Франс чĕлхи

Франс чĕлхи
Тăван ячĕ:	français
Патшалăхсем:	—
Официаллă статус:	Франци; Люксембург; Монако; Швейцари; Бельги Валлони; Брюссель; Гаити; Канада; Бенин; Буркина-Фасо; Бурунди; Шаблон:Ялавлани/Габон; Шаблон:Ялавлани/Гвинея; Джибути; Шаблон:Ялавлани/Камерун; Шаблон:Ялавлани/Коморсем; Шаблон:Ялавлани/ДРК; Конго Республики; Шаблон:Ялавлани/Кот-д’Ивуар; Маврикий; Мадагаскар; Мали; Нигер; Руанда; Шаблон:Ялавлани/Сейшел утравĕсем; Сенегал; Того; Шаблон:Ялавлани/ВАР; Чад; Шаблон:Ялавлани/Экваторти Гвинея; Шаблон:Ялавлани/Вануату; АПШ; Шаблон:Ялавлани/Луизиана; Мэн; Пăхăнуллă территорисем:; Аслă Британи Шаблон:Ялавлани/Гернси; Шаблон:Ялавлани/Джерси; Франци Гваделупа; Майотта; Шаблон:Ялавлани/Мартиника; Ӳкерчĕк:Regional Flag of Reunion.gif Реюньон; Шаблон:Ялавлани/Франс Гвиани; Çĕнĕ Каледони; Шаблон:Ялавлани/Сен-Бартелеми; Сен-Мартен; Сен-Пьер тата Микелон; Шаблон:Ялавлани/Уоллис тата Футуна; Шаблон:Ялавлани/Франс Полинезийĕ; Регионри тата вырăнти официаллă чĕлхе: ; Итали Валле-д’Аоста; Ӳкерчĕк:Flag of IND.svg Инди Пудучерри; Организацисем:; Шаблон:Ялавлани/ООН; Европа пĕрлешĕвĕ; Бенилюкс; Сăваплă Астул (дипломати чĕлхи); Франкофони ; ТОК ; ОЭСР ; ТПС ; ТСО
Рейтинг:	10
Классификаци
Категори:	Еврази чĕлхисем
	Инди-европа чĕлхисем Роман чĕлхисем Галл-роман чĕлхисем
Çырулăх:	латиница
Чĕлхе кочĕсем
ГОСТ 7.75–97:	фра 745
ISO 639-1:	fr
ISO 639-2:	fre (B); fra (T)
ISO 639-3:	fra
	Çавăн пекех пăхăр: Проект:Лингвистика

Франс чĕлхи (le français, la langue française) — французсен (Францин официаллă чĕлхи), Бельгин, Швейцарин, Канадăн франс чĕлхиллĕ халăхĕ (вĕсенче вăл официаллă чĕлхесенчен пĕри пулать). Франци чĕлхипе нумай патшалăхра Африкăри, Кариб бассейнĕн (Гаити т. ур.), Франци Гвиани саралнă, çав шутра официаллă чĕлхе вырăнĕнче те шутланать.

Инди-европа чĕлхе çемьин (роман ушкăнĕ, галл-роман ушкăн пайĕ). Латынь халăх чĕлхинчен аталанса, унран тепĕр роман чĕлхипе танлаштарсан, аяккарах тарнă^[1]. Çырулăхĕ латин алфавичĕн никĕсĕпе.

Пĕрлешӳллĕ Нацисен Йĕркеленӳлĕхĕн 6 официаллă чĕлхинчен пĕри. Франс чĕлхипе калаçакан йышĕ — 130 млн яхăн çын (2000). Франс чĕлхи тĕнчери халăх хушшинчи нумай йĕркеленӳлĕхĕн официаллă чĕлхи тата чылай çын вĕренекен ютçĕр чĕлхи шутланать. Франс чĕлхипе ăнланса калаçма пултаракан çын — 200 миллиона яхăн (Франци Академийĕн сайчĕн хыпарĕпе килĕшӳллĕ)^[2].

