Francuska

Republika Francuska République française (fr)
Zastava Grb
Uzrečica: Liberté, Égalité, Fraternité
Himna: La Marseillaise
Položaj Francuske na karti Položaj Francuske
Glavni grad		Pariz 48°51′04″N 2°21′05″E
Najveći grad		Pariz
Službeni jezik		Francuski
Državno uređenje		Republika
• Predsjednik		Emmanuel Macron
• Premijer		Michel Barnier
Zakonodavstvo
Nezavisnost		5. republika
• Priznato		5. oktobar 1958
Površina
• Ukupno		674.801 km2 (42.)
Stanovništvo
• Ukupno (procjena 2023)		68,042,591 (20.)
• Gustoća		107,2/km2 (106.)
BDP (PKM)		2019
• Ukupno		$3,081 biliona
• po stanovniku		$47.113
Gini (2018.)		28.5
HDI (2018)		0.891 (visok) (20.)
Valuta		Euro (€),
Vremenska zona		CET+1
Topografija
• Najviša tačka		Mont Blanc 4 810 m
• Najveće jezero		Ženevsko jezero 582 km2
• Najveća rijeka		Loara 1000 km
Pozivni broj		33
Internetska domena		.fr

Francuska (francuski: France), službeno Republika Francuska (francuski: République française), jest suverena država u Zapadnoj Evropi koja uključuje i nekoliko prekomorskih departmana i teritorija. Francuska se graniči sa Belgijom, Luksemburgom, Njemačkom, Švicarskom, Italijom, Monakom, Andorom i Španijom. Jedna je od samo tri zemlje (uz Maroko i Španiju), koja ima i atlantsku i mediteransku obalu. Zbog svog oblika, za Francusku se često koristi naziv Heksagon (francuski: l’Hexagone).

Po površini je najveća zemlja Zapadne Evrope i Evropske unije, dok je treća zemlja po površini u Evropi. S gotovo 67.000.000 stanovnika, druga je najmnogoljudnija zemlja Evropske unije. Unitarna je polupredsjednička ustavna republika sa glavnim gradom Parizom, koji je najveći grad te kulturno i prometno središte zemlje. Aktuelni Ustav, usvojen 4. oktobra 1958. godine, definiše državu kao sekularnu i demokratsku, uz suverenitet koji proizlazi iz naroda. Nacionalni ideali izneseni su u slavnoj Deklaraciji o pravima čovjeka i građanina, jednom od najranijih dokumenata o ljudskim pravima, koja je donesena 26. augusta 1789. godine u jeku Francuske revolucije.

Francuska je bila dominantna svjetska i evropska sila još od kasnog srednjeg vijeka, a najveći utjecaj imala je u periodu od druge polovine 19. do sredine 20. stoljeća, kada je posjedovala drugo najveće kolonijalno carstvo na svijetu, poslije Britanskog. Tokom svoje duge i bogate historije, Francuska je izrodila cijeli niz uglednih i utjecajnih umjetnika, naučnika i mislioca tako da i danas ostaje jedan od globalnih kulturnih centara. Francuska je četvrta u svijetu po broju spomenika na UNESCO-ovoj listi svjetske baštine, a godišnje privlači oko 83.000.000 stranih turista - više nego ijedna druga zemlja u svijetu.

Francuska zadržava status globalne velesile, vršeći snažan kulturni, ekonomski, vojni i politički utjecaj kako u Evropi tako i u svijetu. Francuska ima peti najveći vojni budžet u svijetu, treća je po broju nuklearnog oružja i druga po broju diplomatskih misija. Zahvaljujući svojim prekomorskim posjedima, Francuska uživa drugi najveći privredni pojas u svijetu. Francuska je razvijena zemlja i peta svjetska ekonomija po nominalnom BDP-u, odnosno sedma po paritetu kupovne moći. Što se tiče situacije po pojedinim domaćinstvima, Francuska je najbogatija zemlja u Evropi i četvrta u svijetu.

Francuski građani uživaju visoki životni standard dok se zemlja nalazi na samom vrhu na poljima obrazovanja, zdravstvene skrbi, očekivanog trajanja života, građanskih sloboda i razvoja. Francuska je jedna od zemalja osnivača Ujedinjenih nacija te drži jedno od stalnih mjesta u Vijeću sigurnosti. Francuska je, također, članica brojnih međunarodnih organizacija, poput Frankofonije, G8, G20, NATO-a, OECD-a, WTO-a i Latinske unije. Francuska je i jedna od osnivača i vodećih zemalja Evropske unije.

