شا
شا (بە فارسی: شاه، /ʃɑː/؛ Šāh، [ʃɒ:h]؛ وەرگێڕانی دەقاودەق: 'پاشا') نازناوێکی شاھانەیە کە لە مێژوودا لەلایەن کەسایەتییە پێشەنگە پاشایەتییەکانی ھیندستان و ئێرانەوە بەکارھێنراوە. ھەروەھا لەلایەن چەندین کۆمەڵگەی فارسی جۆراوجۆرەوە بەکاردەھێنرا وەک ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی، خانەدانی کازاخ، خانەدانی بوخارا و ئیمپراتۆریەتیی مەغۆلی ھیند، سوڵتانییەتی بەنگال، خانەدانە مێژوویییە ئەفغانییەکان و لەنێویاندا گورخانییەکان.[١]
وشەناسی
[دەستکاری]وشەکە لە فارسی کۆن xšāyaθiya «پاشا» سەرچاوەی گرتووە، کە پێشتر بە ھێنانی لە زمانی مادی دانرا،[٢] وەک چۆن بەراورد دەکرا بە ئاڤێستانی xšaθra-، «دەسەڵات» و «فەرمان»، کە ھاوتایە لەگەڵ سانسکریتی kṣatra-. لەم دواییانەدا فۆڕمی xšāyaθiya وەک پێکھاتەیەکی ڕاستەقینە و بۆماوەیی فارسی بە مانای 'پەیوەندیدار بە حوکمڕانی، حوکمڕانی' شیکراوەتەوە.[٣] نازناوی تەواو و کۆنی فارسی فەرمانڕەوا ھەخامەنشی یەکەم ئیمپراتۆرییەتی فارس بریتی بوو لە Xšāyaθiya Xšāyaθiyānām یان (فارسی ناوەڕاست) Šâhân Šâh، «پاشای پاشاکان»، «خوداوەند»[٤] یان «ئیمپراتۆر». ئەم نازناوە پێشینەی سەرچاوەی کۆن و دێرنی ڕۆژھەڵاتی نزیک یان میزۆپۆتامیای ھەیە. سەرەتاییترینی ئەم جۆرە نازناوە دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی ئاشووریی ناوەڕاست بە ناوی šar šarrāni، بە ئاماژەدان بە فەرمانڕەوای ئاشووری توکلتی-نینورتای یەکەم (١٢٤٣–١٢٠٧ پێش زایین).
شێوازەکانی تر
[دەستکاری]- شابانوو (فارسی شھبانو): زاراوەیەکی فارسییە بە بەکارھێنانی وشەی شا و پاشگری فارسی -بانوو ("خانم")، نازناوی فەرمیی ئیمپراتۆری فەرەح پەھلەوی بوو.
- شاپوور (فارسی شاھپور): لە شا وەرگیراوە بە بەکارھێنانی پاشگری فارسیی کۆن -پوور "کوڕ، نەوەی نێر"، بۆ دیاریکردنی شازادە.
- شادۆخت (فارسی شاھدخت): زاراوەیەکی دیکەیە کە لە شا وەرگیراوە بە بەکارھێنانی پاشگری ناوی باوکی فارسی -دۆخت "کچ، نەوەی مێینە"، بۆ دیاریکردنی شازادەی ماڵە شاھانەیییەکان.
- شازادە (فارسی شاھزادھ): ناوی کۆتایی فارسی بۆ شازادە (lنەوەی شا)؛ لەلایەن تورکە عوسمانییەکانیشەوە بەکاردێت.
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ Siddiq, Mohammad Yusuf (Spring–Summer 2015). "Titles and Islamic Culture as Reflected in the Islamic Architectural Inscriptions of Bengal (1205–1707)". Islamic Studies. 54 (1/2): 50–51. JSTOR 44629923.
Shāh … [a] Persian title, … sometimes in different compound forms, such as Bādshāh or Pādshāh … stands for monarch, which has become part of the popular vocabulary over years in a number of South Asian languages including Bengali, Urdu and Hindi, in addition to the languages of neighbouring regions. The last Afghan king Zāhīr Shāh, for instance, used to be called "Bādshāh" until his dethronement in 1973. Used by all the Mughal emperors in India, the title appeared in a few [Bengal] Sultanate inscriptions as well.
- ^ An introduction to Old Persian (p. 149). Prods Oktor Skjærvø. Harvard University. 2003.
- ^ Schmitt, Rüdiger (2014). Wörterbuch der altpersischen Königsinschriften. Wiesbaden: Reichert Verlag. pp. 286–287. ISBN 978-3-95490-017-6.
- ^ Old Persian. Appendices, Glossaries, Indices & Transcriptions. Prods Oktor Skjærvø. Harvard University. 2003.
بەستەرە دەرەکییەکان
[دەستکاری]- ناوی کۆتایی: شا لە surnamedb.com
- شا – Etymology OnLine
 |
کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە شا تێدایە. |