Pelly Fotiadi
Hellenic Ministry of Culture & Sports, Ephorate of Antiquities of East Attica, Archaeologist, Department of Prehistoric and Classical Antiquities and Museums
The Archaeological Society at Athens, Excavation at the Sanctuary of Egyptian Gods, Marathon, Senior Researcher
The Archaeological Society at Athens, Excavation at the Neolithic Settlement of Strofilas, Andros, Senior Researcher, Ceramics
National and Kapodistrian University of Athens, History and Archeology, PhD Candidate in Classical Archaeology
Archaeologist at the Department of Prehistoric and Classical Antiquities and and Museums, Ephorate of Antiquities of East Attica, Hellenic Ministry of Culture and Sports.
Region of Administrative & Research Tasks: Attica, Nea Makri, Raphena, The Archaeological Museum of Marathon.
Major current Projects: Sanctuary of the Egyptian Gods at Marathon, Neolithic Settlement at Nea Makri, Excavations in Roman Raphena.
National and Kapodistrian University of Athens, Ph Candidate in Classical Archaeology
Supervisors: Dr. Iphigeneia Dekoulakou, Dr. Eleni Andrikou, Dr. Christina Televantou, Assistant Prof. Stylianos Katakis, Associate Prof. Platon Petridis, Prof. Jean-Louis Podvin, and Prof. Panos Valavanis
Phone: 210-3213122, int. 102 (off.); 697-1994920
Address: Hellenic Ministry of Culture and Sports, Ephorate of Antiquities of East Attica.
98-100 Syggrou Ave., 117 41 Athens
Region of Administrative & Research Tasks: Attica, Nea Makri, Raphena, The Archaeological Museum of Marathon.
Major current Projects: Sanctuary of the Egyptian Gods at Marathon, Neolithic Settlement at Nea Makri, Excavations in Roman Raphena.
National and Kapodistrian University of Athens, Ph Candidate in Classical Archaeology
Supervisors: Dr. Iphigeneia Dekoulakou, Dr. Eleni Andrikou, Dr. Christina Televantou, Assistant Prof. Stylianos Katakis, Associate Prof. Platon Petridis, Prof. Jean-Louis Podvin, and Prof. Panos Valavanis
Phone: 210-3213122, int. 102 (off.); 697-1994920
Address: Hellenic Ministry of Culture and Sports, Ephorate of Antiquities of East Attica.
98-100 Syggrou Ave., 117 41 Athens
less
InterestsView All (125)
Uploads
Ph D Dissertation by Pelly Fotiadi
- Σύντομο ιστορικό της αρχαιολογικής έρευνας στο ιερό των Αιγυπτίων θεών στον Μαραθώνα. Η ανασκαφική προέλευση του λυχνολογικού υλικού.
- Λυχνολογικά ζητήματα, περιορισμοί και μεθοδολογία.
- Το λυχνολογικό υλικό από το ιερό:
Α. Οι ευμεγέθεις λύχνοι
- Ο γενικός τύπος
- Οι παραλλαγές με βάση τη διακόσμηση στο δίσκο: οι αντωπές προτομές Σαράπιδος και Ίσιδας
- Τα παραπληρωματικά διακοσμητικά στοιχεία των ευμεγεθών λύχνων
- Οι υπογραφές των εργαστηρίων
- Τα λυχνολογικά παράλληλα και η χρονολόγηση των ευμεγεθών λύχνων
- Ζητήματα προέλευσης και κατασκευής των ευμεγεθών λύχνων
Β. Τα λοιπά λυχνολογικά συνευρήματα από το ιερό
- Η τυπολογία των λύχνων
- Η διακόσμηση των λύχνων και η θεματολογία τoυς
- Οι υπογραφές των εργαστηρίων
- Τα λυχνολογικά παράλληλα και η χρονολόγηση των τύπων
- Στατιστικά στοιχεία: τυπολογία - θεματολογία - εργαστήρια - ο πηλός/υλικό κατασκευής - ανασκαφική προέλευση.
- Κατάλογος
- Εικονογραφική ανάλυση της διακόσμησης των λύχνων του ιερού: Τα χαρακτηριστικά και οι ιδιότητες του ζεύγους των θεών και η σύνδεσή τους με θρησκευτικές δοξασίες και λατρευτικές πρακτικές. Συγκριτικές αναφορές σε χαρακτηρικά εικονογραφικά παράλληλα των αυτοκρατορικών χρόνων (ανάγλυφο, νομισματική, ειδωλοπλαστική, γλυπτική).
- Οι λύχνοι και η χρήση τους κατά την τέλεση των ισιακών λατρειών. Λυχναψίαι, λυχνοκαΐαι, νυκτέλια. Οι αρχαίες πηγές. Η αρχαιολογική μαρτυρία: Επισκόπηση συγγενών ευρημάτων από τα ιερά της ρωμαϊκής επαρχίας της Αχαΐας και της Ανατολικής Μεσογείου.
- Αποτίμηση της συμβολής του λυχνολογικού υλικού ως αρχαιολογικής μαρτυρίας για το χαρακτήρα της ισιακής λατρείας και των θρησκευτικών δρώμενων στο ιερό. Η προσωπικότητα του Ηρώδη Αττικού, οι επιλογές του κατά την ίδρυση και λειτουργία του ιερού και πώς αυτές αντανακλώνται μέσα από τα ευρήματα.
Συνοπτική παρουσίαση θέματος προτεινόμενης διδακτορικής διατριβής
Το λυχνολογικό υλικό που θα αποτελέσει αντικείμενο μελέτης της προτεινόμενης διδακτορικής διατριβής προέρχεται από τις συστηματικές ανασκαφές του ιερού των Αιγυπτίων θεών που διεξάγονται από το 2001 στη θέση «Μικρό Έλος» ή «Έλος Μπρεξίζας» ή «Νησί», στο νοτιότερο άκρο της πεδιάδας του Μαραθώνα, στα όρια του αρχαίου δήμου της Προβαλίνθου. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν, δίπλα στη θάλασσα, μεγάλο τμήμα εκτεταμένου συγκροτήματος ιερού αφιερωμένου σε Αιγύπτιους θεούς καθώς και πολυτελούς κατασκευής λουτρό (βαλανείο) και μεγάλη ελλειψοειδή δεξαμενή. Το συγκρότημα το οποίο ίδρυσε ο Ηρώδης Αττικός περίπου το 160 μ.Χ. στον τόπο καταγωγής και διαμονής του, προφανώς μέσα στα όρια του κτήματος που κατείχε στην περιοχή, θα πρέπει να ταυτίζεται με το «ιερό του Κανώπου» το οποίο αναφέρει ο Φιλόστρατος (2ος - 3ος αι. μ.Χ.) (Vitae sophistarum, II, 554) συγγραφέας της βιογραφίας του Ηρώδη. Για την ίδρυσή του ο Ηρώδης μιμήθηκε τον αυτοκράτορα Αδριανό που είχε ανεγείρει Σαραπείο σε τεχνητή νησίδα στην έπαυλή του στο Tivoli, έξω από τη Ρώμη, αντιγράφοντας το Σαραπείο που βρισκόταν στην πόλη Κάνωπο, στο Δέλτα του Νείλου. Σύμφωνα με τα έως τώρα αρχαιολογικά δεδομένα και τα πλούσια ευρήματα, όπως αγάλματα υπερφυσικού μεγέθους, υπερμεγέθεις λύχνοι με ανάγλυφες παραστάσεις Σαράπιδος και Ίσιδας και μαρμάρινα γεράκια, στο ιερό του Μαραθώνα τεκμηριώνονται οι λατρείες της Ίσιδας, του Οσίριδος, του Σαράπιδος και του Ώρου.