Légende:
тĕттĕм кăвак: тăван чĕлхи ;
кăвак: патшалăх чĕлхи ;
çутă кăвак: культура чĕлхи ;
кăшăл: франс чĕлхипе калаçакан сахалтанăшĕсем.]] Чĕлхе кочĕ - fr (ISO 639 тăрăх)

Тĕнчере сарални

Францири официаллă статусĕ

Франци Конституцийĕпе чĕлхе официаллă статусне 1992 çулта тивĕçнĕ. Мĕнпур официаллă документа тата килĕшӳ хутне франс челхипе çырмалла. Эхер те янравра ютçĕр чĕлхи сăмахĕсем пур пулсан, вĕсен куçарăвĕ пулмалла.

Канадăри официаллă статусĕ

Квебек провинцин официаллă чĕлхи, Канадăн тата Çĕнĕ Брансуик провинцин 2 официаллă чĕлхесенчен пĕри шутланать. Квебекри франс чĕлхи саккунĕпе, патшалăх шкулĕсенче пур ачана, акăлчан чĕлхиллĕ канада гражданĕсен ачисемсĕр пуçне, франс чĕлхипе вĕрентмелле.

Урăх çĕршывсенчи официаллă статусĕ

Бельгире, Канадăра, Люксембургра, Швейцарире тата чылай африка патшалăхĕсенче.

Чĕлхен тĕнче паллăхĕ

Франс чĕлхине тĕнче йĕркеленӳлĕхĕсенче тăшлă усă курни чакса пыни тӳрех курăнать. Франс чĕлхин халăхсен хушшинчи курăмĕ уçăмлă пулин те, çапах та ăна сахаллатса ĕçе кĕртеççĕ. ПНЙ 1995 çултанпа Франкофони агентствине пăхса тăракан статусĕ. ПНЙ 185 патшалăх-пайташĕнчен 56-шĕ Франкофони хутшăнаканĕ пулса ПНЙ секретариатне хăйсемпе франсла калаçма сĕнет пулин те, акăлчан чĕлхи ĕç-хĕлре анлă вырăна йышăнса пырать. Франс чĕлхине сайра усă курни персонала (франс чĕлхине пĕлни кирлĕ ыйтăм пулмасть) ĕçе илнинчен, акăлчан таврашлăхĕнчен, бюджета чакарнинчен килет.^[3]

ЕП франс чĕлхи официаллă шутланать. Франс чĕлхин пуласлăхĕ улшăнакан Европа Пĕрлешĕвĕнчи унăн вырăнĕнчен килет. ЕП йышне Финлянди, Австри, Швеци кĕни франци чĕлхине татах хавшаклатать, мĕншĕн тесен çак патшалăхсенче акăлчан чĕлхипе те калаçаççĕ. ЕП сарални Рим килĕшĕвĕн принципне пурнăçа кĕртессине чăрмавлать, ăна тӳрĕпех пурнăçласан, пур пайташ-патшалăхăн чĕлхи ЕП официаллă чĕлхи шутланать.^[4]

Паллă франци лингвисчĕ Р. Шодансон радикальное сĕнӳ панă: виççĕ ĕç чĕлхине — акăлчан, франс тата нимĕç — упраса пымалла. Франци премьер-министрĕ Франци Л. Жоспен шухăшĕпе, «ЕП варĕнче чĕлхе нумай тĕрлĕлĕхĕ кирлĕ ыйтăвĕсенчен пĕри пулать. Европăра франци чĕлхи хăш вырăна йышăнать, çавăнтан вăл тĕнчере хăйĕн туртăм вăйне упраса хăварни килет. Пĕр чĕлхе те ЕП институтĕсенче пĕртен-пĕр хутшăну чĕлхи пулма пултараймасть. Çакна пула Франци хăйĕн чĕлхин ĕç чĕлхи шайне ӳстерес тĕллевпе тăрăшать».^[5]

Алфавичĕ

Франс алфавитĕнче 26 мăшăр латин сас паллипе (пысăккисем тата пĕчĕккисем) диакритика паллипе усă кураççĕ.

