Святы Прастол

Святы Прастол, або Папскі Прастол (лац.: Sancta Sedes, італ.: la Santa Sede) — афіцыйная зборная назва Папы Рымскага і Рымскай курыі.

Суверэнітэт Святога Прастола

Святы Прастол у міжнародным публічным праве з'яўляецца суверэнным суб'ектам у статусе persona sui generis. Святы Прастол таксама валодае ўласнай дапаможнай суверэннай тэрыторыяй, горадам-дзяржавай Ватыкан, якая кіруецца ад імя рымскага пантыфіка губернатарам (называецца прэзідэнтам камісіі пантыфіка ў Ватыкане). Гэту пасаду заўсёды займае кардынал Рымскай курыі, прызначаны Папам.

Суверэнітэт Ватыкана, пацверджаны ў Латэранскіх пагадненнях 1929 з каралеўствам Італія, зыходзіць ад пастаяннага свецкага суверэнітэту Святога Прастола, які налічвае каля паўтары тысяч гадоў (усталяваны Папам Рыгорам Вялікім у 601), з'яўляючыся найстаражытнай суверэннай адзінкай у свеце.

Суверэнітэт Святога Прастола прызнаны ў міжнародным праве як самастойны і цалкам незалежны ад наяўнасці суверэннай тэрыторыі (persona sui generis). Усе дыпламатычныя адносіны ўсталёўваюцца не з горадам-дзяржавай Ватыкан, а са Святым Прастолам. Дыпламатычныя місіі замежных дзяржаў акрэдытуюцца пры Святым Прастоле. Дыпламатычныя місіі Святога Прастола называюцца апостальскімі нунцыятурамі і ўзначальваюцца апостальскімі нунцыямі (статус надзвычайнага і паўнамоцнага пасла) або апостальскімі пра-нунцыямі (статус надзвычайнага пасланца і паўнамоцнага міністра). Святы Прастол з'яўляецца пастаянным назіральнікам пры ААН.

Святы Прастол — тэакратычная выбарная манархія, якая ўзначальваецца Папам Рымскім, якога выбіраюць канклавам (калегіяй кардыналаў) пажыццёва. Папа Рымскі мае тры непадзельныя функцыі:

• Як свецкі суверэн у статусе манарха (з кваліфікацыяй суверэннага князя);
• Як рымскі біскуп, ён з'яўляецца главой каталіцкай царквы і яе вышэйшым кіруючым іерархам;
• Як суверэн горада-дзяржавы Ватыкан (дапаможнай тэрыторыі ў статусе суверэннага княства).

Урадам Святога Прастола з'яўляецца Рымская курыя, якая складаецца з дзяржаўнага сакратарыята (падзеленага на дзве секцыі — агульных спраў і замежных спраў), камісій і кангрэгацый.

Гісторыя

Пасля паражэння ў 1322 годзе партыі гібелінаў (прыхільнікаў імператараў Свяшчэннай Рымскай імперыі (пачынаючы з Гогенштаўфенаў (Швабская дынастыя)) у вайне з гвельфамі (прыхільнікамі Святога Прастола), рэзідэнцыя Святога Прастола ўсё яшчэ часова знаходзілася ў Авіньёне, куды была эвакуіравана з Рыма ў 1309 годзе. Вяртанне назад Святога Прастола ў Рым адбылося ў 1377 годзе ў пантыфікат Рыгора XI.

Да 1871 года Святы Прастол валодаў велізарнай дапаможнай суверэннай тэрыторыяй, якая займала практычна ўсю цэнтральную частку Апенінскага паўвострава (Царкоўная дзяржава, Папская вобласць, Папская дзяржава — Stato della Chiesa або Stato Pontifico). Папа як свецкі суверэн часам перадаваў тэрыторыі, якія належаць Святому Прастолу, пад поўнае свецкае кіраванне, ствараючы такім чынам свецкіх феадальных васалаў у асобе прызначаных ім кіраўнікоў. Такім кіраўнікам Папа прысвойваў тытулы герцагаў (рэдка маркізаў, менш значным васалам) і званне ганфаланьера Святой Царквы. Напрыклад, у 1561 годзе Папа Пій IV (Джавані Анжэла дзі Медычы) дараваў тытулы вялікага герцага Тасканскага і герцага Фларэнцыі свайму пляменніку Козіма дзі Медычы, які ўжо да гэтага атрымаў у феадальнае валоданне Таскану і Фларэнцыю як папскі васал у рангу ганфаланьера і генерала Святой Царквы.