Κύριο αντικείμενο της διατριβής θα αποτελέσει η ολοκληρωμένη μελέτη των τελετουργικών πήλινων λύχνων ιδιάζοντος ευμεγέθους αβαφούς «κορινθιακού» τύπου (Broneer XXVII E) του 2ου αι. μ.Χ. με ανάγλυφες παραστάσεις Σαράπιδος και Ίσιδας στο δίσκο, οι οποίοι ήλθαν στο φως κατά τις ανασκαφές του κεντρικού οικοδομήματος του τεμένους. Πρόκειται για σύνολο 70 πλήρως συντηρημένων λύχνων διαμέτρου 0,40 μ. και ύψους 0,20 μ. περίπου, καθώς και απροσδιόριστου ακόμη αριθμού θραυσμάτων άλλων δειγμάτων, τα οποία μελετώνται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μαραθώνα. Από αυτά έχουν προς το παρόν διαπιστωθεί 6 κύριες παραλλαγές με πλειάδα διαφοροποιήσεων και υπο-ομάδων, ως προς την απόδοση του θέματος των αντωπών προτομών του ιερού ζεύγους. Το μοναδικό αυτό σύνολο των ευμεγεθών λατρευτικών λύχνων παραμένει αδημοσίευτο, με εξαίρεση λίγα χαρακτηριστικά δείγματα που εξετάστηκαν κυρίως από εικονογραφικής άποψης (βλ. Δεκουλάκου 2003, Δεκουλάκου 2011, Fotiadi 2011) τα οποία θα ενταχθούν στην τυπολογική μελέτη του λυχνολογικού υλικού του ιερού.
Στη συνέχεια, με κύρια αντιπροσωπευτικά δείγματα, θα παρουσιασθεί η τυπολογία και τα κύρια χαρακτηριστικά του πλουσιότατου άλλου συντηρημένου αλλά αδημοσίευτου λυχνολογικού υλικού από το ιερό - εκτός του ευμεγέθους τύπου -, που αριθμεί σε πολλές εκατοντάδες. Οι πήλινοι λύχνοι αυτοί των αυτοκρατορικών χρόνων, άλλοι τροχήλατοι και άλλοι κατασκευασμένοι σε μήτρα, πολλοί από τους οποίους φέρουν ανάγλυφη διακόσμηση, αποτελούν άλλωστε και αυτοί αφιερώματα ή/και σκεύη τελετουργικών πρακτικών στο ιερό τέμενος. Η μελέτη τους θα συμβάλει στην πληρέστερη ανάδειξη της προέλευσης του αρχαιολογικού υλικού, των διαφορετικών εργαστηρίων κατασκευής τους και στον ακριβέστερο προσδιορισμό του εύρους λειτουργίας και χρονολόγησης του ιερού και των συνευρημάτων τους, καθώς στην πλειονότητά τους οι «κοινότεροι» αυτοί τύποι λύχνων βρίσκουν ασφαλέστερα παράλληλα από άλλες θέσεις της επικράτειας, ενώ πολλοί από αυτούς αποτελούν δείγματα γνωστών τεχνιτών/εργαστηρίων της ρωμαϊκής επαρχίας της Αχαΐας.
Στο συνθετικό μέρος της προτεινόμενης διδακτορικής διατριβής θα εξετασθεί ιδιαίτερα το θέμα της χρήσης των λύχνων κατά την τέλεση των ισιακών λατρειών, με αναφορά στις αρχαίες πηγές και την αρχαιολογική μαρτυρία, και θα διερευνηθεί η περίπτωση και άλλων ιερών της Αχαΐας και της Ανατολικής Μεσογείου με ανάλογα ευρήματα. Θα επιχειρηθεί η ανάδειξη των ιδιαίτερων λατρευτικών πρακτικών που λάμβαναν χώρα στο ιερό των Αιγυπτίων θεών του Μαραθώνα και θα εξετασθεί η σύνδεσή τους με τον ιδρυτή του ιερού, Ηρώδη Αττικό, και το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο της εποχής του.
Post-Graduate Thesis by Pelly Fotiadi
Papers by Pelly Fotiadi
"Πρόσφατες σωστικές ανασκαφές της Β΄ Εφορείας Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων στην σύγχρονη ακτή της Νέας Μάκρης Αττικής, στη συμβολή των οδών Ποσειδώνος και Ελευθερίου Βενιζέλου, έφεραν στο φως νέα ευρήματα τα οποία ανήκουν στον εκτεταμένο, με μακρά διάρκεια προϊστορικό οικισμό που αναπτύχθηκε στο νότιο τμήμα του Όρμου του Μαραθώνα και άκμασε ιδιαίτερα κατά τους νεολιθικούς χρόνους.
Τα πολυάριθμα λίθινα λαξευμένα ευρήματα αποτελούν ένα αξιόλογο σύνολο. Στην πλειονότητά του, αποτελείται από τέχνεργα οψιανού τα οποία αντιστοιχούν σχεδόν σε όλα τα στάδια της λειτουργικής αλυσίδας: προμήθεια προσχεδιασμένων πυρήνων, τεχνική επεξεργασία των πυρήνων, παραγωγή τελικών προϊόντων, αναχρησιμοποίηση μεγάλου ποσοστού των τεχνέργων και απόρριψη μέσω της εξάντλησης των δυνατοτήτων για περαιτέρω χρήση. Οι ολιγάριθμοι, διαφόρων γεωλογικών προελεύσεων, πυριτόλιθοι συνιστούν, κυρίως, τελικά προϊόντα.
Στην ανακοίνωση αυτή θα παρουσιασθούν οι λιθοτεχνίες λαξευμένου λίθου ανά πρώτη ύλη. Μέσα από την ιχνηλασία των επιμέρους σταδίων της λάξευσης και των τεχνικών μεθόδων της, θα αναζητηθούν τα χαρακτηριστικά που παραπέμπουν στην οικονομική διαχείριση της πρώτης ύλης του οψιανού και θα επισημανθούν κατηγορίες ευρημάτων, καθώς και μεμονωμένα ευρήματα, τα οποία αποτελούν προϊόντα εξειδικευμένης παραγωγής.
Θα παρουσιασθούν, επίσης, τα πορίσματα της μελέτης της τεχνολογίας και της τυπολογίας-μορφολογίας της κεραμικής, η οποία σώζεται, σε μεγάλο βαθμό, αποσπασματικά. Συγκρίνοντας με τα δεδομένα των παλαιότερων ερευνών στην περιοχή και με αυτά των δημοσιευμένων συναφών συνόλων από άλλες θέσεις, θα επιχειρηθεί η ένταξη των εξεταζόμενων ευρημάτων στον χρονολογικό και τον πολιτισμικό τους ορίζοντα."
Books by Pelly Fotiadi
Contributions in by Pelly Fotiadi
Drafts (forthcoming papers) by Pelly Fotiadi
Πέλλη Φωτιάδη, Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής, ΥΠ.ΠΟ.Α.,
Υποψήφια Διδάκτωρ Κλασικής Αρχαιολογίας, Ε.Κ.Π.Α.
