Idi na sadržaj

Ujedinjeno Kraljevstvo

Uredi veze
S Wikipedije, slobodne enciklopedije
Ovaj članak je o suverenoj državi. Za ostrvo u Atlantskom okeanu, pogledajte Velika Britanija. Za druga značenja, pogledajte Ujedinjeno Kraljevstvo (čvor).
Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Sjeverne Irske
United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland (en)
Zastava Ujedinjenog Kraljevstva Grb Ujedinjenog Kraljevstva
Zastava Grb
Uzrečica: nema
Himna: God Save the King

Položaj Ujedinjenog Kraljevstva na karti
Položaj Ujedinjenog Kraljevstva
Glavni i najveći grad London
51°30′N 0°7′W / 51.500°N 0.117°W / 51.500; -0.117
Službeni jezik engleski (de facto)
Državno uređenje Unitarna parlamentarna ustavna monarhija
• Monarh
 Charles III
Keir Starmer
Zakonodavstvo
Nezavisnost Zakon o ujedinjenju 
• Priznato
 1707. 
Površina
• Ukupno
 244.820 km2 (78. na svijetu)
• Vode (%)
 1,3%
Stanovništvo
• Ukupno (2019)
 Povećanje67,545,757[1] (22. na svijetu)
270/km2 (50. na svijetu)
BDP (PKM) Procjena 2019.
• Ukupno
 Povećanje$3.131 milijardi[2] (9. na svijetu)
Povećanje$46,827 
Gini (2017) Gubitak33,1 (33.)
HDI (2018) Gubitak0.920 (vrlo visok) (16. na svijetu)
Valuta Britanska funta (GBP)
Vremenska zona (UTC+0)
Topografija
Ben Nevis
1.344 m
Lough Neagh
390 km2
Severn
354 km
Pozivni broj +44
Internetska domena .uk

Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Sjeverne Irske (engleski: United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland), skraćeno UK, jest suverena država u zapadnoj Evropi. Nalazi se sjeverozapadno od obale Evrope te obuhvata ostrvo Velike Britanije (ovaj termin se ponekad pogrešno upotrebljava za naziv zemlje), sjeveroistočni dio Irskog ostrva i raznih manjih ostrva.[3] Sjeverna Irska je jedini dio Ujedinjenog Kraljevstva koji ima kopnenu granicu s drugom državom (u ovom slučaju, Irskom). Osim ove kopnene granice, UK je okruženo Atlantskim okeanom sa zapada i sjevera, Sjevernog mora istočno i Engleskog kanala južno. Irsko more se nalazi između ostrva Velike Britanije i Irske. Površina Ujedinjenog Kraljevstva je 243.000 km2 što ga čini 80. najvećom državom na svijetu i 11. najvećom u Evropi.

S nešto više od 63 miliona stanovnika (prema popisu iz 2011) Ujedinjeno Kraljevstvo je 22. zemlja po broju stanovnika.[4] Po državnom uređenju je Unitarna parlamentarna ustavna monarhija.[5][6] Glavni grad je London, važan globalni grad i finansijski centar s gotovo 9.000.000 stanovnika (2019), što ga čini trećim najvećim gradom u Evropi. Trenutni monarh od 8. septembra 2022. jest kralj Charles III. Ujedinjeno Kraljevstvo sastoji se od četiri zemlje: Engleske, Škotske, Velsa i Sjeverne Irske.[7] Posljednje tri imaju vlastite uprave[8] s različitim nivoima moći, zavisno od njihovog glavnog grada,[9][10] odnosno Edinburgha, Cardiffa i Belfasta. Guernsey, Jersey i ostrvo Man nisu dio Ujedinjenog Kraljevstva nego su krunski posjedi Ujedinjenog Kraljevstva. Država je odgovorna za njihovu odbranu i međunarodno predstavljanje.[11]

Odnosi između zemalja Ujedinjenog Kraljevstva znatno su se promijenili kroz vrijeme. Vels je anektirala Kraljevina Engleska pomoću Zakona o ujedinjenju (eng. Acts of Union) 1536. i 1543. Sporazum Engleske i Škotske iz 1707. doveo je do stvaranja Ujedinjenog Kraljevstva Velike Britanije, koje se spojilo s Kraljevinom Irskom kako bi se stvorilo Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Irske. Pet šestina Irske otcijepilo se od države 1922, ostavljajući je u trenutnoj formi Ujedinjenog Kraljevstva Velike Britanije i Sjeverne Irske. UK ima 14 prekomorskih teritorija.[12] To su ostaci Britanskog Carstva, koje je tokom 1920-ih zauzimalo gotovo četvrtinu kopnene mase svijeta te je bilo najveće carstvo u historiji. Britanski utjecaj može se primijetiti po jeziku, kulturi i zakonodavnim sistemima koje prijašnje kolonije trenutno koriste.

