Idi na sadržaj

Top (šah)

S Wikipedije, slobodne enciklopedije
Šahovske
figure
Kralj
Dama
Top
Lovac
Skakač
Pješak
Bijeli top
Crni top

Top♖ ♜ (Kula) prvobitno od perzijskog رخ rokh, sanskrita रथ rath, "kočija") je poslije dame druga po jačini figura u šahu. Svaki igrač na početku šahovske partije ima dva topa. Jednog na lijevom - daminom krilu i jednog na desnom - kraljevom krilu table, te se po tome razlikuju damin top i kraljev top. Bijeli topovi su na početku šahovske partije na poljima a1 i h1, a crni na a8 i h8. Oznaka topa u algebarskoj notaciji je T, a po međunarodnim pravilima R, po engleskoj riječi rook.

Lovac i top na poštanskoj marki Bosne i Hercegovine 2013.

Historija

[uredi | uredi izvor]

U srednjovjekovnoj igri šatrandž, topa simbolizira kočija. Iz perzijskog je jezika porijeklom riječ rokh, koja se kasnije proširila u Evropi i neznatno se mjenjajući, preuzimala značenje vjerovatno italijanske riječi rocca (tvrđava), te je i danas u mnogim jezicima preuzeto to značenje, te se top često zove i kula. U azijskim varijantama šaha (kineski šah i šogi), topovi imaju ime kočije (车).[1] Predstava topa, kao šahovske figure proizilazi iz slona, koji stoji na kuli. U indijskoj varijanti šaha, slonovi zamjenjuju lovca (alfil). U srednjovjekovnom šahu, top je bio najjača figura, jer fers, preteča današnje dame, nije imao sve mogućnosti poteza. U heraldici, stilizirana figura topa je česta na grbovima gradova ili srednjovjekovnih plemićkih porodica.

Kretanje

[uredi | uredi izvor]
a b c d e f g h
8alt= crni top alt= crni top8
7 7
6 6
5 5
4 4
3 3
2 2
1alt= bijeli top alt= bijeli top1
a b c d e f g h
Početni položaj topova
a b c d e f g h
8 alt= white circle alt= black circle 8
7 alt= white circle alt= bijeli pješak alt= black circle alt= crni top alt= black circle7
6 alt= white circle alt= black circle 6
5 alt= white circle alt= crni pješak 5
4alt= white circle alt= white circle alt= white circle alt= bijeli top alt= white circle alt= white circle alt= white circle alt= white circle4
3 alt= white circle 3
2 alt= white circle 2
1 alt= white circle 1
a b c d e f g h
Mogući potezi topom

Top se po šahovskoj tabli kreće okomito i vodoravno, neograničen broj polja pod uslovom, da mu ni jedna figura ne stoji na liniji kretanja. Jedini izuzetak su rokade (mala 0-0 i ili velika 0-0-0, gdje top preskače preko kralja, na polje do njega.

Status u partijama

[uredi | uredi izvor]

Vrijednost topa po pravilu pješačke jedinice odgovara vrijednosti pet pješaka. Postoje mnogobrojne varijacije vrednovanja topa, koje su po skali relativne vrijednosti, u kompjuterskim programima razvijene u drugim srazmjerama. U šahovskoj završnici, top i kralj, protiv kralja, mogu uvijek matirati protivničkog kralja. U standardnim okolnostima, top je mnogo jači od skakača i lovca, Mada u zavisnosti od situacije, skakač i lovac, su jači od topa. Uzimanje topa, lovcem ili skakačem smatra se dobitkom materijala, dok se žrtva topa za laku figuru, može definisati kao kvalitetna žrtva, te se njome može zadobiti tempo, ili iznuditi dobru situaciju u završnici. Dva topa protiv protivničke dame u većini slučajeva imaju gotovo jednaku vrijednost.

Uloga u igri

[uredi | uredi izvor]

Otvaranje

[uredi | uredi izvor]

Potezi topom u početku partije, nemaju posebnu ulogu u razvoju otvaranja, jer top zbog svog zatvorenog položaja igra podređenu ulogu, te na početku partije nije efektivna i vrlo se rijetko koristi. Prvi potez topom je obično rokada, ili u slučaju da se igrač ne odluči na rokadu, potez bijelog pješaka na h4 (crnog na h5), otvara prolaz topu sa kraljevog krila.