Historija

Glavni članak: Historija Francuske

Napoléon Bonaparte, francuski vojskovođa, konzul i car

Prvi pisani podaci o historiji Francuske govore o dešavanjima još u željeznom dobu. Današnja Francuska je Rimljanima bila poznata kao Galija. Rimski pisci su naglašavali prisustvo tri glavne etno-lingvističke skupine na tom području: Gali, Akvitanci i Belgi. Tokom 1. milenija p.n.e. Grci, Rimljani i Kartaginjani su osnovali kolonije na mediteranskoj obali i ostrvima. Nakon toga je Rimska republika anektirala južnu Galiju i uspostavila provinciju Gallia Narbonensis krajem 2. stoljeća p.n.e., a rimske snage na čelu sa Julijem Cezarom su osvojile ostatak Galije u Galskim ratovima (58. - 51. p.n.e.). Nakon toga je nastala galsko-rimska kultura koja je Galiju sve više integrisala u Rimsko carstvo.

U kasnim fazama Rimskog carstva, Galija je bila meta barbarskih napada i migracija, a najviše od germanskih Franaka. Franački kralj Klovis I je ujedinio većinu Galije krajem 5. stoljeća, stvarajući Franačku državu koja će biti dominantno carstvo u regiji stotinama godina. Franačka moć je dostigla svoj vrhunac tokom vladavine Karla Velikog. Srednjevjekovna Kraljevina Francuska je nastala od zapadnog dijela Karlovog Karolinškog carstva, koje je bilo poznato kao Zapadna Franačka. Ova Kraljevina Francuska povećava svoj ugled tokom vladavine dinastije Capet koju je osnovao Hugo Capet 987. godine. Nakon smrti posljednjeg francuskog kralja iz dinastije Capet 1328. godine, došlo je do nasljedne krize koja je dovela do niza sukoba poznatih kao Stogodišnji rat između dinastije Valois i dinastije Plantagenet. Rat je formalno započeo 1337. godine pokušajem Filipa VI da iskoristi vojvodstvo Akvitaniju protiv engleskog kralja Edvarda III. Uprkos ranoj pobjedi dinastije Plantagenet i hvatanju francuskog kralja Ivana II, sreća se okrenula u korist dinastije Valois. među značajnim figurama ovog rata je bila Jovanka Orleanka, francuska djevojka koja je predvodila francuske snage protiv engleza uspostavljajući sebe kao nacionalnu heroinu. Rat je završen pobjedom dinastije Valois 1453. godine.

Pobjeda u Stogodišnjem ratu je imala učinka na jačanje francuskog nacionalizma i znatno povećanje moći i dometa Francuske monarhije. U periodu poznatom kao Ancien regime, Francuska je pretvorena u centralizovanu apsolutnu monarhiju. Tokom narednih stoljeća, Francuska je doživjela renesansnu i protestantsku reformaciju. Na vrhuncu Hugenotskih ratova, Francuska je dospjela u još jednu nasljednu krizu nakon smrti Henrika III posljednjeg francuskog kralja iz dinastije Valois , u kojoj su se borili rivali iz dinastije Bourbon i dinastije Guise. Henrik, kralj Navare, kao potomak dinastije Bourbon je bio pobjednik u ovom sukobu uspostavivši dinastiju Bourbon. Nakon što je osnovala kolonijalno carstvo u 16. stoljeću, Francuska je doživjela svoj politički vrhunac tokom vladavine Luja XIV, graditelja Versajske palate. Krajem 18. stoljeća, monarhija je svrgnuta u Francuskoj revoluciji. Zemlja je proglašena republikom do proglašenja Francuskog carstva od strane Napoleona Bonaparte. Nakon poraza Napoleona u Napoleonovim ratovima, Francuska je prošla kroz nekoliko režima; prvo je bila monarhija, a onda kratko kao Druga republika, a zatim kao Drugo carstvo i na kraju je osnovana Treća Francuska republika 1870. godine.