У 1870 годзе, падчас пантыфіката Пія IX, войскі караля Італіі Віктара Эмануіла II, падрыхтаваныя Джузэпэ Гарыбальдзі, уварваліся на тэрыторыю Царкоўнай дзяржавы і шматкроць перавышаючымі сіламі здушылі супраціўленне ваенных фарміраванняў (і жандармерыі) Святога Прастола (узброеныя фарміраванні Святога Прастола на той момант складалі не больш за 17 000 чалавек), захапілі Рым. Яшчэ ў 1861 годзе, калі было абвешчана аб'яднанае Каралеўства Італія, Рым быў абвешчаны сталіцай гэтай дзяржавы (фактычна ёй быў Турын, рэзідэнцыя Віктара Эмануіла II як сардзінскага караля); з гэтага моманту валоданне Рымам, які знаходзіўся да Франка-прускай вайны пад французскай ваеннай абаронай, уяўляла для Італіі асобае палітычнае рымскае пытанне.

Пасля 1870 года Папская вобласць спыніла існаванне, і Святы Прастол быў пазбаўлены дапаможных тэрыторый. Аднак на самага Папу, членаў Рымскай курыі і папскіх прыдворных ніхто тронуць не адважыўся. Рэзідэнцыя Святога Прастола — Ватыкан — засталася недатыкальнай, аж да такой ступені, што каралеўская паліцыя нават не раззброіла ніводнае сухапутнае ваеннае фарміраванне Святога Прастола: ні корпус палацінскай гвардыі (міліцыю), які складаўся з грамадзян Рыма, ні дваранскую гвардыю (Guardia Nobile), якая складалася з папскіх рыцараў — рымскіх патрыцыяў і дваран Святога прастола, ні нават папскую жандармерыю, функцыі якой былі цалкам страчаны са стратай тэрыторыі, ні швейцарскую гвардыю — асабістую ахову Папы. Раззброены былі толькі легіянеры (папскія зуавы) і часці ваенна-марскога флоту Святога Прастола. Каралеўства Італія нават безумоўна і цалкам прызнавала ўсе званні і дваранскія тытулы, якія дараваліся Святым Прастолам з 1871 па 1929, у перыяд фармальнай адсутнасці суверэннай дапаможнай тэрыторыі (хоць, як кур'ёз, тэрыторыя Ватыкана па-ранейшаму ахоўвалася папскімі вайсковымі часцямі). Хоць Святы Прастол ніколі не пазбаўляўся свайго ўнікальнага суверэнітэту (у статусе persona sui generis), аднак у 1871 годзе ён пазбавіўся магчымасці дараваць феоды, чаканіць манету і збіраць мыту і падаткі.

Але ў 1929 годзе Каралеўства Італія і Святы Прастол узаконілі свае адносіны ў Латэранскіх пагадненнях і фармальна пацвердзілі прызнанне адзін аднаго суверэннымі суб'ектамі, пры гэтым Каралеўства Італія фармальна вярнула Ватыкан (і летнюю рэзідэнцыю пантыфіка — Кастэль-Гандольфа) пад поўную юрысдыкцыю Святога Прастола (юрыдычна, паколькі фактычна Каралеўства Італія ніколі раней не ажыццяўляла ніводнага прававога акту ў дачыненні да Ватыкана).

Ватыкан не з'яўляецца самастойнай дзяржавай (хоць часам у дакументах называецца горадам-дзяржавай «Stato della Citta del Vaticano»), а з'яўляецца суверэннай тэрыторыяй Святога Прастола (што часта блытаюць). Статус гэтага палітыка-тэрытарыяльнага ўтварэння ўсталяваны палажэннямі Латэранскіх пагадненняў. Суверэнітэт Ватыкана не самастойны, а зыходзіць ад суверэнітэту Святога Прастола, а апошні з'яўляецца базавым суверэнным суб'ектам, праваздольным да ўсталявання дыпламатычных адносін. Менавіта Святы Прастол, а не Ватыкан прадстаўлены ў ААН.

Літаратура

1. Енё Гергей. История папства Архівавана 22 лютага 2008.
2. Самуил Лозинский. История папства.

Спасылкі

• Афіцыйны сайт Святога Прастола «Sancta Sedes» на васьмі мовах — англійскай, іспанскай, італьянскай, кітайскай, лацінскай, нямецкай, партугальскай і французскай
• Тэкст Латэранскіх пагадненняў Архівавана 23 мая 2018.
• Царкоўная дзяржава. Артыкул у Каталіцкай энцыклапедыі (англ.)