Rebetiko

Krogit e-barzh !
Un danvez pennad eo ar pennad-mañ ha labour zo d'ober c'hoazh a-raok e beurechuiñ.
Gallout a rit skoazellañ Wikipedia dre glokaat anezhañ.

Ar rebetiko (ρεμπέτικο), pe rembétiko, pe rebétiko tragoúdi (ρεμπέτικο τραγούδι), a zo ur sonerezh poblek eus Bro-C’hres a oa deuet war-wel er bloavezhioù 1920. Ar soner, ar c’haner hag ar c’homposer a zo anvet ar rebétis (ο ρεμπέτης) pe ar rebétissa (η ρεμπέτισσα) evit ur plac’h, ar rebétes (οι ρεμπέτες) el liester.

En-dro da grouidigezh ar Rebétiko

Er bloavezhioù 1920 e oa bet krouet ar rebétiko pa gejas en Atenas(Αθήνα) ar repuidi tec'het eus Asia ar c’hornôg (feuremglev Lausanne, 1923) ha tud deuet eus tiriadoù war ar maez hag eus an Inizi (da skouer inizi kyklades) evit kavout ur vuhez welloc’h. Ar re-se en dienez a oa o chom e memes karterioù paour e Atenas pe er Pireas (Πειραιάς) hag e Thessaloniki (Θεσσαλονίκη). Ur wir dispell a oa outo er gevredigezh c'hresian peogwir e oa o kornogelaat muioc'h-mui er mare-se . Setu, gant un endro sokial hag ur meskad sevenedurel e oa ganet ar Rebetiko.

Rumm Smyrneiko ha rumm pireotiko

Ar rebetiko a gendastum daou rumm sonerezh disheñvel. Ar binvigi ha testennoù ar c’hanaouennoù a cheñch etre ar sonerezh awenet gant repuidi deus Smyrne, ar Smyrnéiko, hag ar rumm anvet Pireotiko.

Istor ar Rebétiko

Abaoe 1922, ar sonerezh a oa awenet gant ar repuidi deus an Impalaeriezh Otoman, tud a zo deuet gant o hengounioù musikal. Ur bern binvigi a veze implijet ganto : oud, violoñs, santouri, kanonaki … ar mouezhioù a oa uhel. Pouezusoc’h oa ar rumm Smyrnéiko.

E 1936 e oa roet ar gallout da Ioánnis Metaxás (Ιωάννης Μεταξάς), un diktatourer. An dalvoud-se a cheñche an traoù gant ar rebétiko. An téké a oa serret gant Ionnis Metaxas. Kontrollezh a oa war an testennoù. Ar rebétiko oa difennet war an radio. Bouzouki hag baglamas a veze distrujet pa veze kavet gant ar boliserien evit naetaat ar sevenadur gresian deus traoù ar Reter. Ret oa d’ober gant ar c’hontrollerezh. Kuzhet e oa bed ar Rebetiko e-pad ar mare mañ, sonadegoù ha kejadennoù oa aozet e-sekred. Un nebeud sonerien e veze ranket mont kuit deus an Attika (Αττική) Daoust ma oa bed ar rebetiko dindan ar c’hontrollerezh e oa skrivet c’hoazh kanaouennoù hag ar rebétes a ijine traoù evit chom hep bezañ tapet…da skouer e oa a-wezhoù great an testennoù gant skridoù kuzh.

Abaoe 1941 pa oa erruet an alemanis e bro-c’hres e oa echu gant tout an enrolladennoù ha gant an téké.

Goude ar Brezel a ya ar rebetiko da vezañ disheñvel. Muioc’h-mui awenet gant ar C’hornôg. Ar benvegioù deus Azia a ya diwar-wel. Kasi nemet bouzouki ha gitar e veze kavet e blaovezhiou 1950 hag e oa tamm-a-tamm war an tredan. Ar rebetiko a oa brudetoc’h-brudetañ e Bro-C’hres. Tud a yae da vezañ pinvidik-tre gant ar rebetiko.