Francuska se tokom Prvog svjetskog rata borila sa Velikom Britanijom, Rusijom, Italijom i drugim malih saveznicima protiv Njemačke i Centralnih sila. Francuska je bila i jedna od savezničkih snaga u Drugom svjetskom ratu kada je zauzela nacistička Njemačka 1940. godine. Treća republika je demontirana i većine zemlje je bila pod direktnom kontrolom Njemačke, a na jugu je bila pod kontrolom kolaboracionistička Višijevska vlada. Tokom ovog perioda, životni uslovi su bili surovi a mnogi jevreji ubijeni. Charles de Gaulle je predvodio slobodni francuski pokret koordinirajući ratnim otporom. Nakon oslobođenja u ljeto 1944. godine osnovana je Četvrta republika. Francuska se polako ekonomski oporavila čime je praćen bejbi-bum koji je promijenio vrlo nisku stopu nataliteta. Dugi ratovi u Indokini i Alžiru su ispraznili francuske resurse i završili političkim porazom Francuske. U jeku Alžirske krize 1958. godine, Charles de Gaulle uspostavio Petu Francusku republiku. Godine 1960. većina francuskih kolonija je postala nezavisna, a manji dijelovi su uključeni u Francusku državu kao prekomorski departmani i kolektiviteti. Od Drugog svjetskog rata, Francuska je stalni član Vijeća sigurnosti Ujedinjenih nacija i NATO-a. Odigrala je centralnu ulogu u procesu evropskog ujedinjenja koji je doveo do Evropske unije. Uprkos sporom ekonomskom rastu posljednjih nekoliko godina i problema sa muslimanskom manjinom, ona je i dalje snažan ekonomski, kulturni, vojni i politički faktor u 21. stoljeću.

Geografija

Glavni članak: Geografija Francuske

Reljef Francuske je u osnovi dosta jednostavan. Pretežan dio Francuske čine niski stari masivi. Najveći i najstariji je Centralni masiv, koji zahvata veliki dio jugoistočne i centralne Francuske. On je izgrađen od veoma starih stijena. Na Centralnom masivu ima više starih vulkanskih kupa koje jedva dosežu 2.000 metara visine. Od mlađih planina na istoku Centralni masiv je odvojen dubokom dolinom rijeke Rone. Starih pobrđa ima i na poluotoku Bretenja. Druga oblast starih planina nalazi se na sjeveroistoku Francuske, na granici prema Njemačkoj. To je masiv Vogeza, starih, jako sniženih i raščlanjenih planina. Između Vogeza i Centralnog masiva nalaze se niska, prohodna i dobro naseljena pobrđa.

Na zapadu Francuske su nizine. Nizine su uz rijeke, u riječnim dolinama, uravnjene i zasute mnoštvom plodnih riječnih nanosa. Između riječnih dolina nizine su blago zatalasane. Najviše nizina ima oko Pariza, u Pariskom bazenu, i u dolini rijeke Garone, na jugozapadu Francuske. Na jugu i jugoistoku nalaze se mlađe ulančane planine Pirineji i Alpe. Pirineji su srednje visoke i dosta neprohodne planine na granici između Francuske i Španije. Alpe se nalaze na granici Francuske sa Italijom i Švicarskom. Francuske Alpe su visoko naborane planine. Mnogim vrhovima Alpe premašuju visinu od 4.000 metara. Na Alpe na sjeveru nastavlja masiv Jura. Planine Jure su mnogo niže od Alpa. Najviši vrh Jure ima visinu od samo 1.723 metra. Pirineji, Alpe i Jura izgrađene su od mezozojskih sedimentni stijena.

Klima

Francuska se klimatski dijeli na četiri oblasti: oblast okeanske (atlantske), umjereno kontinentalne, mediteranske i planinske klime. Izrazitu okeansku klimu ima sjeverozapadni i zapadni dio Francuske. Prostori okeanske klime odlikuju se veoma blagim zimama i umjereno toplim ljetima. Kiše su prilično ravnomjerno raspoređene prema mjesecima. Godišnja količina padavina je umjerena i iznosi od 800 mm. Najveći dio istočne Francuske ima umjereno kontinentalnu klimu. U ovom klimatskom području ljeta su mnogo toplija nego na zapadu. Zime su umjereno hladne i pretežno sušne. Pjeskovite kiše naročito padaju u toplijem dijelu godine. Godišnja količina padavina ne prelazi 700 mm. Jugoistočna Francuska, prostori uz Sredozemno more odlikuje se izrazitom mediteranskom klimom. Mediteranskoj klimi obilježja daju duga, topa i sušna ljeta i blage i kišovite zime. Godišnje u ovim prostorima izluči se više od 1.000 mm padavina.

Visoki predjeli Alpa, Pirineja i dijelom Jure imaju planinsku klimu s dugim i hladnim zimama i svježim ljetima. Planisnki prostori imaju veću količinu padavina. Neki dijelovi Alpa godišnje dobijaju do oko 3.000 mm padavina.