[email protected]
Στα ΒΑ του λεκανοπεδίου της Αττικής, στην ορεινή, κυρίως, περιοχή που στην αρχαιότητα αποκαλούνταν Διακρία, η αρχαία Τετράπολις αποτέλεσε τον συνοικισμό του Μαραθώνος, της Οινόης, της Προβαλίνθου και της Τρικορύνθου που καταλάμβαναν τις βορειοανατολικές υπώρειες του Βριλησσού (Πεντελικού όρους) και τις πεδινές εκτάσεις που ανοίγονταν προς τη θάλασσα του νότιου Ευβοϊκού. Από τους τέσσερις αρχαίους δήμους της, η Προβάλινθος (με όνομα προελληνικής προέλευσης) πιθανότατα εντοπιζόταν στα νότια της τετραπόλεως, ανατολικά από το σημερινό Αγριελίκι, στην περιοχή του Μικρού Έλους και της σύγχρονης Νέας Μάκρης. Από τις αρχές του 6ου αι. π.Χ. και την κλεισθένεια κατανομή των αττικών δήμων σε δέκα φυλές, η Προβάλινθος διακρίνεται ως ο μόνος από τους δήμους της τετραπόλεως που αποδόθηκε στην Πανδιονίδα φυλή και, από τον 3ο αι. π.Χ., στην Ατταλίδα. Ένας άλλος, αταύτιστος μέχρι σήμερα αρχαίος δήμος της Αιγηίδος φυλής, αυτός της Φηγαίας (ή των Φηγαιέων), ίσως εντοπίζεται στην περιοχή όπου ευρίσκονται το σύγχρονο Ζούμπερη και ο Άγιος Ανδρέας.
Με αναφορά στις αρχαίες πηγές και στα επιγραφικά ευρήματα για την αρχαία Προβάλινθο, επιχειρείται ένα σύντομο χρονικό της αρχαιολογικής έρευνας στην ευρύτερη προς Νότον περιοχή του Μαραθώνος, από το έργο του αείμνηστου Γεωργίου Σωτηριάδη στα 1925 και μετά, και παρουσιάζονται οι αρχαιότητες και τα μνημεία που έχουν ανακαλυφθεί στην σημερινή Νέα Μάκρη και χρονολογούνται από την Νεολιθική Εποχή έως την ύστερη αρχαιότητα.
Pottery from the Neolithic settlement of Strofilas, Andros.
First presentation of selected finds with reference to wares, shapes and manufacture.
Over the last two decades, the on-going archaeological investigations at Strofilas have brought to light an extensive fortified settlement on Andros that thrived during the Final Neolithic Age. For specialists of the Aegean Neolithic, the case of Strofilas has been proven surprisingly valuable for the late and final Neolithic stages in the Cyclades, for a number of reasons. Strofilas offers an impressive monument of architectural remains, with the earliest known strong fortification in the Cyclades and a unique open-air "gallery" of rock-art - of pictorial representations as well as symbolic and geometric themes. In addition, these are accompanied by a rich assemblage of various movable finds (i.e. pottery, figurines, stone implements, lithics, metal objects, bone and shell objects) that originate from a well-defined and securely stratified environment.
The study of a voluminous pottery material from Strofilas is at early stages and a quantification of wares, shapes, fabrics, function, decoration, distribution and grouping is still being processed. While our study as well as the preservation of finds needs to be continued, a first selection of pottery from Strofilas is here presented with reference to wares, shapes, and manufacture. An attempt is made to enhance some basic characteristics for the settlement's ceramic production that shows close affinities to the so-called "Attica-Kephala" culture. However, one should point out that, since the excavation needs to be further continued and completed for a number of building complexes in the settlement, it is possible that a "Final Neolithic" cultural - chronological definition for Strofilas could be proven somewhat narrow in the future.
Τα αναθήματα των ερμαϊκών στηλών του Ηρώδη Αττικού από τον Μαραθώνα
(β' μισό 2ου αι. μ.Χ.). Παρουσίαση και ερμηνευτικές προσεγγίσεις.
Πέλλη Φωτιάδη, αρχαιολόγος - υποψήφια διδάκτωρ Κλασικής Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ
[email protected]
1ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΥΠΟΨ. ΔΙΔΑΚΤΟΡΩΝ ΑΡΧΑΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ «ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ», Αθήνα, 6-7 Νοεμβρίου 2017, Αμφιθέατρο Ιωάννης Δρακόπουλος, Ε.Κ.Π.Α.
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ο Ηρώδης Αττικός από τον Μαραθώνα (101/3 - 177/9 μ.Χ.) είναι μία από τις επιφανέστερες προσωπικότητες του δημόσιου βίου του 2ου αι. μ.Χ. Η πολυσχιδής δράση του στην πολιτική, κοινωνική, πνευματική και θρησκευτική ζωή της εποχής του συνδέεται με αναρίθμητα και πλούσια αρχαιολογικά τεκμήρια. Ιδιαίτερη βαρύτητα για τη μελέτη του ιδιωτικού αλλά και του δημόσιου βίου του έχουν τα ευρήματα του Μαραθώνα, τόπου καταγωγής, γέννησης και αγαπημένου καταφυγίου του έως τον θάνατό του.
Ιδιάζουσα αποτελεί η συνήθεια του Ηρώδη της ανάθεσης πολυάριθμων αναμνηστικών γλυπτών εικόνων των μαθητών και τροφίμων του, κυρίως επάνω σε ερμαϊκές στήλες. Για να διασφαλίσει τη μνήμη τους και σε δήλωση του πένθους του για τον πρόωρο θάνατό τους, πιθανώς από επιδημία πανώλης στα μέσα της δεκαετίας του 160 μ.Χ., ανάθεσε γλυπτά των μορφών τους στην ύπαιθρο, σε σταυροδρόμια αλλά και σε απομακρυσμένες θέσεις, μέσα σε δάση, σε αγρούς ή δίπλα σε πηγές και σε λουτρά. Για να προστατέψει τα αφιερώματά του συνέγραψε κατάρες για όποιον τολμούσε να προξενήσει ζημία ή αλλοίωσή τους και ευχές για όποιον απέδιδε τις δέουσες τιμές. Η συνήθειά του αυτή έφθασε, μάλιστα, σε τέτοιο βαθμό υπερβολής ώστε ο ίδιος να αποτελέσει τον στόχο καυστικών σχολίων και εμπαιγμού, όχι μόνον μεταξύ των Αθηναίων, αλλά και εξεχουσών προσωπικοτήτων της αυτοκρατορικής πολιτικής σφαίρας, όπως οι Κυντίλιοι, έκτακτοι διοικητές της Ελλάδος για το διάστημα 171-175 μ.Χ. (Φιλόστρατος, VS 2.559).
Από τον Μαραθώνα προέρχονται έως τώρα περί τις είκοσι αποσπασματικά σωζόμενες ερμαϊκές στήλες των τροφίμων του Ηρώδη (του Πολυδευκίωνα, του Αχιλλέα και του Μέμνονα). Οι στήλες έχουν βρεθεί διάσπαρτες σε ευρύτατη περιοχή: στη Μακαρία Πηγή και στον Ι.Ν. Αγίου Αθανασίου στο Κάτω Σούλι, στο Μπέη, στο Πλάσι, στο Σκόρπιο Ποτάμι, στο Καζάνι δυτικά του όρους Κοτρώνι, στην Οινόη, στον Βαρνάβα, ακόμη και στο μακρυνό Πολυδένδρι (Μάσι).
Στην παρούσα ανακοίνωση θα γίνει παρουσίαση του συνόλου των σχετιζόμενων ευρημάτων που έχουν εντοπισθεί έως τώρα και ερμηνευτικές προσεγγίσεις των αναθημάτων αυτών σύμφωνα με νεότερα δεδομένα της έρευνας.
Στην ανακοίνωση αυτή αρχικά θα παρουσιασθούν, με τη μορφή σύντομου χρονικού, τα ευρήματα των πρόσφατων ανασκαφών, κυρίως μέσα από μια πρώτη παρουσίαση των οικοδομικών καταλοίπων που ήρθαν στο φως σε διαφορετικά τμήματα του οικισμού αλλά και χαρακτηριστικών κινητών συνευρημάτων τους.
