Gogledd Corea
 | |
| Gogledd Corea Gweriniaeth Ddemocrataidd Pobl Corea (DPRK) | |
.svg) | |
| Math | gwladwriaeth sofran, gwlad, gweriniaeth y bobl, teyrnas meudwyaidd  |
|---|---|
| Prifddinas | P'yŏngyang |
| Poblogaeth | 26,418,204 |
| Sefydlwyd | 27 Rhagfyr 1972 (Cyfansoddiad cyfredol) |
| Anthem | Aegukka |
| Pennaeth llywodraeth | Kim Jae-ryong |
| Cylchfa amser | UTC+09:00 |
| Iaith/Ieithoedd swyddogol | Iaith safonol Gogledd Corea, Coreeg |
| Daearyddiaeth | |
| Rhan o'r canlynol | Dwyrain Asia |
| Arwynebedd | 120,540 ±1 km² |
| Gerllaw | Y Môr Melyn, Môr Japan |
| Yn ffinio gyda | De Corea, Rwsia, Gweriniaeth Pobl Tsieina |
| Cyfesurynnau | 40°N 127°E |
| Gwleidyddiaeth | |
| Corff gweithredol | Llywodraeth Gogledd Corea |
| Corff deddfwriaethol | Cynulliad Goruchaf y Bobl |
| Swydd pennaeth y wladwriaeth | Arweinydd Goruchaf Gogledd Corea |
| Pennaeth y wladwriaeth | Kim Jong-un |
| Swydd pennaeth y Llywodraeth | Prif Weinidog Gogledd Corea |
| Pennaeth y Llywodraeth | Kim Jae-ryong |
 | |
.svg) | |
| Arian | North Korean won |
| Cyfartaledd plant | 1.979 |
Gwlad yn nwyrain Asia yw Gweriniaeth Pobl Ddemocrataidd Corea (Chosŏn'gŭl: 조선민주주의인민공화국; Chosŏn Minjujuŭi Inmin Konghwaguk) neu Gogledd Corea (
gwrando). Mae wedi'i lleoli yn hanner gogleddol Penrhyn Corea. Mae'n ffinio â De Corea i'r de, Tsieina i'r gogledd a Rwsia i'r gogledd-ddwyrain. Ei phrifddinas yw Pyongyang sef dinas fwyaf y wlad o ran poblogaeth ac arwynebedd. Ceir dwy afon ar y ffin â Tsieina: Afon Amnok ac Afon Tumen. Mae gan y wlad arfau niwclear ac wedi dod a'u trafodaethau heddwch, gyda De Corea a'r UDA i ben. Mae'r Unol Daleithiau a Tsieina wedi cytuno ar sancsiynau newydd i gosbi Gogledd Corea am ddatblygu taflegrau pellgyrhaeddol, ac am eu profion niwclear diweddar (2013).
Conglfaen eu hathrawiaeth ydy disgyblaeth wleidyddol y Chuch'e (neu Juche), sef athrawiaeth Kim Il-sung sy'n mynnu fod datblygiad y wlad yn nwylo'r werin datws. Defnyddir yr athrawiaeth hon gan Lywodraeth y wlad i gyfiawnhau ei gweithredoedd.
Collodd Gogledd Corea ffrind mynwesol a phwerus pan ddatgymalwyd yr Undeb Sofietaidd ym 1991, er bod ganddi gysylltiad cryf gyda Tsieina. Ar ben hyn dioddefodd y wlad oherwydd sawl trychineb naturiol a phrofodd newyn enbyd rhwng 1994 a 1998; credir i rhwng 240,000 i 1,000,000 o bobl farw.[1][2]
Hanes creu'r ddwy Weriniaeth
[golygu | golygu cod]Llywodraethwyd y penrhyn gan Ymerodraeth Corea o ddiwedd y 19g i ddechrau'r 20g, pan gafod ei reoli gan Japan yn 1910. Ar ddiwedd yr Ail Ryfel Byd peidiodd y cysylltiad hwn gyda Japan a rhannwyd y penrhyn yn ddau gyda Rwsia'n rheoli'r gogledd ac Unol Daleithiau America'n rheoli'r de. Ym 1948, dan oruchwyliaeth y Cenhedloedd Unedig, cynhaliwyd etholiadau yn y ddwy wlad a chyhoeddwyd dwy lywodraeth ar wahân yn y ddau ranbarth: Gwladwriaeth Ddemocrataidd Pobl Corea yn y gogledd a Gwladwriaeth Corea yn y de.
Cyhoeddodd y gogledd a'r de, yn eu tro, eu hawl sofran i reoli'r penrhyn cyfan a ffrwydrodd y dadlau'n rhyfel erbyn 1950: Rhyfel Corea.