Rijeke

Donji tok rijeke Sene

Francuska ima dobro razvijenu riječnu mrežu. Najviše rijeka dotječe u Atlantski okean. Rijeke Atlantskog okeana imaju tokom godine prilično ujednačenu količinu vode. Sve one u srednjem i donjem dijelu toka imaju karakter mirnih ravničarskih rijeka. Ušća su im potopljena i tako proširena. Zahvaljujući tome, na ušćima su izgrađene velike morske luke. Najveće rijeke sliva Atlantskog okeana su: Garona, Loara i Sena. Na krajnjem sjeveroistoku je najveća rijeka Mozel. Ona iz Francuske otječe u Rajnu u Njemačku. Najveća rijeka Sredozemnog sliva je Rona. Ona prikuplja vode Alpa, pa je to plahovita rijeka, bogata vodom. Većina francuskih rijeka je međusobno povezana plovnim kanalima. U planinskim izvorištima mnogih rijeka, posebno onih koje nastaju u Alpama i masivu Jure, izgrađene su mnogobrojne elektrane.

Flora

Kao i inače u zapadnoj Evropi, prirodni biljni pokrov je jako izmjenjen i u Francuskoj. Ranije su najveći dio zapadne Francuske prekrivale listopadne šume i prirodni pašnjaci. Šume su gotovo potpuno iskrčene. Ravnice su pretvorene u plodne oranice, livade i pašnjake. Na šumskim krčevinama zasađeni su vinogradi i voćnjaci. Samo se, tu i tamo, nalaze ostaci nekadašnjih šuma koje se posebnom brigom ljudi štiti od daljeg uništavanja. Nešto više, pretežno listopadnih, šuma ima na istoku. Crngorične šume prekrivaju dijelove mlađih nabornih planina. Na jugu Francuske, uz mediteransko primorje, prirodni i biljni pokrov čine makija i zimzelene šume.

• 
  Pirineji, planinski vijenac na jugu Francuske
• 
  Polja lavande
• 
  Ravnice Beauce
• 
  Vinogradi u Francuskoj

Politika

Emmanuel Macron

Francuska je unitarna polupredsjednička republika s dugogodišnjom demokratskom tradicijom. Ustav Francuske je usvojen na referendumu 28. septembra 1958. godine. Novi ustav značajno je ojačao izvršnu vlast u odnosu na onu legislativnu. Egzekutiva je bicefalna: Predsjednik Republike (trenutno Emmanuel Macron), koji je šef države i bira se direktno na izborima na mandat od 5 godina (prethodno 7 godina), i Vlada, na čijem je čelu premijer kojeg imenuje predsjednik. Aktuelna premijer je Michel Barnier.

Parlament je dvodoman i sastoji se od Narodne skupštine, koja ima 577 neposredno biranih zastupnika, i posredno izabranog Senata, koji ima 348 zastupnika. Zastupnici Narodne skupštine predstavljaju jedinice lokalne samouprave te se biraju na mandat od 5 godina. Skupština ima pravo raspustiti Vladu, što znači da sastav Vlade i osoba mandatara zavisi o tome koja stranka drži većinu u Narodnoj skupštini. Zastupnike u Senatu bira izborni kolegij na mandat od 6 godina (ranije 9 godina), s tim da se, od septembra 2008., svake tri godine bira polovina zastupnika. Zakonodavne ovlasti Senata uvelike su ograničene i u slučaju neslaganja među dva doma, prednost uvijek ima Narodna skupština. Vlada ima velik utjecaj na određivanje dnevnog reda Parlamenta.

Politiku Francuske odlikuju dva suprotstavljenja bloka: lijevi blok okupljen oko Socijalističke partije i desni, prethodno okupljen oko stranke Okupljanje za republiku, a danas oko njenog nasljednika, Unije za narodni pokret.

Administrativna podjela

Francuska je podijeljena na 27 administrativnih regija (région), od kojih se 22 nalaze u Kontinentalnoj Francuskoj. Regije su podijeljene na 101 departman (département). Broj departmana se koristi, između ostalog, u poštanskim brojevima i registracijskim oznakama vozila.

Departmane čini 341 okrug (arrondissement), koji se sastoje od 4051 kantona (canton), a njih sačinjava 36697 komuna (commune). Komune biraju (gradska) vijeća, zbog čega je većina komuna član određene grupe koja se sastoji od dviju ili više komuna, sa zajedničkim vijećem.

Od 101 departmana, njih pet (Francuska Gvajana, Gvadalupa, Martinik, Mayotte, Réunion) je u prekomorskim regijama, koje su ujedno i departmani (Départements d'outre-mer). Ostali prekomorski posjedi Francuske svrstani su u pet kolektiva (Collectivité d'outre-mer) (Francuska Polinezija, Saint Barthélemy, Sveti Martin, Sveti Petar i Mikelon, Wallis i Futuna), jedan sui generis kolektiv (Nova Kaledonija), te Francuski južni i antarktički teritoriji i otok Clipperton.