Στη συνέχεια, με το υπόδειγμα ευρημάτων της σωστικής ανασκαφής που διενεργήθηκε σε οικόπεδο ιδιοκτησίας «Β. Τζιλάβη & Υιοί Ε.Ε.» και απέφερε ένα ιδιαίτερα πλούσιο αρχαιολογικό υλικό από τα ανώτερα σωζόμενα στρώματα του οικισμού, θα παρουσιασθούν οι διαφορετικοί τύποι οικιστικών μονάδων και κατασκευών, όπως δάπεδα οικιών, καλύβες και οικίες με λίθινες βάσεις, υπαίθριες διαμορφώσεις, εστίες και αποθηκευτικά ορύγματα, και θα συζητηθούν τα επιμέρους βασικά τους γνωρίσματα.
Στα πλαίσια προκαταρκτικής αναζήτησης των χρονολογικών τους οριζόντων, θα παρουσιασθεί, επίσης, για ορισμένα από τα οικοδομήματα αυτά, το υλικό κλειστών στρωματογραφικών συνόλων που προήλθαν από τις ίδιες οικιστικές επιχώσεις, δηλ. τις επιχώσεις που αφαιρέθηκαν είτε από το εσωτερικό τους είτε από τη δομή των οικοδομημάτων αυτών. Πρόκειται για σύνολα αποτελούμενα κυρίως από ευρήματα κεραμικής, λιθοτεχνίας λαξευμένου και λειασμένου λίθου, οστέινων εργαλείων, οστών και όστρεων.
Ειδικότερα όσον αφορά στα ευρήματα κεραμικής από τα κλειστά αυτά σύνολα του οικισμού μας, για την εφαρμογή μιας σχετικά αξιόπιστης μεθοδολογικής προσέγγισης, σε αυτό το αρχικό στάδιο μελέτης, θα επιχειρηθεί, εκτός από τη διάκριση των διαφορετικών κατηγοριών και την τυπολογική-σχηματολογική συγκριτική τους ανάλυση, η αναγνώριση των βασικών τάσεων στις επιμέρους επιλογές της κεραμικής τεχνολογίας και παραγωγής."
A concise typological presentation of the archaeological material will be documented, with discussion of matters dealing with characteristic contemporary workshops and/or specific lamp-makers and artisans and the established chronological frames for their action, in comparison to parallels from other sites of the Imperial Province of Achaea (chiefly Corinth and Athens). Special references will be made to enhance those samples demonstrating relief ornamentation or more elaborate iconographical themes, either of a religious character, or mundane affairs, that could nevertheless shed more light to specific ritual practices taking place at the sanctuary, or a preferable repertoire in relief-decorated terracotta lamps during the function of the Herodian building complex at Marathon, in the renaissance times of the Antonine dynasty. The discussion will be accompanied by a catalogue with figures for detailed future references and comparisons.
- Σύντομο ιστορικό της αρχαιολογικής έρευνας στο ιερό των Αιγυπτίων θεών στον Μαραθώνα. Η ανασκαφική προέλευση του λυχνολογικού υλικού.
- Λυχνολογικά ζητήματα, περιορισμοί και μεθοδολογία.
- Το λυχνολογικό υλικό από το ιερό:
Α. Οι ευμεγέθεις λύχνοι
- Ο γενικός τύπος
- Οι παραλλαγές με βάση τη διακόσμηση στο δίσκο: οι αντωπές προτομές Σαράπιδος και Ίσιδας
- Τα παραπληρωματικά διακοσμητικά στοιχεία των ευμεγεθών λύχνων
- Οι υπογραφές των εργαστηρίων
- Τα λυχνολογικά παράλληλα και η χρονολόγηση των ευμεγεθών λύχνων
- Ζητήματα προέλευσης και κατασκευής των ευμεγεθών λύχνων
Β. Τα λοιπά λυχνολογικά συνευρήματα από το ιερό
- Η τυπολογία των λύχνων
- Η διακόσμηση των λύχνων και η θεματολογία τoυς
- Οι υπογραφές των εργαστηρίων
- Τα λυχνολογικά παράλληλα και η χρονολόγηση των τύπων
- Στατιστικά στοιχεία: τυπολογία - θεματολογία - εργαστήρια - ο πηλός/υλικό κατασκευής - ανασκαφική προέλευση.
- Κατάλογος
- Εικονογραφική ανάλυση της διακόσμησης των λύχνων του ιερού: Τα χαρακτηριστικά και οι ιδιότητες του ζεύγους των θεών και η σύνδεσή τους με θρησκευτικές δοξασίες και λατρευτικές πρακτικές. Συγκριτικές αναφορές σε χαρακτηρικά εικονογραφικά παράλληλα των αυτοκρατορικών χρόνων (ανάγλυφο, νομισματική, ειδωλοπλαστική, γλυπτική).
- Οι λύχνοι και η χρήση τους κατά την τέλεση των ισιακών λατρειών. Λυχναψίαι, λυχνοκαΐαι, νυκτέλια. Οι αρχαίες πηγές. Η αρχαιολογική μαρτυρία: Επισκόπηση συγγενών ευρημάτων από τα ιερά της ρωμαϊκής επαρχίας της Αχαΐας και της Ανατολικής Μεσογείου.
- Αποτίμηση της συμβολής του λυχνολογικού υλικού ως αρχαιολογικής μαρτυρίας για το χαρακτήρα της ισιακής λατρείας και των θρησκευτικών δρώμενων στο ιερό. Η προσωπικότητα του Ηρώδη Αττικού, οι επιλογές του κατά την ίδρυση και λειτουργία του ιερού και πώς αυτές αντανακλώνται μέσα από τα ευρήματα.
Συνοπτική παρουσίαση θέματος προτεινόμενης διδακτορικής διατριβής
Το λυχνολογικό υλικό που θα αποτελέσει αντικείμενο μελέτης της προτεινόμενης διδακτορικής διατριβής προέρχεται από τις συστηματικές ανασκαφές του ιερού των Αιγυπτίων θεών που διεξάγονται από το 2001 στη θέση «Μικρό Έλος» ή «Έλος Μπρεξίζας» ή «Νησί», στο νοτιότερο άκρο της πεδιάδας του Μαραθώνα, στα όρια του αρχαίου δήμου της Προβαλίνθου. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν, δίπλα στη θάλασσα, μεγάλο τμήμα εκτεταμένου συγκροτήματος ιερού αφιερωμένου σε Αιγύπτιους θεούς καθώς και πολυτελούς κατασκευής λουτρό (βαλανείο) και μεγάλη ελλειψοειδή δεξαμενή. Το συγκρότημα το οποίο ίδρυσε ο Ηρώδης Αττικός περίπου το 160 μ.Χ. στον τόπο καταγωγής και διαμονής του, προφανώς μέσα στα όρια του κτήματος που κατείχε στην περιοχή, θα πρέπει να ταυτίζεται με το «ιερό του Κανώπου» το οποίο αναφέρει ο Φιλόστρατος (2ος - 3ος αι. μ.Χ.) (Vitae sophistarum, II, 554) συγγραφέας της βιογραφίας του Ηρώδη. Για την ίδρυσή του ο Ηρώδης μιμήθηκε τον αυτοκράτορα Αδριανό που είχε ανεγείρει Σαραπείο σε τεχνητή νησίδα στην έπαυλή του στο Tivoli, έξω από τη Ρώμη, αντιγράφοντας το Σαραπείο που βρισκόταν στην πόλη Κάνωπο, στο Δέλτα του Νείλου. Σύμφωνα με τα έως τώρα αρχαιολογικά δεδομένα και τα πλούσια ευρήματα, όπως αγάλματα υπερφυσικού μεγέθους, υπερμεγέθεις λύχνοι με ανάγλυφες παραστάσεις Σαράπιδος και Ίσιδας και μαρμάρινα γεράκια, στο ιερό του Μαραθώνα τεκμηριώνονται οι λατρείες της Ίσιδας, του Οσίριδος, του Σαράπιδος και του Ώρου.