Središnjica

[uredi | uredi izvor]

Uloga topova u središnjici, je obično osvajanje jedne od linija udvajanjem, te pokušaj zauzimanja drugog protivničkog reda, čime se protivnički kralj onemogućava u kretanju. Udvojeni topovi su jedna od najjačih formacija u šahu, jer brane jedan drugoga, ali zbog svoje relativne nepokretljivosti u početku partije, ovu formaciju treba izbjegavati u otvaranju i u zatvorenim središnjicama.

Aljehin-Yates 1922.[2].
a b c d e f g h
8alt= crni top alt= crni top alt= crni kralj 8
7 alt= bijeli top alt= crni pješak 7
6alt= crni lovac alt= bijeli top alt= crni pješak alt= crni pješak6
5 alt= crni pješak alt= bijeli konj alt= crni pješak alt= bijeli pješak5
4alt= crni pješak alt= bijeli pješak alt= bijeli kralj 4
3alt= bijeli pješak alt= crni pješak alt= bijeli pješak alt= bijeli pješak alt= bijeli pješak 3
2 alt= bijeli pješak 2
1 1
a b c d e f g h
Pozicija nakon 33. poteza crnog. Aljehinovi topovi drže c-liniju, te nakon 34. Tf7 Kh7 35. Tcc7 i uspješnog udvajanja bijelih topova na sedmom redu, crnom slijedi neizbježan mat topovima uz podršku bijelog konja.
Capablanca-Tartakover 1924[3].
a b c d e f g h
8 alt= crni kralj 8
7alt= crni pješak alt= crni pješak 7
6 alt= crni pješak alt= crni top alt= crni pješak 6
5alt= crni konj alt= crni pješak 5
4alt= bijeli pješak alt= bijeli pješak alt= bijeli pješak 4
3 alt= bijeli pješak alt= bijeli lovac alt= bijeli pješak 3
2 alt= bijeli kralj 2
1alt= bijeli top 1
a b c d e f g h
Položaj nakon 28. poteza crnog. Nakon 29. Th1 Kf8 30. Th7, Capablanca napada sedmi red.
Aljehin - Nimzowitsch 1930.[4].
a b c d e f g h
8 alt= crni top alt= crni kralj 8
7alt= crni pješak alt= crni top alt= crna kraljica alt= crni konj alt= crni pješak 7
6alt= bijeli pješak alt= crni pješak alt= crni konj alt= crni pješak alt= crni pješak6
5 alt= bijeli lovac alt= crni pješak alt= bijeli pješak alt= crni pješak 5
4 alt= bijeli pješak alt= bijeli pješak alt= bijeli pješak 4
3 alt= bijeli top alt= bijeli konj 3
2 alt= bijeli top alt= bijeli pješak alt= bijeli pješak2
1 alt= bijela kraljica alt= bijeli kralj 1
a b c d e f g h
Položaj nakon 26.Dc1. Aljehin sa dva topa osigurava pritisak na c-liniju.

Završnica

[uredi | uredi izvor]

Matiranje topom

[uredi | uredi izvor]
a b c d e f g h
8 alt= bijeli top alt= crni kralj 8
7 alt= bijeli top 7
6 6
5 5
4 4
3 3
2 alt= bijeli kralj 2
1 1
a b c d e f g h
Mat dvama topovima
a b c d e f g h
8 alt= bijeli top alt= crni kralj 8
7 7
6 alt= bijeli kralj 6
5 5
4 4
3 3
2 2
1 1
a b c d e f g h
Mat jednim topom, na rubu table uz pomoć kralja
a b c d e f g h
8 alt= crni kralj 8
7 alt= crni pješak alt= crni pješak alt= crni pješak7
6 6
5 alt= bijeli top 5
4 4
3 3
2 alt= bijeli pješak alt= bijeli pješak alt= bijeli pješak2
1 alt= crni top alt= bijeli kralj 1
a b c d e f g h

U šahovskoj završnici, se pokazuju svi kvaliteti i pokretljivost topa. Kralja je moguće vrlo efikasno matirati sa dva topa, dok je mat sa jednim topom moguć samo uz pomoć kralja i to na rubnom dijelu ploče. Završnica sa topom i pješakom je jedna od najčešće igranih varijanti u završnici.

Unicode

[uredi | uredi izvor]

Unicode definira 2 koda za topa:

U+2656 Bijeli šahovski top (HTML ♖)

U+265C Crni šahovski top (HTML ♜)

Također pogledajte

[uredi | uredi izvor]

Reference

[uredi | uredi izvor]

Vanjski linkovi

[uredi | uredi izvor]