Regije kontinentalne Francuske

Francuski departmani

Regija	Glavni grad
1 Alsace	Strasbourg
2 Akvitanija	Bordeaux
3 Auvergne	Clermont-Ferrand
4 Donja Normandija	Caen
5 Burgundija	Dijon
6 Bretanja	Rennes
7 Centar	Orléans
8 Champagne-Ardenne	Châlons-en-Champagne
9 Korzika	Ajaccio
10 Franche-Comté	Besançon
11 Gornja Normandija	Rouen
12 Île-de-France	Pariz
13 Languedoc-Roussillon	Montpellier
14 Limousin	Limoges
15 Lorena	Metz
16 Midi-Pyrénées	Toulouse
17 Nord-Pas-de-Calais	Lille
18 Regija Loire	Nantes
19 Pikardija	Amiens
20 Poitou-Charentes	Poitiers
21 Provence-Alpes-Côte d'Azur	Marseille
22 Rhône-Alpe	Lyon

Privreda

Francuska proizvodi 75% električne energije u nuklearnim elektranama, po čemu je na prvom mjestu na svijetu.

Francuska privreda pripada skupini najrazvijenijih zemalja svijeta. U svim privrednim djelatnostima ostvaren je visok stepen razvijenosti.Francuska ekonomija se sastoji od razvijenog privatnog poduzetništva i znatnog ali opadajućeg državnog vlasništva. Velike površine obradive zemlje, primjena najnovije tehnologije i subvencije učinile su Francusku vodećom poljoprivrednom silom Zapadne Evrope. Vlada i dalje vrši znatan uticaj na ključne segmente infrastrukture. Ima većinsko vlasništvo u željezničkim, energetskim, zrakoplovnim i telekomunikacijskim tvrtkama. Od početka 1990-ih država postupno prodaje svoje udjele u France Telecom, Air France i osiguravajućim, bankovnim i vojnim segmentima.

Francuska je zajedno sa 11 drugih članica Evropske Unije uvela euro 1. januara 1999. godine. Euro je početkom 2002. godine posve zamijenio francuski franak.

Industrija

Industrija je visoko razvijena. Francuska ima dobro razvijenu metalurgiju i metalnu industriju, mašinogradnju, industriju saobraćajnih sredstava (automobilsku, avionsku, industriju vagona, lokomotiva i brodova), elektro i elektroničku industriju. Kozmetička i tekstilna (modna konfekcija) industrije su najrazvijenije u svijetu. Hemijska i prehrambena industrija dopunjavaju skladan industrijski razvoj Francuske. U svjetskoj proizvodnji i trgovini Francuska se nalazi odmah poslije SAD-a, Njemačke i Japana.

Rudarstvo

Rudna bogatsva Francuske dosta su ograničena. Ona ima solidne zalihe željezne rude, kalija i boksita. Prema proizvodnji i preradi ovih ruda, Francuska zauzima visoko mjesto u svijetu.

Energetski potencijal ne zadovoljava potrebe visoko razvijene zemlje. Francuska, s obzirom na to da nema dovoljno vlastitog uglja i nafte, uvozi naftu i zemni plin. Ona je dobro iskoristila svoj vodni potencijal, izgrađene su i mnoge nuklearne elektrane, a u novije vrijeme i elektrane koje koriste snagu plime i oseke za proizvodnju električne energije.

Stočarstvo i ratarstvo

U ratarskoj proizvodnji najviše se proizvode žitarice, industrijsko bilje i povrće. Proizvodnja srednjoevropskog voća prevazilazi domaću potrošnju. Proizvodi od voća se izvoze. U proizvodnji grožđa i vina Francuska je na prvom mjestu na svijetu. Ona ostvaruje 25% ukupne svjetske proizvodnje vina.

Stočarstvo je također dobro razvijeno. U proizvodnji goveđeg, svinjskog i mesa od peradi, ona se nalazi na petom mjestu u svijetu. U središnjim i planinskim predjelima Francuske gaji se dosta sitne stoke. Proizvodnju mesa dopunjava okeanski ribolov.

Saobraćaj

TGV Duplex

Francuska je jedna od najvećih i najznačajnijih zemalja u Evropi. Ona izlazi na niz veoma važnih mora i proteže se kroz niz veoma važnih oblasti (Atlantik, La Manche, Sredozemlje, oblast Alpa, doline Rajne i Rone), pa je mnogi smatraju "ključnom zemljom zapadne Evrope". Francuska je također visokorazvijena zemlja, što sve zajedno čini njenu saobraćajnu mrežu gustom, visoko razvijenom i sigurnom. Francuska ima razvijen drumski, željeznički, vazdušni i vodni saobraćaj. Najveći saobraćajni čvor zemlje i jedna od najvećih u Evropi je glavni grad, Pariz.