Κύριο αντικείμενο της διατριβής θα αποτελέσει η ολοκληρωμένη μελέτη των τελετουργικών πήλινων λύχνων ιδιάζοντος ευμεγέθους αβαφούς «κορινθιακού» τύπου (Broneer XXVII E) του 2ου αι. μ.Χ. με ανάγλυφες παραστάσεις Σαράπιδος και Ίσιδας στο δίσκο, οι οποίοι ήλθαν στο φως κατά τις ανασκαφές του κεντρικού οικοδομήματος του τεμένους. Πρόκειται για σύνολο 70 πλήρως συντηρημένων λύχνων διαμέτρου 0,40 μ. και ύψους 0,20 μ. περίπου, καθώς και απροσδιόριστου ακόμη αριθμού θραυσμάτων άλλων δειγμάτων, τα οποία μελετώνται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μαραθώνα. Από αυτά έχουν προς το παρόν διαπιστωθεί 6 κύριες παραλλαγές με πλειάδα διαφοροποιήσεων και υπο-ομάδων, ως προς την απόδοση του θέματος των αντωπών προτομών του ιερού ζεύγους. Το μοναδικό αυτό σύνολο των ευμεγεθών λατρευτικών λύχνων παραμένει αδημοσίευτο, με εξαίρεση λίγα χαρακτηριστικά δείγματα που εξετάστηκαν κυρίως από εικονογραφικής άποψης (βλ. Δεκουλάκου 2003, Δεκουλάκου 2011, Fotiadi 2011) τα οποία θα ενταχθούν στην τυπολογική μελέτη του λυχνολογικού υλικού του ιερού.
Στη συνέχεια, με κύρια αντιπροσωπευτικά δείγματα, θα παρουσιασθεί η τυπολογία και τα κύρια χαρακτηριστικά του πλουσιότατου άλλου συντηρημένου αλλά αδημοσίευτου λυχνολογικού υλικού από το ιερό - εκτός του ευμεγέθους τύπου -, που αριθμεί σε πολλές εκατοντάδες. Οι πήλινοι λύχνοι αυτοί των αυτοκρατορικών χρόνων, άλλοι τροχήλατοι και άλλοι κατασκευασμένοι σε μήτρα, πολλοί από τους οποίους φέρουν ανάγλυφη διακόσμηση, αποτελούν άλλωστε και αυτοί αφιερώματα ή/και σκεύη τελετουργικών πρακτικών στο ιερό τέμενος. Η μελέτη τους θα συμβάλει στην πληρέστερη ανάδειξη της προέλευσης του αρχαιολογικού υλικού, των διαφορετικών εργαστηρίων κατασκευής τους και στον ακριβέστερο προσδιορισμό του εύρους λειτουργίας και χρονολόγησης του ιερού και των συνευρημάτων τους, καθώς στην πλειονότητά τους οι «κοινότεροι» αυτοί τύποι λύχνων βρίσκουν ασφαλέστερα παράλληλα από άλλες θέσεις της επικράτειας, ενώ πολλοί από αυτούς αποτελούν δείγματα γνωστών τεχνιτών/εργαστηρίων της ρωμαϊκής επαρχίας της Αχαΐας.
Στο συνθετικό μέρος της προτεινόμενης διδακτορικής διατριβής θα εξετασθεί ιδιαίτερα το θέμα της χρήσης των λύχνων κατά την τέλεση των ισιακών λατρειών, με αναφορά στις αρχαίες πηγές και την αρχαιολογική μαρτυρία, και θα διερευνηθεί η περίπτωση και άλλων ιερών της Αχαΐας και της Ανατολικής Μεσογείου με ανάλογα ευρήματα. Θα επιχειρηθεί η ανάδειξη των ιδιαίτερων λατρευτικών πρακτικών που λάμβαναν χώρα στο ιερό των Αιγυπτίων θεών του Μαραθώνα και θα εξετασθεί η σύνδεσή τους με τον ιδρυτή του ιερού, Ηρώδη Αττικό, και το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο της εποχής του.
"Πρόσφατες σωστικές ανασκαφές της Β΄ Εφορείας Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων στην σύγχρονη ακτή της Νέας Μάκρης Αττικής, στη συμβολή των οδών Ποσειδώνος και Ελευθερίου Βενιζέλου, έφεραν στο φως νέα ευρήματα τα οποία ανήκουν στον εκτεταμένο, με μακρά διάρκεια προϊστορικό οικισμό που αναπτύχθηκε στο νότιο τμήμα του Όρμου του Μαραθώνα και άκμασε ιδιαίτερα κατά τους νεολιθικούς χρόνους.
Τα πολυάριθμα λίθινα λαξευμένα ευρήματα αποτελούν ένα αξιόλογο σύνολο. Στην πλειονότητά του, αποτελείται από τέχνεργα οψιανού τα οποία αντιστοιχούν σχεδόν σε όλα τα στάδια της λειτουργικής αλυσίδας: προμήθεια προσχεδιασμένων πυρήνων, τεχνική επεξεργασία των πυρήνων, παραγωγή τελικών προϊόντων, αναχρησιμοποίηση μεγάλου ποσοστού των τεχνέργων και απόρριψη μέσω της εξάντλησης των δυνατοτήτων για περαιτέρω χρήση. Οι ολιγάριθμοι, διαφόρων γεωλογικών προελεύσεων, πυριτόλιθοι συνιστούν, κυρίως, τελικά προϊόντα.
Στην ανακοίνωση αυτή θα παρουσιασθούν οι λιθοτεχνίες λαξευμένου λίθου ανά πρώτη ύλη. Μέσα από την ιχνηλασία των επιμέρους σταδίων της λάξευσης και των τεχνικών μεθόδων της, θα αναζητηθούν τα χαρακτηριστικά που παραπέμπουν στην οικονομική διαχείριση της πρώτης ύλης του οψιανού και θα επισημανθούν κατηγορίες ευρημάτων, καθώς και μεμονωμένα ευρήματα, τα οποία αποτελούν προϊόντα εξειδικευμένης παραγωγής.
Θα παρουσιασθούν, επίσης, τα πορίσματα της μελέτης της τεχνολογίας και της τυπολογίας-μορφολογίας της κεραμικής, η οποία σώζεται, σε μεγάλο βαθμό, αποσπασματικά. Συγκρίνοντας με τα δεδομένα των παλαιότερων ερευνών στην περιοχή και με αυτά των δημοσιευμένων συναφών συνόλων από άλλες θέσεις, θα επιχειρηθεί η ένταξη των εξεταζόμενων ευρημάτων στον χρονολογικό και τον πολιτισμικό τους ορίζοντα."
Πέλλη Φωτιάδη, Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής, ΥΠ.ΠΟ.Α.,
Υποψήφια Διδάκτωρ Κλασικής Αρχαιολογίας, Ε.Κ.Π.Α.
