Klassik ğarb muzıkası
Klassik muzıka - kontekstke köre üç manada qullanılğan bir añlamdır:
- Kefil baalav manasında (lat. classicus - numüneviy): zaman sınavından keçip, zemaneviy cemiyette seyircisi olğan keçmiş muzıkası. Artıq bugün tek «yüksek» muzıka sanatınıñ incileri klassik degil de, keçmişniñ eglence janrlarınıñ eñ yahşı numüneleri de qabul etile: misal olaraq, XIX - XX asırnıñ başında fransız ve ven öperettasınıñ töpeleri, valsler [1]. İogann Ştrausnıñ ve ilâhre. Bu manada «caz klassikası», «klassik estrada» ve başqa ibareler köstergiçtir. Gaydn, Motsart ve Bethovenniñ Vena klassikleri olaraq turğun harakteristikasında muzıka kompozitsiyasınıñ ilerideki inkişafı içün esas olaraq olarnıñ icadına keyfiyetli qıymet kesüvniñ belli bir qısmı da bar. Muzıka entsiklopediyalarında klassik muzıkanıñ bu talili, adet üzre, «Muzıkalı klassikler» şiarı altında taqdim etile. 2. Tar tarihiy ve muzıkalı nazariy manada: XVIII asırnıñ ekinci yarısı – XIX asırnıñ başı muzıkası, ananeviy olaraq klassitsizm devrinen korrelâtsiyalanğan. Tarihiy ceetten muzıkada klassitsizmden evel barokko devri, ondan soñ ise romantizm devri peyda ola. Vena klassik mektebi klassik muzıkanıñ inkişaf merkezi oldı, onıñ sayesinde muzıkaşınaslıqta da «vena klassitsizmi» termini yerleşti. Bu devirniñ eñ has hususiyetleri şeffaflıq ve açıqlıq, muzıka toqumasınıñ nisbeten qısqa konstruktsiyalarğa açıq bölünmesi, omofoniyanıñ (barokko polifoniyasından farqlı olaraq) tarqaluvıdır. Klassik bestekârlarnıñ icadında klassik sekiz baratlı devirniñ, klassik uyğunlıqnıñ şekillenüvi, sonata şekiliniñ ve klassik simfoniya, kvartet, kvintet ve diger janrlarnıñ şekillenüvi olıp keçti, orkestrniñ ise klassik kompozitsiyası [1]. meydanğa keldi (baqıñız da Mangeym simfoniya mektebi). Bu yönelişniñ eñ körümli vekilleri Yozef Gaydn, Volfgang Amadey Motsart ve Lüdvig van Bethovendir. Ğarbiy Avropa muzıkaşınaslığı da Vena klassik mektebiniñ selektivlerini klassik bestekârlar olaraq tasnif ete - Kristof Villibard Glük, S. F. E. Bah, V. F. Bah. Klassitsizm devirine italyan bestekârları Mütsio Klementi, Luici Bökkerini, Luici Çerubini, Domeniko Çimaroza, ukrain bestekârları Maksim Berezovskiy, Dmitriy Bortnânskiy ve Artem Vedel, polâk bestekârı M. Öginskiy ve digerleri de kireler. Frants Şübertniñ icadı klassik muzıkadan romantik muzıkağa keçüv basamaq sayıla. 3. Tipologik manada - böyle adlandırılğan. akademik muzıka, birinci nevbette janrlarnı (meselâ, sonata, simfoniya, opera ve ilâhre), kompozitsiya printsiplerini (hususan garmoniya, şekil, doquma ve ilâhre), aletlerni (esasen simfonik orkestrniñ aletlerini) taqlit ete, em de peyda olğan XVII - XVII asırnıñ başında Avropa muzıkasında icra ananeleri. XX asır XX asırda ayrı akademik bestekârlar (asırnıñ başında – Novovedskiy mektebiniñ bestekârları, soñra – avangard artistleri) muzıka ananesinen qarşılıqqa keleler, muzıka ekspressivliginiñ yañı şekillerini qıdıralar, amma böyle çatışmalar akademik anane ile ağır dialognıñ ifadesidir, digerleri ise Böyle dialog estradadan başlap cazğace zemaneviy muzıka çeşitleri içün adetten tıştır.