Prema podacima iz 1998. godine ukupna dužina željezničke mreže u Francuskoj je 31.939 km, od čega je 31.840 km pod nadležnošću SNCF-a. Ovo se odnosi na pruge standardnog kolosijeka. Pored toga u zemlji postoji i 99 km pruga uskog kolosijeka (1000 mm). Francuska željeznica je veoma napredna i ona je prevazišla mnoge prirodne prepreke, poput La Manche, gde postoji podzemna veza željeznicom. Također, francuska željeznica slovi za najbržu na svijetu. Gradska železnica je prisutna u svim većim francuskim gradovima. Metro sistem je prisutan u najvećim gradovima. Za razliku od drugih zemlja vozovi se kreću levom stranom (izuzev u Lionskom metrou). Pariz ima najrazvijenu metro mrežu sa 16 linija.

Ukupna dužina puteva u Francuskoj u 1998. godini je 893.300 km, od čega je na savremene autoputeve otpadalo 12.000 km, a na magistralne puteve 30.500 km. Uprava nad autoputevima je u rukama privatnih preduzeća, ali pod nadgledanjem državnih organa.

U pogledu vodnog saobraćaja ističu se sljedeće luke: Marseille, Le Havre, Dunkerque, Rouen, Nantes i Bordeaux. Najveća luka je u Marseilleu, koja je i svjetskog značaja i opslužuje više zemalja u zaleđu. Le Havre je glavna luka grada Pariza i nalazi na ušću Sene u La Manche. Sve važne luke su se razvile na ušćima velikih rijeka u more.

Stanovništvo

Bretonski svirač

Francuska je etnički veoma homogena zemlja. Više od 90% njenog ukupnog stanovništva čine Francuzi. Ostalo stanovništvo čine doseljenici iz mnogih evropskih zemalja, iz Afrike i stari Baski. Prosječna naseljenost Francuske je mnogo manja od naseljenosti u zapadnoj Evropi. Sada u Francuskoj na kvadratnom kilometru površine živi 113 stanovnika. Stanovništvo je veoma neravnomjerno razmješteno. Tako u tri veća grada i njihovoj okolini (Pariz, Marseille i Lyon) živi više od trećine ukupnog stanovništva zemlje. Dobro je naseljeni zapadni i sjeverni dio Francuske. Najmanje je naseljeni planinski predjeli na jugu i jugoistoku, Centralni masiv i Korzika. Većina Francuza živi u gradovima. Gotovo tri četvrtine stanovništva zemlje danas živi u gradskim naseljima.

Domorodačko stanovništvo čine: Flamanci na krajnjem sjeveru, Bretonci u Bretanji, Baskijci na jugozapadu, Katalonci na istočnim Pirenejima, Elzašani u Elzasu i Korzikanci na Korzici. Ne znaju se tačni podaci o manjinama, jer je pojam "etnička manjina" gotovo nepoznat u Francuskoj. Naime, još od Francuske revolucije država primjenjuje "zakon tla" (droit du sol), koji kaže da su prebivalište i etnički identitet nerazdvojni, tj. onaj ko živi u Francuskoj automatski je Francuz. Etničke manjine su kroz historiju asimilirane na sve načine, i to vrlo uspješno. Tek je nedavno, i to pod pritiskom Evropske Unije, Francuska dala važnija prava etničkim manjinama.

Jezik

Službeni jezik je francuski, ali postoji više lokalnih jezika: baskijski, bretonski, katalonski, korzički, flamanski, njemački (elzaški), oksitanski. Francuska vlada i školstvo tek su odnedavno dopustili njihovo korištenje. Regionalni se jezici danas uče u nekim školama, ali francuski ostaje jedini službeni jezik, kako na lokalnoj tako i na državnoj razini.

Religija

Džamija u Parizu

Glavna vjera u Francuskoj je katoličanstvo. Više od 80% stanovnika se izjašnjava kao katolici, ali to je zapravo samo tradicionalna vjerska pripadnost, jer najveći dio ljudi uopće ne drži katoličkih obreda, s obzirom da je Francuska još od Francuske revolucije vrlo svjetovna zemlja. Ipak, ona sadrži Lourdes, možda najslavnije katoličko mjesto hodočašća na svijetu.

