Мате (малар)

Мáте, матэ, парагвайн чай — дакъийна, кигар дина Падуб парагвайн ораматан гӀашшах долу малар. Иза шуьйра леладо Къилба Америкин мехкашкахь^[1]: Аргентинехь, Парагвайхь, Уругвайхь, Бразилин къилба регионашкахь.

Матес тонус тойяран Ӏаткъам бо центран нервийн системан шен чохь долу кофеин бахьнехь, падубан гӀаш йукъара цуьнан барам кхочу 0,7—2,0 %, ткъа 100 мл кийча маларна йукъахь 30—60 мг^[2]^[3].

Истори

Европахой Къилба Америке кхачале, оцу континентан бухара бахархоша молура Паранан а, Парагвайн а бассейнашкахь^[4] акха кепара долу мате. XVII бӀешарахь Шина эркан йукъахь иезуиташа долийра кхио парагвайн падуб, и болх дӀабаьхьира XVIII бӀешо чекхдаллалц (цигара ю «иезуитийн чай»^[1] цӀе). Цул тӀаьхьа мате дар дитира. XIX бӀешо чекхдолуш — XX бӀешо долалуш иза метахӀотто долийра, цуо марзбира Аргентине мухажираш, коьртаниг Бразилин къилба кӀошташкара реэмигранташ, дукхах берш царех бара полякаш а, немцой а^[5].

ЦӀе

Испанхойн дош «мате» даьлла кечуан меттара mati, гӀабакхах йина маларан пхьегӀа ю иза (коьртаниг шишан)^[1]^[6]. Падубан малар кечдеш долу гӀашшах испанхойх олу «ерба мате»^[1] (испан. yerba mate), иза гочдо «мате буц» олий. Нохчийн, оьрсийн меттанашкахь «мате» олу тӀаьхьара аз озош, ткъа испанхойн маттахь хьалхарниг озадо^[7].

Кечдар

Кечдаран а, маларан а ламастан хьесап иштта ду: цхьа пхьегӀа (кад, зӀока, стака, армуду) юзу мате бецах кхаа декъах ши дакъа дуззалц. Цунна чу фильтарца трубка йогӀуьйту буха (бомбилья), чуяхана меттигал чу 75 °C температура йолу хи дутту. Хи чекхдолу бецан чкъоьрах, экстрагаци йо цунна чуьрчу хӀуманашна. Мега сихха дӀамала малар. Молуш хи тӀетуху масийттаза.

Хьажа кхин а

Терере — шийла мате, я мате парагвайн хьесапера.
Кудин — цийн малар, до шуьйра гӀа долчу падубан гӀашшах.

Билгалдахарш

↑ ¹ ² ³ ⁴ Большая российская энциклопедия, 2011.
↑ Yerba mate. Tropical plant database (инг.). rain-tree.com. ТӀекхочу дата: 2018 шеран 31 октябрь.
↑ Содержание кофеина в мг, по данным rain-tree.com, в пересчёте на 100 мл напитка.
↑ Буданцев, 1981.
↑ Пименова, 1974.
↑ Калебас // Большая российская энциклопедия. Том 12. — М., 2008. — С. 488.
↑ Справочное бюро. Вопрос № 253989 (бил-боцу.). Грамота.ру. ТӀекхочу дата: 2018 шеран 31 октябрь. Архивйина 2013 шеран 4 октябрехь

Литература

Буданцев Л.Ю. Семейство падубовые (Aquifoliaceae) // Жизнь растений (в 6 т.). Том 5. Часть 2: Цветковые растения / Под ред. А.Л. Тахтаджяна. — М.: Просвещение, 1981. — С. 313. — 511 с.
Пименова Р.А. Аргентина : Экономико-географическая характеристика. — М.: Мысль, 1974. — С. 121—122, 223. — 239 с.
Ершова Е.А. Мате, или 33 удовольствия // Феномен удовольствия в культуре. Материалы международного научного форума. 6-9 апреля 2004 г / Сурова Е.Э. — СПб.: Центр изучения культуры, 2004. — С. 186—189. — 389 с.

Энциклопедин йаззамаш

Матэ // Большая российская энциклопедия. Том 19. — М., 2011. — С. 392.
Мате // Большая советская энциклопедия. Том 15. — 3-е изд. — М., 1974. — С. 467.

[_8ce6a05c2f724ef0-1] ¹ ² ³ ⁴ Большая российская энциклопедия, 2011.

[rain-tree-2] Yerba mate. Tropical plant database (инг.). rain-tree.com. ТӀекхочу дата: 2018 шеран 31 октябрь.

[3] Содержание кофеина в мг, по данным rain-tree.com, в пересчёте на 100 мл напитка.

[_6656fa917c1a76a8-4] Буданцев, 1981.

[_c2d997f82cdb39ff-5] Пименова, 1974.

[bre-kalabas-6] Калебас // Большая российская энциклопедия. Том 12. — М., 2008. — С. 488.

[gramota-7] Справочное бюро. Вопрос № 253989 (бил-боцу.). Грамота.ру. ТӀекхочу дата: 2018 шеран 31 октябрь. Архивйина 2013 шеран 4 октябрехь

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]