Ujedinjeno Kraljevstvo razvijena je država i ima petu najveću svjetsku ekonomiju po nominalnom BDP-u i deveta je ili deseta država na svijetu po paritetu kupovne moći. Za UK se smatra da ima visok dobit ekonomije i kategorizira se vrlo visoko na Indeksu ljudskog razvoja (odnosno HDI), 14. na svijetu. Bila je prva svjetska industrijalizirana država i najveća svjetska sila tokom 19. i početkom 20. vijeka.[13][14] UK je i dalje velika sila sa znatnim ekonomskim, kulturnim, vojnim, naučnim i političkim međunarodnim utjecajem.[15][16] Prepoznat je posjednik nuklearnih oružja i peta ili šesta je na svijetu po vojnim izdacima.[17][18] UK je stalni član Vijeća sigurnosti Ujedinjenih nacija od prvog sastanka 1946. Bila je članica Evropske unije i njene prethodnice, Evropske ekonomske zajednice, od 1973. Međutim, na referendumu iz 2016, 51,9% glasača odabralo je izlazak države iz Evropske unije što je okončano Brexitom 31. januara 2020. Također je članica Komonvelta naroda, Vijeća Evrope, G7, G8, G20, NATO-a, Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj (odnosno OECD) i Svjetske trgovinske organizacije (WTO).

Historija

[uredi | uredi izvor]

Prije 1707.

[uredi | uredi izvor]

Počeci naseljavanja današnjeg područja Ujedinjenog Kraljevstva od strane kromanjonaca su se javljali u valovima u periodu od prije 30.000 godina.[19] Pri kraju prehistorijskog perioda područja, smatra se da se kultura stanovništva sastojala uglavnom od Kelta, time činivši područje Britanije naseljenim Keltskim plemenom Brita i Keltsku Irsku.[20] Rimsko osvajanje Britanije (s početkom 43. godine) i 400-godišnja vladavina južne Britanije, te kasnije naseljivanje područja od strane Germanskih Anglosaksonca je sveukupno smanjilo područje Brita na današnji region Velsa i historijskog Kraljevstva Strathclydea.[21] Veći dio regiona naseljen Anglosaksoncima je ujedinjenjen u Kraljevinu Englesku tokom 10. vijeka.[22] U međuvremenu, keltski govornici u sjeverozapadnoj Britaniji (koji tradicionalno imaju veze sa sjeveroistokom i su navodno iz tog dijela migrirali u 5. vijeku)[23][24] su se ujedinili sa Piktima kako bi napravili Kraljevinu Škotsku u 9. vijeku.[25]

Ujedinjeno Kraljevstvo je nastalo 1. maja 1707. godine političkom unijom Kraljevine Engleske i Kraljevine Škotske.

Tokom godina Ujedinjeno kraljevstvo je postalo najveća kolonijalna sila na planeti, te nacija sa najviše stanovnika (1936: 550 miliona stanovnika). Na Indiju i dominione je otpadalo 90% teritorije UK i čak 85% stanovništva. Nakon 1949. godine većina dominiona traži nezavisnost, a većina ih je i dobila.

Nakon 1945.

[uredi | uredi izvor]

Nakon završetka Drugog svjetskog rata 1945. Ujedinjeno Kraljevstvo bilo je jedno od četiri sile tzv. Velike četvorke (zajedno s Sovjetskim savezom, Kinom i SAD-om), a koja je oblikovala svjetski poredak u postratnom periodu.[26][27] UK je također i jedna od prvih potpisnica Povelje UN. Kraljevstvo je također i jedna od pet stalnih članica Vijeća sigurnosti UN-a. Međutim, nakon Drugog svjetskog rata, država je ostala znatno oslabljena, te finansijski dosta zavisna od Marshallovog plana.[28]

Vlada

[uredi | uredi izvor]

Ujedinjeno Kraljevstvo ima parlamentarni sistem, gdje vladom predsjeda premijer (Prime Minister). Svakodnevne dužnosti monarha se uglavnom svode na ceremonijalne obaveze, poput otvaranja sjednica Parlamenta, sazivanja te raspuštanja Parlamenta, zapošljavanje i otpuštanje ministara, te potpisivanje zakona. Monarh, međutim, po zakonu ima pravo i objaviti rat, staviti veto na zakon, pomilovati zatvorenika.