Islam se u zadnjih pedeset godina jako proširio Francuskom zbog muslimanskih doseljenika iz bivših kolonija u sjevernoj Africi. Danas oko 9% stanovništva Francuske prakticira islam. Protestantizam se znatno smanjio nakon progona u 16. i 17. vijeku, pa protestanti danas čine samo 2% stanovništva. Jevreji čine samo 1% stanovništva, ali to je čak jedna trećina ukupnog broja Jevreja u Evropi. Jevrejska je zajednica oduvijek igrala vrlo važnu ulogu u Francuskoj, kako ekonomski tako i kulturno.

Obrazovanje

Kao i u skoro svim ostalim evropskim zemljama školovanje je obavezno. Djeca mogu pohađati nastavu u školama, kod kuće ili učiti samostalno. Za sada ima oko 10.000 djece i mladih koja ne pohađaju ni jedan od navedenih vidova nastave. Školstvo Francuske podijeljeno je na predškolsko (Maternelle), osnovnu školu (école élémentaire), ostale škole (collège, lycée), srednju školu i fakultet.

Kultura

Francuska kultura dala je ogroman doprinos čitavom evropskom naslijeđu. Na tlu Francuske stvoren je ogroman broj dijela koja se ubrajaju u najvrijednija ostvarenja evropske i svjetske kulturne baštine. Od srednjeg vijeka do savremenog trenutka skoro svi umjetnički stilovi imaju reprezentativne predstavnike u Francuskoj. Mnogi od njih su i nastali u Francuskoj i proširili svoj uticaj van njenih granica. Počev od arhitekture, slikarstva, kiparstva, muzike, književnosti do visoke mode i dizajna, Francuska, kolijevka obrazovanja, sa pravom drži prima jedne od kulturnih prijestolnica planete.

Među brojnim velikanima i genijima, spomenimo samo nekolicinu:

• arhitekt Le Corbusier
• izumitelj André-Gustave Citroën
• filozofi: Calvin, Descartes, Pascal, Sartre, Rousseau, Voltaire
• fizičari: Becquerel, de Coulomb, André Marie Amperé
• kemičari: Lavoisier, Louis Pasteur, bračni par Marie i Pierre Curie
• kipar Rodin
• književnici: Prudhomme, Lamartine, La Fontaine, Dumas otac, Dumas sin, de Saint-Exupéry, Verne, Rousseau, Camus, Gide, Stendhal, Flaubert, France, Ionesco, Nostradamus, Rabelais, Hugo, Balzac, Baudelaire, Rimbaud, Zola, Prévert, Molière i Proust
• redatelji: Truffaut i Godard
• kompozitori: Debussy, Berlioz, Ravel ,Bizet ,François Couperin,Camille Saint-Saëns.
• slikari: Braque, Cézanne, Corot, Courbet, Degas, Delacroix, Duchamp, Gauguin, Manet, Matisse, Monet, Renoir i Toulouse-Lautrec

Književnost

Sully Prudhomme - prvi francuz dobitnik Nobelove nagrade za književnost

Francuska književnost smatra se jednom od najbogatijih i najraznolikijih književnosti, najznačajnija zbog svog istraživanja ljudskog društva i pozicija individualca u društvu. Francuska književnost reflektira kulturnu i političku historiju Francuske. Do Francuske revolucije 1789, Francuska je imala društveno uređenje prema klasnom statusu, sa pravilima koja su određivala kako se pripadnici jedne klase trebaju odnositi prema članovima druge klase. Pogled kulture i društva slijedio je hijerarhijsku strukturu društva, uključujući i književne žanrove i stilove. Hijerarhija žanrova imala je epiku na vrhu, a prozne žanrove, kao romane, na dnu. Nekoliko francuskih klnjiževnika je dobilo Nobelovi nagradu:

1901 - Sully Prudhomme (prva Nobelova nagrada) 1904 - Frédéric Mistral 1911 - Maurice Maeterlinck 1915 - Romain Rolland 1921 - Anatole France 1927 - Henri Bergson 1937 - Roger Martin du Gard 1947 - André Gide

1952 - François Mauriac 1957 - Albert Camus 1960 - Saint-John Perse 1964 - Jean-Paul Sartre (odbio nagradu) 1969 - Samuel Beckett (Irac, pisao na engleskom i francuskom) 1985 - Claude Simon 2000 - Gao Xingjian (piše na kineskom)

