Neidio i'r cynnwys

Harry Bowen

Oddi ar Wicipedia
Harry Bowen
Ganwyd4 Mai 1864 Edit this on Wikidata
Llanelli Edit this on Wikidata
Bu farw17 Awst 1913 Edit this on Wikidata
Bynea Edit this on Wikidata
DinasyddiaethTeyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon Edit this on Wikidata
Galwedigaethchwaraewr rygbi'r undeb, swyddog gêm rygbi'r undeb Edit this on Wikidata
Chwaraeon
Tîm/auTîm rygbi'r undeb cenedlaethol Cymru, Clwb Rygbi Llanelli Edit this on Wikidata
SafleCefnwr Edit this on Wikidata
Gwlad chwaraeonCymru Edit this on Wikidata

Roedd David Henry "Harry" Bowen (4 Mai 1864 - 17 Awst 1913) yn chwaraewr rygbi'r undeb ryngwladol a chwaraeodd rygbi clwb i Lanelli a rygbi rhyngwladol i Gymru .[1] Ar ôl iddo ymddeol o chwarae daeth yn weinyddwr a dyfarnwr rygbi. Fe’i cofir orau fel capten poblogaidd Llanelli, a sgoriodd y gôl adlam buddugol yn erbyn Māori Seland Newydd ar eu taith ym 1888 .

Gyrfa chwarae

[golygu | golygu cod]

Ymunodd Bowen â Llanelli yn 15 oed a daeth yn ffefryn clwb yn gyflym.[2] Cafodd ei ddewis gyntaf i gynrychioli Cymru fel rhan o Bencampwriaeth y Cenhedloedd Cartref 1883 yn erbyn Lloegr yng ngêm agoriadol y gystadleuaeth newydd. O dan gapteiniaeth Charles Lewis, roedd Bowen yn un o dri chwaraewr o Lanelli a ddewiswyd ar gyfer y gêm, ac ynghyd â chyd-chwaraewyr Alfred Cattell a Thomas Judson oedd y chwaraewr cyntaf i gynrychioli Llanelli ar lefel ryngwladol. Roedd y gêm yn un unochrog, gyda Lloegr yn fuddugol, er bod y chware Cymreig o safon uwch na'r cyfarfyddiad cyntaf rhwng y ddau dîm. Roedd gêm nesaf y twrnamaint yn gêm oddi cartref i'r Alban, ac arbrofodd Cymru trwy chware efo dim ond un cefnwr am y tro cyntaf.[3] Roedd Bowen yn un o’r pâr o gefnwyr, mewn ar gyfer gêm Lloegr gyda’r capten Lewis, roedd y detholwyr yn ffafrio Lewis, a gollyngwyd Bowen.

Ym 1884 roedd Bowen yn rhan o garfan Llanelli a gyrhaeddodd rownd derfynol Cwpan Her De Cymru 1884, gan wynebu Casnewydd . Wedi'i chwarae yng Nghastell-nedd, curodd Llanelli Gasnewydd o un cais i ddim. Ym 1886 cyfarfu’r ddau dîm eto yn rownd derfynol yr un gystadleuaeth, y tro hwn roedd Bowen yn gapten ar Lanelli, ar ôl cael y swydd wedi ymddeoliad canol tymor Frederick Margrave.[4] Pan oedd Llanelli yn fuddugol eto, dathlwyd eu dychweliad i'r dref gan y bobl leol a'u cyfarchodd â miloedd o rocedi a goleuadau lliw. Awgrymodd 'Touchstone', gohebydd chwaraeon y Western Mail y dylid "coffáu Bowen mewn cerflun tunplat".[5]

Ym 1884 symudodd Bowen i Ogledd Lloegr am gyfnod byr, pan arwyddodd i Dewsbury ; ond ar ôl chwarae "dim ond llond llaw o gemau", dychwelodd i chwarae yng Nghymru.[6]

Ym 1886 cafodd Bowen ei alw yn ôl i garfan Cymru ar ôl i Arthur Gould o Gasnewydd, a oedd wedi cymryd safle Charles Lewis, newid o fod yn gefnwr i safle'r tri chwarter. Fe roddodd hyn dri chap arall i Bowen, y ddwy gêm ym Mhencampwriaeth 1886 a’r agorwr ym 1887 . Ar ôl colli i Loegr yng ngêm gyntaf twrnamaint 1886, penderfynodd Cymru a chapten Caerdydd, Frank Hancock, dreialu'r system pedwar tri chwarter.[7] Er bod Cymru’n gryf yn eu chwarae cefn cyflym, dechreuodd pŵer pecyn yr Alban, a oedd bellach â mantais o un dyn, ddominyddu’r chwarae blaen. Roedd blaenwyr Cymru yn ymddangos yn anfodlon i roi'r bêl i'r cefnwyr, felly yn ystod y gêm rhoddwyd y gorau i'r dacteg tri chwarter a phenderfynwyd y byddai Bowen yn symud i'r pac i ddarparu atgyfnerthiad, tra bod Gould yn disgyn i'r cefn.[2] Roedd rhai cefnogwyr yn gweld hyn fel symudiad 'gwleidyddol' gan gapten Caerdydd, yn aberthu chwaraewr o Lanelli i ganiatáu safle'r cefnwr i Gould. Ysgrifennodd y Guardian, "i blesio Caerdydd, chwaraewyd pedwar tri chwarter gyda chanlyniadau trychinebus. Pan oedd yn rhaid gwneud lle i ddyn o Gaerdydd, roedd yn rhaid i ŵr o Lanelli, wrth gwrs, wneud lle iddo. " Byddai Bowen yn chwarae un gêm arall i Gymru, gêm gyfartal di sgôr yn erbyn Lloegr ym Mharc y Strade ym 1887, a daeth Hugh Hughes yn ei le yng ngêm nesaf y twrnamaint; ond cafodd Cymru anhawster dod o hyd i gefnwr tymor hir tan ymddangosiad Billy Bancroft yn ystod tymor 1889/90.