[email protected]
Στα ΒΑ του λεκανοπεδίου της Αττικής, στην ορεινή, κυρίως, περιοχή που στην αρχαιότητα αποκαλούνταν Διακρία, η αρχαία Τετράπολις αποτέλεσε τον συνοικισμό του Μαραθώνος, της Οινόης, της Προβαλίνθου και της Τρικορύνθου που καταλάμβαναν τις βορειοανατολικές υπώρειες του Βριλησσού (Πεντελικού όρους) και τις πεδινές εκτάσεις που ανοίγονταν προς τη θάλασσα του νότιου Ευβοϊκού. Από τους τέσσερις αρχαίους δήμους της, η Προβάλινθος (με όνομα προελληνικής προέλευσης) πιθανότατα εντοπιζόταν στα νότια της τετραπόλεως, ανατολικά από το σημερινό Αγριελίκι, στην περιοχή του Μικρού Έλους και της σύγχρονης Νέας Μάκρης. Από τις αρχές του 6ου αι. π.Χ. και την κλεισθένεια κατανομή των αττικών δήμων σε δέκα φυλές, η Προβάλινθος διακρίνεται ως ο μόνος από τους δήμους της τετραπόλεως που αποδόθηκε στην Πανδιονίδα φυλή και, από τον 3ο αι. π.Χ., στην Ατταλίδα. Ένας άλλος, αταύτιστος μέχρι σήμερα αρχαίος δήμος της Αιγηίδος φυλής, αυτός της Φηγαίας (ή των Φηγαιέων), ίσως εντοπίζεται στην περιοχή όπου ευρίσκονται το σύγχρονο Ζούμπερη και ο Άγιος Ανδρέας.
Με αναφορά στις αρχαίες πηγές και στα επιγραφικά ευρήματα για την αρχαία Προβάλινθο, επιχειρείται ένα σύντομο χρονικό της αρχαιολογικής έρευνας στην ευρύτερη προς Νότον περιοχή του Μαραθώνος, από το έργο του αείμνηστου Γεωργίου Σωτηριάδη στα 1925 και μετά, και παρουσιάζονται οι αρχαιότητες και τα μνημεία που έχουν ανακαλυφθεί στην σημερινή Νέα Μάκρη και χρονολογούνται από την Νεολιθική Εποχή έως την ύστερη αρχαιότητα.
Pottery from the Neolithic settlement of Strofilas, Andros.
First presentation of selected finds with reference to wares, shapes and manufacture.
Over the last two decades, the on-going archaeological investigations at Strofilas have brought to light an extensive fortified settlement on Andros that thrived during the Final Neolithic Age. For specialists of the Aegean Neolithic, the case of Strofilas has been proven surprisingly valuable for the late and final Neolithic stages in the Cyclades, for a number of reasons. Strofilas offers an impressive monument of architectural remains, with the earliest known strong fortification in the Cyclades and a unique open-air "gallery" of rock-art - of pictorial representations as well as symbolic and geometric themes. In addition, these are accompanied by a rich assemblage of various movable finds (i.e. pottery, figurines, stone implements, lithics, metal objects, bone and shell objects) that originate from a well-defined and securely stratified environment.
The study of a voluminous pottery material from Strofilas is at early stages and a quantification of wares, shapes, fabrics, function, decoration, distribution and grouping is still being processed. While our study as well as the preservation of finds needs to be continued, a first selection of pottery from Strofilas is here presented with reference to wares, shapes, and manufacture. An attempt is made to enhance some basic characteristics for the settlement's ceramic production that shows close affinities to the so-called "Attica-Kephala" culture. However, one should point out that, since the excavation needs to be further continued and completed for a number of building complexes in the settlement, it is possible that a "Final Neolithic" cultural - chronological definition for Strofilas could be proven somewhat narrow in the future.
Τα αναθήματα των ερμαϊκών στηλών του Ηρώδη Αττικού από τον Μαραθώνα
(β' μισό 2ου αι. μ.Χ.). Παρουσίαση και ερμηνευτικές προσεγγίσεις.
Πέλλη Φωτιάδη, αρχαιολόγος - υποψήφια διδάκτωρ Κλασικής Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ
[email protected]
1ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΥΠΟΨ. ΔΙΔΑΚΤΟΡΩΝ ΑΡΧΑΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ «ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ», Αθήνα, 6-7 Νοεμβρίου 2017, Αμφιθέατρο Ιωάννης Δρακόπουλος, Ε.Κ.Π.Α.
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ο Ηρώδης Αττικός από τον Μαραθώνα (101/3 - 177/9 μ.Χ.) είναι μία από τις επιφανέστερες προσωπικότητες του δημόσιου βίου του 2ου αι. μ.Χ. Η πολυσχιδής δράση του στην πολιτική, κοινωνική, πνευματική και θρησκευτική ζωή της εποχής του συνδέεται με αναρίθμητα και πλούσια αρχαιολογικά τεκμήρια. Ιδιαίτερη βαρύτητα για τη μελέτη του ιδιωτικού αλλά και του δημόσιου βίου του έχουν τα ευρήματα του Μαραθώνα, τόπου καταγωγής, γέννησης και αγαπημένου καταφυγίου του έως τον θάνατό του.
Ιδιάζουσα αποτελεί η συνήθεια του Ηρώδη της ανάθεσης πολυάριθμων αναμνηστικών γλυπτών εικόνων των μαθητών και τροφίμων του, κυρίως επάνω σε ερμαϊκές στήλες. Για να διασφαλίσει τη μνήμη τους και σε δήλωση του πένθους του για τον πρόωρο θάνατό τους, πιθανώς από επιδημία πανώλης στα μέσα της δεκαετίας του 160 μ.Χ., ανάθεσε γλυπτά των μορφών τους στην ύπαιθρο, σε σταυροδρόμια αλλά και σε απομακρυσμένες θέσεις, μέσα σε δάση, σε αγρούς ή δίπλα σε πηγές και σε λουτρά. Για να προστατέψει τα αφιερώματά του συνέγραψε κατάρες για όποιον τολμούσε να προξενήσει ζημία ή αλλοίωσή τους και ευχές για όποιον απέδιδε τις δέουσες τιμές. Η συνήθειά του αυτή έφθασε, μάλιστα, σε τέτοιο βαθμό υπερβολής ώστε ο ίδιος να αποτελέσει τον στόχο καυστικών σχολίων και εμπαιγμού, όχι μόνον μεταξύ των Αθηναίων, αλλά και εξεχουσών προσωπικοτήτων της αυτοκρατορικής πολιτικής σφαίρας, όπως οι Κυντίλιοι, έκτακτοι διοικητές της Ελλάδος για το διάστημα 171-175 μ.Χ. (Φιλόστρατος, VS 2.559).
Από τον Μαραθώνα προέρχονται έως τώρα περί τις είκοσι αποσπασματικά σωζόμενες ερμαϊκές στήλες των τροφίμων του Ηρώδη (του Πολυδευκίωνα, του Αχιλλέα και του Μέμνονα). Οι στήλες έχουν βρεθεί διάσπαρτες σε ευρύτατη περιοχή: στη Μακαρία Πηγή και στον Ι.Ν. Αγίου Αθανασίου στο Κάτω Σούλι, στο Μπέη, στο Πλάσι, στο Σκόρπιο Ποτάμι, στο Καζάνι δυτικά του όρους Κοτρώνι, στην Οινόη, στον Βαρνάβα, ακόμη και στο μακρυνό Πολυδένδρι (Μάσι).
Στην παρούσα ανακοίνωση θα γίνει παρουσίαση του συνόλου των σχετιζόμενων ευρημάτων που έχουν εντοπισθεί έως τώρα και ερμηνευτικές προσεγγίσεις των αναθημάτων αυτών σύμφωνα με νεότερα δεδομένα της έρευνας.
Στην ανακοίνωση αυτή αρχικά θα παρουσιασθούν, με τη μορφή σύντομου χρονικού, τα ευρήματα των πρόσφατων ανασκαφών, κυρίως μέσα από μια πρώτη παρουσίαση των οικοδομικών καταλοίπων που ήρθαν στο φως σε διαφορετικά τμήματα του οικισμού αλλά και χαρακτηριστικών κινητών συνευρημάτων τους.
