Свантэ Пяэба

Свантэ Пяэба
Свантэ Пяэба
	шведск.: Svante Pääbo
Дата нараджэння	20 красавіка 1955[…] (69 гадоў)
Месца нараджэння	Оскар[d], Стакгольм;
Грамадзянства	Швецыя;
Бацька	Сунэ Бергстрэм
Маці	Карын Пяэба[d]
Жонка	Linda Vigilant[d]
Род дзейнасці	генетык, біёлаг, эвалюцыяніст
Навуковая сфера	палеагенетыка, эвалюцыйная антрапалогія[d], генетыка чалавечай эвалюцыі[d], генетыка, эвалюцыйная біялогія і evolutionary genetics[d]
Месца працы	Мюнхенскі ўніверсітэт Людвіга-Максіміліяна; Інстытут эвалюцыйнай антрапалогіі таварыства Макса Планка; Okinawa Institute of Science and Technology[d];
Навуковая ступень	доктар філасофіі
Альма-матар	Упсальскі ўніверсітэт;
Вядомы як	адзін з заснавальнікаў палеагенетыкі; расшыфроўка геному неандэртальца, адкрыццё дзянісаўскага чалавека
Член у	Саксонская акадэмія навук[d]; Леапальдзіна; Шведская каралеўская акадэмія навук; Нацыянальная акадэмія навук ЗША; BBAW[d]; Французская акадэмія навук; Шведская каралеўская акадэмія інжынерных навук[d]; Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук; Еўрапейская акадэмія[d]; Лонданскае каралеўскае таварыства;
Узнагароды	прэмія імя Лейбніца[d] (1992) ганаровы доктар Цюрыхскага ўніверсітэта[d] (1994) Max Delbrück Medal[d] (1998) медаль Каруса[d] (1999) ганаровы доктар Хельсінкскага ўніверсітэта[d] (2000) прэмія імя Эрнста Шэрынга[d] (2003) Leipziger Science Award[d] (2003) Louis-Jeantet Prize for Medicine[d] (2005) honorary doctor of Royal Institute of Technology[d] (2008) Kistler Prize[d] (2009) ганаровы доктар Каралінскага інстытута[d] (25 мая 2012) Gruber Prize in Genetics[d] (2013) Sven Berggren prize[d] (2013) Вялікі залаты медаль імя М. В. Ламаносава (2014) Keio Medical Science Prize[d] (2016) Breakthrough Prize in Life Sciences[d] (2016) замежны член Лонданскага каралеўскага таварыства[d] (2016) прэмія Дэна Дэвіда[d] (2017) Прэмія Японіі[d] (2020) Nierenberg Prize[d] (2018) Newcomb Cleveland Prize[d] (2010) прэмія Мэсры[d] (2021) Honorary doctor of the University of Liège[d] (17 снежня 2024)
Сайт	eva.mpg.de/genetics/staf…
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Свантэ Пя́эба, у шведскім маўленні Свантэ Пэ́эбу (эст.: і шведск.: Svante Pääbo; нар. 20 красавіка 1955(1955-04-20)^[1]^[2]^[…], Оскар^[d], Стакгольм^[3]) — шведскі біёлаг, спецыяліст па эвалюцыйнай генетыцы. Лаўрэат Нобелеўскай прэміі па фізіялогіі і медыцыне (2022).

Біяграфія

Сын біяхіміка Сунэ Бергстрэма, лаўрэата Нобелеўскай прэміі па фізіялогіі і медыцыне (1982). Маці, Карын Пяэба — хімік эстонскага паходжання.

Вучыўся ў школе для перакладчыкаў, з 1975 года вывучаў ва Упсальскім універсітэце егіпталогію, рускую мову, гісторыю навукі і медыцыны. Абараніў дысертацыю па малекулярнай імуналогіі (1986). Затым нядоўга працаваў у цэнтры малекулярнай біялогіі Цюрыхскага універсітэта і ў Інстытуце вывучэння рака ў Лондане. У 1987—1990 гадах на постдактарантуры ва Універсітэце Каліфорніі ў Берклі, у лабараторыі Алана Уілсана, дзе займаўся вылучэннем генетычнага матэрыялу выкапнёвых і вымерлых у найноўшы час жывёл. У 1990—1997 гадах — прафесар агульнай біялогіі ў Мюнхенскім універсітэце, з 1997 года — дырэктар дэпартамента генетыкі ў інстытуце эвалюцыйнай антрапалогіі ў Лейпцыгу.