Ym 1888, gyda'i yrfa rygbi rhyngwladol y tu ôl iddo, chwaraeodd Bowen yn ei gêm fwyaf nodedig pan oedd yn rhan o dîm Llanelli fu'n wynebu Māori Seland Newydd ar daith. Sgoriodd Bowen nid yn unig gôl adlam ysblennydd [8] o agos at y llinell hanner ffordd, a ddaeth â buddugoliaeth i Lanelli; ond hefyd rhwystrodd ymgais un o'r Māori i gicio at y gôl a fyddai wedi dod a'r gêm yn gyfartal.[9][10] Er i Bowen chwarae rhan hanfodol yn y gêm, ni chafodd ei ddewis ar gyfer tîm Cymru a wynebodd y Māori dridiau yn ddiweddarach yn Abertawe.

Ym mis Ionawr 1889, gadawodd Bowen Llanelli i ymgymryd â swydd ddysgu ym Mangor, er iddo gadw cysylltiad agos â'r clwb.[11] Roedd yn cael ei gofio fel capten diwyd a oedd yn "cadw ei lygaid ar hyd a lled y cae" ac yn dal y gallu i sicrhau ufudd-dod gan ei gyd-chwaraewyr.[12]

Gemau rhyngwladol a chwaraewyd

[golygu | golygu cod]

Cymru (rygbi'r undeb) [13]

Fel gweinyddwr

[golygu | golygu cod]

Ar ôl ymddeol o chwarae rygbi, cadwodd Bowen ei gysylltiadau ag rygbi'r undeb. Ar ôl dychwelyd i Orllewin Cymru ym 1891 daeth yn weinyddwr ar gyfer Clwb Rygbi Llanelli, gan ymgymryd â rôl ysgrifennydd y clwb.[14] Y flwyddyn nesaf estynnodd ei ddyletswyddau trwy ddod yn drysorydd y clwb, gan ddal y ddwy swydd hyd 1897 pan basiwyd y dyletswyddau i Rhys Harry. Arhosodd Bowen ar fwrdd reoli Llanelli, ac ym 1897 etholwyd ef yn gadeirydd clwb, rôl a ddaliodd hyd 1902. Roedd ei ddyletswyddau i rygbi yn ymestyn y tu hwnt i lefel clwb wrth iddo ddod yn ddewisydd Cymreig a dyfarnwr rygbi yn ddiweddarach.[15] Dyfarnodd ddim ond un gêm ryngwladol, gêm ym Mhencampwriaeth y Cenhedloedd Cartref ym 1905 rhwng Lloegr a'r Alban.[16]

Llyfryddiaeth

[golygu | golygu cod]
  • Billot, John (1972). All Blacks in Wales. Ferndale: Ron Jones Publications.
  • Collins, Tony (1998). Rugby's Great Split, Class, Culture and Origins of Rugby League Football. Routledge. ISBN 978-0-7146-4867-5.
  • Godwin, Terry (1984). The International Rugby Championship 1883–1983. Grafton Street, London: Willow Books. ISBN 0-00-218060-X.
  • Griffiths, John (1987). The Phoenix Book of International Rugby Records. London: Phoenix House. ISBN 0-460-07003-7.
  • Hughes, Gareth (1986). The Scarlets: A History of Llanelli Rugby Club. Llanelli: Llanelli Borough Council. ISBN 0906821053.
  • Smith, David; Williams, Gareth (1980). Fields of Praise: The Official History of The Welsh Rugby Union. Cardiff: University of Wales Press. ISBN 0-7083-0766-3.

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. "Harry Bowen". ESPN Scrum. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2014-08-09. Cyrchwyd 10 July 2014.
  2. 2.0 2.1 Smith (1980), p.62
  3. Godwin (1984), p.2
  4. Hughes (1986), p.29
  5. Smith (1980), p.2
  6. Collins (1998), p.56
  7. Smith (1980), p.61
  8. Billot (1972), p.15
  9. Richards, Huw (27 December 2013). "'A model of skill to guide rugby into the future'". ESPN Scrum. Cyrchwyd 10 July 2014.[dolen farw]
  10. Billot (1972), p.16
  11. Hughes (1986) p.36
  12. Hughes (1986) p.30
  13. Smith (1980), p.464
  14. Hughes (1896), p.257
  15. Smith (1980), p.193
  16. "Welsh international referee roll of honour". wru.co.uk. 28 December 2005. Cyrchwyd 10 July 2014.