Στη συνέχεια, με το υπόδειγμα ευρημάτων της σωστικής ανασκαφής που διενεργήθηκε σε οικόπεδο ιδιοκτησίας «Β. Τζιλάβη & Υιοί Ε.Ε.» και απέφερε ένα ιδιαίτερα πλούσιο αρχαιολογικό υλικό από τα ανώτερα σωζόμενα στρώματα του οικισμού, θα παρουσιασθούν οι διαφορετικοί τύποι οικιστικών μονάδων και κατασκευών, όπως δάπεδα οικιών, καλύβες και οικίες με λίθινες βάσεις, υπαίθριες διαμορφώσεις, εστίες και αποθηκευτικά ορύγματα, και θα συζητηθούν τα επιμέρους βασικά τους γνωρίσματα.
Στα πλαίσια προκαταρκτικής αναζήτησης των χρονολογικών τους οριζόντων, θα παρουσιασθεί, επίσης, για ορισμένα από τα οικοδομήματα αυτά, το υλικό κλειστών στρωματογραφικών συνόλων που προήλθαν από τις ίδιες οικιστικές επιχώσεις, δηλ. τις επιχώσεις που αφαιρέθηκαν είτε από το εσωτερικό τους είτε από τη δομή των οικοδομημάτων αυτών. Πρόκειται για σύνολα αποτελούμενα κυρίως από ευρήματα κεραμικής, λιθοτεχνίας λαξευμένου και λειασμένου λίθου, οστέινων εργαλείων, οστών και όστρεων.
Ειδικότερα όσον αφορά στα ευρήματα κεραμικής από τα κλειστά αυτά σύνολα του οικισμού μας, για την εφαρμογή μιας σχετικά αξιόπιστης μεθοδολογικής προσέγγισης, σε αυτό το αρχικό στάδιο μελέτης, θα επιχειρηθεί, εκτός από τη διάκριση των διαφορετικών κατηγοριών και την τυπολογική-σχηματολογική συγκριτική τους ανάλυση, η αναγνώριση των βασικών τάσεων στις επιμέρους επιλογές της κεραμικής τεχνολογίας και παραγωγής."
A concise typological presentation of the archaeological material will be documented, with discussion of matters dealing with characteristic contemporary workshops and/or specific lamp-makers and artisans and the established chronological frames for their action, in comparison to parallels from other sites of the Imperial Province of Achaea (chiefly Corinth and Athens). Special references will be made to enhance those samples demonstrating relief ornamentation or more elaborate iconographical themes, either of a religious character, or mundane affairs, that could nevertheless shed more light to specific ritual practices taking place at the sanctuary, or a preferable repertoire in relief-decorated terracotta lamps during the function of the Herodian building complex at Marathon, in the renaissance times of the Antonine dynasty. The discussion will be accompanied by a catalogue with figures for detailed future references and comparisons.
ΔΙΚΑΙΟΣΜΑΝΕΘΗΚΕΝ
Αναζητώντας την αρχαία Προβάλινθο: έρευνες και μνημεία στη Νέα Μάκρη.
Πέλλη Φωτιάδη, Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής
Στα ΒΑ του λεκανοπεδίου της Αττικής, στην κυρίως ορεινή περιοχή που στην αρχαιότητα αποκαλούνταν Διακρία, η αρχαία τετράπολη Μαραθώνος (Μαραθών – Οινόη - Προβάλινθος - Τρικόρυθος) καταλάμβανε τις μόνες πεδινές εκτάσεις και ανοικτές προς τη θάλασσα στα ανατολικά της Πάρνηθος και του Πεντελικού. Από τους τέσσερις αρχαίους δήμους της, η Προβάλινθος (με όνομα προελληνικής προέλευσης) πιθανότατα κατείχε τις εκτάσεις προς τα νοτιότερα και ανατολικά από το σημερινό Αγριελίκι, στην περιοχή του «Μικρού Έλους» και της σύγχρονης Νέας Μάκρης. Από τις αρχές του 6ου αι. π.Χ. και την Κλεισθένεια κατανομή των αττικών δήμων κατά δέκα φυλάς, διακρίνεται ως ο μόνος δήμος που σκόπιμα αποκόπηκε από τη σφαίρα επιρροής των Πεισιστρατιδών και αποδόθηκε στην Πανδιονίδα φυλή και, από τον 3ο αι. π.Χ., στην Ατταλίδα. Ένας άλλος αταύτιστος έως σήμερα αρχαίος δήμος, αυτός της Φηγαίας ή Φηγαίου ίσως να εντοπίζεται στην περιοχή όπου ευρίσκονται το σύγχρονο Ζούμπερη και ο Άγιος Ανδρέας.
Με αναφορά στις αρχαίες πηγές και στα τεκμήρια για τη θέση και την πιθανή ταύτιση της αρχαίας Προβαλίνθου, επιχειρείται ένα σύντομο χρονικό της αρχαιολογικής έρευνας στην ευρύτερη προς Νότον περιοχή, από τα χρόνια του αειμνήστου Γεωργίου Σωτηριάδη (στα 1925), και παρουσιάζονται οι κυριότερες αρχαιότητες και τα μνημεία που έχουν ήδη ανακαλυφθεί αλλά και όσα αποκαλύπτονται σήμερα και χρονολογούνται από την Νεολιθική Εποχή έως την ύστερη αρχαιότητα.
senesque nodum slovere Gratiae
vivaeque producent lucernae,
dum rediens fugat astra Phoebus. (Horace, Ode 3.21)
Λύχνοι – lucernae – λυχνάρια: αντικείμενα καθημερινής χρήσης για τις ανάγκες φωτισμού ιδιωτικών ή δημόσιων χώρων, σκεύη λατρείας, αναθήματα-προσφορές προς τους σεβαστούς θεούς, σύμβολα πίστης ή πρωταγωνιστές σε σκηνικά νυχτερινών τελετουργικών, μέσα μαντικής, σύντροφοι ονείρων κατά τη διάρκεια της νύκτας ή αιώνιοι παραστάτες μέσα σε σιωπηλούς τάφους, προϊόντα περισυλλογής υλικών της φύσης [πίν. 4: άνω αριστερά], άλλα παράγωγα λιθοτεχνίας, υαλουργίας [πίν. 4: κάτω δεξιά], ή κεραμικής τεχνολογίας, συχνά αξιόλογα μικρογραφικά καλλιτεχνήματα χαρακτικής και σφραγιδογλυφίας [πίν. 1] ή ειδωλοπλαστικής [πίν. 34] κι άλλοτε πολύτιμα μετάλλινα σκεύη [πίν. 4: άνω δεξιά], οι αρχαίοι λύχνοι, αν και σβηστοί τώρα πια, δεν παύουν να φωτίζουν ζωηρά διάφορες πτυχές της ανθρώπινης δραστηριότητας όσον αφορά διαφορετικές εποχές της αρχαιότητας.
Ως αρχαιολογικό υλικό, τα ίδια τα αντικείμενα, εκτός από μαρτυρίες που σχετίζονται άμεσα με ζητήματα αρχαίας τεχνολογίας ή/και καλλιτεχνικής παραγωγής, συχνά προσφέρουν στην έρευνα καλούς δείκτες σχετικά με ποικίλους τομείς, όπως η οικονομία, το εμπόριο, η κοινωνική οργάνωση, το πολίτευμα, η θρησκεία, η ιδεολογία. Οι λύχνοι, επίσης, εξαιτίας της ιδιαίτερα μεγάλης ποικιλομορφίας που εμφανίζουν στην τυπολογική τους εξέλιξη, τη διακόσμηση και τα τεχνολογικά χαρακτηριστικά τους συνιστούν για τον ερευνητή ένα πολύτιμο εργαλείο χρονολόγησης, χρήσιμο στη διάγνωση του υλικού κάθε ανασκαφής που σχετίζεται με την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα.