Političke podjele

[uredi | uredi izvor]

Ujedinjeno Kraljevstvo je podjeljeno na Englesku, Škotsku, Vels i Sjevernu Irsku

Geografija

[uredi | uredi izvor]

U prošlosti, kako se život Evrope odvijao duž Sredozemlja, geografski položaj Ujedinjenog Kraljevstva bio je periferni. U doba velikih geografskih otkrića, a posebno nakon otkrića Amerike, položaj na Atlantskom okeanu postao je vrlo važan jer je ostrvo Velike Britanije poslužilo kao odskočna daska na putovanju od Evrope do Amerike. Ostrvski položaj imao je i pozitivne (širenje zaraznih bolesti, odbrana protiv osvajača) i negativne (izolirane) strane.

Privreda

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Privreda Ujedinjenog Kraljevstva

Do sredine 18. vijeka Ujedinjeno Kraljevstvo je bila zemlja pretežno orijentisana na poljoprivredu i manjim dijelom na manufakturnnu proizvodnju. Zemlja je bila podijeljena na grofovije koje su imale svoja mala gradska središta, a veći gradovi bili su London, Bristol i York. Pronalazak parne mašine pokrenuo je prvu industrijsku revoluciju i ubrzo je UK postalo vodeća industrijska zemlja svijeta. Zahvaljujući povoljnom prometno-geografskom položaju, industrijskim proizvodima i trgovini Britanci su zavladali morima i osnovali kolonijalno carstvo šireći pritom svoj način života. U 20. vijeku svjetski ratovi opustošili su britansku ekonomiju, carstvo (Commonwealth) počinje slabiti i od vjerovnika postaje dužnikom SAD-a i Kanade. UK više nije vodeća ekonomska zemlja svijeta, ali se snažno razvijenom industrijom i trgovinom još uvijek je jedna od sedam najznačajnijih svjetskih zemalja.

Reljefna obilježja i prirodne regije

[uredi | uredi izvor]

U reljefu britanskog i irskog područja koja su paleozojskog i mezozojskog postanka mogu se izdvojiti sljedeće prirodne regije:

Sjeverno škotsko visočje je planinsko područje smješteno u sjevernom dijelu Škotske s visinama koje prelaze 1000 m. Vrh Ben Newis s 1343 m u zapadnom dijelu škotskog visočja najviši je na cijelom arhipelagu. Regijom dominiraju pretežito ogoljele planine, visoravni i duboke riječne doline. Ovo hladno i neplodno područje pruža slabe uvjete za proizvodnju hrane pa je rijetko naseljeno.

Srednja škotska nizija s blago valovitim terenima i plodnim tlom omogućuje povoljne uvjete za razvoj poljoprivrede, dok su bogata nalazišta uglja i željeza dala poticaj razvoju industrije. Ovaj dio Škotske osim što je privredno najrazvijeniji, istovremeno je i najnaseljeniji.

Južno škotsko pobrđe je regija starog gromadnog gorja čije visine ne prelaze 1000 m. Blago valovita brda prekrivena travom i ostalim niskim raslinjem omogućavaju razvoj ovčarstva i proizvodnju kvalitetne vune, naročito u dolini rijeke Tweed.

Peninsko gorje uzdiže se južno od škotskog pobrđa i dopire do središnje Engleske. Penini su gorja zaobljenih vrhova, nastali kaledonskom orogenezom (od kambrija do devona) i bogati su rudama. Zapadno od Penina nalaze se glacijalna jezera Lake District (Jezersko područje), a na sjeveroistoku su močvare sjevernog Yorkshira.