Kim Il-sung (1912-94) a Rhyfel Corea
[golygu | golygu cod]Ymosododd Gogledd Corea ar y De, dan eu harweinydd comiwnyddol Kim Il-sung rhwng 1950 a 1953, ond cawsant eu hatal gan fyddin yr UDA. Ers hynny dysgir plant ysgolion y Gogledd fod milwyr America wedi cyflawni erchyllterau rhyfel yn erbyn pobl y wlad. Cânt eu cyflyru i gredu y daw dydd pan fydd America'n ailadrodd hyn ac mai'r unig ymwared rhag y fath ymosodiad yw cadernid y teulu Kim, a'u harbedodd y tro diwethaf yn 1953.[3] Cafwyd cadoediad yn 1953, ond yn swyddogol mae'r ddwy wlad yn parhau i fod mewn stâd o ryfel, gan nad arwyddwyd y cytundeb.[4] Derbyniwyd y ddwy wlad fel aelodau o'r Cenhedloedd Unedig yn 1991.[5]
Wedi marwolaeth Kim Il-sung, mabwysiadwyd ei athrawiaeth Chuch'e yn lle sosialaeth Marx-Lennin drwy'r wlad pan gyhoeddwyd Cyfansoddiad Gogledd Corea yn 1973. Yn 2009, dilëwyd pob cyfeiriad at gomiwnyddiaeth (Chosŏn'gŭl: 공산주의) o'r Cyfansoddiad.[6]
Dyrchafwyd Kim yn "Llywydd Tragwyddol" y wlad, gan roi elfen ddwyfol iddo.[7][8]
Kim Jong-il (1942-11)
[golygu | golygu cod]Yn ôl y chwedl, gwelwyd enfys ddwbl ar ddiwrnod genedigaeth Kim, yn arwydd o'i enedigaeth fraint a'i ddwyfoldeb. Fe'i dyrchafwyd yn dduw mabolgampau a cheir nifer o storïau swyddogol sy'n ei godi'n uwch na'r cyffredin e.e. yn ei gêm gyntaf o golff, llwyddodd i daro 11 twll-mewn-un. Stori arall a grëwyd gan y wlad yw iddo arwain tim pêl-droed Gogledd Corea yng Nghwpan y Byd gyda thechnoleg "ffôn-llaw anweledig" roedd Kim ei hun wedi'i ddyfeisio.[3]
O ganlyniad i ddatgymalu'r Undeb Sofietaidd a chreu Gogledd Corea'n wlad ynysig, unig, galwyd hi'n "Deyrnas Feudwyaidd" neu "Meudwy o Wlad" sy'n ailwampiad o enw a dadogwyd i Ymerodraeth Corea yntau flynyddoedd yn ôl. Ceir etholiadau, mewn enw'n unig, a gelwir y Weriniaeth gan y cyfryngau'n "Unbennaeth Stalinistaidd a Thotalitaraidd."[9]
Kim Jong-un (ganwyd 1983 neu 84)
[golygu | golygu cod]Etifeddodd Kim yr arweinyddiaeth yn 2011, a gwelwyd ar unwaith ei fod yn arweinydd "a'i draed ar y ddaear", gan ymweld yn aml â'r bobl gyffredin a gwenu llawer. Trydydd mab Kim Jong-il oedd ef.
Addysg ac Iechyd
[golygu | golygu cod]Mae addysg i bawb, o bob oed, am ddim. Mae'n un o wledydd mwyaf llythrennog y byd gyda chyfartaledd o 99% o bobl yn medru darllen ac ysgrifennu. Ceir gwasanaeth iechyd cenedlaethol sy'n gyfan gwbl am ddim i bawb. Mae'r wlad hefyd yn cyfrannu'n helaeth i ddod a phrisiau bwyd i lawr.[10]
Daearyddiaeth
[golygu | golygu cod]
Gorwedd y Wladwriaeth rhwng lledred 37° a 43°Gog a hydred 124° a 131°Dwy. Mae ganddo arwynebedd o 120,540 km2. I'r gorllewin saif y Môr Melyn a Bae Corea a thros Fôr Japan mae Japan ei hun. Y copa uchaf yn y wlad ydy Mynydd Baekdu sy'n 2,744 m a'r afon hiraf ydy Afon Amnok sy'n llifo am 790 m.[11] Y brifddinas (a'r ddinas fwyaf) ydy Pyongyang; ac ymhlith dinasoedd pwysicaf y wlad mae Kaesong yn y de, Sinuiju yn y gogledd-orllewin, Wonsan a Hamhung yn y dwyrain a Chongjin yn y gogledd-ddwyrain.