Дасягненні

Пяэба — адзін з заснавальнікаў такой дысцыпліны, як палеагенэтыка, якая займаецца даследаваннем першых людзей і гамінідаў пры дапамозе генетычных метадаў. Пачаў працу ў гэтай галіне ў 1984 годзе з вывучэння старажытнаегіпецкіх мумій з еўрапейскіх калекцый музеяў, да якіх атрымаў доступ праз свайго выкладчыка егіпталогіі. У 1985 годзе ўпершыню ў гісторыі дастаў з мумій генетычны матэрыял^[9]. У 2006 годзе абвясціў аб плане поўнай расшыфроўкі геному неандэртальца. У лютым 2009 года было абвешчана аб дасягненні першых папярэдніх вынікаў, і ў маі 2010 года яны былі апублікаваныя ў часопісе «Science». У сакавіку 2010 года група Пяэба, вывучала ДНК, вынятую з фрагмента косткі, знойдзенай ў Дзянісавай пячоры на Алтаі, і прыйшла да высновы пра існаванне ў старажытнасці раней невядомага віду гамінідаў — дзянісаўскага чалавека. У 2016 годзе група Пяэба апублікавала працу, у якой на падставе параўнальнага аналізу геномаў амаль 2000 людзей з усяго свету зроблена выснова, што было не менш за тры эпізоды скрыжавання паміж неандэртальцамі і рознымі групамі чалавека разумнага^[10]^[11].

Паведамленне групы Пяэба ў 2002 годзе аб адкрыцці так званага «гена мовы» FOXP2 выклікала шырокі грамадскі рэзананс і навуковую дыскусію.

Узнагароды і прызнанне

1992 — Прэмія імя Лейбніца
1998 — Max Delbrück Medal
1999 — Carus-Medaille Леапальдзіны
2003 — Leipziger Wissenschaftspreis
2005 — Louis-Jeantet Prize for Medicine
2009 — Прэмія Кістлера
2013 — Прэмія Грубера
2014 — Вялікі залаты медаль імя М. В. Ламаносава, «За выдатныя заслугі ў галіне палеагенетыкі і археалогіі»^[12].
2016 — Прэмія Кэйо
2016 — Прэмія за прарыў у галіне медыцыны
2017 — Прэмія Дэвіда Дэна
2018 — HFSP Nakasone Award
2018 — Прэмія прынцэсы Астурыйскай
2018 — Прэмія Кёрбера
2018 — Прэмія Нірэнберга, SIO
2019 — Прэмія Уайлі
2019 — Медаль Дарвіна — Уолеса
2020 — Прэмія Японіі
2021 — Прэмія Мэсры
2022 — Нобелеўская прэмія па фізіялогіі і медыцыне

Узнагароджаны ордэнам «За заслугі» (2008) і Вялікім крыжам ордэна «За заслугі перад Федэратыўнай Рэспублікай Германія» (2009).

Член Шведскай каралеўскай акадэміі навук, Еўрапейскай акадэміі (1998), Берлінска-Брандэнбургскай акадэміі навук (1999), Леапальдзіны (2001), Саксонскай акадэміі навук (2004), Амерыканскай акадэміі мастацтваў і навук (2011), замежны член НАН ЗША (2004)^[13], Французскай акадэміі навук (2015)^[14] і Лонданскага каралеўскага таварыства (2016). Ганаровы доктар Ірландскага нацыянальнага універсітэта у Голуэе (2015).