Vels je država kojom gotovo u cijelosti dominira Kambrijsko gorje čiji vrhovi na sjeveru prelaze 1000 m, pa se to gorje, nepovoljno za naseljavanje, koristi za ispašu ovaca. U južnom dijelu Velsa u blizini rudnika uglja smještene su tvornice, dok su naselja uglavnom u riječnim dolinama ili nizinama uz obalu. U Kambrijskom gorju izvire Severn, druga po dužini britanska rijeka čije je ušće u Bristolskom kanalu.

Jugozapadno englesko poluostrvo je visoravan na čijim obalama preovladavaju strmi odsjeci klifovi-nastali radom valova. Zahvaljujući vlažnoj klimi i plodnom tlu ovdje je razvijeno povrtlarstvo i voćarstvo, a na prostranima pašnjacima i mliječno govedarstvo. Ovo je kraj čije prirodne ljepote i mala ribarska sela privlače veliki broj turista.

Južnoengleska nizija zauzima najveći dio Engleske, najnaseljenija je i privredno najrazvijenija regija Ujednjenog Kraljevstva. Nizinsko-brežuljkasti reljef omogućava razvoj poljoprivrede uz primjenu savremenih agrotehničkih i agrohemijskih mjera. Južnood Penina uz bogata nalazišta kamenog uglja nastao je grad Birmingham, najjače industrijsko središte UK. Jugostočnim dijelom nizine u dolini Temze, dominira najveći grad te političko, trgovačko, kulturno, financijsko i industrijsko središte UK, London.

Sjeverna Irska (Alster) zauzima sjeveroistočni dio istoimenog poluostrva. U krajoliku se smjenjuju brda, duboke riječne doline i brojne plodne nizine. Na pašnjačkim površinama razvijeno je stočarstvo, a nizije su zasijane žitaricama i industrijskim biljem. Većina stanovništva živi u Belfastu, glavnom gradu i industrijskom središtu Sjeverne Irske.

Klima

[uredi | uredi izvor]

Klima je pod snažnim utjecajem Atlantskog okeana s kojeg zapadni vjetrovi tokom cijele godine donose vlažan zrak. Arhipelag je gotovo cijele godine pod utjecajem islandske ciklone, dok ljeti suho i stabilno vrijeme, koje ne traje dugo, donosi azorska anticiklona. Padavine se uglavnom izlučuju u gorju na zapadnim stranama arhipelaga te su znatno slabije izražene u istočnom i jugoistočnom dijelu. Pod utjecajem Golfske struje koja zagrijava okolni zrak, zime su blaže nego što bi se moglo zaključiti po geografskoj širini, a ljeta su umjereno topla i vlažna. Godišnja količina padalina veća je od 1000 mm. U hladnijem dijelu godine često dolazi do pojave magle koja zajedno s dimom stvara smog.

Stanovništvo

[uredi | uredi izvor]

U UK na površini od 244.820 km2 živi 66.035.143 stanovnika, što prosječno iznosi 270 stanovnika/km2. Stanovništvo nije ravnomjerno raspoređeno jer je Engleska pet puta gušće naseljena od Škotske, a tri puta više naseljena od Sjeverne Irske i Velsa. Englezi čine 80% stanovništva, Škoti 10%, Irci 4%, Velšani 2% i stranci (najviše Indijci) 4%. Očekivana životna dob je 80 godina. Službeni jezik je engleski, koji je uslijed iseljavanja stanovništva proširio u različite dijelove svijeta. Njime se služe milijarde ljudi i službeni jezik je u SAD-u, Australiji, Kanadi i Indiji. U Škotskoj se osim engleskog govori i galski, a u Velsu se velški jezik širi nakon što je uveden u osnovne škole.

Kultura

[uredi | uredi izvor]

Sport

[uredi | uredi izvor]

Filatelija

[uredi | uredi izvor]

