Ante Marković

Ante Marković
Premijer SFRJ
Vrijeme na dužnosti 16. mart 1989 – 20. decembar 1991.
Prethodnik	Branko Mikulić
Nasljednik	Aleksandar Mitrović (v.d.)
7. predsjednik predsjedništva SR Hrvatske
Vrijeme na dužnosti 10. maj 1986 – 10. maj 1988.
Prethodnik	Ema Derossi-Bjelajac
Nasljednik	Ivo Latin
Lični podaci
Rođenje	(1924-11-25) 25. novembar 1924. Konjic, Kraljevina SHS
Smrt	28. novembar 2011(2011-11-28) (87 godina) Zagreb, Hrvatska
Nacionalnost	Hrvat

Ante Marković (25. novembar 1924 – 28. novembar 2011) bio je jugoslavenski političar.

Diplomirao je elektrotehniku na Univerzitetu u Zagrebu 1954. godine. Dugo je radio u preduzeću "Rade Končar", Zagreb, najprije kao dizajner, zatim kao šef odsjeka za ispitivanje, a potom kao pomoćnik tehničkog direktora i na kraju kao pomoćnik generalnog direktora.

Od 1961. do 1984. godine bio je generalni direktor ovog preduzeća, koje je brojalo 25.000 zaposlenih. Politikom se počeo baviti 1982. i do kraja 1991. godine bio je na sljedećim položajima:

• Predsjednik Izvršnog vijeća Socijalističke Republike Hrvatske (1982 – 1986).
• Predsjednik Predsjedništva Socijalističke Republike Hrvatske (1986 – 1988).
• Predsjednik Saveznog Izvršnog vijeća Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (16. marta 1989. do 20. decembra 1991), premijer SFRJ.

Predsjednikom Saveznog izvršnog vijeća, dakle de facto premijerom SFRJ, imenovan je marta 1989. godine, nakon ostavke Branka Mikulića. Krajem 1989. godine pokrenuo je ambiciozan program ekonomskih reformi, dotad neviđenih u SFRJ, koje su uključivale i stabilizaciju dinara, kao i privatizaciju putem dodjele dionica radnicima. Rezultat je bio zaustavljanje inflacije, koja je uzela maha tokom osamdesetih godina 20. vijeka, kao i brzo i značajno, premda kratkotrajno, povećanje životnog standarda. To je Markovića u tome trenutku učinilo jednim od najpopularnijih političara u jugoslavenskoj historiji.

Ekonomske reforme

Marković se rukuje sa američkim predsjednikom Georgeom H. W. Bushom 1989.

U vrijeme preuzimanja pozicije predsjednika SIV-a 1989, Jugoslavija je imala jednu od najvećih inflacija kao i najnižu produktivnost. SIV je predložio mjere a Savezna skupština donijela je niz zakona. Time je omogućeno tržište novca, kapitala i radne snage. 90 odsto uvoza je liberalizovano. Marković se obratio SAD-u i MMF-u za finansijsku podršku. MMF je insistirao na suzbijanju inflacije, strukturno prilagođavanje ekonomije, zaustavljanje javne potrošnje, održavanju kursa dinara i realnih kamatnih stopa. Nakon prvih rezultata Marković 18. decembra u Skupštini Jugoslavije iznosi svoje prijedloge:

• 100 miliona dolara u federalnom budžetu za podršku nezaposlenim radnicima
• Otvaranje novih radnih mjesta
• Prekvalifikacija i dokvalifikacija radnika
• 50 miliona dolara za program socijalne zaštite socijalno ugroženog stanovništva

Marković je smatrao da je potrebno 4-5 godina za realizaciju. Ohrabrivao je političare da se odreknu nacionalizma, pokazujući nekadašnje ratove na tlu Evrope gdje su nekadašnji neprijatelji uložili vlastitu energiju u ekonomski razvoj:

Zar mi to isto nismo učinili 1941. godine u zajedničkoj borbi za goli život, za punu nacionalnu ravnopravnost? Treba li da vratimo točak istorije nazad i da platimo cijenu koju smo već platili?! Zablude ćemo plaćati siromaštvom, trovanjem duha i položajem daleke periferije u Evropi...