Θα πραγματοποιηθεί περιήγηση στις αρχαιότητες υπό αποκάλυψη, όπως βαλανείο (με λουτρικούς χώρους, καμαροσκέπαστο διάδρομο με κλιβάνους, χώρο υποδοχής με ψηφιδωτό), μεγάλο επίμηκες οικοδόμημα υπό διερεύνηση και ποικίλοι εργαστηριακοί χώροι (ελαιοτριβείο, κεραμικός κλίβανος, δεξαμενές). Θα ακολουθήσει συζήτηση για τη σημασία της προστασίας και ανάδειξης των αρχαίων που αποκαλύπτονται μέσα στον σύγχρονο πολεοδομικό ιστό και για την απόδοσή τους, με συνέχιση και ολοκλήρωση της έρευνας, στην κοινωνία της σύγχρονης Ραφήνας.
Το θέμα της φετινής εκστρατείας «Παντέχνου πυρός σέλας – Λαμπερές ιστορίες φωτιάς» εμπνέεται από τον Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου και, επομένως, οι δράσεις αφορούν στις μεταμορφώσεις της φωτιάς, επιχειρώντας να σκιαγραφήσουν το διττό της χαρακτήρα: αιτία καταστροφής αφενός αλλά αφετέρου διαχρονικό σύμβολο δύναμης, ενέργειας, φωτός και αισιοδοξίας.
Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής, συμμετέχοντας και εφέτος στον εορτασμό διοργανώνει θεματικές ξεναγήσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα στα μουσεία του Μαραθώνα, της Βραυρώνας και στην Αρχαιολογική Συλλογή Αχαρνών καθώς και στους αρχαιολογικούς χώρους του Ιερού των Αιγυπτίων θεών Μαραθώνος στο έλος «Μπρεξίζας» και των αρχαίων μεταλλουργικών εργαστηρίων στην περιοχή Αρύ Κερατέας.
ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ
ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ
ΕΦΟΡΕΙΑ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ
ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ
ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΗΜΕΡΕΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ 2016
23-25 Σεπτεμβρίου 2016
BIA KAI ANEKTIKOTHTA
Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής, συμμετέχοντας και εφέτος στον εορτασμό για τις Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς με θέμα «Βία και Ανεκτικότητα», διοργανώνει θεματικές ξεναγήσεις σε αρχαιολογικούς χώρους και στα μουσεία του Μαραθώνα και της Λαυρεωτικής την Παρασκευή 23 και το Σάββατο 24 Σεπτεμβρίου 2016. Συγκεκριμένα θα πραγματοποιηθούν οι ακόλουθες εκδηλώσεις:
Παρασκευή 23/9/2016
Αρχαιολογικό Μουσείο Μαραθώνα (11:00 - 12:00)
«Βία και ανεκτικότητα στον ρωμαιοκρατούμενο Μαραθώνα: Τι μαρτυρούν τα μνημεία;»
Θεματική ξενάγηση - συζήτηση για τα θέματα της βίας και της ανεκτικότητας μέσα από αρχαιολογικά ευρήματα από τον Μαραθώνα που σχετίζονται με την προσωπικότητα του Ηρώδου Αττικού αλλά και την ευρύτερη αθηναϊκή κοινωνία της εποχής του (2ος αι. μ.Χ.).
Η θεματική ξενάγηση απευθύνεται σε μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και σε ενήλικες.
Διεύθυνση: Πλαταιών 14, Μαραθώνας 190 07
Υπεύθυνος εκδήλωσης: Πέλλη Φωτιάδη
τηλ. 22940-55155, 697-1994920 (κρατήσεις για σχολεία)
Το συγκρότημα ίδρυσε ο Ηρώδης Αττικός περίπου το 160 μ.Χ. Ο μεγάλος ρήτορας και σοφιστής επέλεξε τον Μαραθώνα για την ίδρυση του ιερού γιατί ήταν ο τόπος καταγωγής και διαμονής του. Πρόκειται για το «ιερό του Κανώβου», όπως το αναφέρει ο Φιλόστρατος (2ος – 3ος αι. μ.Χ.), βιογράφος του Ηρώδη. Φαίνεται ότι για την ίδρυσή του ο Ηρώδης μιμήθηκε τον αυτοκράτορα Αδριανό, ο οποίος είχε ανεγείρει Σαραπείο σε τεχνητή νησίδα στην έπαυλή του στο Tivoli, έξω από τη Ρώμη, αντιγράφοντας το Σαραπείο που βρισκόταν στην πόλη Κάνωπο, στο Δέλτα του Νείλου.
Θα πραγματοποιηθεί περιήγηση στις αρχαιότητες, με την ευκαιρία ολοκλήρωσης, για εφέτος, των ερευνών που διεξάγονται στο πλαίσιο της συστηματικής ανασκαφής της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, υπό τη διεύθυνση της Δρ. Ιφιγένειας Δεκουλάκου και την εποπτεία της Εφορείας, ενώ οι εργασίες ευπρεπισμού του χώρου και πρώτων σωστικών μέτρων συντήρησης είναι σε εξέλιξη.
Ως σημείο συνάντησης και αφετηρία της περιήγησης ορίζεται η είσοδος του αρχαιολογικού χώρου έμπροσθεν του βαλανείου, στην παραλιακή οδό Νηρέως της Νέας Μάκρης (πλησίον του Ι.Ν. Αγίας Κυριακής) και ώρα 18:15 π.μ.
Για περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τη θέση:
http://odysseus.culture.gr/h/3/gh352.jsp?obj_id=19842
Υπεύθυνοι εκδήλωσης:
Πέλλη Φωτιάδη - Λαμπρινή Σίσκου, Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής
Μαρία Παπαπαύλου, Σύλλογος Φίλων του Αρχαιολογικού Μουσείου Μαραθώνα
Τηλέφωνα επικοινωνίας για πληροφορίες και δηλώσεις συμμετοχής: 697-1994920, 22940-55155, 6945-079690. | Οι συμμετέχοντες θα πρέπει να είναι απαραιτήτως εφοδιασμένοι με κλειστά παπούτσια και νερό.
Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής σε συνεργασία με τη Δ/νση Περιβάλλοντος την Περιφέρεια Αττικής και το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων – Υγροτόπων Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας θα πραγματοποιήσει την Τετάρτη 3 Ιουνίου 2015 και την Παρασκευή 5 Ιουνίου 2015 και ώρα 9:30-12:00 π.μ., εκπαιδευτικές επισκέψεις μαθητών του Δημοτικού στον αρχαιολογικό χώρο του Ιερού των Αιγυπτίων Θεών στον υγρότοπο της «Μπρεξίζας» Νέας Μάκρης–Μαραθώνος.
Πρόκειται για εκπαιδευτικό πρόγραμμα και σύντομο περίπατο-περιήγηση στον αρχαιολογικό χώρο του Ιερού των Αιγυπτίων Θεών και Βαλανείου στην «Μπρεξίζα» Νέας Μάκρης-Μαραθώνος με στόχο τη γνωριμία των μαθητών με το μνημείο που ιδρύθηκε τον 2ο αι. μ.Χ. για τη λατρεία των αιγυπτιακών θεοτήτων σε «νειλωτικό» τοπίο της ρωμαιοκρατούμενης Αττικής και, ταυτόχρονα, την εξοικίωσή τους με τον σύγχρονο υγρότοπο που αποτελεί το φυσικό περιβάλλον του αρχαιολογικού χώρου.