Зноскі

↑ ^а ^б Svante Pääbo // Munzinger Personen Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q107343683"></a>
↑ ^а ^б ^в ^г (unspecified title) Праверана 3 кастрычніка 2022.
↑ ^а ^б ^в Pääbo, Svante Erik // Sveriges befolkning 1980 — Sveriges Släktforskarförbund, 2004. — ISBN 91-87676-37-0 Праверана 3 кастрычніка 2022.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q40781264"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q10685961"></a>
↑ ^а ^б Sleeping with the Enemy — 2011. Праверана 3 кастрычніка 2022.
↑ (not translated to en-gb) Svante Pääbo: ‘It’s maybe time to rethink our idea of Neanderthals’ // The Guardian — Britain: (untranslated), 2023. — 161152 экз. — ISSN 0261-3077 Праверана 12 студзеня 2023.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q145"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q11148"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2665980"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q60687662"></a>
↑ ^а ^б ^в Czech National Authority Database Праверана 7 лістапада 2022.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863"></a>
↑ https://www.ae-info.org/ae/User/Pääbo_Svante
↑ Fellows Directory
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q99485572"></a>
↑ Harold M. Schmeck Jr (16 April 1985). "Intact Genetic Material Extracted from an Ancient Egyptian Mummy". New York Times.
↑ Svante Pääbo Excavating Neandertal and denisovan DNA from the genomes of Melanesian individuals(англ.) // Science. — 2016. — 8 April — Vol. 352. — С. 235-239. — ISSN 0036-8075. — DOI:10.1126/science.aad9416
↑ Мы скрещивались с неандертальцами трижды (нявызн.). XX2 век (25 сакавіка 2016). Праверана 26 кастрычніка 2016.
↑ Большая золотая медаль РАН имени М. В. Ломоносова (нявызн.).
↑ http://www.nasonline.org/member-directory/members/20007508.html
↑ http://www.academie-sciences.fr/fr/Liste-des-membres-de-l-Academie-des-sciences-/-P/svante-paabo.html

Літаратура

Claudia Eberhard-Metzger (2008). "Fahndung nach dem kleinen Unterschied (Porträt: Svante Pääbo)". Spektrum der Wissenschaft (11). Heidelberg: 116–122. ISSN 0170-2971
Pääbo, Svante (November 1993). "Ancient DNA". Scientific American. 269 (5): 60–66.
Svante Paabo publications in PubMed (нявызн.). Праверана 27 ліпеня 2011.
Svante Paabo publications in Google Scholar (нявызн.). Праверана 27 ліпеня 2011.
Edge: Mapping the Neanderthal Genome - A Conversation With Svante Pääbo (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 13 снежня 2012. Праверана 27 ліпеня 2011.
Candee, Marjorie Dent; Block, Maxine; Rothe, Anna Herthe (2007). Current biography yearbook. New York: H. W. Wilson. ISBN 0-8242-1084-0. {{cite book}}: Пададзена больш чым адно значэнне |ISBN= і |isbn= specified (даведка)Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list (спасылка)
Harold M. Schmeck Jr (16 April 1985). "Intact Genetic Material Extracted from an Ancient Egyptian Mummy". New York Times.

[_689b3218e9e37ab2-1] а ^б Svante Pääbo // Munzinger Personen Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q107343683"></a>

[_d6639a3d8ab308f7-2] а ^б ^в ^г (unspecified title) Праверана 3 кастрычніка 2022.

[_2b08fb696022c91e-3] а ^б ^в Pääbo, Svante Erik // Sveriges befolkning 1980 — Sveriges Släktforskarförbund, 2004. — ISBN 91-87676-37-0 Праверана 3 кастрычніка 2022.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q40781264"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q10685961"></a>

[_8f6b5a8fe1e7fcfa-4] а ^б Sleeping with the Enemy — 2011. Праверана 3 кастрычніка 2022.

[_33ed3206191c214d-5] (not translated to en-gb) Svante Pääbo: ‘It’s maybe time to rethink our idea of Neanderthals’ // The Guardian — Britain: (untranslated), 2023. — 161152 экз. — ISSN 0261-3077 Праверана 12 студзеня 2023.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q145"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q11148"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2665980"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q60687662"></a>

[_033495c6053bf66f-6] а ^б ^в Czech National Authority Database Праверана 7 лістапада 2022.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863"></a>

[_00262bf17667e9a0-7] ttps://www.ae-info.org/ae/User/Pääbo_Svante

[_17c8b0a92147981a-8] Fellows Directory
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q99485572"></a>

[9] Harold M. Schmeck Jr (16 April 1985). "Intact Genetic Material Extracted from an Ancient Egyptian Mummy". New York Times.

[10] Svante Pääbo Excavating Neandertal and denisovan DNA from the genomes of Melanesian individuals(англ.) // Science. — 2016. — 8 April — Vol. 352. — С. 235-239. — ISSN 0036-8075. — DOI:10.1126/science.aad9416

[11] Мы скрещивались с неандертальцами трижды (нявызн.). XX2 век (25 сакавіка 2016). Праверана 26 кастрычніка 2016.

[12] Большая золотая медаль РАН имени М. В. Ломоносова (нявызн.).

[13] ttps://www.nasonline.org/member-directory/members/20007508.html

[14] ttps://www.academie-sciences.fr/fr/Liste-des-membres-de-l-Academie-des-sciences-/-P/svante-paabo.html

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]