Muzika

Jean-Baptiste Lully

Francuska ima dugu i bogatu muzičku tradiciju. Kroz ranije faze razvoja muzike, francuski su kompozitori ostavili velik trag na razvoju klasične muzike, dok je u savremenom periodu Francuska ponudila nekoliko značajnih imena popularne muzike. Francuska klasična muzika dugo je bila u sjeni talijanske i njemačke. Iako je francuski barok ponudio imena poput Jeana-Baptistea Lullyja, jednog od pionira opere, ili Marca-Antoinea Charpentiera, preludij čijeg je Te Deuma jedno od najprepoznatljivijih djela današnjice, dvorska muzika poticana na raskošnom dvoru Louisa XIV. nije se uspjela nametnuti u odnosu na onu svojih susjeda. Izvjesni renome postigao je i Jean-Philippe Rameau, jedan od kompozitora kasnog baroka, dok je François Couperin bio glavni predstavnik rokokoa u Francuskoj. Klasicizam je donio konačni krah dominacije talijanske muzike, no u Francuskoj nije imao značajnog odjeka. Francuska se na sceni klasične muzike u cijelosti etablira u periodu romantizma, kada se estetski duh tog pokreta masovno širi cijelom Evropom.

U 20. vijeku došlo je do brzog prodora popularnih žanrova, poput jazza, rocka i popa. Vrlo brzo, formirao se specifičan muzički žanr, poznat kao chanson française. Najznačajniji interpretatori šansona bili su Édith Piaf i Charles Aznavour. Francuski umjetnici ostavili su i značajan trag na polju elektronske muzike, ponudivši nekoliko pionirskih autora tom žanru. Jean-Michel Jarre je već tokom 70-ih godina etablirao žanr i ostvario međunarodnu karijeru, dok je David Guetta tokom 2000-ih postao jedan od najpopularnijih svjetskih muzičara. Globalnu slavu i popularnost tokom 2000-ih godina dostižu i elektronski dueti Daft Punk i Air, potonji koji je sarađivao i na nekoliko soundtrackova filmske muzike.

Gastronomija

Poznati francuski sir Roquefort

Sistemski uzgoj domaćih životinja, peradi i ribe, poboljšana obrada zemlje te kultura sira i vina sačuvana od antičkoga doba, stvorili su iz italijanske kuhinje svojevrsno umjetničko djelo, koje je Katarina Medici prenijela u Francusku. Gastronomija razvijena na toj osnovi proslavila je francusku kuhinju u svijetu. Asimilacijom vrsnih jela i iz drugih evropskih zemalja francuska gastronomija je stvorila u 19. vijeku tzv. Internacionalnu kuhinju, koja je pridonijela homogenizaciji ukusa klasifikacijom jela i vina.

U francuskim jelima rijetko ima masti, a nikada nema zaprške. Jela se zamašćuju maslacem ili uljem, a i to se uklanja sa jela ako je masnoća prevelika. Druga karakteristika francuske kuhinje je u raznovrsnosti jela. Po svom geografskom položaju Francuska je najpotpunija cjelina u pogledu ljudske ishrane u Evropi. Francuska prehrana je bogata vitaminima i vlaknima, što je od velike koristi za probavu. Još je jedna važna odlika francuske kuhinje njeno bogatstvo raznim umacima - postoji više od 3.000 patentiranih umaka u Francuskoj. Oni čine hranu bogatom i ukusnom. S druge strane, mlijeko i mliječne proizvode teško je zapaziti na tipičnoj francuskoj trpezi. Jedini izuzetak tom pravilu je poznati francuski sir. Francusko je vino često korišteno, i kao sastojak u pripremi raznih jela.

Praznici

datum	bosanski naziv	lokalni naziv
1. januara	Nova godina	Jour de l'An
promjenjivo	Uskrsni ponedjeljak	Lundi de Pâques
1. maja	Praznik rada	Fête du Travail
8. maja	Dan pobjede	Victoire 1945
promjenjivo	Uznesenje Kristovo	Ascension
promjenjivo	Duhovi	Pentecôte
14. jula	Dan pada Bastilje	Fête Nationale
15. augusta	Velika Gospa	Assomption
1. novembra	Svi sveti	Toussaint
11. novembra	Dan primirja	Armistice 1918
25. decembra	Božić	Noël

Također pogledajte

• Francuski jezik
• Francuzi
• Francuska revolucija
• Pariz
• La Marseillaise
• Julska revolucija

Vanjski linkovi

• Elizejska palača - službena stranica predsjednika
• Predsjednik vlade - službena stranica vlade
• Assemblée Nationale - francuski parlament
• Sénat - francuski senat
• Državna administracija Arhivirano 24. 2. 2011. na Wayback Machine - poveznice na razne ustanove
• Virtuelle Fachbibliothek Romanischer Kulturkreis - Vifarom