Латин сас палли	Сас паллин франс палăртăвĕ (МФА)	Вырăс танлăшĕ	Латин сас палли	Сас паллин франс палăртăвĕ (МФА)	Вырăс танлăшĕ
A a	ɑ	а	N n	ɛn	эн
B b	be	бе	O o	o	о
C c	se	се	P p	pe	пе
D d	de	де	Q q	ky	кю
E e	œ	ё	R r	ɛr	эр
F f	ɛf	эф	S s	ɛs	эс
G g	ʒe	же	T t	te	те
H h	aʃ	аш	U u	y	ю
I i	i	и	V v	ve	ве
J j	ʒi	жи	W w	dubləve	дубль-ве
K k	kɑ	ка	X x	iks	икс
L l	ɛl	эль	Y y	igrɛk	игрэк
M m	ɛm	эм	Z z	zɛd	зэд

Тата диакритикӑллӑ саспаллисем пур:

à â æ ç è é ê ë î ï ô œ ù û ü ӳ

Орфографи

Морфологи

Антропонимика

Тĕп статья: Франс ячĕ

Çавăн пекех

Асăрхавсем

^ http://www.academie-francaise.fr/langue/index.html Du francois au francais (фр.)
^ http://www.academie-francaise.fr/langue/index.html La francofonie (фр.)
^ И. В. Чернов. Международная организация Франкофонии: лингвистическое измерение языковой политики. СПб.:2006, стр. 45
^ Treaty of Rome to build a European Economic Community, 25 March 1957//http://www.treatyofrome.com/treatyofrome.htm 2009 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 26-мӗшӗнче архивланӑ.
^ И. В. Чернов. Международная организация Франкофонии: лингвистическое измерение языковой политики. СПб.:2006, стр. 83

Вуламалли

Каçăсем

Alliance française
Свободная озвученная база французских слов(ĕçлемен каçă). Это база данных звуковых записей, содержащая около 7000 слов и выражений на французском языке.
Гак. В. Г. Французский язык (Лингвистический энциклопедический словарь, М., 1990, с. 562—563) на портале Philology.ru
Словарь французского арго.
Газета для изучающих французский язык.
Грамматика французского языка в схемах и таблицах. 2009 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 30-мӗшӗнче архивланӑ.
Газета La Langue française для изучающих и преподающих французский язык.

ПНО официаллă урăх чĕлхисемпе:

[1] ttps://www.academie-francaise.fr/langue/index.html Du francois au francais (фр.)

[2] ttps://www.academie-francaise.fr/langue/index.html La francofonie (фр.)

[3] И. В. Чернов. Международная организация Франкофонии: лингвистическое измерение языковой политики. СПб.:2006, стр. 45

[4] Treaty of Rome to build a European Economic Community, 25 March 1957//http://www.treatyofrome.com/treatyofrome.htm 2009 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 26-мӗшӗнче архивланӑ.

[5] И. В. Чернов. Международная организация Франкофонии: лингвистическое измерение языковой политики. СПб.:2006, стр. 83

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

п • с • т Роман чĕлхисем
Ибер-роман кĕçĕн ушкăнĕ	арагон • астурлеон (астур чĕлхи \| галис-астур \| кантабр \| леон \| миранд \| эстремадур) • мосараб† • галис-португал (галис \| португал \| фала де Шалима) • испан (кастил) (галис \| кало \| кастрапо \| кастуо \| ладино \| портуньол \| чабакано \| янито)

Окситан-роман кĕçĕн ушкăнĕ	окситан (оверн \| гаскон (аран) \| лангедок \| лимузен \| виваральп \| провансаль \| шуадит†) • каталан (балеар \| валенс)

Галл-роман кĕçĕн ушкăнĕ	франци • арпитан • валлон • галло • лотаринг • норманд • пикард • пуатвен-сентонжон (пуатевин, сентонж)

Итал-роман кĕçĕн ушкăнĕ	итал (Çурçĕр ушкăнĕ: венет \| лигур (монегас) \| ломбард \| пьемонт \| эмилиан-романьоль • Вăта ушкăнĕ: корсикан \| рим \| тоскан \| умбр • Кăнтăр ушкăнĕ: абруц \| апули \| калабри \| неаполитан • сицили) • сардин • истророман

Ретороман кĕçĕн ушкăнĕ	ладин • романш • фриул

Далмац кĕçĕн ушкăнĕ	далмац†

Балкан-роман кĕçĕн ушкăнĕ	арумын • истрорумын • мегленорумын • румын (молдаван)