| Map | Enwa | Chosŏn'gŭl | Rhanbarth weinyddol | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Prifddinas (chikhalsi)a | |||||
| 1 | Pyongyang | 평양직할시 | (Chung-guyok) | ||
| Dinas arbennig (teukbyeolsi)a | |||||
| 2 | Rason * | 라선특별시 | (Rajin-guyok) * | ||
| Rhanbarth (do)a | |||||
| 3 | De Pyongan | 평안남도 | Pyongsong | ||
| 4 | Gogledd Pyongan | 평안북도 | Sinuiju | ||
| 5 | Rhanbarth Chagang | 자강도 | Kanggye | ||
| 6 | Rhanbarth De Hwanghae | 황해남도 | Haeju | ||
| 7 | Rhanbarth Gogledd Hwanghae | 황해북도 | Sariwon | ||
| 8 | Rhanbarth Kangwon | 강원도 | Wonsan | ||
| 9 | Rhanbarth De Hamgyong | 함경남도 | Hamhung | ||
| 10 | Rhanbarth Gogledd Hamgyong | 함경북도 | Chongjin | ||
| 11 | Rhanbarth Ryanggang * | 량강도 | Hyesan | ||
| * – Cofnodir mewn tafodiaith y De fel "Yanggang" (양강), "Nason" (나선), neu "Najin" (나진). | |||||
Hawliau dynol
[golygu | golygu cod]Yn ôl Amnest Rhyngwladol a'r Human Rights Watch[12][13] ceir cyfyngiadau ar hawliau sylfaenol dinasyddion y wlad, er bid y Llywodraeth yn wfftio hyn.[14][15][16]
Yn y 1990au cosbwyd pobl y wlad a oedd yn gwrando ar Radio De Corea yn ddifrifol; danfonwyd nifer i garchardai am ganu caneuon o Dde Corea.[17]
Gweler hefyd
[golygu | golygu cod]Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ Stephan Haggard, Marcus Noland, and Amartya Sen, Famine in North Korea, Columbia University Press, tud. 209.
- ↑ Spoorenberg, Thomas; Schwekendiek, Daniel. "Demographic Changes in North Korea: 1993–2008", Population and Development Review, 38(1), tud. 133-158.
- ↑ 3.0 3.1 The Telegraph; 31 Mawrth 2013; Colofn Tim Stanley; tud 31.
- ↑ "U.S.: N. Korea Boosting Guerrilla War Capabilities". FOX News Network, LLC. 2009-06-23. Cyrchwyd 2009-07-04. Unknown parameter
|coauthors=ignored (help) - ↑ Sanger, David E. (1991-05-29). "North Korea Reluctantly Seeks U.N. Seat". The New York Times Company. Cyrchwyd 2009-07-04. Italic or bold markup not allowed in:
|publisher=(help) - ↑ DPRK has quietly amended its Constitution (Nodyn:Webcite)
- ↑ "Constitution of North Korea (1972)". 1972. Cyrchwyd 2009-05-07.
- ↑ Martin, Bradley K. (2004). Under the Loving Care of the Fatherly Leader: North Korea and the Kim Dynasty. Efrog Newydd: Thomas Dunne Books. t. 111. ISBN 0-312-32322-0.
Er iddo draethu'n helaeth ar juche yn 1955, roedd egin ei syniadau i'w gweld mor bell yn ôl â 1948.
- ↑ Spencer, Richard (2007-08-28). "North Korea power struggle looms". The Telegraph (ar y we). Llundain. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2008-02-27. Cyrchwyd 2007-10-31.
A power struggle to succeed Kim Jong-il as leader of North Korea's Stalinist dictatorship Mai be looming after his eldest son was reported to have returned from semi-voluntary exile.
- ↑ Library of Congress country study, tud. 7: Addysg; a thud. 8 am Iechyd (Nodyn:Webcite)
- ↑ Caraway, Bill (2007). "Korea Geography". The Korean History Project. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2007-07-06. Cyrchwyd 2007-08-01.
- ↑ Seok, Kay (2007-05-15). "Grotesque indifference". Human Rights Watch. Cyrchwyd 2007-08-01.
- ↑ "Human Rights in North Korea". hrw.org. Human Rights Watch. 2009-02-17. Cyrchwyd 2010-12-13.
- ↑ KCNA Assails Role Played by Japan for UN Passage of "Human Rights" Resolution against DPRK Archifwyd 2012-04-01 yn y Peiriant Wayback, KCNA, DRhagfyr 22, 2005.
- ↑ KCNA Refutes U.S. Anti-DPRK Human Rights Campaign Archifwyd 2012-04-01 yn y Peiriant Wayback, KCNA, Tachwedd 8, 2005.
- ↑ "February 2012 DPRK (North Korea)". United Nations Security Council. 2012. Unknown parameter
|month=ignored (help) - ↑ "After 28 years in North Korean camp, survivor speaks out | Inquirer News". Newsinfo.inquirer.net. 2012-06-23. Cyrchwyd 2013-03-08.