Klassik ve eglenceli muzıkanı qarşılaştırmaq
[deñiştir | kodunı deñiştir]Zemaneviy medeniyette «klassik muzıka» ve er bir muzıka arasında, ciddiy eglence olsun, ister yüksek alçaq muzıka arasında qarşılıq bar. Bu qarşılıq uyğunsızdır: muzıka tilniñ seçimi özü bediiy beyanatnıñ mündericesini ya da eglendirici eyecannı kefalet etmey, çünki, bir taraftan, simfoniya primitiv ve yüzsüz ola bile, amma, diger taraftan, caz kompozitsiyası ... ola bile. eglendirmekten ziyade manalı.
Bu ya da başqa şekilde yüksek ve alçaq qarşılığı er vaqıt umumen medeniyette ve hususan muzıka medeniyetinde mevcut olğan: misal olaraq, XVIII asırnıñ muzıka medeniyeti içün. «Yüksek» muzıka, birinciden, kilse muzıkası olsa, kömik opera ya da oyun süitası «alçaq», eglendirici muzıkağa kelişe edi. XX asır ciddiy ve eglendirici muzıka arasında peyda olğan daa emiyetli boşluq bir sıra sebeplernen bağlıdır: medeniy globalleşüv Avropa muzıka meydanına avropadan tış muzıka ananeleriniñ kenişlemesine ketire, içtimaiy-iqtisadiyet qurulışındaki radikal deñişmeler original muzıka auditoriyasını radikal şekilde kenişletti, bu auditoriyanı folklor içün seçip aldı, içtimaiy ayat şekilleriniñ çeşitligini terenleştirdi ve ilâhre.
Aynı vaqıtta «klassik muzıka» ğa «populâr» elementleri kirgen çoq sayılı eserler bellidir. Meselâ, C. Brams akademik merasim üvertürasında, Kurt Ueylniñ «Üç para operasında» student içken yırını ve 20 asırnıñ ortalarında caz elementlerini qavrap alğan çoqtan-çoq eserlerde, meselâ, M. Ravelniñ «Blüz 2» adlı kemane sonatasınıñ bir qısmını qullandı. .» Halq muzıkasınıñ tesirini XX asırnıñ bir çoq «klassik» bestekârları, postmodern, minimalist ve postminimalist areketleri tanıdılar.
Başqa tillerdeki termin
[deñiştir | kodunı deñiştir]Plutaninanıñ «klassik muzıka» añlamına bağlı olğan manası Avropa tilleriniñ çoqusına hastır.
«Klassik muzıka» termini 1836 senesi çıqqan «Oksford ingliz tili luğatında» peyda ola ve C. S. Bahtan L. Bethovenge qadar olğan devirni «altın zenginlik» olaraq «kanonlaştırmağa» areketnen bağlıdır. Şu sebepten muzıkadaki klassik devirge (tahminen 1750-1830 seneleri) «klassik» de deyler.
Buña beñzegen ekimanalı terminler alman (alman klassischer Musik), fransız (fransız musique classique), italân (italyan Musica classica) tillerinde de peyda ola, olar hususan ingliz-amerikan ticaret standartlarınıñ kenişletilmesine ve audio mahsulatlarnıñ tasnifine alışqanlar.
Lâkin polâk tilinde klassitsizm devrine ait olğan klassik muzıka (polâk. Muzyka klasycystyczna) ve akademik muzıka (Muzyka poważna) arasında açıq farq bar. Rus tilinde de daa keniş söz çeşiti bar (rus klassik muzıkası), onıñ ilmiy edebiyatta öz analogı ya «akademik muzıkada», ya da «opus muzıkasında» bar.
Daa baq
[deñiştir | kodunı deñiştir]Edebiyat
[deñiştir | kodunı deñiştir]- Чередниченко Т. В. Музыка в истории культуры. Монография. В двух томах. Долгопрудный, «Аллегро-пресс», 1994 (2-е изд.: однотомник (344 с.). (рос.)
Mısalı
[deñiştir | kodunı deñiştir]- Classical archives [Архівовано 7 Липня 2015 у Wayback Machine.] — інтернет-сайт? присвячений класичній музиці. (англ.)
- Музика класична, музика академічна і музика розважальна [Архівовано 5 Листопада 2016 у Wayback Machine.]