– Ante Marković 1989. u Skupštini Jugoslavije

Posljedice reformi

Do marta 1990. nastalo je oko 292000 privatnih preduzeća. Sivo devizno tržište je uklonjeno, dinar denomiran 10000:1, suzbijena inflacija. Uvedena je konvertibilnost s njemačkom markom u odnosu 7:1. Za samo 3 sedmice devizne rezerve SFRJ su narasle za 800 miliona dolara.

Nije bitno da li će negdje pobijediti jedna ili druga stranka, već da se naš sistem reformi ne može dovoditi u pitanje. Razgovarali smo sa svim republičkim rukovodstvima, kazali im: ako nijeste za Jugoslaviju, recite to da se ne mučimo. Svi su rekli da su za Jugoslaviju

– Ante Marković 2009. na međunarodnoj konferenciji

Marković je svoju popularnost dugovao svom imidžu novog, modernog političara zapadnoga stila. Također je održavao popularnost time što je ostajao po strani sve većih sukoba unutar Saveza komunista Jugoslavije i što je pokušavao da posreduje u sukobima između pojedinih jugoslavenskih republika.

Kada se SKJ raspao januara 1990. godine, Marković se mogao osloniti samo na vlastitu popularnost i uspjeh svojih ekonomskih reformi. Jula 1990. godine osnovao je Savez reformskih snaga Jugoslavije, političku partiju koja ja podržavala njegove ekonomske reforme i zalagala se za evolutivnu reformu cjelokupnog društvenog i državnog uređenja SFRJ.

Markovićev program reformi, međutim, ubrzo je sabotirala vlada Slobodana Miloševića, a savezna vlada je bila dodatno oslabljena pokretima za nezavisnost u Sloveniji i Hrvatskoj. Tokom posljednjih mjeseci svoga mandata Marković je pokušavao da pronađe kompromis između ove dvije republike s jedne strane, i Srbije i Crne Gore s druge strane, koje su tražile da Jugoslavija opstane kao centralizirana država. Međutim, njegovi napori nisu urodili plodom, iako su ih podržavale nove demokratske vlasti u Bosni i Hercegovini i Makedoniji, prije svega zato što se Jugoslavenska narodna armija (JNA), za koju bi se očekivalo da bude njegov najveći saveznik, svrstala uz Miloševića i srpsko nacionalističko vodstvo.

A, što se tiče njegovog odnosa prema Jugoslaviji, on je imao jedan čudan stav koji, po mom mišljenju, nije bio ni iskren, da Jugoslavija može da se spasi ekonomskim reformama. On uopšte nije uvažavao da postoje politički problemi u Jugoslaviji koji zadiru u pitanje teritorijalnog opstanka Jugoslavije.

– Borisav Jović za Radio Slobodna Evropa 2008

TV-Stanica YUTEL

Glavni članak: YUTEL

Ante Marković je od osnivača tv-stanice YUTEL koje je služila kao ravnoteža tadašnjim nacionalistički orijentisanim medijima.

Raspad Jugoslavije

Marković je ostao na dužnosti i poslije izbijanja rata, premda je već ranije izgubio kontrolu nad JNA i nad svim drugim polugama vlasti u federaciji. Dana 19. decembra 1991. na konferenciji za štampu Ante Marković je "vratio mandat" građanima Jugoslavije, rekavši da ne postoji više nijedan državni organ u Jugoslaviji kome bi se mogla podnijeti ostavka.

Poslijeratni period

Nakon toga nestao je iz javnog života jugoslavenskih država i posvetio se poslovnoj karijeri. Godine 2003. nastupio je kao svjedok optužbe na suđenju Slobodanu Miloševiću pred Haškim tribunalom, nakon čega je dao intervju zagrebačkom nedeljniku Globus, gdje je izjavio kako su mu i Franjo Tuđman i Milošević potvrdili da su se marta 1991. godine u Karađorđevu dogovorili o podjeli Bosne i Hercegovine.

Umro je 28. novembra 2011. godine.

Vanjski linkovi

• Članak o Anti Markoviću (srpski)