Također pogledajte

[uredi | uredi izvor]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ "2011 UK censuses". Office for National Statistics. Pristupljeno 17. 12. 2012.
  2. ^ United Kingdom Gross domestic product, current prices, imf.org, pristupljeno 9. jula 2017.
  3. ^ "Definition of Great Britain in English". Oxford University Press. Arhivirano s originala, 14. 8. 2016. Pristupljeno 29. 11. 2014.
  4. ^ "United Kingdom". International Monetary Fund. Pristupljeno 21. 4. 2015.
  5. ^ The British Monarchy, What is constitutional monarchy?. Pristupljeno 21. 4. 2015
  6. ^ CIA, The World Factbook Arhivirano 7. 1. 2019. na Wayback Machine. Pristupljeno 21. 4. 2015
  7. ^ "Countries within a country". Prime Minister's Office. 10. 1. 2003. Pristupljeno 21. 4. 2015.
  8. ^ "Devolution of powers to Scotland, Wales, and Northern Ireland". United Kingdom Government. Pristupljeno 21. 4. 2015.
  9. ^ "Fall in UK university students". BBC News. 29. 1. 2009.
  10. ^ "Country Overviews: United Kingdom". Transport Research Knowledge Centre. Arhivirano s originala, 4. 4. 2010. Pristupljeno 28. 3. 2010.
  11. ^ "Key facts about the United Kingdom". Directgov. Arhivirano s originala, 3. 10. 2012. Pristupljeno 21. 4. 2015.
  12. ^ "Supporting the Overseas Territories". Foreign and Commonwealth Office. Pristupljeno 21. 4. 2015.
  13. ^ Mathias, P. (2001). The First Industrial Nation: the Economic History of Britain, 1700–1914. London: Routledge. ISBN 0-415-26672-6.
  14. ^ Ferguson, Niall (2004). Empire: The rise and demise of the British world order and the lessons for global power. New York: Basic Books. ISBN 0-465-02328-2.
  15. ^ Sheridan, Greg (15. 5. 2010). "Cameron has chance to make UK great again". The Australian. Sydney. Pristupljeno 23. 5. 2011.
  16. ^ McCourt, David (28. 5. 2014). Britain and World Power Since 1945: Constructing a Nation's Role in International Politics. Sjedinjene Američke Države: University of Michigan Press. ISBN 0472072218.
  17. ^ "The 15 countries with the highest military expenditure in 2013 (table)". Stockholm International Peace Research Institute. Arhivirano s originala (PDF), 4. 1. 2015. Pristupljeno 21. 4. 2015.
  18. ^ The Military Balance 2014: Top 15 Defence Budgets 2013 Arhivirano 24. 9. 2015. na Wayback Machine (IISS)
  19. ^ "Ancient skeleton was 'even older'". BBC News. 30. oktobar 2007.
  20. ^ Koch, John T. (2006). Celtic culture: A historical encyclopedia. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO. str. 973. ISBN 978-1-85109-440-0.
  21. ^ Davies, John; Jenkins, Nigel; Baines, Menna; Lynch, Peredur I., ured. (2008). The Welsh Academy Encyclopaedia of Wales. Cardiff: University of Wales Press. str. 915. ISBN 978-0-7083-1953-6. Nepoznati parametar |displayeditors= zanemaren (prijedlog zamjene: |display-editors=) (pomoć); Parametar |title= nedostaje ili je prazan (pomoć)
  22. ^ "Short Athelstan biography". BBC History. Pristupljeno 9. 4. 2013.
  23. ^ Mackie, J.D. (1991). A History of Scotland. London: Penguin. str. 18–19. ISBN 978-0-14-013649-4. CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link)
  24. ^ Campbell, Ewan (1999). Saints and Sea-kings: The First Kingdom of the Scots. Edinburgh: Canongate. str. 8–15. ISBN 0-86241-874-7.
  25. ^ Haigh, Christopher (1990). The Cambridge Historical Encyclopedia of Great Britain and Ireland. Cambridge University Press. str. 30. ISBN 978-0-521-39552-6.
  26. ^ Doenecke, Justus D.; Stoler, Mark A. (2005). Debating Franklin D. Roosevelt's foreign policies, 1933–1945. ISBN 0-8476-9416-X. Pristupljeno 19. 3. 2016.
  27. ^ Kelly, Brian. "The Four Policemen and. Postwar Planning, 1943-1945: The Collision of Realist and. Idealist Perspectives". Pristupljeno 25. 8. 2015. journal zahtijeva |journal= (pomoć)
  28. ^ "Britain to make its final payment on World War II loan from U.S." The New York Times. 28. 12. 2006. Pristupljeno 25. 8. 2011.

Vanjski linkovi

[uredi | uredi izvor]
Commons logo
Commons logo
Commons ima datoteke na temu: Ujedinjeno Kraljevstvo
Vlada
Opće informacije
Putovanje
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Ujedinjeno_Kraljevstvo&oldid=3658826"