Danvez ar c’hanaouennoù

Kanaouennoù a vez diwar-benn un doare da vevañ “rebets”. An dra pouezusañ a oa en Enor, bezañ mat en e galon ivez ma ne vez ket doujet ouzh an lezennoù. An den war a marz, ar mangkas, az ay da vezañ ar skouer. Er c’hanaouennou e vez komzet ivez deus an téké, al lec’hiou e veze sonet ar Rebétiko. Er téké e veze butunet « hashish» gant an narguile en un doare boutin. An dramm-mañ implijet kalz a oa puezus er bed ar rebétiko, kavet e vez en ur bern testennoù. An anv ispisial a zo evit kanaouennoù diwar-benn an hashish, Hassiklidika. Kavet e vez ur kalz a testennoù diwar benn ar boliserien hag an toull-bac’h peogwir e oa gouarnament Bro-C’hres feulz gant an rebetès. Testennoù war ar gasterezh a zo ivez.

Rebetiko e Stadoù-Unanet

Goude 1918, gant ar brezel hag an treuztiriadurioù etre an impalierezh otoman ha Bro-C’hres ez ae ur bern tud da Stadou unanet. E 1919 e oa krouet an ti-embann pladenn gentañ, bez oa enrolladennoù e Stadou-Unanet a-raok e Bro-C’hres. Unan a zo brudet-tre: “Mirlisou” sonerezh film Pulp Fiction a zo ur standar rebetiko.

Kanerien ha kanerezed

Róza Eskenázy (Ρόζα Εσκενάζυ)
Ríta Abatzí (Ρίτα Αμπατζή)

Sotiría Béllou (Σωτηρία Μπέλλου)
Anna Chrysafi (Άννα Χρυσάφη)
Maríka Nínou (Μαρίκα Νίνου)

Andonis Dalgas
Stélios Perpiniádis pe Stellákis (Στέλιος Περπινιάδης)
Stratos Pagioumtzis(Στράτος Παγιουμτζής)

Pladennoù

About Indian Cannabis 1928 - 1946 The Greek Archives, 2001
Great Voices of Constantinople 1927-1933, Rounder Records, 1997.
Greek-Oriental Rebetica-Songs & Dances in the Asia Minor Style:The Golden Years, Arhoolie Records, 1991.
Marika Papagika - Greek Popular and Rebetic Music in New York 1918-1929, Alma Criolla Records, 1994.
Markos Vamvakaris, Bouzouki Pioneer, 1932-1940, Rounder Records, 1998.
Mortika - Rare Vintage Recordings from a Greek Underworld, ARKO records, Uppsala, 2005. CD and book, also issued as 2LP box by Mississippi Records, 2009.
Mourmourika: Songs of the Greek Underworld, Rounder Records, 1999.
My Only Consolation: Classic Pireotic Rembetica 1932-1946, Rounder Records, 1999.
Rembetica: Historic Urban Folk Songs From Greece, Rounder Records, 1992.
Rembetika: Greek Music from the Underground, JSP Records, 2006.
Rembetika 2: More of the Secret History of Greece's Underground Music, JSP Records, 2008.
Rebetiki Istoria, EMIAL-Lambropoulos, Athens 1975-76 - LP series in six volumes, later also issued on cassettes and CDs.
Roza Eskenazi - Rembetissa, Rounder Records, 1996.
The Rough Guide to Rebetika, World Music Network, 2004.
Vassilis Tsitsanis - All the pre-war recordings, 1936-1940 (5CD), JSP Records, 2008.
Vassilis Tsitsanis - The Postwar Years 1946-1954, (4CD), JSP Records, 2009.
Women of Rembetica, Rounder Records, 2000.

Gwelit ivez

Levrlennadur

(fr) Gail Holst : Aux sources du Rebetiko , ed. Nuits rouges, 2001
(fr) Elèni Cohen:Rébètiko,un chant grec,ed.Christian Pirot,2008
(fr) Prudhomme David, Rebetiko, la mauvaise herbe, ed. Futuropolis, 2009
(fr) Lacarrière & Volkovitch, La Grèce de l'ombre, ed. Christian Pirot, 1999
(el)Page bibliographique Βιβλιογραφία για το Ρεμπέτικο

Liammoù diavaez

(fr) : lec'hienn Eleni Cohen, bennigourez war ar rebetiko

Filmoù

Rebétiko (Ρεμπέτικο), Kostas Ferris, 1983