol: Mïosen-Holosen, 14–0 Miliwn o fl. CP PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
	Dau hominid: Bod dynol (Homo sapiens) a tsimpansî cyffredin (Pan troglodytes)
Dosbarthiad gwyddonol
Teyrnas:	Animalia
Ffylwm:	Chordata
Dosbarth:	Mammalia
Urdd:	Primates
Is-urdd:	Haplorhini
Uwchdeulu:	Hominoidea
Teulu:	Hominidae Pongidae Elliot, 1913;
Teip-enws
	Homo; Linnaeus, 1758
Genws
	Isdeulu Ponginae Pongo – orangwtangiaid; ; Isdeulu Homininae †Australopithecina; Gorilla – gorilaod; Homo – bodau dynol; Pan – tsimpansîaid; ;

Teulu o epaod mawr a nodweddir gan wyneb di-flew gyda gwefusau ymwthiol a dwylo gydag olion bysedd cymhleth ac ewinedd gwastad yw'r Hominidae (hefyd: epaod mawr neu hominidau), sy'n cynnwys saith rhywogaeth mewn 4 genws: Pongo, orangwtang Borneo, orangwtang Sumatra; Gorila, gorila gorllewinol, gorila'r Dwyrain; Pan, y tsimpansî cyffredin a bonobo; a Homo, sef bod dynol.^[1]

Gyda darganfyddiadau archaeolegol newydd, mae'r dosbarthiad gwyddonol yn newid yn aml, ac mae union ddiffiniad y gair hominid hefyd wedi newid dros y blynyddoedd. At fodau dynol (Homo) a'u perthnasau agos yn unig y cyfeiriai ar y cyhwyn. Bellach defnyddir y term 'hominin' i'w disgrifio y grŵp hwn. Erbyn yr 21ain ganrif roedd y gair 'hominid' yn cynnwys yr 'epaod mawr' i gyd, gan gynnwys bodau dynol.

Trigodd yr hynafiaid cyffredin agosaf i'r presennol oddeutu 14 miliwn o flynyddoedd yn ôl (CP)^[2] pan wahanodd hynafiaid yr orangwtang o linell y tri genera arall.^[3] Roedd hynafiaid y teulu Hominidae eisioes wedi gwahanu o deulu'r Hylobatidae (y giboniaid), rhwng 15 a 20 miliwn o flynyddoedd yn ôl.^[3]^[4]

Dosbarthiad

Fel rheol, fe'i dosberthir fel a ganlyn:

Teulu Hominidae
- Is-deulu Ponginae
  - Genws Pongo
    - Orangwtang Borneo, Pongo pygmaeus
      - Pongo pygmaeus pygmaeus
      - Pongo pygmaeus morio
      - Pongo pygmaeus wurmbii
    - Orangwtang Sumatra, Pongo abelii
- Is-deulu Homininae
  - Llwyth Gorillini
    - Genws Gorilla
      - Gorila Gorllewinol, Gorilla gorilla
        Gorila Gorllewinol yr Iseldir, Gorilla gorilla gorilla
        
        Gorila Afon Cross, Gorilla gorilla diehli
      - Gorila Dwyreiniol, Gorilla beringei
        Gorila Mynydd, Gorilla beringei beringei
        
        Gorila Dwyreiniol yr Iseldir, Gorilla beringei graueri
  - Llwyth Hominini
    - Genws Pan
      - Tsimpansî Cyffredin, Pan troglodytes
        Tsimpansî'r Canolbarth, Pan troglodytes troglodytes
        
        Tsimpansî Gorllewin Affrica, Pan troglodytes verus
        
        Tsimpansî Nigeria, Pan troglodytes vellerosus
        
        Tsimpansî Dwyreiniol, Pan troglodytes schweinfurthii
      - Bonobo (tsimpansî lleiaf), Pan paniscus
    - Genws Homo
      - Bod dynol, Homo sapiens sapiens

↑ Nodyn:MSW3 Groves
↑ Andrew Hill & Steven Ward (1988). "Origin of the Hominidae: The Record of African Large Hominoid Evolution Between 14 My and 4 My". Yearbook of Physical Anthropology 31 (59): 49–83. doi:10.1002/ajpa.1330310505
↑ ^3.0 ^3.1 Dawkins R (2004) The Ancestor's Tale.
↑ "Query: Hominidae/Hylobatidae". Time Tree. 2009. Cyrchwyd Rhagfyr 2010. Check date values in: |accessdate= (help)

[MSW3-1] Nodyn:MSW3 Groves

[Hill&Ward1988-2] Andrew Hill & Steven Ward (1988). "Origin of the Hominidae: The Record of African Large Hominoid Evolution Between 14 My and 4 My". Yearbook of Physical Anthropology 31 (59): 49–83. doi:10.1002/ajpa.1330310505

[dawkins-tale-3] 3.0 ^3.1 Dawkins R (2004) The Ancestor's Tale.

[4] "Query: Hominidae/Hylobatidae". Time Tree. 2009. Cyrchwyd Rhagfyr 2010. Check date values in: |accessdate= (help)

[1]

[2]

[3]

[4]